ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ISBN............................

พมพครงแรก - ๕ ธนวาคม ๒๕๓๐ ในหนงสอ พทธมณฑล เฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชฯ

มหาราช เนองในวโรกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๕ รอบ พ.ศ. ๒๕๓๐ พมพครงท ๓ - ก.พ. ๒๕๓๒ งานพระราชทานเพลงศพ พระครกตตญาณประยต เจาอาวาสวดพระพเรนทร พมพครงท ๗ - ก.ย. ๒๕๓๗ (ปรบปรงเพมเตม) มลนธพทธธรรม

พมพครงท ๑๙ - ตลาคม ๒๕๕๖ (ตรวจชาระ-จดปรบรปเลม) ๑,๐๐๐ เลม มลนธการศกษาเพอสนตภาพ พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต)

[ตวเลข “พมพครงท ๑๙” น เปนอยางตา โดยนบตามหลกฐานเทาทพบ – ยงอยระหวางรวบรวมขอมลเพอใหไดตวเลขจรง]

พมพเปนธรรมทาน โดยไมมคาลขสทธ ทานผใดประสงคจดพมพ โปรดตดตอขออนญาตท วดญาณเวศกวน ต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐ http://www.watnyanaves.net

แบบปก:

พมพท

อนโมทนา

มลนธการศกษาเพอสนตภาพ พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) มกลยาณฉนทะจดพมพหนงสอธรรมะเผยแพรเปนธรรมทาน เพอขยายประโยชนทางธรรมทางปญญาใหแผไพศาล

บดน ดร. นเชต สนทรพทกษ ประธานมลนธการศกษาเพอสนตภาพฯ แจงบญเจตนาวา ใน พ.ศ. ๒๕๕๖ น ทางมลนธฯ มโครงการจะจดพมพหนงสอธรรมแจกจายเผยแพรแกหองสมดโรงเรยนตารวจตระเวณชายแดน ในจงหวดตางๆ ทวประเทศ และพทธศาสนกชนผสนใจทวไป โดยไมคดคาใชจาย เหมอนทไดปฏบตมาเปนประจาทกป

ในวาระน ทางมลนธฯ จะจดพมพหนงสอธรรมะ ๕ ชอเรอง คอ ๑. การศกษาเรมตน เมอคนกนอยเปน ๒. ทาอยางไรจะหายโกรธ ๓. วนสาคญของชาวพทธไทย (วนสาคญทางพระพทธศาสนา) ๔. ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๕. ชาวพทธตองเปนผตน ขออนโมทนามลนธการศกษาเพอสนตภาพฯ ทดาเนนการเผยแพร

ธรรมเพอความเจรญธรรมเจรญปญญาของประชาชนครงน ขอกศลจรยาเพอประโยชนทางการศกษา จงเปนปจจยแหงความแผไพศาลของพระสทธรรม เพอความเกษมศานตแหงมหาชน ตลอดกาลยาวนานสบไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙ กนยายน ๒๕๕๖

สารบญ อนโมทนา ............................................................................................................... ก ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ............................................................................... ๑ ๑. พระพทธศาสนาเปนศาสนาของ ประชากรสวนใหญของประเทศไทย ................................... ๘ ๒. พระพทธศาสนาเปนแกนนาและ เปนรากฐานสาคญของวฒนธรรมไทย ............................ ๑๘ ๓. พระพทธศาสนาเปนศนยรวมจตใจ ทาใหเกดความสามคคในหมชนชาวไทย ......................... ๒๖ ๔. พระพทธศาสนาเปนหลกการทชวยดารงรกษา เสรภาพในการนบถอศาสนา .......................................... ๓๓ ๕. พระพทธศาสนาเปนสถาบนคชาตไทย ............................ ๕๐ ๖. พระพทธศาสนาสอดคลองกบลกษณะนสย ของคนไทยทรกความเปนอสระเสร ................................. ๖๑ ๗. พระพทธศาสนาเปนแหลงสาคญ ทหลอหลอมเอกลกษณของชาตไทย .............................. ๖๘ ๘. พระพทธศาสนาเปนมรดกและ เปนคลงสมบตอนลาคาของชนชาตไทย ......................... ๗๔ ๙. พระพทธศาสนาเปนหลกนาทาง ในการพฒนาชาตไทย ... ............................................... ๗๘

๑๐. พระพทธศาสนาเปนแหลงของดมคา ทชนชาตไทยมอบใหแกอารยธรรมของโลก ..................... ๙๑ สรป ................................................................................................................. ๑๐๕

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต*1

พระพทธศาสนานน เราถอกนวาเปนศาสนาประจาชาต การถออยางน เปนประเพณทสบตอมาโดยถกตองตามสมควรแกเหต คอ การทพระพทธศาสนากบชนชาตไทยไดมความสมพนธแนบแนนเปนอนหนงอนเดยวกน ทงในทางประวตศาสตรและวฒนธรรม

ในทางประวตศาสตร ความเปนมาของชนชาตไทยเนองมาดวยกนกบความเปนมาของพระพทธศาสนา โดยเฉพาะนบตงแตสมยทชนชาตไทย มประวตศาสตรอนชดเจน ชาวไทยกไดนบถอพระพทธศาสนาตอเนองตลอดมา จนกลาวไดวา

*

1 หนงสอ ความสาคญของพระพทธศาสนาในฐานะเปนศาสนาประจาชาต น พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) เขยนขนตามคาอาราธนาของคณะอนกรรมการจดทาหนงสออนสรณพทธบชา ในคณะกรรมการอานวยการจดสรางพทธมณฑล ลงพมพเปนบทความแรกในหนงสอ พทธมณฑล เฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชฯ มหาราช เนองในวโรกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๕ รอบ พ.ศ. ๒๕๓๐

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๒

ประวตศาสตรของประเทศไทย เปนประวตศาสตรของชนชาตทนบถอพระพทธศาสนา

ในดานวฒนธรรม ว ถ ช วตของคนไทยไดผกพนประสานกลมกลนกบหลกความเชอ และหลกปฏบตในพระพทธศาสนา ตลอดเวลายาวนาน จนทาใหเกดการปรบตวเขาหากน และสนองความตองการของกนและกน ตลอดจนผสมคลกเคลากบความเชอถอและขอปฏบตสายอนๆ ทมมาในหมชนชาวไทย ถงขนททาใหเกดมระบบความเชอและความประพฤตปฏบตทางพระพทธศาสนาทเปนแบบของคนไทยโดยเฉพาะ อนมรปลกษณะและเนอหาของตนเอง ทเนนเดนบางแงบางดานเปนพเศษ แยกออกไดจากพระ พทธศาสนาอย า ง ท วๆ ไป ซ ง เ ร ยก ได ว า เป นพระพทธศาสนาแบบไทย หรอพระพทธศาสนาของชาวไทย

วฒนธรรมไทยทกด านม รากฐานส า คญอย ในพระพทธศาสนา ถอยคามากมายในภาษาไทยมตนกาเนดมาจากภาษาบาล และมความหมายทสบเนอง ปรบ แปร หรอเพยนมาจากคตในพระพทธศาสนา แบบแผน และครรลองตามหลกการของพระพทธศาสนา ไดรบการยดถอเปนแนวนาและเปนมาตรฐานสาหรบความประพฤต การบาเพญกจหนาท และการดาเนนชวตของคนในสงคมไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓

ทกระดบ ทงสถาบนพระมหากษตรยทปกครองประเทศ และไพรฟาขาแผนดน

คนไทยทวทงหมด ตงแตองคพระเจาแผนดนลงมา จนถงผชายชาวบานสามญแทบทกคน ไดบวชเรยนรบการศกษา จากสถาบนพระพทธศาสนา ดงมประเพณบวชเรยนเปนหลกฐานสบมา

วดเปนศนยกลางการศกษาของสงคมไทย เปนแหลงคาสงสอน การฝกอบรม และอานวยความร ทงโดยตรงแกผเขาไปบวชเรยนอยในวด และโดยออมแกทกคนในชมชนทอยแวดลอมวด ชมชนทกแหง แมแตหมบานในชนบทหางไกล ตางกมวดประจาเปนศนยรวมจตใจ และเปนศนยกลางกจกรรมของชมชน

กจกรรมใหญทมความสาคญของรฐกด ของชมชนกด จะมสวนประกอบดานพระพทธศาสนาเปนพธการ เพอเนนยาความสาคญและเสรมคณคาทางจตใจ

แมแตกจกรรมเลกนอยจนถงการประกอบกจสวนตวของบคคลในชวตประจาวน เชน ตนนอน ลางหนา ออกเดนทางไปทางานจนถงเขานอน กอาจเครงครดถงกบนาคาสอนและขอปฏบตในทางพระพทธศาสนาเขาแทรกเปนสวนนาสาหรบเตอนสต กระตนเราในทางกศล หรอเพอความเปน

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๔

สรมงคล (ดงปรากฏตอมาภายหลง บางทเลอนลางเหลอเพยงเปนการทาตามๆ กนมา เปนเรองโชคลาง หรอสกวาทาพอเปนพธ)

เหตการณทงหลายในชวงเวลาและวยตางๆ ของชวต เ ช น การ เ กด การแต ง งาน และการตาย ก ท า ให มความสาคญและดงามดวยกจกรรมทางพระพทธศาสนา กลาวไดวา ชวตของคนไทยผกพน องอาศยกนกบพระพทธศาสนาเตมตลอด ตงแตเกดจนถงตาย

สภาพทกลาวมาน ไดเปนมาชานาน จนฝงลกในจตใจและวถช วตของชาวไทย กลายเปนเครองหลอหลอม กลนกรองนสยใจคอพนจตของคนไทย ใหมลกษณะเฉพาะตน ทเรยกวาเปนเอกลกษณของสงคมไทย และทาใหพดไดอยางถกตองมนใจวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาตของประเทศไทย

อยางไรกตาม เมอ ๑๐๐ ปเศษลวงมาน ประเทศไทยไดถกคกคามโดยลทธอาณานคม เปนเหตใหตองมการเปลยนแปลงระบบแบบแผนตางๆ ในการบรหารประเทศ ตามแบบอยางประเทศตะวนตก เพอเรงรดปรบปรงตวใหเจรญทดเทยมทจะตานทานปองกนอานาจครอบงาของประเทศทกาลงเทยวลาอาณานคมอยในเวลานน เรมแต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

เปลยนแปลงระบบการศกษา ไปจนถงเปลยนแปลงระบบการปกครองในทสด

พรอมกนนน วฒนธรรมแบบตะวนตกกหลงไหลเขามามากขนตามลาดบ ทาใหวถชวตของคนไทยเปลยนแปลงไปในแนวทางทแปลกแยกหางเหนจากวฒนธรรมไทยเดมยงขนทกท แมวาเอกราชของประเทศชาตจะไดรบการดารงรกษาใหรอดพนปลอดภยมาได แตเอกลกษณของสงคมไทยกไดถกกระทบกระแทกจนสกกรอน และเลอนจางลงไปเปนอนมาก

เมอเวลาผานมาจนถงยคปจจบน ความแปลกแยกหางเหนจากวฒนธรรมของตน และความกรอนเลอนไมชดเจนของเอกลกษณไทย กทาใหคนไทยจานวนไมนอยเกดความไมมนใจหรอลงเลทจะพดวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาตของประเทศไทย

โดยเฉพาะในดานการเมองการปกครอง แมวาบทบญญตในรฐธรรมนญขอวา “พระมหากษตรยทรงเปนพทธมามกะ” จะมผตความวาเปนการบงบอกโดยนยวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต เพราะกาหนดตายตวใหพระพทธศาสนาเปนสถาบนคกนกบสถาบนพระมหากษตรย และเปนหลกประกนวา องคพระประมขของชาตทรงเปนศาสนกแหงศาสนาเดยวกนกบประชากร

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๖

สวนใหญของประเทศของพระองค แตกระนน คนไทยไมนอย แมผมหนาทรบผดชอบชะตากรรมของประเทศ กยงขาดความมนใจ ตางกพยายามหลกเลยงทจะพดถงคาพดประโยคสนๆ ทวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาตน หรอไมกพดออกมาอยางอกอกออมแอม

ภาวะลงเล ขาดความมนใจ และไมแนวแนเขมแขงทเรมกลายเปนความขดแยงกนน ไดครอบงาสงคมไทยอย ชวงเวลาหนง จนกระทงในทสด ความยนยนตวเองกกลบ คนมาไดอกครงหนง เมอชาวไทยทวประเทศไดฟงกระแส พระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทตรสตอนรบพระสนตะปาปา จอหน ปอล ท ๒ ประมขแหงศาสนจกรคาทอลก ในคราวทเขาเฝา ณ พระทนงจกรมหาปราสาท ในวนท ๑๐ พฤษภาคม ๒๕๒๗ มความจาเพาะตอนนวา

“คนไทยเปนศาสนกทดทวกน สวนใหญนบถอพระพทธศาสนาอนเปนศาสนาประจาชาต”

หลงจากไดความมนใจ ดจเปนพระราชวนจฉยจากพระราชดารสครงนแลว บคคลและวงการตางๆ กพากนมความกลาหาญทจะพด หรอเขยนใหชดแจงออกมาวา “พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต”

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗

เหตผลทถอวาพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต มใชเฉพาะทกลาวไวคราวๆ ขางตนเทานน แตมมากหลายประการ ซงพอจะประมวลไดดงน

- ๑ -

พระพทธศาสนาเปนศาสนาของประชากร สวนใหญของประเทศไทย

ใน จานวนประชากรของประ เทศไทยปจ จ บน ประมาณ ๕๓ ลานคน∗ มพลเมองทนบถอพระพทธศาสนา ประมาณรอยละ ๙๕ หรอพดไดวา คนไทยเกอบทกคนเปนผนบถอพระพทธศาสนา เมอพดอยางกวางๆ หรอเอาสวนใหญเปนหลก โดยไมตองประกาศอยางเปนทางการ กถอไดวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาตของประเทศไทย

อาจมผตงขอสงสยวา ถงแมพระพทธศาสนาจะเปนศาสนาของประชากรส วนใหญ กจ รง แตการ ถอว าพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต จะกลายเปนการไมยอมรบ หรอไมใหความสาคญ ตลอดจนเปนการกดกนขมขศาสนาของคนสวนนอยทงหลายไปหรอไม ∗ ใน พ.ศ. ๒๕๔๓ ประชากรประมาณ ๖๓ ลานคน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙

ขอสงสยน ตอบไดวา ลกษณะการนบถอศาสนาโดยทวไป แยกไดเปน ๒ แบบ คอ

การนบถอศาสนาอยางหนง เปนแบบยดตดถอมนวา ขอทพวกตนถอปฏบตเทานนจงจะถกตอง ใครถออยางอนเปนผดทงสน อาจถอถงขนาดทวา ความเชอถอปฏบตหรอศาสนาอนเปนบาป เปนมารรายทจะตองใชกาลงกาจดกวาดลางใหหมดสนไป อยางนอยกถออยางเปนเหตใหแบงพวกแบงหม ในลกษณะทเปนปฏปกษกน เขากนไมได นแบบหนง

การถอศาสนาแบบน ถาพวกทถอเปนคนสวนใหญ กจะตองไมยอมรบและจะตอง กด กนขม ข หรอถง กบเบยดเบยนกาจดกวาดลางลทธศาสนาของพวกคนสวนนอยอยางแนนอน

อยาวาแตพวกทถอตางกนจะเปนคนสวนใหญกบคนสวนนอยเลย แมแตจะเปนกลมเปนหม ทใหญเทาๆ กน ใกลเคยงกน หรอเปนกลมเปนหมเลกๆ ดวยกน กตองมการขดแยงกน มการกระทบกระทงรนแรงหรอรบราฆาฟนกน ไมวาจะมศาสนาใดศาสนาหนงเปนศาสนาประจาชาตหรอไมกตาม ดงปรากฏใหเหนอยเดนชดในหลายประเทศในปจจบน

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๑๐

สวนการนบถอศาสนาอกแบบหนงนน เปนการดาเนนไปตามหลกธรรมดาทวา การทจะมชวตทดงามนน สาหรบสามญชน กจะตองมหลกความเชอถอและระบบความประพฤตปฏบตอยางใดอยางหนงเปนแบบแผน หรอเปนแนวนา จงเลอกรบหรอรบชวงสบทอดเอาศาสนาอยางหนงมานบถอ โดยเลอมใสศรทธาและไดพจารณาเหนวา คาสอนและขอปฏบตของศาสนานนดงามเปนคณประโยชนเหมาะสมทจะนาทางชวตของตน และเปนความจรงแทเทา ทตรองเหนดวยสตปญญาแลววามคณคา ซงจะไมพาไปส ความหลงผด

การนบถอแบบน มแตการเหนคณคาและความดงามทมองเหนตระหนกแกตน โดยไมตองมการรงเกยจเดยดฉนท หรอเพงโทษความเชอถอปฏบตทเรยกวา ศาสนาของคนอนพวกอน ไมเปนเหตแบงแยก ขดแยงหรอเบยดเบยนกบใครๆ แตอยรวมและยอมรบกนได มองคนอนโดยเหนวาเปนสทธหรอเปนความเหมาะกนกบตวเขาทจะเชอถอปฏบตอยางนน

แมนถาหากจะเหนวาความเชอถอปฏบตของคนอนนนผด กยอมคดทจะชวยแกไขดวยความรกใครปรารถนาด โดยทาทแหงความการณยตอมตร และดวยวธการแหงปญญาเพยงอยางเดยว คอทาใหเขามองเหน รเขาใจและ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑

ยอมรบดวยตนเองเทานน ไมมการบบบงคบลอเอาหรอยดเยยดให

โดยนยน ถาผนบถอศาสนาแบบหลงเปนคนสวนใหญ การทศาสนาของคนเหลานนไดเปนศาสนาประจาชาต ยอมจะไมเปนเหตใหมการกดกนขมเหงตอศาสนาของชนสวนนอยแตประการใด แตในทางตรงขาม หมชนสวนนอยทนบถอศาสนาอน จะกลบพลอยรวมไดรบประโยชนและผลดตามไปดวย ดงจะเหนไดจากความทจะกลาวตอไป

อยางไรกตาม มขอสงเกตวา หมชนทนบถอศาสนาแบบหลงน ไมวาจะเปนชนสวนใหญหรอชนสวนนอยกตาม แมถงจะเปนเจาของศาสนาประจาชาต แตถาอยรวมดวยกบหมชนทนบถอศาสนาแบบแรก กมกจะตกอยในฐานะเสยเปรยบ โดยถกรกไลเบยดเบยนจากผถอศาสนาแบบแรกแมทเปนชนกลมยอย กลายเปนฝายตงรบ รนถอย และรอยหรอลงไปเรอยๆ

ในการเกยวของสมพนธกบศาสนานน รฐตางๆ มวธปฏบตทแยกไดอยางงายๆ เปน ๒ ประเภท คอ สมพนธแบบใหความสาคญ ตลอดจนชวยโอบอมอปถมภ กบสมพนธแบบวางเฉยไมเกยวของ ตลอดจนปฏบตอยางเปนปฏปกษ

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๑๒

แตไมวาจะสมพนธแบบใด กลวนเปนการปฏบตเพอประโยชนแกรฐทงสน กลาวคอ เปนเรองของการปกครอง ซงดาเ นนการในวถทางตางๆ ทจะทาใหศาสนาอานวยประโยชนแกรฐ หรอรกษาผลประโยชนของรฐไวไมใหถกกระทบกระเทอนจากฝายศาสนา

ประเภทแรกเปนความสมพนธในทางบวก ประเภทหลงเปนความสมพนธในทางลบ

รฐทมความสมพนธกบศาสนาในทางลบ กเพราะเหนวา ความสมพนธกบศาสนาในทางบวกจะกอใหเกดปญหาแกรฐ เชน ในประเทศทมผนบถอลทธศาสนาตางกนมากหลาย และลทธศาสนาเหลานนมลกษณะการนบถอแบบยดตดแบงพวกแบงหม ไมยอมรบกน มความขดแยงสง การเกยวของกบลท ธศาสนาเหล า นน ม แต จะก อให เ ก ดปญหาความกระทบกระทง แกงแยงกน ตลอดจนความรนแรงตางๆ มากขน รฐกจะวางเฉยไมเกยวของกบลทธศาสนาใดๆ โดยตรง

ในบางประเทศทรฐปกครองดวยลทธนยมซงเปนปฏปกษกบศาสนา ลทธนยมนนกเสมอนเปนศาสนาผกขาดของรฐนน รฐนนจงอาจปฏบตในลกษณะทเปนปฏปกษตอศาสนาอนๆ เชน ไมใหเสรภาพในการเผยแผศาสนา แตใหเสรภาพในการโจมตศาสนา ทงนเพอปองกนไมใหศาสนาอน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓

มาชกจงประชาชนใหหนเหออกไปจากลทธนยมประจารฐของตน หรอในบางกรณ ถาเปนไปได กอาจถงกบใหนกบวชในศาสนาอนเปนสอเผยแพรลทธนยมนนเสยเลย

ในประเทศทประชาชนสวนใหญนบถอศาสนาเดยวกน และศาสนานนมลกษณะการนบถอแบบไมผกขาด ไมรงเกยจเดยดฉนทผนบถอศาสนาอนๆ ไมแบงพวกแยกหม ยอมเปนการสมควรทรฐจะยอมรบใหเปนทปรากฏชดวา ศาสนานนเปนศาสนาประจาชาต ดงเชนในกรณของพระพทธศาสนาทเปนศาสนาประจาชาตของประเทศไทย ทงน เพอจะไดเกดความสะดวกหรอคลองตว ในการทรฐหรอสงคมจะเกยวของสมพนธ และปฏบตตอศาสนาและองคประกอบของศาสนานนไดอยางถกตองเหมาะสม และไดผลดโดยสมบรณ เฉพาะอยางยง ในแง ทจะถอเอาประโยชนจากศาสนานนไดอยางเตมท เชน ในการสงเสรมสนบสนนใหศาสนานนมกาลงความสามารถทจะอานวยประโยชนสขอยางสงสดแกรฐและแกสงคม เปนตน

