|1Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hi2011PH N DI C TRONG NCHNH TRNH GIAN NAN TM KIM C HIPH N DI C TRONG NCHNH TRNH GIAN NAN TM KIM C HI|1Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiMC LCDaNH mC CC bNG .........................................................................................................................3DaNH mC CC bIu .....................................................................................................................4DaNH mC CC HP ............................................................................................................................4DaNH mC CC T vIT TT ..............................................................................................................5LI GII THIu ......................................................................................................................................6LI Cm N ...........................................................................................................................................7Tm TT................................................................................................................................................9CHNG 1: TNG quAN v NGHIN Cu .....................................................................................131.1Khi qut v di c trong nc vit Nam ...........................................................................151.2mc tiu, phm vi, v phng php nghin cu ..................................................................171.2.1mc tiu ca nghin cu .........................................................................................171.2.2Phm vi ca nghin cu .........................................................................................181.2.3Phng php nghin cu .......................................................................................19CHNG 2:LAo NG N DI C TI vIT NAM: H L AI? .......................................................212.1 tui ca lao ng di c n ..............................................................................................232.2Hon cnh hn nhn v gia nh ..........................................................................................242.2.1Tnh trng hn nhn ................................................................................................242.2.2S con trong gia nh ..............................................................................................252.3Trnh hc vn ...................................................................................................................262.4c im v ni xut c ......................................................................................................282.5c im v ngh nghip .....................................................................................................29CHNG 3:LAo NG N DI C: LC y v LC HT ...........................................................313.1Yu t lc y vi ph n di c ...........................................................................................333.1.1Lc y t th trng lao ng ni xut c ............................................................333.1.2Lc y t hon cnh gia nh ...............................................................................353.1.3Lc y t cc kha cnh khc ...............................................................................373.2Yu t lc ht .......................................................................................................................383.2.1C hi vic lm ti ni n .....................................................................................383.2.2Thu nhp ti im n cao hn ni xut c ...........................................................403.2.3Lc ht t vn x hi: bn b/ngi thn ...............................................................413.3Cc yu t khc ....................................................................................................................43Ni dung: actionaid Quc t ti vit nam v Cng ty T vn ng Dng IRCBin tp: actionaid Quc t ti vit Namnh:aav, Nguyn Hoi Nam, ng mai Thanh, Lu Trng QuangThit k & in n: Luck House GraphicsXut bn ln u: 2012Giy php xut: S....|3Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hi2|DaNH mC CC bNGbng 2. 1. Ph n di c theo nhm tui so vi kt qu iu tra di c 2004 (%) ..................................16bng 2. 2. tui n lao ng di c theo ngh nghip ni n...........................................................17bng 2. 3. Tnh trng hn nhn ca n lao ng di c (%) ..................................................................18bng 2. 4. S con tithi im di c ln u v hin nay (ngi) ......................................................19bng 2. 5. Cp hc cao nht ca lao ng n di c (%) ......................................................................20bng 2. 6. Cp hc cao nht theo ngh nghip (%) .............................................................................21bng 2. 7. Ngh nghip trc ln di c u tin v ngh nghip hin nay (%)....................................23bng 2. 8. Ngh nghip ti ni n trong ln di c u tin v hin nay(%) ........................................23bng 3. 1. Tm vic trong thi gian nng nhn (%) ...............................................................................25bng 3. 2. o to ngh cha ph hp ti ni xut c (%) .................................................................27bng 3. 3. Lc y do kin t nhin khc nghit v c s h tng yu km (%) .................................28bng 3. 4. D tm vic lm ti ni n (%) ............................................................................................30bng 3. 5. Thu nhp cao hn ti ni n (%) .......................................................................................32bng 4. 1. K kt hp ng lao ng (%) .............................................................................................39bng 4. 2. Thi hn k hp ng lao ng theo a bn nghin cu ...................................................39bng 4. 3. Thi gian lm vic ngy thng v ngy cui tun (gi) ....................................................41bng 4. 4. Cc hnh thc phn bit i x hoc xc phm nhn phm ...............................................44bng 4. 5. T l ph n lao ng di c c bHXH .................................................................................45bng 4. 6. T l ph n lao ng di c c bHYT ..................................................................................47bng 4. 7. Loi hnh nh ca ph n lao ng nhp c (%) .............................................................50CHNG 4: TNH D B TN THNG CA PH N DI C .........................................................474.1Tnh d b tn thng trong cng vic .................................................................................494.1.1Hp ng lao ng..................................................................................................494.1.2Cng vic khng n nh, cng lm vic cao ..................................................504.1.3Ch i ng cn nhiu bt cp ..........................................................................534.1.4i x ngc i ti ni lm vic ...........................................................................544.2Tnh d b tn thng trong tip cn dch v cng cng ......................................................554.2.1Tip cn vi chnh sch bo him x hi, bo him y t ........................................564.2.2Tip cn vi dch v gio dc v y t ......................................................................584.3Tnh d b tn thng trong i sng sinh hot ...................................................................594.3.1iu kin sinh hot: nh , s dng in, s dng nc.......................................594.3.2Hn ch trong ha nhp cng ng ........................................................................61CHNG 5: CHNH sCH I vI PH N DI C: THC TRNG v MT s XuT ........635.1Khung php l v chnh sch vi lao ng n di c ............................................................655.2mt s khuyn ngh ..............................................................................................................67TI LIu THAM KHo .........................................................................................................................714| |5Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiDaNH mC CC T vIT TTaavT chc actionaid Quc t ti vit NambHXHbo him x hibHYTbo him y tb LTb&XHb Lao ng Thng binh v X Hib NN&PTNNb Nng Nghip v Pht Trin Nng Thn CEDaWCng c Xa b tt c cc hnh thc phn bit i x vi ph nCPRGS Chin lc Ton din v tng trng kinh t v xa i gim nghoILOT Chc Lao ng Quc T IRCCng Ty Nghin Cu v T vn ng DngLLao ngmSHGmc Sng H Gia nh PvSPhng vn suTCTKTng Cc Thng K TLNTho lun nhm ubNDy ban Nhn Dn uNLin Hp QucWbNgn Hng Th GiiDaNH mC CC bIu biu 1. 1. Tc tng dn s nng thn v thnh th, 1990-2009 ...................................................12biu 2. 1. T l phn trm v s con ti thi im hin nay (%) ......................................................19biu 2. 2. Cp hc ca n nhp c chia theo a im kho st(%) .............................................20biu 2. 3. Cp hc ca ph n nhp c chia theo a im kho st(%) ......................................21biu 2. 4. Ni xut c ca ph n nhp c trong mu kho st (%) ...............................................22biu 3. 1. Chnh lch thu nhp gia thnh th v nng thn ...........................................................32biu 3. 2. C ngi thn quen ni n (%) ..................................................................................33biu 4. 1. mc tham gia cc quan h x hi cng ng (%) .......................................................51DaNH mC CC HPHp 3. 1. Nng nhn, khng c vic lm v s chn nn .....................................................................26Hp 3. 2. Cc kh khn ca gia nh thc y ph n di c ................................................................28Hp 3. 3. C sc do thin tai v s bp bnh ca ngh nng ..............................................................29Hp 3. 4. D tm vic lm ti im n..................................................................................................31Hp 3. 5. Di c v thu nhp ni n cao hn .....................................................................................33Hp 3. 6. Di c v ngi thn, v h hng gii thiu ............................................................................34Hp 3. 7. Di c v mun thay i mi trng sng ...............................................................................35Hp 4. 1. Tnh khng n nh trong cng vic ca n cng nhn nhp c...........................................40Hp 4. 2. Tnh khng n nh trong cng vic ca n lao ng t do ..................................................41Hp 4. 3. mt s bt cp trong ch tin lng .................................................................................42Hp 4. 4. Kh khn v tr tin ngy ngh php .....................................................................................43Hp 4. 5. Thc hin chnh sch thai sn vi n cng nhn di c .........................................................46Hp 4. 6. Kh khn trong tip cn gio dc vi con ci ca ph n di c ............................................48Hp 4. 7. Ph n di c gp rt nhiu kh khn v nh .....................................................................50Hp 4. 