Abdurrahman İbnü'l Cevzi - Ahmak ve Dalgınlar Kitabı İBNüL-CEVZİ Künyesi Ebul-Ferec'tir. Diğer bir adı da Ebû Abdurrahman b. Ebi'l -Hasan'dır. Hicri 508 veya 510 yılında dünyaya geldiği sanılıyor. Küçük yaştan itibaren ilim alanına girmiş, dönemin büyük âli mlerinin yanında yetişmiştir. fbnül-Cevzî, çok yönlü bir âlimdir. Başta Hadis ve Tefsir olmak üzere pek çok ilim dalında daıinleşmiş, eserler vermiştir. Etkili bir vaiz olarak da şöhret yapan İbnül-Cevzfnin tefsir, hadis, dil ve tarih alanında altmışı aşkın eseri bulunmaktadır. fbnül-Cevzî hicrî 69Tde vefat etmiştir. Şule Yayınlan Doeu Klasikleri Dizisi :72 : 2 Orijinal İsmi: Kitâbu'l-Hamkâ ve'l-Mugaffelîn Editör: A. AH Ural Ofset Hazırlık: Şule Kapak: Ramazan Erkut Bash - Cilt: İstanbul Matbaacılık Şule Yayınlan Alayköşkü Cad. No: 2-4 Kat 3 Cağalolu - İstanbul Tel: 0211 528 23 57 - 528 11 46 Fax: 528 25 89 E-mail: suleyayin@superonline.com İbnül-Cevzî AHMAK VE DALGINLAR KİTABI Türkçesi Enver Günenç - 4. Baskı - ŞULE YAYINLARI 2004 Sunuş..................... ................................................................ 7 Îbnül-Cevzî...................................................................... 9 Muhakkikin önsözü...................................... 17 Yazarın Önsözü..... ........................................................... 21 1. Ahmaklık ve Anlamı......................................................... 28 2. Ahmaklık Anatomiktir.................................................... 30 3. İnsanlar Ahmaklıkta Farklıdır .............. ...... 32 4. Ahmakların Adları.............................................................. 34 5. Ahmakların Özellikleri..................................................... 35 6. Ahmaklarla Arkadaşlık Yapmanın Sakıncaları ........ 45 7. Arapların Ahmaklıklarıyla Tanınmış Olanları ve Onlarla İlgili Benzetmeler............................ 49 8. Ahmaklığı ve Dalgınlığıyla Bilinenlerin Kıssaları ........ 51 9. Akıllı Olmalarına Rağmen Ahmakça Davrananların Kıssaları.....................................»............ 75 10. Gafil Emir ve Valuer %...................................................# 89 11. Dalgın ve Gafil Kadılar.................................................M 100 12. Ahmak Kâtip ve Odacılar................................................ 106 13. Gafil Müezzin....................................................................|| 110 14. Gafil ve Dalgın Bedeviler .................................. .......... 113

15. Gafil ve Dalgın Hikayeciler.............................................. 120 16. Zâhidlik Taslayan Gafiller.............................. .........i* 126 17. Gafil ve Dalgın Eğitimciler................................................ 130 18. Genel Olarak Dalgın ve Gafiller ...................... ............^ 136 İÇİNDEKİLER Sunuş Ahmaklık defosudur aklın. Küçük bir tamirle ıslah olabildiği gibi, şifasız da kalabilir. Dalgınlık ise hayallerle uyuşmağıdır aklın. Uçunca hayaller, çok sürmez uyanılır yeniden. Îbnü'l-Cevzî, Ahmaklar ve Dalgınlar Kitabı'nda insanların zaaflarını alıyor mercek altına. Sözü meclisten dışarı hikayeler anlatıyor bize; güldürüyor» tebessüm ettiriyor. Mizahın ciddi bir iş olduğunu biliyor çünkü. Tezgahına doldurduğu defolu malları pahalıya satıyor. Dalgınlıkla kitabın birinci baskısının kapağına "dalgınlar" kelimesini "el-Mtrçfafîelîn" yerine ttel-Mugaffilînw olarak yazmış ve İbnül-Cevzfyi gül dürmüştük. İkinci baskıda hatamızı düzeltmemize rağmen İbnü'l -Cevzî bize hâlâ gülüyor* Onu çok seviyoruz. Şule ibnıtl-cevzî Doğumu ve Yetişmen İbırifl-Cevzfnin diğer bir adı da Ebu Abdurrahman b. Ebil-Hasan'dır. Hicri 508 veya 510 yılında dünyaya geldiği tahmin ediliyor. Bu konuda farklı görüşler ileri sürülmüştür. O dönemde insanların doğum tarihleri önem arzetmediğin -den, âlimlerin doğum tarihi de belirsizdir. Ölümleri ise -top-lumdaki konumlarından dolayı- önemli hadiseler olduğundan herkes tarafından bilinmektedir. Bu nedenle tarihçilerin çoğu Îbnül-Cevzfnin vefat tarihinin H. 597 yılı olduğu noktasında mutabıktırlar. Ibnül-Cevzî, yetim olarak büyümüştür. Üç yaşındayken babası v efat etmiş ve kendisini halası büyütmüştür. İbnül-Cevzf bu hususu» "Babam öldüğünde henüz aklım etmiyordu. Annem ise dönüp bana bakmadı bile" sözleriyle dile getirmiştir. (Ibnül-Cevzî büyüdüğünde halası» onu dayısı olan Ebul Fazl b. Nazırın mescidine götürdü. Ebul-Fazl onunla en iyi şekilde ilgilendi). Orada Kur'ân -ı Kerîm'i ezberledi ve farklı kıraaüarı öğrendi. Kendisini hadis iliminde geliştirdi Hadis okudu ve çok sayıda hadis ezberledi. Bu sahadaki derin bilgisi sebebiyle kendisine "Hafız" lakabı verildi. Öyle ki her hangi bir hadis zikredildiğinde onun sahih» hasen, zayıf veya mevzu olduğunu bilebilecek bilgiye sahipti. Alimimiz İbnü'l-Cevzî, İslâm esaslarına dair ilimleri öğrenmekle kalmamış, o asırda meşhur olan diğer ilim dallarını da öğrenmeye çalış mış, sahip olduğu okuma ve araştırma tutkusu, ufkunun perdelerini aralamıştır. Bu durumunu, kendi ifadeleriyle şöyle anlatıyor: "Ben çocukluğumdan itibaren, belli bazı ilimlerle ilgilenmekle yetinmeyip, bütün ilimlerle meşgul olmayı tercih ettim. Bütün ili mlerden istifade etmeyi sevdim. Bazılarına değil, tamamına hakim olmak için gayret sarfettim." Hocaları İbnül-Cevzî, dayısı ve ilk hocası olan Ebu'l-fazl b. Nazımdan birçok dalda eğitim aldı. Tahsil hayatında seksen hocadan ders aldığı rivayet edilir. En meşhur hocaları şunlardır: 1. Ali b. Abdulvâhid Deynurî. Büyük âlimlerdendi. H. 541 yılında vefat etti. 2. Hibetullah Ebu'l-Kasım b. Husayn eş-Şeybânî el-Bağdadî. H. 525 yılında vefat etti. 3. Hüseyin b. Muhammed b. Abdulvahhâb Ebu Abdullah. H. 542 yılında vefat etti. 4. Ebu Bekir Muhammed b. Hüseyin b. Ali el- Mezra-ki H. 527 yılında vefat etti. 5. Mevhub b. Ahmed b. el-Hudar b. Hasan Ebu Mansur el-Cevâlîkî. Arap Dili ve Edebiyatında derin bir âlimdi. H. 540 yılında vefat etti. Büyük Alim Ibnül-Cevzî İbnül-Cevzî, iki sahada üstün bilgi ve yetenek sahibiydi. Bunlar, va'z ve hadisti. tBNCt-CgVZ! / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI

Vafz etmeye gençliğinde yöneldi. Genç olmasına rağmen akranlarının bu sahada önüne geçti. Yıllar geçtikçe artan bilgisi ve ustalığı» insanları kendisine yöneltiyordu, izdiham derecesinde kalabalığın iştirak ettiği va'zlarına, ilgi gittikçe artıyordu. Ibnü'l-Cevzî vaazlarını şöyle tanımlıyor: "Allah (c.c.) bana» iki yüzbinden fazla insanın zikir meclislerinde hidâyete ulaştığım gösterme lütfun da bulundu. Va'zımla kalpleri taş bağlamış insanların» hiç yaşarmayan gözleri yaşardı." Halife el-Mustazî, onun vaazlarını hiç kaçırmazdı. Birkaç kez va'zını perde arkasından dinlemiştir. Hadisteki haklı şöhreti» bu alandaki derin bilgisinden kaynaklanıyor du. Yaşadığı dönemde rağbet gördüğü gibi, vefatından sonra da unutulmadı. Kendisine hadis Amindeki başarısından ötürü verilen "Hafız? lakabının hakkını veriyordu. Bu sahada birçok kitap telif etti. Hadis ilmindeki başarısının nedeni» daha tahsile yeni başladığında bu sahaya olan meyli ve tutkusuydu. Hadis öğrenmekten ve ezberlemekten» kaynakları karıştırmaktan büyük haz duyardı. Bu konuda şöyle diyor: "Çocukken yanıma kuru peksimet alır ve hadis öğrenmek için İsa nehrinin kıyısına giderdim. Yanıma aldığım peksimetleri yemek aklıma bile gelmezdi. Akşam olunca ucundan ufak bir parça yer ve üzerine su içerdim. İlim tahsil etmekten başka çabam olmazdı. Bu da, Peygamber (s.a)'in hadislerini ezberlemede, O'nun ahvâlini ve âdâbları-nı, ashabının ve tabiilerinin ahvâlini öğrenmede muvaffak olmama neden oldu." îbn Hallikan şöyle diyor: "Îbnül -Cevzî hadis yazarken ve ilimle meşgul olurken açtığı kalemlerin ufaklarım biriktirirdi. Vefat ettiğinde suyunun onlarla ısıtılmasını vasiyet etti ve vasiyeti yerine getirildi." Ibnül-Cevzf nin geniş bilgi sahibi olması Câhız'ın karşısına konmasına neden olmuştur. Cahız'ın edebiyatta, Ibnül -Cevzf nin dinî ilimlerdeki üstünlüğü aralarındaki far- kı teşkil ediyordu. İbnül-Cevzî asla azımsanmayacak fair şöhrete ulaşmasına rağmen kitap larının az yayınlanmış olması nedeniyle hakettiği ölçüde tanınmamıştır. Eğer yazmış olduğu eserler-basılarak-günışığına çıkarılsaydı, kitaplarının üniversitelerde, özellikle sosyal ve dini içerikli fakültelerde, okutuluyor olması kaçınılmazdı. Çünkü bu sahada harika eserler vermiştir. Tefsir, hadis, dil ve tarih alanlarında, kıssa ve va'z türünde çok eserler yazmıştır. Günümüze ulaşan eserlerini inceleyen okuyucular, bu gerçeği çok açık göreceklerdir. Metoda (Üsluba) İbnül-Cevzî, anlatım tarzının bozulduğu, ifade ve anlamdan çok şekle önem verildiği bir dönemde yaşadı. Ancak döneminin popüler anlayışına itibar etmedi. Anlatımı ve anlatımdaki üslûbu sade ve çarpıcıydı. Düşündüklerini edebi bir şekilde ifade edebilme kabiliyetine sahipti. Şairliği Onunla aynı dönemde daha sonra yaşayanlar, onun şiir yazdığım ifade etmişlerdir. Ibn îmâd el-Hanbel! ve îbn Hallikan, onun güzel şiirler yazdığım söylemişlerdir. Gerçekte ise şiirleri, nesilleri kadar başarılı değildi. Bu yüzden ne âlimler ne de kendisi şiirlerine önem vermemiştir. En güzel şiirlerine, Bağdatlılara hitap ettiği şu mısraları örnek verebiliriz: *Irakk bir genç mazur Kalbleri katılıkla değişir Yabancının sözüne rağbet eder Aldırmazlar eşe dosta." lBMÜ*L~CEVZt / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI Eserleri İbnül-Cevzfnin ilim yelpazesi çok genişti. Engin ilim birikimi ve kültürü, ona çok farklı sahalarda eser verme imkânını sağladı. Tefsirde o derece ilerledi ve tanındı ki, bu konuda darb-ı mesel haline geldi. Bazı âlimler» eserlerinden bahsederken akim kabul edemeyeceği derecede mübalâğada bulundular. Ibn Hallikan şöyle diyor: "Neticede kitapları sayılmayacak kadar çoktu. Farklı alanlarda birçok eser verdi. İnsanlar mübalâğa yaparak şöyle derler: Vefatından sonra defterleri sayıldı. Yaşadığı her güne bölündüğünde gün başına dokuz defter düştü.' Bu da çok büyük bir rakamdır. Düşününce aklı çaresiz bırakıyor. İbnü'l-Cevzfnin eserlerini belirlemede gerçekçi olmak istiyorsak» ilim adamlarının ittifak ettikleri eserlerini onun eserleri olarak belirtmemiz gerekmektedir. Şimdi, basılmış ve hâlâ el yazması olarak duran eserlerini

belirtelim. Umulur ki bu malûmat» aim adamları için, o eserimin tahkik edilmeleri hususunda teşvik edici olur. Baskı Eserleri 1. Telkîhu Fuhûmi Ehlfl-Eser 2. el-Muntazam fVt-Târih 3. el-Müdhiş 4. Ahbarun-Nisa 5. Telbîsü İblîs 6. Saydul-Hâtır 7. el-Ezkiyâ 8. el-Mugaffelûne vel-Hamkâ 9. Menakibu Ömer'ul-Hattâb 10. Rûhu'l-Ervâh 11. Def u ŞubhetiVTeşbih ve'r -Reddi Alel-Mücessime 12. Leftetil-Kebid 13. Menâkibu Ömer b. Abdul aziz 14. Menâkibu Ahmed b. Hanbel 15. Hasan-ı Basrî-Hayatı ve A'dâbı (Edebiyata) 16. Menâkibu Bağdad 17. Sıfatü's-Safvâ fiVTerâcim 18. Zemmül-Hevâ Basılmayan El Yazması Eserleri 19. el-Muğnî fi Ulûmil-Kur^an 20. Tezkiratul-Erîb fil-Luga 21. el-Vücûh ve'n-Nazâir 22. Fünûnul-Efnan 23. Câmiol-Mesanîd (7. cilt) f 24. el-Hadâik 25. Nakiyyü'n-Nakl 26. Ayunul-Hikâyât 27. et-Tahkîk fî Mesâüil-Hilâf 28. Müşkili's-Sıhah (4 cilt) 29. el-Vâhiyyât 30. ez-Zuafâ 31. el-Mevzuat 32. el-Müzhib fil-Mezheb 33. el-İntisaf fî Mesâilil-Hilâf 34. ed-Delâil fi Mensûril-Mesâil 35. el-Yevakît fıl-Hutâbi'l-Va'ziyye 36. Nesîmu's-Sahar 37. el-Müntahab 38. Ahbârul-Ahyâr 39. Müsirul-Azmi's-Sakini Ha Eşrâfil-Emâkin 40. Nefhu't-Tayyib 41. Şüzûrul-Akûd fî Târihul-Uhûd 42. en-Nasih vel-Mensûh 43. Fununul-Efnan fi Acâibu'l-Kur'ân 44. Lukatul-Menafi' fı't-Tıbbi vel-Feraseti İnde!-Arab 45. Muhtas arul-Muntazım 46. ez-Zehebul-Mesbûk fi Siyeril-Mülûk 47. Acaibu'l-Bedai' 48. el-Vefa fî Fezâili'l-Mustafa 49. el-Muhtar min Ahbari'l-Muhtar 50. Fezâilül-Kuds 51. Tabsiratul-Ahyâr 52. Takvimu'l-Lisan 53. Zadül-Mesîr fî İlmi't-Tefsîr 54. Neticetül-İhya (İhya'nın muhtas andır) 55. el-Mucteba 56. Büstanul-Va'izin 57. el-Mevrüdü'l-Azb

58. et-Tebsîra 59. es-Sebâtü İnde'l-Memât 60. et-Tefsîru'l-Kebîr (20 cilt) 61. Tehzibu'l-Müsned (20 cilt) 62. Minhâcül-Müridîn 63. Cennetü'n-Nazar 64. el-Keşfü ft Ehadisü's-Sahiheyn 65. en-Nur fî Fezaili'l-Eyyami Ve'ş-Şühûr 66. el-Kassâsu ve'l-Müzekkirûn 1BN0VCEVZİ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABİ MUHAKKİKİN ÖNSÖZÜ İbnttl-Cevzfnin eserleri seksene yakındır. Bunların sadece onsekiz tanesi basılmıştır. Eserlerin yekûnu ile basılmış olanlar arasındaki nispetsizdik, akla hemen şu soruyu getiriyor: "Neden bazı eserleri basılmış ve diğerleri basılmak için tercih edilmemiştir?99 Bazı eserlerinin seçilerek basılmasının birçok nedeni vardır. Bu nedenleri şöylece sıralaya bilim: 1. El yazmalarının bazılarının kolayca bulunması. Çünkü müslümanlara ait el yazmalarının çoğu, islâm Aleminin dışında bulunmaktadır. 2. Küçük olmaları. Birden fazla ciltten oluşan el yazmaları basılmamışl ar. Sadece el-Muntazım fi Tarihul-Mulû-ki ve'l-Ümem adlı eseri basılmıştır. Onun da baskısı tamam* lanmamış ve kısaltılarak on küsur ciltinin başımıyla yetinil -miştir. 3. Konuların cazip olması: Fıkıh, Tefsir v.s. konularda diğer âlimler de eserler yazmışlardır. Bu yüzden ilim adamları, İbnül-Cevzî'nin çok başardı olduğu veya işlenen temalar açısından bir benzeri olmayan özgün eserlerini tercih etmişlerdir. el-Ezkiyâ, Ahbâru'l-Hamkâ, Zemmül-Hevâ, el-Müdhiş ve Ahbâru'n-Nisâ bu konuda örnek kitaplardır. 4. El yazmasımn birden fazla nüshasının bulunması Bir el yazmasının birden fazla nüshasının bulunması, tahkikini ve baskıya hazırlanmasını kolaylaştırmaktadır. Basılan el yazmalarının çoğu, birden fazla nüshası bulunan el yazmalarıdır. 5. Okunaklı olması, tahrif ve yanlışların bulunmaması. İbnül-Cevzî "Ahmak ve Dalgınlar" Kitabım Niçin Yazdı? Böyle bir kitabın yazılması bazı insanları teşhir etmek ve yasak olan gıybeti işlemek değil midir? Allah'ın bu şekilde yarattığı insanlarla alay etmek değil midir? Başkalar ının musibetiyle teselli olmak değil midir? Yazar, dini az bilen, bilip de yaşamayan veya -her ne bahasına olursa olsun- okurları razı etmek ve gelir elde etmek isteyen diğer yazar ve edebiyatçılar gibi değildir. Aksine yazarımız fakih, dindar ve vaizdir. Öyleyse böyle bir kitabı yazmasının bir gayesi vardır. Öyleyse nedir bu gaye? Delilik, akıllılık, ahmaklık ve diğer sıfatlar, her toplumda varolan -kişisel- vasıflardır. Bunların nedenlerini ve belirtilerini kaleme almak yazarın, o özellikleri taşıyan kişilere hakaret etmesi anlamını taşımaz. Amaç, okuyucuları bu tur olumsuzluklara karşı eğitmek ve onlardan kurtulma yollarım -eğer kurtulmak mümkünse- göstermektir. aAhmak ve Dalgınlar Kitabında Îbnül-Cevzî, bu âfeti bütün yönleriyle incelemeyi amaçlamıştır, önce tanımlamayı, akıllılık ile delilik arasındaki farkı belirtmeyi amaçlamıştır. Sonra ahmaklığın bazı sınıflarının yaratılıştan, bazılarının ihmal ve yanlış hareketten kaynaklandığım belirtmiştir. Daha sonra her insanda -farklı uranlarda da olsa- ahmaklık ÎBNÜTL-CEV2İ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI bulunduğunu, bunun bir zararının olmadığını fakat yaratılıştan olan ahmaklığın şifası olmayan bir hastalık olduğunu belirtmiştir. Arkasından ahmakların isimlerini, kafa, boyun, sakal ve konuşma gibi fizikî; kendini beğenme, çok konuşma ve bilgisizlik gibi ahlâkî sıfatlarını aktarmıştır. Sonra insanları ahmakla arkadaşlık yapmaktan sakındırmış ve bu arkadaşlığın zararlarım belirtmiştir. Peşinden, ahmak bazı kadın ve erkeklerin kıssalarım anlatmıştır. Akıllı insanlar ın, hatta en akıllı insanların bile ahmakça

hareketler sergileyebileceğini, farklı kesimlerden yönetici, kadı ve ilim adamı hatta düşük seviyeli insanların sergiledikleri -ahmakça- davranışları geniş ifadelerle kaleme almıştır. Son olarak ahmaklık kapsamına giren birçok hususun olduğunu, ancak bunların buraya kadarki bölümler altında incelenemeyeceğini görmüş ve farklı olan bu konulan kitabın sonunda açtığı özel bölümde kaleme almıştır. Tahkik Aşamasında Yapılanlar Bu kitabı tahkik etmek üzere elime aldığımda güzelliğinin meydana çıkması, kolay okunabilmesi ve faydalanılması için şunları yapmaya karar verdim: 1. Âyetlerin numaralandırılmasını ve mânâsı kapalı olan kelimelerin açıklanmasını, 2. Metinlerdeki gramer ve imlâ hatalarının düzeltilmesini ve şiirlerin harekelenmesini, 3. Paragrafların düzenlenmesini, 4. Her bölüme başlık koymayı, 5. Adı geçen meşhur kişiler hakkında dipnotta kısa bilgiler vermeyi, 6. Mânâsı kapalı olan kelimeleri, ilmî terimleri ve zaman aşımıyla kullanımı değişen kelimeleri açıklama yı, 7. İncelenen konu ve şahısların fihristlerini yapmayı. Son olarak diyorum ki; okuyuculara okumaya lâyık bir kitap sunuyorum. Büyük âlimimiz ve edebiyatçımız Abdurrahman İbnül-Cevzf nin başka kitaplarım okuyuculara takdim etmek hazzına erişmeyi ümit ederim. Çünkü o, kitapları yayınlanması gereken büyük bir âlim ve edebiyatçıdır. Onun kitapları, özellikle kültür tutkunu okuyuculara haz verir ve kütüphaneler için büyük bir hazinedir. Muhammed Şerif Sukker YAZARIN ÖNSÖZÜ ÎBNÜt-CBVZİ /AHMAK VE DALGINLAR KİTA BI Nimeti bol veren, şükrü kabul eden ve bizleri birçok yaratılmışa üstün kılan Allah'a hamdolsun. İnsanlar içinde benzeri yaratılmayan efendimiz Muhammed (s.a)'e, O'nun ehline ve ashabına sabah ve akşam salât ve selâm olsun. Örnek alınsın diye zeki insanların kıssalarını toplamaya başladığımda «çünkü kahramanların kıssaları kahramanlığı öğretir- ahmak ve gafillerin de kıssalarını derlemeyi düşündüm. Bunun üç nedeni vardı: 1. Akıllı insan, ahmakların hikâyelerini dinlediği zaman sahip olduğu aklın kıymetini anlayacak ve böylesi bir nimet, şükretmesine vesile olacaktır. Hûşeb, Hasan-ı Basrfden şöyle rivayet etmiştir: Allah (c.c), Adem'i yaratınca sağından cennet ehlini, solundan cehennem ehlini çıkardı ve yeryüzüne dağıldılar. Bazıları a'ma, bazıları sağır, b azıları da özürlüydü. Bunun üzerine Adem (a.s): "Ey Rabbim! Çocuklarımı eşit yaratsaydm?" dedi. Allah (c.c) da: "Ey Adem! Ben şükredilmeyi murâd ettim," buyurdu. Haris b. Muhammed, Muhammed b. Müslim'i şöyle derken işittiğini rivayet ediyor: "Adamın biri, tbn Abbas'ın yamnda konuştu ve çokça hata yaptı. Bunun üzerine ıbn Abbas, kölesine döndü ve onu azâd etti. Adam, "Bu şükrün sebebi nedir?" diye sordu. îbn Abbas, "Allah beni, senin gibi kıl- madiği içini0 buyurdu. 2. Gafil kimselerin kıssalarım zikretmek, zeki insanları gaflete götürecek nedenlerden -bu nedenler çaba göstererek sakınılacak cinstense- sakınmaya teşvik eder. Eğer gaflet ve dalgınlık kişinin tabiatında varsa, onu değiştirmek mümkün değildir. 3. Nasipleri yaratılıştan eksik olan kişilerin kıssa larını okuyarak insanların kalblerini dinlendirmek gerekir. Çünkü insan sürekli ciddi olmaktan bıkar ve mubah olan bazı eğlencelerle dinlenir. Peygamber (s.a) Hanzala'ya: "Her saat bir olmaz," buyurmuştur. Gülmek ve Eğlenmek Mahzurlu Değildir Hanzalaw şöyle rivayet ediyor: Peygamber (s.a), cennet ve cehennemi anlattı. Sanki oraları gözlerimizle görüyorduk. Birgün eve geldim ve evdekilerle beraber güldüm. Bir şeyler olduğunu sandım. Ebu Bekir (r.a)le karşılaştım ve dedim ki: "Ben münafık oldum!" Ebu Bekir (r.a) "Neden?" diye sordu. Dedim ki: "Peygamber (s.a) cennet ve cehennemi anlattı. O'nun yanındayken sanki oraları görüyor gibi oluyorduk. Sonra evime gittim ve evdekilerle birlikte güldüm. Ebu Bekir (r.a), "Biz de aynısını yapıyoruz," dedi. Bunun üzerine Peygamber (s.a)'in yanına

geldim ve olanları anlattım. Peygamber (s.a) de şöyle dedi: "Ey Hanzala! Ailenizin yanında benim yanımda olduğunuz gibi olsanız, melekler yataklarınızda ve yolda sizinle musafaha ederler. Ey Hanzala! Her saat aynı olmaz." Kalpleri (Gönülleri) Dinlendirmek Gereklidir Ali b. Ebî Talib (r.a) şöyle der: "Kalplerinizi dinlendirin (1) Hanzala b. Rabi' b. Sayfî et-Teymî. Şahabıdır. Kadisiyye savaşma katılmış ve Kufe'ye yerleşmiştir. Hz. Ali (r.a) ile beraber Cemel vak'asına katılmamıştır. Kendisine Hanzala el-Kati b denilir. Çünkü Peygamberimizin kâtiplerindendi. Muaviye zamanında vefat etmiştir. İBNCL-CEVZİ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI ve onları dinlendirmek için ince -ye hoşa giden hikmetli- sözleri talep edin. Çünkü bedenlerin bıktığı gibi kalpler de bıkar.* Osame b. Zeyd (r.a)'den: "Kalplerinizi dinlendirin ki zikri anlasın/' dediği rivayet edilmiştir. Hasan-ı Basrî şöyle diyor: "Kalpleriniz dirilir ve öîür. Dirildiği zaman nafile, öldüğü zaman farzları işleyin" Zührî, şöyle rivayet ediyor : Adamın biri Peygamber (s.a)'ın ashabıyla oturuyor ve sohbet ediyordu Çokça sohbet ettiklerinde ve konuşmaktan yorulduklarında, "Kulak aynı şeyi duymaktan bıkar ve kalp nefret eder; bildiğiniz şiirleri okuyun ve (rahatlatıcı) kıssalar anlatın," derdi. Ebu'd-Derda şöyle diyor: "Ben fazlaca hak ile meşgul olmaktan bıkmamak için kendimi oyunla dinlendiriyorum." Muhammed b. îshâk™ şöyle diyor: îbn Abbas (r.a) arkadaşlarıyla oturduğu zaman bir süre konuşur ve "Sohbeti değiştirin" diyerek, Arapların hikâyelerini anlatırdı. Bunu tekrar tekrar yapardı. Zührf den arkadaşlarına şöyle dediği aktarılmıştır: "Şiir okuyun ve kıssa anlatın. Çünkü kulak aynı şeyleri duymaktan bıkar, kalp de nefret eder." îbn îshâk, Zührî*nin sohbetten sonra şöyle dediğini aktarıyor: "Şiir okuyun ve bildiğiniz fıkraları anlatan. Sohbetin bıkkınlığını hafifletecek ve gönüllerinizin hoşuna gidecek -kıssalar- anlatın. Çünkü kulak dinlemekten bıkar, kalp ise çabuk değişir.* Mâlik b. Dinar<3)>dan şöyle dediği aktarılmıştır: Sizden (2) Muhammed b. Ishâk b. Yesâr el-Medenî. Arapların en eski tarihçisi ve hadis hafızıdır. îbn Hişam'm rivayet ettiği es -Sîretü%-Nebeviyye adlı kitabı yazmıştır, iskenderiye'yi ziyaret etmiş ve Bağdat'ta vefat etmiştir. (H. 151) (3) Ebu Yahya Mâlik b. Dinar el-Basrî. Meşhur bir zâhiddi ve takva sahibiydi. El emeğiyle geçinir ve ücretle mushaf yazardı. H. 139 veya 129 yılında vefat etmiştir. öncekilerden bir adam konuşmaktan yorulduğu zaman, "Kulak dinlemekten bıkar, kalp de nefret eder; öyleyse nükteli kıssalar anlatın," derdi İbn Zeyd<4>, babasımn şöyle dediğini aktarıyor: Ata b. Yesâr, benimle ve Ebu Hazim'le konuşuyordu. Bazen ağlatıyor, bazen de güldürüyordu ve, "Bazen böyle, bazen de öyle olur," diyordu. Âlimler Neş'e ve Gülümsemeyi Severler Dedim ki: Alimler, hoş sohbeti ve latifeyi severler ve dinlerler. Çünkü latife, çalışmaktan yorulan insanın kafasını ve kalbini dinlendirir. Şu'be ders anlatırdı ve konuşurdu. Nahiv talebesini görünce "Muhakkak ki o, Ebu Zeyd'dir," derdi. Ibn Aişe(6>,den sakıncalı şeyler içeren sözl er aktarıldı. Adamın biri, kendisine: "Senin gibisine bunlar yakışır mı?" deyince, "Yazıklar olsun sana! O sözlerin senedlerini görmüyor musun? Rivayette bulunduklarımın hepsi zamanımızda-kilerden daha üstün değil. Ancak sizler içiniz kötü olmasına rağmen dış görünüşe bakarsınız. Çünkü bir toplumun içi, dışının üzerindedir." Ubeydullah b. Aişe'ye zahirilerden biri vasfedilerek, "O, her yönüyle ciddi biridir," denildi. Ibn Aişe de, "Aklının ve gönlünün alanım daraltıyor. Eğer bir halden ötekine serbest bıraksa sıkıntı bağından kurtulacak ve zinde bir şekilde ciddiyetine kavuşacak," dedi. (4) Abdurrahman b. Zeyd b. Eşlem el-Adevî el-Medenî. Babasından ve başkalarından rivayette bulunmuştur. el-Hanbelî, Şuzûrat adlı eserinde çok hadis rivayet eden zayıf bir ravi olduğunu belirtmiştir. Babası sikaydı ve Mescid -i Nebevi'de ders veriyordu. Ömer b. Abdülazizle hilafeti döneminde beraberdi. Tefsir dalında

