adölesan dönemde sağlıklı beslenme
TRANSCRIPT
DYT.BEGÜMHAN ÖMEROĞLU
ÇORLU TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ
Adölesanlarda beslenme kritik bir önem taşır.
Genellikle kız çocuklarında 11 yaş, erkeklerde
13 yaş civarında büyüme hızlanmaya başlar.
Büyümede ani bir artış Besin ve enerji
Lineer büyümeyi,
Optimal kemik dansitesini
Kızlarda normal menstrual siklusun başlaması
ve devamını sağlamaktadır.
Hızlı büyüme,
Fizyolojik,
Ruhsal ve Sosyal yönden gelişme ve
değişmedir.
Beslenme düzenine ve alışkanlıklarına da
yansır.
Kızların 11-12 yaşlarından sonra büyüme
hızları ve özellikleri erkeklerinkinden ayrılık
gösterir ve genellikle enerji ihtiyaçları daha
azdır.
Kızların aldığı yağ, şeker, tatlı ve tahıl
miktarı yarıya yakın azaltılır.
En çok yapılan yanlış ise kahvaltı atlamaktır.
Kahvaltının atlanması metabolizmayı yavaşlatır
Diğer öğünlere saldırılarak haddinden fazla yenmesine sebep olur.
!!!!Ayrıca kahvaltı ile okul başarısı arasında doğru orantı vardır.Düzenli kahvaltı tüketimi okul başarısını arttırmaktadır.
8-11 yaş arası 21 kız 19 erkek 5 gün boyunca kahvaltı da;
Tam buğday ekmeği (60gr),
Yumurta (50gr),
Şekersiz nane çayı ,
Tereyağı (2 tatlı kaşığı),
Fındık(2 tatlı kaşığı),
Reçel(3 tatlı kaşığı) tüketmiştir.
Dikkat, duygu durum, aritmetik, yaratıcılık ve davranış testleri yapılmış. Testlerin öncesi ve sonrasında olumlu farklılıklar olduğu bulunmuştur.
DEFEVLER,M., RUSSO R. The effect of breakfast cereal conpumption an adolescentscognitive performans and medd. Frantiers in Human Nevroscience. 2013;(7):789.
Süt ve
Ürünleri
Et-Yumurta-
Kuru
baklagil
Sebze ve
Meyve
Tahıllar Yağ Şekerler
7-11 Yaş
Grubu
Süt-Yoğurt
2SB
Peynir 1
KK
Et-Tavuk-
Balık 2
köfte kadar
Yumurta
1 adet
Kuru
baklagil
1-2 servis
kaşığı
Yeşil
Yapraklı
Sebzeler2
servis kaşığı
Turunçgille
r1orta boy
Diğerleri1
/2-1 porsiyon
Ekmek
3-4 orta dilim
Pirinç-
Bulgur-
makarna
v.s.1-2
servis kaşığı
Yemeklerin
içine giren
1-2 yemek
kaşığı
Pekmez,
tahin,
reçel, bal
1 Yemek
kaşığı
Şeker
(tatlı,içecek)
2-3Yemek
kaşığı
12-17 Yaş
Grubu
Süt-Yoğurt
2SB
Peynir 2
KK
Et-Tavuk-
Balık 3
köfte kadar
Yumurta
1 adet
Kuru
baklagil
2 servis
kaşığı
Yeşil
Yapraklı
Sebzeler2
servis kaşığı
Turunçgille
r1orta boy
Diğerleri1
porsiyon
Ekmek
5-7 orta dilim
Pirinç-
Bulgur-
makarna
v.s.2
servis kaşığı
Yemeklerin
içine giren
2-3 yemek
kaşığı
Pekmez,
tahin,
reçel, bal
1 Yemek
kaşığı
Şeker
(tatlı,içece
k)
3-4 Yemek
kaşığı
Erkekler için ;
2445kkal(10-13yaş)
2860kkal (14-18yaş)
Kızlar için ;
2200kkal (10-13 yaş)
2260kkal(14-18)
Değişik ülkelerde yapılan araştırmalar diyetin yetersizliği ile vücut yapısı arasında doğru orantılı ilişki olduğunu ortaya koymaktadır.
Örneğin :
Japonyadaki bir araştırmada 12 yaş grubu çocukların ortalama boy uzunluğu
1900 134 cm,
besin üretimine paralel 1939 138 cm
savaşa yetersiz beslenme ile 136cm’e inmiştir.
1950’de iyi kalite ek besinle142cm e ulaşmıştır.