8. Ngun nc sinh hot khng m bo v sinh .....................................................................50Hp 4. 9. Cc yu t cn tr ha nhp cng ng ................................................................................526| |7Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiNghincunycthchinvish tr ca t chc ActionAid Quc t ti Vit Nam(AVV).Chngtibytscmn i vi cc cn b ca ActionAid Quc t ti Vit Nam gip nhm nghin cu trong sut qu trnh thc hin. Trongqutrnhnghincu,chngtinhn csgipnhittnhcaBanQunl ChngtrnhPhttrinvccitckhc ca AAV ti cc tnh Hi Phng, Qung Ninh v thnhphHChMinh.Chngtixingiti cccnbBanQunldnticctnhli cm n chn thnh.Chng ti cng mun gi li cm n ti cc cn b lnh o Lin on Lao ng; S Lao ng, Thng binh v X hi; Hi Ph n; v cc cp chnhquynqun/phngticcabnkho st Hi Phng, Qung Ninh v TP. H Ch Minh, v s hp tc tch cc v c hiu qu trong thi gian lm vic ti hin trng.c bit, nghin cu ny nhn c s hp tc caphndictibaabnnitrn.Nu khngcsnhittnhcahthnhmtvn khng th hon thnh nhim v. V l , chng ti dnh li cm n c bit n nhng ph n di c - nhng ngi v nhng l do khc nhau phi xaquhngtheomthnhtrnhgiannan tm kim sinh k - dnh thi gian sau nhng ngy lm vic vt v trao i cng vi nhm nghin cu.Dohnchvthigianvccngunlc, nhngktquphntchcabococ rt ra t mt t kho st quy m nh, v vy c th cn nhiu hn ch. Chng ti rt mong nhn c kin ng gp t c gi1. Cng ty C phn Nghin cu v T vn ng Dng (IRC)Nhm t vnNguyn Trung Kin, Hong Th Thanh Hoa,Hong B Thnh, L Thi Th Bng TmGiang Thanh Long, Phm Th Bch Ngcv Phm Thi Hng1Nghin cu ny l ti sn ca AAV v c s nggpcanhiutchcvcnhn.Ccquan im, kin, kt lun v xut trnh by trong nghin cukhngnhtthitlquanimca AAVhayca cc t chc, c nhn c kho st trong nghin cu ny. Cc kin ng gp xin gi v Hong Th Thanh Hoa,CngtyNghincuvTvnngDng (IRC)(hoahoang@irc.com.vn)v/hocHnhChi, Cn b AAV (chi.dohanh@actionaid.org)LI CM NDi c l kt qu tt yu ca cng cuc pht trin. Nhng nh gi gn y nhn chung xc nh mt s c im quan trng ca dicVitNam:Mcdictrongncang tng ln, ch yu l di c nng thn ra thnh th v l di c tm thi. Trong dng ngi di c , ph n chim t l ngy cng cao. cnhiunghincuvdic,adngv ch v phm vi. Kt qu ca cc nghin cu ny cho thy di c mang li nhiu gi tr kinh t cho ngi di c, nhng bn cnh nhng li ch lnhngkhkhn,thchthcmngidi cphiimt,cbitliviphndi c. Bn cnh nhng chnh sch m bo quyn con ngi, c bit l quyn ca ngi lao ng cChnhphVitNamcamktthchin, nhiubocotrongncvncngoicho thy s quan tm ca Chnh ph cha mnh ccquyncthcthivbov,c bit l quyn ca nhng n lao ng nhp c, l i tng d b tn thng hn. Trong bi cnh , t chc ActionAid Quc t ti Vit Nam (AAV) thc hin nghin cu Di c trong nc Ph n v Hnh trnh Gian nan tm chi.Nghincunylmtphntrongcc hot ng ca d n Thc y bnh ng gii v trao quyn cho ph n ngho th ti Vit Nam do C quan Vin tr Ailen ti tr nm 2011. y l mt n lc ca AAV nhm tm kim cc thng tin thc t v nhng vn m n lao ng nhp c ang phi i din cc trao i, i thoi vi cc tc nhn pht trin v cc c quan qun l c da trn cc c s khch quan v khoa hc. Chngtixinchnthnhcmnshtrti chnhcaCquanVintrAilen(IrishAid) gip chng ti tip tc thc hin d n ny ti Vit Nam. Chng ti hy vng Qu v s c cung cp nhng thng tin b ch trong bo co ny. Thay mt t chc ActionAid Quc t ti Vit Nam (AAV) Hong Phng ThoTrng i DinActionAid Quc T ti Vit NamLI GII THIU8| |9Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiTm TTDi c trong nc tr thnh mt vn pht trin, c ngha kinh t-x hi quan trng i vicnngthnvthnhthtrongnhng nm gn y vit Nam. Nghin cu ny tp trung vo phn tch cc l do thc y v thu ht lao ng n di c, v tnh d b tn thng ca h v kh nng tip cn cc quyn c bn ti ni n. Kt qu nghin cu chnh c xy dng da trn mt cuc kho st quy m nh vi ph n lao ng di c v mt s c quan chnh quyn/on th ti TP ung b(QungNinh),qunDngKinh(HiPhng), v qun G vp (TP HCm). Nghin cu s dng cch tip cn gii v cch tip cn da trn quyn l phng php tip cn phn tch. Nghin cu a ra mt s kt qu chnh sau y.Lao ng n di c: h l ai?Lao ng n di c vit Nam c tui kh tr vi hn 60% ph n lao ng di c c tui t 15 n 29; v 1/3 ph n di c ln u tin khi cntui15-19.mcdvy,hnmtna phnlaongdiccgianh,chyu l ti ni xut c. Chnh v vy, c n 62% ph n lao ng di c c con ci v khong 40% ang sng cng vi con ci ca h ti im n. ng ch l ph n lao ng di c hu nh cha c qua o to ngh hay chuyn mn nghip v g; ch c di 10% c o to bc trung cp, s cn li mi ch tt nghip ph thng. vi c th lao ng ph thng, lao ng n di c ch yu lm cccngvicchntay,khngyucutayngh cao hay chuyn mn nghip v g ng k. mt s lao ng n di c c c o to tay ngh ngn hn ti ni lm vic nhng cng l nhng hnh thc o to rt n gin.Lao ng n di c: lc y v lc htQuyt nh di c l kt qu ca mt qu trnh ra quyt nh vi tng tc ca cc yu t lc y v thu ht. Kh khn ti th trng lao ng nng thn l yu t lc y c bn. vic lm trong nng nghip d tip tc l cng vic chnh lc lng lao ng nng thn nhng tm quan trng tng i gim dn. Thay vo , xu hng tm vic lm phi nng nghip, c thunhpcaohnngycngphbin. Tuynhin, nhiu ph n gp kh khn trong tm vic lm nng thn, mt s rt ln khng c cng vic to ra thu nhp trong giai on nng nhn, gy p lc ln xu hng di c ra cc th tm vic lm.Honcnhgianhkhkhndothunhpt hotngnngnghipthp,docngiau m,thunhpcahgianhkhngpng cyucuchitiulnhngyutcp h gia nh thc y quyt nh di c. Ngoi ra, hot ng sinh k nng nghip kh khn do bin ikhhu,viukincshtngnng 10| |11Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hidi c gp nhiu kh khn do chi ph cao (trong c nguyn nhn quan trng l khng c h khu thng tr).Gn 80% ph n lao ng di c thu nh tr trong nh tm, nh cp 4 c iu kin sinh hot, v sinh ti tn. Gn 2/3 s ph n lao ng di c tr nhng hon ton khng c hp ng thu tr m ch c tha thun ming. Cc chi ph cho s dng nc, s dng in u cao hn so vi mcthngthng.Chtlngncsinhhot l vn ng lo ngi.vic chuyn n mt ni mi to ra nhng thch thc cho nhng ngi ph n nhp c trong vic ha nhp vo mi trng x hi v cng ng xa l i vi h. Nhng mc ha nhp ca ph n vi cng ng ti ni c tr l rt hn ch. Ph n lao ng di c hu nh khng tham gia vo sinh hot t dn ph, sinh hot hi ph n, i sng vn ha tinh thn ngho nn. Chnh sch i vi lao ng n di c: thc trng Trmtkhungphplchtchbovcc quyncangilaongdic(tngtnh quyn ca bt k cng dn no khc), vit Nam cha c bt k chnh sch ng k g mang tnh c th i vi i tng di c trong nc. vai tr ca di c trong nc nh th no trong pht trin kinh t-x hi cn l mt vn ang tip tccxemxt.nthiimhinnay,cc vn kin c ngha chin lc ca quc gia hoc l cp n di c nng thn-thnh th nh mt hin tng cn kim sot, hoc l khng nu r quan im v vn di c.H thng chnh sch do cc b/ngnh lin quan cng t c nhng trng tm c th vo vn di c t nng thn ra thnh th. iu cng mt phn xut pht t thc t l i tng di c trong nc gn nh khng thuc phm vi qun l nh nc ca mt b/ngnh c th no. Ch c mt s t a phng l cc thnh ph thu ht lng di c ln c mt s chnh sch h tr (v qun l) lao ng nhp c.Lut C tr 2007 c mt s bc i mi v ch h khu nhng h khu vn l mt loi giy t cn thit khi thc hin cc th tc hnh chnh, tip cn dch v cng, th hng cc chng trnh/chnh sch h tr v rt nhiu th tc khc. iu ny t ra kh khn ln vi ph n di c v h thng khng c h khu thng tr v v vy gp kh khn trong tip cn dch v cng.Chnh sch i vi lao ng n di c: mt s xut mc d di c ko theo nhng h qu x hi nht nh nhng di c r rng l mt vn pht trin trong iu kin hin nay vit Nam. v vy, di c trong nc cn phi c cng nhn l mt vn phttrin(chkhngphilmthintngcn kimsot).vnnycncghinhntrong cc vn kin chin lc quc gia.Laongdictnngthnrathnhthvnhay c coi l phi chnh thc, lm vic trong khu vc phi chnh thc v khng chu s qun l trc tip ca mt c quan chc nng c th no. gc ny, qun l nh nc v lao ng di c cn phi l mt chc nng chnh thc ca mt b/ngnh (ph hp nht hin nay l b LTb&XH)Chnhquyncccpcnquntritquanim lao ng di c l mt lung lao ng b sung cho aphng;diclmtvnphttrinch khng phi l mt vn x hi hay thm ch l vn dn n t nn. y l mt iu kin c bn cc cp chnh quyn a phng c th a ra nhng quyt nh chnh sch theo hng v ngi lao ng di c.Stnticahnchdoquynhvhkhu gy ra cho ngi di c l kt qu ca cch thc qunlhnhchnhvimthintngkinht. vichnchdicbngccbinphphnh chnh s khng gim c di c m ch lm tng tnh d b tn thng ca i tng c bit ny. v vy, cn c s ci cch trit hn trong h thng ng k h khu ch h khu ch l mt cng c qun l hnh chnh v bin ng dn s, h tr cho tnh ton v quy hoch pht trin kinh t-x hi.vaitrcachnhquynaphngcngrt quan trng v h l cp c quyt nh nh hng trctipnlaongnhpc.Htroto tay ngh, h tr v t vn v thng tin vic lm, htrtrongchnhschvchlnhngvn chnh quyn a phng c th cn nhc thc hin h tr cho lao ng nhp c. ng thi, vai tr ca cc on th cng rt quan trng mbotngtnhhanhpcngngvbo v quyn li chnh ng cho lao ng nhp c.thn km pht trin cng l nhng yu t ng vai tr l lc y nhiu ph n t nng thn ra thnh th tm vic lm.Trong khi nhiu vng nng thn d tha lao ng th ngun lao ng ph thng ny li rt cn cc khu vc th: c 88% ph n di c cho rng d tm vic lm ti ni n l yu t thu ht h di c; 80% cho rng thu nhp ti ni n cao hn so vi nixutc.Ktqukhostthunhpphbin ca lao ng n nhp c l khong 2 n 2,5 triu ng/thng. y l mc thu nhp cao hn ng k so vi thu nhp vng nng thn.vn x hi l mt lc ht quan trng vi lao ng n di c. Ch c cha n lao ng n di c khng c h hng, bn b, hay ngi quen ti im n. kha cnh ny, quan h h hng, quan h gia nh c ngha rt quan trng. Hn ph n di c c h hng v cha m ti im n. Ngoi nhng yu t lc y v lc ht, mt s lao ng n di c cn cn nhc n mt s yu t khc. mong mun c thay i mi trng sng, mong muncphttrinccmiquanhxhi(v thm ch l tm kim bn i) cng l nhng yu t m ph n di c cn nhc. mong mun c hc hi v tm kim c hi pht trin bn thn cng l mt ng lc ph n quyt nh di c.Tnh d b tn thng ca lao ng n di cPhndicmangtheohnhngkvngci thin thu nhp, ci thin cuc sng. Nhng hnh trnhtmkimchi,nhphthintrongbo co ny, l mt hnh trnh gian nan. Ph n lao ng di c l i tng d b tn thng ti ni n.Ldocatnhdbtnthngldocc quyn ca h khng c m bo.Hp ng lao ng mi c m bo cho di 2/3 lao ng n, s cn li hoc khng c hp ng, hoc l hp ng ngn hn. Trong khi , cng vic caphnlaongdicccngcao,v thng thiu n nh. Thi gian lm vic trung bnh l 9,6 ting/ngy, v hu nh khng c ngy ngh. Trong khi , ch i ng cn nhiu bt cp. Tnh trng chm tr lng, gi li lng, pht tin lng kh ph bin. ng lo ngi l gn s ph n lao ng di c b mng chi ti ni lm vic, gn 38% b buc lm thm ngoi gi.Gn60%phnlaongdiccbHXHv trongshcbHYT.Scnlikhngtham gia bo him theo quy nh v nhiu l do: c do ngi s dng lao ng khng chp hnh y quy nh v do ngi lao ng khng nhn thc y v quyn li nn khng tham gia bo him (nht l vi lao ng thi v). Tip cn vi dch v gio dc v y t cho con ci ca ph n lao ng 12| |13Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPhn I:TNG quAN v NGHIN Cu14| |15Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiTNG QuaN v NGHIN Cu1990-1Vietnam Urban Rural0123451991199219931994199519961997199819992000200120022003200420052006200720082009Biu 1. 