kitabı vardır ve onu oğlu Abdurrahman rivayet etmiştir. H. 136 yıhnda vefat etmiştir. (5) Ebu Abdurrahman Ubeydullah b. Muhammed b. Hafs b. Ma'mer et-Teymî. ıbn Aişe olarak tanınır. Hadis ve siyerde meşhurdur. Kardeşlerine dört bin dinar infak etmiş ve fakir düşmüştür. Bağdat'ı ziyaret etmiş ve H. 228 yılında vefat etmiştir. İBNÜ'L-CEVZİ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI AsmaS^den, Harun Reşidi şöyle derken işittiği rivayet edilmiştir: "Fıkralar zihni dinlendirir ve kulakları açar." Hammad b. Seleme şöyle derdi: "Fıkra ve neş'eli şeyleri erkeklerin delikanlıları sever ve kılıbıkları nefret eder." Asmaî anlatıyor: Muhammed b. Imran et-Temîmî, Medine kadısıydı. Ondan akıllısını görmedim. Birgün şu mısraları okudum: "Ey evimi soran, ben hana indim. Ekmekçiden ekmeğe gelir; ne rehin kabul eder ne unutur! Ben torbamdan yer ve elbisemden giyerim. Ta ki, azı dişim acı verir.* "Bunları benim için yaz,* dedi. "Allah seni ıslah etsin! Bunları ancak çocuklar yazmak ister," dediğimde de, "Yazıklar olsun! Sen yaz onları; büyükler de gülmekten ve neş'eden hoşlanır," buyurdu. Alimler Mubah Olan Oyundan Hoşlanır Buraya kadar anlattıklarımızdan anlaşılıyor ki âlimler, ciddiyete yardıma olan mubah oyunlardan ve eğlenceden hoşlanırlar. Ebu Faris şöyle diyor: "Kalbimi bazı boş sözlerle dinlendiririm Bu, benim gerçek olmayan cehalet imdir Fazilet ehli gibi onda şaka yaparım Şakaysa bazen kalbin ci lâsıdır" Haram veya Helal Olan Mizah Ahmak ve dalgın (gafil) insanların hikâyelerini anlatmak, mizahı da beraberinde getirir. Peygamber (s.aXden: "Bir insan, beraberindekileri güldürecek bir söz söylese (cen- (6) Abdulmelik b. Karîb b. Ali b. Esma' el-Bâhilî veya Ebu Said el-Bâhilî. Arapların rfivisi ve büyük dil âlimlerinden, edebiyatçı ve coğrafyacıların-dandı. Çok eser yazdı. Uel-Hayl ve el-Azdâd onlardan bazılarıdır. H. 122 yılında doğmuş ve 216 yılında vefat etmiştir. netten) yıldızlar kadar uzaklaşır," buyurduğunu rivayet ediyorsunuz dense, şöyle cevap veririz: Peygamber (s.a)'in bu sö-zü, yalanla güldürme şeklinde yorumlanır. Zaten hadiste bu yorum yapılmıştır. Peygamber (s.a), "İnsanlarla konuşan ve onları güldürmek için yalan uydurana yazıklar olsun ," buyurmuştur. Bazı zamanlarda insanları güldürmek caizdir. Müslim, MüfrecFinde Ömer (r.aXden şöyle rivayet ediyor: "Peygamber (s.a)'le konuşacağım; umulur ki güler! Dedim ki: "Eğer Zeyd'in kızı ve Ömertn karısı benden nafaka isterse kafasını vuracağım/ Bunun üzerine Peygamber (s.a) güldü.* Mekruh olan, insanları güldürmeyi âdet haline getirmektir. Çünkü gülmenin azı sakıncalı değildir. Peygamber (s.a), azı dişleri görünecek kadar gülerdi Sakıncalı olan, gülmenin aşırısıdır. Çünkü Peygamber (s.a), "Çokça g ülmek kalbi öldürür," buyurmuştur. Bazı vakitlerde gülmek ise yemeğin tuzu gibidir. Kitabın Bölümleri 1. Ahmaklık ve Anlamıdir 2. Ahmaklık Anatomiktir 3. insanların Ahmaklıkta Farklıdır 4. Ahmakların Adları 5. Ahmakların Özellikleri 6. Ahmaklarla Arkadaşlık Yapmanın Sakıncaları 7. Arapların Ahmaklıklarıyla Tanınmış Olanları ve Onlarla İlgili Benzetmeler 8. Ahmaklığı ve Dalgınlığıyla Bilinenlerin Kıssaları 9. Akıllı Olmalarına Rağmen Ahmakça Davrananların Kıssaları 10. Gafil Emir ve Valiler tBNÜ'L-CEVZt / AHU AK VE DALGINLAR KİTABI 11. Dalgın ve Gafil Kadılar 12. Ahmak Kâtip ve Odacılar 13. Gafil Müezzin ve imamlar 14. Gafil ve Dalgın Bedeviler

15. Gafil ve Dalgın Hikayeciler 16. Zâhidlik Taslayan Gafiller 17. Gafil ve Dalgın Eğitimciler 18. Genel olarak Dalgın ve Gafiller 1. AHMAKLIK VE ANLAMI Îbnül-A'rabî şöyle diyor: "el-Hamâka" kelimesi, «. çarşı kesada uğradı" ibaresinden alınmış, tü - retilmiştir. Sanki ahmak kabul edilenin aklı ve görüşü kesada uğramıştır da, savaş konusunda kendisiyle istişare edilmez ve görüşüne iltifat edilmez. Ebu Bekir el-Mekârim şöyle diyor: "Bakla, su yolunda ve deve uğrağında bittiği için ahmak olarak isimlendirilmiş-tir." Ibnül-A'rabî de şöyle diyor: "Kişi bu nedenle ahmak olarak adlandırılır. Çünkü sözünün -ciddisi ciddi olmayandan, yumuşağı sertinden- ayırdedilemez:* Ahmaklık ve Delilik Arasındaki Fark Dil bakımından ahmak kelimesini inceledik. Çünkü mânâ anlaşılmadan maksada erişilemez. Ahmaklık ve gaflet, deliliğin aksine, amaç doğru olduğu halde yanlış yol takip etmek ve yanlış yöntem kullanmak-tır. Çünkü delilik, amaç ve yöntemdeki bozukluktan ibarettir. Kısaca ahmak, amacı doğru olmasına rağmen yanlış yol takip eden ve amaca ulaşacağı yolda ilerlerken yanlış hareket edendir. İBNÜ'L-CBVZÎ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI Deli ise asıl hareket noktası yanlış olandır. Deli, seçil -memesi gerekeni seçendir. Bu durumu, kıssalarım anlatacağımız bazı dalgınları örnek vererek izah edeceğiz. İşte bir örnek: Valinin birinin kuşu kaçar ve şehrin kapılarının kapatılmasını emreder. Bu valinin asıl amacı, kuşun korunmasıdır. 2. AHMAKLIK ANATOMİKTİR Ebu îshâk'tan aktarılıyor: "Zenginin fakir, fakirin zengin olduğunu ve dirinin öldüğünü duyarsan inan. Ancak ahmağın akıllandığım duyarsan asla inanma." Kadı Ebu Yusuf Ahmaklığı Anlatıyor "Üç şey vardır; ikisine inan ve birine inanma. Sana, seninle olan biri duvarın arkasına dönünce öldü, fakirin biri memleketin biline gitti ve zengin oldu denirse inan. Ancak ahmağın biri memleketin birine gitti ve akıllandı denirse inanma.* Ahmaklığın ilacı Evzaî şöyle diyor. "İsa (a.s)'ya şöyle sorulduğunu duydum: -Ey Allah'ın elçisi! Sen ölüleri diriltiyorsun.- Evet, Allah'ın izniyle! - Anadan doğma körü iyileştiriyor sun. -Evet, Allah'ın izniyle!- Peki ahmaklığın çaresi nedir? diye sorulunca, -İşte o beni çaresiz bırak tı, buyurdu.* Ca'fer b. Muhammed şöyle demiştir: "Ahmak katında edeb, Ebu Cehil karpuzunun dibine akan su gibidir. Ebu Cehil karpuzu suyu emdikçe acılaşır." ÎBNÜTL-CEVZİ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABİ Ahmaklık Kadınsı Hareket Etmekten Daha Kötüdür Me'mun anlatıyor: Benimle müslümanlann e miri Harun Reşid arasında olup biteni biliyor musunuz? Bir hata işlemiştim. Yanına varıp selâm verince bana: "Kaybol ey ahmak!" dedi. Kızdım ve oradan ayrıldım. Bir süre yanına gitmedim. Bir kağıda şu mısraları yazıp bana gönd erdi: "Keşke sözüm başka olsaydı; ayrılığın uzun oldu. Hata sende mi yoksa bende mi? Eğer etmişsen bize ihanet, bağışlasın Allah Eğer size ihaneti ben etmişsem bağışlaf* Bunun üzerine yanına gittim. "Eğer hata benimse, bağışlanmayı dileriz. Hata sizdense onu bağışladık," dedi Ben de, "Bana ahmak dedin; eğer karı kılıklı deseydin daha hafif olurdu," dedim. "Aralarında ne fark var?" diye sorunca, "Kadınsı hareket etmek, erkeğe, kadınlarla arkadaşlık etmekten bulaşır. Onlarla oturup kalkmayı bırakınca bu durumdan kurtulur. Ahmaklık ise anatomiktir. Bazı şairler şöyle demiştir: 'Bedenler hasta olunca onları tedavi etmek, aklın tedavisinden daha kolaydır/ dedim." 3. İnsanlar Ahmaklikta Farklidir Ahmaklık, akim sağlam olmamasıdır. Daha önce de ifade ettiğimiz gibi ahmaklık, aklın veya zihnin sağlıklı olmamasıdır. Yaratılıştan gelen bir şeyi tedavi etmek

veya cezalandırarak düzeltmek mümkün değildir. Ancak özde sağlam olan, fakat aksak yanları bulunan bir kimseyi eğitimle düzeltmek mümkündür. Kısaca, insanlar akıl konusunda farklıdırlar. Bunun için ahmaklıkta da farklılık gösterirler. İbrahim en-Nazzam^a, "Ahmaklığın sınırı nedir?" diye sorulunca, "Bana sınırı olmayanın sınırım soruyorsunuz," karşılığını vermiştir. Hz. Ömer (r.a), "Ey İnsan! Seni ihsanı bol Rabbine k arşı aldatan nedir(8)?" âyetini okuyunca, "Ey Rabbim! Ahmaklık!" dedi. I • >v« 11 Her İnsanda Ahmaklık Vardır Hz. Ali (r.a), "Her insanda (biraz) ahmaklık vardır ve onunla yaşar," demiştir. (7) İbrahim b. Yesar b. Hant el -Basrî Ebu îshâk en-Nazzâm. Mu'tezile imamlarından dır. Felsefe, fıkıh ve edebiyatta derinleşmiş ve kendine has fikirler ortaya atmıştır. Bu fikirlerine bir grup insan tâbi olmuş ve onlara *en-N azzamiyye* adı verilmiştir. İL 160 yılında doğmuş ve H. 231 yılında vefat etmiştir. (S) înfitar, 6. İBNÜVCEVZf / AHMAK VB DALGINLAR BÎTABI Ebu'd-Derda (r.a), "Allah'ın zâtı nazara alındığında hepimiz ahmak durumundayız19 demiştir. Vehb b. Münebbih** şöyle diyor: "Allah (c.c), inşam ahmak yaratmıştır. Öyle olmasaydı hayatta mutlu olamazdı." Mutarrif 10)>ten şöyle rivayet edilmiştir. "Yemin^ettiğim zaman tutmayı umarım. Allah!a olan ilişkilerinde ahmak olmayan yoktur. Ancak bazılarının ahmaklığı bazılarınınkin-den daha hafiftir ."-"İnsanların akılları (yaşadıkları) zaman kadardır. Onlar insandır ve zayıftırlar. Bu yüzden insan suyunda boğulan insanlar görüyorum." Süfyan-ı Sevrî ise şöyle diyor: İnsan, yaşayabilmesi için ahmak yaratıldı. Bazı şairler şöyle demiştir: "Vallahi kaçanlar eksikliğinden değil akılların eksikliğinden kaçarlar.9 (9) Ebu Abdullah Vehb b. Münebbih. Tarihçidir. Geçmiş ümmetlerin kıssa-lanyla çok ilgilenmiştir. Ömer b. Abdulaziz zamanında San'a kadılığına getirildi. Tarihle ilgili birçok eser yazmıştır. H. 34 yılında San'a da doğmuş ve H. 114 yılında vefat etmiştir. (10) Ebu Abdullah Mutarrif b. Abdullah b. Sâhir el-Âmirî el-Bfisri. Tabiilerin ileri gelenlerinden fakih ve zâhid biriydi. Ali ve Ammar (r.a)'dan rivayette bulunmuş, sika bir râvidir. H. 89 veya 95 yılında vefat ettiği söylenmiştir. 4. AHMAKLARIN ADLARI Ahmak Erkeklerin Adları: el-Ahmak, er-Rakf, el-Mâ-ik, el-Ezbak, el-Hachâce, el-Helbace, el-Hatal, el-Haraf, el-Melağ, el-Mâc, el-Meslûs, el-Me'fÛn, el-Me'fûk, el-A'fek, el-Fekâka, el-He^e, el-Elak, el-HaVam, el-Ülfet, er-Ratf, el-Bâ-İıir, el-Hecra', el-Meca', el-Envek, el-Hebnek, el-Ehvec, el-Hebnek, el-Ahrak, ed-Dâik, el-Hedâk, el-Hebnekâ, el-Med-leh, ez-Zehûl, el-Ca'bes, el-Evrah, el-Hûf, el-Mu'zal, el-Fe-dem, el-Hetur, îyâyâ, Tabâkâ. Denilir ki: "Ahmağın hiç fazileti olmasa isminin çokluğu yeter." Ahmak Kadınların Adları El-Verhâ, El-Harkâ, Ed-Defnes, El-Haz'al, El-Hevcâ, El-Karsa', Ed-Dâike, Er-Ratîe. İBNÜTUCBVZÎ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI 5. AHMAKLARIN ÖZELLİKLERİ Ahmakların özellikleri fizik ve davranış bakımından iki kısma ayrılır: 1. Hikmet ehli insanlar, şöyle demişlerdir: "Eğer kafa küçük ve biçimsizse dimağın kötülüğüne alâmettir.'9 Calinous şöyle der: "Kafanın küçük olması, kesinlikle dimağın kötülüğüne alâmettir." Boynun kısa olması, dimağın (aklın) azlığına ve zayıflığına delâlet eder. Azaları ölçü bakımından birbiriyle orantılı olmayan kişinin dimağı kötü, aklı ve anlayışı kıt dur. Örnek olarak vücutça çok iri, parmakları kısa, yüzü yuvarlak, aşın uzun, ensesi kısa, yüzü, aim, boynu ve ayakları etli olanlar gibi. Kafanın Özellikleri

Aynı şekilde kafası ve sakalı yuvarlak, yüzü ablak, gözü oynak ve patlak olanlar, insanların hayırdan en uzak olanlarıdır. Baktığında haya etmezler ve çok hatalı konuşurlar. Gözün özellikleri Eğer göz beden doğrultusunca (uzunlamasına) gidiyor - sa o kişi hilekâr ve hırsızdır. Eğer göz titrekse sahibi tembel, ahmak ve kadınları sevendir. Mavi göz, maviliğinde za'feran gibi sarı karışımı varsa, ahlâkın kötülüğüne delâlet eder. înek gözüne benzeyen göz, ahmaklığa alâmettir. Eğer göz patlak ve kirpikler düşükse o kişi ahmaktır. Eğer kirpik ler herhangi bir hastalık olmaksızın kırık ve renkli ise o kişi hilekâr, yalancı ve ahmaktır. Boyundaki ve omuzdaki kıl, cür'et ve ahmaklık alâmetidir. Göğüs ve karın üzerindeki ise sezgi kıtlığının alâmetidir. ' " Boyun ve Dudakların Özellikleri Boynu uzun ve ince olan, çok bağıran, ahmak ve korkaktır. Burnu büyük ve dolu olanın anlayışı kıt olur. Dudağı büyük olan, ahmak ve kaba olur. Yüzü daire gibi olan câhildir. Kulağı uzun olanın ömrü uzun olur ve o câhildir. Ses güzelliği ahmaklık ve sezgi kıtlığı alâmetidir. Et çokluğu ve sertliği, his ve anlayış açısından kabalığın alâmetidir. Uzun boy, cehalet ve zekâ kıtlığının alâmetidir. Sakalın uzunluğu ahmaklık alâmetidir. Yanıltmayan alâmetlerden biri de uzun sakaldır. Uzun sakallı, ahmaklıktan hâli değildir. Tevrat'ta şöyle yazılı olduğu rivayet edilmiştir: "Sakalın çıktığı yer dimağdır. Kimin sakalı uzun olursa dimağı az olur. Kimin dimağı az olursa aklı az olur. Kimin de aldı azsa o ahmaktır.** Bazı bilginler, şöyle demişlerdir: "Ahmaklık uzun sakaldır. Kim in sakalı uzun olursa ahmaklığı çok olur." Bazı kişiler, sakalı çok uzun birini gördüler ve "Eğer bu sakal bir ırmaktan çıksa onu kurutur/' dediler. lBNÜTy-CEVZt / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI Ensenin Kalın Olması Ahnef b. Kaya01' şöyle diyor: "Ensesi geniş v e sakalı çok uzun birini görürsen Ümeyye b. Abdi şems dahi olsa ahmak olduğuna hükmet." Muaviye, kızıp söylendiği birine, "Sakalının uzunluğu, ahmaklığına ve aklının kısalığına şehâdet etmemize yeter,*9 demiştir. Abdulmelik b. Mervan şöyle demiştir: "Kimin sakalı uzunsa onun aklı eksiktir.99 Bazıları da, "Kimin boyu ve boynu kısa olur ve sakalı uzun olursa, müslümanların onun aklına geçmiş olsun demeleri bir haktır,99 demiştir. Basiret ehli insanlar şöyle demişlerdir: "Kişi boyu ve sakalı uzunsa ahmak olduğuna hükmet. Buna kafasının küçüklüğü eklenirse ahmaklığında şüphe etme.99 Bazı bilginler, "Aklın yeri dimağ, ruhun yolu burun ve ahmaklığın alâmeti uzun sakaldır,99 demişlerdir. Said b. Mansûr'dan rivayet ediliyor: Ibn Idris'e, "Selam b. Ebî Hafsa'yı gördün mü?" diye sordum. "Evet, gördüm; uzun sakallı ve ahmaktır dedi. Muhammed b. Şîrîn*1*' şöyle demiştir: "Birinin sakalının uzun olduğunu görürsen aklının noksan olduğunu bil. Zi-yad b. Ebih(18) de "Kişinin sakalı tutamından uzunsa, sakalının fazlası kadar aklı eksiktir,99 demiştir. Bazı şairler şöyle demişlerdir: (11) Tabiînin önde gelenlerindendir. Hs. Peygamber (s.a.v.) samanına yetişmiş ancak peygamberi görememiştir. (12) Ebu Bekir b. Muhammed b. Şîrîn el-Basrî. Basra'nın şeyhi, samanın din âlimlerinin imamıydı. Birçok sahabî ve tabiinden rivayette bulunmuştur. H. 33 yılında doğmuş ve 110 yılında vefat etmiştir. (13) Ziyad b. Ebih. Ziyad b. Ebî Süfyan da denir. Lakabı Ebu Muğire'dir. Fetih yılında Taifte doğdu. AK (r.a) taralından İran valisi tayin edildi . Muaviye zamanında da Basra, Horasan ve Irak valiliklerine tayin edildi Kureyş'in dâhiler indendi ve Kufe'de H. 63 yılında vefat etti "Birine sakal bırakUrdıysan ve Sakalı göbeğine kadar uzadıysa Onun katımızda aklının noksanlığı Sakalının fazlalığı kadar dır.9 Ahmağın Sözü, Ahmaklığına En Fazla Delâlet Edendir

Ahmağın sıfatlarından birede kulaklarının küçük olmasıdır. Ahmak, yürüyüşünden ve tereddüdünden tanınır. Ahmaklığının en büyük delili ise sözleridir. Ebul-Kasım Abdurrahman b. Muhammed, şöyle anlatıyor: el-Mehdî, tsabaz mahallesinden (yanındaki) az bir grupla ayrıldı. Aniden geri döndü ve (yeni yaptırdığı saraya) girdi. Oradaki insanların hepsini dışarı çıkardı. Askerlerin gözünden kaçan iki kişi kaldı. Mehdi, onlardan birini gördü. Aklı ermeyen bu kişiye seslenerek "Sen kimsin?" diye sordu. O da "Benim, benim, benim" dedi - Yazıklar olsun! Sen kimsin? — Bilmiyorum! — Bir ihtiyacın mı var? — Hayır! Hayır! Bunun üzerine "Allah canım alsın! Onu buradan çıkartın!" dedi ve adamı çakardılar. Hizmetçisine "Arkasından git ve farkettirmeden ne yaptığım öğren; onun dokumacı olduğunu sanıyorum," dedi. Sonra ikincisini gördü ve konuşturdu. Adam cesurca cevap verdi ve "Senin davetlilerinin çocuklarındanım," dedi. Aralarındaki konuşma şu şekilde devam etti: - Neden buraya geldin? - Şu güzel binayı görmek, müzminlerin emirine uzun İBNÜ'L-CEVZÎ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI ömür, bol nimet, izzet ve selâmet verilmesi için bolca dua etmek için geldim. - Bir ihtiyacın var mı? - Evet! Amcamın kızım istedim; ancak babası vermedi. Senin malm yok," dedi. insanlar mal istiyorlar, benimse malım yoktur. - Sana elli bin dirhem verilmesini emrediyorum. - Ey müzminlerin emiri! Uğruna canım feda olsun! En güzel iyiliği ve en büyük ikramı yaptın. Allah, kalan ömrünü geçenden çok ve kalan günlerini geçenden daha hayırlı kılsın. Verdiği nimetlerden seni, sorumluluğun altındakiler! de senden faydalandırsın. Bunun üzerine Halife el-Mehdi, paranın acil verilmesini istedi. Ardından adam gönderdi ve "Sanatım sorun, onun kâtip olduğunu sanıyorum," dedi. Önce gönderdiği geldi. "O dokumacı/' dedi. Diğeri geldi ve adamın kâtip olduğunu bildirdi. Bunun üzerine el-Mehdî, "Kâtip ve dokumacıyla konuşmam kolay olmadı," dedi. Ahmak, Künyesinden Tanınır Muaviye'den arkadaşlarına şöyle dediği rivayet edili r: "Ahmağı aranızda herhangi bir yakınlık olmaksızın nasıl tanırsınız?" Bazıları: "Yürümesinden, bakışından ve tereddütlünden," bazıları da: "Aksine, künyesinden ve yüzüğünün nakısından tanırız," dediler. Onlar bu şekilde konuşurlarken adamın biri, ötekine : "Ey Yakut'un babası!" diye seslendi. Muaviye, sesleneni yanına çağırdı. Adamın üzerinde silah vardı. Onunla bir süre konuştu ve "Yüzüğünün kaşındaki nedir?" diye sordu. Adam da: "Hüdhüd'ü niçin göremiyorum? Yoksa kayıplara mı karıştı?"04* dedi. Bunun üze rine oradakiler: "Ey mü'minlerin emiri! Söylediğin gibi," dediler. İmam (14) Nemi, 20. Şafiî (r.a/den şöyle dediği rivayet edilir: "Yüzüğü büyük ve yüzüğünün kaşı küçük olan birini görürseniz o, akıllı insandır. Yüzüğünün gümüşü az ve kaşının büyük olduğunu görürseniz o, âciz biridir. Mürekkebi sol yanında olan birini görürseniz o, kâtip değildir. Mürekkebi sağ yamnda ve kalemi kulağında ise o, gerçek katiptir." AHMAĞIN AHLÂKÎ SIFATLARI Ahmaklığın ikinci kısmı, kişilerin davranış ve fiilleriyle alâkalı kısı mdır. Hadiselerin sonucuna bakıp ibret almamak tanımadığına güvenmek ve sevgisizlik, bu davranışların örnekleridir. Kendini Beğenmek ve Çok Konuşmak Ebu'd-Derda°6) şöyle diyor: "Kişinin zarafeti ve düzgün konuşması, geceleri namaz kılan ve gündüzleri oruç tutan olsa dahi şu üç hasleti taşıyorsa sizi aldatmasın: Kendini beğenme, kendini ilgilendirmeyen konular üzerine çok konuşma ve kendisi yaptığı halde, aynı şeyi başkalarına çok görme. Bunlar, cahilliğin alâmetleridir."

Ömer b. Abdulaziz (r.a) şöyle diyor: "Ahmağın iki huyu asla yok olmaz: Çabuk karşılık vermek ve sağa sola çokça bakmak." Adamın biri, Muaviye'nin yanında çokça konuştu. Mu-aviye sıkılıp "Sus!" deyince, "Konuştum mu ki!" dedi. (16) Tam adı, Uveymin b. Mâlik b. Kays b. Ümeyye el-Ensarî el-Hazrecî. Kendisi şahabıdır. Bi'setten önce Medine'de ticaretle uğraşıyordu. İslâm gelince cesaret ve ibadette meşhur oldu. Hadiste "Uveymin Ebu'd -Derda ümmetimin bilginidir," buyurulmuştur. Muaviye, kendisini Hz. Ömer'in emriyle Dimeşk kadılığına tayin etmiştir. Büyük âlim ve bilginlerdendi. Peygamber zamanında Kur'ân'ı ezberlemiştir* 179 hadis rivayet etmiştir. H. 82 yılında Şam'da vefat etmiştir. ÎBNCL-CE VZÎ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI Bilgisizlik Ahmağın sıfatlarından biri de bilgisizliktir. Çünkü akıl, sah ibinin az da olsa bir şeyler öğrenmesini sağlar. Yaş ilerlediği halde kişi bir şeyler öğrenememişse ahmak olduğunu gösterir. A'meş(16> şöyle demiştir: "Hiçbir bilgisi olmayan ihtiyarı gördüğümde tokat atasım geliyor." Abdullah b. Muaviye, Velid'ina7) arkadaşıydı. Yanına gelir, sohbet ederdi. Birgün satranç oynamaya başladılar. Bu arada görevli geldi ve "Allah, emiri ıslah etsin! Dayılarından ve Sakîf eşrafından büri seni ziyaret etmek istiyor," dedi. Ve-lid, "Bırak gitsin," dedi. Abdullah da "Sana ne zararı var; izin ver gelsin. Oyunumuz olduğu gibi dursun. Sadece bir mendil getirt, üzerine koyalım. Adamla görüştükten sonra oyunumuza devam ederiz,9 dedi Abdullah'ın dediğini kabul etti ve "izin ver içeri girsin," dedi İçeri girdi ki, heybetli, alnında secde izleri, sarıklı, sakalı taralı biri! Selam verdi ve "Allah, emiri ıslah etsin! Gazi olarak geldim. Seni ziyaret edip hakkını eda etmeden geçmek hoşuma gitmedi," dedi. Aralarındaki konuşma şöyle devam etti: - Hoş safa geldin. Allah, seni mübarek kılsın. (Bir az sustuktan sonra) Dayıcığım, Kur'ân'ı ezberledin mi? - Hayır! Meşguliyetten ezberleyemedim. - Peygamber (s.a)'in hadislerinden ve hayatından bir şeyler büiyor musun? (16) Ebu Muhammed Süleyman b. Mehran el-Esedî. Lakabı A'meş'tir. Esed-lilerin azadlısıdır. Kufe âlimkrindendi. H. 61 yılında doğdu. Ebu Evfa, Ebu Ucil ve diğer râvilerden hadis rivayet etmiştir. H. 148 yılında vefat etti. (17) Ebul-Abbas el-Velid b. Abdulmelik b. Mervan. Emevi halifelerindendi. H. 48 yılında doğdu. H. 86 yılında halife oldu. Emevi Camii ve Mescid-i Aksa'yı inşa ettiıroiştir. Zamanında Hindistan, Türkistan fethedilmiş ve Çin'e dayanılmıştır. H. 96 yılında vefat etti. - Hayır! Meşguliyetten öğrenemedim. ~ Arapların kıssalarım ve şiirlerini? - Hayır! - Hicaz halkının kıssalarım ve fıkralarını? - Hayır! - Arap olmayanların kıssalarım ve edebiyatlarım? - Onu zaten talep etmiyoruz! Bunun üzerine Velid, satranç tahtasının üzerindeki örtüyü kaldırdı, "Şah!" dedi. Abdullah b. Muaviye, "Sübhanal-lah" deyince, "Hayır! Hayır! Evde bizden başka kimse yok," dedi. Adam bu durumu görünce dışarı çıktı, onlar da oyunlarına devam ettiler. Ahmak Sahte Övgüden Hoşlanır Ahmağın hasletlerinden biri de, yalan övgüden ve hürmetten -hak etmese de- hoşlanmasıdır. Hz. Hasan'dan şöyle dediği aktarılmıştın Zeyd b. Ha-lid<lg> şöyle der: "Fakirlikten korkmayan zenginden ve zenginlikten ümidini kesen fakirden daha ahmak kimse yoktur." Asma?19* şöyle diyor:" Bir kimsenin akıllı olduğunu anlamak istersen sohbet esnasında asılsız bir şey anlat. Onu dinlediğini ve kabul ettiğini görürsen o ahmaktır. Kabul etmezse akıllıdır." (18) Zeyd b. Halid el-Cühanî el-Me dînî. Sahabenin meşhurlarmdandır. Bu-harî ve Müslim kendisinden 81 hadis rivayet etmiştir. H. 78 yılında vefat etmiştir. (19) Âbdulmelik b. Kureyb b. Âli b. Asmaî el- Bâhilî. Lakabı Ebu Said el-As-maf dir. Arapların râvisidir. Çok gezerdi Harun Reşid ona "Şiir Şeytanı" demiştir,