Enerjinin %55-60 ı karbonhidratlardan
gelmelidir.
Özellikle glisemik indeksi düşük , bol posalı
vitamin ve mineral deposu olan kaynaklardan
sağlanmalı, boş enerji kaynakları olan saf
karbonhidratlardan karşılanmamalıdır.
Hızlı büyüme
Hücre yapımının artması ile
Boş enerji kaynaklarıyla(şeker, çikolata, cips) belki enerji ihtiyaçları karşılanmış olabilir fakat protein ihtiyacı karşılanmaz karbonhidrat ve yağ bakımından dengesiz bir beslenme örüntüsü oluşur.
Enerjinin %30’u
Doymuş/Tekli doymamış/Çoklu Doymamış 1/2/1
Kolesterol 300mg
Peynirler tam yağlı az yağlı seçilirse
Kırmızı et tüketimi haftada en fazla 2 kez olursa
Beyaz et tüketiminde deri kısmını atarak
Yağda kızartma ve sakatatlardan uzak durarak
Kemik kütlesinin %45 i
Adölesanlarda Ca =1300mg’dır.
Diyetteki posanın çokluğu
Fazla protein tüketimi( 1 gr fazla için 5.83mg Ca)
Na alımı 2500mg 40-60 mg Caatımına neden
En iyi süt, yoğurt ve peynirdir.
Orta Yeşil yapraklı sebzeler, pekmez, fındık, fıstık, kuru baklagiller, kivi ve kuru meyvelerdir.
Kas kütlesinin artmasıyla
Kızlarda mesturasyonla kayıp fazla olduğu
için gereksinim erkeklerden daha fazladır.
Kızlar =18 mg
Erkekler =15 mg’dır.
Çay - kahve tüketimi yemekten 45dk
önce ve sonra olmalıdır.
Kırmızı et tüketimine dikkat edilmeli
Etle birlikte + salata
Ayda 2 kez karaciğer tüketilmeli.
Yumurta Demir kaybı
olmadan(yeşermeden) pişirilmeli
yanında meyve suyu ile
tüketilmelidir.
Günde 1 tatlı kaşığı pekmez ilavesi
1 yemek kaşığı kuru üzüm ilavesi
ihtiyacı karşılayacaktır.
10-18 yaş 1312 kız ile yapılan bir çalışmada BKİ,hemoglobin, hematokrit değerleri ve kırmızı et alımı karşılaştırılmış.
Sonuç olarakanemi olan kızların yaşlarının ve menarş deneyimlerinin daha fazla olduğu; BKİ’nin daha yüksek olup daha az et tükettikleri bulunmuştur.
KİM,Y.Y., SHİN, S.,HAN, K., LEE, H.G., KİM, J.H., CHOİ, Y.S., KİM, D.H., NEM, G.E.,YEO, H.D., LEE, H.G., KO, B.J. Relationship between sociaeconomic statusand anemia prevelence in adolescent girls based on the fourth and fifth Korea NationalHealth and Nutrition Examination surveys. Europe Journal Of Clinic Nutrition. 2013:241.
Protein gen ekspresyonunda,
büyüme ve gelişmenin sağlanmasında,
cinsel gelişimde
CSFII 1/3’ ü yetersiz çinko almaktadır.
Et, süt ve deniz ürünleri tüketimi arttırılarak
çinko tüketimi istenilen düzeye çekilecektir.
Madde (sigara,alkol) kullanımı ile ergenlerde hücre harabiyetininartması nedeniyle antioksidanlara ihtiyaç artmaktadır.
Yine akne oluşumlarının önlenmsinde A ve E vit. önemli
CSFII %30 A vitaminin,
%40 E vitaminin
!!Yeşil yapraklı sebze, havuç, elma, fındık, badem gibi yiyeceklerin tüketimini artırarak ihtiyaç karşılanacaktır.
Adölesanlarda enerji üretimi için sinir sisteminin gelişimi için Tiamin(B1),riboflavin(B2),niacin(B3) alımı arttırılmalıdır.
Bu yüzden tam tahıllı ürünler, süt-yoğurt, yeşil yapraklı sebzeler arttırılmalıdır.
Ergenlik döneminde iki ayrı tür şişmanlık vardır.
1. Çocukluktan beri olan; bu dönemde daha da artar.
2.Hızlı büyüme ve gelişme temposu altında artan yağ dokusu hücresi sayısı ve hücre büyüklüğüne bağlı oluşan obezitedir.