อนง ในการปฏบตเชนน ผลดยอมเกดขนแกศาสนาตางๆ ของชนกลมนอยทงหลายดวย เพราะการทศาสนาของคนสวนใหญปรากฏตวเดนชดขนมา ยอมทาใหศาสนาอนๆ ของชนกลมนอยทงหลายพลอยปรากฏตวเดนชดขนมาดวย

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๑๔

เชนทาใหรฐและสงคมรเหนเขาใจวา ศาสนาอนทคนในประเทศเดยวกบตนนบถอยงมศาสนาอะไรอกบาง ศาสนาใดมชนกลมนอยพวกไหนนบถอ มจานวนเทาใด มขอแตกตางในธรรมเนยมปฏบตและการทจะเขาไปเกยวของอยางไรเปนตน ซงในเมอไมมการแบงแยกกดกนขมเหงกนดงกลาวแลว ความปรากฏตวเดนชดน กจะชวยใหเกดความสะดวกหรอคลองตวในการทจะเกยวของปฏบตตอศาสนานนๆ ในแนวทางของการสงเสรมสนบสนนเชนเดยวกน ตามสดสวนทเหมาะสม

ควรทาความเขาใจใหชดเจนเกยวกบคาพดทวา รฐพงเกยวของสมพนธและถอเอาประโยชนจากศาสนา เพราะถาตความคาพดนไมถกตอง อาจเขาใจความหมายผดพลาด และเหนไปในทางตรงขามตามทมผถอวา การทรฐถอเอาประโยชนจากศาสนาเปนความชวราย

ความจรง การทรฐถอเอาประโยชนจากศาสนา หรอชวยใหศาสนาอานวยประโยชนแกรฐนน เปนหลกธรรมดาของการปกครองทเดยว ในทางตรงขาม ถารฐไมถอเอาประโยชนจากศาสนานนแหละ จะเปนการผดวสยของการปกครอง และเปนความบกพรองของการปกครองนนดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕

ปญหามเพยงวา การถอเอาประโยชนจากศาสนานน เปนไปโดยชอบธรรมหรอไม

การปกครองทถอเอาประโยชนจากศาสนาโดยชอบธรรม หมายถง การชวยสงเสรมสนบสนนรวมมอหรอเอออานวยโอกาสใหศาสนาสามารถบาเพญกจหนาทเพอ ประโยชนสขของประชาชน ทาใหประชาชนเปนคนดมศลธรรมอยรวมกนอยางรมเยน เปนสงคมทมสนตสข ซงเปนจดหมายรวมกนทงของการปกครองของรฐ และของศาสนา

แตถาผปกครองใชศาสนาหรอองคประกอบของศาสนาเปนเครองมอเสรมอานาจ หรอความมนคงแหงสถานะของตน หรอแสวงหาผลประโยชนสวนตวอยางหนงอยางใด กเรยกวา เปนการถอเอาประโยชนจากศาสนาโดยไมชอบธรรม

เปนธรรมดาวา ในการปกครองนน ไมวาจะมสงหนงสงใดกตาม ทจะยงผลกระทบตอประโยชนสขของประชาชน รฐหรอผปกครองจะตองสนใจเกยวของ และปฏบตตอสงนน ในทางทจะบงเกดผลดตอประชาชน

ศาสนาเปนสถาบนทสาคญยง และมอทธพลอยางมากมายตอชวตจตใจและความเปนอยของประชาชน ถาศาสนามกาลงทากจหนาทอยางถกตอง กจะเปนปจจย

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๑๖

สาคญทนาประโยชนสขมาใหแกประชาชน แตถาศาสนาออนแอหรอถกนามาปฏบตอยางผดพลาดคลาดเคลอน กอาจทาใหเกดความสญเสยประโยชน หรอกอโทษแกสงคมไดอยางกวางขวางลกซง

ดงนน จงจาเปนอยางหลกเลยงมได ทรฐหรอผปกครองจะตองเกยวของสมพนธกบศาสนา และชวยใหศาสนากอประโยชนอยางถกตอง เพยงแตวาจะตองระวงใหเปนการถอเอาประโยชนจากศาสนา หรอทาใหศาสนาอานวยประโยชนแกรฐโดยชอบธรรม อยางทกลาวแลวขางตน

การปกครองนน มหลกการทจะสรางสรรคประโยชนสขแกประชาชนทวทงหมด และในทางปฏบต ยอมเปนการสมควรทรฐจะดาเนนการใหประโยชนสขนนเกดขนแกประชาชนจานวนมากทสด ในเวลาอนรวดเรวทสด

ดงนน ในกรณทประชาชนสวนใหญนบถอศาสนาเดยวกนอยแลว การเกยวของสมพนธดวยด หรอการสงเสรมสนบสนนศาสนานน กเทากบเปนการสรางสรรคอานวยประโยชนสขแกประชาชนแทบทงประเทศไดพรอมกนทงหมดในคราวเดยว

ปญหามเพยงวา ถาคนสวนใหญทนบถอศาสนาเดยวกนนน มลกษณะการนบถอแบบใจแคบ รงเกยจ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗

เดยดฉนทกดกนศาสนาอน การสงเสรมศาสนาของคนสวนใหญนน กจะกลายเปนการสนบสนนใหคนสวนใหญมกาลงมากขนในการทจะขมเหงรงแกหรอเบยดเบยนคนสวนนอย และการมศาสนาประจาชาตในกรณอยางน กยอมมความหมายเปนการกดกนตดรอน ตลอดจนทาลายชนกลมนอยทงหลายทนบถอศาสนาอนๆ

แตถาศาสนาของคนสวนใหญมลกษณะการนบถอแบบใจกวาง มความเขาใจและไมตรตอคนทนบถอศาสนาอนในฐานะเพอนมนษยเสมอกน มใชเหนเปนคนบาปหรอพวกมารราย การยกศาสนานนขนเปนศาสนาประจาชาต ยอมกลายเปนหนทางลดในการทจะสรางสรรคประโยชนสขแกประชาชนทงชาตไดในเวลาอนรวดเรวทสด โดยกาวแรกขนเดยว กครอบคลมคนสวนใหญทงหมด แลวกาวตอไปเพยงอกนดนอย กแผประโยชนสขไปใหทวถงแกคนกลมยอยๆ ทเหลออยไดอยางงายดาย

- ๒ - พระพทธศาสนาเปนแกนนา

และเปนรากฐานสาคญของวฒนธรรมไทย

ดงไดกลาวแลวขางตนวา วถชวตของคนไทยผกพนอยอยางแนบแนนกบพระพทธศาสนา ความเชอถอและหลกปฏ บต ในพระพทธศาสนา ซมแทรกผสมผสานอย ในแนวความคดจตใจ และกจกรรมแทบทกดานของชวตไทยตลอดเวลายาวนาน โดยยงคงเนอหาสาระเดมทบรสทธไวไดกม ถกดดแปลงเสรมแตง ตลอดจนปนเปกบความเชอถอและขอปฏบตสายอน หรอผนแปรไปดวยเหตอนๆ จนผดเพยนไปจากเดมกมาก

ในทางจตใจ เหนไดชดวา หลกธรรมความประพฤตปฏบต การดาเนนชวต และกจกรรมตางๆ ทงในและเนองดวยพระพทธศาสนา ไดหลอหลอมชวตจตใจและลกษณะนสยของคนไทย ใหเปนผมจตใจกวางขวางและราเรงแจมใส ชอบเออเฟอเผอแผ แสดงความเปนมตร เขากบใครๆ ไดงาย ยนดในการใหและแบงปน พรอมทจะบรจาคและใหความ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙

ชวยเหลออยางทเรยกวา เปนคนมนาใจ อนเปนลกษณะเดนชดทชนตางชาตมกสงเกตเหนและประทบใจ จนตงสมญาเมองไทยวาเปนดนแดนแหงความยมแยม หรอ สยามเมองยม

ประเพณและพธการตางๆ ในวงจรชวตของแตละบคคลกด ในวงจรเวลาหรอฤดกาลของสงคมหรอชมชนกด ลวนเกยวของกบพระพทธศาสนาโดยตลอด ถาไมเปนเรอง ของศาสนาหรอสบเนองจากพระพทธศาสนาโดยตรง กตองม ก จ ก ร ร ม ต า ม ค ต ค ว า ม เ ช อ ห ร อ แ น ว ป ฏ บ ต ใ นพระพทธศาสนาแทรกอยดวย

สาหรบวงจรชวตของบคคล เชน ตงชอ โกนผมไฟ บวช แตงงาน ทาบญอาย พธศพ เปนตน ซงไมวาจะจดยอยละเอยดถมากกวาน หรอตดออกบางใหนอยกวาน เหลอเฉพาะทสาคญหรอจาเปน กพดรวมๆ ไดวา ตงแตเกดจนตาย ลวนจดใหเนองดวยคตในพระพทธศาสนา

สวนในวงจรกาลเวลาของสงคมและชมชน กมงานประเพณ และเทศกาลประจาป ทงทเปนเรองทางพระพทธ ศาสนาโดยตรง เชน มาฆบชา วสาขบชา เขาพรรษา ออกพรรษา กฐน เปนตน และทจดใหเขาในคตของพระพทธ ศาสนา เชน ตรษ สงกรานต สารท ลอยกระทง เปนตน ตลอดจนงานนมสการปชนยวตถสถานประจาปของวดตางๆ

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๒๐

ดวยเหตน ในทองถนทงหลายทวสงคมไทย ฤดกาลจงผานเวยนไปโดยไมวางเวนจากงานพธทางพระพทธศาสนา จนชวตและสงคมไทยผกพนแนบสนทเปนอนหนงอนเดยวกบพระพทธศาสนา ดงไดกลาวขางตน

เทศกาล งานประเพณ และพธการตางๆ เหลาน นอกจากเปนเครองผกพนและรอยประสานรวมใจประชาชนทวทงถนและทงสงคมใหกลมกลนเปนอนหนงอนเดยว มความสามคคกนแลว กจกรรมบญกศลในโอกาสเหลาน ลวนโนมนอมไปในทางการให การบรจาค สละ และสลดคลายความยดตด จงเปนเครองกลอมเกลาจตใจ และฝกนสยของคนไทย ใหมอธยาศยกวางขวางเผอแผ มไมตรและนาใจ อยางทไดกลาวมาแลว

ภาษาเปนสวนประกอบสาคญยงของวฒนธรรม และคาบาลสนสกฤตกเปนสวนประกอบทสาคญของภาษาไทย คาบาลนนมาจากพระพทธศาสนาโดยตรง สวนคาสนสกฤตมาจากพระพทธศาสนาบาง มาจากศาสนาฮนดบาง แตรวมความแลว พระพทธศาสนากเปนแหลงใหญแหงความเจรญงอกงามของภาษาไทย

แมแตถอยคาสามญทใชในชวตประจาวน กเปนคาทมาจากบาลสนสกฤตหลายสวน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๑

ยกตวอยางงายๆ เชน ในประโยควา “คณวรนทร รบประทานอาหารเชาแลว กขบรถยนตพาบตรหญงคนเลกไปสงใหคณคร ทโรงเรยนอนบาล แลวแวะสงภรรยา ซงเปนอาจารยมหาวทยาลย ทสถาบนของเธอ จากนนจงไปยงททางาน” คาวา อาหาร รถยนต บตร คร อนบาล ภรรยา อาจารย มหาวทยาลย และ สถาบน เปนคาบาลสนสกฤตทงสน

อกตวอยางหนง ลองดขาวในหนงสอพมพรายวนฉบบหนง ในวนท ๑๔ ต.ค. ๒๕๓๐ นวา “ในการพจารณาเรองน กระทรวงเกษตรฯ ไดเนนเรองการประกนภยเกษตรกร โดยใหกลมสหกรณชาวนาเปนผดาเนนการ แตกระทรวงพาณชยไมเหนดวย และเสนอวากลมสหกรณยงไมมประสทธภาพเพยงพอในการดาเนนงาน ทงทางดานการบรหาร...” คาวา พ จ า รณา เ กษตร ภ ย เ กษตรกร สหกรณ การพาณ ชย ประสทธภาพ และ บรหาร กเปนคาบาลสนสกฤตทงนน

ยงในภาษาราชการ และภาษาทางวชาการ กยงมถอยคาทมาจากภาษาบาลสนสกฤตมากขน ตลอดกระทงการตงชอบคคลและสถานทตางๆ เพอใหไพเราะ หรอเพอใหเหนสาคญ กนยมตงเปนคาบาลสนสกฤต ยงกวานน ยงนยมใหพระสงฆทเคารพนบถอเปนผตงใหเพอความเปนสรมงคลอกดวย

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๒๒

ภาษาเปนอปกรณของวรรณกรรม และวรรณกรรมกชวยใหภาษาเจรญเตบโต อดมสมบรณยงขน นอกจากภาษาของพระพทธศาสนา คอบาล รวมทงสนสกฤต จะเปนเครองมอหลกของกวไทยทงหลายแลว เรองราวตางๆ ในคมภรพทธศาสนายงเปนทมาแหลงใหญของบทประพนธและกวนพนธทงหลายในประเทศไทย สบแตโบราณอกดวย

วรรณคดไทยเรองสาคญๆ ทเปนมรดกตกทอดมาแตอดต เปนเรองราวในพระพทธศาสนาโดยตรงบาง ไดรบอทธพลโดยออมบาง เปนผลงานนพนธของพระสงฆในวดเองบาง ประพนธโดยทานทไดรบการศกษาไปจากวดบาง

แมวาในปจจบน ภาษาไทยและวรรณกรรมไทยจะข ย า ย ต ว เ จ รญ เ ต บ โ ต ข น โ ด ย ไ ด ร บ อ ท ธ พ ล จ า กภาษาตางประเทศสายอน และเรองราวแปลกใหมในขอบเขตทกวางขวางออกไป จนบางครงทาใหถอยคาทมาจากบาลสนสกฤตบางสวน และวรรณคดไทยเกาๆ เหลานน ดเหมอนจะกลายเปนเรองของอดตนานไกลทลวงผานพนสมยไปแลว แตกระนนกตาม ถอยคาและวรรณคดไทยเกาๆ ทงหลาย กยงคงความสาคญ ในฐานะเปนทสบคนความเปนไทย และความเปนมาของไทย พรอมทงภมธรรมภมปญญาของไทยอยตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๓

ยงกวานน การทจะนาสงคมไทยใหเดนหนาไปสความเจรญพฒนา อยางไดผลด มเนอหาสาระแทจรง โดยไมลมเหลวเสยกอน และทงไมสญเสยความเปนไทยดวยนน คนไทยในชวงตอแหงยคสมยน จะตองเปนผฉลาดทจะสบทอดความเปนไทยเอาไวเปนแกนในของตว พรอมไปดวยกนกบการรบเอาความเจรญใหมๆ จากภายนอกเขามาผนวกและกลนยอยเสรมตวใหเตบขยายและกาวหนาตอไป

นอกจากภาษาและวรรณคดแลว ศลปะและดนตร ไทยกเนองอยดวยกนกบพระพทธศาสนา เพราะเหตวา นอกจากวง ซงเปนสวนเฉพาะของเจานายแลว สาหรบ ประชาชนทวไป กมแตวดเทานนทเปนแหลงใหญ ทกาเนด รกษา สบทอด พฒนา หรอสนบสนนศลปะและดนตร

วดเปนศนยกลางของชมชน เปนศนยกลางแหงกจกรรมทางสงคม และเปนสมบตสวนรวมรวมกนของชมชน ศลปะและดนตรจงอาศยวดเปนทจดแสดงหรอปรากฏตว

ดนตรถกใชประกอบพธกรรมตางๆ ทางพระศาสนา แมแตการแสดงพระธรรมเทศนา เปนเครองเสรมคณคาทางอารมณ ความละเมยดละไม โออา และความรสกเปนจรงเปนจง ตงแตงานสมโภชไปจนถงงานอวมงคล

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๒๔

จตรกรรม ประตมากรรม และสถาปตยกรรมตางๆ ไดรบการสรางสรรคขนดวยแรงบนดาลใจเพอแสดงถงศรทธาในพระศาสนา และเปนสอถายทอดหลกธรรม

สงกอสรางตางๆ ในวด ไดรบการจดสรางใหใหญโต และมความวจตรบรรจงเปนพเศษ แมแตกฏ ทอยของพระภกษ กไดรบความเอาใจใสจดสรางอยางดพเศษยงกวาเรอนทอยของชาวบานสามญ เพราะเปนสมบตรวมกนของทกคนในชมชน มใชสมบตสวนตวของบคคลใดๆ แตเปนดจหอพกททกคนมสทธทจะมาอยพกอาศย ในระหวางระยะ เวลาทเขามาบวชเรยนอยในวด หมนเวยนกน ตงแตรนปทวดจนถงหลานเหลนและตอๆ ไป จนกวาจะสนสภาพของมน

โดยนยเดยวกน กฏเจาอาวาสอาจไดรบการจดสรางใหมเครองอานวยความสะดวกพรงพรอม ยงกวากฏอนๆ เพราะมใชเปนเพยงทอยอาศยของพระภกษเทานน แตมฐานะเปนสานกงานกลางของชมชน ซงผนา กลาวคอเจาอาวาสนน เขาอยตามตาแหนง โดยความยอมรบของชมชน และทงเปนทตอนรบอาคนตกะ โดยเฉพาะผนาจากชมชนอน คอเปนทแสดงตวของชมชนนน ตอผทมาจากชมชนอน

สาระสาคญทวดเปนศนยกลางของชมชน เปนสมบตรวมกนของชมชน และเปนทปรากฏแสดงตวของชมชนทองถน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕

นน ตอชมชนอน หรอตอคนภายนอกทงหมดน เปนเนอแทของวฒนธรรมทจะตองเขาใจใหถกตองและรกษาไวใหได

หากเขาใจเขวไป หรอรกษาสาระไวไมได เชน ความหมายของเสนาสนะสงฆในความสมพนธกบชมชนลางเลอนไป ทาใหเสนาสนะสงฆใหญโตเกนกาลงฐานะและการใชประโยชนของชมชนโดยไมสมเหตผล เปนตน กเรยกไดวา เกดความคลาดเคลอนทางวฒนธรรม เมอนนความเสอมโทรมกจะคบคลานเขามาแทนทความเจรญมนคง และเปนความเสอมโทรมทจะตองประสบรวมกน ทงฝายสถาบนพระศาสนาคอวด และชมชนนนเอง

- ๓ -

พระพทธศาสนาเปนศนยรวมจตใจ ทาใหเกดความสามคคในหมชนชาวไทย

ตามปกต คนทงหลายจะอยรวมกนไดด มความพรอมเพรยง ตอเมอมหลกความเชอหรอเครองยดเหนยวจตใจอยางหนงอยางเดยวกน เปนเหมอนแกนหรอสายเชอกทรอยประสานกนไว

ในบรรดาหลกความเชอ หรอเครองยดเหนยวจตใจทงหลายนน กลาวไดวา ศาสนาเปนหลกความเชอทมกาลงมากทสด และเปนเครองยดเหนยวจตใจทเหนยวแนนลกซงทสด ดงนน ในประเทศชาตใด ประชาชนทงหมด หรอคนสวนใหญนบถอศาสนาเดยวกน กตองนบวาประเทศชาตนนมโชคดอยางยง ทจะไมตองประสบความยากลาบาก ในการทจะทาใหประชาชนมจตใจประสานรวมเปนอนหนงอนเดยวกน และมนใจไดวาจะสามารถสรางเสรมความพรอมเพรยงสามคคขนไดโดยงาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๗

อยางไรกด ในกรณทพลเมองสวนใหญนบถอศาสนาเดยวกน แมวาจะมความสามคคในระหวางชนสวนใหญนนแลวกตาม แตกยงไมเปนการแนนอนวาประชาชนทงชาตจะมความสามคคกนดวยดอยางแทจรง

ทงนเพราะวา ถาความสามคคของชนสวนใหญนนไมเปนไปโดยชอบ กจะเกดปญหาระหวางประชากรสวนใหญ กบชนสวนนอยทนบถอศาสนาตางกน และแทนทจะเกดความสามคคในชาต กจะกลายเปนการแตกแยกขดแยงเบยดเบยนกน โดยทชนสวนใหญจะบบคนขมเหงคนกลมนอย

ถาอยางน กตองนบวา ความมโชคด กลบกลายเปนเคราะหราย เหมอนมรมอยในมอ แทนทจะใชกางคมฝนกนแดด กลบใชอยางเปนทอนเหลกทอนไมสาหรบไลตไลแทงกน

แตถาเปนความสามคคโดยชอบธรรม นอกจากทาใหรวมกาลงพรอมเพรยงกนในหมผทถอศาสนาเดยวกนแลว กจะไมเปนเหตแบงแยกถอพวกถอหมกดกนคนพวกอนดวย แตตรงขามจะแผไมตรจตมตรภาพแกศาสนกพวกอนดวย ในฐานะทวา แมจะนบถอศาสนาตางกน แตกเปนเพอนมนษยดวยกน จงไมทาใหเสยสามคคในชาต

ศาสนกชนในบางลทธศาสนา ไมเพยงแตจะแบงแยกเบยดเบยน ยอมรบหรออยรวมกนไมไดกบศาสนกชนทนบถอ

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๒๘

ศาสนาอนเทานน แมแตกบศาสนกชนของศาสนาเดยวกน แตตางนกายกบตน กทนกนไมได ตองยกเอาความถอตางทางศาสนานน เปนเหตววาทขดแยง หรอถงกบพฆาตเขนฆากน

ในกรณเชนน การยกศาสนาใดศาสนาหนงขนเปนศาสนาประจาชาต ยอมหมายถงการยกนกายใดนกายหนงขนสฐานะนน และการปฏบตเชนนน ยอมไมมทางทาใหเกดความสามคคทแทจรงของคนทงชาต จะมไดกแตเพยงความสามคคของคนกลมหนง เพอจะปะทะกนกบคนอกกลมหนงทมความสามคคในแบบเดยวกน หรอความสามคคของคนกลมใหญ ทจะเขาบบคนครอบงาหรอทาลายคนกลมนอย ตลอดจนความสามคคในแตละกลมของคนมากมายหลายกลม ทแกงแยงชวงชงอานาจและผลประโยชนซงกนและกน ลบหลดหมนกน หรอววาทขดแยงกนในเรองหลกความเชอและขอปฏบตทางศาสนาโดยใชวธรนแรง