1. Tc tng dn s nng thn v thnh th, 1990-2009 Ngun: Tng hp t cc Nin gim Thng k 2010, 2000, v1996Cng vi tng trng kinh t v th ha nhanhchng,dicangtrthnhmt vnphttrincnghangycng quan trng. Theo kt qu Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009, trong giai on mi nm t1999n2009dndicgiacctnhtng t2triungiln3,4triungi,trongdi c n chim hn mt na s dn di c. gc tch cc, di c l mt ngun lao ng b sung quantrngchonhiukhuvcth;gpphn ci thin i sng ca nhiu h gia nh nng thn.Nhngdiccnganglmtvnx hi ln v tnh trng trng v chnh sch i vi laongdic;mcquticacsh tngvdchvcngnhngthtptrung nhiu dn di c;lm cho tnh d b tn thng ca ngi di c nhiu hn, c bit l lao ng n di c.cmtsnghincugnyvtnhhnh dicvitNamcpnnhiukhacnh khcnhau.Khiqutvxuhngdicc cptrongmtsnghincunhuNvit Nam(2010a);TCTK(2010).Cckhacnhv isngcangidicnhGSOvuNFPa (2005),Desingkarvcngs(2006),Niimiv cng s (2009)... Nhiu tho lun chnh sch lin quanndicctmtttronguNDPvit Nam (2010b). Trong nhng nghin cu trc y vdic,cckhacnhlinquanndicn mi ch yu c cp thng qua mt s phn tch v yu t gii trong di c. Nghin cu ph n v di c trong nc hnh trnh gian nan tm kim c hi ny cp n i tng lao ng n di c trong nc vi trng tm tp trung vo cc yu t tc ng n di c (c yu t thc y v yu t thu ht), tnh d b tn thng, v tip cn v mt s quyn c bn ca ph n di c. Nghin cu c xy dng da ch yu vo kt qu kho st ti a bn ca 3 tnh/thnh ph ln vit Nam l Hi Phng, Qung Ninh v thnh ph H Ch minh. Ni dung ca chng ny s khiqutmtsktqunghincutrcy v tnh hnh di c trong nc v m t vn tt v phng php tip cn ca bo co ny.1.1Khi qut v di c trong nc vit NamDo s liu thng k v di c vit Nam cha c hthngnnktqutTngiutravDn s v Nh (thc hin 10 nm mt ln) c th coilngundliuctnhidincaonht v tnh hnh di c trong nc. Theo kt qu ca cc cuc Tng iu tra trong thi gian gn y, hin c khong 6,6 triu ngi (tng ng vi khong 7,7% dn s) t 5 tui tr ln thay i ni ctrtiaimkhctrongthigiantnm 2004-2009. Con s ny tng hn so vi con s 2,1triungidicghinhntrongTngiu tranm1999.Nutchitngthayini c tr trong phm vi mt tnh (c th l thay i v nhiu l do phi kinh t), th s lng di c t tnh nysangtnh/thnhphkhccngtnglnrt ng k. Theo s liu Tng iu tra, di c gia cc tnh tng t 1,3 triu ngi t nm 1989 ln 2 triu ngi nm 1999 v ln 3,4 triu ngi nm 2009. T trng dn di c ny trong tng dn s tngt2,5%nm1989ln2,9%nm1999v ln4,3%nm2009;vtheodbocthln n 6,4% dn s vo nm 2019.16| |17Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hi2004, cuc iu tra quy m nh trn 917 lao ng ntiHNi,Nng,vTPHCmdovin Nghin cu Pht trin X hi (2004) thc hin cho thy ngi di c khng kh khn tm c vic lm ti th (vi t l hot ng kinh t rt cao l gn 97%). Tuy nhin, tnh cht cng vic ch yu khuvctnhn,khngchnhthc,viclm c thu nhp thp v khng n nh. Nghincu nycngchrarngnguntrgipchnhthc t chnh quyn a phng, cc t chc on th qunchnglrthnch.Thayvo,mng li h tr khng chnh thc i vi lao ng di c thng qua bn b, h hng, ngi thn l rt quan trng.Kho st quy m nh trong nghin cu ca Nguyn (2003) ti a bn H Ni v lao ng nhp c cho thy v c bn, lao ng di c l nam v n ti H Nilmnhngnghtngtnhau,chyul lao ng ph thng nhng li c nhng khc bit nht nh v cch thc thc hin. Lao ng di c l nam thng chn nhng cng vic nng nhc, phi i xa do sc khe tt hn; trong khi n gii thng chn nhng vic nh nhng hn. Nghin cu cng ch ra rng ngi lao ng di c thng phi lm vic trong iu kin cng cao, thi gianlaongtrongngytrungbnht9-10gi. Trong khi , nhng kh khn nh hng, b qut tin, tr cng thp, b bt lm thm gi l nhng kh khn ph bin nht vi i tng di c trong nghin cu. Ngoi ra, cn c mt s nghin cu khc da trn cccuciutraquymnhnho(2009) iu tra v i tng lao ng gip vic; CGFED (2007)vvnsckhesinhsn,sckhe tnh dc ca ngi di c; bi (2009) v cc vn sinh hot gia nh ca nhm cng nhn ti H Ni... D c phm vi v trng tm kho st l khc nhaunhngcimchungcanhngnghin cu ny l u ch ra nhng bt li m ngi lao ng di c gp phi trong cng vic v trong sinh hot ti ni n. Trn kha cnh chnh sch, cc nghin cu ny u nhn mnh thc trng trng v chnh sch i vi ngi di c ti cc khu vc th. Chnh v vy, hu ht ngi di c u phi da vo bn b, ngi thn, v h hng nh l li an ton duy nht i mt vi nhng kh khn sau quyt nh di c.1.2 mctiu,phmvi,vphngphp nghin cu1.2.1 Mc tiu ca nghin cuTrongbicnhchungvdicvitNam, nghin cu ny c mc tiu tng th l xc nh hin trng di c trong nc ca ph n ti mt s a bn thu ht nhiu lao ng n di c; xut khuynnghvchnhschvcanthipnhm ci thin iu kin sng, vic lm v tng c hi tip cn chnh sch v dch v cng v ha nhp cng ng ca ph n di c ti ni n.Cc mc tiu c th ca bo co c xc nh gm:Tmhiuthctrngdidncaphn trongxcnhrlcynhng yutthcyphnidicvlc htnhngyutliko,thuhtph n di c;Trong dng di c c xu hng tng nhanh vit Namtronghaithpkgny,dictnng thnrathnhthchimmtttrngngycng ln.Datrnvicphntchnhngsliuca iu tra ngho thnh th ca uNDP, mt bo co caIRC(2010a)chrarngmtphnnm tng dn s ca thnh ph H Ch minh hin nay l ngi nhp c trong khi con s ny H Ni l gn 12%. D khng c s thng k chnh thc nhngtcgiatngcadictnngthn rathnhthcthcctnhquaxemxt tc thay i dn s thnh th v nng thn trongthigianqua.Hnh1.1chothy,tc tngtrngcadnsvitNamcxuhng gim lin tc v dn u. y l kt qu ca hai xu hng tri ngc. Trong khi dn s khu vc thnh th tng vi tc cao th tc tng dn s nng thn gim mnh v gn nh khng thay i trong vi nm gn y. R rng, di c t nng thn ra thnh th l mt yu t quan trng ca hai xu hng tri ngc ny. vi tc tng trng kinhtvthhavitNamnhthigian qua,dictnngthnrathnhthstiptc tng mnh trong thi gian ti.ng lu l ph n chim t trng ln trong dng dic.TheosliutTngiutraDnsv Nh 2009, t l n u cao hn 50% i vi hu ht cc nhm di c phn theo phn loi ca Tng iu tra (gm di c gia cc tnh, di c gia cc huyn, v di c trong phm vi huyn). Tnh ring di c gia cc tnh, t l ph n di c chim khong 42%nm1989lnn50%nm1999,vgn y nht l 54% nm 2009. Xt v tui, ph n di c ch yu trong nhm tui t 15 n 29, trong tui t 20 n 24 l ph bin nht. ng lu rng trong s lao ng di c tui t 15 n 29 ny th t l di c l n cao hn hn so vi di c l nam gii (TCTK, 2010). c bit, ph n di c c xu hng tr ha theo thi gian. So snh kt ca cc cuc Tng iu tra t 1989, 1999, v 2009, tui ph bin nht ca ph n di c gim tng ng t 25 tui, xung 24 tui, v gn y nht l 23 tui. Trong khi cc cuc Tng iu tra Dn s v Nh a ra con s khi qut v di c, iu tra Di c nm 2004 do TCTK thc hin l cuc iu tra quy m ln u tin v di c. Nhiu nghin cu s dng kt qu ca iu tra Di c 2004 a ramtbctranhkhrntvviclmvi sng ca ngi di c (xem Desingkar v cng s 2006, Niimi v cng s 2009). Xt v l do di c, ktquiutrachothychiviclmvthu nhp l hai yu t c sc ht chnh i vi quyt nhdic.Trongsitngdickhost, hu ht u c vic lm (gn 90%) nhng gn ang lm cc cng vic lao ng gin n trong khu vc kinh t phi chnh thc. c bit, ngi di cciutrachothyhgprtnhiukh khntrongisngnhkhkhnvnhca, tip cn nc sinh hot, s dng in, v cc tip cn vi dch v cng cng khc. ng lu l trn kha cnh chnh sch, ngi di c gn nh khng phi l i tng ca bt k mt chng trnh, chnh sch h tr ng k no. Hnh thc h tr duy nht m ngi di c nhn c l t h hng, bn b l nhng ngi cung cp h tr v ch v tm vic lm (l nhng yu t kh khn chnh i vi ngi di c khi bt u n a im c tr mi).bncnhiutraDic2004,cncmts kho st quy m nh v di c n cc th ln.TngtnhktqucaiutraDic 18| |19Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hi1.2.3 Phng php nghin cuPhng php tip cnPhng php tip cn da trn quyn con ngi v bnh ng gii l hai phng php c s dng xuyn sut trong nghin cu ny. Phng php tip cn da trn quyn con ngi khng nh cc quyn v li ch chnh ng ca n lao ng nhp c gn kt vi nhau v khng th tch ri.mboccquynchophnlaong nhpcltrchnhimcachnhquyn,cc t chc chnh tr x hi, ca ngi s dng lao ng, ca cng ng, v ca chnh ngi nhp c. vi cch tip cn , bo co khng ch thu thpccthngtintphnlaongnhpc mcntchnhquyncccp,cctchc chnh tr x hi lin quan. bo co cng s dng phng php tip cn v bnh ng gii phn tch v lm r s khc bit trong vic tip cn cc c hi vic lm, iu kin sng v lm vic ca n lao ng nhp c so vi i tng tng t l nam gii. viccphngphptipcncptrn, nghincunythuthpthngtincnhtnh v nh lng. bn cnh nhng ch s c th v tng vn nghin cu, thng tin nh tnh gip cung cp ci nhn c chiu su v mt s vn c ngha c bit quan trng. Cc cng c thu thpthngtincsdnggm:nghincu ti liu, phng vn su c nhn, tho lun nhm tptrung,nghincutrnghp,quanstv phng vn bng bng hi cu trc.a bn v mu kho stCuckhosttrongnghincuny(sauy gi thng nht l iu tra Ph n v Di c trong nc2011)ctinhnhti03tnh/thnh ph l Hi Phng, thnh ph ung b ti Qung NinhvthnhphHChminh.3Timitnh/thnh ph, mt qun/phng c la chn lm abn khost. Cth, ti QungNinh,kho 3 y l nhng a bn thu ht nhiu lao ng nhp c. Bn cnh , vic la chn 3 tnh/thnh ph nitrncngdoTchcActionAidQucttiVit Nam(AAV)nvtitrchoBoconyang phi hp vi cc i tc thc hin mt s can thip lin quan n m bo v quyn cho ph n lao ng di c nhng a bn nghin cu.st c thc hin ti cc phng Quang Trung, Yn Thanh, Trng vng, Thanh Sn, bc Sn ca thnh ph ung b; ti Hi Phng, thng tin thuthptphngHiThnh,anhDngv HngocaqunDngKinh;tiTPHCm, mukhostcchntphng14,qun G vp. mu kho st gm ba i tng chnh l cn b chnh quyn, i din mt s on th; v nhm ph n di c. vic chn mu c thc hin vi s h tr ca cc c quan i tc ca aav ti a bnkhost.viitngcnb,28cnb c phng vn gm i din u ban Nhn dn cp tnh (ubND tnh), S Lao ng, Thng binh v X hi (S LTb & XH), Lin on Lao ng v Hi Ph n. vi i tng l lao ng n di c,mukhostgm345nlaongdic, trong c 203 n di c l cng nhn v 142 n di c lao ng t do.Trckhiisuvonhngktquphntch, mt s hn ch v mu kho st cn c nhn mnh. Trc ht, nghin cu ny da trn kho st quy m nh, nhng pht hin c trnh by trong cc chng sau v vy c ngha tham khonhlmtthcttiabnkhost nhng c th cha mang tnh i din quc gia. bn cnh , tip cn thng tin v n di c lao ng t do cn hn ch c v kh nng tip cn v thi gian tip cn.4 vi i tng n di c l cng nhn, do hu ht l lao ng theo ca v lm victonthigianvobanngynnvictip cn cng gp nhiu kh khn. Trong thc t, cc cuc phng vn v tho lun nhm ch yu thc hinvobuiti.Ngoira,abnxutcca laongndictrongnghincunykhng c a vo din kho st nn cc vn lin quan n mi quan h gia ngi di c v h gia nh/cngngtinixutckhngc cp trong bo co.4 Ti a bn kho st, ph n di c lao ng t do ch yu lm cc cng vic t do nh bun bn hng rong, lm thu, ph h, nht ve chai nn u di chuyn lin tc, kh c th tip cn c y . Xc nh cc nh hng tch cc v tiu cc ca vic di c i vi ph n ti ni i v ni n c bit l tm hiu tnh d b tn thng ca ph n trong qu trnh di c cng nh cc vn bo lc trn c s gii v bt bnh ng gii; Khnngtipcnccchiviclm, cc dch v y t, gio dc v cc chng trnh, chnh sch h tr i vi lao ng di c ca ph n di c; a ra nhng khuyn ngh nhm bo v quynlicaphnlaongnhpc tt hn v gp phn nng cao cht lng cuc sng cho nhm ph n di c.1.2.2 Phm vi ca nghin cuNghin cu ny s dng quan nim rng trong di c c hiu l mt hnh thi di chuyn khng gian t mt n v hnh chnh ny n mt n v hnh chnh khc, km theo s thay i ni c tr thng xuyn ca con ngi. Tuy nhin, phm vi cathayinictrthngxuyntrongbo co ny c gii hn bi di chuyn trong nc; con ngi trong bo co tp trung vo i tng di c l ph n. Cng cn nhn mnh rng, i tng chnh ca bo co ny c xc nh l di c t do, ngha l di c khng c t chc, khng theo k hoch, mang tnh t pht ca ngi di c.2mtkhinimkhcsdngtrongbocony lviclmphichnhthccalaongdic. Phnnhgiaviclmchnhthcvviclm phi chnh thc l mt vn phc tp. Theo cch hiu thng dng ca ILO th tt c cc hot ng kinh t ca ngi lao ng v cc n v kinh t m khng theo lut hoc thng l, khng c t chcmtcchchnhthcccoilcchot ngkinhtphichnhthc. Tuynhin,vicxc nh ranh gii cc kha cnh c hay khng tun ththeoluthocthngltrongthctlvn kh.Thayvcchisuvophnnhs khcbitgialaongchnhthcvlaong phi chnh thc, nghin cu ny a ra mt cch tip cn n gin, trong nhng lao ng di c lm vic cho cc nh my, x nghip, n v cung cp dch v c ng k kinh doanh c gi l n di c lao ng chnh thc (gi tt l cng nhn). Ngoi ra, nhng ph n di c lao ng di cc hnh thc khc c gi tt l n di c lao ng phi chnh thc (ngn gn l di c lao ng t do).2phnbitviitngdictheok hoch tng ph bin Vit Nam trong thp k 80 trong khun kh cc chng trnh kinh t mi (xem thm chi tit trong UN Vit Nam, 2010a)20| |21Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPhn 2:LAo NG N DI C TI vIT NAM: H L AI?22| |23Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiTrongchngny,bocostptrungi su phn tch mt s c im ca i tng n lao ng di c da trn kt qu kho st thc t. mt s c im chnh c cp gm c im v tui, tnh trng hn nhn, trnh hc vn, ni xut c v ngh nghip ca n lao ng di c ti ni n. Nhng phn tch ny gp phn xy dng ra mt bc tranh ton cnh v i tng nghin cu, phc v cho nhng phn tch su hn nhng chng sau v nguyn nhn di c, cc yu t lc y v lc ht nh hng n quyt nh di c, tnh d b tn thng m n lao ng di c ang phi i mt, t gip a ra nhng gii php, khuyn ngh ph hp. Trong chng ny, cc kt qu iu tra ca nghin cu s c so snh vi nhng s liu sn c (khi c th) t Tng iu tra Dn s v Nh 2009 v iu tra Di c 2004.2.1 tui ca lao ng di c nNhn chung n lao ng di c trong nghin cu ny ang trong tui t 20 n 29, nhm ph n di c trong khong 20 n 24 tui chim t l cao nht, mc 30,4%, tip theo l nhm ph ndict25n29tui(chimhn22%s ph n lao ng di c c kho st). Kt qu ny cng tng ng vi d liu ca iu tra Di c vit Nam nm 2004 vi hn 33,5% n di c trong tui 20-24 v 20% t 25 n 29 tui (tm tt trong ct cui cng ca bng 2.1). Ngoi ra, kt qu gn 60% ph n di c tui t 15 n 29 nh ch ra trong kho st ny cng tng t nh kt qu ca Tng iu tra Dn s v Nh 2009 (xem thm TCTK, 2010). mt c im ng lu l c s khc bit ng k gia tui hin nay ca n lao ng di c vi tui ca n lao ng trong ln di c u tin. Gn 29% ph n c kho st cho bit h di c ln u trong tui 15-19; nhiu ngi trong s h di c trong mt khong thi gian di. Ti thi im kho st, t l ph n di c lao ng ang tui 15-19 ch l gn 7%. bng 2.2 minh ho r hn c cu v tui ca ph n di c c kho st gia ln di c u tin v tui hin nay. Theo , tui trung bnh ca n lao ng di c hin nay cao hn tui trung bnh trong ln di c u tin l 6 tui (29,4 so vi 23,6). y l mt tn hiu kh tch cc v tnh trung LaO NG N DI C TI vIT Nam: H L aI? tui Tui hin nay Tui trong ln di c u tinKt qu iu tra di c vit Nam 2004 (Gso)Nh hn 15 0,00 6,08 0,0015-19 7,18 29,28 13,320-24 30,39 31,49 33,525-29 22,10 14,92 20,030-34 12,71 8,29 12,835-39 14,36 3,87 7,340-44 7,73 3,31 6,545-49 0,55 1,10 3,950-54 3,87 1,10 1,455-59 0,55 0,55 1,3Ln hn 59 0,55 0,00 0,00Bng 2. 