Türkiyede 5- 17 yaş erkeklerin %18.4’ ü, kızların %20.5 ‘i obez sınıfındadır.
Öğün atlama(kahvaltı,öğle),
Ev dışı yemek yeme
Fast food tüketimi
Vejetarjan beslenme örüntüsü
Sıkı diyet programları
uygulanmalarının artışı
Beslenme
Bozuklukları
24
Uzun süre aç kalınca
1- Açlık merkezi canavarlaşır,
2- Yağ depolama kapasitesi artar.
Uzun süre aç kalan vücut:
“ buldum yemeliyim,yediğimi depolamalıyım”
sendromunu geliştirerek kendini savunur.
Bu psikoloji ile yediğimizde yediklerimizi
normal depolamanın yerine savunma gücü
devrede olduğundan daha fazla yağ olarak
depolanmaktadır.
“
Uzun aralıklarla beslenmede;
vücutta yağ birikimi artar,
bu durum kan yağları (kolesterol ve lipit)
düzeyini arttırarak
kalp hastalıkları ve diyabet oluşum riskini arttırır.
Sık yemenin,bir sonraki öğünde yenilen besinin gastrik
boşalma zamanını geciktirmesi üzerine bir çalışmada;
~ sık yemenin iştahı ve enerji alımını ↓
~ gastrik boşalma zamanını uzattığı ileri
sürülmüştür.
Gastrik distansiyon,emilen substratların
metabolizması gibi faktörler
açlık hissinin kaybolmasını sağlıyor
İb.ta besin olması ise iştahı azaltıyor
Am J Clin Nutr 2007;48:199-205
Aileden bağımsız olarak dışarıdan beslenme ve fast food tüketiminin artması ile
Kilo sorunları
Kolesterol düzeyinde artış
Kalp hastalıkları
Diyet hapları,
Laksatifler,
Diüretikler,
Açlık ve sıkı diyet programlarının uygulanması
Hem büyüme ve gelişme , hem de sağlık olumsuz etkilenmektedir.
Kendimizi çok acıkmış hissettiğimizde bir iki bardak su içip 10 – 15 dkbeklemeliyiz hala geçmiyorsa açlık isteğimiz o zaman gidip bir şeyler yiyebiliriz.
“sadece tadına bakmak
Özel günlerde yenilen incecik bir pasta dilimi veya salata ısmarlamanıza rağmen arkadaşınızın patates kızartmalarından 1-2 tane almanız...
Yapılan çalışmalarda “tadına bakmak” veya “küçüçük bir lokma almak” olduğu, bu şekilde tüketilen yiyeceklerin günde ortalama 700 kalori daha fazla almaya sebep olduğu bulunmuştur
Düşük menarş yaşı olan kızlarda yapılan bir araştırmada buna bağlı olarak daha fazla
Kalorili besinler tükettiği,
Protein içeriği yüksek beslenme örüntüsüne sahip oldukları,
Fazla kahve tükettikleri ve
Fiziksel aktivitelerinin düşük olduğu
Buna paralel olarak BKİ de artış olduğu bulunmuştur.
AYEK,E.,BERHA,Y. Age Of Menarche Amorgin-School Adolescents İn Sawla Town, South Ethiopia. Ethiopia journal of health Science. 2013;23(3):189-200.
Televizyona ve bilgisayara ayrılan vaktin en fazla 1 saat olması obezitede mücadelede büyük önem taşımaktadır.
İran’da yapılan bir çalışmada televizyona ayrılan vakitle ile ağırlık artışı ve obezite arasında pozitif korelasyon bulunmuştur. Televizyona 1 saatten fazla zaman ayıranlarda obezojenik gıda tüketiminin arttığı ve fiziksel aktivitenin azaldığı bulunmuş.
GHAVAMZADEH,S.,KHALKHALİ,H.R.,ALİZADEG, M. Television viewing, independent of physical activity and obesogenic foods, increases overweight and obesity in adolescents. Journal of health population and Nutrition.2013;31(3):3334-3342.
11-18 yaş arasında >95. Percentil olan 145 obez
çocuğa 6 ay boyunca fiziksel aktivite, beslenme
eğitimi, davranış değişikliği ve diyetlerinde 100
kkal azaltılarak erkeklerde 1,5 kg/m2, kızlarda
1,9 kg/m2 BKİ azalma olduğu görülmüş. Fiziksel
aktivite ile antropometrik dağılımı çok değişmiş.
