adapazarı ballarında polen analizi
TRANSCRIPT
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
1/196
ADAPAZARI BALLARINDA POLEN ANALZ
Nilgn ERDOAN
YKSEK LSANS TEZ
BYOLOJ
GAZ NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
TEMMUZ 2007
ANKARA
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
2/196
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
3/196
ADAPAZARI BALLARINDA POLEN ANALZ
Nilgn ERDOAN
YKSEK LSANS TEZ
BYOLOJ
GAZ NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
TEMMUZ 2007
ANKARA
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
4/196
Nilgn ERDOANtarafndan hazrlanan ADAPAZARI BALLARINDA POLEN
ANALZ adl bu tezin Yksek Lisans tezi olarak uygun olduunu onaylarm.
Prof. Dr. Sevil PEHLVAN
Tez Yneticisi
Bu alma, jrimiz tarafndan oy birlii ile Biyoloji Anabilim Dalnda Yksek
lisans tezi olarak kabul edilmitir.
Bakan: : Prof. Dr. Mecit VURAL
ye : Prof. Dr. Sevil PEHLVAN
ye : Prof. Dr. Figen ERKO
ye : Prof. Dr. Mnevver PINAR
ye : Yrd. Do. Dr. Cahit DOAN
Tarih : 02 / 07 / 2007
Bu tez, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits tez yazm kurallarna uygundur.
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
5/196
TEZ BLDRM
Tez iindeki btn bilgilerin etik davran ve akademik kurallar erevesinde elde
edilerek sunulduunu, ayrca tez yazm kurallarna uygun olarak hazrlanan bu
almada orijinal olmayan her trl kaynaa eksiksiz atf yapldn bildiririm.
Nilgn ERDOAN
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
6/196
iv
ADAPAZARI BALLARINDA POLEN ANALZ
(Yksek Lisans Tezi)
Nilgn ERDOAN
GAZ NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
Temmuz 2007
ZET
Sakarya ili, Kaynarca, Kocaali, Karasu, Stl, Ferizli, Hendek, Sapanca,
Karaprek, Pamukova, Geyve, Akyaz ve Tarakl ilelerinin 65 farkl
yresinden 2005 yl Temmuz, Austos, Eyll ve Ekim aylarnda toplanan bal
rneklerinde polen analizi yaplmtr. Bu rneklerin 10 gramnda bulunan
toplam polen says (TPS-10 g) ve bu polenlerin ait olduu bitki taksonlar tespit
edilmitir.
Adapazar ballarnda 30u familya dzeyinde 21i cins dzeyinde olmak zere,
toplam 51 taksonun poleni tehis edilmitir. Bu polenlerin ou Apiaceae,
Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Fabaceae, Fagaceae, Lamiaceae,
Rosaceae, Plantaginaceae, Poaceae ve Cistaceae familyasna aittir. Balda
polenlerine en yksek oranda rastlanan takson ise yrenin doal bitkilerinden
olan Castanea sativadr.
65 bal rneinden 11 tanesi, sadece dominant ve eser polen bulundurduu iin
unifloral (tek iek kaynakl) bal olarak belirlenmitir. Unifloral ballarn 10
tanesi Castanea bal, 1 tanesi Cynoglossum bal olarak tanmlanmtr. Geriye
kalan 54 bal rnei ise multifloral (ok iek kaynakl) bal olarak belirlenmitir.
Adapazar yresi ballarnn, genelde ok bitki kaynakl olduu tespit edilmitir .
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
7/196
v
Polen analizi sonucunda 25 bal rneinde Castanea sativa, 5 rnekte Fabaceae, 4
rnekte Rosaceae, 3 rnekte Cynoglossum, 3 rnekte Rhododendron ve birer bal
rneinde ise Xanthium, Cistus, Hedysarum, Ranunculaceae, Rhamnaceae ve
Scrophulariaceae polenleri dominant olarak tespit edilmitir. Sekonder
miktarda polenine rastlanan taksonlar ise 13 rnekte Fabaceae; 6 rnekte
Castanea sativa; 4 rnekte Rosaceae; 4 rnekte Salix; 3 rnekte Rhododendron;
3 rnekte Rhamnaceae; 2er rnekte Apiaceae, Brassicaceae, Cistus,
Lamiaceae, Plantago, Scrophulariaceae ve 1er rnekte ise Helianthus,
Xanthium, Boraginaceae, Echium, Hedysarum, Poaceae,
Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Ranunculaceae ve Rumexdir.
Yaplan analizler sonucunda, Castanea sativa yre ballar iin balca nektar ve
polen kayna olarak belirlenmitir. Fabaceae familyas, polenine en ok
rastlanan ikinci, Rosaceae familyas ise nc takson olarak tespit edilmitir.
Bunlarn dnda Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae ve
Lamiaceae yre ballarna kaynak oluturan dier taksonlardr.
Ayrca polen analizi sonucunda 32 bal rneinde eitli miktarlarda
Rhododendron polenlerine rastlanmtr.
Adapazar bal rneklerinin TPS-10 gnn 3 859 ile 3 347 771 arasnda deitii
grlmtr. TPS-10 g miktarlarna gre gruplandrldnda, 65 bal
rneinden 8 tanesi poleni ok zengin (TPS 500 000-1 000 000 aras), 18 tanesi
poleni zengin (TPS 100 000-500 000), 18 tanesi poleni normal (TPS 20 000-100
000) ve 21 tanesi de polence fakir (TPS < 20 000) ballar olarak belirlenmitir.
Bilim Kodu : 203.1.016Anahtar Kelimeler : Bal, Polen Analizi, TPS-10 g
Sayfa Adedi : 168Tez Yneticisi : Prof. Dr. Sevil PEHLVAN
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
8/196
vi
POLLEN ANALYSIS OF THE HONEYS WHICH ARE PRODUCED FROM
ADAPAZARI REGION
(M.Sc. Thesis)
Nilgn ERDOAN
GAZI UNIVERSITY
INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY
July 2007
ABSTRACT
Pollen analyses of honey samples have been carried out in July, August,
September and October of the year 2005 from 65 different regions in Kaynarca,
Kocaali, Karasu, Stl, Ferizli, Hendek, Sapanca, Karaprek, Pamukova,
Geyve, Akyaz and Tarakl districts of Sakarya province. Number of pollens in
10 grams of each of those specimens (TPS 10 g) and plant taxa of those pollens
have been determined.
30 of them in family and 21 of them in species level; in total pollens of 51 taxa
have been identified in honeys of Adapazar. Most of those pollens belong to
Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Fabaceae, Fagaceae,
Lamiaceae, Rosaceae, Plantaginaceae, Poaceae and Cistaceae family. Castanea
sativa, which is one of the natural plants of the region, is the taxon which has the
highest ratio of pollens in honey.
11 of 65 honey specimens have been identified as unifloral (originated from a
single flower) honey since they only have dominant and minor pollen. 10 of the
unifloral honeys have been identified as Castanea honey, 1 of them as
Cynoglossum honey. The remaining 54 honey specimens have been determined
as multifloral (originated from various flowers). In general honeys of Adapazar
region have been determined as multi-plant originated.
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
9/196
vii
As a result of pollen analyses Castanea sativa, Fabaceae, Rosaceae, Cynoglossum
and Rhododendron pollens have been determined as dominant in 25, 5, 4, 3 and
3 specimens respectively and Xanthium, Cistus, Hedysarum, Ranunculaceae,
Rhamnaceae and Scrophulariaceae pollens have been determined dominant in
one piece of specimen. Taxa with a secondary amount are Fabacae in 13
specimens; Castanea sativa in 6 specimens; Rosaceae in 4 specimens; Salix in 4
specimens; Rhododendron in 3 specimens; Rhamnaceae in 3 specimens;
Apiaceae, Brassicaceae, Cistus, Lamiaceae, Plantago, Scrophulariaceae in 2
specimens and Helianthus, Xanthium, Boraginaceae, Echium, Hedysarum,
Poaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Ranunculaceae and Rumex in one
specimen.
As a result of the analyses performed, Castanea sativa have been identified as
the main nectar and pollen source in honeys of the region. Fabaceae family has
been determined as the second and Rosaceae family as third taxon those has the
most pollens. Besides those Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae
and Lamiaceae are the taxon sources for honeys of the region.
In addition as a result of pollen analyses Rhododendron pollens are seen in
various amounts in 32 honey specimens.
It has been determined that TPS-10 g of honey specimens of Adapazar varies
between 3 859 and 3 347 771. When grouped according to TPS-10 g amounts; 8
of 65 honey specimens have been determined as very rich (TPS 500.000-
1.000.000), 18 of them as rich (TPS 100 000-500 000), 18 of them as normal (TPS20 000-100 000), and 21 of them as poor (TPS
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
10/196
viii
TEEKKR
Tezimin oluturulmas srasnda, deerli fikir ve yardmlar ile her konuda yol
gsterici olan tez danmanm deerli hocam Prof. Dr. Sayn Sevil Pehlivana,
Bu tezde yer alan almann derlenmesi, tezimin oluturulmas ve yazlmas
srasndaki her aamada ok byk yardmlarn grdm, deerli bilgi ve
deneyimleri ile bana her konuda byk destek olan ve yol gsteren deerli hocam
Yrd. Do. Dr. Sayn Cahit Doana,
Tezimin oluturulmas srasnda deerli fikir ve deneyimleri ile almalarmda bana
yol gsteren ve destek olan deerli hocam Prof. Dr. Sayn Kadriye Sorkuna,
Tez almam iin toplam olduum bitkilerin adlandrlmasnda ve tezimin yazm
srasndaki eitli aamalarda yardmlarn aldm deerli arkadalarm Mehtap
ztekin ve Burcu Bursalya, ayrca Benay am ve Edibe zmene,
Bu almann gereklemesini salayan Adapazarl Tarm Mdrlne; Akyaz,
Geyve, Hendek, Kaynarca, Karasu, Kocaali, Ferizli, Stl, Sapanca, Karaprek,
Pamukova, Taraklle Tarm Mdrlklerine ve alanlarna; Sakarya Arclar
Birliine ve alanlarna,
Aratrma blgesindeki deerli arclarmza,
Her zaman yanmda olan ve varlklaryla destek ve mutluluk bulduum sevgili
aileme sonsuz teekkrler ederim.