el-tbil, el-Azdâd, Halku'l-tnsan ve el-Müteradif çok olan eserlerinden birkaçıdır. H. 122-216 yılları arasında yaşamıştır. lBNÛt-CBVZÎ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI Bazı Bilginler Ahmağın Ahlâkım Vasfediyor Bazı bilginler şöyle demişlerdir: "Ahmak insanın ahlâkî vasıflarından bazıları şunlardır: Acelecilik, hafiflik, katı yüreklilik, gurur, günahkârlık, cehalet, basit akıllılık, ağır hareket etme, hıyanet, zulüm, taviz, gaflet, sevinme, kibir, hilekârlık, muhtaç olmadığında hakir görmek, muhtaç oldu* ğunda ümidini kesmek, sevindiğinde aşırı tepki vermek, konuştuğunda kötü söylemek, kendisinden bir şey istendiğinde cimri davranmak, istediğind e ısrar etmek, söyleneni anlayamamak, anırır gibi gülmek ve ağladığında yıkılmak" Ahmak Altı Huyla Tanınır Bazı bilginler şöyle demişlerdir: "Ahmak, altı hasletle tanınır: Sebepsiz yere öfkelenmek, meşru olmayan yere bağışta bulunmak, faydasız konuşmak, he rkese güvenmek, sır tutmamak, dost-düşman ayıramamak, aklına geleni konuşmak ve kendisini insanların en akıllısı sanmak." Ahmaklığın Alâmetleri Ebu Hatim b. Hayyam el-Hafız, şöyle demiştir: "Ahmaklığın alâmetleri şunlardır: Acele cevap vermek, emin olmayı terketmek, aşırı gülmek, çokça (sağa -sola) bakmak, hayırlı insanların aleyhinde bulunmak ve kötü insanlarla beraber olmaktır. Ahmak insan, yüz çevirdiğinde fırsat kollayan, yakınlaştığında görmemezlikten gelen, hilmini esirgediğinde hakkım inkâr eden, hakk ım inkâr ettiğinde bilim gösteren, iyilik yaptığında kötülük, kötülük yaptığında iyilik yapan ve zulmettiğinde insaf eden ve sana zulmettiğinde insaf etmeyendir. Eğer ahmakla arkadaşlık yaparsan, sana verilen ve onun mahrum olduğu akıldan dolayı Allah'a çokça şükret: 43 Muhammed eş-Şâmi' şöyle diyor: "Bir arkadaşım var terkeden edebi Sohbeti çok yorucudur sözünden ötürü Kızar cehaletle razı olunacak hale Ondan razı olur kızgınlık halinde9 ÎBNOt-CBVZl / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI 6. Ahmaklarla Arkadaşuk Yapmanin sakıncaları Peygamber (s.a) şöyle buyurmuştur: "Ahmakla kardeş olma! Çünkü zorlanarak sana (yol) gösterir ve yanlış gösterir. Belki faydalı olmak ister; ancak sana zarar verir. Susman konuşmasından, uzaklığı yakınlığından ve Ölmesi yaşamasından daha hayırlıdır." îbn Ebî Ziyâd anlatıyor: Babam bana dedi ki: "Ey oğlum! Akıllı insanlarla beraber ol, onlarla düşüp-kalk ve ahmaktan sakın! Çünkü ben ne zaman ahmakla oturup-kalk-sam aklımın eksildiğini hissederim." Ahmaklara Kızma! Abdullah b. Habîk'ten rivayet edilmiştir: "Allah (cc.) Musa (a.s.)'ya vahyetti ve -Ahmaklara kızma ki derdin artmasın/ buyurdu." Hasan-ı Basrî de şöyle demiştir: "Ahmağa küsmek, Allah'a yakınlıktır." Şelman b. Musa'dan şöyle dediği rivayet edilmiştir: "üç şeyin birarada bulunması mümkün değildir: Ahmakta anlayış şerefli bilinde seviyesizlik ve iyilik sahibinde kötülük" İnsanlar Dört Sınıftır Ahmed b. Kays'tan Halil bin Ahmed'in'20* şöyle dediğini aktardık: "İnsanlar dört sınıftır: Bilen ve bildiğini bilen; o kişi, âlimdir. Ondan istif ade edin. Bilen ve bildiğini bilmeyen; o, sıradan biridir. Bilmeyen ve İrilmediğini İnlen; o, ilim tale-besidir. Ona bilgi verin. Bilmeyen ve bilmediğini bilmeyen; o, ahmaktır ve onu reddediniz.0 "İnsanlar dört kısımdır. Biri dışında üçüyle konuşunuz: Bile n ve bilmediğini kabul edenle konuşun. Bilmeyip de bildiğini sananla konuşmayın." Ca'fer b. Muhammed şöyle diyor: " İnsanlar dört sınıftır: Bilen ve bildiğini bilen; o, âlimdir. Ondan ilim öğreniniz. Bilen ve bildiğinden haberi olmayan; o, uyuyandır, onu uyandırın. Bilmeyen ve bilmediğinden haberi olan; o, cahildir ve onu bilgilendirin. Bilmeyen ve bilmediğinden haberi olmayan; o, ahmaktır ve ondan sakının."

Kadı Ebu Yusuf'un şöyle dediği bize rivayet edildi: "İnsanlar üç sınıftır: Deli, yarı deli ve akıllı. Deli ve yarı deliyle birlikte rahat ol. Akıllı ise sana sıkıntı vermez." Ameş, söyle demiştir: "Ahmağı yermek, saman sepetine üfürmek gibidir.91 Akıllı Olmayan Arkadaş Düşmandır Abdullah b. Hureybi'den(21) şöyle rivayet edilmiştir: "Akıllı olmayan her arkadaş, sana düşmanından daha fazla düşmandır.* (20) el-Halü b. Ahmed el-Perâhîdî. Zamanının en zeki insanıydı. Nahiv âlimlerinin ileri geleni ve alfabetik sıraya göre ilk mu'cem yazandır. Takva sahibi ve salih biriydi. Birçok eseri vardır. Basra'da H. 100 yılında doğdu ve H. 175 yılında vefat etti. (21) Hafız ve zahiddi. Zamanının en akıllı insanlanndandı. H. 213 yılında vefat etmiştir. İBtfÜ'L-CBVZÎ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI Bişr b. Haristen™ rivayet edilmiştir: "Ahmağa bakmak göz yakar. Öyle bir zaman gelecek ki ahmaklar güçlü olacak." Ahmakla Otarma! Şu'be'den şöyle dediği rivayet edilmiştir "Aklımız zaten azi! Daha az olanla oturup sohbet ettiğimiz zaman az olan (aklımız) da gidiyor. Ben, kendinden daha az akıllı olanla oturana, bunun zarar vereceğini sanıyorum." Bazı bilginler şöyle demişlerdir: "Akıllının ağırlığı kendinedir. Ahmağın ağırlığı (sıkıntısı) insanlaradır. Akıllı olmayan için ne dünya ne de âhiret vardır." Ahmağa Nasıl Davranılmalı Bilginin biri şöyle der: "Herkes ahmağa nasıl davranı -lacağını bilmez ve ben, bunu en iyi bilenim." Nasıl davranılmalı? diye sorulduğunda: "Hak ettiğinin azım veririm ki, tamamım istesin. Çünkü tamamını verdiğimde daha fazlasını ister," dedi. Bazı şairler şöyle demişlerdir: "Ahmakla arkadaşlıktan sakın! Ahmak yır tık elbise gibidir. Bir yanını yamadikça, rüzgâr Zayıf bir yanını daha yırttır Yahut parça parça olan cam gibi! Parçalanınca yamanan cam gördün müf Ya da çarşı merkebi gibi, doyurunca Isırır insanları; anırır acıkınca (22) Ebu Mamur Bişr b. Haris b. AH el -Mervezî. Salih insanların ileri gelen-lerindendi ve dini bütün bir insandı. Birçok rivayeti vardır. H. 150 yılında doğmuş ve Bağdat'ta H. 227 yılında vefat etmiştir. Yahut kötü çocuk gibi, aç bırakınca Çalar, günah işler doyunca Yerdiğinde vazgeçmesi için İfsad eder meclisi ahmaklığıyla!" I BNÜ*L-CE VZİ / ABM AK VK DALGINLAR KİTABI 7. ARAPLARIN AHMAKLIKLARIYLA TANINMIŞ OLANLARI VE ONLARLA ÎLGİLİ BENZETMELER: Araplar, bazen ahmaklık!arıyla tanınmış olanlarla ilgili, bazen muhtelif hayvanlara ve kuşlara ait olan yanlış davranışlarla ve herhangi bir davranış sergilemediği halde muhtemel davranışları hayal edildiğinde ahmakça olanlarla ilgili benzetmeler yaparlar. Benzetme Yapılan Ahmaklar Ebu Hilâl ekAskerf ** Araplar der ki: "Hebnekâ'dan daha ahmak." (Hebnekâ'nın<24) hikâyesi daha sonra anlatılacak.) Hezene'den™ daha ahmak." Denilir ki: "O, erkekti. Küçük kulaklı, küçük dimağlıydı." Ahmakta zaten bu özellikler mevcuttur. Ayrıca Hezene'nin kadın olduğu ve elinin tersiyle burnunu sildiği söylenmiştir. Araplar der ki: "Ebu Gabşân'dan daha ahmak, Cuha'dan (Hoca'dan) daha ahmak, Acel h Lüceym'den(2li) daha ahmak, Hü- (23) Ebu Hilâl b. Abdullah b. Sehl el-Askerî. Edebiyatçıdır ve şiirleri vardır, öncekiler hakkında ilk eser yazandır. Suyûtî "el-VesalI ila Ma'rifetfl-Evail kitabını onun eserine dayandırmıştır. Vefat tarihi H. 395 yılıdır. (24) Adı Yezid b. TervAn'dır. Beni Kays b. Seleme kabilesinden dır. (25) Ebu Gabşân. Kabe'nin anahtarlarını bir şişe içkiye satanın o olduğu söylenir. (26) Adı Acel b. Lüceym b. SaT> b. Bekir b. Vail'dir. ceyne'den daha ahmak, Beyhes'ten daha ahmak, Malik b. Zeyd-i Menât'tan, Adiy b. Habbâb ve Mahmure'den*27* daha ahmak!.."

Benzetme Yapılan Hayvanlar Hayvanlar hakkında ise şöyle derler: " Kelerden daha ahmak!" Keler anlamında "Ümmü Amir'den daha ahmak!" derler. Sabırsızca suya atladığı için. "Su başındaki keçiden daha ahmak!* ve kendi yavrusunu bırakıp keler yavrusunu emzirdiği için "Dişi kurttan daha ahmakP derler. Benzetme Yapılan Kuşlar Araplar, "Güvercinden daha ahmak!* derler. Çünkü güvercin, yuvasını sağlam yapmaz ve bu yüzden bazen yumurtası düşüp kırılır. Yahut çöpleri seyrek döşer ve arasından yumurta düşüp kırılır. ^ "Devekuşundan daha ahmak!*<28) derler. Çünkü devekuşu, başkasının yumurtasını görünce kendisininkini bırakıp, onun üstüne yatar. "Dişi kartaldan ve saksağandan daha ahmak!" derler. Çünkü dişi kartal ve saksağan, yumurtasını ve yavrusunu kaybeder. Bunların dışında angut, keçi, deve, tavus kuşu ve zü -rafa, ahmaklıklarıyla örnekleme yapılan hayvanlardandır. Ahmaklığıyla Benzetme Yapılan Bitki Araplar, herhangi bir davranış göstermemesine rağmen "Bakladan daha ahmak!" demişlerdir. Çünkü bakla, su akarında biterek kendim tehlikeye atmaktadır. (27) Adamın birinin ahmak bir karısı vardır ve mehrini ister. Adam, karısının ayağındaki halhali çıkarır ve mihir olarak verir. Kadın da kendi halhalim mihir olarak alır. (28) Çünkü devekuşu, kafasını kuma gömer; vücudu dışarıda olmasına rağmen böyle yapmakla kendisini avcıdan sakladığını zanneder. İBNÜIL-CEVZİ / AHMAK VS DALGINLAR KİT ABI 8. AHMAKLIĞI VE DALGINLIĞIYLA BİLİNENLERİN KISSALARI Bunlar, erkek ve kadın olmak üzere iki kısma ayrılırlar: Ahmak Hebnekâ Adı Yezid b. Şervân'dır. îbn Mervan da denilir. Kay s b. Salebe kabilesindendir. Sergilemiş olduğu ahmakça davranışlardan biri ş öyledir: Birgün boynuna boncuk, kemik ve seramik parçalarından yaptığı bir halka geçirdi "Kendimi kaybetmemden korkuyorum ve kendimi tanımak için bunu yaptım!" dedi Bir gece yatarken halka boynundan çıkar ve kardeşinin boynuna takılır. Uyanınca "Sen bensin , o halde ben kimim?" der. Hebnekâ, günün birinde devesini kaybeder ve "Kim bulursa deve onundur," diye tellâl bağırtır, "öyleyse aramana ve tellâl bağırtmana ne gerek var?" denildiğinde "Bulmanın tadı nerede!" dedi. Başka bir rivayete göre, "Deveyi kim bulursa ona on akçe var," der. "Niçin böyle yapıyorsun?" diye sorulduğunda "Kaybolanı bulmak kalbe tad verir," dedi Tafâve(29) ve Râsipoğulları,(30> adamın birinin tanıdlkla - (29) Curm-ü Rey ân kızı Tafâve'ye nisbetle bu ad verilmiştir. Tafavf ler de ona nisbet edilmişlerdir. Çocukları, kocası A'sar b. Sa'd b. Kays Ay -lan'dandır. (30) Râsip b. Hazreç b. Cedde b. Gûrm b. Reyân'a nisbetle Rasipoğuîları denmiştir. n ve arkadaşları olduğu hususunda tartıştılar. Hebnekâ, "Onu suya atalım; batarsa Râsipoğullarındandır. Eğer bat-mazsa Tafâve'dendir!" dedi. Bunun üzerine adam, "Eğer hüküm böyleyse divanda - arkadaşlığınızda- gözüm yok," dedi. Hebnekâ, koyun otlattığı zaman besüi koyunları otlağın iyi yerine sürer, zayıfları ayırırdı ve "Allah'ın bozduğunu ben düzeltemem!" derdi Ahmak Ebu Gab şan Ahmaklardan biri de, Kabe'nin yanında yaşayan ve Huzâ'a kabilesinden olan Ebu Gabşân'dır. Ebu Gabşân, Ku -say b. Kilab'la içki içmek üzere TaiFte biraraya geldiler. Gabşân sarhoş olunca Kusay, Kabe'nin anahtarlarını bir tulum içk iyle satın aldı. Anahtarları aldı, Mekke'ye gitti ve "Ey Kureyş! Bu anahtarlar, babanız İsmail'in yaptığı Kabe'nin anahtarları. Allah, onları zulümsüz ve ihanetsiz geri verdi," dedi Ebu Gabşân, bu duruma çok Usûldü. Bundan sonra Araplar arasında, "Ebu Gabşân'dan daha pişman, Ebu Gab-şân'dan daha zararda ve Ebu Gabşân'dan daha ahmak..." denilmeye başlandı. Bazıları da: "Huzâ'a sarhoş olunca Sattılar Allah'ın evini bir tulum içkiye. Bu ne kötü bir ticaret! Sattılar onun bakımım içkiyle

Yek oldular ve kaybettiler Kâbeyi ve toplanma yerini,* Bunun ardından Kusay'a saldırdılar. Ancak mağlup oldular. İBNÜ'L-CEVZÎ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABİ Ahmak Abdullah b. Bey dere Onlardan Ur diğeri M ahu şeyhi Abdullah b. Beyde -re'dir. Mahu, Abdi Kays(31) kabilesinin bir koludur. Adı Abdullah b. Beydere'dir. îyâd*32* ismi verilen bir ailenin üyeleri, yellenmeleri nedeniyle ayıplanırdı. Onlardan biri, elinde tuttuğu iki elbiseyle ayağa kalktı ve "Ben îyâd'danım! Bu ayıbı üstlenene yanımdaki elbiseleri vereceğim," dedi. Bunun üze rine Abdullah b. Beydere kalktı, "Ben alırım; birini gömlek, diğerini elbise yaparım," dedi. Bütün kabileler buna şahid oldu. Beydere kabilesine döndü ve "Ebedi bir utançla size döndüm," dedi. Böylece bu ayıp, Abdi Kays kabilesine ait oldu ve onunla özdeş-leşti. Ahmak Acel b. Lüceym Acel b. Lüceym b. Sa'b b. Ali b. Bekir b. Vâil. Ona denildi ki: "Atına ne ad koydun?" Bunun üzerine kalktı, atın bir gözünü çıkardı ve "Adını kör koydum!" dedi el-Anezî şöyle diyor: "Aceloğulları babalarının hastalığıyla Beni itham eder insanlar içinde AceVden daha ahmak kim var! Babalan atın gözünü kör edip de Cehalet kendileriyle özdeşleşmedi mi!v (81) Câhiliye döneminde yaşayan Abdulkays b. Afeâ b. Da'mi'ye nisbetle bu ad verilmiştir. Asıl memleketleri Tihame idi. Daha sonra B ahreyn'e yerleşmişlerdir. Bu kabilenin birçok kolu vardır. (32) Câhiliye döneminde yaşayan lyâd b. Nezzar b. Mad'a nisbetle bu ad verilmiştir. Yurtları Tihame ile Necran arasındaydı. Muzarflerin çoğalmasından sonra Irak ve Şam'a göç etmişlerdir. Ahmak Hamza b. Beyz Ebu Talih Ömer b. İbrahim anlatıyor "Hamza b. Beyz hacamat yapan birini çağırdı. Adam, iriyarı ve çok konuşkandı; birkaç ustura atınca: - Şimdi canımı acıtmaya başladın, dedi Hamza b. Beyz. - Hayır, acıtmıyorum. - Bugün git! - Yapma! Kan aldırmaya ihtiyacın var. Bu, yüzünden belli. Kan aldırmak Peygamberimizin sünnetidir. - Hayır! Bugün git ve yarın geH - Yarın ne olacağım bilemezsin. Usturalar keskin; işin bir an sürer. - Senin dediğin gibiyse yumurtalarından birini elime ver! Canımı acıttığında ben de senin canım acıtayım! Bunun üzerine hacamatçı kalktı; "Bu yıl hacamat yaptırmamam uygun görüyorum," dedi ve oradan ayrıldı. * * * Muhammed b. Alâ el-Kâtip anlatıyor: "Hamza b. Beyz'in bir hizmetçisi vardı. Hizmetçisine, "Rusafe'de Cumayı hangi gün kıldın?" diye sordu. Hizmetçi bir an durakladıktan sonra, "Salı günü!" karşılığım verdi. * * * Hamza b. BeyzV33* "Ne kadar nebiz<$4) içiyorsun?" diye soruldu. "Yirmi dört litre (okka)'den fazla bir şey!" cevabını verdi (33) Hamza b. Beyz b. Sem ara b. Abdullah el-Hanefî. Şairdir ve pervasız şiirleri vardır. 8. 116 yılında veya 120 yılında vefat etmiştir. (34) Şıra. lBNÜT,-CEVZf / AHMAK VB D ALGINLAR KİTABI Ahmak Ebu Üseyd Muhammed b. Reca'dan şöyle aktarılır: "Ebu Üseyd bir kıssa anlattı. Bu hadise, Mansurun ölümünden önce Mehdi'nin halifeliği zamanında*3** meydana gelmişti. Ebu Üseyd'in yanından iki deve geçiyordu. Oradakiler, "0 develerin hangisi daha hareketli?0 diye sorunca, "Biri diğerinden daha hareketli," dedi. Tekrar "Hangisi?" diye sorulunca, "Öndeki birinciden daha hareketli!" dedi

¦ * * Ebu Üseyd, uğradığı bir beladan dolayı adamın birine geçmiş olsun dilerken "Allah senin mükâfatınla bizi rızıklandırsın!" dedi. Ahmak Çuha (Hoca) Künyesi Ebu'l-Gusn'dur. Kendisinden zekâ ve uyanıklığa alâmet olan kıssalar rivayet edilmiştir. Ancak dalgınlığı ağır basmış ve bazı kıssaların düşmanları tarafından uydurulduğu belirtilmiştir. Mekkî b. İbrahim'den*36* şöyle rivayet edilmiştir: "Cu -ha'yı gözüaçık ve nazik biri olarak gördüm. Ona nisbet edilenler uydurmadır. Komşuları vardı; birbirleriyle sakal aşırlardı. Sonradan hakkında ash olmayan fıkra ve hikâyeler uydurulmuştur." *» Cuha'nın Ahmaklıklarından Örnekler Ebu Bekir el-Kelbî anlatıyor. Basra'dan ayrılıp Kufe'ye geldiğimde yakıcı güneş altında oturan biriyle karşılaştım. (35) Burada ahmakça olan, Halife Mans ur hayatta iken Mehdi'nin halife olarak anıl maşıdır. (36) Mekkî b. İbrahim el-Belhî. Yezid b. Ebi Ubeyd'den rivayette bulunan en son sika râvidir. Doksan yıldan fazla yaşamış ve H. 210 yıhnda vefat etmiştir . "Ey ihtiyar! el-Hakem'in evi neresi?" diye sordum. "Arkanda" dedi. Arkama döndüğümde "Sübhanallah! Arkanda diyorum, geriye dönüyorsun. îkrime,*87* îbn Abbas (r.a/tan 'Onların arkasında her (sağlam gemiyi gasbeden bir kral vardı*88* âyetin-deki 'arkalarında' kelimesinden kastın, 'yanlarında' olduğunu aktardı," dedi. Dedim ki: Lakabın nedir? - Ebul-Gusn! -Adın? -Çuha! - Bu kıssa, bize daha farklı anlatıldı. Abbâd b. Suheyb anlatıyor: İsmail b. Halid'den ders almak için Kufe'ye geldim. Oturan bir ihtiyar gördüm ve "Ey ihtiyar! ismail b. Hâlid'in evine nasıl gidebilirim?" diye sordum. - Arkanda! - Döneyim mi? - Arkanda diyorum dönüyorsun! - Gerim, arkam değil mi? - Hayır! îkrime, îbn Abbas'tan 'Onların arkalarında../ sözünden kastın, 'yanlarında' olduğunu söyledi bana. - Allah aşkına! Sen kimsin be ihtiyar? - Ben Cuha'yım!" * * * (37) Îkrime b. Abdullah. İbn Âb baskın azathsıydı. Mekke halkının ve Tabiinin fakihlerindendi. Mısır, Horasan, Isfahan ve Fas'a gitmiş, üç yüze yakın kişiden rivayette bulunmuştur. İmam Ahmed, Yahya ve Buharı rivayetlerini delil olarak kabul etmiştir. H. 105 yılında vefat emiştir. (38) Kehf, 79. tBNÛ*L-C2VZ! / ASMAK VB DALGINLAR KİTABÎ Cuha'dan rivayet edilenlerin tamamı ahmaklık değil, dalgınlık ürünüdür. Şimdi onları işittiğimiz gibi aktarıyoruz. Ebul-Hasan anlatıyor: "Adamın biri Cuha'ya: - Evinizden bağırtı geldiğini duydum? - Gömleğim aşağı düştü! - Gömlek düşünce ne olur? - Ey ahmak! Gömleğin içinde olursan onunla beraber düşmüş olmaz mısın? * * * Ebu Mansur es-Seâlibî,6®* Güreni n-Nevâdir adlı eserinde anlatıyor. Ebul-Gusn Çuha, birgün rüzgardan rahatsız oldu ve rüzgara hitabederek "Seni Süleyman b. Dâvud'dan başkası tanımaz!" dedi. * S * Ebul-Gusn Çuha, soğuk bir günde hamamdan çıkar. Rüzgâr çarpınca yumurtalarından biri etkilenir ve hissedilmeyecek kadar küçülür. Hamama döner ve yumurtalarını yoklamaya başlar:

- Ne oluyor ey Çuha? - Yumurtalarımdan birini kaybettim. Hamamın sıcaklığında yumurtası tekrar büyüyünce Allah'a şükür secdesi yaptı ve "Elin uzandığı hiçbir şey kaybolmaz!" dedi. * * * Günün birinde Cuha'nın komşularından biri öldü ve kabir kazması için bir kazıcıya gitti. Ücret konusunda ar ala- (39) Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail, Ebu Mansûr es -Seâlibî. Edebiyat, dil ve tarih alanlarındaki imamlardan biriydi. H. 350-429 yıllan arasında yaşadı. Fıkhu'l-Luga, Yetimetü'd-Dehr ve Hâssu'l-Hâs gibi birçok kıymetli eserini vardır. nnda tartışma oldu. Çuha, hemen çarşıya çıktı ve iki dirheme bir direk aldı. Çarşıdakiler, "Ey Çuha bu nedir?" diye sorduklarında şöyle cevap verdi: " Kazıcı beş dirhemden aşağı kazmıyor! Bunu dikerek onu asmak, üç dirhem kâr etmesi, kabir gürültüsünden, münker ve nekirden kurtulması demektir." * * * Çuha birgün buhur yaktı ve elbisesi yandı. Bunun üzerine "Allah'a yemin olsun ki, bir daha buhur yakınca çıplak yakacağım!" dedi Birgün şiddetli bir fırtına çıktı. İnsanlar, Allah'a dua ve tevbe etmeye başladılar. Bunun üzerine "Ey insanlar! Tev -be etmede acele etmeyin; fırtına kısa sürede dinecektir!" dedi. : I y |pb * * * Hoca'nın kapısına yıkım ve diğer nedenlerden dolayı toprak birikti Babası: Komşular toprağı atmam için zorluyor. Yardıma ihtiyacım var. Bana kerpiç yapan biri lâzım. Ne yapacağımı şaşırdım. - Bu kadarı da -elinden- gittiyse sen neye yararsın? - Söyle bana! Sen olsan ne yapardın? - Çukur kazdırır, biriken toprakları gömerdim!.. * * * Birgün Çuha, un satan alır ve taşıması için hamala verir. Hamal, unla birlikte kaçar. Birkaç gün sonra Çuha, hamalı görünce saklanır. Bunu görenler, "Hoca, nedir bu hâl? Niçin böyle yapıyorsun?" dediklerinde, "Kirasını istemesinden korkuyorum!" der. ÎBNÜT-CEVZf / AHMAK VE DALGINLAR KİTABÎ Cuha'yı babası, kızarmış bir kelle alması için -çarşıya-gönderir. Kelleyi satın alan Çuha, yolda gözlerini, kulaklarını, dilini ve beynini yer. Kalanı babasına getirir. - Yazıklar olsun sana! Nedir bu? - İşte istediğin kelle! - Nerede bunun gözleri? -Âmâ idi! - Kulakları nerede? - Sağırdı! - Dili nerede? - Dilsizdi! - Peki beyni nerede? - Beyinsizdi! - Yazıklar olsun sana! Bunu geri götür ve sağlamım al!.. — Satan kusursuz olarak sattı! * * * Hikâye edildiği üzere Çuha, çöle birkaç altın gömer ve gömdüğü yerin üzerindeki bulutu işaret yapar. * * * Cuha'ya, babası Ölünce "Git, kefen satın al," derler. Çuha, "Kefen satın alırken cenaze namazını kaçırmaktan korkuyorum!" der. * * * Halife Mehdî, şakalaşmak için Cuha'yı getirtir. Yere, kafası vurulanların altına serilen deriyi serdirir ve üzerine kılıç koydurur. Çuha oturunca, kılıcı kullanana "Dikkat et! Hacamat yaptırdığım yerlere değmesin. Çünkü ben hacamat oldum!" der. * * *

Birgün Cuha'yı çarşıda koşarken görürler. "Hoca bu ne hâl?" diye sorduklarında, "Sakalı boyalı kişinin cariyesini gördünüz mü!" karşılığım verir. # * * Birgün cuma mescidisin kapısından içeri girer ve "Burası nedir?" diye sorar. "Burası cuma mescidi," derler. Bunun üzerine "Allah cumaya rahmet etsin! Ne güzel mescid yaptırmış!" der. * * * Birgün Çuha, eteğinde şeftali olduğu halde bir grup insanın yanından geçer. "Eteğimde ne taşıdığımı kim bilirse, ona en büyük şeftaliyi vereceğim!" der. ¦ * * Adamın biri, Cuha'ya, "Parmaklarınla sayı sayabilir misin? diye sordu. Hoca, "Evet, sayabilirim" deyince adam, "İki çuval buğday al, serçe ve yüzük parmağım indirerek say" dedi. Çuha, "Sen de iki çuval arpa al; işaret ve şehadet parmağım indirerek ve yüzük parmağım dikerek say," dedi. Adam: "Niçin yüzük parmağını dikiyorsun?" diye sorunca Çuha, "Buğdayla arpanın birbirine karışmaması için," dedi. * * * Çuha, ölü bir kartalla oynayan çocukların yamna uğradı. Bir dirheme kartalı satın aldı ve eve götürdü. Annesi, "Yazıklar olsun! Ölü kartalı ne yapacaksın?" deyince Çuha, "Sus, eğer diri olsaydı yüz dirheme bile almaya tamah ederdim!" karşılığım verir. # * * Bir defasında Çuha, hac yapmak için Mekke'ye gitmek ÎBNÜt-CEVZ! / AHMAK VE DALGINLAR KÎTABI üzere olan babasına, "Allah aşkına çok kalma! Kurban kesmek için burada olmaya çalış!" dedi. Ahmak Mezbed'40' Ebu Zeyd anlatıyor: Mezbed'e, "Kabirci olan filanca kişi öldü," denildi. Bunun üzerine, "Allah onu rahmetinden uzaklaştırsın! Kim kötü kuyu kazarsa oraya düşer!" dedi * * * Mezbed, adamın birine: - Sana bin dirhem verilmesini ve evin damından düşmeyi ister misin? - Hayır! İstemem. - Bin dirhem bana verilsin, yıldızlardan düşeyim! - Yıldızlardan düşünce ölürsün; parayı ne yapacaksın? - Nereden biliyorsun? Belki samanlığa, belki köpükten yatakların üstüne düşerim! ¦ * * Mezbed'e denildi ki: - Bu cübbenin senin olmasını ister inisin? - Evet, isterim; yirmi sopa vurulmasına da razı olurum, dedi. - Niçin böyle söylüyorsun? dediklerinde, Çünkü hiçbir şey karşılıksız değildir, dedi. (40) Ebu Ishâk el-Medenî, Valilerden biri kendisine kızdı ve hacamatçıya, sakalını kesmesini emretti. Hacamatçı "Yanaklarım şişir ki sakalım kesebileyim9 deyince "Vali sakalımı kesmeni emretti!" dedi. Bu bilgi, îbn Sakir'in Fevatü'l-Vtfeyât adlı eserinden alınmıştır. Ahmak Ezher el-Hammar Emir Amr'a, padişahın yanından biri elçi geldi. Yemeğe Ezher de gelince Emir, "Ey Ezher! Bugün susarak bizi hoşnut et," dedi Bunun üzerine Ezher, uzun süre konuşmadı. Ancak dayanamayarak "Köyde bin arşın yüksekliğinde b ir burç yaptım," dedi. Emir'in görevlisi kul ağma eğilerek susmasını söyledi. Elçi, "Genişliği ne kadar?" diye sormaz mı! Ezher, "Bir arşın" karşılığım verdi. Elçi ise "Yüksekliği bin arşın olan burcun genişliğinin bir arşın olması az değil mi?" diye sorunca, "Genişliğini artırmak istedim; ancak şu yanımda dikilen (görevli) bana engel oldu!" dedi. * * * Birgün Emir Amr'ın yanına yine bir elçi geldi. Ezher'den konuşmamasını ve böylelikle elçiyi hoşnut etmesini istedi. Ezher, bir süre sustu. Elçi hapşırmca, "Allah sana merhamet etsin" diyecek yerde "Allah seni sabaha erdirsin!" dedi Emir, "Konuşmamak için söz vermedin mi?" deyince, "Şu elçinin Bağdat'a dönüp, 'Onlar Arapça bilmiyorlar9 demesini istemedim!" dedi