ประโยชนสาคญอยางหนง ทรฐทงหลายคาดหวงจากศาสนา กคอ การทาใหเกดความสามคคในชาต และรฐเหลานนกแสวงหาและใชวธการตางๆ กนทจะใหสาเรจผลตามความมงหวงน

บางรฐยกศาสนาหนงขนเปนศาสนาประจาชาตแลว กสรางความสามคคไดสาเรจ บางรฐทาเชนนนแลว กทาใหเกดปญหาคนสวนใหญกบชนสวนนอยเบยดเบยนบบคนขมเหงกน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙

บางรฐกยกศาสนาทเปนสถาบนรปธรรมขนเปนศาสนาประจาชาต บางรฐกยกเอาศาสนาในดานนามธรรมขนเปนศาสนาประจาชาต

บางรฐกจาเปนตองรกษาสามคคดวยการไมใหมศาสนาประจาชาต

ยกตวอยางเชน ประเทศสหรฐอเมรกา ทงทประชาชนสวนใหญนบถอศาสนาเดยวกน แตเมอประกาศอสรภาพตงเปนประเทศในป พ.ศ. ๒๓๑๙ (ค.ศ. 1776) แลว ตอมากไดตราบทบญญตในรฐธรรมนญวา ไมใหยก(สถาบน)ศาสนาใด ขนเปนศาสนาทรฐสถาปนา คอ ไมมสถาบนศาสนาใด เปนศาสนาประจาชาต (First Amendment: Congress shall make no law respecting an establishment of religion,…)

ตรงนตความกนมาวา ใหรฐกบศาสนาแยกตางหากกน หรอศาสนจกรกบอาณาจกรอยคนละสวน (เปน separation of church and state อยางทประกาศในปฏวตฝรงเศส)

สาเหตสาคญทประเทศอเมรกาไมใหยกศาสนาใด ศาสนาหนงขนเปนศาสนาประจารฐ กเพราะวา คนอเมรกนไดผานประสบการณอนขมขนทางศาสนามาจากทวปยโรป

กลาวคอ ชาวอเมรกนจานวนมาก เปนผประสบภยจากการกดขขมเหงระหวางศาสนกในศาสนาเดยวกนแตตางนกายในทวปยโรป จงอพยพหลบหนเอาชวตรอดออกมา

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๓๐

คนเหลานไดตงถนฐานใหมในทวปอเมรกาดวยใจใฝหาเสรภาพ แมกระนน เมอตงประเทศใหมของตนขนไดแลว ศาสนกทงหลายในศาสนาเดยวกนนน ซงมหลายนกาย ตางกหวาดกลวกนวา ถานกายอนไดรบการสถาปนาจากรฐ นกายของตวจะประสบฐานะตอยตา หรอตองเผชญชะตากรรมทเดอดรอนลาบาก ดงบทเรยนทไดประสบมาแลวในทวปยโรปกอนอพยพ จงตางกพยายามเกยงแยงไมยอมกน

สาเหตระหวางศาสนาเดยวกนแตตางนกายน มถง ๓ ขอ และมเหตผลอนอกอยางหนง ซงกเปนบทเรยนทางศาสนาจากยโรปเชนเดยวกน คอ ความตนตวทางปญญาจากการทวทยาศาสตรเจรญขน ไดบนทอนความเชอแบบบงคบศรทธา ทตองยอมตามคาบงการจากสวรรคใหเสอมคลายลง ชนชาตใหมทนยมอสรเสรภาพ จงมองเหนเหตผล และโอกาสอนสมควรทจะปลดเปลองกจการของรฐจากอทธพลครอบงาของศาสนจกร

สรปวา ประเทศสหรฐอเมรกาไมมศาสนาประจาชาต เพราะไมมเอกภาพทางศาสนา ถาจะใหมศาสนาประจาชาต กตองยกนกายใดนกายหนงขนเปนใหญ เมอยกนกายหนงขนมา กจะเกดแตกสามคคกนขน การมศาสนาประจาชาต กจะกลายเปนการทาใหเกดความไมสามคค ดงนนจงจาเปนตองเลยง โดยรกษาสามคคดวยการไมมศาสนาประจาชาต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑

อยางไรกตาม ประเทศสหรฐอเมรกากยงคงตองการใหศาสนาซงเปนหลกยดเหนยวทางจตใจ ชวยทาใหเกดความสามคคอยนนเอง ในเมอศาสนกชนแบงแยกเปนหลายนกายนก จะอาศยศาสนาทเปนสถาบนอยางรปธรรมชวยสรางความสามคคนนกไมได จงตองหาวธอยางอน

ในทสด สหรฐอเมรกากหาทางออกได โดยยกเอาตวศาสนาทเปนนามธรรมขนมาสถาปนาเปนหลกของชาต ทานองยกเปนศาสนาประจาชาตกลายๆ กลาวคอ ในป พ.ศ. ๒๔๙๗ (ค.ศ. 1954) รฐสภาอเมรกน ไดมมตใหเพมคาวา under God เขาตอทายคาวา one nation ในคาปฏญาณธงของอเมรกาเปน one nation under God (ประเทศอเมรกา เปนประชาชาตอนหนงอนเดยว ภายใตองคพระผเปนเจา)

แลวตอมาในป ๒๔๙๙ (ค.ศ. 1956) รฐสภาอเมรกน กไดมมตยกขอความ In God We Trust (เรามอบชวตฝากจตใจไวในองคพระผเปนเจา) ขนเปนคาขวญของชาต (national motto)

“ศาสนา” “ศาสนาประจาชาต” “แยกรฐกบศาสนา” ฯลฯ คาพวกน คนไทยมกรสกนกคดเขาใจไปตามความหมายของฝรง ซงมเนอหาสาระเรองราวและภมหลงของเขา อนแตกตางหางไกลจากของไทย พงรทนวาเปนเพยงคาเทยบเคยง มใชแทนความจรง เมอจะเกยวของ ตองไมอยแครสก แตพงศกษาใหรเพยงพอกอน เมอเขาใจ เหนใจ วางใจถกแลว จงคด พด ทา สปฏบตการดวยปญญา

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๓๒

รนดๆ แคเรอง Pilgrims บรรพบรษทมาอเมรกาในป 1620 (๒๑๖๓) ตงแตหนภยจากองกฤษ และเรองราวทมาทไปของปฏวตฝรงเศส (French Revolution 1789/๒๓๓๒) กพอไดปญญามานาใจ

ในประเทศไทยน พระพทธศาสนาไดพสจนตวเอง มาแลวตลอดประวตศาสตรอนยาวนานวา พทธศาสนกชน นอกจากมหลกยดเหนยวจตใจเปนอนเดยวกนในหมพวกตนแลว กยงอยรวมกนดวยดกบศาสนกชนในศาสนาอนๆ โดยมไมตรจตมตรภาพตามฐานะทเปนเพอนมนษยผรวมเกดแกเจบตายดวยกน ไมเคยมการเบยดเบยนขมเหงศาสนา หรอ ศาสนกชนพวกอน

ไมตองพดถงศาสนกชนตางนกายในพระพทธศาสนาดวยกน ซงมแตไมตรและความสมพนธในทางชวยเหลอเกอกล ไมเคยมปญหาความขดแยงใดๆ เลย นอกจากขอเหนแยงทางปญญา ซงกแกไขไปตามวธการแหงปญญาทเปนทางแหงสนตโดยแท

ดวยเหตน การทประเทศไทยมพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต จงเปนการสรางความสามคคในหมประชาชนชาวไทยทวทงหมด โดยกอใหเกดความเปนอนหนงอนเดยวกนในประดาคนสวนใหญ พรอมทงไมเสยสามคคตอคนกลมนอย มแตไมตรจตมตรภาพ และความมนาใจทแผออกไปกวางขวางทวผนแผนดน

- ๔ -

พระพทธศาสนาเปนหลกการทชวยดารง รกษาเสรภาพในการนบถอศาสนา

ในสงคมไทย ตลอดประวตศาสตรของการนบถอพระพทธศาสนา เสรภาพทางศาสนาเปนสงทมมาเอง เปนไปเอง เปนลกษณะของสงคมทถายทอดกนมาโดยไมตองรตว สบเนองจากหลกการของพระพทธศาสนา ทเชดชเสรภาพในการใชปญญา โดยไมมการบงคบศรทธา

เพราะฉะนน ในประวตของชนชาตไทย จงไมตองมการตอสเพอใหไดมาซงเสรภาพในการนบถอศาสนา (freedom of religion) อยางทไดเกดขนเปนเรองรนแรงมากในหลายประเทศ

นอกจากชาวพทธจะอยรวมดวยดกบศาสนกชนของศาสนาอนๆ ทมอยแลว แมเมอมลทธศาสนาใหมๆ เขามาจากภายนอก กไดพบการตอนรบอยางด และเปดโอกาสหรอถงกบชวยเออเฟอใหมการเผยแพรโดยสะดวกดวยซา

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๓๔

ในหลายสงคม แมเพยงขนตธรรม (tolerance) ตอกน ระหวางศาสนา กเปนสงทไดมาแสนยาก แตสาหรบสงคมไทย ชาวพทธมใชมเพยงขนตธรรม (tolerance) เปนปกตธรรมดาเทานน แตยงมความสมพนธเชงบวก คอถงกบชวยเหลอเออเฟอเกอกล หรอประสานรวมมอ ดวยเมตตากรณาเลยทเดยว

ดงนน เมอพระพทธศาสนาแพรหลายอยเปนศาสนาของคนสวนใหญ จงกลายเปนปจจยและเปนสอทชวยใหศาสนาตางๆ ทแตกตางหลากหลาย สามารถอยรวมกนไดดวยด อยางมสนต (peaceful coexistence)

มองในแง น ถาไมมพระพทธศาสนาคอยเอออย หรอไมมพระพทธศาสนาเปนบรรยากาศทวไปของสงคมทคอยชวยประสานไว ความขดแยงระหวางศาสนาตางๆ จะมโอกาสเกดไดมากขนๆ

เพราะฉะนน การทพระพทธศาสนาเปนศาสนาของประชาชนสวนใหญ จงเปนเครองชวยรกษาเสรภาพทางศาสนา และชวยสงเสรมใหศาสนาตางๆ อยรวมกนดวยด

เรองทสงคมชาวพทธไทยมใจกวาง เออโอกาสแกลทธศาสนาทงหลาย ทงทมอยแลวภายใน และทเขามาใหมจาก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕

ภายนอกน เปนททราบชดกนเปนอยางดแกคนตางชาต โดยเฉพาะนกเผยแพรศาสนาจากตะวนตก ตงแตกอนทประเทศเหลานนจะไดรจกเสรภาพทางศาสนา

ดงจะเหนวา ฝรงทเขามาเมองไทย จะเปนราชทต บาทหลวง พอคา หรอทหารกตาม ไมวาในสมยอยธยากตาม ในสมยรตนโกสนทรกตาม ตางออกปาก แสดงความชนชมหรอประทบใจในเรองนไว

ในทนจะไมยกคาพดของคนไทยทกลาวถงตนเองมาอางเลย แตจะนาเอาคาพดหรอบนทกเรองราวตางๆ ทบาทหลวง มชชนนาร และคนชาตตะวนตกอนๆ ไดพดเกยวกบเรองนไวมาแสดงใหเหนเปนตวอยาง

ใน จดหมายเหตการเดนทางของพระสงฆราชแหงเบรธประมขมสซง สอาณาจกรโคจนจน (กรมศลปากร, ๒๕๓๐; เบรธ/Berythe) ในแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราช แหงสมยอยธยา บาทหลวง ฌอง เดอ บรซ (Jean de Bourges) ไดบนทกไวตอนหนง (หนา ๕๒) วา

“ขาพเจาไมเชอวาจะมประเทศใดในโลก ทมศาสนาอยมากมาย และแตละศาสนาสามารถปฏบตพธการของตนไดอยางเสรเทากบประเทศสยาม”

และอกตอนหนงวา (หนา ๕๒)

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๓๖

“ความคดของชาวสยามทวาทกศาสนาด ดงนนพวกเขาจงไมแสดงตนเปนปฏปกษตอศาสนาอนใด หากศาสนานนๆ สามารถยนหยดอยไดภายในกฎหมายของรฐ”

ในสมยรตนโกสนทร กเชนกน ในหนงสอ บนทกเรองมสซงแหงกรงสยาม (กรมศลปากร. ๒๕๒๔) โดย มขนายก ฌอง แบปตสต ปาลเลอกวซ (Bishop Jean-Baptiste Pallegoix) กไดเขยนไววา

“นบแตโบราณกาล ผปกครองของไทยมเจตนารมณอนดงามทจะปลอยใหแตละชาต ปฏบตพธการทางศาสนาของตนไดอยางเสร”

และ ทานยงไดเลาตวอยางเหตการณประกอบไวดวยอนแสดงถง freedom of religion ทมอยเปนปกตธรรมดาวา

“…นเองคอเสรภาพในสวนทเกยวกบการนบถอศาสนา อนเปนสงทคนทงหลายไดชนชมกนอยในราชอาณาจกรแหงน”

นาสงเกตวา เมอมองกลบเขาไปทจตใจของบาทหลวงหรอนกเผยแพรศาสนาจากตะวนตกเหลาน เขากลบมความรสกทตรงขามกบคนไทย คอ เขาเดนทางเขามาพรอมดวยความรสกไมดไมงามทตงไวกอนแลวตอพระพทธ ศาสนา โดยจะพดถงดวยคาเรยกหรอเอยอางอยางดหมน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗

ขอใหด เชน ในหนงสอ รวมเรองแปลหนงสอและเอกสารทางประวตศาสตร ชดท ๒ (กรมศลปากร, ๒๕๓๕) หนา ๓๑ คณะบาทหลวงเยซอต (Jesuits) ซงเดนทางมาโดยพระราชโองการของพระเจาหลยสท ๑๔ (Louis XIV) ใน พ.ศ. ๒๒๒๙ กลาวถงพระพทธศาสนา โดยใชคาเรยกวา “ศาสนาปาเถอน” (กรมศลปากร, ๒๕๓๕)

ในหนงสอชดเดยวกนนน ชดท ๑ หนา ๖๖ ศาสนาจารย คารล ฟรดรค กตสลาฟฟ (Karl Friedrich August Gützlaff) ซงเ ข า ม า เ ผยแพร ศ าสนา ใน ร าว พ .ศ . ๒๓๗๑ ก จ ดพระพทธศาสนาเขาในคาเรยกวา “ศาสนาจอมปลอม”

เรองความรสกทดของคนไทยตอศาสนาอนนน เปนเรองทฝรงนกเผยแพรศาสนาทราบกนด และพดถงบอยมาก ขอยกตวอยางมาอก เชน ใน ประชมพงศาวดาร เลม ๑๙ ภาคท ๓๒ (ครสภา, ๒๕๐๘) มบนทกของบาทหลวง เดอ ชวซ (Abbé de Choisy) ตอนหนง (หนา ๒๔๙) วา

“จรงอย จนถงเวลาปจจบนน พวกมชชนนารยงไมไดทาการใหญโตในเมองไทยอยางใด พวกไทยมนสยออนนอม ไมชอบการโตเถยงและโดยมากเชอเสยวา ศาสนาทกศาสนาเปนคาสงสอนทดทงนน”

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๓๘

ทงทมองเหนความรสกทดของคนไทย แตนกเผยแพรศาสนาเหลานน กหาไดมองดตอบตอพทธศาสนาไม และมกพดแสดงความรสกทไมด อยางทหนงสอ รวมเรองแปลหนงสอและเอกสารทางประวตศาสตร ชดท ๑ (กรมศลปากร, ๒๕๓๒) หนา ๖๗ ศาสนาจารย กตสลาฟฟ (สมย ร.๓) เขยนไวอกวา

“ถงแมวาจรงๆ แลว ประเทศสยามเปดโอกาสใหกบทกๆ ศาสนา แตศาสนาพทธกยงคงเปนศาสนาประจาชาต และสถาบนของรฐทงหมดไดใหการสนบสนนความเชอทผดๆ น…พวกเราไดรบอนญาตใหไปแสดงธรรมทวดในพทธศาสนา…”

นอกจากความตงความรสกไมดมาแลว ฝรงเหลาน กยงตงเจตนาไมดในการทจะปฏบตตอไปดวย คอคดหาทางทาลายพระพทธศาสนาเสยเลย ดงใน ประชมพงศาวดาร เลม ๒๓ ภาคท ๔๐ (ครสภา, ๒๕๑๑) หนา ๒๒๗ พมพบนทกจดหมายเหตของคณะพอคาฝรงเศสไววา

“ถาพระเจาหลยส ท ๑๔ ไดทรงชกชวนแลว สมเ ดจพระนารายณ กคงจะหนเข าหาศาสนาโรมนคาทอลก เปนแน ถาการเปนไดเชนนจรงแลว จะเปนพระเกยรตยศแกพระเจาหลยสสกเพยงไร เพราะในเวลาพระองคไดทรงจดการศาสนาในพระ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๙

ราชอาณาเขตของพระองค ยงไดทรงจดการทาลายศาสนาอนไมดในแผนดนฝายตะวนออก ซงนบวาเปนประเทศทเจรญทสดอยแลว”

แมว าทางฝายศาสนาท เข ามาเผยแพร นจะ ตงความรสกทไมดไว และมเจตนารายตอพระพทธศาสนาอยางน ถาไมถงกบแสดงออกเปนเหตการณราย คนไทยกไมตงจตคดรายตอบ และคงเออเฟอตอไปตามปกต

ในแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราช บาทหลวงไดรบการอปถมภในการเผยแพรศาสนาอยางเตมท ดงจะเหนตวอยาง เชนทบนทกไวใน ประชมพงศาวดาร เลม ๑๖ ภาคท ๒๗ (ครสภา, ๒๕๐๗) หนา ๒๖–๒๗ วา

“…อนญาตใหบาทหลวง มชชนนาร เทศนสงสอนศาสนาไดโดยไมตองมใครหามปรามขดขวางอยางใด และอนญาตใหพวกมชชนนารไดสอนหนงสอ รกษาพยาบาลโรคตางๆ และรบคนเขารตไดทวพระราชอาณาจกร โดยอยในความปกครองและอดหนนของพระเจาแผนดน การทไดอนญาตเชนน มแตขอหามอยางเดยวเทานน คอ หามมใหบาทหลวง มชชนนาร สอนการอยางใด อนจะทาใหราษฎรพลเมองกลบใจทรยศ หรอคดรายตอรฐบาล และกฎหมายของบานเมอง…”

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๔๐

ความทสมเดจพระนารายณมหาราช ทรงใกลชดและเออเฟอตอคณะบาทหลวงนน เปนเหมอนทบาทหลวง เดอ ชวซ (Abbé de Choisy) บนทกไว ปรากฏใน ประชมพงศาวดาร เลม ๑๙ ภาคท ๓๒ (ครสภา, ๒๕๐๘) หนา ๒๕๑ วา

“พระเจากรงสยามโปรดใหสรางโบสถ และจะโปรดพระราชทานสทธพเศษใหแกศาสนา ในพระทนงทประทบมไมกางเขนอนหนง และทรงอานคมภรของศาสนาท มองซเออร เดอเมเตโล โปลศ ไดแปลความเปนภาษาไทย”

ความมเมตตาการณยเอาพระทยใสทะนบารงกจการของคณะผเผยแพรศาสนาครสต และสนพระทยศกษาหลกศาสนา ของพระมหากษตรยไทยอยางน ซงไมใชเรองแปลกประหลาดสาหรบพระพทธศาสนา และไมมหลกการทางพระพทธศาสนาหามปรามขดขวาง กลายเปนเรองแปลกสาหรบบาทหลวงทงหลาย ซงทาใหทานเหลานนเขาใจเองวา สมเดจพระนารายณมหาราชทรงมพระทยเอนเอยงไปในทางทจะนบถอครสตศาสนา

ในวงการบาทหลวงและขาราชการฝรงเศสทเขามาเมองไทยสมยนน ยอมทราบกนดวา การทพระเจาหลยสท ๑๔ เจ รญพระราชไมตร กบก รงศ รอ ยธยา นน ทรงม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๑

วตถประสงคยงใหญอยทการเผยแพรครสตศาสนา ดงใน ประชมพงศาวดาร เลม ๑๖ ภาคท ๒๗ (ครสภา, ๒๕๐๗) หนา ๗๔–๗๙ กลาวถงคาส ง ท เสนาบดฝ รง เศสมอบไวแก มองซเออร เดฟาช (le Général Desfarges) ผไดรบหนาทเปนจอมพลผบงคบการคาย และกองทพบก ซงบอกชดเจนในความประสงค ๒ ขอ ของพระเจาหลยสท ๑๔ วา

“…และการทงหลายทงปวง จะเปนการสาเรจตามพระราชดารของพระเจากรงฝรงเศส กดวยผลการคาขายไดตงเปนหลกเปนฐานแลวกจรงอย แตมองซเออร เดฟาช กควรจะทราบไววา ขอสาคญททาใหพระเจากรงฝรงเศส ทรงพระราชดารจะใหชาวฝรงเศสไปอยโดยมนคงถาวรในเมองไทยนน กเพราะ มพระราชประสงคจะ ใหการศาสนา ไ ดแพรหลายเจรญยงขนไปดวย”

เสนาบดฝรงเศสไดมคาสงเนอความคลายกนนแกมองซเออร ลาลแบร (De la Loubère) ซงเปนอครราชทตมหนาท ไปพดทางโปลตกและไปจดการทางศาสนา และแกมองซเออร เซเบเรต (Cébérét) หวหนาราชทตอกคนหนง ซงมหนาทโดยเฉพาะทจะไปจดในเรองคาขาย โดยใหทงสองทาน

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๔๒

“เปนธระตรวจตราดารวา จะจดการอยางใด จงจะเหมาะเพอใหสมพระราชประสงค ของพระเจากรงฝรงเศส ททรงดารไวในขอสาคญ ๒ ขอ กลาวคอ ใหศาสนาครสเตยนไดแพรหลายไปทวทศฝายตะวนออก และใหไพรฟาขาแผนดนของพระองคไดทาการคาขายในฝายทศตะวนออกทวไปดวย”