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
11/196
ix
NDEKLER
Sayfa
ZET ........................................................................................................................ ivABSTRACT.............................................................................................................. viTEEKKR............................................................................................................viiiNDEKLER ......................................................................................................... ix
ZELGELERN LSTES...................................................................................... xvEKLLERN LSTES .........................................................................................xxiiRESMLERN LSTES .......................................................................................xxiiiHARTALARIN LSTES ..................................................................................... xxvSMGELER VE KISALTMALAR....................................................................... xxvi1.GR ................................................................................................................... 12.KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARATIRMASI............................. 8
2.1. Bal ve nemi................................................................................................. 82.2. almamza Temel Oluturan Kaynaklar .................................................. 102.3. Aratrma Alannn Tanm ......................................................................... 152.4. Aratrma Alannn Jeolojik Yaps............................................................. 17
2.5. Aratrma Alannda Bulunan Dalar, Nehirler, Ovalar, Yaylalarve Gller...................................................................................................... 18
2.6. Aratrma Alannn Bitki rts................................................................. 192.7. Aratrma Alannn klimi........................................................................... 202.8. Adapazarnda Arclk................................................................................ 20
3. MATERYAL VE METOT ................................................................................ 22
3.1. Materyal ...................................................................................................... 22
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
12/196
x
Sayfa
3.2. Metod .......................................................................................................... 263.2.1. Bazik fuksinli gliserin jelatin hazrlanmas....................................... 263.2.2. Balda polen analizi iin preparat hazrlanmas ................................. 263.2.3. Yreden toplanan bitkilerden referans polen
preparatlarnn hazrlanmas.............................................................. 273.2.4. Polen preparatlarnn incelenmesi..................................................... 28
3.2.5. Balda toplam polen says (TPS) nn tespiti iin preparathazrlanmas ...................................................................................... 29
3.2.6. Toplam polen says (TPS-10 g)nn tespiti iin hazrlanan
preparatlarn incelenmesi .................................................................. 304. DENEYSEL BULGULAR ve TARTIMA ....................................................... 32
4.1. Hendeklesi Ballarnn Polen Analizi....................................................... 32
4.1.1. Dikmen Ky.................................................................................... 324.1.2. Gksu Ky ...................................................................................... 334.1.3. amlca Beldesi ................................................................................ 344.1.4. Krktepe Ky................................................................................... 354.1.5. ukurhan Ky ................................................................................. 364.1.6. Kahramanky .................................................................................... 37
4.1.7. obanyatak Ky.............................................................................. 384.1.8 . Dereky............................................................................................ 39
4.2. Akyazlesi Ballarnn Polen Analizi........................................................ 40
4.2.1. Keremali Da Yaylas...................................................................... 404.2.2. Taburun Yaylas .............................................................................. 41
4.2.3. Kzlckorman Ky.......................................................................... 42
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
13/196
xi
Sayfa
4.2.4. Gkeler Ky ................................................................................... 434.2.5. Dokurcun Beldesi............................................................................... 444.2.6. Kabakulak Ky ................................................................................ 454.2.7. Alaaa Ky..................................................................................... 464.2.8. Boztepe Ky..................................................................................... 47
4.3. Adapazar Merkez Ballarnn Polen Analizi ................................................ 48
4.3.1. Deirmendere Ky........................................................................... 484.3.2. nardibi Ky................................................................................... 494.3.3. aybayeniky.................................................................................. 504.3.4. Bekirpaa Ky.................................................................................. 514.3.5. Alandz Ky .................................................................................. 524.3.6. Yeilyurt Ky................................................................................... 534.3.7. Kayranck Ky ................................................................................. 544.3.8. rentepe Ky ................................................................................... 55
4.4. Kaynarca lesi Ballarnn Polen Analizi...................................................... 56
4.4.1. Dayeni Ky .................................................................................... 56
4.4.2. Mezzinler Ky................................................................................ 574.4.3. Bykyank Ky .............................................................................. 584.4.4. Kayack Ky .................................................................................... 59
4.5. Karasu lesi Ballarnn Polen Analizi.......................................................... 60
4.5.1. Manavpnar Ky............................................................................... 604.5.2. Denizky ............................................................................................ 61
4.5.3. oluk Ky ...................................................................................... 62
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
14/196
xii
Sayfa
4.5.4. Darayr Ky.................................................................................. 63
4.6. Kocaali lesi Ballarnn Polen Analizi......................................................... 644.6.1. raldz Ky................................................................................. 644.6.2. Beyler Ky ....................................................................................... 654.6.3. Amaba Ky.................................................................................. 664.6.4. amda snr .................................................................................... 67
4.6.5. Kirazl Ky (1) ................................................................................. 684.6.6. Kirazl Ky (2) ................................................................................. 69
4.7. Ferizli lesi Ballarnn Polen Analizi........................................................... 70
4.7.1. Doanc Ky .................................................................................... 704.7.2. Sarahmetler Ky ............................................................................. 724.7.3. iftlik Ky ....................................................................................... 73
4.8. Stl lesi Ballarnn Polen Analizi......................................................... 74
4.8.1. Kurudil Ky ..................................................................................... 74
4.8.2. Stl merkez................................................................................... 754.8.3. Levent Ky....................................................................................... 76
4.9. Sapanca lesi Ballar
n
n Polen Analizi........................................................ 774.9.1. Gldibi Mahallesi (merkez) ............................................................... 774.9.2. lmiye Ky ....................................................................................... 78
4.9.3. Yankky............................................................................................ 79
4.10. Karapreklesi Ballarnn Polen Analizi................................................. 80
4.10.1. Karaprek Yaylas......................................................................... 80
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
15/196
xiii
Sayfa
4.10.2. Yazlgrgen Ky........................................................................... 81
4.10.3. Karaprek merkez .......................................................................... 82
4.11. Geyve lesi Ballarnn Polen Analizi.......................................................... 83
4.11.1. erefiye Ky.................................................................................. 83
4.11.2. Dereky........................................................................................... 85
4.11.3. Maksudiye Ky ............................................................................. 86
4.11.4. Emeky.......................................................................................... 87
4.11.5. Kak Yaylas ............................................................................... 88
4.11.6. Muttalip Ky ................................................................................. 89
4.12. Pamukova lesi Ballarnn Polen Analizi .................................................. 90
4.12.1. Mekecek Ky ................................................................................ 90
4.12.2. Orulu Ky.................................................................................... 91
4.12.3. Tevikiye Ky ............................................................................... 92
4.12.4. Pamukova merkez........................................................................... 93
4.12.5. Aalar Ky ............................................................................... 94
4.12.6. ahmelek Ky ............................................................................... 96
4.13. Tarakl
lesi Ballar
n
n Polen analizi......................................................... 974.13.1. Paalar Ky ................................................................................... 97
4.13.2. Ddedeler Ky ............................................................................. 98
4.13.3. Tarakl merkez .............................................................................. 100
5. SONU VE NERLER................................................................................... 138
KAYNAKLAR ...................................................................................................... 142
EKLER................................................................................................................... 150
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
16/196
xiv
Sayfa
EK-1 Adapazar ballarnda bulunan polenlerin mikrofotoraflar......................... 151
ZGEM ........................................................................................................... 168
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
17/196
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
18/196
xvi
izelge
izelge 4.9. Keremali Da Yaylas bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara aitpolenlerin miktar, yzdesi (%),spektrumu ve baldaki toplam polen says (TPS-10g) ........................ 40
izelge 4.10. Taburun Yaylas balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumuve baldaki toplam polen says (TPS-10 g) ........................................ 41
izelge 4.11. Kzlckorman Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumuve baldaki toplam polensays (TPS-10 g) ........................................ 42
izelge 4.12. Gkeler Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 43
izelge 4.13.Dokurcun Beldesi balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 44
izelge 4.14. Kabakulak ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu ve
baldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 45izelge 4.15. Alaaa ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 46
izelge 4.16. Boztepe ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu
taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................ 47
izelge 4.17. Deirmendere Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................ 48
izelge 4.18. nardibi Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................ 49
izelge 4.19. aybayeniky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................ 50
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
19/196
xvii
izelge
izelge 4.20. Bekirpaa Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................ 51
izelge 4.21. Alandz Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................ 52
izelge 4.22. Yeilyurt Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................ 53
izelge 4.23. Kayranck Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 54