1. Ph n di c theo nhm tui so vi kt qu iu tra di c 2004 (%)Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc 2011 cho s liu cc ct Tui hin nay v Tui trong ln di c u tin; Kt qu iu tra di c Vit Nam 2004 trong ct cui cng.24| |25Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hici ca ph n di c l rt ng k. y s l mt thch thc ln v chnh sch trong iu kin cc trng bc gio dc c bn s dng h khu l tiu chun phn nh hc sinh ng tuyn vtrituyn.NhchratrongDesingkar v cng s (2006), hu ht i tng di c u khng ng k, hoc ch ng k tm tr nn kh nng tip cn ca h vi cc dch v cng b hn chvtnkmchiphhnmcbnhthng. vn tng t cng c t ra trong nghin cu ca uN vit Nam (2010a). Ngoi ra, kt qu khostcnggirnghnmtnaphn di c c th c nhng yu cu v chm sc sc khe sinh sn, sc khe tnh dc. iu ny cng t ra mt thch thc ln v kh nng p ng ca cc c s y t ti ni n, v quan trng hn l kh nng tip cn ca ph n vi nhng dch v c bn ny (s c phn tch k hn trong chng 4).2.2.2 S con trong gia nhmt h qu ca s thay i trong tnh trng hn nhnnhchratrongbng2.3lsthayi vsconcaphndicnhbocotrong bng2.4diy.Ktqukhostchothy c ti 59,8% ph n di c cha c con trong ln u tin di c nhng t l ny gim ng k ch cn 38% trong thi im hin nay. T l ph n c 1-2 con trong ln u di c tng t 32,5% ln 48,1% ti thi im hin nay. S ph n c 3 con tr ln cng tng nh khong 5 im phn trm (t7,7%ln12,9%).Scontrungbnhtithi im di c ln u l cha n 1 con, trong khi s con trong thi im hin ti l hn 1 con. khacnhny,cskhcbitngkv mt a l gia ba tnh/thnh ph thc hin kho st(xembiu2.1).Trongthiimlnu tin di c, lao ng n c kho st Qung Ninh cha c con chim t l cao nht so vi Hi PhngvthnhphHChminh(70%sovi 52,5 v 45%). Tuy vy, n thi im hin nay, t l ph n cha c con cao nht l Hi Phng vi37,7%,trongkhiQungNinhvthnhph HCh minhlnltl31,7v30%.Nhvy, s thay i gia trng thi cha c con v c t 1 con tr ln Qung Ninh l ln nht (chnh lchgn38im%),saulHiPhng,v cui cng l TP HCm.Ktqukhostcbatnh/thnhphcho thy thc t l c 40% ph n di c ang sng cng vi con ci ca h ti im di c n. iu ny t ra nhiu vn cn xem xt. Trc ht, nh ni trn, kt qu kho st cho thy h qu a chiu ca di c. Di c khng ch l s di chuyn ca lao ng m i km vi n l s di chuyn ca tr em ph thuc vo ngi di c. kha cnh ny, h thng gio dc c bn ca bnh, ph n lao ng di c trong mu kho st c qung thi gian kh di (6 nm) di c tm vic lm.5 Nh vy, nhng pht hin cp trong bo co ny l da trn c s thng tin ca nhiu ph n c qu trnh di c trung bnh kh di nn cm nhn ca h v cc vn lin quan c th c tnh tin cy cao. Lu rng, tui trung bnh ca lao ng t do ( c ln di c u tin v hin nay) u cao hn so vi ph n di c l cng nhn. iu ny c th l do hai nguyn nhn. Th nht, rt nhiu cng vicnginmphndichayctuyn dng l nhng cng vic i hi sc khe v ph n tui cha c gia nh (thun li hn cho vic lm thm, lm ca m). Th hai, cc cng vic lao ng t do i hi ph n phi c s tri nghim nht nh t bn tri kim sng ti ni n.Kt qu kho st cng cho thy tui thp nht ca ph n ln u di c ch l 9 tui; trong khi tuicaonhtl59tui.Thcttia bn kho st cho thy hu ht i tng di c tui rt tr hoc tui trn 30 l di c lm cc cng vic gip vic gia nh hoc c ngi nh di c n ni n v ko theo quyt nh di c ca nhng ngi tui ny. tui thp nht trong ln di c u tin phn nh mt thc trang nglongivqungtuidi15ltuii hc trung hc c s. Nh vy, trong khi rt nhiu bnbngtranglaangngitrnghnh trng, th mt s t cc em gi nh phi di c kim sng. Rt c th, y l nhm i tng d b tn thng nht do hn ch v sc lao ng, kh nng nhn thc cng nh trnh hc vn. Hcnguyctrthnhnnnhncabclt sc lao ng tr em v nhng nguy c khc nh lm dng tnh dc, bo lc tr em. Kt qu kho 5 Mc d ni dung iu tra khng tm hiu su v tnh lin tc gia ln di c u tin v ln di c hin ti nhng kt qu trung bnh v thi gian gia ln di c u tin v thi im kho st c th c hiu theo hai trng hp. Th nht, qu trnh di c tm vic lm ko di nhiu nm. Th hai, c th mt s ph n sau ln di c u tin quay tr v ni xut c ri li tip tc thc hin cc ln di c tip theo.stnhtnhtihintrngchothyphnln i tng ny tng lm vic trong cc c s c tnh ri ro cao nh tim ct tc, gi u, hoc ngigipvicgianh.ycnglmtgi chonhngnghincusuhnvnhmi tng ny trong tng lai, lm c s cho nhng khuyn ngh chnh sch ph hp.2.2Hon cnh hn nhn v gia nh2.2.1 Tnh trng hn nhnTheo phn tch trn, phn ln n lao ng di c ang nm trong tui hn nhn (20 n 29 tui). Kt qu trong bng 2.3 cho thy hn 54% sphnlaongdiccgianh,34% hin ang sng c thn, ch c mt t l tng ithp(hn11%)tnhtrnglythn,lyhn hoc ga chng. mt kt qu ng quan tm l s thay i trong tnh trng hn nhn k t ln di c u tin so vi thi im hin nay. Th nht, hn 20% s ph n c kho st cho thy h chuynttnhtrngcthnsanglpgia nh gia ln di c u tin v thi im hin ti. Kt qu ny cng tng ng vi iu tra Di c 2004, trong hn mt na ph n di c lp gianh.Ktqukhostchothyhuhts ph n di c lp gia nh vi ngi chng ti ni xut c v tip tc ra thnh ph lao ng sau khi lpgianh,chcmtstcchngdict im xut c khc. Th hai, t l ph n di c ri vo tnh trng ly thn, ly hn c xu hng tng trong giai on di c. y cng c th l mt h qu ca vic di c do gia nh khng c thi gian on t.im quan trng nht v mt chnh sch c th rt ra t bng 2.3 trn, l h qu v tip cn gio dc v chm sc y t. vi c th hn mt na ph n lao ng di c c gia nh, phn nhiutrongshcconci.Ktqukhost cho thy hn 40% n lao ng di c trong kho st ny ang sng cng vi con ti ni n. Nh vy, nhu cu tip cn gio dc cc cp cho con Bng 2. 2. tui n lao ng di c theo ngh nghip ni nCng nhn Lao ng t do ChungHin nay Ln u di c Hin nay Ln u di c Hin nay Ln u di cTui trung bnh 25,2 21,1 33,6 26,1 29,41 23,6Tui trung v 24 20 33 24 27 21Tui thp nht 17 13 17 9 17 9Tui cao nht 42 36 60 58 60 58Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc 2011Bng 2. 3. Tnh trng hn nhn ca n lao ng di c (%)Ln di c u tinHin nay Kt qu iu tra di c vit Nam 2004 (Gso)Cha lp gia nh 55,80 34,25 40,2 lp gia nh 38,67 54,14 55,8Ly thn, ly hn, ga 5,52 11,60 4,00Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc 2011; iu tra di c Vit Nam 2004 ca Tng Cc Thng KBng 2. 4. s con tithi im di c ln u v hin nay (ngi)Di c ln u Hin nayCha c con 59,8 381-2 con 32,5 48,13 con tr ln 7,7 12,9S con trung bnh chung 0,7 1,3S con trung bnh ca cng nhn 1,5 1,7S con trung bnh ca lao ng t do1,7 2,1S con ln nht 4 6Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc 201126| |27Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C himctrunghcphthng.Trongkhicctl nyHiPhngl50,8%,36,1%vQung Ninh l 35% v 45%. Nh vy, nu so snh gia ba tnh/thnh ph thuc din kho st th ph n di c ti TP HCm c trnh hc vn trung bnh thp nht. Kt qu kho st nh tnh khng cung cpmtcutrlirrngchothctrngny. Tuynhin,chngtichorngskhcbit c ngun gc t t l tt nghip ph thng cc tnhngbngSngHng(lnixutcca rt nhiu ph n di c n Hi Phng v Qung Ninh)trongthctcaohnmtbngchung cctnhngbngSngm-Kng(lnixut c ca nhiu ph n di c n TP HCm).biu2.3diysdngktquvtrnh hcvncanlaongdicckhost trong iu tra Di c 2004 ca TCTK. v c bn, kt qu t iu tra Di c 2004 cng tng ng vi kt qu kho st thc hin trong nghin cu ny. Theo,trnhtiuhcvtrunghcc s chim t l ln nht, mc trn 60% trn c nc v hai khu vc kinh t ln l thnh ph H Ch minh v khu vc kinh t ng bc (bao vit Nam ang to ra nhng bt li (v tip cn v chi ph) i vi con em ca i tng di c. Tnh trng tng t cng xy ra i vi dch v yt.Thhai,ktqukhostcngchothy c n 60% ph n di c phi sng xa con ci ca h lao ng to thu nhp. C nhiu l do ca tnh trng ny. mt l do kh ph bin l do nhiuphndicxcnhilmtrongthi gianngnhnkimthmthunhpchogia nh. Nhng ph bin nht vn l do h khng khnngtrangtrichiphsinhhotvchi ph tip cn cc dch v cho con ci ca h (gm chi ph ch , chi ph sinh hot v c bit l chi ph hc tp, y t). Kt qu l s ph n ny buc phi chp nhn sng xa con ci v l do sinh k.2.3Trnh hc vnCcnghincutrcychothyhuht lao ng di c u l lao ng ph thng, khng i hi tay ngh v trnh hc vn cao. Kt qu cngcphthintrongabnkhost ca nghin cu ny. bng 2.5 tm tt v trnh hc vn ca lao ng n nhp c (c nh gi trn c s trnh hc vn cao nht t c) theobnnhm:tiuhc(tlp1nlp5), trung hc c s (t lp 6 n lp 9), trung hc ph thng (t lp 10 n lp 12), trung cp tr ln(gmtrungcp,caongvihc).Kt qu cho thy cp hc trung hc c s l cp hc phbinnhttrongnhmmuckhost, chimkhong47,5%.Tipnltlnlao ng nhp c hc ti cp trung hc ph thng, mc hn 33%. Nh vy, ph n di c hu ht l bit c bit vit nhng t l ph n di c c tay ngh(chiulcotottrungcptr ln) l rt thp. vi trnh trung bnh nh vy, mt la chn ph bin nht (v c l l duy nht sn c cho h) l nhng cng vic lao ng chn tay, khng i hi o to nhiu nh trong cc c s gia cng may mc, giy dp (xem thm phn tch trong phn 2.5)biu 2.2 minh ha khc bit gia trnh hc vn trung bnh ca ba tnh/thnh ph trong din kho st. Qung Ninh ct l ph n di c tt nghip trung cp tr ln cao nht, t 15% so vi 8,3% v 4,9% TP HCm v Hi Phng. Trong khi , TP HCm laphngct ltt nghiptrung hc c s cao nht vi hn 56,6%, v hn 18% Biu 2. 1. T l phn trm v s con ti thi im hin nay (%)Ln uHi Phng Qung Ninh H Ch MinhHin nayCha c con 1 n 2 con 3 con tr lnLn u Hin nay Ln u Hin nay0%50%100%13.134.411.550.852518.35023.331.74525Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc 2011Bng 2. 5. Cp hc cao nht ca lao ng n di c (%)Trnh cao nht T l %1 Tiu hc 9,92 Trung hc c s 47,53 Trung hc ph thng 33,14 Trung cp tr ln 9,4Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc 2011Biu 2. 2. Cp hc ca n nhp c chia theo a im kho st(%)Tiu hc Hi Phng Qung Ninh H Ch Minh0%50%100%THCS THPT Trung cp tr ln50.836.14.935451556.718.38.3Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc 2011Biu 2. 