* f * Doktor: "İki nar al, yağıyla birlikte sık v e suyunu iç," dedi Ezher, iki tane narla bir parça yağ aldı. Hepsim birara -ya koydu, sıktı ve suyunu içti Ahmak Ebu Muhammed es-Saydalânî Ah b. Muaz şöyle anlatıyor. "es -Saydalânfye mektup yazdım. Bana, cevap olarak, 'Bana Yazana' başlığıyla bir mektup gön dermişti!" * * * Birgün kendisine, "Kaç yaşındasın?" diye sordum. "Yetmiş bir yaşındayım," dedi "Abbasoğulları'ndan kimleri hatır - İBNCL-CEVZİ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI lıyorsun?" diye sorulunca da "Aytaç'ıww* karşılığını verdi. es-Saydalânî, birgün gemiye bindi. Tayfalardan biline bir şey verdi. Daha fazlasını isteyince "Eğer sana daha fazla verirsem, Allah beni senin gibi dört ayaklı yapsın!" dedi. * ¦ * Birgûn oğluna ayakkabı almak için çarşıya gitti. "Oğlun kaç yaşında?" diye sorduklarında "Bilmiyorum! Darâni üzümlerinin ilk geldiğinde doğdu. Oğlum Muhammed, -Allah'a emanet olsun- ondan iki ay ve yarım sene daha büyük!" dedi. * # * Senenin birinde oğlu hacca niyetlendi. Yola çıkarken, "Ey oğlum! Senin ayrılığına dayanamadığımı biliyorsun. Bayramda yanı mızda olmaya çalış. Annenin, sen namazdan dönünceye kadar hiçbir şey yemediğini biliyorsun!" dedi Ahmak Ebu Abdullah el-Cassâs Anlatıldığı üzere Ebu Abdullah el -Cassâs, birgün vezirle yemek yiyordu. Yemeği bitirince "Ondan büyüğüne yemin edilmeyen Allah'a hamdolsun!" dedi. * * * Birgün Kur'ân'a baktı ve "Vallahi ucuz! Bu, Allah'ın ikramı! Bir dirheme yiyor ve sefa sürüyorum," dedi. Halbuki Rur'ân'da baktığı " j " Bırak yesinler ve eğ - lensinler(42)" ayetindeki * " kelimesini " dirhem" olarak görmüştür. (41) Aytaç, Abbasoğulları'na mensup olmayan bir Türk emindir. Abbasi döneminde görev yapmış, Halife el-Mütevekkil ondan korkmuş ve hapset mistir. H. 234 yılında susuzluktan ölmüştür. (42) Hicr, 3. İbnü'l-Cassâs, birgün Vezir İbnül-Furât'ın(48> yanına gitti Elinde karpuz vardı. Karpuzu vezire vermek ve ağzında birikmiş olan tükürüğü Dicle'ye tükürmek istiyordu. Vezirin yüzüne tükürdü ve karpuzu Dicle'ye attı. Vezir irkildi ve şaşırdı. Bunun üzerine, "Allah'a yemin olsun ki böyle yapmak istememiştim. Yüzünüze tükürmek ve karpuzu nehire atmak istedim!" dedi Vezirse "Ey cahil! Zaten öyle yaptın!" dedi. Böylece hem davranışta, hem de özürde hata yaptı. * * * Birgün aynaya baktı ve "Allah'ım! Yüzleri ak ettiğin günde yüzümüzü ak, kara ettiğin günde kara et!" dedi Birgün "Peygamber (s.a)'in katırı gibi katırım olmasım istiyorum ki adını Düldül koyayım!" dedi. Birgün İbnü'l-Cassâs, aynaya baktı ve yanındakilere, "Sakalım uzamış değil mi?" dedi. "Ayna senin elinde" dediklerinde de "Doğru söylüyorsunuz! Burada olan, olmayanın göremediğini görür!" dedi. * * * Ibnül-Cassâs, birgün badem kırdı ve çekirdeği uzağa fırladı. Bunun üzerine, "Lâ ilahe İllallah! Hayvanlar dahil her şey ölümden kaçıyor!" dedi. * * * İbnül-Cassâs, Abbas b. Ahnef'e hediye olarak sidir meyvesi gönderdi ve şöyle yazdı: "Filleştim ve hediye olarak sana sidir meyvesi gönderdim." Ahnef de "Ey Eba Abdullah! Sen fılleşmedin, inekleştin!" cevabım gönderdi * * * (43) Ah b. Muhammed b. Musa, Ebu'l-Hasan b. Furât, Edebiyatçı ve dâhiydi. Halife Muktedir Billah zamanında vezir rütbesine ulaştı. H. 312 yılında öldürüldü. ÎBNÜT,-CEVZ! / AHMAK VE DALGINLAR KİTABİ tbnül-Cassâs, her gün teşbih çeker ve şöyle derdi: "Nimetinden Allah'a sığınırım! İhsanına tevbe, selâmetinden muafiyet ve işlerin zorunu dilerim. Benim yardımcım Allah, peygamberleri ve melekleridirP

* * ¦ Tine duasında: "Allah'ım! Bizleri kabirlerin, havraların ve kiliselerin üstünde sarayların bereketine erdir. Allah'tan önce ve sonra Allah'ı tenzih ederim!" derdi * * * Birgün İbnül-Cassâs'm hizmetçisi bir civciv getirdi. "Bakınız! Bu civciv annesine ne kadar benziyor!" dedi tbnül-Cassâs da: "Annesi dişi mi erkek mi?" diye sordu. * * * Birgün İbnü'l-Cassâs hastalanır. Ziyaretine gelenler, "Nasılsın?" diye sorunca "Dünyanın tamamı ateşli!" dedi Muhammed b. Ahmed et-Tirmizî*44* anlatıyor: "Zec-câc'a, annesinin ölümünden dolayı başsağlığı dilemek için gittim. Yanında devlet adamları, yazarlar ve kalabalık bir insan grubu vardı. tbnül-Cassâs -birden- gülerek içeri girdi ve "Beni sevindiren Allah'a hamdolsun!" dedi. Zeccâc ve oradakiler hayretler içinde kaldılar ve "Bizi ve onu üzen, seni nasıl sevindiriyor?" dediler. "Bana Zeccâc'm öldüğü haberi ulaştı. Zeccâc'ın değil annesinin öldüğünü öğrenince sevindim!" dedi. Bunun üzerine oradakiler, hep birlikte güldüler. * * * IbnÜİ-Cassâs, vekil tayin ettiği birine ikiyüzelli kilo pamuk göndermesini yazdı. Pamuğu tarayıp tartınca dörtte biri kaldı. Bunun üzerine:" Gönderdiğin pamuk 63 kilo çıktı. Bundan sonra taranmış pamuk ve biraz da yün ek!" dedi. (44) Muhammed b. Ahmed h. Cafer. Ebu Cafer et-Tirmizî. Şafiî fakültemden ve en ileri gelenlerin dendi. Takva sahibiydi ve fakirliğe sabrederdi, H. 295 yılında vefat etti. Birgün bir bostana girdi ve ağzında acılık hissetti. Acılığı gidermek için soğan istedi. Bostan sahibi soğan ekmemiş-ti. Bunun üzerine "Neden bizim için soğan ekmedin!" dedi. İbnü'l-Cassâs, birgün imamın ardında namaz kılıyordu. İmam "Sapıtanlann yoluna değil" deyince, "Doğru vallahi!" dedi. * * * Yine birgün "Dün hava çok soğuktu; ancak ben onu bulamadım!" dedi * * * Birgün bir hastayı ziyarete gitti. Omuzundaki ağrıdan şikayetçi oldu ve "Vallahi omuzumdaki ağrıyı unutamıyorum" deyip, elleriyle dizlerini gösterdi! İbnül-Cassâs Ahmak Değildi Îbnül-Cassâs'ın yaptıklarım espri kastıyla söylediğini gösterecek rivayetl er vardır. O, şimdiye değin anlatılanlarda olduğu kadar ahmak değildi. *Ali b. Ebî Ali et-Tenûhî14*, babasından*4* aktarıyor: "H. 356 yılında Îbnül-Cassâs'ın oğlu Ebu Ali ile buluştum. Hoş sohbet ve temiz bir ihtiyardı. Babasına nisbet edilen kıssaları sordum. İmamın arkasından "Veleddâll!n"den sonra "âmin" yerine "doğru vallahi" demesini sordum. Bunun üzerine şöyle anlattı: "Amin" yerine "doğru vallahi" demesi yalandır. Bunun dışında kalanlara gelince aslında o, insanların en zekilerindendi Temiz kalpliliğinden dolayı devlet adamlarının yanında, anlatılanlara benzer davranışlarda bulunur- (45) Ali b. Hasan b. Ali et-Tenûhî. Mutezile âlimlerin dendi. Medâin ve daha başka şehirlerin kadılığım yaptı. Zarif ve güzel espri yapardı. H. 447 yılında vefat etti. (46) Muhsin b. AH b. Muhammed. Şair ve kadılardandı. H. 384 yılında Bağdat'ta vefat etti. Neşvaru'l-Muhadara gibi güzel eserleri vardır. İBNCL-CEVZI / AHMAK VE DALGINLAR KİTABİ du. Çünkü halifelerle çok samimiydi Bu nedenle vezirlerin şerrinden emin olmak için ahmak görünümü verirdi tbnül-Furâtla Olan Hikâyesi: Onunla olan hikâyesini kendisinden duyduğum gibi sana anlatayım ki, ne kadar kar rarh olduğunu öğrenesin. Babam, onunla olan hikâyesini şöyle anlattı: "Ebul -Hasan b. Furât vezir olunca bana kötü davrandı. Beni yoketmeleri için adamlarım üzerime saldı. İşlerimi durdurdu. Dilini çirkince bana uzattı ve meclislerde beni aşağıladı. Birgün evine gittim. Yardımcısının, 'Sen yeryüzünün her tarafına uzanan hazinenin başına getirildin,' gediğini duydum ve 'soyuld um' dedim. O zaman, taşınmazların dışında, yedi milyon (akçe) tutarında mücevherat ve ticaret malına sahiptim. Gece boyunca uyuyamadım

ve ne yapacağımı düşündüm. Sabaha yakın aklıma bir fikir geldi. Hemen sarayına gittim ancak kapılar kapalıydı. Kapıyı çaldım. Muhafızları: — Kim o? — tbnül-Cassâs! — Şimdi zamanı değil, vezir uyuyor. — Çok önemli bir iş için geldim. Yardımcısına haber verin. Görevlilerden biri çıktı ve vezirin biraz sonra kalkacağını haber verdi. Ben de: "Çok önemli, hemen kalkması lâzım. Veziri kaldırın ve benim geldiğimi haber verin,* dedim. Biraz sonra görevli geldi ve beni içeri aldı. Yatak odasına girdim. Yatağın üzerinde oturuyordu. Etrafında elliye yakın yatak ve hizmetçi vardı. İrkilmiş bir haldeydi Tatsız bir hadise olduğunu veya Hal ife'den yazı geldiğini sanmıştı. Kalktı ve "Bu saatte buraya neden geldin? Herhangi bir olay mı oldu? Yahut Halife'den yazı mı geldi?" dedi. Ben de: "Hayır! Herhangi bir olay olmadı. Halife'den yazı da ge-tirmedim. Sadece ikimizi ilgilendiren bir iş için geldim. Yal- nız konuşmamız gerek," dedim. Bunun üzerine sakinleşti ve etrafindakileri dışarı çıkardı. Dedim ki: "Ey vezir! Bana karşı kötü niyet besledin! Beni helak etmek ve varlığımı -servetimi- yoketmek istedin. Servetimin yokolması, ölmem demek. Ölmeninse bedeli yok. Asla hizmetinde kusur etmedim. Sahip olduğum her şeyle setti ıslah etmek istedim. Bana eziyet etmekten başkasını kabul etmedin. Dünyada kediden âciz varlık yoktur. Onu bir bakkala atarsın. Bakkal sahibi kediyi boğmak için bir köşeye sıkıştırır. O zaman kedi üzerine atlar, yüzünü ve vücudunu tırmalar, elbiselerini parçalar, yapabileceği her şeyi yapar ve sadece yaşamak ister. Ben de aynen öyleyim. Ancak kediden daha güçsüz değilim. Bunu, mazeretimi bildirmek için söylüyorum. Dediğimi kabul etmezsen, yemin olsun ki, hemen Ha-life'ye giderim! Hazinelerimden bin akçe ve o kadar da mal götürürüm. Sabah olmadan kendisine ulaştırırım. Buna gücümün yeteceğini biliyorsun. 'Bu malı al, falancayı vezir yap ve İbnü'l-Furât'ı ona teslim et/ Aklıma ilk geleni, vezirliği kabul edecek itibarlı, konuşması ve yazması güzel olan birini hatırlatırım. Kâtiplerinden başkasını da hatırlatmam. Halife malı görünce onlarla senin aranda fark gözetmez. Seni yeni vezire teslim eder. Getirdiğim malları yeni vezire verir. O da bana hizmet eder, isteklerimi yerine getirir. Seni ona teslim ederim de sana işkence eder ve ânında bir milyon dinarı geri alır. Durumunun buna müsait olduğunu biliyorum. Ondan sonra fakirleşirsin. Malım bana geri dönmüş, hiçbir şeyi kaybetmemiş, düşma nımı yoketmiş ve öcümü almış olurum. Vezir azlettirip, vezir tayin ettirmemden dolayı kariyerim yükselmiş olur," dedim. Bu sözleri duyunca elindekiler -veya elleri- düştü ve "Ey Allah'ın düşmanı! Bunu mubah mı-görüyorsun?" dedi. Ben de: "Allah'ın düşmanı değilim; aksine Allah düşmanı, yapmayı düşündüklerimi bana yapmayı mubah görendir. Beni helak etmeyi ve sahip olduklarımı yoketmeyi isteyene karşılık vermeyi neden mubah görmeyeyim!.. Ufak ve - ÎBNÜT-CEVZf / AHMAK VE DALGINLAR KİTABİ ya büyük hiçbir olayda aleyhimde olmayacağına, beni aşağılamayacağına ve daha sonra da davranışını değiştirmeyeceğine, aleyhimde kötü şeyler söylemeyeceğine, açık veya gizli olarak kötülük edilmesini istemeyeceğine yemin eder misin?..* "Benden istediğinin aynısına uyacağına, i yi niyet beslemeye, itaat etmeye ve yardımlaşmaya yemin edersen," karşılığım verdi Dedim ki: "Evet, yemin ediyorum." Bunun üzerine: "Allah sana lanet etsin! Sen şeytansın ve beni büyüledin!" dedi Sonra kâtibi çağırdı. Yemini ciddi olarak yaptık. Önce ona y emin ettirdim, sonra ben yemin ettim ve -yaptığımız yemini- kayda aldık. yr Kalkmak üzereyken: "Ey Abdullah'ın babası! Benim gözümde büyüdün ve yükümü hafiflettin. Allah'a yemin ol- sun ki, Halife Muktedir parayı karşısında görünce benim yeterliliğim konus unda, en basit kâtibimle aramda fark gözetmezdi. Aramızda konuşulanlar unutulsun," dedi. Ben de "Sübhanallah" dedim. Bunun üzerine: "Yarın yanıma gel, bak sana nasıl davranacağım!" dedi. Gitmek için kalkınca: "Hepiniz Abdullah'ın babasını

yolcu edin," dedi. Beni uğurlamak için iki yüze yakın hizmetçi çıktı. Evime geldim. İstirahat ettim. Sabah olunca vezirin meclisine gittim. Beni yanın - x dakilere tanıttı ve meydana gelen eksikliği dile getirdi. Bana ğ çok güzel davrandı. Bucaklardaki görevlilere emir çıkarttı. Bana ve oralardaki vekillerime hürmet edilmesini, mallarımın korunmasını emretti. Allah'a şükrettim ve oradan ayrıldım. Çıkarken hizmetçilerine beni uğurlamalarını emretti. Fedailer, beni uğurlamak için kılıçlarım çekip selâmladılar. İnsanlar şaşırmıştı. Hiç kimse bu değişimin nedenini bilmiyordu. Olanları ölünceye kadar hiç kimseye anlatmadım. Ebu Ali bana dedi ki: "Bu anlatılanlar, ondan hikâye anlatanların işi mi?" Ben de: "Hayır!" dedim. Tenûhî, İbnül-Cassâs'ın mallarına Halife Muktedir zamanında el konulduğunu ve kendisine kalan kısmın dışında servetinin tamamının bir milyon akçeye ulaştığım anlatmıştır. * * * İbnül-Cassâs'm bazı davranışları, zeki olduğuna delâlet ediyor. Tenûhî anlatıyor: Ebu Muhammed b. Abdullah b. Mükerrem bazı hocalarından şöyle aktarmıştır: Ebu Amr el-Kâdfnin yanındaydık. İbnü'l-Cassâs'm ve dalgınlıklarının sözü edildi. Bunun özerine Ebu Amr, şöyle dedi: "Allah korusun! O, anlatıldığı gibi değildir. Birkaç gün önce onun yanındaydım. Evinin üzeri çadırla kaplıydı. Onun yakınına oturduk. Birden çadırın gerisinden gelen bazı ayak sesleri duyduk. Hizmetçisine: 'Onu bana getir/ dedi. Siyah bir cariye çı-kageldi. 'Burada ne anyonun?9 diye sorunca, 'Yemeği pişirdiğimi hizmetçiye bildirmek ve sofrayı kurmak için izin almak istedim', dedi. Sonra cariyeye işine gitmesini emretti. Bununla ayak seslerinin siyah bir cariyeye ait olduğunu ve kendi hareminden olmadığını göstermek istedi Dalgın olan biri bunu yapabilir mi?" İbnül-Cassâs, Kuvvetli Akla Delâlet Eden Bir Nasihatte Bulunuyor! Ebul-Kâsım el-Cühenî anlatıyor: Ebul-Hasan b. Fu-rât'ın yanındaydım. İbnül-Cassâs da oradaydı. İnsanların evlatlarına hazırladıkları servet ve mallar konuşuldu. Ebul-Hasan b. Furât: "İnsanların evlatları için hazırladıkları en güzel servet nedir?" diye sordu. Biri "para", diğeri "gayrı menkul", bir başkası da "mücevher" karşılığını verdi. Ümey -yeoğulları'na çocukları için en hayırlı olan mal sorulunca: "Kendi küçük, değeri büyük olan mücevherdir. Onu bozdum - lBNUX-CEVZ! / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI ruz ve kimse kaynağını sormaz," dediklerini aktardılar. tbnül -Cassâs ise susuyordu. Îbnü'l-Furât, "Sen ne dersin ey Abdullah'ın babası?" deyince şöyle karşılık verdi: "Evet, insanlar çocuklarına mal ve kardeşlerin daha faydalı olduğuna inanırlar. Eğer dostların dışında sadece mal bırakırlarsa ziyan olurlar ve bu ahmakça olur. Vezir biraz önce söylediklerimin doğruluğunu te-yid eder sözler söyledi." Îbnül-Purât: "Ne şöyledir diye sorunca şöyle devam etti: "insanlar, Ebu Hasan'ın kendisi, çocukları ve cariyeleri için mücevher biriktirdiğini bilirler. Birgün evimde otururken kapıcım, bir kadının içeri girmek için izin istediğini haber verdi. İzin verdim ve kadın içeri girdi. "Yalnız görüşmemiz için odayı boşalt," dedi. Odayı boşalttım. Ebu Hasan'ın cariyesi olduğunu söyledi . Onu tanıdım. Durumunun kötülüğünü görünce ağladım. Hizmetçilerime, durumunu düzelteceğim bir şeyler getirmelerini emrettim. "Hiç kimseyi çağırma, buna gerek yok ve bunun için değil, daha önemli bir şey için geldim," dedi ve şöyle devam etti: "Biliyorsun; Ebu Hasan bize mücevherden başka bir şey saklamazdı. Vefat edince aile dağıldı. Benden olan kızma ve benimle kalan filancaya bir mücevher vermişti. Elimden alınır korkusuyla Mısır'da meydana çıkarmadım. Kızımla birlikte gizlice yola çıktık ve çok şükür Allah (c.c), sahip olduklarımızla beraber faizleri bu memlekete ulaştırdı. Mücevherlerin beş bin dinarlık kısmını alıp çarşıya gittim. İki bin dinar verdiler. Teki, parayı ver* deyince, 'Mücevherlerin sahibi nerede?9 dediler. 'Mücevherler benim' deyince, 'Bunlar senin olamaz, sen hırsızsın' deyip muhafızlara teslim etmek için beni tuttular. Yakalanınca tanınmaktan, mücevherlerin alınıp kıymetinin talep edilmesinden korktum. Yanımda bulunan paraları rüşvet verdim. Mücevherleri de bırakıp oradan ayrıldım. Duydu ğum üzüntü

ve fakir düşme korkusundan uyuyamadım. Çünkü tek servetim mücevherlerdi. Hem zengin, hem de fakir ne yapacağımı şaşırdım. Sonra aramız - da olan dostluğu hatırladım. Senden istediğim, nüfuzunu kullanıp malımı geri alman ve onları satıp geçimimizi teinin edeceğimiz bir taşınmaz satın almandır." Mücevherleri kimin aldığım kendisinden öğrendim. Gidip gizlice buluştum. "O kadın benim ailemdendi. Malımı, kıymetinin altında sattığımı bilmesinler diye onunla gönderdim. Niçin böyle yaptınız?" dedim. "Bilmiyorduk; bilmediğimiz şeyi alıp-satmadığımızı biliyorsun. Malın sahibini sorunca irkildi. Biz de hırsız olabileceğinden korktuk," dediler. Mücevherleri hemen istedim. Getirdiklerinde hemen tamdım. Beş bin dinara Ebu Hasan için onları ben satın almıştım. Mücevherleri aldım ve oradan ayrıldım. Kadın, evimde bir süre kaldı. Mücevherlerini en uygun fiyata sattım. Kıymeti beş bin dinardan fazla olan bir taşınmaz satın aldım. Şu âna kadar çocuklarıyla beraber onun geliriyle yaşıyor. Baktım ki mücevher, dostu olma dığı zaman onun için bir taş parçası. Aksine, zarar görmelerine bir neden. Dostu olunca mücevheri paraya çevirebildi. O halde dost, maldan daha üstündür." Bunun üzerine Ibnül-Furât: "Güzel söyledin ey Abdullah'ın babası," dedi. Bu kişiyi -Ebu Abdullah'ı- dalgınlardan sayıyorlar. Anlattıklarımı dinlediniz. Nasıl bu insan dalgınlardan sayılır? GAFİL VE DALGIN KADINLAR Ahmak Reyta Mukâtil b. Süleyman(47) anlatıyor. "Reyta, Kureyşli bir kadındır. Aznr b. Ka'b'ın kızıdır, ördüğü örgüyü sökerdi. îb - _ (47) Mukâtil b. Süleyman b. Beşir el-Belhî. Müfessirlerin ileri gelenlerin-dendi ve hadisi kabul edilmezdi, imam Şafiî, "İnsanlar tefsirde Mukâtil b. Süleyman'ın çocuklarıdır...." demiştir. Birçok eseri vardır ve H. 150 yılında vefat etmiştir. ÎBNÜt-CEVZİ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI nu's-Sâib,"*' adının Reyta olduğunu söyler, Ebu Bekir Îbnül-Enbârf4* şöyle der: "Adı Reyta'dır. Amr el -Meriyye'nin kızıdır. Lakabı el-Câ'râ'dır. Mekke halkından dı ve yaptığı işle tanınırdı ve o işte benzeri yoktu. Son derece ahmaktı. Pamuk veya yünden örgü örer, sonra hizmetçilerine örgüyü sökmelerini emrederdi. Dağa el-Ahmak Ahmak kadınlardan biri de "Ma'nec" lakaplı Râbia b. İcl'in kızı Dağa'dır. Asıl adı Mâviye'dir. "Dağa", lakabıdır. Çocuğunun bıngıldağının hareket ettiğini görünce bıç akla kafasını yarar, beynini çıkarır ve "Kafasından bu maddeyi çıkardım ki acısı dursun!" der. * * * Anlatıldığı üzere dişleri çok güzeldi. Bir erkek çocuk doğurdu. Babası çocuğu öper ve "Baban azı dişlerine kurban olsun," der. Azı dişlerinin hoşuna gittiğ ini zanneder ve onları kırar. Babası yine, "Baban dişlerine kurban olsun" deyince, "Ey adam! Hepimizin azı dişleri var!" der. Kocası bunun üzerine "Diğer dişleriyle beni mahveden azı dişleriyle ne yapmaz!" der. Amir Kızı Reyta el-Ahmak Çocuklarım başkalarının çocuklarından ayırdedebil-mek için saçlarının bir kısmım keser, bir kısmım bırakırdı. (48) Ebul-Mtinzîr Hişam b. Muhammed b. Nadr b. Saib el -Kelbî. Tarihçi ve nesep bilimcisidir. Kufe'de H. 204 yılında vefat etmiştir. (49) Muhammed b. Kasım b. Muhammed b. Bişâr el-Enbâri Edebiyatçı ve dil bilimcisiydi. Birçok eseri vardır ve H. 328 yılında vefat etmiştir. Ahmak Fezâriyye: îbn Halef, onun hakkında şöyle denildiğini aktarıyor: "Halhalim mihir (kabul eden)den daha ahmak." O, Fezâra kabilesinden bir kadındı. Ahmak el-Hazne Bu isimde ihtilâf edilmiştir. Daha önce de bu kadının elbisesinin koluyla burnunu sildiğini aktarmıştık. î BNÛ^-CE VZİ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI 9. Akilli Olmalarina Rağmen ahmakça davrananların kıssaları Akıllı Ahmakların tiki Şeytanadır

Abiddi ve meleklerin müezziniydi. Oyle bir ahmaklık ve gaflet sergiledi ki, bütün ahmak ve gafilleri geride bıraktı. Âdem'in çamurdan yaratıldığını görünce, ondan üstün kılınması halinde -onu- helak edeceğini, onun üstün kılınması durumunda da karşı geleceğini içinde gizledi. Eğer düşün -seydi tercihin Adem'den yana yapıldığım düşünseydi buna karşı gelmeye güç yetiremeyeceğini anlayacaktı. Ancak haddini bilmedi ve -bu tercihi yapam- takdir edemedi. Allah'ın Hikmetine itiraz Etti Bu kadarla kalsaydı sadece hasede sürüklenecekti. Ancak bununla kalmadı. Yaratıcının hikmette kusur ettiğini -düşünerek- itiraz etti. "Bunu mu bana üstün kıldın?" Yani "Niçin üstün kıldın?" dedi. Âyette de "Beni ateşten, onu çamurdan yarattm(50)" buyurulduğu gibi Adem'den üstün oldu ğunu iddia etti. Genel olarak sözlerinin muhtevası, şu anlama gelmektedir: "Ben hikmet sahibinden daha hikmetli, bilgi sahibin- (60) A'râf, 12 ; Sa'd, 76. den daha bilgiliyim; Âdem'i, benden üstün kılması doğru değildir." O biliyor ki, ilmi Alim (her şeyi bilen) Allah'tan kaynaklanmaktadır. Buna rağmen sanki "Ey bana öğreten! Ben senden daha bilgiliyim. Ey onu benden üstün kılan! Bu yaptığın doğru değü," demektedir. Kendini Helak Etmeye Razı Oldu Bütün hileler boşa çıkınca kendini helak etmeye razı oldu. Israrını daha da kuvvetlendirdi ve "Muhakkak onları saptıracağım"<61> diyerek başkalarım helak etmek için çabala-maya başladı. "Muhakkak ki onları saptıracağım" sözündeki cehaletinin iki yönü vardır: 1- Bu sözüyle Şeytan, insanları kastederek kendini cezal andıranı etkilemek istemiştir. Ancak Allah'a hiçbir şeyin etki edemeyeceğini, eziyet yapamayacağını ve fayda sağlayamayacağım gözden kaçırmıştır. Çünkü Allah, kendinden başkasına muhtaç değildir. 2- Once, korunması zaten murad edilmiş edana zarar veremeyec eğini unuttu. Sonra hatırlayarak: "Sadece onlardan ihlâslı kullarını'621" istisnasını yaptı. Fiili etki etmiyorsa, hidâyeti takdir edilmiş olam saptırması zaten mümkün olamaz. Böylece çabası boşa çıkmıştır. Şeytan Aşağılığa Razı Oldu Çabasının boşa gitmesiyle birlikte aşağılığa razı oldu ve "Kıyamet gününe kadar bana mühlet ver<63>" dedi. Böylece suçtan ötürü cezalandırılacak günahkâr konumuna düşüyor. (51) Hkr, 39 ; Sa'4 32. (52) Hicr, 40 ; Sa'd, 83. (53) A'râf, 13. ÎBNÜVCEVZÎ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI Sanki buna kızıyor ve cahilliğinden Hakk'm etkileneceğini sanıyor. Sonra ebedi cezalandırmanın yakınlığım unutuyor -ve mühlet istiyor-. Onun gafleti gibi gaflet ve cehaleti gibi cehalet olamaz. Şeytan hakkında söylenen şu söz, ne güzel: "Şaştım îblis'in kib rine! Açığa vurduğu çirkin niyetine Adem'e secdede oldu ziyan Neslini taşıyandı kötüye." Ahmak Filozof îbn Ravendi Şeytan'dan sonra ahmaklık ve dalgınlıkta Ebul -Hasan b. Râvendî gibisini görmedim. Peygamberleri yeren ve onlara söven kitaplar yazmıştır. Kur'ân'ı tenkid eden ve onda hata bulduğunu iddia ettiği bir kitap daha yazmıştır. Halbuki sayısız insanın Yüce Kitab'a düşmanlık güttüğünü, ancak buna güç yetiremediklerini biliyordu. Fesahat Sahiplerinin Hatasını Yakaladığını İddia Ediyor! Fesahat ve üstün anlatım sahibi insanların hatasını bulduğunu iddia ederek ed -Dâmiğ adlı kitabı yazdı. Allah'a yaptığı itirazları içeren sözlerini burada nakletmekten yine Allah'a sığınırım. İnsanoğlunun -bileceği- en kötü üslûpla O'nu anmış ve "Zulüm ve şer O'ndandır" dem iştir. Bundan (54) Ahmed b. Yahya b. îshâk, Ebul-Hasan Râvendî. İnkârım açığa vurmuş bir filozoftur. îbn Hacer şöyle der: "îbn Râvendî» meşhur bir zındıktır. Mu'tezile kelâma 1 arındandı. Sonra zmdıklaştı ve meşhur oldu." îbn Kesîr ise şöyle diyor:

"Meşhur zındıklardan biridir. Halife kendisini aratınca, kaçmış ve Yahudi tbn Lâvi'ye sığınmıştır. Onun yanında kaldığı süre içinde ed -Dâmiğ li'l-Kur'ân adlı kitabı yazmış ve H. 298 yılında vefat etmiştir.9 daha kötü ibareler kullanmış ve onların bazıları tarihte zikredilmiştir, ispatı kesinleştikten sonra yaratana itiraz edene şaşılmaz mı? inkarcı -sorumluluğu atar- rahat eder. Onların akıllarım eksiksiz yaratanın kendi sıfatlarında eksiklik olur mu? Allah (c.c), onların gafletlerinden münezzehtir. KâbiPin Gafleti Sonra ahmaklık ve gaflette Şeytan'a Kabil tâbi oldu. Gafletinin en büyüğü, kurbanı kabul edilen -kardeşine- "Seni öldüreceğim*55^ demesidir. Bu, çok çirkindir. Akıl ve anlayış sahibi olsaydı, kardeşinin kurbanının kabul edilip kendi kurbanının kabul edilmeyiş sebebini araştırırdı. Kardeşini öldürdükten sonra sırtında taşımış ve defnetmeyi akıl edememiştir. Kur'ân Bazı Gafilleri Anlatıyor Kabil'in gafletinin bir benzeri de: ...Bir şey yapacaksanız, şunu yakın da tanrılarınıza yardım edin(56>", "...Yürüyün ve tanrılarınıza bağlılıkta direnin*7'" ve "Bende diriltir ve öldürürüm'58^ sözleridir. Diğer bir benzeri de Firavun'un şu sözüdür: "...Ey milletim! Mısır hükümdarlığı, memleketimde akan şu ırmaklar benim değil mi**?* it § J Akıtanı kendisi olmadığı, kaynağım ve bitiş noktasını bilmediği ırmaklarla övünmüş ve sorumluluğu altındakileri unutmuştur. Firavun'un ilâhlık iddia etmesinden daha büyük ahmaklık olamaz. (55) Mâide, 28. (66) Enbiya, 68. (57) Sa'd, 6. (58) Bakara, 258 (59) Zuhruf, 61. IBNCL-CEVX! / AHMAK VB DALGINLAR KİTABİ Şeytan Firavundun Tanında Bilginler onun için örnekleme yapıp şöyle demişlerdir: "Şeytan Firavun'un yamna gitti: - Sen kimsin? - Ben Şeytanım! - Niçin geldin? - Seni görmek ve deliliğine şaşmak için! - Neden? - Ben, kendim gibi yaratılmış birine düşmanlık ettim. Ona secde etmekten kaçındım ve lanet edilip kovuldum. Sen ise ilâh olduğunu iddia ediyorsun. Vallahi bu, korkunç bir delilik!" Puta Tapmak Gaflettir En çok şaşılacak gaflet, putları ilâh edinmektir. İlâh yaratmalı, yaratılmamalıdır. Nemrud'un burç yaptırıp "Göğün ilâhım öldüreceğim* diye ok atması, büyük bir gaflettir. Hasmı bir yerde olsa ve okun kendisine çevrilmiş olduğunu görse ondan sakınmaz mıydı? Yusuf (a*s)'un Kardeşlerinin Davranışı Gaflettir Yusuf (a.s)'un kardeşlerinin "Onu kurt yedit60>" diyerek gösterdikleri davranış ve gömleğini yırtmadan sadece kana bulamaları gafletin büyüğüdür. "Kap, bana şunu şunu haber veriyor" dediği olaydaki durumları da aynıdır. *Hârût ve Mârût'un<61>" günah işlemekten masum olduklarım ve kadere karşı koyabileceklerini iddia etmeleri (60) Yusuf, 13. (61) Bakara, 102. gaflettir. Bu niyetleriyle gökten indirildiklerinde -iddialarından- vazgeçtiler. Israiloğulları'nın Gafleti Şaşılacak bir gaflet örneği de, denizi beraberce geçtikten sonra Israiloğulları'nın Musa (a.sj'ya "Bize ilâhlar kıl(€2>" demeleri, Hıristiyanların İsa (a.s)'nın Tanrı veya Tann'nm oğlu olduğunu söylemeleri ve ardından Yahudiler tarafından çarmıha gerildiğini kabul etmeleridir, tnsan olan birinin Hah olduğunu -halbuki değildi- ilâh olsa bile yaşaması yemekle mümkün olduğu için -bu davranışları- gaflettir. İlâh, eşyanın kendisiyle var olduğudur. Eşya ile var olan ilâh olamaz. Tann'nm oğlu ve peygamberi olduğu iddialarına

gelince, peygamberliğin benzeriyeti veya ondan bir parça olduğunu sanmaları Allah açısından mümkün değildir. Çarmıha gerildiğini iddia etmeleri, kendini korumaktan âciz olduğunu kabul etmeleri anlamına gelmektedir. Bunların hepsi çirkin ve gafilcedir. Müşebbihe'nin inancı Gaflettir Şaşılacak gaflet örnekle rinden bir diğeri de, Ma'bud'un parçalardan ve azalardan oluştuğunu ve yaratıklarına benzediğini iddia eden Müşebbihe'nin gafletidir. Parçalardan oluşanı, bir oluşturanın olması gerektiğini bilmelerine rağmen bu iddiada bulunmuşlardır. Ebu Bekir ve Ömer'in Hatalı Olduğunu Söylemek Gaflettir Râfizîler, Hz. Ali'nin, Ebu Bekir ve Ömer'in hilâfetini kabul ettiğini, Ebu Bekir'e şovenin dinden çıktığım kabul ettiğini ve kızı Ummügülsüm'ü Hz. Ömer'le evlendirdiğini biliyorlardı. Bunların hepsi onlara tâbi olmaya r azı olduğunun alâmetidir. Buna rağmen Ebu Bekir ve Ömer'i kâfir sayanlar (62) A'raf, 138. ÎBNCL-CEVZÎ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI ve onlara şovenler vardır. Bununla Hz. Ali'nin sevgisini kazandıklarını iddia etmektedirler. Halbuki onu arkalarında bırakmışlardır. Bu türden gaflet örneklerinin çok olduğunu, araştırınca görmek mümkündür. Biz sadece bazılarına işaret ettik ki, düşünülsün! Bu ve benzerleri hakkında varolan tüm örnekleri aktarmadık. Çünkü kitabın asıl amacı bu değil. Ahmed b. Hanbel'den şöyle dediği aktarılır: "Bana biri gelse, 'Bugün herhangi bir ahmakla konuşursam (karım) boş olsun9 diye yemin.etse, sonra Rafızî veya Hıristiyan biriyle konuşsa yeminini bozmadığını söylerim." Dineverf,** "Allah seni aziz etsin; niçin ahmak oldular?" diye sorunca şöyle cevap verdi: "Çünkü onlar, doğru kabul ettiklerine muhalefet etmişlerdir. Birincisi İsa (a.s)'dır. O, Hıristiyanlara 'Allah'a kulluk edin164* ve 'Ben Allah'ın kuluyum**" dedi. Hıristiyanlar s a 'Hayır! O, kul değil ilâhtır' dediler. Hz. Ati ise, Peyg amber (s.a)'den Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer hakkında: 'O ikisi cennetteki orta yaşlıların efendisidir' buyurduğunu rivayet etmiştir. Râfızîlerse onlara sövmektedirler." Eski Bir Âbidin Gafleti Cabir b. Abdullah(66>, Peygamber (s.a)'den şöyle rivayet etmiştir : "Adamın biri, bir ma'bedde ibâdet etmektedir. Yağmur yağar ve yeryüzü yeşillenir. Otlayan bir merkep görür ve 'Ey Rabbim! Senin de bir merkebin olsaydı da benimkiyle be- (63) Dineverî adında iki kişi vardır. Biri, İmara Ahmed zamanında yaşayan Ahmed b. Dâvud Ebu Hanife ed-Dineverî (H. 282). Diğeri ise Ahmed b. CaTer Ebu Ali ed -Dineverfdir (H. 289). Burada hangisinin kastedildiğini ise bilmiyoruz. (64) Mâide, 117. (66) Meryem, 30. (66) Abdullah b. Hasan b. Ali b. Ebi Tâlib. Ebu Muhammed, Medine tâbiile-rindendi. Bir grupla Halife Mansur'a gelmiş ve ona bin dirhem vermiştir. Sonra hapsetmiş ve Kufe'ye göndermiştir. H. 146 yılında vefat etmiştir. raber otlatsaydım' der. Bu durum Israiloğulları'nın peygamberlerinden birine ulaşınca ona beddua etmek ister. Bunu n üzerine Allah, peygamberine vahyeder *Ben kullarımı akılları miktannca cezalandırır (veya mükâfatlandırırım' buyurur/' Zeki Oldukları Halde Dalgınlık Gösterenler Zeki olan birçok insandan istemeden de olsa gaflet ve dalgınlık örnekleri zuhur etmiştir. Bu davranışlarının bir kısmım gaflete benzemeleri nedeniyle aktarıyorum. Bu türden olmak üzere bazı şarkıcılardan aktarılmıştır: Şarkıcının biri şöyle anlatıyor: "Şarkı söylemek üzere emirin yamna geldim. Bazı vezirlerle konuşmalar oldu. Emirin iyiliklerini ve cömertliğini hatırladım. Aynısını yapması için duygularım kabartmak istedim ve şöyle seslendim: 'Kafur'u isteyenler başkasını terkederler - Denizde yolculuk edenler suculardan kurtulurlar.' Emir: 'Yazıklar olsun! Bu nasıl arkadaşlık?' deyince aklım başı ma geldi. Yemin ettim ve farkında olmadan yaptığımı söyledim." * * * Bunun bir benzeri de Abdullah b. Hasan'ın başına gelendir. Halife, Seffahla yürüyordu. Halifenin yaptırdığı En-bâr şehrine baktı ve şöyle dedi: "Görmez misin fedakâr kralı! Yaptırıyor Faydası kendi soyu için olan sarayları! Nuh gibi uzun yaşamak istiyor

Gelebilir her gece Allah'ın emri!" Bunun üzerine Halife kızdı. Abdullah b. Hasan da özür diledi. İsa b. Musa**7', Ebu Müslim'le, Halife Mansur'a^ geti - (67) Isa b. Musa b. Muhammed el-Abbâsî Halife Mansu/un kardeşinin oğludur. Kufe'de H« 167 yılında vefat etmiştir. ÎBNCL-CEVZl / AHMAK VB DALGINLAR BÎTABI rildiği zaman yürürken şöyle bir örnek verdi: "Gelecek sana, geçmiş asırları eskiten Ad ve Cürhüm'ün başına geleni" Ebu Müslim** bunları duyunca: "Bana verilen garantiye rağmen mi?* diye sordu. "Eğer bu, gizlediğin şeyse ona sahip olmadığım inanandayım," dedi Halife Emin'in Cariyesi Üç Kere Dalıyor Halife Emin kuşatılınca cariyesinden şarkı söylemesini ister. O da şöyle söyler: "Vallahi Kelîb çok yardım ederdi Kanla kirlenmiş günahı senden az olandı" Bu sözler gücüne gitti ve 'başka söyle" dedi "Gözüm ayrılıklardan şikâyetçi oldu ve ayrıldı Şüphesiz ki sevgililerden ayrılmak ağlatıcı" dedi. Halife: "Allah sana lanet etsin! Başka birşey bilmez misin?" deyince şöyle söyledi: "Gece ve gündüz değişmedi. Yıldızlar Dönmedi felekte boşuna Saltanatı kaybolanın yıldızların altımda Mülkünü aktarmak için başkasına!" Bunun üzerine Halife, "Kalk git!" dedi Cariye gider- (68) Abdulah b. Muhammed b. Ali b. Abdullah b. Abbas b. Abdulmuttahb. Abbasi devletinin ilk halifesidir. H. 132 yılında halife oldu ve 136 yılında vefat etti. (69) Abdurrahman b. Müslim. Abbasi devletinin kurucusudur. Halife Man-sur tarafından H. 137 yılında öldürülmüştür. ken billurdan yapılmış kadehe takıldı ve onu -düşürüp- kırdı. 8u sırada birisi: "Sorduğunuz iş böylece gerçekleşti"*" âyetiyle seslendi Me9mûn ve Zübeyde'nin Cariyesi Halife Me'mun, Emin'in vefatından sonra başsağlığı dilemek için -annem- Zübeyde'nin yanma geldi. Zübeyde(71) "Evimde öğlen yemeği yiyerek beni teselli eder misin?" dedi. Yemeği yediler. Zübeyde, Emin'in cariyelerinden birini şarkı söylemesi için çıkardı. Cariye şöyle şarkı söyledi: "Yerine geçmek için onu öldürdüler. Süvarilerin Kisra'ya yaptığı gibi.9 Me'mun kızarak kalktı. Zübeyde, "Ey mü'minlerin emiri! Allah, onun sevabından beni mahrum etsin; eğer öğrettiysem veya tenbihlemişsem!" dedi Me'mun da söylediklerine inandı. Halife Mutasını Şairin Sözüne Kızıyor Halife Mu'tasım(72) sarayının inşasını bitirince insa nlar yanına geldiler. İshâk b. İbrahim™ saray hakkında şür söylemek için izin istedi Halife'nin meclisi ve sarayım vasfetti-ği şiirinin başında şöyle dedi: "Ey saray! Senden başkası eski ve seni eskitici Eyvah! Eyvah! Seni ne eskittir Halife Mu'tasım kızdı. İnsanlar, şair İshâk b. İbra - (70) Yusuf, 41 (71) Ca'ferîn annesi Zübeyde binti Ca'fer b. Mansur. Harun Reşid'in karısı ve amcasının kızıdır. Halife Emin'in annesidir. H. 216 yılında Bağdat'ta vefat etmiştir. (72) Ebu İshâk Muhammed b. Harun er -Reşid b. Mehdi b. Mansûr. el-Mu'ta-sım Billah. Kardeşi Me'mun'un ölümünden sonra H. 218 yıhnda halife oldu ve Semurrâ şehrinde H. 228 yılında vefat etti. (73) Ebu Muhammed İshâk b. İbrahim b. Meymun. tbn Nedim olarak meşhur olmuştur. H. 155 yılında Bağdat*ta doğmuş ve mûsikide yükselmiştir. Şiir, dil ve tarihte bilgindi. H. 235 yılında vefat etti. İBNtftr-CEVZf / AHMAK Vg DALGINLAR KİTABİ

him'in nasıl böyle birşey yaptığına şaştılar. Mu'tasım sarayı yıktırdı ve ondan sonra, orada iki kişi dahi biraraya gelmedi. * * * I Şair es-Sâhib b. îbâd medhiyesinde Halife Adudu'd-Devle hakkında şöyle der "Taleboğullarina Tisini ekledim Yenilir Taleb gece ve gündüz değişince" Halife "Taleb" sözüne kızıp "Allah'a sığınırız" deyince şair uyandı ve yüzü kızardı. * * * İshâk el-Mehlebî anlatıyor! Halife Vasık'ın yanına gittim. Şarkı söylememi istedi, ben de şöyle söyledim: "Ey Saray! Eskiliğin silmişse seni -Muhakkak ki hoşuma gider görmem seni!0 Hoşnutsuzluğu yüzünde belirdi ve pişman oldu. Şair AclFain Gaflet Yüzünden Elleri Ensesine Bağlanıyor Ebu'n-Necm el-Aclî, Halife Hişam b. Abdulmelik'in yanına gelir ve şiir okur. Şiirinde güneşi över ve şöyle der: *Q ufukta şaşı olanın gözü gibidir." Bunun üzerine Halife, ellerinin ensesine bağlanıp dışarı atılmasını emreder. Artae İstemeden Hata Yapıyor Artae, Halife Abdulmelik b. Mervan'm yanma gelir, O zaman yaşlı biridir. Halife, şiir okumasını ister. O da uzun ömrü hakkında şöyle der: "Gördüm ki, geceler yer-tüketir kişiyi Demir parçasını toprağın yediği gibi Gelince bırakmaz Ölüm Ademoğluna fazlasını ömrün Belki o, tutmak için yeminini Tekrar gelecek almak için Ebu'l-Velid'i!" Bu sözler üzerine Halife irkildi ve kendisini kasdettiği-ni sandı. Artae baltayı taşa vurduğunu anladı ve "Ey mü'minlerin eniri! Benim lakabım Ebul -Velid'dir," dedi. Oradakiler de onu doğruladılar. Zü'r-Rime Abdulmelik'in Yanında Zü'r-Rime, Abdulmelik'in yamna geldi ve şöyle dedi: *Ne oldu gözlerine akıyor yaşı Sanki akıtan hasta böbrek gibi!" Tesadüf ya, Abdulmelik'in gözleri akıyordu. Zü'r-Ri-me'nin kendini ayıplamak için söylediğini sanarak şiir söylemeyi kestirdi ve onu dışarı çıkarttı. * * * Şairin biri, Tahir b. Abdullah'sın yamna girer ve şöyle der: "Azize'de develeri ateş sardı da senin mizar'm nerede?" Tahir b. Abdullah'ın annesinin adı Azize'ydi. Oradakiler alçak sesle durumu Şaire bildirdiler de şiir okumayı kesti. Şairin Ukbe b. Müslim'in Huzurundaki Gafleti Adamın biri, Ukbe b. Müslim el-Ezdfnin yamna gelir (74) Tahir b. Abdullah b. Hasan ei-Huzaî. Onsekiz yıl Horasan valiliği yapmış ve H. 284 yılında vefat etmiştir. ÎBNÜT^CEVZÎ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI ve şöyle der: "Ey Ezdoğlu! Kalbim hüzünlüdür ve çalınmıştır. Onu geri getirecek sizdedir. Yerdiler! Dedim ki, bırakın! Yerdiğiniz muhakkak sevgilidir.* Ukbe'nin rengi attı. Şair, yüzüne bakınca durumu anlad ı ve sözlerini kesti. Alevi'yi Eyerleyin Ebu Ali el-Alevî,™ birgün seçkin bazı insanların yanına gider. Sohbet ederlerken hizmetçi gelir: "Bugün hangi atı eyerleyeyim?" diye sorar. "Alevtfyi eyerleyin" deyince el-Ale-vî, "Efendim, doğru konuşun!" karşılığı m verir. Atın sahibi utanır ve "Dil sürçmesi!" der. Söz Benzerliği Sorun Çıkarıyor Alevilerin önderi el-Murtaza Ebul-Kâsım, cuma günü Mansûr Camii'nin koyun satılan kapısının önünden geçer ve satıcılardan birinin "Bu Alevî tekesini bir dinara satıyorum!" diye bağırdığım işitir. Kendisinin kastedildiğini zanneder ve üzülür. Durumu öğrenmek için geri gelir. Tekenin boynuna asılan levhada adının "Alevi" olduğunu ve ensesindeki kıllardan dolayı bu adın verildiğini öğrenir. * * *

Bunun bir benzeri de Ebul-Ferec el-Alevfnin başına gelmiştir. Bu zat, topal ve gözü şaşıydı. Tellâlın "Bu topal ve şaşı tekeyi kaça alırsınız?" diye bağırdığım işitir. Kendisinin kastedildiğinden hiç şüphe etmez ve tellâla vurmaya başlar. Sonunda öğrenir ki tellâlın satmak istediği teke gerçekten topal ve şaşı. Etrafındakiler, bu tesadüfe gülerler. * * * (75) Ali b. Hasan b. Musa b. İbrahim. Kelâm ve edebiyatta imamlardandı. Tâlibîlerin lideriydi. el-Gurer ve'd-Durer gibi birçok eseri vardır. H. 436 yılında vefat etmiştir. Övmek İsterken Yerdi Ebu'l-Hasan es-Sabf76) anlatıyor: Bazı dostlarımız, yanlarından ev satın alan birinin yanına giderler ve selâm verir* ler. Samimiyetini ve yeni komşularım yadırgamadığım göstermek için -içlerinden biri- şöyle der: "Bu ev dostumun ve arkadaşımındı. Ancak sen -Allah'a şükür- daha cömert ve daha geniş gönüllüsün. Onu alıp daha hayırlısıyla değiştiren Allah'a hamdolsun." Sonra halk arasında yaygın olan kartalın alaca kargayla değiştirildiği misâlini söyledi. Bunun üzerine adam yerlere yatarak güldü. Sözleri söyleyen mahcûb oldu. Adam için o sözler, anlatacağı nâdirattan olmuştu. (76) Hilâl b. Muhsin b. İbrahim b. Hilâl es -Sâbî el-Harrânî. Yazar ve tarihçidir. H. 359 yılında Bağdat'ta doğdu ve hayatının sonuna doğru raüs -lüman oldu. TuhfetüVÜmerâ fi TahihiVVüzerâ gibi birçok eserleri vardır. H. 448 yılında vefat etmiştir. İBNÜ'L-CEVZİ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI 10. GAFİL EMİR VE VALÎLER Hz. Aişe'yi Kızdırmak istemedim Muhammed b. Ziyad anlatıyor: "İsa b. Salih b. Ali ah -mal biriydi Abdullah adında çok akıllı bir oğlu vardı. Kan-siriin(77) ordusunun başına getirilince işleri oğluna bıraktı. Oğlu anlatıyor: Babamın elçisi bir gece geldi ve babamın beni çağırdığım söyledi. Önemli bir durum olmadıkça hareket edilmeyecek bir vakitti Halife'den emir geldiğim veya hareket etmemi -askerlerle beraber- gerektirecek bir olay olduğunu sandım. Elbiselerimi fiydim, yanımdaki grupla beraber evine gittim, içeri girince korumaya Halife'den emir gelip gelmediğini veya herhangi bir olay olup olmadığım sordum. Böyle birşey olmad ığım söylediler. Bulunduğu kısma vardım ve hizmetçilere aynı şeyi sordum. Herhangi birşey olmadığım söylediler. Sonra yanına vardım. Yatağın üstünde oturuyordu. Bana: "Oğlum, gece boyunca uyumadığımı ve şu âna kadar bir hususu düşündüğümü biliyor musun?0 (Konuşma şöyle devam eder) — Allah, e miri iyi etsin! Nedir düşündüğünüz? - Allah'ın beni hurilerden yapmasını, cennete koymasını ve Yusuf (a.s)'ı bana eş kılmasını canım çekti. Kafam bu- (77) Karisinin: Kuzey Suriye'de bir şehirdir. H. 7. asırda Araplarca fethedilen vilâyetlerdendi. Bkz. Mu'cemüV Buldan 4/115. na takıldı. - Allah, emiri iyi etsin! Allah (c.c) seni erkek yaratmıştır. Cennete koymasını ve hurilerle evlenmeni temenni ederim. Aklına bu geldiğine göre Muhammedle evlenmeyi iste-sen daha iyi olmaz mı? Çünkü O ve akrabalık kurmaya daha lâyıktır. O, öncekilerin ve sonrakilerin, en yüksek makamlar-dakilerin efendisidir. - Ey oğlum! Bunu düşünmediğimi sanma. Onu da düşündüm. Ancak Hz. Aişe'yi kızdırmak istemedim. * * # îbn Halef anlatıyor: İki kişi vahye gidip şikâyette bulunurlar. Vali, aralarında hüküm veremez. İkisini de döver ve "Allah'a şükür olsun, onlardan haksız olan elimden kurtulamadı* der. * * * Mektubunu Kendi Götürdü Medâinf78' anlatıyor: Seçkin insanlardan biri Bağdat'a gelir. Babasına mek tup yazar. Tanıdık kimse bulamayınca yazdığı mektubu götürür. Babasına: "Mektubumun gecikmesinden korktum ve onu sana getirecek kimse bulamadım!" der ve mektubu uzatır.

Kadı Az Akıllı Ebu Osman el-Câhız anlatıyor: "Fezâra, Basra'ma ka-dısıydı. Allah'ın yarattıklarının en uzun sakallısı ve en kısa akılhsıydı. Şair, onun hakkında şöyle demiştir: (78) Ebu Hasan Ali b. Muhammed b. Abdullah el-Medâinî. Tarihçidir. Bas rahdır ve birçok eseri vardır. Medâin'e yerleşmiş ve oraya nisbet edilmiştir. Sonra Bağdat'a yerleşmiş ve orada (H. 225) vefat etmiştir. Ibn Nedim, çeşitli alanlarda 200'den fazla eseri olduğunu söylemiştir. Onlardan sadece el -Murdifât min Kureyş ve et-Seâzi adlı eserler kalmıştır. İBNÜ'L-CEVZİ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI "Ey Fezara! Asıl zulüm, senin kadı olmandır.9 * * ¦ Birgün berber saçlarını taraş etti. Tıraş bitince ayna istedi. Aynaya baktı ve "Saçımın tıraşını güzel yaptın. Ancak bıyıklarımın içine ettin* dedi ve ellerini ağzına kapattı. * * * Yine birgün bir ses duydu. "Bu ses nedir?" diye sordu. "Kur'ân hakkında konuşanların sesi9 denilince "Allah'ım, bizi Kur'ân'dan kurtar!" dedi * * * Birgün çil kuşu satan biri yanından geçti — Şu kuşu kaça satıyorsun? — Tanesi bir dirhem. — Olmaz! — Ben öyle satıyorum. — tkisini üç dirheme alalım. -Peki! Bunun üzerine kölesine, "Ona iki kuş için üç dirhem ver. Bu mal için daha kolay!" dedi Kasabaya Tayin Edilen Bedevinin Hitabı el-Mühelleb, Horasan'daki bir kasabanın görevlisini azleder ve yerine bir bedevi tayin eder. İşe başlayınca minbere çıkar, Allah'a hamd-ü sena ettikten sonra şöyle der: "Ey insanlar! Allah'ın emrettiklerine yönelin. Allah (c.c), baki âhirete özendirmiş ve fâni dünyada azla yetinmeye çağırmıştır. Siz âhireti bırakıp dünyaya önem verdiniz. Fâni dünyama elinizden gitmesi ve baki âhire tin gelip çatması yakındır. Böylece Allah'ın 'Ne suyunu bıraktın, ne de hareket ettirip temizledin' buyurduğu gibi oldunuz. Azledilen mağrurlardan ibret alın. Koşuşturdu, topladı ve istemeden onların hepsini bana bıraktı. Allah (c.c), 'Ümmü Hâlid'den müjdemi ver! Nice koşucular var ki bir gün oturur17** buyurmuştur." Sonra minberden indi. Bedevi Cuma Hutbesi Okuyor Yezid b. Mühelleb'in Horasan'daki bazı kasabaların başına bedevi birini tayin ettiğini duyduk. Cuma günü minbere çıktı. "Allah'a hamdolsun" diye başladıktan sonra sallandı ve şöyle dedi: "Ey insanlar! Dünyadan sakının. Sizler onu, Allah'ın, 'Dünya hiçbir canlı için baki değildir - Dünya üstünde hiçbir canlı baki değildir' buyurduğu gibi bulacaksınız." Kâtibi, "Allah emiri iyi yapsın! Onlar âyet değil şiirdir" deyince aralarında şöyle bir konuşma geçti: - Dünya kimse için baki midir? - Hayır! - Dünyada kimse baki kalır mı? - Hayır! - Öyleyse seni zorlayan ne!.. Gökler ve Yer Altı Ayda Yaratıldı Bedevinin birinin, tayin edildiği işe başlarken hutbe ok uyup şöyle dediği bize ulaştı: "Allah (c.c), gökleri ve yeri altı ayda yarattı." Aşağıdan "Altı günde" denilince, "Vallahi altı günde yarattı demek istedim; ancak az buldum!9 karşılığını verdi. (79) Bu sözler, âyet değildir. Konuşmayı yapan şahıs, onları â yet olarak aktarmıştır. Yazar, câhil birinin lâyık olmadığı yere gelince ancak bunu yapabileceğini ortaya koymak için bu kıssayı aktarmıştır. (Mut) tBNÜVCEVZt / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI Mansur b. Numan'ın Hikâyeleri