izelge 4.24. rentepe Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 55
izelge 4.25. Dayeni Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 56
izelge 4.26. Mezzinler Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 57
izelge 4.27. Bykyank Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 58
izelge 4.28. Kayac
k Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 59
izelge 4.29. Manavpnar Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldakitoplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 60
izelge 4.30. Denizky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu
taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 61
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
20/196
xviii
izelge
izelge 4.31. oluk Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 62
izelge 4.32. Darayr Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldakitoplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 63
izelge 4.33. raldz Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldakitoplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 64
izelge 4.34. Beyler Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu
taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 65
izelge 4.35. Amaba Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldakitoplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 66
izelge 4.36. amda snrrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu
taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 67
izelge 4.37. Kirazl Ky (1) balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 68
izelge 4.38. Kirazl Ky (2) balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldakitoplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 69
izelge 4.39. Doanc
Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldakitoplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 71
izelge 4.40. Sarahmetler Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldakitoplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 72
izelge 4.41. iftlik Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu
taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................ 73
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
21/196
xix
izelge
izelge 4.42. Kurudil Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 74
izelge 4.43. Stl merkeze ait balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 75
izelge 4.44. Levent Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu
taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 76
izelge 4.45. Gldibi Mahallesi balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 77
izelge 4.46. lmiye Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu
taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 78
izelge 4.47. Yankky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu
taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 79
izelge 4.48. Karaprek Yaylas balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 80
izelge 4.49. Yazlgrgen Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 81
izelge 4.50. Karaprek merkez balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 82
izelge 4.51. erefiye Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 84
izelge 4.52. Dereky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu
taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 85
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
22/196
xx
izelge
izelge 4.53. Maksudiye Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 86
izelge 4.54. Emeky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu
taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 87
izelge 4.55. Kak Yaylas balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 88
izelge 4.56. Muttalip Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu
taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 89
izelge 4.57. Mekecek Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 90
izelge 4.58. Orulu Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu
taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 91
izelge 4.59. Tevikiye Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 92
izelge 4.60. Pamukova merkez bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 93
izelge 4.61. Aac
lar Ky bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar;bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 95
izelge 4.62. ahmelek Ky bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 96
izelge 4.63. Paalar Ky bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu
taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 97
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
23/196
xxi
izelge
izelge 4.64. Ddedeler Ky bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar;bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 99
izelge 4.65. Tarakl merkez bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar;
bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ........................................... 101
izelge 4.66. Bal rneklerinde tespit edilen polen yzdeleri................................. 102izelge 4.67. Adapazar ballarnda polen spektrumu ............................................ 106
izelge 4.68. Bal rneklerinde tespit edilen polenlerin yzde aralklar ve
bulunduklar rnek says ................................................................ 110izelge 4.69. Adapazar ballarnn 10 gramnda bulunan toplam polen says
(TPS-10 g), polen durumu ve takson says ..................................... 112
izelge 4.70. Adapazar ballarnn topland yrelere gre polen spektrumu...... 114
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
24/196
xxii
EKLLERN LSTES
ekil Sayfaekil 3.1.Preparatta polen saymlarnn yaplmasnda izlenen tarama
yntemi.................................................................................................... 29
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
25/196
xxiii
RESMLERN LSTES
Resim Resim 1.1 a. Castanea sativa, b. Rhododendron ve c. Rosaceae
polenlerinin mikrofotoraflar.............................................................. 151Resim 1.2 a. Taraxacum, b. Plantago ve c. Rumex polenlerinin
mikrofotoraflar .................................................................................. 152Resim 1.3 a. Salix, b. Fabaceae ve c. Lamiaceae polenlerinin
mikrofotoraflar
.................................................................................. 153Resim 1.4 a. Pinaceae, b. Poaceae ve c. Cynoglossum polenlerinin
mikrofotoraflar ................................................................................... 154Resim 1.5 a. Scrophulariaceae, b. Apiaceae ve c. Boraginaceae
polenlerinin mikrofotoraflar............................................................... 155Resim 1.6 a. Geraniaceae, b. Oleaceae ve c. Echium polenlerinin
mikrofotoraflar ................................................................................... 156
Resim 1.7 a. Cistus, b. Vicia vec. Tilia polenlerinin mikrofotoraflar ................ 157Resim 1.8 a. Ranunculaceae, b. Centaurea ve c. Helianthus polenlerinin
mikrofotoraflar ................................................................................... 158Resim 1.9 a. Quercus , b. Galium ve c. Asteraceae polenlerinin
mikrofotoraflar ................................................................................... 159Resim 1.10 a. Solanaceae, b. Brassicaceae ve c. Dipsacaceae polenlerinin
mikrofotoraflar ................................................................................. 160
Resim 1.11 a. Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, b. Campanulaceae vec. Lauraceae polenlerinin mikrofotoraflar ....................................... 161
Resim 1.12 a. Moraceae, b. Juglandaceae ve c. Rhamnaceae polenlerinin
mikrofotoraflar ................................................................................. 162Resim 1.13 a. Lythraceae, b. Betulaceae ve c. Epilobium polenlerinin
mikrofotoraflar ................................................................................. 163Resim 1.14 a. Hedysarum, b. Xanthium ve c. Sambucus polenlerinin
mikrofotoraflar ................................................................................. 164
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
26/196
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
27/196
xxv
HARTALARIN LSTES
Harita
Harita 3.1. Bal rneklerinin topland yreleri gsteren harita ........................... 22
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
28/196
xxvi
SMGELER VE KISALTMALAR
Bu almada kullanlm baz simgeler ve ksaltmalar, aklamalar ile birlikte
aada sunulmutur.
Simgeler Aklama
C Santigrat derece
g Gram
kg Kilogram
km Kilometre
km Kilometre kare
m metre
ml Mililitre
mm Milimetre
mm Milimetre kp
TPS-10 g 10 gram baldaki toplam polen says
Ksaltmalar Aklama
DK Devlet statistik Kurumu
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
29/196
1
1.GR
Doann insanlara sunduu birok nimetler ve zenginlikler vardr. Bal, insanlara
doann sunduu en deerli besin maddelerinden biridir. Bal, yanlz karn doyurucu
bir madde olmayp, insanlara salk ve zindelik kazandran tatl ve sihirli bir gdadr.
Bal oluturan arlar canl varlklar iinde, en sosyal, alkan, retken ve esrarengiz
yaratklardr. Arcln insan hayatnda ve lke ekonomisinde ok nemli bir yeri
vardr. Tarihi devirlerden beri insanlar, arlarn yaptklar baldan eitli ekillerde
yararlanmlardr [Aydoan, 1990].
Dnyann birok yerinde yaplan arkeolojik kazlar ile Avrupa ve Asyadaki
Mezolitik kayalarda bulunan resimler insanolunun, gnmzden 8 000 yl
ncesinden bugne kadar arclkla uratn gstermektedir [Crane, 1996].
Hititlerin milattan nce 1300 yllarnda Anadoluda arclk yaptn kantlayan
birok tarihi eser bulunmu, ta yazmas kanunlarda arclkla ilgili maddelere
rastlanmtr. Milattan sonra 1850li yllara kadar arclk erevesiz kovanlarda ve
teknik mdahale olmadan yaplrken, bu tarihten itibaren Amerikal arc
Langstrothun gelitirdii ilk ereveli kovanla modern arcla geilmitir [nci,
1985].
Gnmzde yaklak 375 000 bitki tr doal olarak yetimektedir. Bu bitkilerin
yaklak 500 kadar nektarl bitkidir [Crane, 1978, 1984; Cherghton, 1974; Atkins,
1946]. Davis [1965-1988]in Flora of Turkey and the East Aegean Islands adl on
ciltlik eserinden elde edilen bilgilere gre ise Trkiyede doal olarak yaklak 9 224
bitki tr yetimekte olup, bunlarn 3 000i endemiktir. Bu bitkilerden, yaklak 450
tanesi arclk iin nem tamaktadr [Sorkun, 2002]. Trkiye, nektarl bitkilerce
zengin bir floraya sahip olmas nedeniyle arcla en uygun lkelerden biridir
[Sorkun, 2002].
Trkiye sahip olduu 4,4 milyon dolayndaki kovan says ve 71 bin ton dolayndaki
bal retimi ile dnyann en nemli lkeleri arasnda yer almaktadr [Kandemir,2005]. Kovan varl bakmndan dnyada ikinci lke konumunda olmasna ramen,
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
30/196
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
31/196
3
protein, aminoasit, enzim, ya, organik asit, vitamin, alkoloid ve antioksidanlar
bulundurduu saptanmtr. Nektarn eker konsantrasyonu arttka, arlar tarafndan
tercih edilme oran da artmaktadr. Balda, nektarda bulunan bileiklerden farkl
maddelerin de bulunmas, bal arsnn midesinde olgunlatrma srasnda, bala farkl
bileikleri eklediini gstermektedir [Krell, 1996].
Lamiaceae, Fabaceae, Boraginaceae, Asteraceae, Rosaceae familyasna ait bitkilerin
nektarndaki eker konsantrasyonu %16-55 arasnda deimekte olup, arlar dnyada
ve Trkiyede en ok bu familyalarn yelerinden nektar toplamaktadr [Sorkun ve
nceolu, 1984b ; Herrera, 1985].
Genellikle Karadeniz blgesinde retilen ve ok defa ac bal, deli bal veya zehirli bal
olarak adlandrlan ballara Orman gl (Rhododendron L.) bitkisi kaynak olmaktadr.
Orman gl bitkisinin ieklerinden toplanan nektarda, bir alkoloid olan
andromedotoksin bulunduu; Orman gl ballarn yiyenlerde kusma, ba dnmesi,
gz kararmas ve kulaklarda uultu meydana geldii bilinmektedir [Kk, 2005].
Arlar baz bitkilerden sadece nektar, baz bitkilerden sadece polen, bazlarndan ise
hem nektar hem de polen toplamaktadr [tle, 1995]. Arlar bal yapmak iin polen
toplamazlar. Topladklar polenleri kendileri, larvalar ve kralie arnn
beslenmesinde kullanrlar. Besin ihtiyalarn giderdikten sonra geriye kalan
polenleri petek gzlerine sk birekilde depo ederler. zerine de ok ince bir tabaka
halinde hava ile irtibat kesilsin diye bal koyarak kapatrlar. Arlar, ar ekmei
dediimiz bu besini doada polen bulamadklar zaman tketmektedirler [tle,
1995].
Polenler yksek oranda vitamin, mineral ve protein ieriklerinden dolay birok
hastala kar iyiletirici ve koruyucu bir etkiye sahiptir. Polenin insan sal
zerine olan etkileri yle zetlenebilir; enerji ve kuvvet verici, baklk sistemini
gelitiricidir. Ayrca solunum yollar, sindirim sistemi, dolam sistemi ve boaltm
sistemi rahatszlklarnda olumlu etkiye sahip olduu saptanmtr. Kanserinrehabilitasyonunda, seksel fonksiyonlarn dzenlenmesinde, antibiyotik etkisiyle
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
32/196
4
enfeksiyonlarda olumlu etkilerinin olduu tespit edilmitir [Sorkun, 1987; akmak,
2001].
Ar rnleri; bal, balmumu, polen, ar st, propolis ve ar zehirinden olumaktadr.
Bal, polen ve propolis bal ars (Apis mellifera) tarafndan bitkilerden toplanarak baz
kimyasal bileenlerin yapsna katlmas ile petek gzlerine depo edilen rndr.
Balmumu, ar st ve ar zehiri arnn vcudundan salglanan rnlerdir [nci, 1999].
Ar rnleri, ierdikleri zengin besin kayna nedeniyle canllar iin olduka
besleyici ve kimyasal yaplar bakmndan da olduka karmak bir yapya sahiptirler.
Bu nedenle suni olarak ar rnleri retilememektedir [Schmidt, 1996].
Ar rnleri iinde en ok bilinen ve tketilen bal, yzyllardan beri insanolu
tarafndan besin kayna olarak kullanlmaktadr. Bal; bitkilerin ieklerinde bulunan
nektarlarn (bal znn) veya baz e kanatl bcekler tarafndan bitkilerin canl
ksmlarndan yararlanlarak salgnanan tatl maddelerin bal arlar tarafndan
toplandktan sonra, vcutlarnda bileimlerinin deitirilmesi ve petek gzlerinde
olgunlamas sonucunda meydana gelen tatl bir rndr [tle, 1995].
Balda eitli karbonhidratlar, aminoasitler, su, vitaminler, mineraller, flavanoidler,
organik asitler, asetil kolin, polenler, pigmentler, balmumu ve enzimlerden oluan
180den fazla bileik tanmlanmtr. Bunlarn bazlar ar kkenli, bazlar bitkisel
kkenli bileiklerdir [Sato and Miyata, 2000].