การทบรรดาบาทหลวงฝรงเศสมนใจวา พระมหากษตรยไทยทรงมพระทยพรอมทจะรบนบถอครสตศาสนาน กไดเปนเหตใหพระเจาหลยสท ๑๔ สงราชทต เดอ โชมองต (Chevalier de Chaumont) นาพระราชสาสนมากราบทลอญเชญใหทรงเขารต ดงท ประชมพงศาวดาร เลม ๑๙ ภาคท ๓๒ (ครสภา, ๒๕๐๘) หนา ๒๐๒ แสดงจดหมายเหตเขยนโดยบาทหลวง เดอ ชวซ (Abbé de Choisy) วา

“ตอไดอานพระราชสาสนของพระเจากรงฝรงเศสแลว พระเจากรงสยามจงไดทรงทราบวา ทไดแตงราชทตมาใหญโตในครงน ไมมความประสงคอยางใดนอกจากจะตองการใหพระเจากรงสยามไดกลบนบถอศาสนาครสเตยนเทานน”

แมจะไมไดมพระราชประสงคอยางทฝายฝรงเศสเขาใจ แตสมเดจพระนารายณมหาราชกไมไดทรงตอบปฏเสธโดยตรง แตทรงตอบดวยพระราชปรชาญาณ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๓

ในการน ทรงอางหลกการของครสตศาสนานนเองวา พระเปนเจาทรงสรางสรรคบนดาลสงทงหลายและการทวปวง การทมความนบถอศาสนาตางกนอยน คงจะเปนพระประสงคขององคพระเปนเจา ฉะนน การทพระองคจะเขารตนน กมอบถวายสดแตองคพระเปนเจาจะตดสนจดสรรใหเปนไป และมไดขดเคองพระราชหฤทยในเรองน และไดทรงอปถมภบารงคณะนกเผยแพรศาสนาครสตมากขนตอไป

ใน ประชมพงศาวดาร เลม ๑๙ ภาค ๓๒ นนเอง หนา ๑๔๙ ไดกลาวถงขอเ ขยนทมองซเออร วาเช (Father Bénigne Vachet) รวบรวมไว ตอนหนงวา

“พระสงฆราชฝรงเศส ซงไดประสาทพรพระเปนเจา กไดเอาเมองไทยเปนทามกลางสาหรบคณะบาทหลวงทวไป และไดพยายามแผพระธรรมของพระเยซเจาไดแพรหลายทวไป”

มองซเออร ลาลแบร (De la Loubère) ไดเขยนไวในหนงสอของตน ซงประชมพงศาวดาร เลม ๑๖ ภาคท ๒๗ หนา ๖๒ ไดนามาพมพเปนเชงอรรถไววา

“…เหตใดเราจงอตสาหขามนาขามทะเลตง ๖,๐๐๐ ไมล สาหรบจะไปชกชวนประเทศอนเดย ประเทศสยาม ประเทศจน และญปน ใหถอศาสนา

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๔๔

ครสเตยนเลา…บางทพวกไทยกฟงคาสงสอนพวกบาทหลวงกมเปนบางครงบางคราว และอนญาตใหพวกบาทหลวงสรางวดและสอนศาสนาตามหนาทของเขาได ความจรงจะวาใครใจด เขาหรอเรา”

ในเรองน นายพล ฟอรบง ไดเขยนบนทกความจาไวปรากฏใน ประชมพงศาวดาร เลม ๕๐ ภาคท ๘๐ (ครสภา, ๒๕๒๗) หนา ๙๔ วา

“ความจรงพระนารายณมหาราช ไมเคยมพระ ราชดารเชนนนเลย พระเจาอยหวของเราทรงเชอวา พระมหากษตรยแหงประเทศไทยทรงมพระราชศรทธาทจะทรงเขารตจรง จงทรงแตงตงเชวาลเอร เดอ โชมองต เปนราชทต มาเชอมทางพระราชไมตรกบพระนารายณมหาราช”

เชวาลเอร เดอ ฟอรบง (Chevalier de Forbin) น เปนนายทหารฝรงเศสทเขามากรงศรอยธยา ในคณะของราชทต เดอ โชมองต และไดอย รบราชการในเมองไทย ได รบพระราชทานยศเปนนายพลเรอและผบญชาการทหารบก มบรรดาศกดเปน ออกพระศกดสงคราม และไดไปเปนผบญชาการทหารทปอมเมองบางกอก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๕

ตอมา หลงเดนทางกลบไปรบราชการอยในประเทศฝรงเศส เชวาลเอร เดอ ฟอรบง ไดเขยนบนทกความจาไว เปน “จดหมายเหตฟอรบง” อยใน ประชมพงศาวดาร เลม ๕๐ ภาคท ๘๐ (ครสภา, ๒๕๒๗)

เมอกลบไปฝรงเศสแลว ครงหนง พระเจาหลยสท ๑๔ ไดโปรดเกลาฯ ใหเลาเรองศาสนาของประเทศไทย และไดรบสงถามวา คณะผสอนศาสนาทาการไดผลมากเพยงไร และชกชวนคนไทยเขารตไดมากเทาไร (หนา ๑๙๓) ซงฟอรบงไดกราบทลวา

“ผสงสอนศาสนาชกชวนคนไทยเขารตไมไดสกคนเดยว”

ตอมา ฟอรบง ไดไปสนทนากบแปร เดอ ลาเชส (Père de La Chaise เปนบาทหลวงใหญผทาหนาทรบสารภาพบาปประจาพระองคของพระเจาหลยสท ๑๔) ซงกไดถามวา ผสงสอนศาสนาไดทากจการสาเรจผลเพยงไร ฟอรบง ไดเลาความตามทไดกราบทลพระเจาหลยสท ๑๔ และเตมความวา (หนา ๑๙๗–๒๐๐)

“ททาใหครสตศาสนาแผไพศาลไปไมไดเรวนน ตองโทษจรรยาวตรของพระภกษสงฆ ซงมความอดทนและเครงครดมาก พระภกษสงฆเหลานไมเสพ

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๔๖

สราเมรย ฉนแตของทคนใจบญถวายเปนวนๆ ไปเทานน ของทไดมากเกนความจาเปน กบรจาคแกคนจน ไมเกบไวสาหรบวนรงขนเลย…

“…ตามปรกตใจความของพระธรรมเทศนานนแนะนาใหคนทาบญ จงทวพระราชอาณาจกรนนมคนใจบญมากมาย เพราะฉะนนเราจะไมแลเหนคนทจนตองขออาหารมารบประทาน

“…ธรรมจรรยาของเขาเลศกวาของเรามาก เขาหานบถอผสงสอนศาสนาของเราไม เพราะวาผสงสอนศาสนาไมเครงครดเทาพระภกษสงฆ

“เมอผสงสอนศาสนาของเราแสดงครสตธรรม คนไทยซงเปนคนวานอนสอนงาย นงฟงธรรมปรยายนนเหมอนฟงคนเลานทานใหเดกฟง ความพอใจของเขานน ไมวาจะสอนศาสนาใดกชอบฟงทงนน…

“พระภกษสงฆไมเถยงเรองศาสนากบผหนงผใดเลย เมอมคนยกครสตศาสนาหรอศาสนาใดๆ มาพดกบทาน ทานกเ หนว า ดท งนน ถามคนมาปรกปร าพระพทธศาสนา ทานกตอบอยางเยนใจวา เมออาตม-ภาพเหนวาศาสนาของทานเปนศาสนาทด เหตไรทานจง ไม เ หนว า พระพทธศาสนาเ ปนศาสนา ท ดเหมอนกนเลา…”

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๗

ในประเทศไทยน แมจะเคยมผพยายามยกตวอยางกรณทดเหมอนวาเปนการบบคนขมขศาสนกชนในศาสนาอนขนมาเอยอาง แตเมอพจารณาโดยใกลชด กจะเหนชดวาเปนกรณทเกดขนเนองจากปญหาการเมองการปกครอง ทกระทบตอความมนคงของรฐ เปนการละเมดขออนญาตอยางทสมเดจพระนารายณมหาราชทรงกาหนดไว ดงทอางแลวขางตน

(ความทอางคอ “อนญาตใหบาทหลวง มชชนนาร เทศนสงสอนศาสนาไดโดยไมตองมใครหามปรามขดขวางอยางใด…มแตขอหามอยางเดยวเทานน คอหามมให…สอนการอยางใด อนจะทาใหราษฎรพลเมองกลบใจทรยศ หรอคดรายตอรฐบาล และกฎหมายของบานเมอง”)

ถ า ม ฉ ะ น น ก เ ป น ก า ร ฝ า ฝ น ล ะ เ ม ด ต อ อ ง คพระมหากษตรย (ขอใหพจารณาเหตการณทเกดขนในสมยพระเพทราชา ทายแผนดนพระเจาตากสน และปลายสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลา) โดยทในบางครงกมกรณทนกเผยแพรศาสนาไดตเตยนกลาวรายตอพระพทธศาสนาไวกอน มาเปนขอผสม ซงคงตองยกใหเปนเรองวสยของจตใจปถชน ทมความยดมนรกใครหวงแหนในสงทยดถอวาเปนของตน ซงแสดงออกมาบางเปนบางครงบางคราว

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๔๘

อยางไรกด ขอทสาคญกคอ ไมมหลกคาสอนใดๆ ในพระพทธศาสนาทจะยกขนอางองเปนหลกฐานสนบสนนใหเกดการเบยดเบยนขนได ไมวาในกรณใดๆ

อกทงเมอนาไปเปรยบเทยบกบกรณรายแรงซงเกดขนในทมากมายหลายแหงในประเทศชาตศาสนาอนๆ ทศาสนกชนอางหลกศาสนาขนมารบราฆาฟนทารายกนอยางรนแรง เปนสงครามใหญกมหลายครง ไมวาระหวาง ศาสนกตางศาสนา หรอศาสนกในศาสนาเดยวกนแตตางนกาย กตาม กจะเหนไดวา กรณขดแยงบบคน ทมเพยงประปรายในประเทศไทยนน เปนเรองเลกนอยอยางไมอาจยกขนมาเปรยบเทยบกบเขาไดเลย

ปจจบน ทวโลกตดตอถงกนงายดายเหมอนเปนชมชนอนเดยว ในสภาพเชนน ถาศาสนาตางๆ ยงมทาทความรสกและพฤตการณดหมนดแคลนเปนปฏปกษตอกนและกน และมหลกการแหงการบงคบศรทธาเปนพนฐาน กยอมจะมการกดกนเบยดเบยนบบคน ตลอดจนกาจดกนระหวางศาสนาอยตอไป และในสภาพเชนนน พระพทธศาสนาซงเปนศาสนาทไมมความรนแรง กยากทจะดารงรอดอยได

โลกจงตองการศาสนาทมลกษณะเชอมประสาน และมหลกการทเออตอเสรภาพ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๙

ปรากฏวา โลกทกวนนยงเตมไปดวยปญหาความขดแยงรบราฆาฟนกนระหวางหมชนทนบถอศาสนาตางกน โลกจงนบวนจะตองการศาสนาทมลกษณะเชอมประสานอยางนนมากยงขน เพอใหสนตสขของโลกดารงอยได

พระพทธศาสนามทาทความรสกทด และไดแสดงความเออเฟอตอศาสนาอนทกศาสนาตลอดมา จนกระทงแมแตนกเผยแพรศาสนาอน ทมทาทไมเปนมตร กยงยอมรบ ทงเปนศาสนาทยดถอหลกการแหงเสรภาพในการใชปญญาอกดวย

ดงนน การทพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต จงทาใหมนใจไดวา นอกจากพระพทธศาสนาเองจะดารงอยไดแลว กจะชวยใหศาสนาอนๆ ทงหลายอยรวมกนไดดวยด ในบรรยากาศแหงความมเสรภาพทางศาสนาดวย

โ ด ย น ย ด ง ก ล า ว ม า ก า ร ท ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย มพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต จงเทากบเปนการยกหลกการแหงเสรภาพในการนบถอศาสนาขนมาสถาปนาไว ซงเปนฐานทคาจนชวยใหไมมการเบยดเบยนกนทางศาสนา และเสรมสรางบรรยากาศทเอออานวยใหศาสนาตางๆ ทงหลายดารงอยและดาเนนกจการกนไปไดดวยดโดยสงบสข

- ๕-

พระพทธศาสนาเปนสถาบนคชาตไทย

ไดกลาวแลวในเบองตนวา นบแตประเทศไทยไดมประวตศาสตรทตอเนองชดเจนเปนของตน ชนชาตไทยกไดนบถอพระพทธศาสนาสบตอกนมาโดยตลอด กจการและเหตการณสาคญตางๆ มากมายในบานเมอง เปนเรองราวของพระพทธศาสนา เกยวของกบวดวาอาราม หรอมฉะนน กผสมผสานกบคตทางพระพทธศาสนา จนกลาวไดวา ประวตศาสตรของประเทศไทย เปนประวตศาสตรของชนชาตทนบถอพระพทธศาสนา หรอประวตศาสตรของชาตไทย กเปนประวตศาสตรของพระพทธศาสนาดวย

แมในยคปจจบน กยงมคาขวญทถอกนตอๆ มาวา ชาต ศาสน กษตรย อนเปนความหมายทแสดงโดยสทงสามของธงไตรรงค ซงเปนธงชาตของไทย และเปนเครองยนยนถงการทไดถอวา ชาต ศาสนา และพระมหากษตรย ทงสามนน เปนสถาบนหลกของประเทศทดารงอยคเคยงกน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๑

โดยเฉพาะ ศาสน หรอ ศาสนานน ยอมหมายถง พระพทธศาสนา ดงหลกฐานจากบทพระราชนพนธของพระองคผทรงออกแบบธงไตรรงคนนเอง คอพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ซงไดทรงกาหนดไวใหสธงแตละสเปนสญลกษณของสถาบนทงสามทกลาวแลวนน ดงปรากฏในหนงสอ ดสตสมต ฉบบพเศษ ๒๔๖๑ หนา ๔๒ วา

ขอราราพนบรรยาย ความคดเครองหมาย แหงสทงสามงามถนด

ขาว คอบรสทธศรสวสด หมายพระไตรรตน และธรรมะคมจตไทย

แดง คอโลหตเราไซร ซงยอมสละได เพอรกษะชาตศาสนา

นาเงน คอสโสภา อนจอมประชา ธ โปรดเปนของสวนองค

จดรวเปนทวไตรรงค จงเปนสธง ทรกแหงเราชาวไทย

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๕๒

ตามหลกการแหงสถาบนหลก และสญลกษณของธงไตรรงคน เมอขยายความออกไป ยอมไดความหมายในสวนของพระพทธศาสนาวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาพระมหากษตรยไทย

การทถอวา พระพทธศาสนาเปนสถาบนหลกคชาตบานเมองน ไดเปนมาตลอดประวตศาสตรอนยาวนาน จะเหนไดจากหลกฐานทสาคญยง คอ พระราชดารสขององคพระมหากษตรยในทกยคทกสมย ดงตวอยางทจะยกมาอาง

ศลาจารกพอขนรามคาแหงมหาราช พระมหากษตรยรชกาลท ๓ แหงกรงสโขทย ไดบรรยายตอนหนง ปรากฏในหนงสอ ศลาจารกสโขทย หลกท ๑ (กรมศลปากร, ๒๕๑๙) หนา ๑๗ วา

“...พอขนรามคาแหง เจาเมองสโขทยน ทงชาวแมชาวเจาทวยปวทวยนาง ลกเจาลกขน ทงสนทงหลาย ท งผ ช ายผหญงฝง ทวยมศรทธาในพระพทธศาสนา ทรงศลเมอพรรษาทกคน เมอออกพรรษากรานกฐนเดอนหนงจงแลว...”

ในคราวทคณะทตพเศษของพระเจากรงฝรงเศสเขาเฝากราบบงคมทลสมเดจพระนารายณมหาราชแหงกรงศรอยธยา แจงการทพระเจากรงฝรงเศสอญเชญพระองคใหเขารตเปนคาทอลก พระองคไดตรสตอบผานมองซเออร ฟอลคอน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๓

พระราชดารสครงน แสดงถงความททรงมนคงในพระพทธศาสนา โดย ทพรอมกน นน กทรงมพระทยกวางขวางตามหลกการของพระพทธศาสนา ทเอออานวยเสรภาพทางศาสนา และทรงมพระปรชาญาณในการนาเอาหลกการของศาสนามาใชสอสารรกษาพระราชไมตร โดยไมตองทรงตอบปฏเสธโดยตรง

พระราชดารสนปรากฏในหนงสอ ประชมพงศาวดาร เลม ๒๔ ภาคท ๔๑ (ครสภา, ๒๕๑๑) หนา ๑๔๑–๑๔๒ ตอนหนงวา

“…เรากมความประหลาดใจมากวา พระเจากรงฝรงเศสเพอนรกของเรา ไดมาเปนพระธระในการอนเปนกจของพระเปนเจา เพราะเรากเหนวาพระเปนเจาเองกหาไดฝกใฝในเรองนไม เพราะการทมนษยเรามรางกายมวญญาณ มธรรมชาตอยางเดยวกน ไมใชพระเปนเจาเปนผทาใหเปนเชนนนดอกหรอ ถาพระเปนเจาจะโปรดใหมนษยทงปวงไดมความนบถอศาสนาอนเดยวกนแลว พระเปนเจามทาใหมนษยทงหลายเกดมารวมศาสนาเดยวกนหรอ แตนพระเปนเจากไมตองการใหเปนเชนนน กลบปลอยใหมศาสนาตางๆ กนทวโลก ตงแตไหนแตไรมาแลว

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๕๔

เมอเปนเชนน เราจะไมควรเชอหรอวาพระเปนเจามความประสงคจะใหมนษยเราไดนบถอและบชาพระองคดวยวธและลทธตางๆ กน…แตอยางไรกดเรากรกนอยแลววาการทงปวงจะเปนอยางไร กสดแลวแตพระเปนเจาจะสงใหเปน…”

ความทไดตรสน ไดทาเปนเอกสารราชการ คอคาตอบจดหมายท เชวาลเอร เดอ โชมองต เอกอครราชทตของพระเจาหลยสท ๑๔ ไดถวายสมเดจพระนารายณพระเจากรงสยาม เมอวนท ๒๘ เดอนตลาคม ค.ศ. 1685 (พ.ศ.๒๒๒๘) หนงสอตอบนนปรากฏใน ประชมพงศาวดาร เลม ๒๔ ภาคท ๔๑ นนเอง หนา ๖๙ ดงน

“…และขอใหพระเจากรงฝรงเศสทรงดารดวยวา ถาพระเจาผสรางฟาสรางดนและสรางสงสาราสตวอนมรปพรรณสณฐานและนสยตางๆ กน จะประสงคใหมนษยทงหลายไดนบถอศาสนาอยางเ ดยวกนทกคน และใ หมนษย ทงหลายอ ย ในกฎหมายอนเดยวกนหมดแลว พระเจากคงจะทาใหเปนเชนนนไดงายทสด แตสงสาราสตวตนหมากรากไมและของทงปวง พระเจากไดสรางใหมรปพรรณและลกษณะตางกนทงสน จงเปนพยานใหเหนไดวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๕

การทเกยวดวยศาสนานน พระเจากคงตองการใหถอตางกนเหมอนกน เพราะเหตฉะนน พระเจากรงสยามนายของขาพเจา ทรงยอมใหพระเจาไดตดสนในเรองน…”

ในศาลพระเจาตากสนมหาราช พระเจากรงธนบร ณ วดอรณราชวราราม มคาจารกวา

อนตวพอ ชอวา พระยาตาก ทนทกขยาก กชาต พระศาสนา ถวายแผนดน ใหเปน พทธบชา แดพระศาสนา สมณะ พระพทธโคดม

ใหยนยง คงถวน หาพนป สมณะพราหมณช ปฏบต ใหพอสม เจรญสมถะ วปสสนา พอชนชม ถวายบงคม รอยบาท พระศาสดา

คดถงพอ พออย คกบเจา ชาตของเรา คงอย คพระศาสนา พทธศาสนา อยยง คองคกษตรา พระศาสดา ฝากไว ใหคกน

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๕๖

เม อ ขนตนสมย รตนโกสนทร ใน พ .ศ . ๒๓๒๕ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ไดทรงประกาศพระราชปณธาน ในการเสดจขนครองราชย (พระราชนพนธ นราศทาดนแดง) วา

ตงใจจะอปถมภก ยอยกพระพทธศาสนา ปองกนขอบขณฑสมา รกษาประชาชนและมนตร

ความขางตนนปรากฏใน พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท ๑ (กรมศลปากร, ๒๕๒๖) หนา ๖๑ วา

“แลวมพระราชโองการปฏสนถารแกเจาพระยาและพระยาทงปวงวา ‘สงของทงน จงจดทานบารงไวใหจงด จะไดปองกนรกษาแผนดน ทานบารงพระพทธศาสนา และพระราชอาณาเขตสบไป’…”

และอกตอนหนง หนา ๑๑๓ วา “ครงนขออาราธนาพระผเปนเจาทงปวงจงม

อตสาหะในฝายพระพทธจกรใหพระไตรปฎกบรบรณขนใหจงได ฝายขางอาณาจกรทจะเปนศาสนปถมภกนนเปนพนกงานโยม โยมจะสเสยสละละชวตบชาพระรตนตรย สดแตจะใหพระปรยตบรบรณ เปนมลทจะตงพระพทธศาสนาจงได”

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๗

ในเอกสาร “ชมนมพระบรมราชาธบายในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว” กมพระบรมราชาธบาย ตอนหนง ซงแสดงนาพระทยตอพระพทธศาสนา พรอมทงสถานะของพระพทธศาสนาในแผนดนไทย วาดงน

“อนงในพระเจาแผนดนกตรสสรรเสรญวา ศาสนาใดๆ ไมประเสรฐกวาพระพทธศาสนา รบสงดงนทกพระเจาแผนดนมาจนทกวนน กซงรบสงดงน กดเหมอนจะเอาใจพระสงฆ ซงเปนเจาของศาสนา โตอยในแผนดน กทแทพระสงฆราชาคณะทเปนประธานในศาสนา กยงโงงมงาย ไมรแผนดนแผนฟา...แตพระเจาแผนดนองคน...ทรงทายสรยจนทรถกตองแนนอน ...กเมอเปนดงน ทานยงสรรเสรญวาพทธศาสนาดกวาศาสนาทงปวง แลทรงอตสาหะประพฤตตามพทธศาสนาอย กเหนชดวาเปนเพราะพงพาอาศยพทธศาสนาอย...”