3. Cp hc ca ph n nhp c chia theo a im kho st(%)Khu vc kinh tng BcTP. H Ch Minh Chung c nc100%50%0%Tiu hc v THCSTrung cp tr lnTHPTKhng bit c, bit vit35.84.3281.930.45.9Ngun: iu tra di c Vit Nam nm 2004, Tng Cc Thng K28| |29Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hign 10% l di c t cc thnh ph. Xt trn kha cnh a l, t l ph n lao ng di c xut c t nng thn chim ng nht l Hi Phng (hn 81%),trongkhiQungNinhv TPHCmxpx nhau vi ln lt l 65% v 67,8%.imnglutktqukhostnyl thch thc t ra vi ph n nng thn khi di c n cc th. R rng, ph n nng thn di c rathnhthsphitriquamtqutrnhiu chnh, thch nghi ha nhp vi tc phong lm vic cng nghip v cuc sng vi tc nhanh tininlccthnhph,trungtmkinht ln.vitrnhhcvnmctrungbnhv thp (nh trn), qu trnh iu chnh ny khng phi l d dng. Trong iu kin , ng lo ngi l hu ht i tng ph n di c u khng c chunbgngkiphvisthayi ny.Ktqukhostnhtnhchothycrt tphndicctmhiuvthngtin(tcc ngun khc nhau, k c t bn b v ngi thn) trc khi quyt nh di c. Trong khi , ph n dic,cngnhccitnglaongdic khc, khng h c tip cn vi bt k s tr gipchnhthcngknotcccpchnh quyn. iu ny lm tng gnh nng v tinh thn cho i tng ny khi h hon ton thiu ht v k nng ha nhp. Quan trng hn, nh cp trn, v th trng lao ng cc thnh ph ln c i hi ngy cng cao i vi lao ng ph thng, nhng ngi ph n c xut thn t nng thncthskhtipcnhnviccchi vic lm thuc khu vc chnh thc nu h khng chun b y cho mnh trc khi di c. 2.5c im v ngh nghipTheoktqukhost,tllaongndic l cng nhn chim khong 58% mu kho st, trong khi 42% cn li l lao ng n di c lm cc cng vic t do. Lao ng n di c l cng nhnchyulmvictrongccxnghipgia cng may mc v giy dp; trong khi ph n di c lao ng t do ch yu l bun bn nh (bun bn qun o, giy dp, hoa qu, bn hng rong), lmthutrongcccsdchv(cttc,gi u). C hai xu hng r rt xut hin khi xem xt n ngh nghip ca cng nhn v lao ng tdotrclndicutinsovicngvic hin nay v cng vic u tin ti ni n. Th nht, c n gn 80% n cng nhn di c trc khi di c ang i hc ti qu nh hoc lm nng (theo bng 2.7, hai t l ny hin nay u xp x mc 40%). Trong khi , t l n di c lao ng t do i hc trc khi thc hin di c ln u ch l 20% (bng gn so vi i tng ph n di c l cng nhn). Th hai, phn ln n lao ng t do hin nay c xut thn t nng dn hoc lao ng t do, vi hn 44% lao ng t do hin nay tng lm nng nghip trc khi di c ln u tinvgn30%tnglmnghtdotrc khidic.iunycngphnnhthctv trnh hc vn trung bnh ca hai i tng ny (nh phn tch trong mc 2.3).mtcuhiquantrngtralvithigian trung bnh t ln u di c so vi thi im hin nay l kh di (trung bnh l 6 nm nh phn tch trn), liu c s thay i g ng k trong nghnghipcaphndichaykhng?vi gmQungNinhvHiPhng).Trongkhi, ph n di c c trnh trn trung cp chim t l rt nh (di 6% - so vi mc trung bnh trong nghin cu ny l 9,4%).Kt qu iu tra cho thy c s khc bit ng k gia trnh hc vn trung bnh ca ph n di c l cng nhn v nhm ph n di c l lao ng t do. bng 2.6 cho thy t l n cng nhn c trnh trn trung cp cao 1,5 ln so vi t l ny n lao ng t do (9,68% so vi 5,59%) v t l n cngnhnttnghip THPTcaogngpiso vi lao ng t do (43,01% so vi 23,81%). iu ny cng ph hp vi kt qu quan st thc t ti a bn kho st khi hu ht i tng di c t do lm cc cng vic nh bun bn nh, ng nt. Quan trng hn, kt qu ny gi rng hc vn, dkhngphilyutquantrngnhtquyt nh n di c, nhng vn c ngha nht nh. Ph n di c c trnh hc vn cao hn thng d tm vic lm hn. Trong khi , ph n di c lao ng t do l i tng c hc vn thp nht, v v vy c th l i tng d b tn thng hn so vi ph n di c lao ng l cng nhn. Trong phm vi ca kho st ny, chng ti c tm hiu v kh nng lao ng di c n c hc hi nng cao trnh hc vn v tay ngh trong cng vic. Tuy nhin, kt qu kho st l rt hn ch.Gnnhkhngcbtkmttrnghp ph n di c no cho bit h c c hi c nng cao trnh hc vn ti ni n. iu ny cng dhiuvldochnhcadickhngphil ihcmlilmkimthmthunhp. Kt qu m nhm kho st k vng l ph n lao ng di c c o to thm v tay ngh ti ni lm vic. Tuy nhin, thc t cho thy ngay c vic otothmvtaynghcngrthnch.L dochnhlcngviccaphndiclcng nhn, ch i hi lao ng ph thng vi mt s k nng rt n gin. v vy, s t ph n c c hi o to tay ngh cng ch l nhng o to rt n gin. Phn ln ph n ci thin v tay ngh ca h thng qua giai on u tin lm ph vic trong cc dy chuyn sn xut n gin.2.4c im v ni xut cNh phn tch trong chng 1, di c t nng thn n thnh th c tc tng nhanh v ang trthnhmtdngdiccnghaphttrin quantrngnhtvitNam.Nhiunghincu trc y ch ra rng phn ln lao ng di c cc thnh ph v cc tnh c cng nghip, dch v pht trin u c xut thn t nng thn, iu ny phn nh xu hng ca ln sng di c ngy cng mnh m t nng thn ln thnh th trong qu trnh th ha ti vit Nam. Kt qu kho st ph n di c trong nghin cu ny cng ch ra xu hng tng t. biu 2.4 cho thy c n71,3%phndicxutctnngthn, tip l 18,5% ra i t th x, th trn, v ch c Bng 2. 6. Cp hc cao nht theo ngh nghip (%)Ngh nghip hin tiCp hc cao nhtTiu hc THCs THPT Trn trung cpTngLao ng t do 16,67 53,57 23,81 5,95 100Cng nhn 4,30 43,01 43,01 9,68 100Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc 2011Biu 2. 4. Ni xut c ca ph n nhp c trong mu kho st (%)Thnh ph Th x, th trn Nng thn71.318.510.1Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc 2011Bng 2. 7. Ngh nghip trc ln di c u tin v ngh nghip hin nay (%)Hin nay Ngh nghip trc ln di c u tini hc Lm nng Cng nhn T do Cha lm g TngCng nhn 40,7 39,6 11 7,7 1,1 100Lao ng t do 20 44,4 3,3 28,9 3,3 100Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc 2011Bng 2. 8. Ngh nghip ti ni n trong ln di c u tin v hin nay(%)Hin nayNgh nghip ti ni n u tin*Cng nhn T do i hc TngCng nhn 89 9,9 1,1 100Lao ng t do 4,4 94,4 1,1 100Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc 2011Ghi ch: *Ngh nghip ti ni n u tin c nghin cu nh ngha l ngh nghip trong thi gian di nht ca n lao ng di c ti ni n, bt k h thay i loi hnh ngh nghip bao nhiu ln ti ni n u tin.30| |31Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPhn 3:LAo NG N DI C:LC y v LC HTc th lao ng t do d b tn thng hn lm cngnhnthcnhiuphnlaongdic sau mt thi gian bn tri c th tm c cng vic trong cc c s sn xut hay khng? bng 2.8 di y a ra kt qu kho st cho nhng cu hi ny.Kt qu kho st cho thy cu tr li tiu cc cho nhngcuhitrn.Nusosnhgiangh nghiptronglndicutinvnghnghip hin nay ca ph n di c th gn nh khng c s thay i ng k no. C th, theo bng 2.8, c hn 94% n lao ng t do hin nay tng lm ngh t do v 89% n cng nhn hin nay tng lm cng nhn ti ni n u tin. Ch c mt t l rt nh n lao ng chuyn t cng nhnsanglaongtdovngclicth vsthchvnhngldocnhnthayvbiu hin thnh mt xu hng r rt. iu ny c th xut pht t hn ch v c hi hc hi trong thi giandic(nhnhcntrn).bncnh , kt qu kho st cng gi rng ph n di c gn nh phi t bn tri kim sng, ch da vo bn thn h m rt t c c hi pht trin, ci thin ti sn con ngi.32| |33Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiChng 3 tp trung vo cc kt qu v ng c di c. bao qut cc yu t tc ng tiquytnhdiccaphn,boco s tp trung phn tch hai nhm chnh gm (i) yu t lc y bt ngun t ni xut c v c nhn ngiphn;v(ii)yutlchtlinquan niukinkinht-xhicanin. Trong thc t, quyt nh di c ca lao ng n l tng hpcanhiuyutkhcnhau.Phnlnph ndicvmcchkinht,nhngngaycv mc ch ny th cng c s tng tc gia yu t y (v d nh do hn ch v c hi vic lm, thu nhp thp ni xut c) v yu t ko (v d nhdoculaongphthngtinin,c hi c thu nhp cao hn mc trung bnh nng thn).vvy,vicphntchgianhmyut y v yu t ko trong chng ny ch thun tin cho phn tch.3.1Yu t lc y vi ph n di c Cc nghin cu v di c trc y khng a ra mt cch phn loi thng nht no v nhm yu t lcy. Trongbocony,vicxcnhnhm lc y gm nhng yu t no xut pht t kt qu kho st thc t. Theo , cc yu t lc y tc ng n quyt nh di c ca ph n gm cc yu t lin quan n (i) th trng lao ng ni xut c; v (ii) hon cnh gia nh ca n lao ng di c. 3.1.1 Lc y t th trng lao ng ni xut cNhphntchtrongChng2,itng phnlaongdicabnkhostch yu n t cc vng nng thn. Kt qu kho st cho thy nhng hn ch ca th trng lao ng nng thn ni xut c l mt yu t lc y c bn vi nhng ph n di c thuc dng ny.6 Huhtccnghincuvcngcucimi vitNamuthanhnvaitrquantrngca nng nghip trong thc y tng trng kinh t v gim ngho. Phm v cng s (2009) ch r vai tr ca nng nghip i vi to vic lm cho lc lng lao ng tr, tng trng nhanh ca vit Nam. Tuy nhin,cngnhtrongbococavandeWalle v Cratty (2003) hay Wb (2006), Phm v cng s (2009) ch ra vai tr ngy cng gim ca khu vc nng nghip i vi to vic lm. S dng s liu tnghptcccuciutramSHGtronggiai on 1993-2008, kt qu tnh ton cho thy vo u thp k 1990, nng nghip to ra khong 80% lng 6Ktquphntchtrongmc3.1.1nych yu p dng cho i tng ph n di c t nng thn n thnh th (chim 71,3% mu kho st). mt gc nht nh, nhng phn tch ny cng ng i vi i tng ph n di c t th x/th trn ra cc thnh ph trong in kho st (chim 18,5% mu kho st).LaO NG N DI C: LC Y v LC HTBng 3. 1. Tm vic trong thi gian nng nhn (%)% ng Trung bnh 56,4a imHi Phng 58,9Qung Ninh 56,6TP H Ch minh 53,5Ngh nghipCng nhn 56,1T do 56,7Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 201134| |35Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiHp 3. 1. Nng nhn, khng c vic lm v s chn nnLc u l em ch mun i v nh mnh lm ngh nng rnh ri (PvS 1.7, cng nhn, 21 tui)7Qu ngho khng c vic g lm, nh lm nng nghip ph gip m, nhng thy bun v chn v nhiu thi gian ri khng c vic g lm li khng c tin tiu (PvS 1.9, cng nhn, 25 tui)Trong c cc doanh nghip lin doanh vi ngc ngoi, sn xut chi, ko theo rt nhiu lao ng t do, lm cng nhn thi v ch yu l cng nhn n. H di c ra thnh ph theo ma v, ht vic h li v(TLN, Cn b phng anh Dng, qun Dng Kinh, Hi Phng).Gia nh kh khn nh c 3 ch em, gia nh lm nng nghip, nh kh khn, lm rung, ngoi ngy v th khng c vic g lm (PvS 1.12, cng nhn, 18 tui)u nm vo thng 2 thng 3 thi gian ny qu khng c nhiu vic. Nhm nhp c theo thi v, n hng t, cng nhn gim trong mt thng h v (TLN, cn b phng Hi Thanh, Qun Dng Kinh, Hi Phng)Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 20117 m bo tnh bo mt ca thng tin phng vn, cc kin phng vn hoc t cc cuc tho lun nhm trch dn trong bo co ny khng nu tn ca ngi a ra kin v a im phng vn. Thay vo , chng ti nh s hiu cho cc phiu kt qu phng vn theo k hiu thng nht trong c s d liu kho st.Kt qu kho st nh tnh cng khng nh kh khntrongtmkimviclmnngthn,tnh trngnngnhnkodicnglnhngldo phbindnnquytnhdiccaphn tnngthnrathnhthtmkimviclm. Hp 3.1 trn y ghi nhn mt s kin kh ph bin ghi nhn c trong qu trnh iu tra l do ny.Crtnhiukintphndicvc tphacnbchnhquyntinin.Trong s nhng i tng ny, nhng i tng quyt nh di c v l do nng nhn thng tm kim cccngvictrongngnhn.Nhngivi ph n di c v l do kh khn trong tm vic lm tinngthnththngcxuhngtmvic lmtrongkhongthigiandihn.ngtic lquymkhostnhtrongnghincuny khng cho php s so snh su hn gia hai i tng trn. Trong thc t, di c ngn hn trong giai on nng nhn ch mang tnh tm thi v i tng di c theo dng ny c th khng phi l i tng di c chnh cn h tr. Trong khi , nhng ph n di c trong thi gian di hn mi lnhngitngchunhngbtlingk trong cng vic v sinh hot ti ni n, nn s l i tng trng tm cn phi c nhng can thip v chnh sch (trong tng lai). Trong iu kin c nhng kh khn trong tm kim c hi cng vic ngoi nng nghip nng thn, mt bt li ng k khc vi lc lng lao ng nngthnlhuhtmichttnghipph thng v khng c o to ngh. Trong thc t, kh nng tip cn ca thanh nin nng thn, c bit l ph n, i vi cc loi hnh o to ngh cn rt thp. n o to ngh cho lao ngnngthnnnm2020theoNghnh 1956/Q-TTgcThtngChnhph ph duyt thc hin trong thi gian hai nm tr li y nhng do thi gian trin khai cn ngn, li gpkhnhiuvngmctrongthchinnn kt qu mi ch l bc u. iu ng lo ngi lxuthintnhtrngotonghchagn c vi yu cu ca th trng lao ng. Theo kt qu kho st c trnh by trong bng 3.2 cho thy trung bnh 39,4% ph n lao ng di c cho bit a phng h c mt s chng trnh o to ngh nhng khng ph hp vi tnh hnh thcttiaphngnnmtslaong c o to (d cn t) nhng khng tm c vic lm ti nng thn nn phi chuyn sang cc khu vc khc tm kim vic lm. T l ny cao nhtivinhmphndicckhost ti Hi Phng (gn 54,2%), trong khi khong 1/3 nhm ph n di c ti ni n l Qung Ninh v TP HCm cho bit o to ngh ti ni xut c cha ph hp v v vy cha gip lao ng tm c vic lm. 3.1.2Lc y t hon cnh gia nh Yutgianhlunlunlmttcnhnquan trng nh hng trc tip v su sc ti chin lc di c ca ph n. kha cnh ny, cc vn gia nh va c th l yu t lc y, va c th l yu t lc ht. Trong mc ny, cc vn lin quan n hon cnh gia nh nh iu kin kinh t kh khn; gia nh ng ngi nhng khng c nhiu ngi c kh nng lao ng; gia nh c ngi au m, tn tt khng c kh nng lao ng l nhng