Her lke kendi nektarl bitkilerinden elde edilen farkl fiziksel ve kimyasal yapdaki
ballarnn analizleri sonucu, kendi lkelerinin bal standartlarn oluturmulardr.
Trkiyede bal standartnda Trk Gda Kodeksi Bal Teblii esastr [Yurtsever, 2004].
izelge 1.1 de Trk Gda Kodeksi Bal Tebliinin 6. maddesi verilmitir.
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
33/196
5
izelge 1.1. Trk Gda Kodeksi Bal Tebliinin Baln zelliklerini Kapsayan6. Maddesi
Baln rengi, berrakl, kvam, kokusu, lezzeti, kristalleme hz gibi faktrler baln
fiziksel zelliklerini oluturmaktadr [nl, 1994]. Baln fiziksel zelliklerinde
hereyden nce hammaddeyi oluturan nektar etkilidir. Arlar baln hammaddesini
oluturan nektar iekli bitkilerden toplarken, beslenmesinde kullanmak iin deiik
bitkilerden toplad polenleri de kovana tar ve petek gzlerine depo ederler [nl,
1994].
Melissopalinoloji, baln floristik orijinini bulmaya yardm etmektedir. Bunun iin
balda polen analizleri yaplmaktadr. Bal iinde bulunan polenler tehis edilerek, bu
polenlerin aratrma yresindeki ait olduklar bitki taksonlar tespit edilmektedir. Buda nektar kaynaklarnn belirlenmesinde, baln corafik orijinin saptanmasnda, bal
kalitesinin tayininde ve ballarn snflandrlmasnda nemli bir rol oynamaktadr.
Ayn zamanda bala gzel koku, tat, lezzet ve ge kristalleme zellii veren
bitkilerin neler olduu aklanabildii gibi, bal kalitesini bozan kt koku, aclk ve
abuk kristalleme gibi zellikleri kazandran bitkilerin de hangileri olduu
saptanabilmektedir. Bu verilerden yararlanlarak stn zellikte bal verecek zel bir
flora oluturulabilmektedir. Ar
lar
n kovandan 5 km uzaa gidebilecekleribelirtilmektedir [Kaplan, 1993]. Bu alan iinde bala kt zellik veren bitkilerin
Hijyen
*Bal, doal yapsnda bulunan organik ve inorganikmaddeler haricinde herhangi bir yabanc madde, parazit, ar,ar paralar ve yavru ar ieremez.*Balda insan saln tehdit eden hibir patojenmikroorganizma bulunamaz.*Balda naftalin bulunamaz.
nvert eker miktar iek balnda %65, salg balnda %60 oranndan az olamazNem miktar %20den fazla olamazSakkaroz miktar iek balnda %5, salg balnda %10 oranndan fazla olamazMineral madde-kl miktar iek balnda %0.6y, salg balnda ise %1.2yi geemez.Asitlik miktar 40 meq/kg dan fazla olamaz
Diastaz says 8den az olamazHMF miktar 40 mg/kgdan fazla olamazTicari glukoz BulunamazNiasta BulunamazOrganaleptik zellikler Bal kendine ait doal koku ve tada sahip olmaldr
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
34/196
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
35/196
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
36/196
8
2. KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARATIRMASI
2.1. Bal ve nemi
Bal tebliine gre salg bal, bal arlarnn (Apis mellifera) iek dndaki nektarlar
ya da bitkilerin veya bitkiler zerinde yaayan baz canllarn salglarn topladktan
sonra, kendilerine zg maddelerle kartrarak deiiklie uratp petek gzlerine
depoladklar maddedir. iek bal ise arlarn ieklerdeki nektardan rettikleri
baldr [Anonim, 2004].
Baln kalitesini nemli derecede etkileyen faktrleri nektarl bitki tr ve eidi, ar
tr, evre, arcnn eitimi, baln hasat edilme zaman ve ekli ile hasat edilen baln
depolanma koullar olmak zere alt balk altnda toplamak mmkndr [Yurtsever
ve Sorkun, 2003].
Baln kalitesi kimyasal bileimi, fiziksel zellikleri ve polen ierii gibi zelliklerinin
aklanmasyla belirlenmektedir [nl, 1994].
Kimyasal analizler baln sadece tatl bir besin olmadn, oksitleyici ykm rnlerini
etkisiz hale getirebilen antioksidan maddeler de ierdiini ortaya koymutur. Doan
[2003] tarafndan yaplan aratrmada, Anzer balnn, kronik alkoliklerde oluan
mide hasarlarnda etkin rol oynad, alkolden nce alndnda midede hasar
oluumunu engelledii bildirilmitir. Nagai et al. [2001], baln antioksidan
aktivitesinin botanik kaynayla yakndan ilikili olduunu ortaya koymulardr.
Baz aratrmalarda, baln enfekte yanklarn ve yaralarn iyiletirilmesinde olduka
nemli sonular verdii belirtilmitir. Baln bu bakteriostatik zellii, ierdii yksek
eker konsantrasyonuna ve asit reaksiyonuna baldr. Bu iki etmenin bakteri
remesini engelledii bildirilmektedir [Tetik, 1968; Petrov, 1976]. Bal, mide ve
barsak lserine neden olan Helicobacter pylori bakterisinin remesini hem in vivo
hem de in vitro olarak inhibe ettiinden dolay klinik olarak da uygulanmaktadr[Sato and Miyata, 2000].
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
37/196
9
Bal mkemmel bir enerji kayna olmakla birlikte [Sato and Miyata, 2000],
baklk sistemini glendirici, antibakteriyel, antifungal ve antiviral zelliklere de
sahiptir [Sato and Miyata, 2000; Taormania et al., 2001].
Bal, nem ekme (higroskobik) zelliine sahip olduundan, gda ve kozmetikte katk
maddesi olarak ta kullanlmaktadr [Krell, 1996].
Ballar, ar metal iyonlarnn tespit edilmesinde de kullanlabilmektedir [Demirsoy,
1985; nder ve Tezcan, 1988]. lkemizde trafiin youn olduu ehir merkezlerine
yakn konumlandrlan kovanlardan elde edilen ballarda, kurun ve kadmiyum
konsantrasyonunun yksek olduu grlmtr [Demirsoy, 1985; nder ve Tezcan,
1988]. Asya ktasnda 1986 ylnda meydana gelen ernobil nkleer patlamasnn
ardndan yaplan aratrmada, yredeki bal arlarnn radyoaktif serpintiye maruz
kaldklar, radyoaktif kirliliin Avrupadaki nektar kaynaklarnda ve ballarda da
gzlendii belirtilmitir [Krell, 1996].
Baln kalitesini belirleyen asl etmen, onun corafik ve botanik zellikleridir. Bir
baln botanik orijinini belirlemek iin, melissopalinolojik analizlere bavurulabilir
[Oddo et al., 1988]. Balda bulunan polen tanecikleri, balca nektar kayna olan
bitkiler ve onlarn botanik orijini hakknda bilgi vermektedir [Jato et al., 1991]. Polen
analizi ile polen kaynaklar tayin edilebilmekte ve deiik sezonlar boyunca arlar
iin nektar ve polen salayan bitkiler belirlenebilmektedir [Ramanujam et al., 1992].
Baldaki polen analizleriyle ballar orijinlerine gre snflandrlabilmektedir [Sorkun,
1985]. Balda en ok hangi bitkinin poleni bulunmusa, bal, o bitkinin ad ile
anlmaktadr. Bylece baln, polen oran ile orantl olarak, poleni veren bitkilerden
alnd kabul edilmektedir [Sorkun, 1985].
Bal ierisinde, ayn taksona ait polenlerin orannn %45ten ok olmas o baln
unifloral (tek iek kaynakl) olduunu gstermektedir. Bu ballarn lezzeti, rengi ve
tad karakteristiktir [Deodikar, 1965]. Ar her seferinde bir trn ieklerinden nektarya da polen toplama eilimindedir. Ancak blgede younluk bakmndan tek tr
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
38/196
10
hakim deilse, arlar eitli taksonlarn ieklerinden nektar ve polen
toplamaktadrlar. Bu da ballarn polen ieriine yansmaktadr. Bu ekilde oluan
ballar ise multifloral (ok iek kaynakl) olarak isimlendirilmektedir [Deodikar,
1965]. Son yllarda gezginci arclar zellikle unifloral bal retimi iin byk abalar
harcamaktadrlar (Eucalyptus, Acacia, Citrus bal v.b). Bu ballar piyasada hem daha
kolay pazarlamakta hem de tketiciler istedikleri bal eidine daha kolay
ulaabilmektedirler [Oddo et al., 1988].
Baln toplam polen says (TPS-10 g) deerinin, sahte ve saf ballarn ayrt
edilmesinde bir kriter olabilecei belirtilmektedir. Bu amala yaplan almalarda
Lieux [1972], Moar [1985] ve Jose et al. [1987]Lycopodium sporlarn kullanarak
10 gram baldaki TPS deerini tespit etmilerdir.
2.2. almaya Temel Oluturan Kaynaklar
Son yllarda dnyann birok lkesinde, melissapalinolojik almalar younlam
ve nem kazanmtr. lkemizde de bu gelimelere paralel olarak balda polen
analizi almalar gn getike artmaktadr.
Lieux [1972], A.B.Dnn Lousiana blgesinden toplad 54 bal rneinde polen
analizleri yaparak, bala kaynak oluturan nektarl bitkileri saptamtr.
Moar [1985], Yeni Zelandann 42 farkl blgesinden ald 119 bal rneinde
unifloral ballar belirlemi ve bu ballarda dominant olarak Fabaceae familyasndan
Trifolium repens L., Lotus L., Lamiaceae familyasndan Thymus L., Wiedemannia
Fisch. & C. A. Mey., Boraginaceae familyasndan Echium vulgare L., Myrtaceae
familyasndan Leptospermum J. R. Forst. & G. Forst., Metrosideros Banks ex
Gaertn, Rhamnaceae familyasndan Discaria Hook.polenlerinin bulunduunu tespit
etmitir.
Agwu et al. [1989], Nijeryann Nsukka blgesinden topladklar 8 bal rneindepolen analizi yaparak, yre ballarnda bulunan dominant polenleri tespit etmilerdir.