Doğal büyüme gelişme eğrilerinin sağlıklı olduğu
görülmüştür.
NİNG, Y., YORG,S., EVANS, R.K., STERN,M.,SUN, S., FRANCİS, G.C.,
WİCKHAM, E.P. Changes in body anthropometry and composition in obese adolescents in a lifestyle
intervention program. Eurupean Journal Of Nutrition. 2013.
bir çalışmada; bir grup katılımcı az miktarda çikolata,turta veya cips yemiş.diğer gruba ise bunların 5-10 katı miktarda verilmiş
sonuçta; her iki grubunda yeme isteğinde aynı oranda düşüş gözlemlenmiştir.
Gerçekten aç olmadığımız sürece midemiz miktar ayırt etmez,sadece istediğimiz için devam ederiz.
Canınız çok tatlı istediğinde küçük bir miktar yiyin.Daha fazlasını istiyorsanız 15 dkbekleyin.Eğer hala canınız istiyorsa devam edersiniz
Alınan besinin az olması,
Besinlerin kullanılmaması,
Kalite miktar yönünden yetersiz olması
Gereksinimini ve besinlerin besin değerlerinin bilinmemesinden dolayı
Yanlış uygulanan zayıflama diyetleri ;
Büyüme ve gelişmeyi etkiler
Çalışma verimini düşürür
Sık enfeksiyon
Vücut ısı denetimi
Yaşam süresi azalır.
Başlama yaşının 15 – 16 olduğu
ve özellikle kız çocuklarında
görülen beslenme
bozukluklarıdır.
Anoreksia besin alımının
reddedilmesi ile oluşan yeme
bozukluğudur.
bu kişiler kendilerini
fiziksel olarak belli ederler
çünkü -3SD altındadırlar.
Bulumia Besin alımı gerçekleştikten sonra
isteyerek kusma eylemiyle son bulan bir
yeme bozukluğudur.
bu kişileri fark etmek zordur fiziksel
olarak pek anlaşılmazlar.
Bu tür yeme bozukluklarında
doktor, diyetisyen ve psikolog
eşliğinde çalışılmalıdır.
Öncelikle çocuğa zayıf olmanın
sağlıklı olmak demek olmadığı
kişinin ihtiyacı olan besinleri
tüketmesi karşılığında zaten
şişmanlık gibi bir problem
yaşanmayacağı anlatılmalıdır.
Enerjisi yüksek az hacimli besinler
tercih edilmelidir.
Örneğin;
Üzeri cevizli sütlaç + Limonata,
Bol sebze ve Kıyma karışımlı
çorbalar + Ekmek,
Tavuk/Balık ile bol sebzeli
hazırlanan sandviçler+ Meyve
suları yada ayran
!!Uzun vadede davranış değişikliği
yapılmalıdır.
Kahvaltı etme alışkanlığını
mutlaka kazandırınız.
Kahvaltı ağırlıklı bir öğün olabilir.
Su içme alışkanlığını
kazandırılmalı. Günde 12 bardak
su.
Kolalı içecekler, meşrubat, hazır
meyve sularından uzak tutulmalı.
Çok iyi çiğnemeyi öğretilmeli.
Hızlı yemek yeme davranışı
önlenmeli yemek yemek
20dakikayı geçmelidir.
Çocuğunuzun duyularına dikkat
edin doydum diyorsa yemesi için
zorlamayın. Gelişme çağında boş
verin yesin diye düşünmeyin,
kilolu olması sağlıklı olduğu
anlamına gelmez.
Her hangi bir spor dalına
yönelmesini destekleyin; bu
gelişimini olumlu etkiler.
Televizyon ya da bilgisayar
karşısında yemek yemesine izin
vermeyiniz.
Öğle yemeklerini düzenli yemesi
için okul yemeğine yazdırın ve bu
yemeklerde okul idaresine
önerilerde bulunun, hatta
diyetisyen gözetiminde bir
yemekhane isteyebilirsiniz.
Çocuğunuza belli alışkanlıklar
kazandırırken bunu yasaklarla
yapmayın neden ve niçinlerini
onlarla paylaşın.
Tabağında kalan yemeği bitirmesi
için baskı yapmayın, bir sonraki
sefer daha az almasını sağlayın ya
da önce daha önce tabağında
kalan besini bitirterek başlayınız.
Aralarda meyve tüketmelerini
destekleyin.
Hangi yaş döneminde olursa olsun
yemeği ödül ya da ceza olarak
göstermeyiniz.