ครนถงรชกาลท ๕ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระปยะมหาราช กไดทรงแสดงนาพระทยของพระองคตอพระพทธศาสนา ดงปรากฏในพระราชหตถเลขาถง เซอร เอดวน อารโนลด ผแตงหนงสอ ประทปแหงทวปอาเซย ณ กรงลอนดอน ประเทศองกฤษ ความตอนหนงวา

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๕๘

“พระราชบดาของฉน ไดทรงสละเวลาเปนสวนใหญในการศกษาและคมครองศาสนาของชาต สวนฉนไดขนครองราชยในขณะอายยงนอย จงไมมเวลาทจะเปนนกศกษาอยางพอ ฉนเองมความสนใจในการศกษาหนงสอหลกธรรมตางๆ สนใจ ทจะคมครองศาสนาของเรา และตองการใหมหาชนทวไปมความเขาใจถกตอง”

แมแตการศกษาของพระภกษสามเณร กถอวาเปน ภารกจของรฐ ซงรฐบาลจะตองเอาใจใสดแล เพราะวดเปนศนยกลางการศกษาของสงคมไทยสบมาแตโบราณ ดงทสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงเลาไวใน “อธบายเรองการสอบพระปรยตธรรม” วา

“การสอบพระปรยตธรรมของพระภกษสามเณร นบเปนราชการแผนดนอยางหนงดวย อยในพระร า ช ก จ ข อ ง พ ร ะ เ จ า แ ผ น ด น ผ เ ป น พ ท ธศาสนปถมภก”

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท ๖ ไดมพระราชดารสมากมายเกยวกบพระพทธศาสนา ดงตวอยางทปรากฏในพระบรมราโชวาทเรอง เทศนาเสอปา ตอนหนงวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๙

“พระพทธศาสนา เปนศาสนาสาหรบชาตเรา... ศาสนาในสมยนเปนของทแยกจากชาตไมได...เปนความจาเปนทเราทงหลายผเปนไทย จะตองมนอยในศาสนาพระพทธ ซงเปนศาสนาสาหรบชาตเรา”

“...เพราะฉะนน เปนหนาทของเราทงหลายทจะชวยกนบารงรกษาพระพทธศาสนา อยาใหเสอมศนยไป การทจะบารงพระพทธศาสนา เราตองรสกกอนวา หลกของพระพทธศาสนาคออะไร?”

“...เราจะถอวา เราเปนไทยดวยกนหมด เราจะตองรกษาความเปนไทยของเราใหยงยน เราจะตองรกษาพระพทธศาสนาใหถาวรวฒนาการ อยางทเปนมาแลวหลายชวโคตรของเราทงหลาย”

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช รชกาลป จ จ บน ก ไดทรง มพระราชดา รสประกาศไว ในการพระราชทานพระพทธนวราชบพตรวา

“ขาพเจาถอวา พระพทธนวราชบพตรเปนทตงแหงคณพระรตนตรย อนเปนทเคารพสงสด และเปนเครองหมายแหงความเปนอนหนงอนเดยวกนของประเทศไทย และของคนไทย...”

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๖๐

พระราชดารสทงหลายทไดยกมาอางน หากเปนของพระมหากษตรยพระองคเดยว กอาจมผแยงไดวา เปนพระราชมตสวนพระองค แตเมอปรากฏชดตามทแสดงไวนวา พระมหากษตรยททรงความสาคญยงหลายพระองค และในทกยคสมย ไดตรสไวทานองเดยวกน จงยอมเปนหลกฐานยนยนทชดเจน ซงตองถอวา เปนระบบการและแบบแผนของประเทศไทย

เฉพาะอยางยง จะตองมองเหนและเขาใจดวยวา การทองคพระประมขของชาตมพระราชดารสดงน มใชเปนเพยงแนวทางพระราชดารขององคพระมหากษตรยเทานน แตเปนการตรสในฐานะผนาของประเทศ แทนเสยงประชานกรของพระองค เปนเครองสะทอนภาพรวมของสงคมไทย อนเปนประมวลแห งประเพณ คต นยม และพฤตกรรมของประชาราษฎรทวไปในแผนดน ซงเปนพนฐานทรองรบการปกครองของประเทศ

จงกลาวไดโดยชอบธรรมวา พระพทธศาสนาเปนสถาบนคชาตของประเทศไทย

- ๖ -

พระพทธศาสนาสอดคลองกบลกษณะนสย ของคนไทย ทรกความเปนอสระเสร

เปนทยอมรบกนทวไป หรออยางนอยคนไทยทงหลายกมความรสกและพดหรอเขยนกนเองบอยๆ วา ชาวไทยเปนชาตทรกความเปนอสระเสร ไมยอมและทนไมไดทจะอยใตอานาจบงคบของใคร

ในแงสวนรวมของชาต กหมายถงความเปนเอกราช ซงชนชาตไทยกรกษามาไดโดยตลอด ถาพดถงอดตนานไกลกอนพนปมาแลว เม อดนแดนของตนถก รกรานหรอครอบครอง กไมยอมอยใตอานาจครอบครองนน แตพากนอพยพรนถอยลงมาตงถนฐานใหม

ถาพดถงระยะ ๑๐๐-๔๐๐ ปมาน ไทยกเปนประเทศหนง ในจานวนนอยประเทศนกในทวปอาเซย ทสามารถรกษาตวรอดพนจากความเปนเมองขนของประเทศนกลาอาณานคมมาได

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๖๒

สวนในแงบคคลหรอชาวไทยแตละคน กรกความเปนอสระสวนตว ชอบเปนตวของตวเอง ชอบทาอะไรดวยตวเอง หรอชอบทาอะไรๆ เฉพาะตวเปนอสระ

จนมบอยๆ ทหมนเหมจะเลยเถดไปจนกลายเปนมานะ ซงเปนกเลสททาใหถอตวเปนใหญ ลงกนไมได รวมมอกนไม เปน ตลอดจนชวง ชง กนเปนใหญ หรอกลายเปนการทาอะไรๆ ตามใจตวเอง เอาแตใจของตน อยางทพดกนจนเปนคาลอเลยนวา ทาไดตามชอบใจคอไทยแท

ถาคนไทยสามารถรกษาความรกอสรเสรภาพไวได ใหอยในขอบเขตทแทจรงของมน คอไมโตเลยเถดไปเปนมานะ และไมกลายเปนการเอาแตใจของตว กยอมเปนความดงามและความประเสรฐอนชอบธรรมยง

กลาวกนวา ความเปนชาตและเปนชนทรกอสรเสรภาพของคนไทยน ปรากฏให เหนแมแตในคาทเปนชอเรยก ประเทศชาตและประชาชน

คาเรยกชอประเทศและคนไทยนน รจกกนทวไปวา ม ๒ อยาง คอ ไทย กบ สยาม

แตไมวาจะเ รยกวา ไทย หรอ สยาม กตาม กมความหมายเลงถงความเปนอสระเสรเชนเดยวกน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๓

คาทงสองน จะมรากศพททแทจรงมาอยางไร ในทนจะไมขอวเคราะหเชงวชาการทางนรกตศาสตรใหเครงครด แตพดเพยงเทาทอาจเปนไปได หรอนาจะเปนไปได หรอแมแตสวมรบเอาในเมอเหนวามความหมายเขากนไดด

คาวา ไทย อาจจะเปนคาเดยวกบ ไท หรอมาจาก ไท ในหนงสอเกาๆ เคยพบเรยกคนไทยวา ไท กม

“ไท” แปลวาเปนใหญในตว คอ เปนอสระ ไมขนตอคนอน อยางทพดบอยๆ วา เปนไทแกตว ซงกตรงกบมอสรภาพ หรอเปนอสระเสรนนเอง

สวนคาวา สยาม ดเหมอนจะเลอนลางกวาในเรองทมาของศพท และถาจะใหพบรากศพททแทแนนอน กคงยงตองเถยงกนอกมาก แตในทน จะขอใชวธงายๆ โดยลาก หรอดงเขาหาบาล

ในภาษาบาลมคาหนงทใกลเคยงกบ “สยาม” มาก ทงโดยรปศพท การออกเสยง และความหมายทตรงกบ “ไท” กลาวคอคาวา สย

สย น เขยนอยางไทยเปน สยง ถาเขยนเลยนแบบสนสกฤต กเปน สยม (สยม) แปลวา เอง โดยตนเอง ในตวเอง หรอลาพงตน

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๖๔

สย หรอ สยม น ทใชในความหมายตรงกบ “ไท” หรอ เปนอสระเสร กคอ เมอมาในคาวา สยวส (สยมวส หรอ สยมวส) แปลวา มอานาจในตว หรอเปนตวของตวเอง สามารถจะทาอะไรๆ ไดตามใจของตน

คาวา สยวส (สยมวส หรอ สยมวส) น ตามปกตมารวมกบ เสร เปนคาชดวา “เสร สยวส” ซงมความหมายทานองเดยวกน หรอเปนคาเสรมกน (เชน ใน ม.ม.๑๓/๒๘๓/๒๗๗)

โดยนยน แมแตวาตามรปศพทหรอคาทเปนชอเรยก คนไทย หรอชาวสยาม กหมายถงคนทรกความเปนอสระเสร ชอบเปนตวของตวเอง

พระพทธศาสนานน เ รยกไดวา เปนศาสนาแหงอสรภาพ จดหมายสงสดของพระพทธศาสนาเรยกชออยางหนงวา “วมตต” แปลวา ความหลดพน ความปลอดพนจากสงผกรดบบคนครอบงาจากดขดของ ไมตองขนตออะไรๆ หรอตอใครๆ ไดแก ความเปนอสระนนเอง

นพพานซงเปนบรมธรรม คอ ธรรมสงสด มไวพจน คอคาพองความหมาย ใชแทนกนไดหลายคา และไวพจนของนพพานคาหนงกคอ อสสรยะ หรอ อสรภาพ ทแปลวาความเปนอสระ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๕

การประพฤตปฏบตตามหลกพระพทธศาสนานน เปนการดาเนนในแนวทางของความเปนอสระ และเพอความเปนอสระทกขนตอน ดงจะเหนไดวา ศรทธาจะตองมปญญาควบคม และจะตองนาไปสปญญา เพราะปญญาทาใหพงตนเองได เปนอสระ

สาวกอาศยพระศาสดาเปนกลยาณมตร ในฐานะทรงเปนเพยงผชทางทจะตองเดนดวยตนเอง ศรทธาจะตองระวงไมใหกลายเปนความตดในตวบคคล และในทสดผปฏบตจะเหนแจงสจธรรม รความจรงดวยตนเอง โดยไมตองขนตอองคพระศาสดา และจะมชวตอยดวยปญญา เรยกวาเปนผพงตนเองได ทกคนจะตองทาตนใหพงตนได ตามหลกการพงตนทวา “ตนแล เปนทพงของตน”

พทธพจนบทหนงแสดงคตของพระพทธศาสนาวา สพพ ปรวส ทกข สพพ อสสรย สข

แปลวา อยใตอานาจคนอน เปนทกขสารพน อสรภาพสพสรรพ จงเปนความสข (ข.อ.๒๕/๖๓/๙๙)

ความสมพนธระหวางคนไทยผรกความเปนอสระเสรกบพระพทธศาสนาซงเปนศาสนาแหงอสรเสรภาพนน จะเปนไปในลกษณะทวา คนไทยนบถอพระพทธศาสนา พระพทธศาสนาจงทาใหคนไทยเปนผรกความเปนอสระเสร

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๖๖

หรอจะเปนไปในแนวทางทวา เพราะเหตทคนไทยเปนผรกความเปนอสระเสร คนไทยจงรบนบถอพระพทธศาสนาทเปนศาสนาแหงอสรเสรภาพ ขอนไมอาจชชดหรอตดสนไดในทน

แตอยางนอย ยอมเปนความจรง ทพดได โดยไมผดพลาดวา การทคนไทยผรกความเปนอสระเสร ยอมรบนบถอพระพทธศาสนา ซงเปนศาสนาแหงอสรเสรภาพนน เปนภาวะทสอดคลองกน และเปนเครองสนบสนนใหคนไทยมลกษณะนสยเชนนนเขมขนเดนชดยงขน

พดอกอยางหนงวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงอสรเสรภาพ สอดคลองกบลกษณะนสยของคนไทยผรกความเปนอสระเสร และเปนเครองสนบสนนใหคนไทยดารงรกษาคณลกษณะนนไวไดอยางหนกแนนชดเจนตลอดมา

ขอทจะตองไมประมาทในทางธรรม เพอใหชาตไทยด า ร ง ร กษาอ ส รภาพ ไว ไ ด ด ว ย ด พร อม ท งม ค ว ามเจรญรงเรองดวยประโยชนสขไปดวยในเวลาเดยวกน มอยประการหนงคอ คนไทยจะตองประจกษชดในความหมายของความเปนอสระเสร หรออสรภาพและเสรภาพอยางถกตองชดเจน แลวประพฤตปฏบตดารงชวตและดาเนนก จการอย ภายในอสรภาพและเสรภาพทถกตองตามความหมายนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๗

คนไทยตองมใชอสระเสรอยางผดๆ ชนดทเลยเถด กลายเปนประมาทพลาดจากอสรภาพและเสรภาพไป กลายเปนมานะททาใหถอตวเปนใหญ อยากใหญใฝเดน และแขงขนชวงชงอานาจกน ลงกนไมได ไมยอมกนตามเหตผล รวมมอและทางานดวยกนไมได

หากแตเปนคนไทยทอสระเสรโดยรจกพงตนเอง สลดความเหนแกตวได และชวยกนทาใหอสรภาพเปนเครองอานวยโอกาสเพอการสรางสรรคประโยชนสขรวมกน

ถาปฏบตไดเชนน พระพทธศาสนากจะสอดคลองกบลกษณะนสยของคนไทยทรกความเปนอสระเสร และจะเปนเครองสนบสนนลกษณะนสยนนใหหนกแนนมนคงอยางมคณคาไดโดยแทจรง

- ๗ -

พระพทธศาสนาเปนแหลงสาคญทหลอหลอม เอกลกษณของชาตไทย

ความรกอสรเสรภาพ ทกลาวมาแลวในขอกอนนน เปนเอกลกษณอยางหนงของชนชาตไทย แตเพราะเปนคณลกษณะทมความสาคญโดดเดน และมแง ทควรพจารณาเปนพเศษ จงไดแยกพดเปนขอหนงตางหาก

นอกจากความรกอสรเสรภาพแลว เอกลกษณไทยทคอนขางเดนชด กคอ ความมนาใจเมตตาอยางเปนสากล ความรสกผอนคลาย สบายๆ เ รอยๆ ปลงใจได ไมชอบ ความรนแรง และความรจกประสานประโยชน

ลกษณะเหลานเปนเอกลกษณแตละอยางๆ แตทงหมดทกอยางนนสมพนธเชอมโยงกน หรอมแกนสอดประสานอนเดยวกน และพระพทธศาสนาเปนแหลงสาคญทหลอหลอมใหเกดเอกลกษณเหลาน หรอวา หลกความเชอถอและการปฏบตทสบเนองมาจากพระพทธศาสนา เปนแกนรอยประสานเอกลกษณเหลาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๙

ความมนาใจ เปนลกษณะเดนอยางหนงของคนไทย ซงชาวตางชาตมกกลาวขวญถง อยางทเคยเอยอางแลวขางตน

ความมนาใจของคนไทยน เปนไมตรจตอยางสากล คอ แสดงออกแกคนทวไปเสมอเหมอนหรอคลายคลงกน ไมแบงพวกแบงหม ไมจากดชาตศาสนา

คนไทยใหเกยรตแกคนตางชาตตางศาสนา ยนดตอนรบคนตางถนตางลทธ บางทใหเกยรตแกคนตางชาตตางถน ตอนรบดวยความมนาใจ อยางเปนพเศษ ยงกวาทแสดงออกตอคนชาต เดยวกน แมวาในบางกรณ จะมทศนคตไมสดตอคนบางกลมบางพวกบาง แตกไมเปนไปอยางรนแรง และไมผกใจเหนยวแนนยาวนาน

ลกษณะนแสดงออกอกดานหนง คอ การปรบตวเขาไดงายและอยรวมกนไดด กบคนทมชาตหรอถอศาสนาตางกน

ความมไมตรอยางสากลน สอดคลองกบหลกการของพระพทธศาสนาทถอวา มนษยและแมสตวอนทกอยางตงแตดรจฉานเปนตนไป ลวนเปนเพอนทกข มความเกด แก เจบ ตาย เปนธรรมดา เสมอกนทงสน เสมอกนตอหนากฎธรรมชาต โดยตางกมกรรมเปนของตน เปนไปตามอานาจของกรรมทตนกระทาเชนเดยวกน

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๗๐

พรอมกนนนกสอนใหมเมตตาอยางเปนอปปมญญ-ธรรม คอ แผออกไปอยางกวางขวางไมมประมาณ ไมจาเพาะแดน ไมจากดขอบเขต ทวถงสรรพสตวทกหมเหลา

คนไทยมลกษณะจตใจทไมยดตดถอมนอยางรนแรงตอสงทงหลาย จงไมเอาเรองเอาราวอะไรจรงจงเกนไป แมจะเกดความเสอม ความสญเสย ความพลดพรากตางๆ กยอมรบความจรงไดงาย มองเหนความเปนธรรมดา ปลงใจได ไมเศราโศกเสยใจมากเกนไปหรอนานเกนควร

แมจะเกดเรองราวถกเบยดเบยนบบคนขมเหง คนไทยกลมงาย ไมผกใจโกรธเกลยดนาน จงเปนคนไมเครยด มความรสกผอนคลาย เรอยๆ สบายๆ ไมพยาบาทจองเวร และไมชอบความรนแรง เหตรายตางๆ ทเกดขนจงมกเปนประเภทชววบแลวกผานไป

ทงนเขาทานองทวา “ไมเปนไร ลมเสยเถด” “แลวกแลวกนไป อโหสกนเสยเถด” “อนจจง มเกดกมดบ” และ “เกดแกเจบตายเปนของธรรมดา ทาใจเถอะนะ”

ลกษณะจตใจอยางน มหลกพระพทธศาสนาเปนฐานหลอเลยง และสนบสนนหลายประการ เฉพาะอยางยง หลกอนจจง ทสอนใหรเทาทนธรรมดาของสงขารทงหลายวาเปนของไมเทยง เกดขนแลวกจะตองดบไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๑

แลวกโยงตอไปหาหลกความไมยดตดถอมน ใหไถถอนสลดละอปาทาน และหลกการวางใจตอโลกธรรมทงหลาย ตลอดจนหลกทวา เวรยอมระงบดวยการไมจองเวร และหลกเมตตากรณาธรรมทกลาวมาแลว

นอกจากนน ความไมยดตดถอมนอยางใดอยางหนงเหนยวแนนรนแรงจนเกนไปน ยงสงผลสบเนองตอไปอก ชวยใหชาวไทยเปนคนปรบตวเขากบคนใหมสงใหมไดงาย

คนไทยพรอมทจะรบวฒนธรรมตลอดจนสงสนองแปลกใหมจากภายนอก และร จกประสานประโยชน สามารถมองขามสวนหรอลกษณะทขดแยง ทไมเหมาะไมเขากน ทไมเปนผลด หรอทไมพอใจ จบฉวยแตสวนหรอลกษณะทใชได ไปกนไดเหมาะกน เอออานวย เปนคณเปนประโยชน เอามาผสมผสาน หรอจดสรรใหสอดคลองในทางทจะบงเกดผลเปนประโยชน

คณลกษณะทงหลายทจะเกดเปนเอกลกษณของชาตขนไดนน จะตองเปนทยอมรบเชอถอปฏบตกนจนเคยชนอยางกวางขวางทวไปในสงคม และไดรบการปลกฝงถายทอดสบกนมาตลอดเวลายาวนานจนแนบแนนซมซาบอยในชวตจตใจอยางเปนปกตนสยของคนสวนใหญ และแสดงออกมาทางพฤตกรรมตางๆ อยางเปนไปเอง

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๗๒

ก า ร ท ห ล ก ค ว า ม เ ช อ ถ อ แ ล ะ ก า ร ป ฏ บ ต ใ นพระพทธศาสนาไดหลอหลอมตวออกมาเปนเอกลกษณของคนไทยเชนน แสดงให เ หนวา พระพทธศาสนาได เขากลมกลนสนทอยในชวตจตใจของคนไทย จนถงขนทกลาวไดวา พระพทธศาสนาเปนอนหนงอนเดยวกบความเปนไทย

อยางไรกตาม วาโดยทวไป สงทงหลายทแมจะด กยอมมดานทเสยหรอสวนทดอยอยดวยในตว ลกษณะตางๆ ทกลาวมาน ถาปฏบตผดเรองผดท และขาดหลกการทเปนคกากบ หรอเปนสวนเตมเตมใหเปนการปฏบตทครบวงจร กอาจกอผลเสยหายเปนโทษได

ดงตวอยางเชน ความเปนคนเรอยๆ สบายๆ ปลงใจได ไมจรงจงกบเรองราวทงหลายมากนก อาจทาใหกลายเปนคนทยอมรบสภาพทเปนอย หรอทประสบ โดยไมคดแกไขปญหา ไมคด เปล ยนแปลงและปรบปรง ขาดความกระตอรอรน ตลอดจนเปนคนเฉอยชา และปลอยปละละเลย ไมปองกนแกไข และไมกาวหนาสรางสรรค