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
39/196
11
Romas et al. [1999], Kanarya Adalarnn 12 farkl blgesinden toplanan 25 bal
rneindeki dominant polenleri tespit ederek, blge ballarna kaynak oluturan
nektarl bitkileri belirlemilerdir
Valencia et al. [2000], spanyann Leon blgesine ait 39 bal rneinde polen analizi
yaparak, blge ballarnda Ericaceae familyasndan Erica L., Fagaceae familyasndan
Castanea sativa Mill., Asteraceae familyasndan Helianthus annuus L., Fabaceae
familyasndan Lotus corniculatusL., Rosaceae familyasndan Rubus ulmifolius
J. Presl & C. Presl polenlerinin dominant miktarda bulunduunu tespit etmilerdir.
Andrada et al. [1998], Arjantin-Buenos Airesden 34 bal rneini incelemilerdir.
Elde edilen sonulara gre Myrtaceae familyasndan Eucalyptus LHer., Asteraceae
familyasndan Helianthus annuus, Brassicaceae familyasndan Diplotaxis tenuifolia
(L.) DC. polenleri, blge ballarnda dominant olarak tespit edilmitir. Bunlarn
yannda en ok Fabaceae, Asteraceae, Brassicaceae familyalarna ait polenlere
rastlanmtr.
Feller-Demalsy et al. [1987a], Kanada-Sackathewandan topladklar 42 bal
rneinde yaptklar polen analizi sonucunda, Brassicaceae familyasndan Brassica
kaber(DC.) L.C. Wheeler, Fabaceae familyasndan Melilotus Mill., Trifolium
hybridum L., Trifolium repens L., Medicago sativa L. polenlerinin bal rneklerinde
dominant olduunu belirlemilerdir.
Ramanujam et al. [1992], Hindistanda arlar iin en byk nektar kayna bitkilerin,
yaz boyunca Myrtaceae familyasndan Syzygium cumini L., Arecaceae familyasndan
Borassus flabelliferL.; k boyunca Myrtaceae familyasndan Eucalyptus globulus
Labill., Sapindaceae familyasndan Sapindus emarginatus Vahl. olduunu
belirlemilerdir.
Bu konuda lkemizde de bir ok alma yaplmtr. Sorkun ve nceolu [1984a],
Anadolu Blgesinin 10 ili ve bu illere bal ile, ky ve yaylalarndan toplanan 94bal rneinde polen analizleri yaparak, Anadolu Blgesi ballarnn nektar kayna
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
40/196
12
bitkilerini tespit etmilerdir. Aratrclarn, polenlerine dominant olarak rastladklar
taksonlar Asteraceae familyasndan Achillea L., Xeranthemum L., Lapsana
communis L., Centaurea triumfetti All., Brassicaceae familyasndan Brassica
oleracea L., Lamiaceae familyasndan Lamium amplexicaule L., Teucrium orientale
L, Zygophyllaceae familyasndan Peganum harmala L., Fabaceae familyasndan
Vicia cracca L, Lotus L., Hedysarum L., Astragalus L., Rosaceae familyasndan
Rubus L., Boraginaceae familyasndan Heliotropium suaveolens M. Bieb.,
Ranunculaceae familyasndan Consalida raveyi (Boiss.) R. Schrdinger olarak
belirlenmitir.
Sorkun ve Yulu [1985] tarafndan, Rize-kizdere yresinden 1983 ylnda toplanan
10 bal rneinde polen analizi yaplm ve yre ballarna kaynak oluturan nektarl
bitkiler tespit edilmitir. Ayrca ballarn antibakteriyal ve antifungal zellikleri de
incelenmitir. Rize-kizdere ballarnda, Fabaceae familyasndan Trifolium pratense
L., Trifolium repens, Lotus corniculatus, Cistaceae familyasndan Helianthemum
nummularium Mill., Boraginaceae familyasndan Cynoglossum glochidiatum Wall.
Benth., Fagaceae familyasndan Castanea sativa polenleri dominant miktarlarda
tespit edilmitir.
Sorkun ve ark. [1989], 1984-1986 yllar arasnda Rizenin eitli ile ve kylerinden
toplanan 26 bal rneinde polen analizi yapmlardr. Sonuta Fagaceae
familyasndan Castanea sativann bu yre ballarnn ounda nektar kayna olduu
saptanmtr.
Sorkun ve ark. [1999], 1994-1996 yllar arasnda Trkiyenin eitli illerinden
topladklar 127 doal iek, 33 doal salg, 44 katkl iek ve 23 katkl salg bal
rneinde olmak zere, kontroll ekilde retilen toplam 227 bal rneinde
yaptklar almada, doal ve yapay kaynakl ballarn ayrt edilmesine esas olacak
fiziksel, kimyasal ve palinolojik kriterleri belirlemilerdir. Palinolojik analizlerde, bu
ballara kaynak oluturan nektarl bitkiler ve 10 g balda bulunan toplam polen says
tespit edilmitir. Doal iek ballarnda, polenlerine en ok rastlanan taksonlarAsteraceae familyasndan Centaurea L., Helianthus annuus, Xanthium L., Fabaceae
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
41/196
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
42/196
14
Trker [1993], Gmhane yresinden 1991 ylnda toplad 12 bal rneinde polen
analizi yapmtr. Bal rneklerinde Fabaceae familyasndan Astragalus, Trifolium ve
Asteraceae familyasndan Achillea polenlerine dominant miktarda rastlandn
belirtmitir.
Kaplan [1993], 1992 ylnda Konya yresinden toplanan 24 bal rneinde yapt
mikroskobik analiz sonucunda Fabaceae, Brassicaceae, Rubiaceae, Euphorbiaceae
familyas ile Salicaceae familyasndan Salix, Ranunculaceae familyasndan
Ranunculus L. ve Asteraceae familyasndan Centaurea triumfetti polenlerinin
dominant olduunu tespit etmitir.
Dalg [1994], 1991-1993 yllar arasnda Ege Blgesinin deiik illerinden
toplanan 50 bal rneini biyokimyasal ve palinolojik ynden incelemitir. Bu
yrenin bal rneklerinde polenlerine en ok rastlanan taksonlarn Fabaceae,
Lamiaceae, Apiaceae, Brassicaceae familyalar ile Asteraceae familyasndan
Helianthus annuus, Cistaceae familyasndan Cistus ve Fagaceae familyasndan
Castanea sativa olduunu belirlemitir.
Silici [1995] tarafndan, Antalya ilinden toplanan 25 bal rneinde polen analizi
yaplmtr. Bu aratrmada Apiaceae familyas ile Brassicaceae familyasndan
Raphanus raphanistrum L., Myrtaceae familyasndan Eucalyptus, Asteraceae
familyasndan Cirsium Mill., Plantaginaceae familyasndan Plantago L.ve Ulmaceae
familyasndan Ulmus L. polenlerinin, yre ballarnda dominant olduu tespit
edilmitir.
Baolu ve ark. [1996], Trkiyenin eitli blgelerinden 1993 ylnda toplanan 25
bal rneinde yaptklar almada, sahte bal ile saf baln ayrt edilmesini salayacak
kriterlerin potasyum/sodyum oran, prolin ve toplam polen says (TPS-10 g)
deerleri olabileceini bildirmilerdir.
Ylmaz. [1996], zmit yresinden 1994 ylnda toplad 17 bal rneinde, 16familyaya ait 25 deiik polen eidi saptamtr. Bu yre ballarnda Fagaceae
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
43/196
15
familyasndan Castanea sativa, Cistaceae familyasndan Helianthemum Mill.,
Ericaceae familyasndan Rhododendron L. ve Boraginaceae familyasndan
Symphytum L.a ait polenlerin dominant miktarlarda bulunduunu aklamtr.
Yutsever [2004] tarafndan, Kemaliye-Erzincan yresinden 2002-2003 yllar
arasnda temin edilen 29 bal rneinde mikroskobik, organoleptik ve kimyasal
analizler yaplmtr. Yrenin ballarnda, polenine dominant miktarda rastlanan
taksonlarn Fabaceae familyasndan Trifolium, Astragalus, Rosaceae familyasndan
Sanguisorba L., Rhamnaceae familyasndan Paliurus ve Salicaceae familyasndan
Salix olduu tespit edilmitir.
Tun [2004], Konya-Karaman yresinden 2002 ylnda toplanan 21 bal rneinde
yapt polen analizi sonucunda, blgenin nemli ball bitkilerinin Apiaceae,
Rosaceae familyalar ile Fabaceae familyasndan Astragalus, Trifolium, Lotus,
Onobrychis, Asteraceae familyasndan Carduus L., Centaurea, Achillea,
Tragopogon L., Brassicaceae familyasndan Brassica, Lamiaceae familyasndan
Mentha L., Salvia, Plantaginaceae familyasndan Plantago L. ve Scrophulariaceae
familyasndan Linaria olduunu belirtmitir.
2. 3. Aratrma Alannn Tanm
Marmara Blgesinin Kuzeydou blmnde yer alan Sakarya li ; 29, 57-30,
53 dou meridyenleri, 40,17-41,13 kuzey paralelleri arasnda yer alr.
Sakarya li, ad ile anlan ovann gneybat kenarnda kurulmu olup, tarihi stanbul
Anadolu Yolunun Sakarya Irman getii noktada bir kprba ve kavak
noktas konumuna sahiptir.
l alan ynetsel adan doudan Dzce li ve Bolu Da, gneyden Bilecikin;
Glpazar ve Osmaneli, batdan Kocaelinin; Kandra, Merkez ve Glck ileleri,
kuzeyden ise Karadeniz ile evrilidir.
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
44/196
16
Sakarya linin merkezi olan Adapazar, Akova ad ile anlan dzlkte Sakarya
havzasnn aa ksmndadr. Doudan amda, gney ve gneydoudan Samanl
Dalar, kuzeyden Karadeniz ile snrlanan Sakarya linin batdan belirgin bir doal
snr bulunmamaktadr. Sakarya Vadisinin Kocaeli Platosu ve zmit Krfezinin
dousundan geen knt alan, ilin bu blmne girer.
Sakaryada yeryzekilleri ierisinde platolar arlkl durumdadr. l alannn
%43n oluturan platolar, yer yer ormanlarla kapldr. lin en nemli platosu
batdan l topraklarna girerek Sakarya Vadisine dek sokulan Kocaeli Platosudur.