Ebu Bekir b. Nakkâs(80>, bize şöyle anlattı: Mansur b. Numan'ın kâtibi, mektup göndererek hırsız yakaladığını, durumunu araştırmadan cezalandırmak istemediğini ve hırsızın terzi olduğunu yazdı. Mansur, "Elini bırak ayağım kes!" diye emir verdi. Kâtip, "Allah bunu emretmemiştir!" deyince Mansur, "Emrimi yerine getir. Yakında olan uzakta olanın görmediğini görür!" karşılığım verdi * * * Mansur*a katır satan bir tüccar geldi. "Bunun almışı kırk dinardır" deyince Mansur, "Bu sefer benden kırk dinar alamayacaksın. Ey hizmetçi! Ona binbeşyüz dinar öde!" dedi * * * Öğlen yemeğinde kelle yiyen Ahmed b. Ebf Hatem'in yamna geldi. "Ey Eba Sehl buyur! Bunlar, taze yavruların kellesi" dedi. O da "Afiyet olsun. Allah bana ve sana cennet-tekilerin kellesini yedirsin!" dedi. * * * Birgün Me'mun: - Ey Mansur! Dicle taşıyor, bize bir akıl ver. - Yüz tane kova getirt, suyu çekip yola döksünler. - Sana şaşıyorum! Kendini Kötü Vasfediyor Emir Ebu Bekir b. Bedir, bana şöyle anlattı: Bazı kötü insanlar Hüseyin b. Muhalled'e gelip mal talep edince şöyle dedi: "Yanımda si ze verecek malım yok. Ancak halifenin ya- (80) Muhammed b. Hasan b. Muhammed b. Ziyad Ebu Bekir en-Nakkâş. Kur'ân ve tefsir âlimiydi. Şifau'sSudûr gibi birçok eseri vardır. H. 351 yılında vefat etmiştir. nında -katında- kumluk gibiyim. Tepemden birşey dökerse altımdan toplarsınız. Eğer mallarım bana gelinceye kadar beklerseniz onları size dağıtırım. Sabretmezseniz siz bilirsiniz." Bugün Sıtma Olmak, Yarın iyileşmek istiyor Kâtip Ebu Ali Muhammed b. Hasan anlattı: Ercan emiri Fazl b. Alân'ın kâtibiydim. Ebul-Münzir en-Nî'mal b. Abdullah'ın İran'a gitmek üzere uğradığı haber verildi ve "Yarın onunla buluşmalısın" denildi. İbnül -Fazl'a sıtma nöbeti geliyordu. Bu yüzden şöyle dedi: "Nasıl yapayım? Yarın sıtma günüm! Onunla buluşamam. Ancak bugün olursam yarın buluşabilirim!" Hizmetçisine, "Elbiselerimi getir, bugün sıtma olacağım!" dedi. İstediğinin aksine nöbeti bir gün geç geldi. * * * Medâinî anlatıyor: Abdullah b. Ebî Sevr, Medine vahşiydi. Birgün minbere çıktı ve şöyle dedi: "Ey insanlar! Allah'tan korkun ve tevbe etmeyi dileyin. Salih (a.s)'in kavmi, kıymeti beşyüz dirhem olan deve yüzünden helak oldu." Bundan sonra insanlar, kendisini "deve fiatı tayincisi" olarak adlandırdı. Zübeyr de onu azletti. Allah Muhammed'i Vergici Değil, Hidâyete Erdirici Olarak Gönderdi Mısır valisi Hayyan, Ömer b. Abdul aziz'e mektup yazdı ve "İnsanlar müslüman oldu. Bu yüzden cizye hasılatı azaldı" dedi. Ömer b. Abdulaziz de cevabında "Allah (c.c) Muhammed'i cizyeci değil, hidâyete erdirici olarak gönderdi" dedi. Emir Evvelsi 6ün Oturum Yapacak Süleyman b. Hasan b. Muhammed babasından aktarı* ÎBNÜt-CEVStf / AHMAK VE DALGINLAR KİTABİ yor: Suca9 b. Kasımım yanındaydım. Yamna haksızlığa uğramış bazı kimseler geldi. Onlarla durumları hakkında konuştu ve ardından şöyle dedi: "Bu konula rı görüşme zamanı şimdi değil. Emir, bunları görüşmek için evvelsi gün oturum düzenleyecek!" * * * Yırtık Palto Suca9, Halife Mustaîn'in yanına geldi. Paltosunun bir kenarı yırtılmıştı. Bunun sebebini sorunca şöyle dedi: "Dar bir yerden geçtim. Orada köpek vardı. Paltosunun kenarına basınca kuyruğumu parçaladı." Halife kendini tutamayıp, güldü. Harun Reşid,(8î)in Rikka Sorumlusu

Cerir b. Mukaffa, Kisra'nın vezirinden naklediyor: Kabbaz, ahmak biriydi. Bostana gidip reyhana sövüyor ve "Merhamet olsun diye seni koparmayacağım," diyordu. Nasr b. Mukbil'den aktarıldığı üzere -bu zat- Harun Reşid'in Rikka sorumlusuydu. Birgün bir koyunun değnek-lenmesini emretti. "O hayvandır, hayvanlara ceza uygulanmaz" dediklerinde, "Cezalar ihmal edilemez. Eğer ihmal edersem, ben ne kötü valiyim!" karşılığım verdi Bu durum Harun Reşide ulaştı. Yamna varınca Halife, "Sen kimsin?" diye sordu. "Ben, Beni Kilab'ın azathsıyım" deyince, Halife güldü ve "Hüküm verme konusunda nasılsın?" (81) Türk emiri Otamış'm kâtibiydi. Bu emirle be raber H. 249 yılında öldürülmüştür. (82) Ahmed b. Muhammed b. Mutası m b. Harun Reşid Ebul-Abbas el-Mus-taîn Billah. Abbasî halifelerin dendir. H. 248 yılında halife olmuş ve 262 yılında halifeliği bırakmıştır. Aynı yd vefat etmiştir. diye sordu. "Benim katımda insanlar ve hayvanlar eşittir. Eğer bir hayvanın haksızlığı kesinieşse, bu annem veya kız kardeşim de olsa, onu cezalandırırım. Allah yolundan, hiçbir kimsenin kınaması beni alıkoyamaz" dedi. Bunun üzerine Harun Reşid, onunla -hiçbir işte- yardımlaşılmamasını emretti. Bilgin ve Yarım Akıllı Vezir Bazı Hind bilginleri, krallarının hafif akıllı olan vezi-riyle biraraya geldiler Vezir - En büyük ilim hangisidir? diye sordu. Bilgin: - Tıp il midir, diye karşılık verdi - Ben tıp ilminin çoğunu bilirim. -Ey vezir! Öyleyse mübersem hastalığının tedavisi nedir? M - Göğsün hararetinin düşmesi için ölümdür. Sonra hayata dönmesi için soğuk ilaçlarla tedavi edilir. - Peki öldükten sonra onu kim hayata döndürecek? - Bu, başka bir ilimdir. Yıldızlama kitabına baktım . Hayat bölümünden başka yerde bu konuda bilgi bulamadım Bu kitapta, hayatın insan için ölümden daha hayırlı olduğunu gördüm. - Ey vezir! Her türlü durumda ölüm, câhil için yaşamaktan daha hayırlıdır. Ebu Handef in Adaleti Ebu Handef, hayvanlarım kontrol etti. Çok zayıf bir hayvan gördü. Aşçıyı çağırdı. Elli sopa vurdu ve "Bu hayva - ÎBNÜX-CEVZÎ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI nın hali ne?" diye sordu. Aşçı, "Efendim, ben aşçıyım. Hayvanların bakımından anlamam" deyince, "Sen aşçı mısın? Niçin bana söylemedin? Ş imdi git; yarın olunca çobana altmış sopa vur. Yirmi tane -seninkinden- fazla olur ama, onu da hoşgör!" dedi. Onlar Bir, Ben Üç Teslim Aldus Ebul-Hasan Muhammed b. Hilal es-Sâbî anlatıyor: "Bir grup insan, Deylem'den çıkıp bölgelerine varınca 'Iraklı' adıyla ün salmış bir hırsızı yakaladılar. Onu Vezir Ebu Abdullah el-Mehlebî^ye götürdüler. Vezir, Bağdat emniyetine bakan Ebul-Hüseyin Ahmed b. Muhammed el-Kazvînfyi çağırttı. 'Bu, yakalamaktan âciz olduğunuz gezici Iraklı hırsız. Onu al ve teslim yazışım elin le yaz,9 dedi. Ebu Hüseyin: 'Vezirin emri başım üstüne. Ancak üç diyorsun; bu, bir kişi. Oç kişiyi teslim aldığımı nasıl yazayım?9 deyince Vezir, 'Onlar özellikleridir/ dedi. Bunun üzerine, 'Vezir Hazretlerinden Iraklı gezici hırsızı teslim aldım. Onlar üç diyor ben bir teslim aldım,9 şeklinde tarihiyle birlikte bir yazı yazdı. Vezir güldü ve yanındaki hıristiyana, 'Kazvîni hırsızın teslimiyle sizin mezhebinizi doğruladı,9 dedi." Kay denin Yazılışı Kâtibin biri, bir şarkıcıya, "Şu kaydeyi -sesi- bana yaz" der. Şarkıcı, "Kâtip sensin" deyince, "Evet, ama sen kayde-siyle birlikte yazabilirsin, ben kaydesiyle iyi yazamıyorum!" der. (83) Doğrusu, Ebu Muhammed Hasan b. Muhammed b. Abdullah b. Harun'dur. Vezir el -Mehlebî olarak meşhur olmuştur. Halife Muizzü'd -Devle'nin divan kâtibiydi. Sonra onu vezir yapmışta*. Saltanat ve hilâfet dönemlerinde vezirlik yaptığı için

"Zal-Vezarateyn9 lakabı verilmiştir. H. 362 yılında vefat etmiştir. Bkz. Fevâiüt-Vnfey&t, 4/131. Vezir Zü Saâdât Ebul-Hasan b. Hilâl anlatıyor: Bir tüccar, Vezir Ebul-Ferec Muhammed b. Ca'fer^e üç çeşit ipek getirdi. îpekler bir müddet Vezir'in yanında kaldı. Bir süre sonra sahibi gelip isteyince sandığı açtı. Birincinin üzerine "Bu işe yaramaz," ikincisine "Bu hoşa gitmiyor, üçüncüsüne "Bu da çok pahal ı" diye büyük yazıyla yazdı ve "Bunları ona verin," dedi. Adam ipekleri aldı, ancak telef olmuşlardı. * * * Hıristiyanın biri, Medine valisi Abdullah b. Bişar'ın yamna geldi. "Senin elinde müslüman olmak istiyorum," dedi. Bunun üzerine vali şöyle karşılık verdi: "Ey yapıcının oğlu! Müzminlerin emirinin askerleri arasında benden başkasını bulamadın mı? Kıyamet gününde benimle ısa b. Meryem arasında sorun çıkartmak mı istiyorsun?" Bu Buz Diğerinden Daha Soğuk Emirlerden biri, buz satan bir tüccarın yamna gelir. "Ne satıyorsun? Bana göster?" der. Bir parça buz keser ve Emir'e verir: "Bundan daha soğuğunu istiyorum" deyince, buzun diğer tarafından bir parça kesip verir. "Bunun fiatı ne kadar?" diye sorunca "Bununki bir, diğerininki bir buçuk dirhem!" der. Emir, "İkincisinden tart!" der. * * * Birgün Şam kapısındaki caddeden geçerken çamur gördü. Arkadaşlarına "Sultan binek binmek ister. Eğer yarın döndüğümde bu çamuru tekrar görürsem, onu yakarım da size hiç kimse şefaat edemez!" dedi. Babası tarafından Horasan'a tayin edilen Kubeysa, (84) Muhammed b. Ca'fer b. Muhammed b. Abb.as Ebul-Farac. Lakabı Zü Saâdât'tır. Bağdat'ın edebiyatçı ve yazarlanndandı. H. 440 yılında vefat etmiştir. 1 BNÛVCEVZf / ASMAK VS DALGINLAR KİTABI hutbeye çıkar. Babasından gelen mektup için şöyle der: "Bu, Emir'in mektubudur. Vallahi o, itaat edilmeye lâyıktır. O, babamdır ve benden -yaşça- büyüktür!" Ölüden Mektup Gelmedi Ebu Ishâk es-Sâbî'nin anlattığı üzere Acem kâtiplerinin ileri gelenlerinden biri olan Abbas b. Dürüsteveyh,*86* Ebul-Farac Muhammed b. Abbas<wın yamna gelir. Ebul-Fa-rac, babası için yapılan taziyeleri kabul etmekteydi ve yanında devletin ileri gelenleri vardı. Babasının ölümünden sonra yerine geçmişti. îbn Dürüsteveyh meclise oturunca ağlaştı-lar. Bunun üzerine "Umarım ki, mektubu geldiği içindir!" dedi Ebul -Ferec "Bir değil, birkaç mektup geldi!" deyince, "Sen onları bırak, kendi yazısıyla geldi mi?" diye sordu. Bunun üzerine Ebul-Ferec, "Kendi yazısıyla gelseydi taziye için oturmazdık!" dedi ve oradakiler güldü. Hacamat Günüyle Kıyamet Gününü Ayıramıyor Karamisîn Emiri Abdullah b. Fazlaveyh, aile efradıyla otururken şu mısrayı okudu: "Kıyamet günün ilacı sadece Oyun, neş'e ve eğlence.9 \ Etrafındakiler, "Kıyamet günü değil hacamat günü" diye hatırlattıklarında, "Beni mazur görün; ben nahiv (gramer) bilmiyorum!" dedi. (85) Abdullah b. Ca'fer b. Muhammed b. Dürüsteveyh b. Mirzebân Ebu Muhammed. İran asıllıdır. Zamanın dil âlimlerindendi. el -Kitab ve Nakza Kitabil-Ayn gibi birçok eseri vardır. H. 247 yılında Bağdat'ta vefat etmiştir. (86) Muhammed b. el-Abbas eş-Şîrâzî» Abbasi vezirlerin dendir. i 11. DALGIN VE GAFİL KADILAR Övme ve Yermeyi Ayıramayan Kadı Îbnül-A'râbî anlatıyor: Ebu Dülame, Kadı Afiyet'e ada-mın bîrini şu mısralarla şikâyet eder: insanların en azgını düşmanlık etti bana Bir yıl boyunca husûmet ettim ona Allah benim dilimi çürütmedi Onu bulmada umudumu kırmadı Eğer korkuyorsun birinin zulmünden Ey (Kadı) Afiyet ben korkmuyorum senden!" Kadı şöyle karşılık verdi:

- Seni müzminlerin emirine şikâyet edeceğim. - Niçin şikâyet edeceksin? — Çünkü beni yerdin. — Beni şikâyet edersen seni görevinden alır. — Neden? - Çünkü yermeyi övmeden ayıramıyorsun! Afiyet, Kadı îbn Zeyd'dir. Halife Mehdi, onu Bağdat kadılığına tayin etmiştir. 1BNÜ T-CE VZÎ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI Kendini Azleden Kadı Abdurrahman b. Müshir anlattı: Kadı Ebu Yusuf, beni Cebel Kadılığına tayin etti. Birgün Harun Reşidin Basra'ya geleceğini duydum. Cebel halkından beni övmelerim istedim. Bunu yapacaklarım vazettiler; ancak sözlerinde durmadılar. Onlardan ümidimi kesince sakalımı taradım ve yola çıktım. Nehrin kenarında dururken, Ebu Yusuf beraberinde olduğu halde, sandalla geldiler. Dedim ki: "Ey mü'minlerin emiri! Cebel kadısı ne güzel kadı. Bize adaletle hükmediyor, şöyle ve şöyle yapıyor." Bu şekilde kendi kendimi övmeye başladım. Ebu Yusuf beni gördü. Başım eğip güldü. Halife, "Neye gülüyorsun?" diye sorunca, "övgüde bulunan, kadının kendisi," dedi. Halife, ayaklarım yerlere vurarak güldü. "Bu, kötü ve basit biridir, onu azlet!" dedi. Ebu Yusuf da beni görevden aldı. Emir, Cumayı Tehir Etti AH b. Hişam anlatıyor: Emir Haccac'ın Ebu Himyer adında Basra Kadısı vardı. Cuma vakti gelince camiye yöneldi. Iraklı biri rastgeldi "Nereye gidiyorsun ey Ebu Himyer?" diye sordu. "Cumaya gidiyorum" deyince, "Emirtn cumayı ertelediğini duymadın mı?" dedi. Bunun üzerine geri döndü. Ertesi gün olunca Haccac, "Ey Ebu Himyer! Niçin cumayı faizimle beraber kılmadın?" diye sordu. "Iraklı biriyle karşılaştım. Bana cumayı Emir'in ertelediğini söyledi," deyince Haccac güld ü ve "Ey Ebu Himyer! Cumamn geriye alınamayacağını bilmiyor musun?" dedi. Amcayla Dayıyı Ayıramıyor el-Medâinî anlatıyor: Hayyan b. Hassan, Kerman nahiyesine tayin oldu. Göreve başlayınca konuşma yaptı ve şöyle dedi: "Ey Kerman halkı! Osman b. Ziyad'ı tanıyorsunuz. O, annemin kardeşi ve amcamdır!" insanlar, "Öyleyse dayın -dır!" dediler. * * * İbn Halef*7' anlatıyor: Abdan Kadısının yüzüne sinek kondu ve "Allah sizinle kabirleri çoğaltsın!9 dedi. * * * İbn Halef, bazı râvilerden şöyle aktarıyor İki kişi Harr an Kadısı Ebu Atuf a şikâyette bulunurlar. Onlardan biri, "Allah Kadıyı iyi etsin) Bu, benim horozumu kesti. Ondan hakkımı al" deyince, "Zabite gidin; çünkü kan işlerine zabit bakıyor!" dedi. Hınıs Kadısı Ebul-Fazl, babasından aktarıyor: Halife Me'mun, Hıms halkından birine kadılarım sordu. Adam, "Ey mü'min-lerin emiri! Kadımız anlamıyor; anlayınca da evhamlanıyor" dedi. Halife, "Yazıklar olsun! Bu nasıl olur?" deyince adam şöyle anlattı: "Birgün bir adam geldi. Birinden yirmidört dirhem alacağı olduğunu söyledi. Borçlu da bunu kabul etti. Borcunu ödemesini emredince adam şöyle dedi: 'Allah, Kadıyı iyi etsin. Benim bir eşeğim var. Onunla günde dört dirhem kazanıyorum. Bir dirhemini eşeğe, bir dirhemini kendime harcıyor ve iki dirhemini onun için biriktiriyorum. Para tamam olunca adam kayboldu ve parayı harcadım. Kadımızın onu oniki gün hapsetmesinden başka çare bulamıyorum. Onu hapsedin ki, parasını biriktirip, ödeyeyim.' Kadı, adamı oniki gün hapsetti. Parayı biriktirip ödedi. Me'mun bu olaya güldü ve kadıyı azletti.* Sanığın Yerine Komşu Yemin Etsin Ebu Bekir el-Hezlî anlatıyor: Semama b. Abdullah b. (87) Muhammed b. Ahmed b. Ömer b. Hüseyin b. Halet el-Bağdâdî el-Katü. Tarihçidir. Bağdat'ta doğmuş ve ölmüştür (H. 634). Bu kitabın yazarı Îbnül -Cevzf den ders almış ve birçok eserini okumuştur. Geniş bilgi için bkz. Şecârâtu'z-Zekeb s. 162 tBNÜ'L-CBVZİ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI Enes, Bilâl b. Ebî Bürde(Wden önce Basra kadısıydı. Ahmak biriydi. Kadının biri gelip, birine emanet bıraktığını ve şahidi olmadığını iddia etti. Kadı adama

yemin ettirmek isteyince kadın, "O, kötü biridir; yemin eder ve benim hakkım kaybolur. Onun yerine komşusu Ishâk b. Süveyd'89),e yemin ettirin!" dedi. Kadı, tshâk'ı çağırttı ve yemin ettirdi. Kur'a ile Hüküm Veren Kadı Ebul-Hayr el-Hayyad arkadaşlarından aktarıyor: Tâ - hert(90) şehrine girdim. Oralı olan bir kadısı vardı. Suç işleyen, ancak işlediği suçun cezası Kıır'ân'da ve hadislerde bulunmayan biri getirildi. Fakihleri çağırdı ve "Bu adam öyle bir suç işlemiş ki, Allah'ın Kitabı'nda belli bir hükmü yoktur, görüşünüz nedir?" dedi. Fakihlerin tamamı "İş, sana aitti r," dediler. Kadı, "Kur'ân'ı üç kere karıştırmayı, sonra rastgele bir yer açmayı ve ne çıkarsa onunla hüküm vermeyi düşünüyorum," dedi. "Doğruya erdin" dediler ve Kadı düşündüğünü yaptı. Kur'ân'ı açtı ve "Onun havada olan burnunu yalanda yere sürteceğiz*91*" âyeti çıktı. Adamın burnunu kesti ve salıverdi! Tek Şahit, Hakkın Yansım Tesbit Ediyor Bize ulaştığına göre adamın biri, başka birini kadıya getirir ve otuz dinar alacağı olduğunu iddia eder. Adam, tek şahit getirir. Bunun üzerine kadı, "İkinci şahidi getirinceye kadar ona onbeş dinar öde!" der. (88) Bilâl b. Ebi Bürde Amir b. Ebi Musa el-Eş*aıl Basra Emiri ve Kadısıydı. Sika hadis râvisiydi, ancak iyi Ur kadı değildi. Hapiste H. 126 yılında vefat etti. (89) Basrah bir fakihtir. îbn Ömer ve daha başkalarından rivayette bulunmuştur. H. 131 yılında vefat etmiştir. (90) Cezayir'de bir şehirdir. Eskisinin enkazı üzerine kurulmuştur. Cezul dağının eteğinde ve kıble cihetinden ge!en Mey ne nehrinin kenarında -dır. Şair Baki b. Hammad Tâhiretî oraya nisbet edilmiştir. (91) Kalem, 16. Altıda Bîr Ne Demek Arkadaşlarımızdan fakih olan biri anlattı: Kadının görevlilerinden biri bana geldi. Altıda bir hisse bulunan bir miras sorusu -mes'elesi- sordu ve "Altıda bir ne demek?" dedi. Ben de: "Dinardan üç kırat ve bir tane ve ayrıca altı sekimden bir sehim," dedim. "Bunu bana yaz ki öğreneyim," dedi Ben de: "Allah'a yemin olsun ki, onu sana yazmayacağım!" dedim. ÎBNÜ'L-CEVZf / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI 12. AHMAK KÂTİP VE ODACILAR Ahmak Kâtip Antakyah Hüseyin b. Sümeyda' anlatıyor: Antakya'da Halepli bir görevli ve ahmak bir kâtibi vardı. Müslümanların savaşa giden iki gemisi batmıştı. Kâtip, emire durumu bildirmek için mektup yazmış ve şöyle demişti: "Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla. Ey Emir! Allah seni aziz kılsın. Bil ki, iki tane gemi denizde alabora oldu, yani dalgaların şiddetli olması nedeniyle battı. İçindekiler helak oldular, yani telef oldular." Halep Emiri de şöyle cevap yazdı: "Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla. Mektubun geldi; yani ulaştı. Onu anladık; yan i okuduk. Kâtibini terbiye et; yani cezalandır. Onu değiştir, yani azlet. Çünkü o akılsızdır; yani ahmaktır. Vesselam; yani mektup bitti.9 Karganın ötmesine İzin Veren Bekçinin Cezası Abdullah b. Muhammed b. Sûrî anlatıyor: Birgün Sehl b. Bişr'i gördüm. Evin önündeki bahçe duvarında öten kargadan cam sıkılmıştı. Bekçiyi çağırttı. Bekçi gelince, "Neden şu karganın ötmesine izin veriyorsun?" dedi. Bekçi: "Efendim, benim günahım ne? O, bu kapıdan girenlerden değil ki suçu bana ait olsun. Onun ötmesine nasıl engel olayım?" dedi. Bu- nun üzerine "Kafasını eğin!" dedi ve şiddetlice tokat atmaya başladı. Bağışlaması için araya girilinceye kadar onu tokatladı. Ay'ı Gördüğünüze Şehâdet Etmeniz Cezalandırılmanıza Neden Olur Ebu Ali en-Nümeyrî anlatıyor: Şevval ayının hilâlini gözetledik. Hilâli gördüğümüze şehâdet etmek için Abdulla -hoğlu Suvar'a geldik. Dedi ki: "Siz deli misiniz? Daha emir saçlarım boyamadı ve hazırlanmadı. Eğer sizi görürse iki yüz sopa vurur, çabuk buradan gidin!" Oradan ayrıldık ve insanlar bayram günü oruç tuttular! Muttaki Ahmağın Şehadeti Kabul Edilmez

Ebu Bekir en-Nakkâş anlatıyor Kadı Abdullah b. Mes'ud'a: "Namuslu ve takva sahibi ahmağın şahitliğini caiz görüyor musun?" denildi. "Hayır! Görmüyorum. Bunu size ispatlayacağım," dedi ve hizmetçis ine Ebul-Verd Hacibfyi çağırmasını emretti Bu zat ahmak biriydi. Yanma gelince "Dışarı çık, rüzgâr nedir, bak" dedi. Dışarı çıktı, içeri gelip şöyle dedi: "Rüzgâr, güneye karışan kuzeydirr Bunun üzerine "Ne diyorsunuz? Böyle birinin şehâde-tini caiz göreyim mi?" dedi ve benzer bir hikâyeyi îbn Kutey-be'nin de anlattığım söyledi. * * * Ebu Ahmed el-Hârisî'den aktarılmıştır: Deylemli bazı kâtiplerle beraber oluyordum. Birgün -birinin- yemin ederken şöyle dediğini işittim: "Allah'tan başka ilâh yoktur. Yani bo şanma ve azad etmeyi kastediyorum!" İBNÜt-CKVZ! / ASMAK VB D ALO IN LAK KİTABI Komutan Öküz, Eşi İnek Birgün kurban bayramıma yaklaşması nedeniyle kurbanların -etlerin- dağılması hususunda arkadaşının evinde -taksim- yazısı yazdı ve şöyle dedi: "Komutan ök üz, hanımı inek, oğlu oğlak, kızı keçi ve kâtip teke!" Dedim ki: "Efendim,,bunu size Cebrail mi öğretti?* Ne dediğimi anlamadı ve ondan kurtuldum. Yazma Bilmeyen Becerikli Kâtip Ebu Ahmed anlatıyor: Deylem komutanlarından birinin şöyle dediği bana ulaştı: "Kâtibim, hayvanlar ve mal satın alma konusunda insanların en beceriklisidir. Sadece bir ayıbı var; okuma yazmayı bilmiyor.9 Haccac'a Arkadaşı İçin Taziye Abdullah b. ibrahim el-Mevsilî anlatıyor: Haccac'ın bir arkadaşı musibete maruz kalmıştı. Yamnda Abdulmelik'in elçisi vardı. Haccac: "Keşke biri bana mısralarla tesellide bulunsa," dedi. Şamlı elçi, "Ben söyleyeyim mi?" deyince "Söyle," dedi. Bunun üzerine şöyle dedi: "Her arkadaş, arkadaşından ayrılır. Ölür veya basma bir şey gelir. Ya evden düşer ya da ev üzerine düşer. Ya kuyuya düşer ya da bilmediği birşey olur." 23£ t Haccac: "Sıkıntımdan daha acı sözlerle teselli ettin. Yazık; mü'minlerin emiri senin gibisini elçi göndermiş!0 Allah Seni Aziz Etsin, Eşeği Burak Bazı kitaplarda şöyle yazar: Kudâme b. Z eyd içecek alması için uşağım merkebe bindirir ve Katrabl şehrine gönde- rir. Uşak gidip içeceği alır. Şehrin kapısına gelince görevli önüne çıkar, içecekleri döker ve onu hapseder. Bu durum Kudâme b. Zeyd'e ulaşınca şöyle yazar: "Rahman ve Rahim olan Alla h'ın adıyla! Rahmetiyle sana feda dayım. Katrabl şehrinin emiri, elh sopa vurdukları ve deri kaplarım del dikleri kölemden daha kuvvetlidir. Allah, seni aziz etsin! Allah'ın izniyle, eşeğimi bırakman çok isabetli bir karar olurP Doktora Mektup "Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla. Bana ve size yazık! Ne mutlu sana, elli mak'ad ilaçları içtim. Midem, göz* lerim ve kafam parçalanıyor acıdan. Bana gelmekte geç kalma. Çünkü ben öleceğim ve bensiz kalacaksın! Allah'ın ina -yetiyle başardı iş yaptın!" Arkadaşa Kısa Mektup Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla! Allah beni, sana feda kılsın. Eğer unutma olmasaydı bildirmek için sana kendim gelirdim; vesselam." Özür Mektubu el-Mütevekkil, Muhammed b. Abdullah'a mektup yazar ve ondan aslan isten "Lâ ilahe illallah ve Allahümme sallı al â Muhammed makamında kurtuldun. Onun fidyesi benim katımda ne aslan ne kaplandır; istediğim, yarım dirhem ağırlığıdır. Efendim! Sanma ki az şeyde sana karşı cimrilik ediyorum." Muaviye b. Mervan, el-Velid b. Abdulmelik'e mektup yazar ve şöyle der: "Sana kırmızı ve sıcak elbise gönderiyorum!^ ÎBNÜTL-CEVZÎ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI Biz İyiyiz, Ancak Ailenin Çoğa öldü Adamın biri, babasına Basra'dan mektup yazar ve şöyle der: "Babacığım, Allah'ın yardım ve kuvvetiyle Uz iyiyiz. Senden sonra iyilikten başka birşey olmadı bize.