การทจะเกดโทษอยางนขน กเพราะถายทอดสบตอคณลกษณะเหลานนตามๆ กนมา โดยไมไดตรวจสอบตนเอง และไมไดทบทวนหลกความเชอและหลกการปฏบตทางพระศาสนา ซง เปนพนฐานทมาของคณลกษณะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๓

เหลานน ให ชดเจนมองเหนทวตลอดอย เสมอ เ พอใหแนวความคด และพฤตกรรมของตนดาเนนไปสการปฏบตทครบวงจร

ขอใหดอกตวอยางหนง เชนทวา มองเหนความเปนอนจจงแลวปลงใจได สบายใจหายทกขรอน เลยหยดนงอยแคนน ไมใชปญญามองหาเหตปจจยในกระบวนการของความเปนอนจจง และดาเนนการแกไขปรบปรง ใหตรงเหตตรงปจจย ดวยความไมประมาท

คณธรรมทจะตองใชกากบเอกลกษณทงหลายอยเสมอ ขาดไมไดเลยในทกเวลา กคอ ปญญา และ อปปมาท-ธรรม หรอพดใหงาย กไดแก ปญญา และ สต แลวไปๆ มาๆ กคอ สต-ปญญา ทพดกนเรอยเปอยเพลนไป จนกลายเปนพดโดยประมาท ขาดทงสต และปญญา

เปนอนตองยาอกทวา ไมประมาท และ ไมขาดปญญา

- ๘ -

พระพทธศาสนาเปนมรดก และเปนคลงสมบตอนลาคาของชนชาตไทย

นอกจากความเชอถอและคณธรรมตางๆ ทปลกฝงถายทอดกนมาจนตดเปนนสยใจคอ ดงเชนเอกลกษณทงหลาย ซงเปนมรดกทางจตใจ และเปนสมบตประจาตวดานในแลว พระพทธศาสนายงเปนมรดกและคลงสมบตทางดานรปธรรมทลาคาของชนชาตไทยอกดวย

โบราณสถานและโบราณวตถทงหลาย เปนมรดกและเปนสมบต ทสาคญยงของประเทศชาต นอกจากเปนหลกฐานสาหรบสบคน และยนยนความเปนมาในประวต-ศาสตรของชาตแลว ยงเปนของมคาอยางสงอกดวย

ค ว า ม ม ค า ท ว า น ม ใ ช เ ฉ พ า ะ ค ณ ค า ท า งศลปวฒนธรรมเทานน แตรวมถงคณคาทางเศรษฐกจดวย ทงนโดยเหตผลถงสองประการ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๕

ประการแรก ในสวนอดต วาโดยตนกาเนดหรอตวของวตถสถานนนเอง โบราณวตถสถานเหลานน เกดจากแรงศรทธา หรอไมกเปนผลงานสรางสรรคของพระมหากษตรย คนมฐานะสง หรอชมชนทงหมด จงมกสรางขนดวยวสดทดทสด และสรางอยางดทสด

ประการทสอง ในสวนปจจบน วาโดยความเปนแหลงแหงรายไดของประเทศ โบราณวตถสถานทงหลายมสวนสาคญอยางยง ในการดงดดความสนใจ ทาใหคนตางถนและตางประเทศเดนทางเขามาทศนาจร จงเปนปจจยสาคญอยางหนง ทชวยใหประชาชนจานวนมากมงานทา ทาใหทองถนขยายตวเฟองฟ และเพมพนรายไดของประเทศชาต

โบราณสถานและโบราณวตถทงหลายในประเทศไทยของเราน สวนใหญกคอปชนยสถานและปชนยวตถ ซงมอยตามวดวาอารามทงหลาย ทงทรางแลว และทยงเปนสานกอยในปจจบน อนลวนเปนของเกดในพระพทธศาสนา

วาทจรง ไมเฉพาะแตปชนยวตถสถานทเปนของโบราณเทานน แมปชนยวตถสถานมากมายในสมยอนใกลจนถงปจจบน กมคณคาในเชงทกลาวมานไมนอยเหมอนกน

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๗๖

ประวตศาสตรของชาตไทยยคตนๆ นอกจากอาศยโบราณสถานและโบราณวตถ โดยเฉพาะปชนยวตถสถานในพระพทธศาสนา เปนหลกฐานสบคนและยนยนแลว กปรากฏอยในวรรณกรรมจาพวกตานาน เปนตน ซงสวนมากเปนวรรณคดในพระพทธศาสนา หรอนพนธขนโดยพระภกษในอารามตางๆ

เอกลกษณของชาต นน มใชม เฉพาะสวนท เปนนามธรรมอยางทกลาวถงในขอกอนเทานน แมเอกลกษณทเปนรปธรรม ซงปรากฏอยตามวตถตางๆ กมอยเปนสาคญ อกสวนหนงดวย

เอกลกษณดานน จะพบไดในศลปะไทยทกสาขา ทงจตรกรรม ประตมากรรม และสถาปตยกรรม รวมทงวรรณศลปในกวนพนธทงหลาย และความเปนเจาบทเจากลอนของคนไทย ซ ง เหลอมาในวรรณกรรมพนบาน ตลอดจนดนตรประเภทตางๆ

ศลปกรรมทงหลายและดนตรเหลาน สวนมากเปนของเกดในพระพทธศาสนา ในสถาบนพระพทธศาสนา หรอไมกเกยวของกบพระพทธศาสนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๗

นอกจากจะเปนเครองแสดงถงเอกลกษณของชาตไทยแลว จตรกรรม ประตมากรรม และสถาปตยกรรม เปนตนเหลาน กเปนมรดก และเปนคลงสมบตอนมคายงอยในตวของมนเอง ดงเชนทเปนปชนยวตถและปชนยสถาน ตามทไดกลาวมาแลว

- ๙ - พระพทธศาสนาเปนหลกนาทาง

ในการพฒนาชาตไทย

ปจจบนน ไดเปนทยอมรบกนทวไปแลววา การทจะพฒนาประเทศใหสาเรจผลดบรรลจดหมายทตองการไดอยางแทจรงนน จะพฒนาเพยงดานวตถอยางเดยวเทานนไมเพยงพอ

ประสบการณในการพฒนาตลอดเวลายาวนานทผานมา ไดสอนใหเหนตระหนกวา การมงพฒนาวตถภายนอกอยางเดยวนน แมจะระดมทนระดมแรงลงไปแลวอยางมากมาย กไมทาใหสงคมบรรลความมงคงรงเรองและสนตสขทแทจรงไดตามวตถประสงค

แมว า เม อมองดผ านๆ เผนๆ จะเ หนเหมอนวาบานเมองไดเจรญเฟองฟแปลกหแปลกตาไปมากมาย แตเมอตรวจสอบดกบเกณฑเปาหมายทไดตงไว กเหนชดเจนวา การพฒนายงหางจากผลสาเรจทตองการ แมแตจะเอาแคดานเศรษฐกจ สงคม หรอการเมอง กยงไปไมถงไหน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๙

มาถงบดน ป พ.ศ. ๒๕๓๐ ปญหาบางอยางทไมเคยม กเกดมขน หรอทมนอย กระบาดแพรหลายมากขน ความยากจนแรนแคนยงแผขยายทวไป ทงในกลางเมองและในชนบท การกระจายรายไดของประชากรไมดาเนนไปดวยด ฐานะทางเศรษฐกจของคนกลบหางไกลกนมากขน

ในดานสขภาพ แมแตสาธารณสขมลฐานกยงขาดแคลน และไมเฉพาะสขภาพกายเทานน สขภาพจตกเสอมโทรมลง ชวตคนในถนทเรยกวาเจรญ มลกษณะสบสนวนวาย คนมทกขใจมากขน เปนโรคจตโรคประสาทมากขน

ความเสมอภาคในโอกาสทางการศกษากยงอยในภาวะสมฤทธผลไดยาก*

2 การพฒนาประชาธปไตยกาวหนาไปไดไมมากกวาทถอยหลง มความไมสะอาดและความไมซอตรงทวมทนในกระบวนการ การฉอราษฎรบงหลวงกลายเปนของชนชา อกไมชาคงยกใหเปนเรองทไมตองถอสา

แมวาถนนหนทางจะมเพมขนมากมาย แตการจราจรกไมเรยบรอย ผคนไมมระเบยบวนยในการใชถนน อบตเหตมสถตสง ความไมปลอดภยในชวตและทรพยสนเปนปญหาหนกยงขน จนคนจานวนมากมชวตอยดวยความหวาดกลว *

2 ในชวง พ.ศ. ๒๕๓๐ ประเทศไทยยงผจญปญหาความไมเสมอภาคในโอกาสทางการศกษาทตอเนองมานาน แตอก ๒๕ ปตอมา โดยเฉพาะในป ๒๕๕๖ ปญหาการศกษาเสอมถอยดอยคณภาพ ไดโผลเดนขนมาแทน

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๘๐

อาชญากรรมยงแพรหลาย คดปลน ฆา ขมขน ทรายแรง ปรากฏบอย

ความเสอมโทรมทางวฒนธรรมมกระแสแรง จนกลายเปนของสามญ คานยมทไมพงปรารถนาและไมเออตอการพฒนา เชน คานยมบรโภค และความนยมฟงเฟอ แผกระจายไปทว

ปญหาทางเพศเพมสง อบายมขระบาดทวไปทงในกรงและชนบท ชาวบานฝากความหวงในชวตไวกบการพนนในรปแบบตางๆ และหมกมนจนยากทจะแกไข เยาวชนมากมายทาลายอนาคตของตนเองและกอปญหาแกสงคมโดยเปนผลสบเนองจากการตดสงเสพตด

ปญหาเกยวกบสงแวดลอมทวสงขน ปาไมถกทาลายไปมาก ตนนาลาธารรอยหรอลง ฝนไมตกตองตามฤดกาล แผนดนแหงแลง ทาใหเกษตรกรรมยากลาบากมากขน สงผลตอความยากจนแรนแคนยงขนไปอก

แม ถงจะผลตพชผลไดมาก กประสบปญหาทางการตลาด มการเอารดเอาเปรยบกนมาก กลายเปนวา ขายขาวไดมาก กลบยงยากจนลง

ในขณะเดยวกน มลภาวะกแพรกระจายกวางขวางออกไป ทงในดน ในนา และในทองฟา คกคามตอชวตและสขภาพของประชากรทวทกคน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๑

การพฒนาประเทศยงไมสามารถกาวขามพนภาวะเปนประเทศทกาลงพฒนา

ไมเฉพาะในประเทศทกาลงพฒนา และดอยพฒนาเทานน แมในประเทศทเรยกวาพฒนาแลวทงหลาย สภาพทพฒนาแลวกเปนไปในดานรปธรรม คอจาพวกวตถและระบบการเปนสวนใหญ สวนดานจตใจกพฒนาเฉพาะทเกยวกบรปธรรมเปนสาคญ เชน นสยการทางาน และการเคารพกฎเกณฑ แตปญหาดานจตใจแทๆ กลบเพมมากขน

คนพฒนาวตถมาแกปญหาชวตดานหนง กลบไปเพมหรอกอปญหาชวตอยางใหมขนอกดานหนง พรอมกนนน ขางในตวคนเอง กไมไดพฒนาจตใจขนมาใหสามารถเปนเจานายทจะใชวตถทพฒนาขนมาใหเปนประโยชนไดจรง และไมพอไมทนทจะรบมอกบปญหาชวตอยางใหมทเกดขนมา เลยกลายเปนวาวตถกาวหนา แตจตใจดอยพฒนา

จตใจทพฒนาไมทนและไมถกทางนน กสบสนวนวาย

เกดความเครยด ความงนงาน ความรสกแปลกแยก ความอางวาง วาเหว เหงา เรารอน เพราะสรรพกเลสซงเมอแกไขและหาทางออกไมถกตอง กดนกลบออกมาเปนพฤตกรรมทกอปญหาแกสงคม เชน เปนโรคจตกนมาก ฆาตวตายตามกน เยาวชนมวยาเสพตด มพฤตกรรมวปรตทางเพศแบบตางๆ ละทงสงคมและกฎเกณฑของสงคม

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๘๒

แลวในวงกวาง กมาจนมมอดอนกนอยททางตนของการแขงขนแยงชงและหวาดระแวงกนระหวางชาตใหญทพฒนาแลว ความหวาดกลวสงครามนวเคลยร และปญหาความเสอมโทรมของสภาพแวดลอม โดยเฉพาะมลภาวะทเพมขดอนตรายสงขนๆ ทกท

บทเรยนจากการพฒนานนสอนใหรวา การพฒนาจะตองดาเนนไปอยางรอบดานทวถง ไมใชมงพฒนาแตเพยงดานวตถอยางเดยว

โดยเฉพาะตวคนนแหละ เปนผทพฒนาวตถ พฒนาสงคม และเปนผเสวยผลของการพฒนานน คนจงตองไดรบการพฒนาเปนอยางด เขาจะไดไปพฒนาวตถ พฒนาสงคมใหถกตองถกทาง มฉะนนการพฒนากจะผดจะเสยไปหมด แนวการพฒนาจงตองหนมาเนนทการพฒนาคน

ในการพฒนาคนนน สวนสาคญทสด ซงเปนตวจรงของเขา กคอ จตใจ ดงนน ในยคปจจบน งานพฒนาจงหนมาใหความสนใจแกการพฒนาจตใจมากขน

การพฒนาจตใจนน รวมถงการพฒนาคณธรรม จรยธรรม ตลอดจนสขภาพจตโดยทวไป แตทจรงตองพฒนาถงขนปญญา ทจะมาตรวจตราดแลและปรบแกจตใจนนอกท ถงตรงน จงจะพฒนาคนครบเตมทงคน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๓

การพฒนาจตใจ ตลอดจนการพฒนาคนทงคนนน เปนงานหลกของพระพทธศาสนา พดอกอยางหนงวา คาสอนทงหมดในพระพทธศาสนามศนยรวมอยทการพฒนาคน

ความจรง พระพทธศาสนา ทงสวนหลกธรรมคาสอนทเปนนามธรรม และสวนสถาบนคอพระสงฆและวดวาอารามเปนตน ไดมสวนรวมอยางสาคญในการพฒนาประเทศชาตมาโดยตลอด

โดยเฉพาะในอดต (และแมปจจบนในชนบทหลายแหง) พระสงฆไดเปนผนาในการพฒนา และวดไดเปนศนยกลางของการพฒนา เพราะพระสงฆเปนผนาทางจตใจและทางปญญาของชมชน และวดกเปนศนยกลางของชมชน

เรมแตบทบาทสาคญทสดคอ วดเปนศนยกลางการ ศกษาของประชาชน โดยมพระสงฆเปนครอาจารย

แตเดมมา ศลปวฒนธรรมดานตางๆ พฒนาขนในวด หรอออกไปจากวด คนมการศกษาทงหลายลวนเปนผเลาเรยนไปจากวด เมอไปอยในชมชน กใชความรหลกธรรมวนยและความรวชาการอนทไดศกษาจากวดนน เปนเครองนาครอบครวและชมชน ในการดาเนนชวตและประกอบอาชพการงานใหเจรญกาวหนาและอยรวมกนดวยด มความรมเยนเปนสขตามควรแกความประพฤตปฏบต

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๘๔

ตอมา เมอสงคมเปลยนแปลงไป วฒนธรรมจากประเทศตะวนตกแพรหลายเขามา และระบบการตางๆ แบบตะวนตกไดรบการสถาปนาเปนหลกของบานเมอง แนวทางการพฒนากเปลยนแปลงไป วดกเหนหางออกไปจากกระบวนการพฒนาตามลาดบ

โดยเฉพาะเมอการพฒนามงเนนดานวตถ บทบาทของวด พระสงฆ และพระศาสนา กยงลางเลอนลง จนโดยมากเหลอแตบทบาทในดานการเออตองานพฒนา เชน อานวยสถานทและอปกรณของวด การใหกาลงใจและคากลาวสอนสนบสนนในคราวชมนมอยางมพธกรรม เปนตน ซงไมสมความหมายเปนแกนสารอะไรนก

ครนถงบดน เมอแนวโนมของการพฒนาเปลยนแปลงไปอก โดยหนมาเนนการพฒนาจตใจ และการพฒนาตวคนมากขน กเปนโอกาสทวดและพระสงฆหรอพระพทธศาสนาทงหมด จะไดรอฟนบทบาทในการพฒนาและบทบาทของผนาการพฒนาขนใหม โดยปรบตว ปรบวธการ และปรบบทบาทนน ใหเขากบสภาพปจจบน

การทจะนาทางการพฒนาและสวมรบบทบาทตางๆ ในการพฒนาใหไดผลดนน นอกจากจะตองมความชดเจนเกยวกบบทบาททเหมาะสม และขอบเขตของการดาเนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๕

บทบาทของวดและพระสงฆแลว สงทสาคญยงกคอ จะตองมหลกธรรมนาทาง สาหรบชแนวทางของการพฒนาอยางชดเจน ไมใชทากนอยางพราๆ กระจดกระจาย แบบจบ ปะตดปะตอ คนละทางสองทาง ไมประสานสอดคลอง ไมรวมกาลงแลนแนวไปดวยกน ซงจะทาใหการพฒนาไมสาเรจผลด หรอถงกบลมเหลวซารอยเดมอก

ขอยกตวอยาง เบองแรกควรจะมหลกธรรมหมวดใหญทชนาแนวทางการพฒนาเปนพนฐานกอน หลกธรรมใหญเหลาน จะแสดงหลกการทวไปของการพฒนา ซงมลกษณะสาคญ ๒ ประการ คอ ครบรอบ และครอบคลม หรอ รอบดาน และตลอดวงจร (ครบรอบ ตลอดวงจร, ครอบคลม รอบดาน) ๑. ในแง รอบดาน หรอ ครอบคลม ถาเปนการพฒนาคน พระพทธศาสนาสอนใหพฒนาใหครบ ครอบคลมทง ๔ ดาน เรยกวา ภาวนา (การฝกอบรม เจรญ หรอ พฒนา) ๔ คอ

๑) กายภาวนา แปลวา พฒนากาย ขอนมใชเฉพาะการพฒนารางกายใหแขงแรง ไรโรค มสขภาพดเทานน แตทานเนนการพฒนากาย ในความหมายวาเปนการพฒนาความสมพนธกบสงแวดลอมทางกายภาพ เรมแตปจจย ๔ เปนตนไป อยางถกตองดงาม ในทางทเปนคณประโยชน

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๘๖

ตวอยางเชน สมพนธกบอาหาร โดยกนเพอชวยใหรางกายมกาลง มสขภาพด จะไดเปนอยผาสก ทางานไดผล ไมใชมงแคเอรดอรอย อวดโก โชวฐานะ สมพนธกบโทรทศน โดยด เพอตดตามขาวสาร แสวงหาความร สงเสรมปญญา มใชเพอหมกมนอยแคจะสนกสนานบนเทง หรอเอาเปนเครองมอเลนการพนน ตลอดจนกอการไมดตางๆ สมพนธกบธรรมชาตใหรนรมยใจไดสงแวดลอมทเปนรมณย

๒) ศลภาวนา แปลวา พฒนาศล หมายถงการพฒนาความสมพนธกบสงแวดลอมทางสงคมใหเปนไปดวยด เรมแตไมเบยดเบยน ไมทาความเดอดรอนแกผอน ประพฤตสงทเปนประโยชนเ กอกลตอผอน ตอสงคม มระเบยบวนย ประกอบสมมาชพดวยความขยนหมนเพยร ฝกอบรมกายวาจาของตนใหประณต ปราศจากโทษ กอคณประโยชน และเปนเครองสนบสนนการฝกอบรมจตใจยงขนไป

๓) จตภาวนา แปลวา พฒนาจต คอ พฒนาจตใจใหมคณสมบตดงามพรงพรอม ซงแบงไดเปน ๓ ดาน ดงน

ก. คณภาพจต คอ ใหมคณธรรมตางๆ ทเสรมสรางจตใจใหดงาม เปนจตใจทสง ประณต เชน มเมตตา มความรก ความเปนมตร มกรณา อยากชวยเหลอ ปลดเปลองทกขของผอน มจาคะ คอมนาใจเผอแผ มคารวะ มความกตญ เปนตน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๗

ข. สมรรถภาพจต คอ ใหเปนจตทมความสามารถ เชน มสตด มวรยะ คอความเพยร มขนต คออดทน มสมาธ คอจตตงมนแนวแน มสจจะ คอจรงจง มอธษฐาน คอเดดเดยวแนวแนตอจดหมาย เปนจตใจทพรอมและเหมาะทจะใชงาน โดยเฉพาะงานทางปญญา คอการคดพจารณาใหเหนความจรงแจมแจงชดเจน

ค. สขภาพจต คอ ใหเปนจตทมสขภาพด มความสข สดชน ราเรงเบกบาน ปลอดโปรง สงบ ผองใส พรอมทจะยมแยมได มปต ปราโมทย ไมเครยด ไมกระวนกระวาย ไมคบของ ไมขนมวเศราหมอง ไมหดหโศกเศรา เปนตน

๔) ปญญาภาวนา แปลวา พฒนาปญญา คอ พฒนาความรความเขาใจ ใหเกดความรแจงเหนจรง และ ใชความรแกปญหาทาใหเกดประโยชนสขได

ทงน เรมแตรเขาใจศลปวทยา เรยนรถกตองตามเปนจรง ไมบดเบอนหรอเอนเอยงดวยอคต คดวนจฉยใชปญญาโดยบรสทธใจ รเขาใจโลกและชวตตามเปนจรง มองเหนสงทงหลายตามเหตปจจย รจกแกไขปญหา และทาการใหสาเรจตามแนวทางของเหตปจจย

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๘๘

ปญญาไมจบแคน แตครอบคลมตลอดขนไปจนถงขนรเทาทนธรรมดาของสงขาร ถงขนททาใหมจตใจเปนอสระ หลดพนจากกเลสและความทกขโดยสนเชง ๒. ในแง ครบรอบ หรอ ตลอดวงจร การพฒนาทกดานหรอทกอยาง ควรตรวจสอบใหเปนการปฏบตทครบวงจร ไมใชครงๆ กลางๆ ซงจะทาใหไดผลครงๆ กลางๆ หรอไดผลดไมสมบรณ อาจจะดครงหนง เสยครงหนง หรอดดานหนง แตไปเสยอกดานหนง