Sakaryada Kocaeli Platosu dnda kalan platolar genellikle Samanl Dalaryla
amda ktlesinin Hendek, Akyaz, Sapancaya doru uzanan kesimlerinde dizilmi
durumdadr. Balcalar; Hendek-Akyaz arasnda idem, Turnal ve Gndra
Platolar, Keremali Platosu, Akyaznn kuzeyinde Acelle ve Karagl, Geyve
yresinde Katrz, Soucak, ataltepe ve Ziyarettepe Platolardr.
ldeki yeryz ekillerinin platolardan sonra ikinci nemli grubunu dalar
oluturmaktadr. l topraklarnn %33,6lk blmn dalar kaplamaktadr. ldeki
tek dzenli srada Samanl Dalardr. Bolunun gneyinde dzenli ve yksek sra
dalar oluturan Krolu Dalarnn bat uzants olan Samanl Dalar, lde
Hendek, Akyaz ve Sapanca Glnn gneyinde kalan blgeyi btnyle kaplar.
Samanl Dalar, batya doru uzanarakzmit Krfezi ve Gemlik Krfezi arasn
doldurur. Samanl Dalar pek yksek deildir. l alannda bulunan balca doruklar;
Sakarya Ovasnn dou ucunda yer alan 1 543 metre ykseltili Keremali Da ile
gneydeki 1 467 metre ykseltili Karadadr. Keremali Da ayn zamanda ilin en
yksek noktasdr.
lde 880 metre ile nemli bir da olan amda, Akakoca ve Bolu Dann uzants
durumundadr. Geni bir tabana yayldndan dolay ilin yeryz ekilleri arasnda
nemli bir konuma sahiptir.
Yeryz ekilleri asndan il topraklarnn nc grubunu ise ovalaroluturmaktadr. Ovalar il alannn %22,1ini kaplamaktadr. lin en byk ovas
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
45/196
17
Akova (dier adyla Adapazar Ovas) dr. Aa Sakarya Vadisinde Sapanca Gl
ile Adapazarnn dousunda yer alan ova Marmara Blgesinin en byk
ovalarndan biridir. Ovay gneyden kuzeye doru akan Sakarya Irma ve doudan
gneye doru akan Mudurnu ay sulamaktadr. Akovann yzlm 620 km
olup, dou-bat ynnde uzunluu 27 km, genilii 23 kmdir.
lin dier nemli ovalar ise Pamukova ve Stl Ovasdr. lin ikinci byk ovas
olan Pamukovann yzlm 170 km dir. Ova, Sakarya Vadisinde alvyonlarn
birikmesiyle olumu verimli bir ovadr. lin en ukur tarm alan olan Stl Ovas,
Akovann kuzeyinde yer almaktadr. Ova 30 km uzunluunda ve 20 km geniliinde
olup, sazlk ve bataklk durumundadr.
Corafyasnn tartlmaz mkemmellii bugn ekonomide varln iyice ortaya
karmaya balamtr. Sakaryadan geen, Uluslararas TEM Otoyolu ve D-100
(Eski E5) karayolu, yalnz lkenin en zengin ticaret ve sanayi potansiyeline sahip
stanbul ve Trakyay tm Anadoluya balamakla kalmaz, Avrupa, Asya ve Afrika
ktalarn da birbirine balar.
Demiryollar da, Avrupadan gelerek, Sakaryay boydan boya gemektedir. Suriye
ve ran snrlarndan Asya ilerine kadar ulam hizmeti vermektedir.
Adapazar Ticaret ve Sanayi Odas ve Vilayetin nclnde, Sakarya
niversitesince hazrlanan "Sakarya Nehri Ulam Projesi", l iin hayati nem
tamaktadr. Sakarya Nehri Ulam Projesi, l merkezine 30 dakikalk mesafedeki
Karadeniz kysyla, Karasuda yaplmakta olan liman ile tm Trkiyenin
ekonomisini etkileyecektir. Sakarya ili corafyasnn nemi, henz tahrip edilmemi
doal zenginlikleri ile gzlenmektedir.
2. 4. Aratrma Alannn Jeolojik Yaps
Marmara Blgesinin kuzeydousunda yer alan Sakarya linde yzey ekilleri fazlakarmak deildir. Kocaelinin dousunda, gneyden kuzeye doru uzanarak
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
46/196
18
Karadenize alan il alan, deniz seviyesinden 31 m yksekliktedir. Marmara
Blgesinin iklim zelliklerini tar. Yerleim zaman III. zamann sonlaryla IV.
zamann balarnda olumutur. Bu jeolojik zamanda ortaya kan byk kvrlma ve
krlma hareketleri Trakyann gneye, Kocaeli Yarmadasnn kuzeyine doru farkl
ynlerde arplmasna neden olmutur. arplma neticesi biri Karadeniz, teki
Marmara Denizine alan iki vadinin kmesiyle de stanbul Boaz olumu ve
Akdeniz ile Karadeniz birlemitir. arplmann etkisi Sakarya linde daha gl
olmu ve il alan Karadenize doru eim kazanmtr. Yurdumuzun nemli
akarsularndan olan Sakarya Nehrinin ibat Anadolu platolarndan tad
maddeler il alannda ylarak geni IV. zaman topraklar ve alvyon ovalar
olumutur. lde arlkl yeryz ekli platolardr. Dalar ilin gney yarsnda
youndur.
2. 5.Aratrma Alannda BulunanDalar, Nehirler, Ovalar, Yaylalar Ve Gller
l topraklarnn %33,6s dalarla kapldr. Sakarya linin en yksek ve sarp
kesimleri gneydedir. Kuzey Anadolu sistemine bal olan dalar il alanna yakn
kesimlerde alak platolara dnr. Balcalar, ehrin gneyinde Erenler Tepesi (75
m), Alibey Tepesi (112 m), gneydousunda Hira Da ve Serdivan Tepesi,
Akovann gneyinde Karada, Keremali Dalardr. Keremali Da zerindeki
Dikmen Tepesi (1 720 m) Sakaryann en yksek noktasdr. Akovann dousunda
amda (880 m), batsnda ise Kocaeli Yaylas vardr.
Trkiyenin en byk havzalarndan biri olan Sakarya Havzasnn su toplama alan
58 000 km dir. Yllk ortalama su hacmi 4 milyar m dr. Havzann en byk
akarsuyu Sakarya Nehridir. Nehrin Sakarya li dahil 150 kmlik, genelde ise 59
kmlik bir uzunluu mevcuttur. Nehir Pamukovann gneyinde il topraklarna girer.
nce gneybat, kuzeybat istikametinde akar Geyve Boazna girmeden nce
sadan Karaay Deresini alr. Gney-Kuzey dorultusunda dar ve derin olarak
Geyve Boazna dalar. Karaam Deresini alr. Adapazarehrinin dousundan
geer. Sadan Mudurnu ayn aldktan sonra kuzeye ynelir. Sapanca Glnnayan tekil eden ark Suyuda Sakarya Nehrine karr. Kuzeydeki plato sahasn
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
47/196
19
bir boazla getikten sonra ky ovasna varr, oradan da Karasu yaknlarnda
Yenimahalleden Karadenize dklr.
ark Suyu, Sapanca Glnn bir aya olup, Adapazarnn iinden geer. Sapanca
Glnn fazla sular, ark Suyu ile Sakarya Nehrine boalr. Merkez ile
dahilindeki uzunluu 45 km olan ark Suyu, Sapanca Glnn dousundan kar.
Batda Kocadere, Elmal, Kabuz ve St Deresi kollarn alarak kuzeydouya
ynelir. lenin kuzeydousunda, Seyfiler Kynden Sakaryaya dklr.
lin dier akarsular Mudurnu ay (64,9 km), Dinsiz ay (34 km), Daray Deresi
(33 km), Maden Deresi (29,7 km), Melen Deresi (30,8 km), Karaay Deresi (28,6
km), Akay Deresi, Yrmaz Deresi ve Deirmenderedir.
Bu akarsu bolluu iinde ok zengin ovalar yer almaktadr. Bata Akova denilen
Adapazar Ovas, Stl Ovas, Geyve Ovas ve Pamukova mevcuttur. Akova,
Marmara Blgesi ile Karadeniz Blgeleri arasnda bir gei alandr. Ovalarn en
byk zellii sulanabilir olmas ve bol ya almasdr. Ylda birka kez hasat
yaplabilmektedir.
Sakarya ili, gller bakmndan da Trkiyenin en zengin gllerinin bulunduu
blgelerden birisidir. Gllerin sular genellikle tatl olup, turistik bakmdan zengin
potansiyele sahiptir. Gller genellikle ime suyu kayna olup, tarm alan
sulamaclnda da kullanlmaktadr. Sakaryann balca glleri Sapanca Gl (42
km), Poyrazlar Gl (25 hektar), Takisigi Gl (90 hektar), Acarlar Gl (1 562
hektar), Kk Akgl (20 hektar), Byk Akgl (190 hektar)dr.
2. 6.Aratrma AlannnBitki rts
Sakarya li, doal bitki rts ynnden ok zengindir. Kuzey Anadolu ky
dalarnn uzants olan dalar, gr ormanlarla kapldr. Hemen her yerde kayn
aac (Fagus L.) bata olmak zere grgen (Carpinus L.), kavak (Populus L.),kestane (Castanea sativa Mill.), hlamur (Tilia L.), nar (Platanus L.), akaaa
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
48/196
20
(AcerL.) ve mee (Quercus L.) balca aa trlerini oluturur. 700 metre ykselti
kuandan sonra ine yaprakl aalar da yer almaya balar. Adapazarnn
dousunda bol miktarda dibudak (Fraxinus L.) ormanlarna rastlanr. Karasu
lesinin batsnda Acarlar Gl evresinde de dibudak ormanlar vardr. Ovalk
kesimlerde Aa Sakarya Vadisi evresinde bitki rts zayftr.
2. 7. Aratrma Alannn klimi
Sakarya li, iklim zellikleri asndan Marmara ve Karadeniz Blgesi iklim
zelliklerini tamaktadr. l, yal ve rutubetli bir havaya ve lman bir iklime
sahiptir. Klar bol yal ve lk, yazlar ise scaktr.
Rzgarlar genel olarak kuzeydoudan poyraz, kuzeybatdan da karayel olarak eser.
Zaman zaman gneyden esen lodos, zellikle Adapazar Ovasnda scakln
artmasna yol amaktadr.
Meteorolojik gzlemlere bakldnda il, bol ya alan ve nem oran yksek bir
yapya sahiptir. Yllk ya ortalamas 1 016 mm, scaklk ortalamas 14,4 C ve
nisbi nem %73,9dur. Scaklk ortalamas k mevsimi iin 5,6 C, ilkbaharda 13,2
C, yazn 22,8 C ve sonbaharda 16,1 C dir. Mevsimlere gre ya miktar kn
286,8 mm, ilkbaharda 234,8 mm, yazn 212,6 mm ve sonbaharda 281,8 mm dir.