yu t lc y ph bin lin quan n hon cnh gia nh dn n quyt nh di c. Theo kt qu kho st thc t, iu kin kinh t gia nh gp kh khn c xem l mt trong nhng nguyn nhn chnh thc y ph n phi di c tm kim vic lm v to thu nhp b sung cho gia nh. C rt nhiu hon cnh c th dn n nhng kh khn v kinh tcghinhntrongqutrnhthchinkho st nh tnh. Hp 3.2 di y tm tt mt s ghi nhn ph bin nht v kh khn trong hon cnh gia nh dn n quyt nh di c.vic lm cho lao ng nng thn. n nm 2008, t l ny gim xung cn gn 58%. Thay vo , lao ngnngthn,nhtllaongtrhocphi tm kim vic lm phi nng nghip nng thn hoc phi di c n cc khu vc th tm kim vic lm. ng quan im trn, mt s bo co nghin cu v lch s di dn ti vit Nam cng ghi nhn xu hng lao ng dch chuyn t sn xut nng nghip, sn phm truyn thng sang cc khu vc sn xut cng nghip ha v dch v, to ra lung di c theo cp s nhn ti cc khu vc thnh th pht trin c nhiu vic lm (uN vit Nam, 2010a).bn cnh , trong nhiu nghin cu gn y, xu hng di c ny cn c gii thch l nguyn do ca s tm vic lm phi nng nghip trong thi gian nng nhn (uN vit Nam, 2010a). bn cnh , theosliuthngkchnhthcthgn30%lao ngnngthnvitNamtrongtnhtrngc vic lm khng y (c nh ngha l mc d c vic nhng lm vic di 30 gi mt tun). Tnh trngnngnhnvcviclmkhngy nngthncthlnguynnhnquantrngdn n quyt nh di c, c bit l trong ngn hn. Kt qu kho st trong nghin cu ny cng khng nh y l mt nguyn nhn quan trng dn n quyt nh di c. bng 3.1 cho thy 56,4% ph n di c t nng thn n a bn kho st xut pht t ng c tm vic lm trong thi gian nng nhn b sung thu nhp cho h gia nh. 36| |37Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hi3.1.3 Lc y t cc kha cnh khc bncnhhailcychnhlkhkhntrong tm vic lm nng thn v hon cnh gia nh kh khn, kt qu kho st cho thy mt s yu tkhcthcyquytnhdicgm(i)iu kin t nhin khng thun li ti ni xut c, v (ii) c s h tng km pht trin. C hai yu t nyugyranhngkhkhntrongadng ha sinh k, to thu nhp cho h gia nh.8 bng 3.3 cho thy trung bnh 56,9% ph n lao ng di c cho rng iu kin t nhin ti ni xut c khngthunlicnhhngnquytnh 8 Xt v bn cht th hai yu t ny khng nn c ghp vo mt nhm. Nhng trong thc t kho st, kin ca rt nhiu ph n lao ng di c u nh gi y l hai kh khn i vi h trong a dng ha sinh k, to thu nhp. V vy, hai kh khn ny c phn tch trong cng mt tiu mc tin theo di.di c. ng tic l phm vi ca kho st khng cho php tm hiu su hn v bn cht ca iu kin t nhin khng thun li nhng c th d on rng tm quan trng ca yu t iu kin t nhin khng thun li ti ni xut c s c th l yu t c vai tr ngy cng quan trng i vi di c trong iu kin bin i kh hu c tc ng tiuccivisnxutnngnghip.Ktqu khostnhtnhchothytcngcaiu kin t nhin khc nghit lm tng tnh ri ro ca snxutnngnghip,dnnsbpbnh trongvincnhthunhpcahgianh(xem Hp3.3).uNvitNam(2008)nhnmnhph n c th l i tng d b tn thng hn nam gii trc ri ro bin i kh hu. bncnh,cshtngnngthnyukm cng l mt yu t thc y quyt nh di c. Cn lurng,nguynnhnnykhngcnghal ngi ph n khi quyt nh di c th k vng rng Bng 3. 3. Lc y do kin t nhin khc nghit v c s h tng yu km (%)iu kin t nhin (%) C s h tng (%)Trung bnh 56,9 58,7a imHi Phng 54,1 61,7Qung Ninh 48,3 50TP H Ch minh 68 64,9Ngh nghipCng nhn 57,2 62,7T do 56,8 54,7Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 2011Bng 3. 4. D tm vic lm ti ni n (%)% ng Trung bnh 88,2a imHi Phng 90,2Qung Ninh 81,7TP H Ch minh 88,2Ngh nghipCng nhn 85,7T do 87,7Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 2011Hp 3. 2. Cc kh khn ca gia nh thc y ph n di cHn ch v t liu sn xut:Ngho, khng c rung g ht trn (TLN, cng nhn, H Ch minh); Nh t rung ch c vi so nn khng to ra thu nhp cho c nh (PvS 1.18, cng nhn, 27 tui, Hi Phng)Thu nhp thp t sn xut nng nghip: qu quay i quay li ch my so rung, thu nhp khng n nh (PvS 1.10, cng nhn, 25 tui); nh ch lm nng nghip m rung li t nn mnh vo y lm trang tri kinh ph cho cuc sng gia nh. (PvS s 3.11, cng nhn, 30 tui), Trc y th ch nh lm ngh u thi, khng n nn mun ra ngoi kim sng c thu nhp cao hn. (PvS 1.1, lao ng t do, 23 tui); Thc ra th qu mnh cng c rung, c vic lm, ch c 3 so c m. Nhng lm rung th khng c ra, ch vi ci m ma, m gi cng ht tin mt v ri nn coi nh chng c ng no. (PvS 2.22,t do, 40 tui, Qung Ninh)Gia nh ng em nh ang phi nui n hc: Nh em c 4 ch em m 2 a cn i hc, a th ly chng ri, em l ch c nn phi lo cho my a gip b m na. (PvS 1.2, cng nhn, 18 tui, Hi Phng); Gia nh ch ngho, vi li nhiu p lc lm, nh t rung ch c vi so, m th gi nh li ng ch em. C mt a ang hc lp 8. (PvS 1.18, cng nhn, 27 tui, Hi Phng); V iu kin hon cnh kh khn. C ngha l by gi nh ng em, nn phi ra i kim n v nui cc em. (PvS s 2.21, t do, 45 tui); Em nh i hc, gia nh khng c iu kin th chp nhn i lm. (PvS s 2.8, cng nhn, 20 tui)Ngi thn trong gia nh au m, khng lao ng c: Cha m t t, m nh li b bnh ht, nn khng ai lm rung ry g c nn bn t ht vo y lm n (PvS s 3.18, t do, 30 tui, H Ch minh); Do qu kh khn hon cnh lm b m c lm nng, c mt anh trai b cht c mu da cam (PvS 2.28, t do, Qung Ninh).Thiu thn chi ph nui con nh: Con ln v chi ph tin n ung cho con, cho gia nh khng th phi i lm (TLN, cng nhn, H Ch minh); Chng cng khng cn, v nh kh khn nn i ra kim ng tin gip gia nh (PvS s 2.6, cng nhn, 22 tui)Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 2011Bng 3. 2. o to ngh cha ph hp ti ni xut c (%)% ng Trung bnh 39,4a imHi Phng 54,2Qung Ninh 35,4TP H Ch minh 29,4Ngh nghipCng nhn 43,6T do 34,7Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 201138| |39Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hilin doanh sn xut chi v may mc s dng nhiu lao ng thi v, m ch yu lm cng nhn thivchyulcngnhnn. Tngtnh vy, mt cn b phng TP ung b chia s Giai on t thng 8 n Tt thng l cao im nn cc nh my phi thu thm nhng cng nhn lao ng thi v b sung hon tt hp ng. Nhiu kin tng t khc v nhu cu lao ng thi v i vi lao ng di c cng c ghi nhn trong qu trnh kho st.h s c hng li t h thng c s h tng ni n pht trin tt hn ti ni xut c. Nh trong chng 4 s phn tch su hn, mc hng li trong thc t ca ngi di c vi cc tin ch cng cng ti ni n l rt hn ch. Thay vo , lc y ny c hiu l do c s h tng nng thn yu km gy ra hn ch i vi hot ng kinh t, hn ch c hi to thu nhp. kha cnh ny, kh khn v c s h tng c tc ng gin tip n quytnhdic.Theoktqukhost,cgn 59% ph n lao ng di c cho rng y l mt yu t nh hng n quyt nh di c.3.2Yu t lc htC hi vic lm, mc thu nhp cao hn, thuyt phc ca bn b/ngi thn l nhng yu t lc ht ph bin nht i vi ph n di c trong din kho st. 3.2.1 C hi vic lm ti ni nDi c tm kim c hi vic lm, to thu nhp l l do di c ph bin nht nn c hi vic lm c coi l yu t lc ht quan trng hng u ti ni n. Trong thc t, cc a bn c chn kho st trong nghin cu ny u l nhng khu vc c cng nghip pht trin nhanh, c bit l trong cc nh my gia cng may mc, giy dp, v chi l nhng loi hnh cng vic kh nh nhng (v tnh cht cng vic), ph hp vi lao ngphthng.Trongthct,cskhcbit nhtnhviukinkinht-xhi,TPHCm c th l a bn c kinh t nng ng nht trong batnh/thnhphlachn;HiPhngctc pht trin cng nghip v dch v nhanh hn soviQungNinh(TPungbckhost mi chuyn i ln quy ch thnh ph trong nm 2011). Nhng c ba khu vc kho st ny nhu cu vic lm i vi lao ng ph thng l ln v tng nhanh. Chnh v vy, c n 88,2% ph n di c cho rng d tm vic lm l lc ht i vi quyt nh di c ca h, v kt qu ny gn nh khngckhcbitngkgialoihnhcng vic ti ni n (lm cng nhn hay lao ng t do), hoc theo a bn kho st (u trn 80%).S d dng trong tm kim cc cng vic lao ng phthngcngckhngnhquaktqu khostnhtnh.Hp3.4ghinhnkinca ph n di c v cm nhn ca h v tm vic lm tinin.vcbn,phndiclmcng nhn nhn din nhng yu t nh c nhiu vic lm nhng khu cng nghip, cng vic ch yu cu lao ng trnh ph thng l nhng yu t lc ht chnh. Trong khi , ph n di c lao ng tdochyucmnhnrngiukinticc khu th d bun bn hn. ng lu nht l quan im c nhiu cng nhn (nn d bn hng hn v d c bn b). y l mt lc ht chnh vinhiuphndiclaongtdovchnh nhngphndiclmcngnhnlilkhch hng chnh ca h. T gc chnh quyn, kin ca cc cn b kho st u nhn mnh s thiu ht lao ng ph thng ti a phng v dng di c l s b sung cn thit pht trin nhng ngnhcngnghipgiacngsdngnhiulao ng ph thng nh may mc, giy dp. Ngoi lc ht do nhu cu lao ng ph thng ln, mt yu t lc ht quan trng khc l s sn c ca nhiu loi cng vic thi v ti im n. iu ny rt ph hp vi kt qu phn tch v yu t lc y lin quan n ng c tm kim vic lm trong giai on nng nhn. in hnh nh ti Hi Phng, cc cng ty thng lm theo cc n t hng nn c nhu cu lao ng ln theo thi v. Chnh iu ny to thun li cho hng lot lao ng cc khu vc nng nghip xung quanh n Hi Phng lm vic khi ht ma v. Nh kin chia s ca mt cn b phng ti Hi Phng cho bit cc doanh nghip Hp 3. 4. D tm vic lm ti im nPh n di c lm cng nhnNghe ni trn ny c nhiu khu cng nghip, cn tuyn nhn vin nn em n, vi nghe qua cc bn cng qu, nghe ni th nn quyt nh lm (PvS 1.9, cng nhn, 25 tui)C my ngi bo y ang tuyn m yu cu cng khng qu kht khe nn mnh np h s thi tuyn vo (PvS 1.17, cng nhn, 28 tui)Trn y c nhiu vic lm nn ln y xin vic lm (PvS s 3.4, cng nhn, 25 tui)Hi th ch c Si Gn l c nhiu ch xin lm, di qu ngoi lm rung th khng c vic g lm (PvS s 3.13, cng nhn, 27 tui)Ph n di c lao ng t doCh ny cng nhn ng d bun bn nn ti bn thi (PvS 1.23, lao ng t do, 50 tui)c ci l ch ny c nhiu cng ty nn cng khng lo lm v d bn hng (PvS 1.29, lao ng t do, 33 tui)G Vp ny n c nhiu nh my, cng ty, x nghip, my qun , d xin vic vi li ci cuc sng y c cng nhn. (PvS s 3.25, lao ng t do, 27 tui)B (bn) ch ng bo bn ny bn tt th th l sang (PvS s 2.24, lao ng t do, 35 tui) kin ca cn b chnh quynHi phng rt thiu lao ng ph thng v vy cc doanh nghip ch ng vn ra cc tnh bn cnh thu ht ngun lao dng khin cho lng lao ng nhp c v y kh ng c (PvS 1.34, Cn b S LTbXH Hi Phng).Lao ng di c v c cc cng ty yu cu trnh tay ngh khng cao, ph hp vi trnh chuyn mn (PvS 1.39, cn b Phng Lao ng qun Dng Kinh, Hi Phng). y ch yu l hot ng cng nghip c in, xi mng v than nn s dng t ngi t a phng khc n lu tr, y ngnh ngh a dng: in, xi mng, than (PvS 2.31, cn b cng an phng thnh ph ung b tnh Qung Ninh).Lao ng nhp c h vo y kim vic lm phn ln l khng c tay ngh, trnh thp nn h vo y h tham gia nhng ngnh khng i hi chuyn mn k thut cao nh giy da, may mccn t do thng h bun bn nh, hng rong, coi nh chy xe m (TLN, Cn b S LTbXH, TP HCm).Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 2011Hp 3. 3. C sc do thin tai v s bp bnh ca ngh nng qu ch lm rung thi ...m rung th nm c nmkhng, ni chung l nh th kh lm (PvS 2.4, cng nhn, 24 tui, Qung Ninh)Lm rung th c nm c c nm khng, do su bnh nhiu v iu kin t nhin khc nghit, ma ng th lnh ma h li rt nng (PvS s 3.3, cng nhn, 25 tui, TP HCm)Nhng nm lm n tht bt khng c tin sau ng y li b bnh ri mt phn b st rt rng nn yu khng lm n c g (PvS s 3.27, t do, 51 tui, TP HCm)Ngoi c rung vn nhng lm n hay b bo lt chn qu nn i vo y. (PvS s 3.23, t do, 42 tui, TP HCm) qu thng xuyn xy ra ngp lt lm, lm la mt nm c 2 ma, b su b, nn khng c d gi g ht (PvS s 3.6, cng nhn, 27 tui, TP HCm)Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 2011 |41Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiXtvkhacnhtmcviclmcthu nhpthnhngcngviclaongphthng, cng vic thi v l nhng la chn ca lao ng dic.Tuynhin,ngoivicmanglithunhp chongidic,cnlurngcccngvic nychyuulnhngcngvicccht lng rt thp, khng n nh, v thu nhp v vy cng thp. D y l la chn ph hp vi trnh hc vn v tay ngh ca ngi di c nhng t gc pht trin, r rng y l nhng cng vic kh c th mang li trin vng i i cho nhng ph n t nng thn di c ra cc khu vc th tm vic lm.3.2.2Thu nhp ti im n cao hn ni xut cbn cnh nhu cu v lao ng ph thng ln ti ccth,chnhlchvthunhpgianng thn v thnh th l mt sc ht ln i vi di c. mt s nghin cu gn y cng ch ra rng tin cng cho cc cng vic cc khu cng nghip v trong lnh vc sn xut ti cc khu th thng cao gp 5-7 ln cc cng vic nng nghip (marx vFleischer,2010).TheosliucaTngcc Thng k, chnh lch thu nhp gia thnh th v nng thn ngy cng gia tng. Ti thi im nm 1999, thu nhp bnh qun u ngi thnh th l 517.000 ng/thng/ngi cn nng thn l 225.000ng/thng/ngi;trongkhinnm 2008, cc con s ny tng ng l 1.605.000 so vi 762.000 ng/ngi/thng. biu 3.1 cho thy khong cch thu nhp trung bnh ca lao ng nngthnvthnhthcxuhngngycng lntronggiaion1999-2008.yrrngl mt lc ht rt ln i vi lao ng nng thn, nht l lc lng lao ng tr cha tm c c hi vic lm ngoi nng nghip.vi lao ng n di c trong din kho st, 80% cho rng thu nhp ti im n cao hn so vi im xut c l mt lc ht quan trng. Kt qu kho st nh tnh (nh trong Hp 3.5) cng cho thy nhiu nhn xt tng ng vi kt qu ny. vi quy m mu nh, kho st ny khng c mc tiu xc nh mc thu nhp ca ph n lao ng dicmtcchchnhxc(vvichtiucs giao ng ln nh thu nhp th cn c s quan stlnaraktqutincy).Tuynhin, mc tin lng ph bin ghi nhn c vi i tnglaongdiclmcngnhnlmc t1,5triung/thng.ylmctinlng gntngngvimcthunhptrungbnh ca lao ng thnh th theo s liu ca TCTK (nh biu 3.1). Ngoi ra, mt khon thu nhp rt ng k khc cho lao ng di c l lm thm vo ca m, thng mang li t 1/3 n tng thu nhp. v vy, thu nhp ph bin ca lao ng n nhp c l khong 2 n 2,5 triu ng/thng. ylmcthunhpcaohnngksovi thu nhp vng nng thn. v vy, phn ln lao ng di c u gi tin v tr gip cho gia nh h (xem thm Niimi v cng s 2009 v cc yu tnhhngnhnhvigitinvnhca ngi lao ng di c).Biu 3. 