Sadece duvarımız annemin, küçük kız ve erkek kardeşimin, cariyenin, eşeğin, koyunun ve horozun üstüne uçtu! Sadece ben kurtuldum!"* Kralın Oğlundan Mektup Allah, rahmetiyle kötülükleri sana verdi. Ben Allah'ın Elçisi -ki ondan başka ilah yoktur- hakkı için seni dedem el-Mütevekkil'den daha çok seviyorum. Sana çok çok nebiz geldiğini duydum. Ben onun yansım çok çok seviyorum. Hayatım senin üzerine; bana Mr deste veya beş kutu, altı veya yedi veyahut daha çok yetişmiş at yükü, bunlar da olmazsa üç tane beşlik gönder. Beni boş çevirme, kızarım. Allah'ın izniyle başarılar." 13. GAFİL MÜEZZİN Muhammed b. Halef anlatıyor: Müezzinin birine, "Sesin duyulmuyor; biraz sesini yükseltsen" denilince, "Ben sesimi bir mil uzaktan duyuyorum!" dedi. Bir kişi ezan okuyup, bitirdikten sonra koşan bir müezzin görür ve "Nereye?" diye sorar. Müezzin, "Sesimin nereye kadar ulaştığım öğrenmek istiyorum!" der. * * * Sureyh b. Yezid anlatıyor: Said b. Sinan el-Mehdî, Hıms Camii'nin müezziniydi. Salih biriydi. İnsanları sahura kaldırır ve şöyle derdi: "Tencerelerinizi saçın. Ezanı okumadan acele yemeğinizi yiyin ki, Allah yüzünüzü karartıp da kızmayasmız!" ¦ * * Ebul-Aynâ anlatıyor: el-Medenî, imamın arkasında saftaydı. İmam birşey hatırladı. Namaz esnasında el-Mede-nf yi namaza devam etmesi için yerine geçirdi Uzun süre kıyamda bekledi İnsanlar yorulunca "Sübhanallah" dediler; ancak yine -rükûya gitmek için- hareket etmedi. Namazdaki-ler el-Medenî'yi çekip başkasını yerine geçirdiler. Sonra "Niçin böyle yaptın?" diye çıkıştıklarında "Ben gelinceye kadar yerimi bekle dediğini sandım!" dedi. ÎBNÜt-CEVZİ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI A'meş Ağır İmamın Arkasında Namaz Kılıyor Mendel b. Ali(ö2) anlatıyor: A'meş birgün evinden erkenden çıkıp, namaz kılmak için Beni Esed Camii'ne geldi. Müezzin kamet getirmişti. Namaza durdu. İmam, birinci rek'atta Bakara Sûresini, ikinci rek'atta Âl-i İmran Sûresini okudu. Namaz bitince İmama "Allah'tan korkmuyor musun? Peygamber (s.a)'in 'Kim namaz kıldırma uzatmasın. Çünkü arkasında yaşlı, hasta ve ihtiyaç sahibi olabilir/ buyurduğu hadisi duymadın mı?" dedi. İmam da "Allah (c.c), 'Şüphesiz o (sabır ve namaz) Allah'a saygıdan kalbi ürperenler dışında herkese zor ve ağır gelen bir görevdir***/ buyurmuştur," deyince A'meş, "Ben , Allah'a saygıdan kalbleri ürperenlerin sana elçisiyim ve sen çok yavaşsın!" dedi. Ey Tmnmf Namazı Uzatma Câhız, Ebu'l-Anbes'ten(94) rivayet ediyor: Komşularımızdan biri, uzun sakallı ve ahmaktı. Mahalle mescidinde ezanları okuyor ve namazları kıldırıyordu. Hep uzun sûreleri okurdu. Birgün yatsı namazım uzattı. Namazdakiler sıkıldı ve "Buradan git ki yerine başkasını getirelim. Çünkü sen uzun okuyorsun!" dediler. "Daha uzun okumayacağım," deyince bıraktılar. Ertesi gün Fâtiha'yı okudu. Fâtiha'dan sonra uzunca düşündü ve "Abese'yi okumama ne dersiniz?" diye seslendi. Namazda oldukları için hiç kimse seslenmedi. Kendisi gibi uzun sakallı ve ahmak biri, "Zarif biri oraya uğradı!" dedi. (92) Mendel b. Ali el-Anzî, Ebu Abdullah. Hadis râvilerindendir. Rivayetlerinin sıhhati konusunda ihtilâf edilmiştir. Hadis ilminde kitap yazmıştır. H. 167 yılında vefat etmiştir. Bkz. ez-Zeria 6/368. (93) Bakara, 45 (94) Muhammed b. İshâk b. İbrahim es -Sayramî, Ebu'l-Anber. Kufelidir. Edebiyatçı ve şairdi. Yıldızlama ilmini bili rdi. Birçok eseri vardır. Müneccimlere Reddiye onlardan biridir. H. 275 yılında vefat etti. Bkz. Tarihli Bağdâd I, 238. Imam Uzatınca Cemaat Kaçtı İmamın biri namaza durdu. Fâtiha'dan sonra Yusuf Sûresi'ni okumaya başladı. Cemaat namazı terketti. Cemaatin ayrıldığını hissedince "Sübhanallah" dedi ve İhlâs Sûresi'ni okumaya başladı. Cemaat geri döndü, imamla beraber namazı kıldılar. Şaşırdı ve Tekrar Etmeye Devam Etti İmamın biri namazda Tekvir Sûresi'ni okumaya başladı. "Nereye gidiyorsunuz?" âyetine gelince takıldı ve tekrar etmeye başladı. Güneş doğuncaya kadar tekrar

etti. Namaz kılanlardan birinin yanında deriden bir tecen (kap) vardı. Onunla imamın kafasına vurdu ve "Ben gidiyorum; onların nereye gideceğini ise bilmiyorum!" dedi İBNÜlrCEVZİ / AHMAK VS D ALGINLAR KİTABI 14. gafîl ve dalgın bedeviler Bedevi ve Tersi Ebu Osman el-Mâzinî(96> anlatıyor: Bedevinin biri, Bas-ra'daki akrabaarının yamna geldi Akrabaları gömlek diktirmesi için kumaş verdiler. Kumaşı alıp terziye gitti. Terzi ölçüyü aldı ve kumaşı kesti. "Niçin kumaşımı kestin?" diye sorunca terzi, "Kesilmeden elbise dikilmez!" dedi Bedevinin elinde büyük bir sopa vardı. Onunla terziye vurdu ve yaraladı. Terzi, elbiseyi atıp kaçtı. Bedevi arkasına düştü ve şöyle seslendi: "Böylesini ne gördüm ne işittim! Geçmiş asırlarda Bak eşeğin işine, Geldim diktirmek için elbise Kesti onu ahmak gibi Vurdum yanımdaki sopayla Kaçtı arkasını dönüp kapıya Kumaşımı kesip oturacak mı Güven içinde! Hayır! Yemin olsun ki, Ahzab'ı indirene." (95) Bekir b. Muhammed b. Habib b. Bakiyye Ebu Osman el Mazın i. Nahiv âlimlerindendi. Birçok eseri vardır, el-Uruz onlardan biridir. H. 249 yılında vefat etmiştir. Cömert Hibesinden Dönmez Asma! anlatıyor: Namaz kıldıran bir bedeviye uğradım ve beraber namaz kıldım. Namazda Şems Sûresi'ni okudu ve Kur'ân'dan olmayan bir ilâve yaptı. Dedim ki: "Bu okuduğun Kur'ân'dan değildir." O da "Bana öğret0 deyince, Fatiha ve İhlâs Sûresini öğrettim. Birkaç gün sonra tekrar uğradığımda namazda sadece Fatiha Sûresini okuyordu. "Diğer sûreye ne oldu? " diye sorduğumda, "Onu amcaoğluna verdim. Cömert, hibesinden dönmez!* dedi. Bedevi Annesini Dövüyor AsmaS anlatıyor: Annesini döven bir bedevi gördüm. "Ey sen! Anneni mi dövüyorsun?" dediğimde, "Sus! Benim terbiyem üzere yetişmesini istiyorum!9 dedi. Bedevinin Kabe'deki Duası Asmaî anlatıyor: Bedevinin biri hacceder. Herkesten önce Mekke'ye gelir. Kabe'nin örtüsünden tutunur ve "Ey Rabbim! İnsanlar seni sarmadan beni bağışla!" der. Nahivciler Zındıktır Ebu'z-Zinâd(96) anlatıyor: Bedevinin biri Medine'ye gelir. Fıkıhçılarla oturur, sonra onlardan ayrılır. Nahiv (gramerlerle oturur, "marife ve nekire" dediklerini duyunca, "Ey Allah düşmanları! Ey zındıklar!" dedi. (96) Abdullah b. Zekvan el-Kurasî el-Medenî. Büyük muhaddislerdendi. Mus'ab ez-Zübeyrî, "Medine'nin fakihiydi" demiştir. el-Leys ise şöyle diyor: "Ebu'z -Zinâd'ı gördüm. Arkasında fıkıh, şiir ve dil talebelerinden üç yüz tabii vardı.n H. 131 yılında vefat etmiştir. tBNCL-CEVZÎ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI Tâilerin Husûmeti Alâ b. Said anlatıyor: Tâilerden bir -çift- karı koca güneşli bir günde oturur. Karısı: "Vallahi, şayet mahalle yarın göçerse kumaşlarım ve yünlerini satın alacağım. Onları yıkayacağım, eğirip dokuyacağım. Pazarlara gönderip sattıracağım ve parasıyla genç deve alacağım. Şayet ona bind ikten sonra göçecek olursa onlarla beraber ben de göçeceğim,9 dedi. Kocası da "Oğlum ve beni açıkta mı bırakacaksın?" diye sorunca "Evet, Vallahi!" dedi Kocası, "Hayır! Bırakmayacaksın!" dedi ve tartışmaya başladılar. Adam, karışım dövmeye başladı. Kadının annesi geldi "Ne yapıyorsunuz?" diye sordu ve bağırdı: "Ey filanca! Kızımı kazana ve Allah'ın verdiği rı-zıktan dolayı niçin dövüyorsun?" Mahalle toplandı. Niçin böyle yaptıklarım sordular. Durumu haber verdiklerinde "Yazıklar olsun size! Daha mahalle göçmedi. Düşmanlıkta acele ettiniz!" dediler.

Karışım Allah Rızası için Boşadı Asma! anlatıyor: Kııreyş'ten bir grup, memleketlerine gittiler. Beni Gifar'dan bir grup da onlarla beraber gitti Yoldayken şiddetli fırtına çıktı, öyle ki hayatlarından ümit kestiler. Sonra kurtuldular. Kurtuldukları için her kişi bir kölesini azad etti. Bir bedevi de "Allah'ım! Benim azad edecek kölem yok. Fakat karım senin rızan için üç talakla boş olsun!* dedi Bedevi Altın Ocağında Çalışıyor Bedevilerden biri altın imalâthanesinde çalışır. Ancak altın elde edemez ve şöyle der: "Ey Rabbim! Şiddetli isteğimden dolayı rızık olarak tembellik uyuklamasını kaldıracak sarıdan nasip eyle!" Onu san bir akrep sokar. Sabaha kadar uyuyamaz. "Ey Rabbim! Suç benim; çünkü ne istediğimi belirtmedim. Sana hamd, sana şükür olsun" dedi. Oradan biri - 1U si, "Ne yapıyorsun? Allah (ac/ın 'Şükrederseniz -rızkınızı-artınrım> buyurduğunu duymadın mı?" dedi. Bu sözlerin ardından büyük bir yılan çıkagelince "Ne şükür, ne hamdol-sun!" dedi Bedevi ve Kur'ân Okuma Bedevinin birine, "Kur'ân okumasını biliyor musun?" denildi. Fatiha ve İhlâs Sûresini güzelce okudu. "Daha başka yerleri okumasını biliyor musun?" denilince, "Onlardan başkasına senin için razı olmam!9 dedi Oturarak Kıldığı Namazdan özür Diliyor Asmaî anlatıyor: Kışın oturarak namaz kılan ve şöyle diyen bir bedevi gördüm: "Oturarak, abdestsiz kıbleye doğru ima ile Kıldığım namazdan özür dilerim Ey Rabbim! Soğuk suya dayanamam Ayaklarım çekemez dizlerimin yükünü Ey Rabbim! Çalışacağım Kaza etmeye seni yaz ortasında ilahım; eğer yapamazsam serbestsin Yüzüme vurmada sakalımı yolmada.9 Bedevi Okunmak İstiyor Bedevinin birini tilki ısırır. Hocanın birine gelir ve okunmak ister. Hoca, "Ne ısırdı?" diye sorunca, "Tilki ısırdı" demekten utanır "Köpek ısırdı," der. Hoca okumaya başlayınca "Biraz da tilki ısırması için olandan kat!" der. * * * ÎBNÜ*L-CEVZÎ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI Bazı bedeviler şöyle demiştir: "Bizim bir hurmamız var. Ağzına koyunca tadı ta topuğuna varırP Başkasını Gönder de Bizi Kurtar İmamın biri namazda "Biz Nuh'u kavmine gönderdik*9^..." âyetini okur ve burada takılır. Arkasında namaz kılan bir bedevi, "Nuh gitmiyor. Başkasını gönder de bizi kurtar!" der. Rabbime Ağırlık Etmek İstemem Bedevinin biri duasında şöyle dermiş: "Allah'ım! Sadece bana mağfiret et." "Duayı umûmi yapsan ya? Allah'ın ba-ğışlaması geniştir" denildiğinde, "Rabbime ağırlık etmekten hoşlanmıyorum!" der. # * * Bedevinin biri Mekke'de sadece annesi için dua eder. "Babamn suçu ne?" denilince "O, kendi başının çaresine baksın !" der. Bedevi Kabe'de Dua Ediyor Muhammed b. Ali'den anlatılır: Bu zat tavaftayken bir bedevi görür. Elbisesi kirli, hiçbir şey yapmaksızın Kabe'ye bakmaktadır. Sonra gelip örtülerden tutunur, başını göğe çevirir ve şöyle der: "Utanmıyor musun, sana bakıyordum Yalvarıyorum Rabbim bilmektesin. Namazı sürekli kılar oruç tutarım Bana elbise, mes verirsen. (OT) Nuh, 1. Eğer vermez; bu hâl üzere bırakırsan Kim kınayabilir namazın terkinden. Doyurup, isyan eden çocuklarını Aluc'un Bırakır mısın, babası temim olan ihtiyarı Rabbini Yeren Gafil

Gafil -ahmak- birinin eşeği hasta olur. Eşeği iyileşirse on gün oruç tutacağım nezreder. Eşeği iyileşir. On gün oruç tutar. Orucu bitince eşek ölür. Bunun üzerine, "Ey Rabbim! Benimle oyun oynadın. Ramazan geliyor. Ramazanın en has on gününü tutmayacağım!" der. Namazı Bozup JŞfffr™ Bedevi Bedevinin biri imamla namaza durur. Adı Mücri-men'dir. imam, Mürselât Sûresini okumaya başlar. "Biz öncekileri helak etmedik mi?" âyetini okuyunca bedevi, bir arka safa geçer. "Sonra arkadakileri de onların arkasına takacağız" âyetini okuyunca orta safa geçer. "İşte biz mücrimlere -suçlulara- böyle yaparız" âyetini okuyunca namazı bırakıp kaçar ve "Kastedilenin benden başkası olduğunu sanmıyorum!" der. Bedevi, Fil Sûresi'ni Uzun Sanıyor Bedevinin biri cemaatle öğlen namazım kılar. İmam, Bakara Sûresi'ni okur. Bedevinin acil işi vardır ve işi kaçırır. Ertesi gün mescide gelir. İmam Fil Sûresi'ni okumaya başlayınca namazı bırakır ve "Dün Bakara (İnek) Sûresi'ni okudu; namaz öğlen sonuna kadar sür dü. Bugün Fil Sûresi'ne başladı. Gece yarısına kadar namazın biteceğini sanmıyorum!" der. tBNÜt-CEVZİ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABİ Salih ve Gafil Bedevi Bedevinin biri namaz kılıyordu. İnsanlar onu övmeye, sâlihlikle vasfetmeye başladılar. Bedevi namazı kes ti ve "Ayrıca ben oruçluyum!" dedi Gece Kalkan Bedevi Bazı insanlar gece namazım konuştular. Yanlarında bedevi biri vardı. Bedeviye "Gece kalkıyor musun?" diye sordular. "Evet, kalkıyorum," dedi. "Kalkınca ne yapıyorsun?" diye sorduklarında "Tuvaletimi yapıp, tekrar yatıyorum!" dedi. Câhiliye Döneminde Tapılan Taşı Saklıyor İshâk el-Mevsilî anlatıyor: Nizâr ve Yemenli bazı kimseler, Câhiliye putlarım hatırladılar. Ezdli olan biri, "Ben, kavmimin taptığı taşı hâlâ saklıyorum," dedi. "Onu saklamaktan ne umuyorsun?" diye sorduklarında "Ne olacağı bilinmez ki!" dedi. En Güzel Ölüm Ebu Ömer ez-Zâhid anlatıyor: Bedevinin biri, "Allah'ım! Beni, babamın öldüğü gibi Öldür!" dedi. "Baban nasıl öldü?" diye sorduklarında "Bir oğlak yedi, bir tulum su içti ve karnı tok, yüreği ıslak ve -güneşte- ısınmış olarak Allah'a kavuştu!" dedi. 15. gafil ve dalgın hikayeciler Hikayeci Seyfeveyh Onunla dalgınlığın örneklemesi yapılırdı. Muhammed b. Abbas b. Hayeveyh anlatıyor. Seyfeveyh'e denildi kî: "insanlara -ilim ehline- yetiştin. Niçin onlardan rivayette bulunmuyorsun?" Dedi ki: "Yazın; Şüreyk Mugire'den, Mugire ibrahim b. Abdullah'tan benzerini eşit olarak bana haber verdi* "Ne gibi?" diye sorduklarında "Böyle işittim, böyle rivayet ediyorum" dedi * * * îbn Halef anlatıyor: Adamın biri düğünden geldi. Seyfeveyh, düğünde ne yediğini sordu. Adam anlatmaya başla* yınca "Keşke kamındakiler -şimdi- boğazımda olsa!" dedi Hikayecinin Temennileri îbn Halef anlatıyor: Hikayeci Abdulaziz şöyle dedi: "Keşke Allah beni yaratmasaydı da ben şimdi şaşı olsaydım!" Bunu îbn Gıyas'a anlattım, şöyle dedi: "Ne kötü söylemiş! Allah'tan başka ilâh yoktur. İstedim ki Allah beni yaratmasaydı da şimdi kör, elleri ve ayakları kesik olsaydım." iBNUX-CEVXl / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI Seyfeveyh'in Dalgınlıkları Ebul-Abbas b. Meşrûh anlatıyor: Seyfeveyh, evine öğ -lenleyin un satın alır. Akşam eve gelir ve yemek ister. "Odun olmadığı için ekmek yapamadık" dediklerinde "Madem öyle, çörek yapsaydınız ya!" dedi. * * * Ebu Mans ur es-Seâlibî anlatıyor: Adamın biri Seyfe-veyh'e, "Allah'ın Kitabında geçen 'el-Gıslîn*0 ne demek?" diye sordu. Dedi ki: "Tam uzmanına tesadüf ettin.

Mekkeli fakih bir ihtiyara sordum, yanında ne azından ne de çoğundan bulunduğunu söyledi." * ¦ * Seyfeveyh, eşeğin üzerinde kabristana geldi. E şek, kabrin birinden ürktü. "Bu kabirdekinin baytar olması lâzım!" dedi. * * * İmamın biri, namazda, "Onların yüzleri sanki karanlık geceden bir parçaya bürünmüştür..." âyetini okudu. Bunu duyan Seyfeveyh, "Vay be, gece namaz kılmak için insanların başına neler geliyor!*8*" dedi Biri, "Sanki onlar yakut ve mercandırlar*** âyetini okudu ve Seyfeveyh, "Onlar, sizin günahkâr karılarınızın aksinedir" dedi * * * Seyfeveyh'e denildi ki: "Cennet ehlinin cam hamur işi çekerse ne yaparlar?" "Allah hurma şırası, un ve pirinçten ırmaklar gönderir; "Yapın, yiyin ve bizi mazur görün* buyurur," dedi. (*) Cehennemliklerin yiyeceği kanlı irin. (98) Yunus, 27. (99) Rahman, 58. Hikayeci Ebu Ahmed et-Temmar Muhammed b. Halef anlatıyor: Ebu Ahmed et-Temmar şöyle dedi: "Peygambe r (s.a) komşu hakkını o kadar büyüttü ki, burada zikretmekten vallahi utanıyorum!" Bilgiyi Naklediyor, Amel Etmiyor tbn Halef anlatıyor: Ebu Ahmed et-Temmar, Medine'de kıssa anlattı ve şöyle dedi: "Ebu Hureyre, kızının parmağında altın yüzük gördü ve 'Ey k ızım! Altın yüzük takma; o ateştir/ dedi" Böyle konuşurken eli açıldı parmağında altın yüzük vardı. Oradakiler, "Bize altın yüzüğü yasaklıyorsun ama kendin takıyorsun?" deyince, "Ben Ebu Hureyre'nin kızı değilim ki!" karşılığını verdi. Kur'âıı'ı Kafadan Yorumluyor Muhammed b. Cehm, Ferra'dan naklediyor: Bizim orada Kur'ân'ı kafasına göre tefsir eden biri vardı. "Dini yalanlayanı gördün mü?100*" âyeti sorulunca "Vallahi, o çok kötü biri!" dedi. "işte o, yetimi itip kakar" âyeti sorulunca "Ona şaşıyorum!" dedi Yusuf u Yiyen Kurdun Adı Abdurrahman b. Muhammed el-Hanefî anlatıyor: Hi* kâyeci Ebu Ka'b, hikâye anlattı ve "Yusuf (a.s)'u yiyen kurdun adı şu ve şuydu," dedi. Oradakiler "Yusuf u kurt yemedi ki" deyince "O halde Yusuf u yemeyen kurdun adı!" dedi. Câhız, hikayeci Ebu Alkame'den, kurdun adının Hacu-ne olduğunu aktarmıştır. (100) Maun, 1*2. İBNÜTr-CEVZf / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI İhlâs Sûresi*ne İki Oturum Lâzım Alâ b. Salih anlatıyor. "Abdül-Ala b. Ömer, hikayeci biriydi. Birgün hikâye anlattı ve sözleri sona ermek üzereyken şöyle dedi: "Bazı kimseler benim Kur*ân okuyamadığımı iddia ediyorlar. Allah'a çok şükür, hem de çok güzel okuyorum." Sonra Besmele çekti. İhlâs Sûresi'nin birinci âyetini okudu ve takıldı. Arkasını getiremeyince "Kim İhlâs Sûresi'nin sonunu öğrenmek istiyorsa filanca sohbetime gelsin!* dedi. • Garip Bir Dua Adamın bîri hikayeciye gelir. Hikayeci: "Onu yudumlamaya çalışacak, fakat boğazından geçmeyecek...mıyn âyetini okuyunca "Allah'ım! Bizi, onun yutmaya çalıştığı, fakat boğazından ge çmeyenlerden eyle!" dedi Ahmak Hikayeci Câhız anlatıyor: Ahmak bir hikayeci, Musa (a.s) ile Firavundun kıssasını anlatıyordu. Dedi ki: "Firavun kuru yoldan denizin ortasına varınca Allah, (c.c) denize kapanmasını emretti. Hemen su onun üstüne çıktı. Firavun camış gibi yellenmeye başladı. O yellenmeden Allah'a sığınırım!" * * * Yine Câhız anlatıyor: Kufe'de hikâye anlatan biri şöyle dedi: "Allah'a yemin olsun ki, Ali'yi seven bir yahudi ölse, sonra cehenneme girse, cehennemin ateşi ona zarar vermez." Ahmağın Şeytana Hükmü

Hikayecinin biri şöyle der: "Ey insanlar! Yemek ve içeceğe, adı anılırsa, Şeytan yaklaşmaz. Tuzlu pirinç ekmeğini -:-—-ıı. - (101) İbrahim, 17. yiyin ve Besmele çekmeyin. O, sizinle beraber yer. Sonra Besmele çekerek su için ki Şeytan -tuzlu pirinç ekmeğini yedikten sonra - susuzluktan ölsün!" Hikayeci Ebu Salim Birgün hikâye anlatıyordu. Dedi ki: "Ey Ademoğlu! Ey zina çocuğu! Mübarek melekten utanmıyor musun da kötü amel işliyorsun?" * * * Ebu Salimin evinin kapısı çalınır. Gidip mescidin kapışım söker. Niçin böyle yaptığı sorulunca, "Çünkü bunun sahibi kapımı kimin söktüğünü biliyor!" der. Eşya'yı Sormayın Vaizin birine "Neden U£İ kelimesi sarfedilmiyor?" diye soruldu Soruyu anlamadı. Biraz düşündükten sonra "İnkarcılar gibi soru sormayın . Çünkü Allah (c.c), Ey iman edenler! Açıklanırsa hoşunuza gitmeyecek olan şeyleri sormayın../102* buyurmaktadır," dedi. Her Şeyi Kapsayan Dua Bazı şeyhler şöyle anlatmıştır: Hikayecinin birine dua etmesi için pusula yazılır. Hamile bir kadın için duâ etmesi istenir. Hikayeci pusulayı okur. Arkasını çevirince doktorun yazdığı bir ilacın kullanma tarifini görür. Tarifle "Kınbîl, Haşyerûk ve Eftimûn* yazmaktadır. Bu kelimelerle duâ etmesinin istendiğini sanır ve "Ey Rabbim! Kınbîl, Haşyerûk, Eftimûn!" diye du â eder. (*) Arapça dilbilgisin de eşya kelimesi "gayri munsariT kelimelerdendir. (102) M aide, 101. İBNÜT-CEVZt / AHMAK VK DALGINLAR KİTABI 16. zâhİdlîk Taslayan Gafîller Ebu Abdullah el-Mezâbilî Ali b. Muhsin et-Tenûhî anlatıyor: Bizim Lükâm dağında Ebu Abdullah el-Mezâbilî adında biri vardı. Gecevakti şehre gelir, çöpleri karıştırır, bulduklarım alır, temizler ve yerdi. Hayatım çöplerden bulduğu yiyeceklerle devam ettirirdi. Yahut dağa çıkar, oradaki kır meyvelerini yerdi Salih ve zâhid biriydi; fakat akl ı kıttı. Antakya'da Musa ez-Zekûrî adında biri vardı. Komşusu -el-Mezâbilî gibi- çöpleri karıştırırdı. Musa ez-Zekûrî ile aralarında kötülük oldu. Gelip durumu el-Mezâbilî'ye anlattı. O da ez-Zekûrfye beddua etti. İnsanlar her cuma günü onu kızdırır, o da onlara beddua ederdi, insanlar, ez-Zekûrfye beddua ettiğini duyunca onu öldürmek ve evini yağmalamak için geldiler. el -Mezâbilî, durumu öğrenince evden kaçtı. Uzun süre meydana çıkmayınca, "Ben el -Mezâbilfyi ortaya çıkarmasını bilirim; bana yardım edin," dedi. Antakyahlar ne istediğini sorunca, "Bana yeni bir elbise, misk, ateş ve geceleyin dağda yardımcı olacak birkaç genç verin," dedi. İstediğini verdiler. Gece yarısı olunca el -Mezâbilfnin saklandığı mağaranın üzerine çıktı. Buhar yaptı ve miski mağaraya -buharla karıştırarak- serpti. el-Mezâbilî kokuyu alıp, sesleri duyunca "Allah sana afiyet versin! Sen kimsin?" diye sordu. "Ben Cebrail'im, Rabbim gönderdi!" dedi. el-Mezâbilî hiç şüphe etme- di, ağlamaya ve duâ etmeye başladı. Sonra "Ey Cebrail! Ben kim oluyorum ki, Rabbim seni, bana göndersin?" dedi. ez-Ze-kârî "Rahman olan Allah sana selam ediyor ve diyor ki: 'ez-Zekûrî yarın cennette senin arkadaşın olacak/ diyor." Bunu duyunca el-Mezâbilî bayıldı. Ertesi gün cumaydı. el-Mezâbilî şehre geldi. Cebrail'in mesajım haber vererek "ez-Zekûrfye sürtünün. Bana hakkım helâl etmesini isteyin," dedi. İnsanlar ez-Zekûrî'nin evine gittiler ve helâllik dilediler. Kafirin Azı Dişi Uhud Gibi Ebu Nakkaş, şeyhinden aktarıyor Vâsıt Camii'ndey -dim. İki kişi cehennem hakkın da konuşuyordu. Onlardan biri, "Allah (c.c)'ın, kâfirlerin cismini büyüteceği, öyle ki azı dişlerinin Uhud Dağı kadar olacağı bana ulaştı," dedi. Diğeri "O kadar da değil" dedi. Hamen yanlarında çokça namaz kılan ihtiyar biri vardı. İhtiyar. "İnkâr etme! Allah her şeye kadirdir..." dedi Tereddütten Nasıl Kurtuldu

Zührî anlatıyor: Bana Şair Haccac*10^dan ulaştı. Adamın bîri dar bir geçitten geçer. Geçitin sonunda su akan bir oluk vardır. "Acaba bana isabet eder mi, etmez mi?" diye tereddüt etti. Tereddütü uzayınca gelip oluğun altına oturdu ve Tereddütten kurtuldum!" dedi. Garip Tevazu Muhammed el-Mahremf104) anlatıyor: Bir yerde oturuyordum. Kötü bir koku aldım. Baktım ki, adamın biri bıyığı- (103) Haccac b. Yusuf eş-Şair b. Haccac es-Sakafî el-Bağdâdî. H. 259 yılında vefat etmiştir. Bkz. es-Suzurât 2, 239 (104) Ebu Ca'fer Muhammed b. Abdullah b. Mübarek el-Mahramî. Buharî kendisinden rivayette bulunmuştur. Haîavan Kadılığı yapmış ve H. 254 yılında vefat etmiştir. İBtfCL-CEVZÎ / AHMAK VK DALGINLAR KİTABI nın üzerine dışkı koymuş. "Bu ne?" diye sorduğumda "Rabbime tevazu için!" karşılığını verdi. Akıllı Muttaki Takvasıyla Övünmez Tahir b. Hüseyin(106>, Mervezfye "Irak'a geleli ne kadar oldu?" diye sorar. "Geleli yirmi yıl oldu. Otuz yıldır senenin tamamım oruçla geçiriyorum." karşılığını verdi Bunun üzerine Tahir b. Hüseyin, "Bir sordum, iki cevap verdin!" dedi Huşu ve Coşku Veren Âyet Ebu Osman el-Câhız anlatıyor: Yahya b. Ca'fer bana anlattı: "îranlı bir komşum vardı. Onun sakalı kadar uzun sakal hiç görmedim. Gece boyunca ağlardı. Bir gece ağlayışı beni hayrete düşürdü. Bağırıyor, kafasını ve göğsünü dövüyordu. Sürekli bir âyeti tekrarlıyordu. Bu durumu görünce 'Sürekli tekrarladığı ve kendini mahvettiği şu âyeti dinlemeliyim,' dedim. Dinledim ki, 'Sana kadınların ay halini sorarlar. De ki: O, bir rahatsızlıktır.. âyetini tekrarlıyor. Uzun sakalın bir şey farkettirmediğini -böylece- anladım." öğrendiğim Teşbihi Bırakmam en-Nazzâm(107) anlatıyor: Şam kapısına uğradım. Evinin kapısında oturan, önündeki taş ve hurma çekirdekleriyle teşbih çeken bir ihtiyar gördüm. Teşbihinde "Hasbiyellah, (10'5) Ebu't-Tayyib Hüseyin b. Mus'ab el-Huzâî. Me'mun un saltanatım sağ-1 ami aştı ran komutandır. Onun zamanında Horasan'a vali olmuş» Hu 207 yılında zehirlenerek öldürülmüştür. (106) Bakara, 222 (107) İbrahim b. Seyyar b. Hani' el -Basri Ebu İshâk en-Nazzâm. Mutezile imamlarından dır. Felsefecidir. Kendine has görüşleri vardır. Mutezileden bu görüşlerine tâbi olanlar olmuş ve kendilerine "en -Nizamiy- ye"denmiştir. (H. 231) Hasbiyell ah-Allah bana yeter,9 diyordu. Dediler ki: "Ey amcacığım! Teşbih böyle değildir." "Senin bildiğin teşbih nasıl?19 diye sorunca "Sübhanallah'tır!" dedim. Bunun üzerine bana: "Ey ahmak! Abdân'da öğrendiğim ve altmış yıldır çektiğim teşbih budur. Ey cahil ! Senin sözün için -altmış yıllık teşbihimi- bırakamam!" dedi. Gafilin Duası Ebu Osman el-Câhız anlatıyor: Ebu Muhammed es-Sayraffyi gördüm. Uzun sakallı biriydi. Ellerini kaldırıp Rabbine duâ etti ve şöyle dedi: "Ey Ölüleri ve boğulanları kurtaran, tevbel eri kabul eden ve hataları bağışlayan; sen, benden başka merhamet edilecek bulursun. Bense, senden başka bana azab edecek bulamam!" Allah'a, Meleklere ve İnsanlara Duâ: Ebu Said el -Bas-rfyi dua ederken gördüm. Uzun sakallı ve ahmak biriydi. Duasında şöyle diyordu: "Ey Rabbim, ey efendim, ey Mev-lâm, ey Cebrail, ey İsrafil, ey Mikâil, ey Kab el -Ahbâr*10* ve ey Veysel Karanı! Muhammed hakkı için ümmetine unu ucuzlat!" Ahmağın Huşu'u Bişr b. Abdulvahhab anlatıyor: Adamın biri, Di -meşkte -cami- direğinin dibine otururdu. Şekli-şemâli düzgün biriydi. Birgün secdede şöyle dediğini işittim: "Sana yeşilim, kırmızım, sarım, beyazım ve siyahım huşuyla, yakarışla secde eder. Ben kimim ki?.. Zinakâroğlu zinakâr! Onu bağışlama!" (108) Kab b. Mâni b. Zi Hicn el-Himyerî, Ebu İshâk. Tâbii'dir. Câhiliye döneminde Yemenli yahudilerin din adamıydı. Ebu Bekir zamanında müs-lüman oldu.