2. 8. Adapazarnda Arclk
2005 yl verilerine gre, Adapazar genelinde 708 adet bal reticisi mevcut olup 591
retici kayt altna alnarak ruhsat dzenlenmitir. Kaytl reticilerde 34 392 adet
kovan bulunmaktadr. lde 2,1 ton petekli bal, 505,8 ton szme bal olmak zere
toplam 508 ton bal retimi gereklemitir. 2000-2005 yllar arasnda Trkiyede ve
Adapazarnda bal ve balmumu retimi izelge 2.1de gsterilmitir [Kandemir,
2005].
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
49/196
21
izelge 2.1. Trkiyede ve Adapazarnda bal ve balmumu retimi
Yl Ky says (adet)
Yeni Kovan(adet)
Eski kovan(adet)
Bal(ton)
Balmumu(ton)
TRKYE
2000 22 571 4 067 514 199 609 61091,156 4527,376
2001 22 606 3 931 301 184 052 60189,761 3173,542
2002 22 423 3 980 660 180 232 74554,499 3447,579
2003 22 110 4 098 315 190 538 69540,113 3130,147
2004 22 133 4 237 065 162 660 73929,115 3470,638
2005 22 550 4 432 954 157 059 82336,229 4177,9665
SAKARYA
2000 272 32 560 1 442 602,063 26,849
2001 247 32 073 1 210 640,627 27,623
2002 268 33 636 1 118 715,555 24,665
2003 315 29 946 470 530,947 31,485
2004 277 25 550 424 410,573 31,515
2005 231 34 392 29 507,851 4,31
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
50/196
22
3. MATERYAL VE METOD
3.1. Materyal
Aratrmada kullanlan 65 adet bal rnei, 2005 ylnn Temmuz, Austos, Eyll ve
Ekim aylarnda Adapazarlinin merkezi ve ilelerinden temin edilmitir (Harita
3.1). Toplanan bal rneklerinde mikroskobik analizler yaplmtr. izelge 3.1de bal
rneklerinin temin edildii yreler, bu yrelerin rakmlar ve ballarn topland
tarihler belirtilmitir. Baz yrelere ait rakmlar, Valilik arivlerinde bulunmad iin
verilememitir.
Harita 3.1. Bal rneklerinin topland
yreleri gsteren harita
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
51/196
23
izelge 3.1. Bal rneklerinin topland yreler, yrelerin rakmlar ve ballarntopland tarihler
rnek
noBaln topland yre Rakm
(m)Baln topland
tarih1 Hendek - Dikmen Ky 811 20.07.20052 Hendek - Gksu Ky 693 25.07.20053 Hendek - amlca Beldesi 147 25.07.20054 Hendek - Krktepe Ky 422 20.075 Hendek - ukurhan Ky 260 08.086 Hendek - Kahramanky 215 07 Hendek - obanyatak Ky 127 06.10.20058 Hendek - Dereky
9 Akyaz
- Keremali Da
Yaylas
- 21.07.200510 Akyaz - Taburun Yaylas - 07.10.200511 Akyaz - Kzlckorman Ky 28 11.09.200512 Akyaz - Gkeler Ky 289 09.09.200513 Akyaz - Dokurcun Beldesi 292 09.09.200514 Akyaz - Kabakulak Ky 36 07.10.200515 Akyaz - Alaaa Ky 50 07.10.200516 Akyaz - Boztepe Ky 541 07.10.200517 Adapazar merkez - Deirmendere Ky 144 09.09.200518 Adapazar merkez - nardibi Ky 68 08.08.200519 Adapazar merkez - aybayeniky 53 08.08.200520 Adapazar merkez - Bekirpaa Ky 33 08.08.200521 Adapazar merkez - Alandz Ky 105 09.09.200522 Adapazar merkez - Yeilyurt Ky 25 09.09.200523 Adapazar merkez - Kayranck Ky 95 09.09.200524 Adapazar merkez - rentepe Ky - 09.09.200525 Kaynarca - Dayeni Ky 81 05.09.200526 Kaynarca - Mezzinler Ky 69 05.09.200527 Kaynarca - Bykyank Ky 67 05.09.200528 Kaynarca - Kayack Ky 54 05.09.200529 Karasu - Manavpnar Ky 30 14.08.200530 Karasu - Denizky 5 06.09.200531 Karasu - oluk Ky 77 06.09.2005
32 Karasu - Darayr Ky 13 06.09.200533 Kocaali - raldz Ky 184 22.07.200534 Kocaali - Beyler Ky 45 13.08.200535 Kocaali - Amaba Ky 258 06.09.200536 Kocaali - amda snr - 06.09.200537 Kocaali - Kirazl Ky - 06.09.200538 Kocaali - Kirazl Ky - 06.09.200539 Ferizli - Doanc Ky 64 07.09.200540 Ferizli - Sarahmetler Ky 133 07.09.200541 Ferizli - iftlik Ky 62 07.09.200542 Stl - Kurudil Ky 29 07.09.2005
43 Stl - Merkez 15 07.09.200544 Stl - Levent Ky 120 07.09.2005
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
52/196
24
izelge 3.1. (Devam) Bal rneklerinin topland yreler, yrelerin rakmlar veballarn topland tarihler
rnek
noBaln topland yre Rakm
(m)Baln topland
tarih45 Sapanca - Gldibi Mahallesi(merkez) - 10.09.200546 Sapanca -lmiye Ky 260 08.09.200547 Sapanca - Yankky 64 10.09.200548 Karaprek - Karaprek Yaylas - 13.08.200549 Karaprek - Yazlgrgen Ky 70 08.09.200550 Karaprek Merkez - 08.09.200551 Geyve -erefiye Ky 54 01.10.200552 Geyve - Dereky 70 27.0
53 Geyve - Maksudiye Ky 470 10.0854 Geyve - Emeky 183 14.08.200555 Geyve - Kak Yaylas - 14.08.200556 Geyve - Muttalip Ky 615 14.0857 Pamukova - Mekecek Ky 91 12.08.200558 Pamukova - Orulu Ky 141 12.08.200559 Pamukova - Tevikiye Ky 85 12.08.200560 Pamukova - Merkez - 12.08.200561 Pamukova - Aaclar Ky 721 12.08.200562 Pamukova -ahmelek Ky 441 12.08.200563 Tarakl - Paalar Ky 640 14.08.200564 Tarakl - Ddedeler Ky 933 14.08.200565 Tarakl - Merkez 444 14.08.2005
Kapsaml bir alma olmas istendiinden fazla sayda deney materyali temin
edilmesine zen gsterilmitir. Ancak bal rnekleri toplanrken kylerin birbirine
olan uzakl ve rakmlar gz nne alnmtr. rnekler alnrken kovanlarn
yerleik (sabit) olmasna dikkat edilmitir.
Her kovandan en az 250 gram bal rnei alnmtr. reticiden kovan atrlarak
taplanan ballar, steril kavanozlara konularak azlar hemen kapatlm ve
kavanozlarn zerine baln alnd yrenin ad, baln kovandan aln tarihi ve
reticinin ad kaydedilerek incelenmek zere laboratuvara getirilmitir. Btn bal
rnekleri aratrma sresince oda scaklnda, nemsiz ve karanlk bir dolapta
muhafaza edilmitir.
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
53/196
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
54/196
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
55/196
27
3- zelti 3500-4000 rpmde 45 dakika santrifj edilmitir. Santrifjden alnan tpler
ters evrilerek sular dklm ve ters olarak kurutma kad zerine konulmutur.
Tpteki su szlnceye kadar beklenmitir.
4- Steril ine ucuna alnan bir miktar (1-2 mm) bazik-fuksinli gliserin-jelatinin tp
dibindeki polenlere bulatrlmasyla alnan materyal, lam zerine aktarlmtr.
5-Lam, 30-40 Cye ayarlstcnn tablasna konularak, zerindeki bazik fuksinli
gliserin jelatinin erimesi salanmtr. Istma srasnda hava kabarcklarnn
olumamas ve polenlerin deforme olmamas iin montaj materyalinin (bazik-fuksinli
gliserin-jelatinin) kaynamamasna zen gsterilmitir. Platin ine ile, lam zerindeki
erimi bazik-fuksinli gliserin-jelatin kartrlarak polenlerin montaj materyali iinde
homojen dalmas salandktan sonra lam zerine 18x18 mmlik lamel
kapatlmtr. Hazrlanan preparat ters evrilerek 2 cam ubuk zerine
yerletirilmitir. Bylece polenlerin lamel yzeyine yaklamalarna ve mikroskopta
daha net grlebilmelerine imkan salanmtr. Lamn bir kenarna etiket
yaptrlarak, zerine baln alnd yre ve rnek numaras yazlmtr.
6-Hazrlanan preparatlar yaklak 12 saat boyunca bu ekilde bekletilerek
mikroskopta incelemeye hazr hale gelmitir.
3.2.3. Yreden toplanan bitkilerden referans polen preparatlarnn
hazrlanmas
Kovanlarn evresinden toplanan bitkilerin ieklerinden alnan polenlerden, referans
polen preparatlar hazrlanmtr. Preparatlar hazrlanrken:
1-iein anterlerinden alnan yeterli miktardaki polenler temiz bir lam zerine
konulmutur. Lam zerine alnan polenlerin zerine birka damla %96lk etil alkol
damlatlmtr. Bu sayede ekzin zerindeki reine, ya ve hava kabarcklarnn
ortadan kalkmas salanmtr.
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
56/196
28
2-Alkol buharlatktan sonra, polenlerin zerine nceden hazrlanm olan bazik-
fuksinli gliserin-jelatin karmndan, steril ine ucuyla bir miktar (1-2 mm)
konulmutur.
3-Lam, 30-40 C ayarlstc tablas zerine braklm ve zerindeki montaj
materyalinin erimesi salanmtr. Istma srasnda hava kabarcklarnn olumamas
ve polenlerin deforme olmamas iin kaynamamasna dikkat edilmitir. Erimi bazik-
fuksinli gliserin-jelatin ve polenler, steril ine ucu ile kartrlarak polenlerin
homojen bir biimde dalmas salanm olup, lam zerine 18x18 mmlik lamel
kapatlmtr. Hazrlanan preparat ters evrilerek 2 cam ubuk zerine
yerletirilmitir. Bylece polenlerin lamel yzeyine yaklamas salanmtr.