ขอยกตวอยางการปฏบตธรรมสกขอหนง ซงใชไดในการพฒนาทกอยาง ดงเชน การปฏบตตามหลกอนจจง

อนจจง หมายถง ความไมเทยง มหลกการในทางปฏบต ซงแบงออกไดเปน ๒ ชวง คอ

ชวงท ๑ ทาจต หรอปรบใน เปนชวงร เทาทนคตธรรมดาของสงทงหลายทไมเทยงแทแนนอน เปนไปตามเหตปจจย ไมเปนไปตามความปรารถนาของใคร เกดขนแลวกจะตองดบสลายไป ทาใหปลงใจได หายทกขโศก สบายใจ ไมหวนไหวไปตามโลกธรรม

ชวงท ๒ ทากจ หรอปรบนอก เปนชวงสบคนเหตปจจยของความไมเทยง ทปรากฏออกมาเปนอาการอยางนนๆ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๙

(เชนวา เสอม หรอเจรญ) วาทาไมจงเสอม ทาไมจงเจรญ ทาอยางไรจงจะไมเสอม ทาอยางไรจงจะเจรญ แลวลงมอแกไขหรอสรางเสรมดวยความไมประมาท ใหเปนไปในแนวทางทตองการ (เชนวา ใหเจรญ ไมใหเสอม) ดวยการทาการทตวเหตตวปจจยนนๆ ทาใหทาการไดสาเรจผลดตามตองการ หรอตามทควรจะเปน

ถาปฏบตครบทง ๒ ชวง กเรยกวาเปนการปฏบตทครบรอบ หรอตลอดวงจร ไดผลสมบรณ ทงสบายใจหายทกข และทางานหรอแกปญหาสาเรจ

แตถาปฏบตไมตลอดวงจร กไดผลครงเดยว และอาจตามมาดวยผลเสยหลายอยาง เชน เมอประสบความเสอมหรอความสญเสยอยางใดอยางหนงแลว รเทาทนธรรมดาทเกดดบตามเหตปจจย กสบายใจหายเศรา เปนอนจบชวงท ๑ แตไมตอชวงท ๒ คอ ไมคดสบสาวเหตปจจยและไมจดการกบเหตปจจยนน กเกดผลเสย คอ ตกอยในความประมาท ไมไดแกปญหา ไมไดทาการสรางสรรค นานเขาบอยเขาอาจกลายเปนคนเฉอยชาเกยจครานไป

ตรงขาม ถาขามชวงท ๑ เสย ปฏบตแตชวงท ๒ กอาจทาการสาเรจ แตทาดวยความเรารอนกระวนกระวาย จตใจไมสบาย ไรความสข

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๙๐

ถาศกษาพระพทธศาสนาใหเขาใจชดเจน รจกเลอกรจกจบธรรมใหถกหลก นามาใชอยางฉลาด ปฏบตใหรอบดาน และตลอดวงจร การพฒนากมทางทจะสมฤทธผลดโดยสมบรณ เปนการพฒนาทงทางวตถและทางจตใจ เปนการพฒนาทงตวคนและสงทคนไปพฒนา แกไขขอผดพลาดทสบมาจากอดต และเสรมสวนทขาดไปของปจจบน

อยางนอย เมอดารงในอปปมาทธรรม เอาใจใสขวนขวายทจะแกไขและสรางสรรคอยตลอดเวลา การพฒนากยากทจะลมเหลวหรอผดพลาด

ถาจะกลาวสรปในแงหนง พระพทธศาสนากเปนทงแกนนา และเปนสวนเตมเตมของการพฒนา ชวยใหการพฒนาประเทศชาตดาเนนไปอยางถกทศทางและครบถวนสมบรณ นามาซงความเจรญมนคงและสนตสขแกประชาชนไดอยางแทจรง

- ๑๐ -

พระพทธศาสนาเปนแหลงของดมคา ทชนชาตไทยมอบใหแกอารยธรรมของโลก

ชนช า ต ห น ง ๆ นอ กจ า กม ห น า ท ต อ ง พฒน าประเทศชาตของตนเองแลว กพงมสวนรวมในการสรางสรรค และสงเสรมอารยธรรมของโลกดวย

ตามประวตศาสตร จะเหนไดวา ชนชาตบางชนชาตกมสวนรวมอยางมากมายในการทาใหเกดความเจรญกาวหนาแหงอารยธรรมของมนษย บางชนชาตกมสวนรวมเลกนอย บางชนชาตกไมปรากฏวาไดมบทบาทใดๆ ทชดแจงในเรองนเลย

ชนชาตไทยเปนชนชาตทเกาแกมากชนชาตหนง มวฒนธรรมทเจรญกาวหนาอยางสงมาตลอดเวลายาวนาน จงไดมสวนรวมในการสรางเสรมอารยธรรมของโลกดวย แมวาจะอยในขอบเขตทไมกวางนก

สวนรวมทวาน กคอ ศลปวฒนธรรมไทย ซงพฒนาขนมาจนมแบบแผนเปนของตนเอง อยางทเรยกวามเอกลกษณ

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๙๒

ของความเปนไทยเดนชด ศลปวฒนธรรมไทยเหลาน มพระพทธศาสนาเปนแหลงกาเนดใหญ ดงไดกลาวมาแลว

ศลปวฒนธรรมไทย ทวาไดพฒนามาจนมเอกลกษณของตนเองนน เปนเรองของอดตแทบทงสน สวนทเปนปจจบนมนอยอยางยง เพราะศลปวฒนธรรมไทยทสบมาแตเดมนน ถงปจจบน ตองนบวาอยในสภาพทเรยวมาก

ในชวง ๑ ศตวรรษเศษๆ ทผานมา สงคมไทยไดเปลยนแปลงไปมาก คนไทยหนไปสนใจสงแปลกใหมทยอมรบกนวาเปนความเจรญจากตะวนตก และรบเอาวฒนธรรมภายนอกเขามาอยางไมอนไมยง โดยเฉพาะในสวนของระบบการตางๆ และเทคโนโลย พรอมทงสงเสพบรโภคทงหลาย

ในชวงเวลาน ศลปวฒนธรรมไทยทสบกนมา กถกเมนเฉยละเลย และแมกระทงทอดทง จนบางสวนบางอยางเลอนลางหดหาย หรอถกตด ขาดตอน หมดไปเลยกม

สวนวฒนธรรมใหม หรอของใหมทเรารบเขามาจากภายนอกนน กมการพฒนาอยางรวดเรวจากแหลงอนหรอแหลงเดมของมน ทาใหมสวนเพมพนทหลงไหลเขามาอยางนองเนอง จนแมแตเพยงรบเอากแทบไมทน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๓

ภาพของสงคมไทยทปรากฏเดนชดในปจจบน ไดแกความมคานยมตามอยางวฒนธรรมตะวนตก โดยเฉพาะการตกอยในภาวะเปนผตาม ดวยการคอยรอรบความเจรญใหมๆ จากภายนอก

ในเมอมทาทแหงการรบเอา และไมไดตงตวคดเตรยมวาตนควรจะปฏบตตอสงเหลานนอยางเปนตวของตวเองอยางไร อาการของคนไทยตอวฒนธรรมภายนอกในสมยใหมน จงเปนไปในลกษณะของผเสพหรอผบรโภคแทบทงสน

ในเมออยในฐานะของผเสพหรอบรโภค กไมไดชวยพฒนาแมแตวฒนธรรมหรอของใหมทรบเขามา สงคมไทยในสภาพเชนน จงแทบไมมอะไรเปนของตวเอง และแทบไมมสวนรวมในการสรางเสรมอารยธรรมของโลก เพราะไมมอะไรทตนสรางสรรคขนใหมเอง ทจะเอาไปเพมใหเขา

สงทงหลายทถอวาเปนความเจรญใหมๆ ทนสมย ซงมองเหนหรหราโออาอยในเมองใหญและในกรง กลวนเปนของรบเอามาจากเขา หรอทาตามอยางเขา ซงเขาเองกมอยแลว หรอมดเหนอกวาดวยซา

เมอจะแสดงอะไรทเปนของตนเองแกคนพวกอน กจงตองหนไปหยบยกเอาศลปวฒนธรรมสมยเกาๆ ออกมาอวด

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๙๔

แมถงคนพวกอนจากภายนอกทเขามาเยยมเยอน ศกษามองหาความเปนไทย หรอของดของไทย กชนชมเหนคณคาแตเฉพาะศลปวฒนธรรมไทยทสบมาหรอหลงเหลอจากอดต พากนนาไปเผยแพรหรอกลาวขวญ มไดเหนความสาคญหรอชนชมตกระฟา รถยนตโออารนลาสด เครองบนยกษจมโบ โทรทศน คอมพวเตอร เปนตน ซงพวกเขากมหรอเหนไดในทอน แมแตชนดทดกวา กาวหนายงกวา

การมวตถอปกรณและระบบการตางๆ ททนสมยม คณคามประโยชนทงหลายนน กเปนสงทด มใชขอเสยหาย เขาหลกทวา มดทเขาม

แตทจะใหเขาเหนคณคาเคารพนบถอจรง และไดชอวามสวนรวมสรางเสรมอารยธรรมของโลกดวยนน นอกจากมดทเขามแลว จะตอง มดทเขาไมม หรอทาใหดเหนอกวา ในสงทเขามดวย

โดยเหตน คนไทยจะตองชวยกนคดชวยกนพจารณาวา จะพฒนาประเทศชาตอยางไร ใหเรามสงทดมคณคา ซงเกดขนหรอพฒนาขนจากภมธรรมภมปญญาของเราเอง อนจะทาใหเราเปนผทไดมสวนรวมในการเสรมสรางอารยธรรมของโลก ชวยใหมนษยชาตเจรญกาวหนามโอกาสบรรลสนตสขไดดยงขน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๕

พระพทธศาสนา นอกจากเปนปจจยสาคญทชวยใหชนชาตไทยมศลปวฒนธรรมทเจรญกาวหนามาในอดตแลว กยงคงเปนสถาบนหลกของประเทศ และเปนองคประกอบ สาคญของสงคมไทยอยแมในปจจบน

เพยงแตรอเวลา และรอความสามารถของคนไทย ทจะนาศกยภาพของพระพทธศาสนาทมอยอยางสง เอามาใชใหเปนประโยชนในการรวมพฒนาภมธรรมภมปญญาของมนษยชาต ใหอารยธรรมของโลกเจรญประณตยงขน

ปจจบนน ถามองกวางออกไปในโลก กจะเหนวา คนจานวนมากมาย โดยเฉพาะผทมการศกษา ในประเทศทพฒนาแลวอยางสง พากนหนมาสนใจศกษามองเหนคณคาของพระพทธศาสนามากขนๆ (นาสงเกตอยางชวนแปลกใจดวยวา ในทางกลบกน พระพทธศาสนาดเหมอนวาจะเรยวรและกาลงเสอมโทรมหรอสญหายเหลอนอยลงไปทกทจากประเทศทดอยพฒนา หรอลาหลงทงหลาย)

ทงน เพราะพระพทธศาสนามสงทชนชาตเหลานนไมม ซงสามารถนาไปเสรมเตมสวนทบกพรองขาดแคลนในภมธรรมภมปญญาของเขาใหบรบรณขนมาได

ประชาชนในประเทศทพฒนาแลวทงหลายนน รตระหนกแลววา แมประเทศชาตของเขาจะเจรญกาวหนาใน

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๙๖

ดานวตถและระบบการตางๆ แลวอยางมากมาย แตกยงเกลอนกลนไปดวยปญหานานปการทงทยงแกไมได และทเกดประดงขนมาใหม ไมสามารถบรรลสนตสขทแทจรง

ดวยเหตนน เขาจงคดวา วฒนธรรมและอารยธรรมของเขาไดเดนทางผดพลาด หรอมฉะนนกคงขาดปจจยหรอองคประกอบสาคญบางอยางไป และจงพากนแสวงหาวถทางทถกตอง หรอปจจยสาคญทขาดไปนน

ในทสด หลายคนกไดมาพบคาตอบในพระพทธศาสนา และมองเหนวา พระพทธศาสนาสามารถชและชกจงพวกเขาเขาส วถทางแหงการพฒนาทถกตอง พรอมทงสามารถอานวยองคประกอบหรอปจจยสาคญทขาดไปในอารยธรรมของเขา ซงจะทาใหเขาแกไขปญหาทคางคาอย เขาถงชวตทมความหมายและความสขทแทจรงได

สงทขาดไปในอารยธรรมของชนชาตทพฒนาแลวเหลาน กคอ การพฒนาดานจตปญญา หรอ การพฒนาจตใจ และการพฒนาปญญา ทเรยกวา สมมาปญญา ซงเปนการพฒนาสองดานหรอสองระดบ ทเปนแดนถนดเปนพเศษของพระพทธศาสนา

ดงนน พระพทธศาสนาจงอานวยประโยชน มคณคาอยางยง ตออารยธรรมของมนษยชาต เพราะสามารถชนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๗

บอกทาง ทจะทาใหการพฒนาอารยธรรมดาเนนไปอยางถกตองสมบรณ สงผลใหมวลมนษยประสบสนตสขและอสรภาพไดตามความมงหมาย

ในทางตรงขาม ประเทศดอยพฒนา หรอลาหลง บางประเทศ กลบปลอยใหพระพทธศาสนาเสอมโทรมหรอสญหายไปจากประเทศของตน ทถงกบตงเจตนาตดรอน หรอทาลายลางเสยกม

การทเปนเชนนกเพราะเหตวา ประเทศเหลาน ไดเรมนบถอพระพทธศาสนาตงแตครงทตนยงมความเจรญนอย

การยอมรบนบถอในครงนน กคอ การตกลงทจะป ฏ บ ต จ า ก จ ด ท ต น ย ง อ ย ห า ง ไ ก ล ห ล ก ก า ร ข อ งพระพทธศาสนา ใหกาวหนาไปในทศทางทจะเขาถงพระพทธศาสนามากขนๆ ตามลาดบ และรบเอาไดเฉพาะแตหลกการและคณคาบางสวนทตนจะร เขาใจและใชประโยชนไดในเวลานนๆ หรอเทาทผเผยแพรหลกธรรมในยคสมยนนจะสามารถนาเสนอได

ตอมา เมอปฏบตเจรญกาวหนาไปบางระยะหนง กกลบเสอมถอยลง เพราะเหตปจจยตางๆ เชน เหตการณทางการเมอง มศกสงครามภายนอกบางภายในบาง ความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมในทางทไมเอออานวย

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๙๘

บาง ศาสนศกษาและสถาบนศาสนาเสอมโทรมเสยเองบาง ความเชอถอหรอลทธศาสนาอนเขามาปะปนบาง เปนตน รวมทงภมหลง ซงไมมพนฐานทหนกแนนเพยงพอทจะตอรบกบคณคาใหมไดด

ตอมา แมจะมการปรบปรงและกลบเจรญขนอก แลวกกลบเสอมลงอก เจรญและเสอมสลบกนมาตลอดเวลายาวนาน และระหวางนน รปแบบตางๆ ทพฒนาขนมาทละนอยๆ กคอยๆ สะสมพอกพนมากขน จนทาใหเนอหาสาระของพระพทธศาสนาถกจากดปกคลมอยภายในเครองหอหมแหงรปแบบทจบตวแขงทอ

จากภาวการณทเปนมาอยางน เมอใกลจะถงยคปจจบน กอยในสภาพทเฉอยชา ซงจดไดวาอยขางเสอม ศาสนกชนสวนใหญยงอยหางไกลจากหลกการของพระศาสนา หรอมฉะนน กดงหลกการของพระศาสนาลงมาปรบใหเขากบสภาพของตน ความรความเขาใจแทจรงในพระศาสนามนอย พระพทธศาสนาถกพอกดวยความเชอถอและขอปฏบตทเขามาปะปนจากภายนอกเปนอนมาก

ในสภาพทวาน พอดวฒนธรรมจากประเทศตะวนตกหลงไหลเขามา ประชาชนเหนสงดแปลกใหมทตนไมม โดยเฉพาะความเจรญกาวหนาทางวตถทงหลาย กตนเตน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๙

หนมาระดมใหความสนใจ ตอนรบเอาเขามาๆ และเพลนชนชม ซงในเวลาเดยวกนนน กเปนเหตใหละเลยไมไดเอาใจใสศาสนา ตลอดจนศลปวฒนธรรมของตน

ศาสนาและศลปวฒนธรรมนน เมอยงถกปลอยปละละเลยไมเอาใจใส กยงเฉอยยงเสอมลงไปอก ชนชาตนนกมวเพลดเพลนกบสงดทตนไมม ซงระดมรบเอาเขามา พรอมกบทไมใสใจและไมร จกทจะใชประโยชนจากพระพทธ ศาสนา เพราะตนเองกไมมความรและไมไดศกษาใหเขาใจ เปนอนไมไดประโยชนจากสงดทตนม

ในทสด กมองไมเหนคณคา พระพทธศาสนาจงคอยๆ เสอมโทรมหรอสญหายหรอถงกบถกตดรอนทาลายดวยเจตนา

พดสนๆ วา ประเทศเหลานมวสนใจแตสงดทตนไมม ไมใสใจสงดทตนม ยงกวานน ยงไมเพยรพยายามทาสงดทตนไมมใหมขนเปนของตนเอง โดยไมตองคอยรบเอาจากพวกอน และสงดทตนม กกลบทอดทง หรอคดทาลาย แทนทจะพยายามขดคนคณคาหาทางนามาใชใหเปนประโยชน อนเปนสภาพอยางหนงของประเทศทลาหลงหรอดอยพฒนาทงหลาย

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๑๐๐

สภาพทเปนไปในประเทศพฒนาแลวอยางสง และประเทศดอยพฒนา ทไดกลาวมาตามลาดบน ทงสองฝายเปนบทเรยนทมคาสาหรบชนชาตไทย

ฝายแรก มสงดทตวทาไดเปนของตนเอง คอมความเจรญดานวตถและระบบการตางๆ และแสวงหาสงดทตนไมม (หรอมไมพอ) โดยใฝจะรบเอาคณคาทางจตปญญาจากแหลงทศกษาหาได ดงทมาพบในพระพทธศาสนา เพอเตมสวนทตนยงขาดอยใหบรบรณ

ฝายหลง สงดทตนไมม ตนอยากจะได คออยากไดและคอยรบเอาความเจรญทางวตถทตนไมมและทตนทาไมได สวนสงดทตนม กลบไมอยากไดหรอไมใสใจ ไดแก ละเลยหรอทอดทงคณคาทางจตปญญาในพระพทธศาสนาทตนมอยแลว ไมรจกศกษานามาใชใหเปนประโยชน

พดอกอยางหนงวา ฝายแรกกาลงจะมหรอทาใหมครบทงสองอยาง สวนฝายหลง กาลงจะหมดหรอทาใหไมมทงสองอยาง

จะเหนวา ฝายแรกปฏบตถก และกาลงจะกาวไปสความสมบรณ ฝายหลงปฏบตผด และกาลงจะไมมอะไรเหลอเปนของตนเองเลยแมแตอยางเดยว

จะดความหมายทวาพฒนาหรอไม กดไดทปญญาตรงน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๑

วาทจรง ทงสองฝายตางกมคนละอยาง และขาดคนละอยาง สงทฝายแรกม ฝายหลงไมม สงทฝายหลงม ฝายแรกไมม

ว ธ ปฏ บ ต ท ถ กต อ ง ก ค อกา ร ท าอย า ง เ สม อนแลกเปลยนกน หมายความวา แตละฝายตางกรกษาและฟนฟหรอขดเกลาสงดทตนมอยแลวใหใชประโยชนไดเตมท และตางกทาสงดทตนยงไมม ซงอกฝายหนงม ใหมขนเปนของตนเองบาง โดยทาขนมาใหมอยางเขา กลาวคอ

ฝายแรก(ประเทศทพฒนาอยางสงแลว) รกษาความเจรญทางวตถทตนม ใหอยในขอบเขตทพอด และศกษาเสาะหาคณคาทางจตปญญา (ในกรณน คอ พระพทธ ศาสนา) ทตนไมมหรอบกพรอง มาเสรมระบบชวตของพวกตนใหสมบรณ

ฝายหลง (ประเทศทลาหลง หรอกาลงพฒนา) ศกษาพระพทธศาสนาทตนมอย แลวนาเอาคณคาทางจตปญญามาใชนาทางการจดระบบชวตใหไดผลด และเพยรพยายามสรางสรรคความเจรญกาวหนาทางวตถ วทยาการ และระบบการตางๆ ทตนไมมหรอยงลาหลง ใหมขนอยางเพยงพอทจะเปนพนฐานรองรบคณคาทางจตปญญาในระบบชวตทพฒนาอยางสมบรณ

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๑๐๒

บทเรยนโดยสรปคอ รกษาสงดทตนมอยแลว ใหมคณคาอานวยผลดอยางแทจรง และสรางสรรคสงดทตนยงไมม ใหมขนเปนของตนเอง ทาใหมขนครบถวน ๒ อยาง ทงความเจรญทางวตถใหเปนพนฐานทเพยงพอสาหรบการมชวตทด และคณคาทางจตปญญาจากพระพทธศาสนาพอสาหรบนาทางการดาเนนชวตทด

ความทกลาวมาน ชใหเหนวา การทชนชาตไทยในปจจบนจะมความเปนตวของตวเอง และมอะไรทจะชวยเปนสวนเสรมใหแกอารยธรรมของมนษยชาตไดนน จะตองปฏบต ดงน

ก. รกษาและสบทอดศลปวฒนธรรมไทยในสวนทดงาม ซงมมาแตอดต สามารถพฒนาตอใหเตบขยาย งอกงาม มคณคาสบสมย คอใหผลดสอดคลองเขากนกบสภาพทงปจจบนและทจะเปนตอไป (ตออดตกบปจจบน และโยงถงอนาคต)

ข. นอกจากสบตอ พฒนา และถายทอดสงดทตนมตามขอ ก. แลว จะตองเพยรพยายามสรางสรรคสงดทตนยงไมม ใหเปนของทาไดดวยตนเอง และใหมเปนของตนเอง จนมครบทงสองอยาง ทงสงดทตนมกยงคงมอย และสงดทตนไมมกทาใหมขน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๓