1. Chnh lch thu nhp gia thnh th v nng thn1999020040060080010001200140016002002Thnh th Nng thn2004 2006 2008Ngun: B NN&PTNT (2012) (theo s liu ca TCTK)Bng 3. 5. Thu nhp cao hn ti ni n (%)% ng Trung bnh 80,1a imHi Phng 77,0Qung Ninh 76,6TP H Ch minh 84,8Ngh nghipCng nhn 75,8T do 83,2Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 2011Hp 3. 5. Di c v thu nhp ni n cao hnN cng nhn nhp cNu tng ca th hn 4 triu cn bnh thng th khong 3,5 triu, nhiu hn so vi qu (PvS 1.1, cng nhn, 22 tui)Mt thng em c lng khong 1,6 triu, nu c tng ca th em c gn 3 triu, mc thu nhp ny so vi qu th cao hn (PvS 1.7, cng nhn, 21 tui)c 2,5 triu, nhiu hn so vi qu. qu khng lm ra tin, lm rung ri ngh nh thi (PvS 1.9, cng nhn, 25 tui)N lao ng t doThy ngi ta i bn hng rong , cng bng mnh lm nh my ngy , ri thy h nht ve chai cng li lm (PvS s 3.16, lao ng t do, 53 tui)Nghe ni l c nhiu vic lm, lm cng nhiu tin hn (PvS s 3.20, lao ng t do, 21 tui)Hn ci l lm trn ny d kim tin hn, th thu c tin cng ch yu dnh chi tiu thi (PvS 1.24, lao ng t do)Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 20113.2.3Lc ht t vn x hi: bn b/ngi thnmt trong nhng yu t lc ht rt ph bin trong nghin cu ny l do lao ng n di c c bn b, ngi thn di c v ang lm vic ti im n. Yu t lc ht ny ch yu l mt dng ca vn x hi, thng qua nhng ngi di c, ang lm vic ti im n, c thng tin v, trong nhiutrnghp,thuytphcbnb,ngi thn cng di c. biu 3.2 di y cho thy ch c gn 25% ph n di c m khng c ngi thn hay bn b ti ni n. Trong s 75% ph n di c c bn b v ngi thn ti im n th gn 35% c h hng ti ni n; 21,5% c b m ti ni n; v 16,6% c bn b, v mt s t c nhng quan h x hi khc vi nhng ngi ni n. y l mt pht hin rt quan trng, gi rng vn x hi l yu t rt quan trng i vi quyt nh di c ca ph n. Kt qu ny l ph hpvtrongiukinthtrnglaongkm phttrin, thng tin viclmhnch, hthng bo tr x hi gn nh b qua ngi di c th da vo h hng, ngi thn, bn b l la chn duy nht i vi ngi di c. Ngoi gii thiu v thng tin, vic lm, h tr v iu kin sinh hot; vic c ngi quen ni n cng l mt yu t tm l rt quan trng vi quyt nh di c.Hp 3.6 di y ghi nhn mt s kt qu kho st nh tnh v tm quan trng ca vn x hi i vi quyt nh di c ca ph n trong din kho st.Cckinvcbnunhnmnhvic chhnggiithiu,hhnglikotrong qutrnhcnnhcquytnhdic.vaitrca bn b cng rt quan trng, c rt nhiu ph n quyt nh di c v l do bn b li ko, bn b thuyt phc. Trong iu kin i sng ca ngi di c cn rt nhiu kh khn (nh s phn tch chng 4 sau y) th h hng v bn b to ra mt li an sinh i vi ph n di c ti ni n.40|Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hi42| |43Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiBiu 3. 2. C ngi thn quen ni n (%)C bn bni nC ngi khc ni m8.3%16.6%C b mni nC h hngni nKhng c ai ni n01020304021.5%34.8%24.9%Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 2011Hp 3. 6. Di c v ngi thn, v h hng gii thiuH hng, ngi thn y th ng ngi thn lm, nm su ch em gi, anh r, cu nhiu gia nh mnh chuyn ra y ht (PvS s 2.24, t do, 35 tui)Th ch gi c bo ln y trng chu cho, th c ln (PvS 2.28, lao ng t do, 35 tui)Do c c ch y nn ln y... Do c ch ni cng vic trn y c vic lm nn ln (PvS s 2.3, cng nhn, 20 tui) Gia nh vn qu nhng c ngi thn y, ra ngoi ny bc nui ht cp 2 sau i lm cng nhn (TLN, lao ng t do, Hi Thnh, Dng Kinh, Hi Phng)Ch rut ly chng v ang sinh sng y, nn ch y gi cho n y s d lm n hn, ch qu th rt kh kim c tin nui sng gia nh (PvS 1.1, lao ng t do, 23 tui)Bn b ti ni n qu cng nhiu ngi ra y lm h bo y cng kim c nn theo ra... cng v mun ci thin cuc sng (PvS 1.10, cng nhn, 25 tui)Ti v bn r ra y, y mnh cng c ngi quen (PvS s 2.4, cng nhn, 24 tui)C bn gii thiu, y c nhiu bn b (PvS s 2.13, cng nhn, 26 tui)Ti v c thy u y th i, c bn gii thiu gii thiu, ban quen v tnh trn mng bn c anh em trn y quen ri xung y thi (PvS s 2.2, cng nhn, 20 tui)Tnh c mnh c bn y nn n y lm thi Cng vic y cng nh ni trc... chng qua mnh c bn b (PvS s 2.13, cng nhn, 26 tui).Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 2011 Lu rng mt b phn ng k ph n di c v c b m v ngi thn (trong c i tng ngi thn l chng) l mt dng di c kh c bit. Ngoi ngha tm vic lm, dng di c ny cn c ngha on t gia nh. kha cnh ny, ktqukhostnhtnhghinhncmt schias,vdnhmtcngnhnnHi Phng cho bit K ra th cng cc lm, anh ch ly nhau xong mt thi gian l anh ch phi ra y lm n ri, trong y anh ch khng c t, vi lilychngthphitheochng,chngiu chitheoy.(PvS1.28,laongtdo,30 tui). i vi mt s t ph n c phng vn chobitldotheochngilpnghiplldo duy nht khin h thc hin cuc di c. Nh chia s ca mt n lao ng ti Qung Ninh: Lc mnh cng ngh l theo chng ti y lp nghip thichcngkhngcldogkhccCh cng theo chng ch ti y thi, anh i u th chtheoychchcchnnungbny u. i tng di c theo dng ny hu ht l xcnhdicluditiimn.vnguyn tc,lachncngvic,cchthcchitiu,v nhng la chn khc ca i tng di c lu di s khc vi i tng di c ngn hn. Tuy nhin, phm vi kho st trong nghin cu ny khng c iu kin tm hiu s khc bit ni trn.Tm quan trng ca vn x hi nh mt yu t lc y c th c xem xt a chiu. gc tch cc, vn x hi y gp phn thu ht v thc y di c, to thu nhp. Nhng xt gc tiu cc, da qu nhiu vo vn x hi cng c ngha l rt kh cho nhng i tng mi di c c th tm kim c nhng cng vic mi, khcvinhngvicthngthngmnhng ngi di c trc ang thc hin. Nu theo cch hiu ny, chnh vn x hi y to ra mtcivnglunqunvdiclmvictrong cc cng vic cht lng thp, c tnh d b tn thng (nh phn tch trong chng 4).3.3Cc yu t khcbn cnh hai nhm yu t lc y v lc ht c phn tch trn, kt qu kho st cho thy cmtnhmyutkhcxutphttcnhn i tng ph n di c lin quan n mong mun thayimitrngsng,tmkimchipht trin... y khng hon ton l yu t y v yu t lc y thng c hiu theo ngha ngi dicbtcng,bthcyphidictheo nghakhngtchcc.Trongkhi,ycng khng phi l yu t ko v nhng mong mun thayimitrngsngcthchagnvi btkmtimncthno.ylnhng ng c di c c tnh nhn vn cao, v chng ny dnh mt mc ring tm tt v cc ng c .44| |45Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiHp 3. 7. Di c v mun thay i mi trng sngTnh em l rt mun i nhiu ni lm n, em tng i rt nhiu ni (PvS 1.7, cng nhn, 21 tui)Em xung y ch l mun hc hi thm, v em cn t tui, em mun hon thin bn thn mnh (PvS 1.11, cng nhn, 17 tui)Do em thch i xa th i thi, ch cng khng phi v gia nh kh khn (PvS s 2.7, cng nhn, 19 tui)Sau khi ch hc xong cp 3 th ch i thi i hc, thi 3 nm khng th ch cm thy chn nn (PvS 2.11, n, 26 tui) nh thy t tng ri quyt nh vo y. (PvS 3.10, cng nhn, 27 tui)Mun ra y gp may mn (PvS 1.22, lao ng t do, 29 tui)Ra y lm cng khng nhiu nhng mnh cng t ho lm, mnh lm mnh n chng nh v ai lm g (PvS s 2.22, lao ng t do, 40 tui)Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 2011Tnhphbincanhngyutlinquann mong mun thay i mi trng, trau di bn thn,mrngquanhxhilvnrt ngquantm.vinhngitngphn dictheongcny,cthchcchnrng ng c di c l t nguyn v v k vng vo s thay i mi trng sng tt p hn. ng tic lkvngtrongthctgnnhkhngc p ng. Nh s phn tch trong cc chng tip theo, hu ht ph n di c u lao ng kh vt v trong mi trng lao ng c nhiu ri ro, thunhpthphoctrungbnh(sovimcthu nhptrungbnhthnhth),isnggprt nhiukhkhn,visngsinhhotvnha tinhthnnghonn.Nghincunykhngc iu kin tm hiu su hn phn ng ca ph n di c nh th no khi nhng k vng ban ucahkhngthnhhinthc.Nhngmt iu c th d on trc l vi nhng ph n mongmunthayimitrngsngnhng thctkhngcnhkvngbanuth gnhnngvtmlslnhnccitng di c khc. mt s trng hp cc oan c th sinh ra chn nn d b cm d vo nhng ri ro ca cuc sng th. Khi nhng ph n yu ui vmngtrongvicitmmtchntrimi, mttrinvngcucsngmithhqusl nh th no? Cu tr li c l phi i n cc nghin cu su hn v vn quan trng ny.mongmunthayimitrngsnglmt ngcdickhquantrngcghinhn trong kt qu kho st. vi nhng ph n di c v mong mun thay i mi trng sng, h u tccimxutclnngthnvlaong nngnghip.mcdkhuvcnngthnvit Nam c nhng chuyn bin rt mnh m trong hai thp k gn y nhng r rng khu vc nng thnchatorachicholclnglao ng.Theoctnh,hngnmckhong1,5 triungibsungvolclnglaongv t nht 2/3 trong s l t cc vng nng thn. Trong khi chnh lch v mc sng gia thnh th v nng thn tip tc tn ti v c xu hng gia tng mt s kha cnh (xem thm IRC, 2010b), thsphbincathngtinquaccphng tin truyn thng xa i ranh gii vt l c gii hn bi cng lng. Thng tin v cuc sng vchinhngkhuvcthphttrin nhanh,vnhngtrnghpthnhcng,thm ch l i i dn dn to ra trong tm l ca khng t thanh nin nng thn mong mun thay i mi trng sng. n khi mong mun ny mnh, v/hoc khi c thng tin v s li ko ca bn b, h hng (l rt ph bin trong nghin cu ny) th di c l hin thc ha ca mong mun . Hp 3.7 di y ghi nhn kt qu kho st nh tnh v ng c di c ny.mong mun m rng quan h x hi v tm bn i,cnglmtngcdicgnvimong mun thay i mi trng sng nh phn tch trn.Theoktqukhost,cn65,4%ph n di c cho bit h c cn nhc n yu t m rngquanhxhikhithchinquytnhdi c.Chiassauycamtncngnhn TPungblmtsuynghphbincaph n di c. Trc ht l em mun ra ngoi x hi va chm thm vi nhiu ngi, c c hi hc hi (PvS 2.10, cng nhn, 21 tui). bn cnh , cng c gn 37% ph n cho rng h c tnh n chitmkimbninikhcnhlmt yutcnnhctrckhidic.Nhkin bytcamtphndictiHiPhngcho bit bn b ch ra y ri r mnh ra. Chng n bobygimnhnhcngqulalth,i lm xa t may ra n khc i nn mnh cng ng i(PvSs2.22,tdo,40tui);hocmong mun ra y quen bit vi nhiu ngi, tm c ngi hp vi mnh ly lm chng (PvS s 2.10, cng nhn, 21 tui).mongmunhchi,tmkimchiphttrin cng c pht hin l mt yu t quan trng dn n quyt nh di c ca ph n trong din kho st. Gn 64% ph n di c cho rng h di c hc hi thm kinh nghim x hi v trau di ngh nghip. C rt nhiu ghi nhn trong kho st nh tnh v ng c chnh ng ny. mt n cng nhn rt tr ti Hi Phng cho bit Em xung y ch l mun hc hi thm, v em cn t tui, em mun hon thin bn thn mnh(PvS 1.11, cng nhn, 17 tui). Hay nh mt n lao ng khc cng chia s Em mun giao lu, hc hi thm trong x hi (PvS 1.6, cng nhn, 18 tui). Khng phi ch Hi Phng, n cng nhn ti TP HCm cng cho bit hc xong thi i hc khng th i mnh mun ra ngoi hc hi thm (TLN, cng nhn, TPHChminh).mongmunhchithmv kinhnghimvnghnghipcnggnngc mun thay i mi trng sng ca rt nhiu ph n di c trong din kho st.Phn 4:TNH D B TN THNG CA PH N DI C|49Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiChng4lmtchngquantrngnht cabocovinhngphntchvtnh d b tn thng ca ph n di c. Cch tip cn ca Chng ny l ph n di c tr nn dbtnthngvccquyncahkhng c m bo. kha cnh ny, cc phn tch y xem xt kt qu kho st