Hazrlanan preparata etiket yaptrlarak, etikete polenlerin alnd bitkinin ad,
yrenin ad, preparatn yapl tarihi ve preparat yapann ad yazlmtr.
4-Hazrlanan referans polen preparatlar yaklak 12 saat boyunca bu ekilde
bekletilmitir. ncelenen bal rneklerinde bulunan polenlerin tehisi, referans polen
preparatlar ile karlatrmal olarak yaplmtr.
3.2.4. Polen preparatlarnn incelenmesi
Polen preparatlar Nikon Eclipse E400 marka mikroskop ile incelenmi, polenleri
tanmlamada ve mikrofotoraflarnn ekiminde immersiyon objektif kullanlmtr
(x100). ncelemelerde 18x18 mmlik tm lamel alan taranm ve bu alandaki
polenler tehis edilmitir (ekil 3.1). Tehis srasnda ilgili kaynaklardan [Erdtman,
1969; Aytu, 1971; Kapp, 1971; Markgraf and DAntoni, 1978; Nilsson et al., 1983;
Iwanami et al., 1988; Faegri and Iversen, 1989; Moore et al., 1991; Pehlivan, 1995;
DAlbore, 1997; Shivanna and Rangaswamy, 1992; Blackmore and Barnes, 1991;
Sawyer, 1988; Blackmore and Ferguson, 1986; Shivanna and Johri, 1985; Mulcahy
and Ottaviano, 1983; Punt et al., 1995; Ferguson, 1978; Heslop-Herrison, 1971;
Erdtman, 1943, 1952, 1957; Wodehouse, 1959], Adapazar yresinden toplanan
bitkilerden oluturulan referans polen preparatlarndan ve Hacettepe niversitesiBiyoloji Blm polen preparatlar kolleksiyonundan yararlanlmtr.
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
57/196
29
ekil 3.1.Preparatta polen saymlarnn yaplmasnda izlenen tarama yntemi
Polenlerin tehisinde her bal rneinden iki tp hazrlanm ve her tpten 2er adet
olmak zere toplam 4 adet polen preparat yaplmtr. Bu preparatlardaki polenlerinait olduu bitki taksonlar tehis edildikten sonra her preparatta 200 adet polen
saylmtr [Louveaux et al., 1970; Sawyer, 1988]. Polen saymlarnda 10x ve x40lk
objektif kullanlmtr. Taksonlarn, polen ortalamalar ve polen %leri belirlenmitir
[Barbattini et al., 1991; Warakomska and Jaroszynska, 1992]. Bu taksonlara ait
polenlerin, allan ballardaki katklar saptanmtr.
ncelenen ballarda bulunan polenler, polen spekturumlar
na gre 4 ana grubaayrlmtr:
a) Miktar > = % 45 olan polenler dominant
b) Miktar % 16- % 44 aras olan polenler sekonder
c) Miktar % 3- % 15 aras olan polenler minr
d) Miktar
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
58/196
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
59/196
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
60/196
32
4. DENEYSEL BULGULAR VE TARTIMA
4.1. Hendeklesi Ballarnn Polen Analizi
4.1.1. Dikmen Ky (rnek 1)
Bu yreden alnan bal rneinin mikroskobik analizinde, Fagaceae familyasndan
Castanea sativaya ait polenlerin (Resim 1.1 a) dominant miktarda olduu tesbit
edilmitir. Ericacea familyasndan Rhododendrona ait polenlerin (Resim 1.1 b)
sekonder miktarda, Rosaceae familyasna ait polenlerin ise (Resim 1.1 c) minr
miktarda olduu grlmtr. Eser miktarda polenine rastlanan taksonlar Asteraceae
familyasndan Taraxacum L.(Resim 1.2 a), Plantaginaceae familyasndan Plantago
L.(Resim 1.2 b), Polygonaceae familyasndan Rumex L.(Resim 1.2 c), Salicaceae
familyasndan Salix (Resim 1.3 a) ile Fabaceae (Resim 1.3 b), Lamiaceae (Resim 1.3
c), Pinaceae (Resim 1.4 a) ve Poaceae (Resim 1.4 b) familyalardr. Yreye ait bal
rneinde toplam polen says (TPS-10 g) ortalama 188 573 olarak belirlenmitir
(izelge 4.1).
izelge 4.1. Dikmen Ky bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar; butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu ve baldakitoplam polen says (TPS-10 g)
Taksonlar Polen says Polen yzdesi
(%)Polen
spektrumuToplam polen says
(TPS-10 g)Asteraceae Taraxacum 1 1 eser
Ericaceae Rhododendron 23 23 sekonderFabaceae 1 1 eserFagaceae Castanea sativa 66 66 dominantLamiaceae 1 1 eserPinaceae 1 1 eserPlantaginaceae Plantago 1 1 eserPoaceae 1 1 eserPolygonaceae Rumex 1 1 eser
Rosaceae 3 3 minrSalicaceae Salix 1 1 eser
188 573
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
61/196
33
4.1.2. Gksu Ky (rnek 2)
Bu yreden alnan bal rneinin mikroskobik analizinde Boraginaceae familyasndan
Cynoglossuma ait polenlerin (Resim 1.4 c) dominant miktarda olduu tespit
edilmitir. Sekonder miktarda polene rastlanmamtr. Ericaceae familyasndan
Rhododendron, Fagaceae familyasndan Castanea sativa, Fabaceae, Rosaceae ve
Scrophulariaceae (Resim 1.5 a) familyalarna ait polenlerin minr miktarda olduu
grlmtr. Apiaceae (Resim 1.5 b), Boraginaceae (Resim 1.5 c), Geraniaceae
(Resim 1.6 a), Lamiaceae, Oleaceae (Resim 1.6 b) familyalar ile Boraginaceae
familyasndan Echium (Resim 1.6 c), Cistaceae familyasndan Cistus (Resim 1.7 a),
Fabaceae familyasndan Vicia (Resim 1.7 b), Polygonaceae familyasndan Rumex ve
Salicaceae familyasndan Salixe ait polenlerin de eser miktarda bulunduu tespit
edilmitir. Bu bal rneine ait toplam polen says (TPS-10 g) ortalama 77 383 olarak
belirlenmitir (izelge 4.2).
izelge 4.2.Gksu Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu
taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu ve baldakitoplam polen says (TPS-10 g)
Taksonlar
Polen says Polen yzdesi
(%)
Polenspektrumu
Toplam polensays
(TPS-10 g)Apiaceae 1 1 eserBoraginaceae 1 1 eserCynoglossum 54 54 dominantEchium 1 1 eserCistaceae Cistus 1 1 eser
Ericaceae Rhododendron 12 12 minrFabaceae 4 4 minrVicia 1 1 eserFagaceae Castanea sativa 12 12 minrGeraniaceae 1 1 eserLamiaceae 1 1 eserOleaceae 1 1 eserPolygonaceae Rumex 1 1 eserRosaceae 4 4 minrSalicaceae Salix 1 1 eserScrophulariaceae 4 4 minr
77 383
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
62/196
34
4.1.3. amlca Beldesi (rnek 3)
amlca Beldesine ait bal rneinde Fagaceae familyasndan Castanea sativaya ait
polenlerin dominant miktarda olduu grlmtr. Sekonder ve minr miktarda
polen tesbit edilememitir. Asteraceae familyasndan Taraxacum, Boraginaceae
familyasndan Echium, Cistaceae familyasndan Cistus, Ericaceae familyasndan
Rhododendron, Polygonaceae familyasndan Rumex, Tiliaceae familyasndan Tilia L.
(Resim 1.7 c) ve Boraginaceae, Fabaceae, Pinaceae, Poaceae, Ranunculaceae (Resim
1.8 a), Rosaceae familyas polenlerinin eser miktarda olduu belirlenmitir. Beldeye
ait bal rneinde toplam polen says (TPS-10 g) ortalama 144 329 olarak
bulunmutur (izelge 4.3).
izelge 4.3. amlca Beldesi balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu ve baldakitoplam polen says (TPS-10 g)
Taksonlar Polen says Polen yzdesi
(%)Polen
spektrumuToplam polen
says
(TPS-10 g)Asteraceae Taraxacum 1 1 eserBoraginaceae 1 1 eserEchium 1 1 eserCistaceae Cistus 1 1 eserEricaceae Rhododendron 2 2 eserFabaceae 1 1 eser
Fagaceae Castanea sativa 87 87 dominantPinaceae 1 1 eserPoaceae 1 1 eserPolygonaceae Rumex 1 1 eserRanunculaceae 1 1 eserRosaceae 1 1 eserTiliaceae Tilia 1 1 eser
144 329
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
63/196
35
4.1.4. Krktepe Ky (rnek 4)
Krktepe Ky bal rneinde Fagaceae familyasndan Castanea sativaya ait
polenlerin dominant miktarda olduu grlmtr. Sekonder ve minr miktarda
polen tespit edilememitir. Fabaceae, Lamiaceae, Poaceae, Ranunculaceae, Rosaceae
familyalar ile Asteraceae familyasndan Centaurea (Resim 1.8 b) ve yine ayn
familyadan Helianthus (Resim 1.8 c) ve Taraxacum, Ericaceae familyasndan
Rhododendron, Fagaceae familyasndan Quercus L. (Resim 1.9 a), Plantaginaceae
familyasndan Plantago, Rubiaceae familyasndan Galium L. (Resim 1.9 b),
Tiliaceae familyasndan Tilia polenlerine eser miktarda rastlanmtr. Bal rneinin
toplam polen says (TPS-10 g) ortalama 333 856 olarak tespit edilmitir (izelge
4.4).
izelge 4.4. Krktepe Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu ve baldakitoplam polen says (TPS-10 g)
Taksonlar Polen says Polen yzdesi(%) Polenspektrumu Toplam polensays
(TPS-10 g)AsteraceaeCentaurea 1 1 eserHelianthus 1 1 eserTaraxacum 1 1 eserEricaceae Rhododendron 2 2 eserFabaceae 2 2 eserFagaceae Castanea sativa 85 85 dominantQuercus 1 1 eserLamiaceae 1 1 eserPlantaginaceae Plantago 1 1 eserPoaceae 1 1 eserRanunculaceae 1 1 eserRosaceae 1 1 eserRubiaceae Galium 1 1 eser
Tiliaceae Tilia 1 1 eser
333 856
-
8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi
64/196
36
4.1.5. ukurhan Ky (rnek 5)
ukurhan Ky bal rneinin palinolojik incelemesinde dominant miktarda polene
rastlanmamtr. Fagaceae familyasndan Castan