โดยเฉพาะคณคาทางจตปญญาทเคยมมาในพระพทธศาสนาของตน กดารงรกษาไว และสบคนเอาขนมาใชได ความเจรญทางวตถของคนอนทตนตองการและควรจะม กเพยรพยายามใหมขนโดยใหเปนของททาไดดวยตน ไมใชเปนอยเพยงในฐานะผเสพหรอบรโภคของทรอรบจากคนอน

ค. ชนชาตไทยมพระพทธศาสนาเปนสมบตลาคา อนแสดงหลกการพฒนาทางจตใจและสมมาปญญาทจะใชแกปญหาของโลกปจจบนนไดด หลกการนเปนสงทขาดไปหรอพรองอยในอารยธรรมของมนษยชาต ซงชนชาตทเรยกวาพฒนาแลวกยอมรบกนมากขน

ชนชาต ไทย นน นอกจากจะพงศกษาคนคว าพระพทธศาสนาอยางจรงจง และจบเอาเนอหาสาระของหลกการนมาใชพฒนาประเทศชาตของตนแลว กพงเหนเปนโอกาสทจะชวยแกปญหาของมวลมนษย และพฒนาอารยธรรมของโลกใหสมบรณ ดวยการนาเสนอพทธธรรมแกชาวโลก เฉพาะอยางยงแกชาวประเทศพฒนาแลวทกาลงตองการอยนน โดยวธฉลาดเฟน ฉลาดแสดงอยางสบสมยสบสถานการณ

ขอพงปฏบต ๓ อยางทกลาวมานสมพนธตอเนองกน

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๑๐๔

แตขอซงเปนทรวมแหงคณคาอนสงสด กคอ ลาดบสดทาย ไดแก การทชนชาตไทยสามารถมสวนรวมในการเสรมสรางอารยธรรมของโลก ดวยการเจยดแจกสมบตอนลาคาของตน กลาวคอ พทธธรรม ใหแกชนทกชาตทกาลงตองการ ในฐานะทพระพทธศาสนานน เปนสวนเตมเตมแหงอารยธรรมของมวลมนษย

สรป พระพทธศาสนาเทาทคนไทยเราเกยวของ อาจแยกได

เปน ๒ ดาน คอ - ดานทเปน ธรรมวนย โดยเฉพาะสวนทเรยกวาพทธธรรม อยางหนง และ

- ดานทเปน วฒนธรรม อกอยางหนง อยางแรกคอ ธรรมวนย หมายถงหลกการเดมแทๆ

ล วนๆ ของพระ พทธศาสนา ห รอต วแท ต วจ ร งของพระพทธศาสนานน ตามทพระพทธเจาทรงสงสอน หรอทรงแ สด ง แ ล ะท ร ง บญ ญ ต ไ ว ซ ง ป ร า กฏอ ย ใ น ค มภ รพระพทธศาสนา และรกษาสบทอดตอกนมาดวยการจารกจดจาและสอสารอางองพระคมภรเหลานน

อยางหลงคอ วฒนธรรม หมายถง พระพทธศาสนาอยางทคนไทยรเขาใจ และประพฤตปฏบตสะสมสบตอกนมา จนซมแทรกเขาไปในชวตจตใจ กลายเปนสวนหนงแหงลกษณะนสยและความเปนอย ซงปรากฏออกมาทางวถชวตของหมชน และอาศยหมชนทดาเนนตามวถชวตนนนนแหละเปนเครองรกษาสบทอดตวมนเอง

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๑๐๖

พระพทธศาสนาฝายธรรมวนย ตองอาศยการศกษาเลาเรยน และตงใจปฏบต จงจะปรากฏตวและแสดงผลได แตพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรม ปรากฏตวและแสดงผลอยางเปนไปเองในวถชวตทดาเนนอยโดยไมตองรตว

พระพทธศาสนาฝายธรรมวนย และพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรมนน ตางกสมพนธองอาศยซงกนและกน

กลาวคอ การทพระพทธศาสนาจะกลายเปนพระพทธ ศาสนาของไทย เปนสวนหนงของชวตไทย หรอเปนอนหนงอนเดยวกบความเปนไทยได กเพราะไดสะสมสบทอดซมแทรกเขาไปในชวตจตใจของคนไทยทวไปจนกลายเปนวฒนธรรมของไทย

แตในเวลาเดยวกน พระพทธศาสนาฝายธรรมวนย กเปนหลกกลางหรอเปนมาตรฐานสาหรบทบทวนตรวจสอบวา พระพทธศาสนาฝายวฒนธรรมเขาใกลหรอถอยหางออกไปจากหลกการทแทจรงของพระพทธศาสนา และเปนแหลง ซงอานวยเ นอหาสาระสาหรบปรบหรอชวยดงพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรมใหเขาสหรอใหใกลเขามาสหลกการทแทจรงของพระพทธศาสนามากยงขนๆ

พดงายๆ วา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๗

- ถาไมกลายเปนพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรม พระพทธศาสนาฝายธรรมวนยกไมอาจเขาสความเปนไทย และ

- ถาไมไดศกษาตรวจสอบและคอยเพมสาระจากพระพทธศาสนาฝายธรรมวนย พระพทธศาสนาฝายวฒนธรรมกจะถอยหาง หรอเคลอนคลาดจากหลกการทแทจรงของพระพทธศาสนาออกไปเรอยๆ พระพทธศาสนาฝายธรรมวนย โดยเฉพาะพทธธรรม

ไมมการเสอม ไมมการเจรญ เพราะเปนความจรงทดารงอยตามธรรมดาของมน และเปนหลกการทเปนกลางๆ สดแตใครจะศกษา และนามาใชใหไดผลดเหมาะกบกาลเทศะอยางไร

คา ทพดวา พระพทธศาสนาเจรญหรอเสอมนน หมายถง พระพทธศาสนาฝายวฒนธรรม หรอพระพทธ ศาสนาทเชอถอและปฏบตกนอยในวถชวตของหมชนนนๆ

คาวา “พทธศาสนาเสอม” หมายความวา พทธศาสนาทหมชนนนเชอถอและปฏบตอยในเวลานน เลอนลางหรอหางเหนจากหลกการทแทจรง คอจากธรรมวนยไกลออกไปมากขน ความรความเขาใจและการปฏบตตามธรรมวนย จางคลาย และลดนอยลงไปจากวถชวตของหมชนนน

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๑๐๘

คาวา “พระพทธศาสนาเจ รญ ” หมายความวา พระพทธศาสนาทหมชนนนเชอถอและปฏบตอยในเวลานน หนกแนนหรอใกลเคยงมากขนในทางทเปนไปตามหลกการทแทจรง คอ ธรรมวนย ความรความเขาใจและการปฏบตตามธรรมวนยเฟองฟ และซมแทรกเขาไปอยในวถชวตของหมชนนนมากขน

พระพทธศาสนาในประเทศไทย ไดผ านความเปลยนแปลงตางๆ มามากมายตลอดเวลายาวนานในประวตศาสตร มทงความเสอมและความเจรญสลบกนไป

มองในแงหนง ความเจรญและความเสอมเปนเรองธรรมดา เพราะสงทงหลายไมเทยง ตามหลกของความเปนอนจจง จะใหคงทอยอยางเดม เปนไปไมได

โดยเฉพาะความเสอมยอมเกดขนไดงายกวาความเจรญ เหมอนลอเลอนทตงอย ณ จดหนงบนทางลาด ถาปลอยกยอมเลอนไหลในทางทตาลงไป

การทจะไมใหไหลลง แมแตเพยงจะใหทรงอยกบท กตองใชความพยายามขนไว ไมตองพดถงการทจะใหเลอนขนไป ซงจะตองใชกาลงมากมายในการขบเคลอนหรอผลกดน ยงถาใหขนบนทางยาวจนถงจดสงสด กยงยากแทบสดเขน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๙

ขอเปรยบเทยบนเปนเพยงเรองของวตถ ซงไมมชวตจตใจ ใชแตกาลงเพยรพยายามดวยแรงกาย กยงยาก

ยงวฒนธรรมน มองคประกอบสลบซบซอน และเปนเรองของมนษยทมชวตจตใจ การจดการใหเปนไปในทางทมงหมาย กยงยากมากกวานน

พระพทธศาสนาทไดกลมกลนเขามาเปนเนอหาของวฒนธรรมไทย เมอผานกาลเวลายาวนาน ถาไมเพยรพยายามคอยตรวจสอบเนอหานนกบหลกการทแทคอธรรมวนย ไมคอยดงใหเดนหนาใกลเขามาสหลกการทแทนนมากขนๆ หรอไมหมนเตมเนอหาสาระของธรรมวนยเขาไปเสรมไวเรอยๆ กยอมเสอมโทรมและเลอะเลอนไปอยางแนนอน

สาเหต ซงมกพวงมากบความเกาแกค ราคร า ทเนองจากความลวงกาลผานเวลายาวนาน อนทาใหเกดความเสอมโทรมเลอะเลอนแกพระพทธศาสนา มขอทสาคญ ดงน

ก. ภาวะลงรอง และแขงทอ ซงทาใหจากดตวคบแคบเวยนวนอยในทเดม หรอยาอยกบท และยากตอการแกไขปรบปรง ยากทจะปรบใชใหเกดประโยชนสบสมย สบเหตการณ

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๑๑๐

ภาวะนมกเกดขนเพราะเหตวา สงทเชอถอและปฏบตสบๆ กนมายาวนาน เมอสกวาทาตามๆ กนไป กมกทาใหเกดการยาเนนเดนชดอยในความหมายเพยงแงหนงแงเดยว หรอเกดความซาทซาทางตายตว ตลอดจนเกดมรปแบบขนมาจบตวแขงทอ และกลายเปนเครองหอหมคลมปดไว

ข. ภาวะคลาดเคลอน และไขวเขว ซงทาใหวปรต ผดเพยนหางไกลออกไปจากหลกการและความหมายทแทจรง ตลอดจนหลงพลาดออกไปนอกลนอกทาง

ภาวะนเกดขนเพราะการแปลความหมายผดพลาด และปฏบตดวยความประมาท ไมหมนตรวจสอบกบหลกการเดมแทใหถกตองชดเจนอยเสมอ

ค. ภาวะเคลอบพอก และปะปน ซงทาใหลางเลอน และเลอะเลอน มองไมเหนของจรง และสบสน จบผดจบถก หลงเอาสงทเคลอบทพอกหรอปลอมปนอย เปนตวแทตวจรง

ภาวะนเกดจากการขาดความรความเขาใจ และปลอยใหความเชอถอและขอปฏบตภายนอกเขามาหมหอบดบง หรอคลกเคลาปนเปกบเนอหาสาระทแทจรง จนเหนสงเคลอบพอกเปนของจรง หรอแยกของจรงไมออก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๑

ง. ภาวะถดถอย และลาหลง ซงทาใหไมสามารถกาวหนาใกลเขาไปสหลกการทแทของพระพทธศาสนา แตกลายเปนหางไกลออกไปจากหลกการทแทนนมากยงขน

ภาวะนเกดจากความขาดการศกษา ขาดความรความเขาใจและปลอยปละละเลย มวแตจมอยกบเรองราวเกาๆ ไมปรบปรงความเชอถอและการปฏบต ดวยการคอยดงใหใกลเขาไปๆ สหลกการทแทของพระศาสนา ไมศกษาธรรมวนยใหรเขาใจ โดยสมพนธกบสภาพความคดนกและความเปนไปตางๆ ทเปนอยจรงในเวลานนๆ

ปจจบนน พระพทธศาสนาในประเทศไทยมสภาพดงทไดกลาวขางตน คอ คนไทยสวนใหญละเลยหรอทอดทงศลปวฒนธรรมของตนทสบมาแตอดต หนไปตนเตนสนใจรบและลอกเลยนวฒนธรรมจากประเทศตะวนตก สภาพเชนนไดเปนมาตลอดเวลา ๑ ศตวรรษเศษๆ

อยางไรกตาม ในชวงเวลาประมาณ ๒ ทศวรรษทผานมาน เปนทสงเกตวา ประชาชนทวไป รวมทงคนรนหนมสาว ไดหนมาสนใจศกษาพระพทธศาสนากนมากขน โดยเฉพาะคนทสนใจในการปฏบตบาเพญสมาธ หรอจตภาวนา นบวามจานวนมากทเดยว

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๑๑๒

โดยนยน สภาพปจจบนของพระพทธศาสนาในสงคมไทย เมอพจารณาตามเกณฑแบงทเคยพดไว จงตองแยกพดเปน ๒ ดาน คอ พระพทธศาสนาฝายธรรมวนยกาลงได รบความสนใจ ตนตวศกษาปฏบตกนแพรหลาย แตพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรมกาลงเสอมถอย เลอะเลอน และถกละเลย

ภาวะทแบงออกเปน ๒ ดานน จะบงเกดเปนผลด กตอเมอมนเปนเพยงจดเรมตนแหงการทจะกลบเขาประสานกลมกลนเปนอนหนงอนเดยวกนตอไป

การทพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรม เสอมถอย เลอะเลอน และถกละเลย ยอมเกดจากสาเหตสาคญ ๒ ประการ คอ

ประการแรก คนไทยปลอยใหศลปวฒนธรรมของตนตกอยในภาวะลงรอง แขงทอ ภาวะคลาดเคลอน ไขวเขว ภาวะเคลอบพอก แฝง ปะปน และภาวะถดถอย ลาหลง

ประการทสอง คนไทยหนไปตนเตนกบความเจรญทางวตถและระบบการตางๆ ทเขามาใหมจากภายนอก จนมองข าม ด ถ ก ไม เ หนคณค าและความส า คญของศลปวฒนธรรมของตน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๓

สาเหตเหลานเปนปจจยหนนแกกนและกนเองดวย กลาวคอ เมอวฒนธรรมของตนถกปลอยใหตกอยในภาวะลงรอง แขงทอ ตลอดจนลาหลงแลว กยอมชวนใหเบอหนาย ไมนาสนใจ คนกยงหนไปชนชมวฒนธรรมจากภายนอกมากขน

เมอคนหนไปเอาใจใสเพลดเพลนกบวฒนธรรมจากภายนอก วฒนธรรมของตนเองกยงถกปลอยใหอยในภาวะแขงทอ เปนตน ตลอดจนลาหลงยงขน

ผลรวมกคอ ความเสอมโทรม เลอะเลอน และถกละเลยแหงวฒนธรรมของตนเองมากยงๆ ขนไป

ความจรง ความเสอมโทรม เลอะเลอน และถกละเลยแหงวฒนธรรมของตน พรอมกบการหลงไหลเขามาของวฒนธรรมจากภายนอก นน นบว า เปนการประสบสถานการณรายและความกระทบกระเทอน ซงถาวางทาทใหถกตอง กจะทาใหเกดผลด คอเปนเหมอนสญญาณปลก ททาใหเกดความรตว ตนตว และลกขนมาแกไขปรบปรง

อยางนอยกจะไดเกดความตระหนกรเทาทนธรรมดา ทวา พระพทธศาสนาฝายวฒนธรรมทถกปลอยใหเปนไปเรอยๆ เฉอยๆ จะตกอยในภาวะแขงทอ คลาดเคลอน ถกปะปน และลาหลง

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๑๑๔

เมอรตระหนกอยางนแลว กจะไดรบเรงดาเนนการตรวจสอบทบทวนตวเอง ทาการชาระสะสาง เคาะขดสนม ลางสงทพอก ลอกสงทเคลอบ รอนกรองสงปลอมปนทงไป และจดปรบใหมใหเขาทเขาทาง กระปรกระเปรา พรอมทจะเคลอนไหวอยางคลองตวตอไป

ยงมาประจวบพอดวา ขณะนคนไทยหนมาสนใจศกษาปฏบตพระพทธศาสนาฝายธรรมวนยมากขน กเทากบเปนโอกาสเหมาะทสด

ทงน ดวยเหตผลดงไดกลาวมาแลววา ความเสอมโทรมเลอะเลอนของพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรม จะแกไขไดกดวยการตรวจสอบกบหลกการทแทในพระพทธศาสนาฝ า ย ธ ร ร ม ว น ย แ ล ะ ค อ ย น า เ อ า เ น อ ห า ส า ร ะ ใ นพระพทธศาสนาฝายธรรมวนยมาเตมใสอยเสมอๆ เพอไมใหจางคลาย และเพอดงใหเดนหนาเขาไปหาหลกการทแทนนมากยงขนๆ

เมอคนหนมาสนใจ ศกษาปฏบตตามธรรมวนยกนแลว กเทากบไดเครองตรวจสอบและเนอหาสาระทตองการใชแกไขปรบปรงนนมา โดยไมตองรอหรอหนกแรงกบการทาเรองนอก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๕

ในเวลาเดยวกน แมวาจะเปนการดทคนไทยหนมาสนใจศกษาปฏบตตามพระพทธศาสนาฝายธรรมวนยกนมากขน แตผทเหนแกประโยชนสขของประเทศชาตอยางแทจรง กไมควรพอใจเพยงเทานน พงตระหนกในหลกการทกลาวมาแลววา พระพทธศาสนาฝายธรรมวนยจะกลายเปนพระพทธศาสนาของไทย กตอเมอไดซมซาบกลมกลนเขาไปอยในวถชวตของคนไทย จนกลายเปนพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรม

ถาตระหนกดงนแลว การทคนไทยหนมาสนใจศกษาปฏบตพระพทธศาสนาฝายธรรมวนย กเทากบเปนการยางเขาส ขนตอนทสาคญของการพนฟพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรมใหกลบเจรญรงเรองขนใหมและกาวหนาตอไปไดอก

ร ว ม ค ว า ม ว า ก า ร ศ ก ษ า แ ล ะ ป ฏ บ ต ต า มพระพทธศาสนาฝายธรรมวนย เปนปจจยทขาดไมไดสาหรบการดารงรกษาและพฒนาพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรม

ดงนน ในสภาพปจจบน แมวาพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรมจะเสอมโทรม เลอนลาง และถกละเลย แตเมอคนหนมาสนใจศกษาและปฏบตตามพระพทธศาสนาฝายธรรมวนยกนมากขน กจงเปนนมตดวาพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรมจะกลบมชวตชวารงเรองเฟองฟขนไดอก

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๑๑๖

แตการจะเปนอยางนได จะตองเปนการกระทาดวยความสานกตระหนกในเปาหมาย และตงใจโนมการปฏบตใหสงผลมายงเปาหมายนน คอใหการศกษาและปฏบตตามหลกการแหงพระธรรมวนย สงผลตอพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรม ดวยการประสานกลมกลนเนอหาสาระแหงพระธรรมวนยนนใหซมซาบเขาไปในกระแสความรความเขาใจ และการประพฤตปฏบตทเปนวถชวตของหมชน

ถาการศกษาและปฏบตตามพระพทธศาสนาฝายธรรมวนย กบการรกษาสบทอดพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรม ยงดาเนนอยค เคยงกน โดยมความสมพนธในทางทองอาศยเกอกลกนดงไดกลาวมา พระพทธศาสนาของชาวไทยกจะยงเจรญมนคงอยในประเทศไทย เพอประโยชนสขโดยตรงแกชนชาตไทย และโดยออมแกมวลชนชาวโลก ตลอดกาลนาน

พทธมณฑล คอ พนทภายในขอบเขตพเศษทไดอทศถวายแดพระพทธเจา หรอบรเวณทอทศใหเปนศนยกลางของพระพทธศาสนา ซ ง ได จดสร าง ขนเ พอแสดงถงความสาคญของพระพทธศาสนาในฐานะศาสนาประจาชาต เปนหลกฐานและเปนทประกาศยนยนความจรงทวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๗

พระพทธศาสนา - เปนศาสนาของประชากรสวนใหญของประเทศไทย - เปนรากฐานสาคญของวฒนธรรมไทย - เปนศนยรวมจตใจใหชนชาวไทยตงอยในสามคค - เปนหลกการแหงเสรภาพในการนบถอศาสนา - เปนสถาบนทดารงยนยงมาคชาตไทย - เปนหลกคาสอนสอดคลองกบลกษณะนสยของคนไทยทรกความเปนอสระเสร

- เปนแหลงสาคญทหลอหลอมเอกลกษณของชาตไทย - เปนมรดกและเปนคลงสมบตอนลาคาของชนชาตไทย - เปนหลกนาทางในการพฒนาชาตไทย และ - เปนแหลงของดมคาทชนชาตไทยมอบใหแกอารยธรรมของโลก ศนยกลางของศาสนาประจาชาตน พงเปนจดรวม

พลงชวตของพระพทธศาสนา ดจหวใจเปนศนยรวมพลงชวตของบคคล เปนแหลงแพรกระจายหลกการทแทของพระพทธศาสนาออกไปหลอเลยงวดวาอาราม และองคกรทเผยแพรพระธรรมวนย ดจหวใจเปนแหลงสบฉดโลหตไปหลอเลยงอวยวะทงปวงทวรางกาย

ความสาคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจาชาต ๑๑๘

พทธมณฑล ในอดมคต พงเปนศนยกลางทประมวล รกษา และเผยแพรพระพทธศาสนาฝายธรรมวนย เปนททบทวนตรวจสอบพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรมทเชอถอและประพฤตปฏบตกนมาในสงคมไทย ใหคงอยและคนเขาสมาตรฐานและครรลองทถกตอง พรอมทงแพรกระจายเนอหาสาระของพระธรรมวนยออกไปผสมผสานซมซาบเขาสวถชวตของประชาชน ใหพระพทธศาสนาฝายวฒนธรรมมกาลงมนคง และเจรญกาวหนาตามแนวทางแหงหลกการทแทของพระพทธศาสนา

ถาการณเปนไปไดเชนน พทธมณฑลทรมรนดวยสวนปาอนงอกงามนารนรมย กจะเปนสญลกษณแหงความเจรญงอกงามของพทธธรรมทแพรหลายออกไป อานวยสนตสขและความรมเยนเบกบานแกประชาราษฎรทวทงสงคม