theo cch tip cn da theo quyn, tp trung vo cc quyn c bn l quyn dn s v chnh tr; quyn kinh t vn ha x hi.9 vi cch tip cn nh vy, ni dung ca chng 4 s tp trung xem xt tnh d b tn thng ca lao ng di c trn cc kha cnh (i) tnh d b tn thng trong cng vic; (ii) tnh d b tn thng trong tip cn dch v cng; v (iii) tnhdbtnthngtrongisngsinhhot hng ngy ca ph n di c trong din kho st.4.1Tnh d b tn thng trong cng vicLaonglmtkhacnhcbntrongquyn kinhtvnhaxhi.khacnhny,bc tranhvcngvicvmitrnglmvicca ph n di c c nhiu vn ng lo ngi. ng k nht l cc vn lin quan n hp ng lao ng, iu kin lm vic, ch i ng i vi lao ng n di c. 4.1.1 Hp ng lao ngHpnglaonglmtyutcnbnca vicmboquynvkinhtchongilao ng. Phn tch v hp ng lao ng y ch pdngviitngphndiclmcng nhn. vi i tng ph n di c lao ng t do, 9PhhpviCngcQuctvQuyn con ngi, ngoi hai nhm quyn ny, Hin php nc CHXHCN Vit Nam cng nhn nhm quyn t do dn ch. Tuy nhin, do nghin cu ny khng c mc tiu tm hiu cc vn lin quan n thc hin quyn t dodnchnncchtipcndatrnquyntrong bo co ny c hiu l da trn cc quyn dn s chnh tr, v quyn kinh t vn ha x hi. clchtiduynhtiviphndiclao ngtdolccquynhvngktmtr, v nhng quy nh ca chnh quyn a phng i vi nhng ngi hnh ngh t do (ch yu l cc khon ph). S liu t kho st cho thy c gn 65% lao ng ndicckhpnglaong,23%thnh thong/ikhik,10cnli12%chabaogi k hp ng lao ng (xem bng 4.1).11 i vi 65% ph n di c c k hp ng lao ng, v c bn cc quyn ca ngi lao ng c tha thun trong hp ng v v vy c php lut bo h. Tuy nhin, vi 35% cn li hoc l cha baogikhpng,hocchikhick hpngthngilaongvomtvth dbtnthngcao.Ccrironhmtvic khng c bo trc, khng c bi thng khi tan nn lao ng, m bo ch bo him x hi (bHXH), bo him y t (bHYT) theo quy nh nhm lao ng ny l cao. So snh gia cc tnh/thnh ph trong din kho st th tnh d b tn thng cho khng c k hp ng mc ngquanngitiHiPhng(vign1/3lao ng cha bao gi c k hp ng).10Trngthithngthong/ikhikthng xuthinivinhnglaongngnhn,thiv. i vi dng lao ng ny, ngi s dng lao ng c th khi th k, khi th khng k trong nhng t thu lao ng ngn hn.11 S liu ny cao hn so vi nghin cu Thc trng cc vn ca lao ng n nhp c v mi lin quan n vic bun bn ngi do Trung tm Hp tc pht trin ngun nhn lc phi hp vi AAV thc hin thng 10 v 11/2008 ti x Kim Chung, huyn ng Anh v x Dng X, huyn Gia Lm (H Ni). Theo nghin cu ny, c 10% lao ng lm vic m khng c k kt hp ng lao ng; phn ln ch c k hp ng ngn hn m khng c chuyn sang hp ng khng thi hn.TNH D b TN THNG Ca PH N DI C50| |51Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiBng 4. 1. K kt hp ng lao ng (%)Trung bnhTheo a phngHi Phng qung Ninh TP HCMCha bao gi 12,1 30,0 0,0 6,7C, i khi/ thnh thong 23,1 13,3 32,3 23,3Lun lun 64,8 56,7 67,7 70,0Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 2011vtnhchtkhngnnhcacngvic,vi cngnhntrongccnhmy/xnghip,cng viccahphthucvtnhhnhhotng ca doanh nghip, c bit l n t hng m doanh nghip k kt c. Khi doanh nghip k kt c hp ng th phi tng cng lm ca, thmchlmcamkpgiaohng.Ngc li,khidoanhnghipkhngkchpng th phi v sm v ch c nhn lng c bn. Khi , nhng n cng nhn nhp c li ri vo tnhtrngkhkhndokhngthunhpn trang tri cho chi ph sinh hot. Kt qu kho st nhtnhghinhnrtnhiukinvtnhbp bnh trong cng vic ca ph n di c. Hp 4.1 ghi nhn mt s kin ph bin ca ph n di c lm cng nhn v vn ny.Trongsnhngitnglaongndic ckkthpnglaong,ktqukho st cho thy hn s lao ng n di c c khpngdihn(t1nmtrln)xem trong bng 4.2. T l lao ng di c n c k hpngkhngthihnlkhong20%.Hp ngngnhn(di1nm)chim45%,trong hp ng c thi hn di 6 thng chim gn 20%. Lu rng vi n cng nhn k hp ng c thi hn di 3 thng th ngi s dng lao ngkhngcnghavmbotrchnhim bHXH, bHYT; cn vi hp ng c thi hn di 6 thng th khng iu kin hng ch thai sn. Nh vy, khong 17% ph n lao ng di c c ri ro khng c hng ch thai sn theoquynhvgn9%phndiclcng nhn khng c quyn yu cu ngi s dng lao ngng gp bHXH, bHYT. Bng 4. 2. Thi hn k hp ng lao ng theo a bn nghin cuTrung bnhTheo a phngHi Phng qung Ninh Tp. HCMTheo cng vic 2,5 4,5 3,2 0,0Di 3 thng 6,3 13,6 6,5 0,03 thng n 6 thng 8,8 13,6 9,7 3,7Trn 6 thng n 1 nm 27,5 22,7 25,8 33,3T 1 nm n 3 nm 35,0 27,3 38,7 37,0Khng xc nh thi hn 20,0 18,2 16,1 25,9Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 2011Theo kt qu kho st nh tnh, c nhiu l do dn n vic cc doanh nghip s dng lao ng khngkhpngvingilaong,nhng mt trong l do xut pht t chnh vic ngi lao ngkhngbitnquynlihpphptheo Lutlaonghockhngdmmphnvlo khng c vic lm hoc khng th t chc c mphn.Nhkinchiascamtn cng nhn Hi Phng cho bit, n v s dng lao ng khng k, v ci cng ty ny n khng k hp ng cho mt ai, c n np n xin l mnh c tuyn ri i lm thi, ch k hp ng gc.vilimnhcngkhngxcnhlu, cha bit th no nn cng khng hi k kt g c. mc d nhn thc r vic khng k kt hp nglaongdnnvicquyncnhn lng b nh hng tiu cc nhng t c n cng nhn no c phn ng chnh thc vi ngi s dnglaongviu.Theocchhiuca mtscngnhntr,phnngliyucu ngi s dng lao ng k hp ng s kh c kt qu, li c nguy c khng c tip tc lm vic.vvy,nhiukinngtnhvimtn cngnhnmi18tuiHiPhngchorng ng no mnh cng b thit, khng c hp ng kktgnnmnhchnicgc.(PvS 1.2, CN 18 tui). Theo kin ca mt s cn b chnh quyn, mc d chnh quyn a phng c nhng ng thi tch cc v vic kim tra cc doanh nghip s dng lao ng nhng vic ny michcthchinphmvihp,khng thng xuyn nn cha c hiu qu tt. 4.1.2Cng vic khng n nh, cng lm vic caoTnhdbtnthngtrongcngviccalao ng di c c th hin kha cnh bp bnh ca cng vic v cng lm vic cao. kha cnhny,claongdicnanglmcng nhn v lao ng t do u i mt vi ri ro cao.Hp 4. 1. Tnh khng n nh trong cng vic ca n cng nhn nhp cMnh lm lng n theo sn phm nn c tri ln st xung, khng c s c nh nn cng kh, nhiu khi lng thp qu tri, nhiu lc th cng kin ln cng on v lng nh vy khng ph hp, lm theo sn phm nn khng c n nh lm (PvS s 3.1, cng nhn, 26 tui)Hin nay th cng vic khng n nh lm c khi tht nghip th ch c lng c bn thi, tin th khng ; c hm lm na ngy (PvS 1.12, cng nhn, 18 tui)Cng vic theo em thy th khng n nh cho lm, lc th cng nhn tha lc li thiu cng nhn nn em lc th chuyn sang t ny, lc chuyn sang t kia. V thu nhp th khng nh hng nhng cng vic mi, li phi lm quen li t u vi cng vic mi nn cng c kh khn (PvS 1.16, cng nhn, 17 tui)Cng vic mnh hin ti th khng n nh cho lm, lng thp (PvS s 2.4, cng nhn, 23 tui)Hunhilmaicngmunthunhpcaonhngkhngnnh,cthngthunhpkhng c.: (PvS s 2.13, cng nhn, 26 tui)Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 2011iviphndiclaongtdo,cngvic cahcnctnhbpbnhhnsovicng viccanhmdiclcngnhn.Tiabn khost,nlaongtdochyutptrung voccloihnhnghnghipnhbnhng rong, ct tc gi u, i lm thu. Trong thc t, c rt nhiu trng hp n lao ng t do lm ngh ct tc gi u trc y tng l cng nhn trongccnhmyxnghipnghlmrangoi lmnbunbntdo.Hlmvictdoda trn thi gian v sc lao ng ca mnh, khng trcthucqunlcacquan,onthno. Thu nhp ca h ph thuc vo vic c bn c nhiu hng, c nhiu khch hng hay khng. Kt qu kho st cho thy hu ht ph n di c lao ng t do u cho rng cng vic ca h c tnh rirocaovkhngnnh.Hp4.2ghinhn mt s kt qu kho st nh tnh v vn ny. Theo,thunhptcngviccaphndi claongtdophthucvoctmc khch hng, sc khe ca bn thn, v cnh tranhvinhngngilaongtdokhcti a phng. bn cnh , cng cn lu rng chnhlaongdiclmcngnhnlilmt nhm khch hng quan trng ca lao ng t do. kha cnh ny, tnh bp bnh trong cng vic ca cng nhn cng lm tng tnh ri ro i vi lao ng t do. 52| |53Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiHp 4. 2. Tnh khng n nh trong cng vic ca n lao ng t doPh thuc vo khch hngCng c nhng thng lm c t, nhng thng phi tiu t, khng b ra c ng no m cn b ra rt nhiu, lm ngh ny ph thuc vo khch hng Nu ni kh khn th ch c l vic ca ch n khng n nh thi (PvS s 1.27, t do, 30 tui)C khch th cn c khng c khch th khng tin thu nh (TLN, t do, Hi Phng)C gp kh khn nhiu lm, nhiu lc bn v s khng c phi cm v tr li Cng vic lc c lc khng, tht thng lm (PvS s 3.22, tdo, 52 tui)Ph thuc vo sc kheCng vic th khng c n nh, y ch l cng vic tm thi ma v thi, mnh khe ngy no i ngy y, m th ngh, li cn con ci na. Ri lc mnh th cng nh nn ni chung l khng n nh. (PvS s 2.25, 32 tui)Khng cnh tranh c vi lao ng t do ti a phngChyulmtcchoccncngnhnvhkhngthcnhtranhvinhnglaonga phng m cc ca hng ln, vi s u t my mc hin i nn ch tp trung vo nhm cng nhn n nhp c (TLN, lao ng t do, Hi Phng)Mnh l ngi mi n, cha c nim tin. Kinh doanh phi c thi gian lm lu di Kinh t ca mnh th cha c ti chnh, ti sn n nh (TLN, lao ng t do, Qung Ninh)Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 2011Bng 4. 3. Thi gian lm vic ngy thng v ngy cui tun (gi)Thi gian lm ngy thng Thi gian lm ngy cui tunTrung bnh Cao nht Trung bnh Cao nhtTrung bnh 9,6 20 6,7 20Loi nghCng nhn 9,2 15 4,3 15Lao ng t do 10 20 9,2 20a im kho stHi Phng 10,4 20 7,2 20Qung Ninh 9,2 15 6,6 15TP H Ch minh 9,1 20 6,2 20Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 2011v cng lm vic, kt qu kho st cho thy laongdicnccnglmvickh cngthngvithigianlmvictrungbnhl 9,6tingtrongnhngngythng(bng4.3). vo cc ngy cui tun, hu ht lao ng di c nuvntranhthlmthmvithigianl 6,7gi/ngy(gntngngvimclm vic y ca mt ngy trong tun). Nh vy, lao ng di c n gn nh khng c ngy ngh. C bit, c nhng trng hp phi lm vic n con s 15 gi/ngy trong trng hp tng ca m bo tin giao hng theo hp ng. Tnh trng lm vic cng thng c ghi nhn mc caonhttiHiPhngvisgilmvic trung bnh vo ngy thng l 10,4 gi/ngy v ngy cui tun l 7,2 gi/ngy. Theo kin phn nh ca nhiu n cng nhn, tnh trng lm thm gi l kh ph bin, nht l vo giai on doanh nghip nhn c cc n hng ln, hoc gn n thi hn giao hng. Trong nhng trng hp ny, vic lm thm gi, lm ca m gn nh l bt buc, gy nh hng tiu cc n sc khe v sinh hot ca cng nhn. gc ny, nh kt qu tho lun nhm cho thy, t chc Cng on cha pht huy c vai tr g ng k m bo quyn li chnh ng lao ng.bng4.3cnchothythigianlaongtrung bnh ca ph n di c lao ng t do hng ngy caohnsovicngnhnkhongmtting ng h. Khc bit ln nht l trong khi thi gian lao ng trung bnh ca cng nhn trong dp cui tunchl4,3gi/ngythlaongtdovn lmvicmc9,2ting/ngytrongdpcui tun. C bit c mt s trng hp cho bit thi gian lm vic cng thng nht h tng tri qua l 20 gi/ngy. Nhng con s ny phn nh iu kin lm vic vt v ca ph n di c lao ng t do. i vi h, khi nim ngy ngh gn nh khng tn ti.4.1.3 Ch i ng cn nhiu bt cpChingylvngnviph ndiclmcngnhn.Ktqukhostghi nhn rt nhiu phn nh ca cng nhn v tnh trng chm tr lng. vic chm tr lng, gi li lng ca cng nhn ti cc c s l mt vi phm quyn kinh t, nh hng n thu nhp, v v vy l kh nng trang tri chi ph sinh hot v gi tin v gia nh ca ph n di c. Cc n v s dng lao ng di c thng p dng bin phpgilngcngnhntrnhtnhtrng cngnhnbviclignvitnhtrngkhng k kt hp ng lao ng vi n lao ng nhp c. iu ny cho thy mt s doanh nghip coi vic vi phm quyn kinh t ca n lao ng nhp cnhmt binphpgingilaongthay v dngcc cngc khuyn khch khcnhk kthpngdihnvmboccphcli khc. S vi phm ny c cc c quan qun l aphngnhnthcr,nhngtrongthct c rt t cc bin php c chnh quyn cc cptiabnkhostthchinhnch tnh trng ny. Hp 4. 3. Mt s bt cp trong ch tin lng kin ca cn b Cng on Lao ngLng thng khng cng bng, lng thp th c tin chuyn cn, ri khi n bo tng lng nhng li ct nhng khon kia i th u phi l tng, u c ln g u. (PvS, 3.33, Cb, 56 tui).Lng khng ct nhng tr chm. chm na thng th cng nhn cht lin, tin nh u c tr chm, n u tr chm, n c nhn na thng khng (PvS, 3.33, Cb, 56 tui). kin ca ngi lao ngTt th cng ty ch cho ng lng thi ch vn gi 50% lng ca mnh ti s mnh ngh lun (PvS, 3.1, CN, 26 tui)Nu mnh lm vic khng thch th b. b th mt 15 ngy lng, cng ty ny khng k hp ng n ch p mnh n tt th n mi thanh ton ht (PvS 1.11, CN, 17 tui )Ngun: iu tra Ph n v Di c trong nc, 201154| |55Ph n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hiPh n Di c trong nc:Hnh trnh Gian nan Tm kim C hibn cnh tin lng, mt s c s s dng lao ng cn c mt s ch i ng b