Ömer zamanında Medine'ye geldi Geçmiş milletlerin kıs-salarıyla meşhurdur. Hıms'ta H. 32 yılında vefat etmiştir. ÎBNÜ*L-CEVZÎ / AHMAK VB DALOINLAR KİTABI Dünyaya İki Gözle Bakmak taraftır Ebul-Atahiye'nin mutasavvıf ve zâhid bir öğrencisi vardı. Bir gözünü çamurla kapatır ve "Dünyaya iki gözle bakmak iaraftır!" derdi. Muhammed ve Âli'nin Arasındaki Bazıları şöyle anlatmıştır: Yetmiş yaşında bir amca m vardı. Birgün duasında şöyle dediğini işittim: "Muhammedle Ali arasındaki nebiler ve peygamberler hürmetine!" Dedim ki: "Ey amcacığım! Muhammedle Ali arasındaki kim?" O da, "Ağaç altında biat eden on kişi!" karşılığını verdi. Nebilerin Kim Olduğunu Bilmeyen Zâhid Tanıdıklarımızdan biri, zâhid birinin yanına gider. İstifade etmek ve teberrük için bir grup insan da onunla beraber gelir. Onlardan biri de oranın kadısıdır. Lût (a.s)'ın lâfı geçince zâhid, "Allah ona lanet etsin!" der. "Ne yapıyorsun? O, peygamberdir!" diye uyardıklarında "Bümiyordum!" der. Sonra kadıya döner ve tevbe ettiğini bildirir. Tekrar sohbet etmeye başlarlar. Bu sefer Firavun'un lâfı geçer. "Firavun hakkında ne diyorsun?" diye sorduklarında "Biraz önce tevbe ettim. Peygamberlerin araşma bir daha girmem!" der. 17. gafil ve dalgın eğitimciler Çocuklarla Beraberlik Gaflet Sebebidir Bu kaidenin isabetsizliği yok denecek kadar azdır ve genelleme yapılacak kadar da isabetlidir. Bu dalgınlığa ve gaflete çocuklarla beraberliğin sebep olduğunu sanıyoruz. Bize ulaştığına göre kendisini eğiten bazı hocaların hata yaptığı hususunda küçük olan Me'mun şöyle demiştir: "Ne sanırsınız! Bizim aklımızı cilalarlar ve bizim cehaletimizle onların akılları paslamr. Bize saygı duyarlar, biz şımarıklığımızla onl arı hafife alırız, ilimleriyle zihinlerimizi açarlar, biz azgınlığımızla onların zihinlerini yorarız, ilmiyle cehaletimizi, uyanıklığıyla gafletimizi ve olgunluğuyla noksanımızı kaldırmaya çalışırlar. Böylece onların güzel hasletlerini, onlar da bizim kötü hasletlerimizi tüketirler. İstifade etmede ustalaştığımızda, onlar geri zekâlı olurlar. Biz eğitimi en üstün şekilde alırken, onlar her açıdan yıpranırlar. Biz, hayat boyu sahip olduğu terbiyeden istifade eder ve fıtrî ahlâkımızı kuvvetlendiririz. O, ömrü boyunca bize akıl veriyor, kendi cehaletimizi alıyor. Böylece o, kandilin atığı ve ipek böceği gibi kalıyor.* Öğretmenlerin Şehâdetini Kabul Etmeyen Kadı Câhız anlatıyor: Kadı îbn Şibrime, öğretmenlerin şehâdetini kabul etmiyordu. Bazı fakihler de "Kadınlar, öğretmenlerden şehâdet konusunda daha âdildirler," demişlerdir. lBNUX-CEVZt / AHMAK VK DALOINLAR KİTABI öğretmenin Öğrencisini Tatma Yöntemi Muhammed b. Halef anlatıyor: Adamın biri padişahın evine gider: Bakar ki, öğretmen perdenin önünde elleri ve ay akları üzerine gelmiş, köpek gibi havlıyor. Birden perdenin ardından bir çocuk çıkar ve öğretmen onu yakalar. Adam niçin böyle yaptığını sorunca şöyle der: "Bu çocuk okumadan hoşlanmıyor. Kaçıp içeri giriyor ve bir daha dışarı çıkmıyor. Çağırdığımda da ağl ıyor. Oynadığı bir köpeği var. Onun gibi havlayınca, beni köpeği sanıyor ve dışarı çıkıyor. Ben de yakalıyorum!" Sopasız Öğretmen Câhız anlatıyor: Öğretmenin birine dedim ki, "Neden sopan yoktur?" O da, "Buna ihtiyacım yokki. Sesini yükseltene 'Annen zinakâr! diyorum; seslerini bir daha da yükseltemiyorlar. Bu, sopadan daha etkili. Böylece ben de rahat ediyorum!" öğrencilerini Döven Öğretmen Câhız anlatıyor: öğretmenin birine, "Niçin öğrencilerini suçsuz yere dövüyorsun?" dedim. Şöyle cevap verdi: "Onların suçu, suçların en büyüğü. Hacca gitmem için duâ ediyorlar ki okullara dağılsınlar. Peki, ne zaman hacca gideyim; ben deh miyim?.." Ey Çocuklar, Bugün Dağılın Öğrencinin biri, arkadaşlarına: "Bugün hocayı kaçıralım mı?" diye sorunca, "Evet, kaçıralım!" derler. "Öyleyse gelin, hasta olduğunu hep birlikte söyleyelim," der. Onlardan biri hocanın yanma gelir. "Bugün halsiz olduğunuzu

görüyorum. Herhalde sıtma olacaksınız. Evinize gidip istirahat etseniz?" dedi. Hoca, başka bir öğrenciye, "Filanca hasta oldu - ğumu söylüyor?" deyince, "Vallahi doğru söylüyor! Bunu bütün öğrenciler anlar. İsterseniz soralım?" der. Hoca hasta olup olmadığım sorunca, hepsi birden hasta olduğunu söylediler. Bunun üzerine hoca, "Bugün dağılın, yarın gelin!" dedi. Suç İşlemeden Dövdü Öğretmenin biri, fair öğrencisini döver. "Neden dövdün?" diye sorulunca "Suç işlemeden dövdüm ki suç işlemesin!" dedi. Câhız ve Öğretmen Öğretmenin biri Câhız'a gelir ve "Öğretmenler kitabını yazan ve onları ayıplayan sen misin?" diye sorar. Câhız: — Evet, ben yazdım. Öğretmen: - Öğretmenlerden birinin balıkçıya gelip "Taze mi yoksa tuzlu mu avlıyorsun?" dediğini de yazdın mı? Câhız: — Evet, yazdım. Öğretmen: - O, aptalın tekiymiş. Eğer zeki olsaydı, durup bakar; taze mi yoksa tuzlu mu çıktığım öğrenirdi! Öğretmen ve Öğrenciler Birbirlerine Tokat Atıyorlar Câhız anlatıyor: Birbirlerine şamar atan öğretmen ve öğrencilere rastladım. Bazıları da öğretmene tokat atıyordu. ÎBNÜVCBVZİ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI "Bu durum nedir?"1 diye sorduğumda öğretmen şöyle dedi: "Benim bazen onlardan olacağım oluyor)9 dedi *# Öğretmenin intikamı Öğretmenin biri, öğrencisine mektup yazar. Mektubunda Lokman Sûresi'ni, Yusuf Sûresi ve Tarık Sûresi'yle karıştırır. "Ne yapıyorsun? Sûreleri birbirine karıştırdın" denilince şöyle karşıl ık verir: "Doğru; babası da ayları birbirine karıştırıyor. Bunun için sûreleri birbirine karıştırıyorum. Ne ben bir şey anlıyorum, ne de oğlu birşey öğreniyor.9 Öğrenciler Tokatlaşmaya Gittiler Câhız anlatıyor: Çocuk okutan bir hocaya uğradım. Tek başına o turuyordu. "Öğrencilerin nerede?** diye sorunca "Tokatlaşmaya gittiler!* dedi. "Git bak; ne yapıyorlar?9 deyince, "Muhakkak bunu yapmak gerekiyorsa, başım kapat ki, seni ben sanıp kör oluncaya kadar tokatlamasınlar!" dedi. Kendi Kulağını Isıran Deve Bir öğretmen gördüm, iki öğrenci geldi ve birbirlerini şikâyet etmeye başladılar. Biri "Bu, benim kulağımı ısırdı!" diğeri "Hayır, ısırmadım; kendi kulağım ısırdı!" deyince öğretmen, "Ey pisin oğlu! O deve mi ki, kendi kulağım ısırsın!" dedi. Öğrenciler Hocanın Ekmeğini Çaldılar Câhız anlatıyor: En çok şaşılacak Öğretmeni Kufe'de gördüm. İhtiyar biriydi. Öğrencilerden uzak bir kenara oturmuş ağlıyordu. "Ey amcacığım! Niçin ağlıyorsun?" diye sorunca, "Öğrenciler ekmeğimi çaldır dedi. Öğretmen Niçin Sövüyor Ebul-Anbes<l09) anlatıyor: Bağdat'ta öğrencilere söven bir öğretmen vardı. Beraberimde biriyle yanma vardım ve "Yaptığın helâl değil* dedim. Şöyle dedi: "Sadece hakedene sövüyorum. Dersime gelin -neler çektiğimi- görün." Birgün dersine gittik. Öğrencinin biri okumaya başladı ve "Onun başında acımasız, güçlü, Allah'ın kendilerine buyurduklarına karşı gelen ve emredildiklerini yapmayan melekler vardır1"** şeklinde âyeti yanlış okudu. Bunun üzerine hoca, "Onlar ne melek, ne Arap ve ne de Kurttur!" dedi. Hepimiz güldük ve içimizden biri donuna işedi Öğretmen ve Öğrenciler Arasındaki Anlaşma Câhız anlatıyor: Bazıları şöyle anlatmıştır: Çocuk okutan Ur hocaya uğradım. Çocuklar hocanın başına üşüşmüş; tokat atıyor ve sakalım yoluyorlardı. Kurtarmak istedim, ancak bana engel oldu ve şöyle dedi "Bırak; onlarla aramızda anlaşma var. Önce kitabı ben alırsam onları sopalıyorum. Onlar alırsa bana sopa

atıyorlar. Bugün uyanamadım ve geç kaldım. Hayatma andolsun ki, yarın geceyarısı geleceğim ve bak, onlara ne yapacağım?" Çocuğun biri hocaya döndü ve "Geceyi burada geçireceğim. Gelince seni tokatlayacağım!" dedi. Öğretmen Sorunu Çözdü Ebu'l-Feth Muhammed b. Ahmed el-Hüseynî anlatıyor: Bizim orada tosunu olan köylü biri vardı. Tosun birgün eve girer. Su içmek için kafasını su küpüne sokar ve çıkarmak için uğraşsa da çıkaramaz. (109) Muhammed b. İshâk b. ibrahim es -Sümeyıi. Edebiyatçı ve şairdi. Sü-meyra Kadılığı yaptı. Birçok eser yazmıştır. Hendesetül -Akl onlardan biridir. H. 276 yılında vefat etmiştir. (İİÖ) Tahrim, 6- âyetin doğrusu şöyledir: "Onun başında acımasız, güçlü, Allah'ın kendilerine buyurduklarına karşı gelmeyen ve emredildiklerini yapan melekler vardır.* ÎBNÜX-CEVZl / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI Köylü bir öğretmen gelir. "Bugün bir olay oldu," dediler ve durumu kendisine bildirdiler. Boğayı getirip, gösterdiler. "Ben sizi kurtaracağım," dedi ve bıçak istedi. Tosunun boğazım kesti. Kesince kellesi küpün içine düştü. Taş aldı ve küpü kırdı. Bunun üzerine köylü: "Allah mübarek etsin! Boğayı öldürdün, küpü kırdın!" 18. Genel Olarak D algin ve Gafîller Câhız'ın Komşusu Ebul-Aynâ, Câhız'dan aktarıyor: Çok dalgın bir komşumuz vardı ve sakalı çok uzundu. Karısı "Ahmaklığından sakalın uzadı!" deyince "Ayıplayan, ayıplanır!" dedi. ¦ * * Kapısında pislik gördü. "Şu arkamızı pisleten, erkekse yüzümüzü pisletsin de görelim!" dedi. * * * Çocuğu oldu. "Adım ne koyacaksın?" diye sorulunca "Ömer b. Abdulaziz koyacağım" dedi. Kendisini tebrik ettiklerin deyse "Sadece o Allah'tan ve sizden!" dedi. Musa'yı Cezalandırmaması İçin Allah'a Duâ Etti Ahmed b. Ömer el-Bermekî(lu, anlatıyor: Ebul-Münzîr şöyle demiştir Kur'ân okurken "Musa: Rabbim! Ben kendimden ve kardeşimden başkasına hâkim olamıyorum..."aı2) âye- (111) Ebu'i-Abbas Ahmed b. Ömer b. Ahmed el-Bermekî el-Hanbelî. H. 441 yılında vefat etmiştir. (112) Maide, 25 ÎBNÜt-CBVZÎ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI ti geçti. Dedim ki: "Musa kardeşine hâkim olmayı iddia etmeden kendine hâkim olmaya razı olmadı. Allah, Musa'ya merhamet etsin. O sarfla kaderciden başkası değilmiş. Allah'tan, onu cezalandırmam asını dilerim." Düzelteceğine İfsad Etti ismail b. Ziyâd anlatıyor: A'meşin karısı emrinden çıktı. Adamın biri -evine- gelip giderdi. Lakabı Ebu'l-Bilâd idi. Çok düzgün konuşurdu. A'meş: "Ey Ebu'l -Bilâd! Karım geçimsizlik yapıyor ve beni üzüyor. Yamna git ve insanlar arasındaki kariyerimi hatırlat," dedi. Kadının yanına gitti ve şöyle dedi: "O, bizim şeyhimiz ve efendimizdir. Ondan dinimizi, helâl ve haramı öğreniriz. Gözlerinin zayıflığı ve akması, yüzünün ve kollarının çizikleri seni aldatmasın!* A'meş kızdı ve şöyle dedi: "Allah kalbini köreltsin! Ona bütün ayıplarımı haber verdin. Çık; evimden git!* Kişinin Eksikliği ve Fazlalığı Sözüyledir Muhammed b. Selam, Sa'bî'den anlatıyor: Gencin biri Ahnefin meclisine geliyordu. Suskunluğu hoşuna gidiyordu. Birgü n: "Mescidin şu şerefesinin üstünde olmanı ve yüzbin dirheminin olmasım isterim!" dedi. Bunun üzerine Ahnef: "Ey arkadaşımın oğlu! Yüzbin dirhem istenir. Ancak ben yaşlandım. O şerefede duramam" dedi. Genç kalkıp gidince şu mısraları okudu: "Suskunluğu hoşa gitmektedir. Eksiği ve fazlası sözündedir. Kişinin yansı dili, kalbidir kalemi Yoksa bunlar, gerisi eti ve kanı.9

îbn Ömer'in Şakası Na£T anlatıyor: îbn Ömer, hanım komşusuyla şaka eder ve şöyle derdi: "Beni, iyileri yaratan; seni, kötüleri yaratan yarattı!* Bunun üzerine kadın kızar, bağırır ve ağlardı, îbn Ömer de gülerdi îbn Ebî Şavârib'in Hikâyeleri Muhammed b. Hasan b. Ziyad, Ebu Şavârib'in çocuklarından anlatıyor: Ahmak biriydi. Babası tekneyi boyamasını istedi. O, dışım boyadı. Babası "Bu ne biçim iş?" deyince, "İster kabul et; ister kabul etme!" dedi. * * * Soğuk bir gecede ihtilam olur. Soğuk suya dalmak istemez. Su ısıtacak bir şeyler arar, ancak bulamaz. Üzerini çıkarır, yüzerek nehri geçer ve su ısıtmak için emanet bir şeyler alır. Tekrar yüzer ek nehri geçer ve su ısıtıp yıkanır. Yanlış Seslendi Cezalandı Ebul-Aynâ anlatıyor: Birgün kitap yazıcılarının yanında ahmak birini gördüm. Elinde kılıfı yırtık bir mushaf vardı. Onu satmak için bağırıyordu. Dedim ki: " - Kılıfını kastederek- kusursuz olduğunu söyle," dedim. "Ben bundaki kusurlardan beriyim!" diye bağırmaya başladı ve etraftakiler -den sopa yedi. Gafil Niçin Vitir Kılmıyor el-Bahterî anlatıyor: es-Serrâc bana dedi ki: "Vacip görenlere muhalefet olsun diye kırk yıldır vitir kılmıyorum!" Dedim ki: "Şu gafile bak! Bazılarının vacip kıldığı ve çoğunluğun sünnet kabul ettiğini nasıl terk ediyor?* ÎBNÜ'L-CEVZÎ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABİ Bu Memlekette Geceleyemem Ma'mer anlatıyor: Hıms mescidine girdim. Başları olan bir grup gördüm. îyi insanlar olduklarım sandım ve yanlarına oturdum. Bir de ne duyayım? Hz. Ali'ye kusur isnad ediyor ve sövüyorlar. Yanlarından kalktım. Orada tek başına namaz kılan bir ihtiyar gördüm. Bu iyi insana benziyor deyip, yamna oturdum. Benim oturduğumu hissedince selâm verdi. Dedim ki: "Ey Allah'ın kulu! Şunlara bak! Hz. Ali'ye haksızlık isnad ediyor ve sövüyorlar. O, Peygamberimizin kızının kocası, amcasının oğlu, Hasan ve Hüseyin'in babası." Dedi ki: "Ey Allah'ın kulu! İnsanlar birbirlerinden çok şey çekti. Eğer biri insanların -sövmesinden- kurtulacak olsa Ebu Muhammed kurtulur. Sövülen sadece O (Alimi/mudur?" "Ebu Muhammed kim?" diye sorduğumda "Haccac b. Yusuf," dedi ve ağlamaya başladı. Oradan kalktım ve "Bu gece burada kalmam helâl değil11 deyip, oradan aynı gün ayrıldım. Kufe'de Gördüğüm En Şaşılacak Şey îbn Macişûn şöyle anlattı: "Medineli bir arkadaşım vardı. Uzun bir süre ondan haber alamadım. Bir müddet sonra kendisini gördüm ve hâlini hatırını sordum. Kufe'de olduğunu söyledi. "Onlar Ebu Bekir ve Ömer'e sövüyorlar. Orada nasıl durdun?" diye sorunca şöyle dedi: "Ben daha çok şaşılacak bir şey gördüm. Onlar el-Kebaşî'yi mûsikide Ma'bed'den daha üstün sayıyorlar." Bunları duyunca el -Mehdî yerlere yatarak güldü. önce Arpa Ali b. Mehdî anlatıyor: Doktorun biri Ebu Vası'a uğrar. Midesindeki gazdan şikâyetçi olur. Doktor "Za ter otu al" dedi ve hizmetçiye "Kağıt kalem getir!" diye seslendi. Adam "Ne diyorsun?" diye sorunca doktor, "Bir avuç za'ter otu ve bir öl- çek arpa" dedi. "Neden arpayı daha önce anmadın?" deyince doktor, "Eşek olduğunu şimdi anladım!" dedi. At Uzmanı îbn Halef anlatıyor: el-Miski olarak tanınan biri at uzmanı olduğunu iddia ediyordu. Birgün duran ve dizginin başım ağzına sokan bir ata baktı. "Hayret! Nasıl oluyor da kusmuyor? Ben parmağımı boğazıma soksam karnımda hiçbir şey kalmıyor!" dedi. Bunun üzerine "Senin at uzmanı olduğunu şimdi anladım!" dedim. Ramazan Gelince Yaşları Eşitleniyor Ebu Nuvâs,<113> Ebu Davud'un dükkânında yazıcılık yapan birine, "Sen mi, yoksa kardeşin mi büyük?* diye sorar. "Ramaz an gelince yaşlarımız eşitlenir!" der. Birgün parası çalınır ve "înşaâllah âhirette amel terazine konur* denilince, "Zaten teraziden çalındı!" der. Kimseye Muhtaç Değilim

el-Vâsıtı'ye yola çıkarken, "Allah, arkadaşlarım iyi kılsın" denilince "Buna ihtiyacım yok; gideceğim yer bundan daha yakın!* der. Ölür İnşâallah! Ebu Husayn anlatıyor: Adamın biri hastanın birini ziyaret eder ve taziyede bulunur. "Daha ölmedi* denilince "Ölür înşaâllah!* der. (113) Hasan b. Hanî b. Abdulevvel b. Sabah el-Hakemî, Ebu Nuvâs. Irak'ın şairiydi. Câhız "Dil konusunda ve lehçesini güzel konuşmada Ebu Nu -vâs'tan bilgilisini görmedim,9 demiştir* Doğum ve ölüm tarihi konusunda ihtilâf edilmiştir. tBNÜ!,-CEVZİ / AHMAK VK DALGINLAR KİTABI Güneşin Doğması Gecenin Ortası Ebu Asım anlatıyor: Adamın biri Ebu Hanife'ye "Oruçluya yemek yemek ne zaman haram olur?" diye sordu. "Fecir doğunca" cevabını verince "Fecir doğduğunda gece yarısı olmuyor mu?!" dedi Ebu Hanife de "Kalk buradan ey topal!" dedi * * * Bekir b. Mervan anlatıyor: Adamın biri Ebu Hanife'nin dersine geliyor ve hiç konuşmuyordu. Bu durum Ebu Hanife'nin dikkatini çekince "Ey genç! Niçin konuştuklarımıza katılmıyorsun?" diye sordu. Adam "Oruçluya yemek ne zaman haram olur?" deyince "Sen daha iyi bilirsin!" dedi. * * * Tâhir ez-Zührî anlatıyor: Adamın biri Ebu Yusuf un dersine geliyor ve sürekli susuyordu. Ebu Yusuf "Konuşmayacak mısın?" diye sorunca "Oruçlu ne zaman iftar eder?" diye sordu. Ebu Yusuf, "Güneş batınca," dedi. Adam; "Ya güneş batmazsa!" deyince Ebu Yusuf güldü ve şöyle dedi "Sen, susmakla doğru yaptın. Ben, seni konuşturmakla hata yaptım." Sonra şu mısraları söyledi: "Şaşarım; murâdını anlatamayana Verir âlim görüntüsü susmakla. örter murâdını anlayamamayı onunla Çıkar ortaya sırrı konuşunca9 Gafil Rabbini İtham Ediyor Ebul-Hasan el-Medenî anlatıyor: Ebul-Cehm b. Atiy-ye'nin eşeği çalındı. "Vallahi Rabbim eşeğimi senden başkası almadı. Onun yerini biliyorsun, onu geri getir!" dedi. Annesinin Ne Giydiğini Biliyor Mes'ud anlatıyor: Amr b. Seleme, -Kuteybe'nin oğlu-kardeşini annesine kefen alması için gönderdi. Satıcıya "Sakın -iyisini- seçme! Çünkü -Allah ona rahmet etsin- çok kötü giyinirdir dedi. Dalgın Kardeşler Ebu Osman el-Basrî anlatıyor: Gıyâs b. Esed'in oğulları olan Ebu Katife, et -Tablî ve Ebu Kilyer adında üç kardeş vardı. Birincisi, "Hac yapmadan şehid oldu," deyip, Hz. Hamza (r.a)'nın yerine haccediyordu. İkincisi, "Kurban kesmeyi terkederek hata yaptılar," deyip Ebu Bekir ve Ömer'in yerine kurban kesiyordu. Diğeri, "Bayram günlerinde oruç tuta -rak hata yaptı," diyerek Hz. Aişe'nin yerine yiyordu. "Kim babasının yerine oruç tutuyorsa, ben de annem Hz. Aişe'nin yerine yiyorum!" diyordu. * * * Ahmed b. Hanbel Süfyandan, o da Musa b. Ebî tsa'dan aktarmıştır: "Hz. Meryem tsa (a.s^jn kaybeder ve aramaya çıkar. Bir dokumacıya rastlar ve -İsa'yı görüp görmediğini-sorar. Dokumacı "Şu tarafa gitti" der ve yalan söyler. Bunun üzerine "Allah'ım! Onu şaşırt" diye beddua eder. Bir terziye rastlar ve terzi ona 3ml gösterir. Bunun üzerine ona dua eder ve onlarla beraber olur." Edepsiz Gafil Ebu Osman anlatıyor: Ebu Şuayb'a, Bilâl b. Abdullah b. Hazim, Humeyd etrTûsiaM) ve Yahya el-Harmî'nin yaptıkları katliamlar, attıkları sopalar ve yaptıkları işkenceler hatırlatılınca şöyle dedi: "Yazıklar olsun onlara! O aslana karşı (114) Humeyd et-Tûsî. Me'raun'un ordusundaki en büyük komutanlardandı. Zâlimdi ve katliamcıydı. H. 20S yılında vefat etmiştir. îBNÜ"L-CEVZİ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI nasıl böyle bir şeye cesaret etmişlerdir." Aslanla Allah'ı kas -detmiştir. Allah (c.c), söylediğinden münezzehtir.

Ahmağın Şehâdeti Ebu Osman anlatıyor: Ahmağın biri, müezzinin "Allah'tan başka ilâh yoktur" dediğini duyunca, "Her şehâdet edenle şehâdet ve her inkâr edenle inkâr ederim!" dedi Yemine Gerek Görmüyor Ali b. Muhsin et-Tenuhî babasından anlatıyor: 380 yılında, Ehvaz kadınıyken mahkemeye iki kişi geldi Biri, diğeri aleyhinde bir iddiada bulundu. Aleyhinde iddiada bulunulana sordu, fakat bunu kabul etmedi, iddiada bulunandan delil getirmesini istedi, ancak delili yoktu. Hasmının yemin etmesini istedi. Hasmından yemin etmesini isteyince "Nasıl yemin edeyim? Onun bende hakkı yok ki! Eğer bende hakkı varsa yemin edeyim ve ikramda da bulunayım!" dedi. Kitaptan Çıktı, Herşeyi Öğrendi Semame b. Eşres anlatıyor: Adamın biri hasmım vah - 3 ye getirdi ve şöyle dedi: "Allah seni ıslah etsin! Ben Râfızi -yim. Hasmım Cehmiye, Müşebbihe ve Kaderiye'dencBr. Kabe'yi Ali b. Ebî Süfyan'ın basma yıkan Haccac b. Zübeyr'e sövüyor ve Muaviye b. Ebî Tâlib'e lanet ediyor." Vah, "Neye şaşacağımı şaşırdım. Neseb bilgine m i yoksa lakap bilgine mü" dedi. Adam da "Allah seni ıslah etsin! Bunların tamamım öğrenmeden kitaptan çıkmadım!" dedi (*) İki kelime de Arapça'da aynı anlama gelir. Akıllıya Câhil Fermanı Muhammed b. Müberrid, Hasan b. Recâ'dan aktarıyor: Harun Reşid, Semame'ye'11^ kızınca Selam b. Ebreş'e teslim etti. Onu sıkıştırmasını, dar bir odaya koymasını ve sadece Hr -küçük- delik bırakmasını emretti, istediğini yaptıktrn sonra gizlice Semame'ye yemek götürüyordu. Selam b. Ebreş, Semame'nin -hapsedildiği odada- bir gün Kur'ân okurken "O gün, (hakikatleri) yalan sayanların vay haline" âyetini okudu. Semame "Yalancılar' * ke- limesiyle ifade edilmiş! Öyleyse 'ı&J&ll' kâfirler ûlhJ&II Peygamberlerdir" dedi. Selam b. Ebreş bu yorumunu duyunca "Bana, senin zındık olduğun söylenmişti de kabul etmemiştim!" dedi ve daha şiddetli muamele etmeye başladı. Sonra Harun Reşid kendisini affetti ve meclisine aldı. "Bana insanların en kötü durumda olanım bildirin," dedi. Herkes bir şey söyledi. Semame "Ey müzminlerin emiri! insanların en kötü durumda olanı, câhil hükmü verilen akıllıdır." Yüzünde kızgınlık alâmeti belirince, "Ey mü'minlerin emiri! Söylediğimin başıma geldiğini kasdetmiyorum." Sonra Selam'ın kıssasını anlattım. Yerlere yatacak kadar güldü ve "Doğru söylüyorsun; insanlar ın en kötü halde olamymışsın!" dedi Allah Sakalını Tıraş Etsin Mirzebân anlatıyor: Iraklı biri, Şamlı birine aralarında konuşurlarken "Allah sakalım tıraş etsin!" deyince "înşaâllah Mekke'de!" dedi * ¦ * (115) Semame b. Eşres en-Nümeyri. M u'tez ilenin ileri gelenlerindendi. Kendisine tabi olanlara "Es-Semamiye" denilmiştir. Harun Reşid ve Me'mun'la görüşürdü. H. 313 yılında vefat etmiştir. Hangisi Daha Üstün Bazı edebiyatçılar şöyle aktarmıştır: Hatibin birine, "Muaviye mi, yoksa Isa (a.s) mı daha üstün?" diye sorulur. Hatip "Allah'tan başka ilâh yoktur! Vahiy kâtibiyle hıristi-yan çocuğunu nasıl karşılaştırayım!" dedi Namazda Gaz Çıkarsa Adamın biri fakihlerden birine gelir. "Namazda gaz çıkarsa, namaz caiz olur mu? diye sorar. Fakih, "Caiz olmaz1* deyince "Ben yaptım ve caiz oldu!9 der. Günahımı Kabul Ettim Bağışla Beni îbn Mırzebân anlatıyor: Eşraftan biri Mekke'de duâ eder ve şöyle der: "Allah'ım! Eğer beni tanımıyorsan, ben falan oğlu filanım. Kötü söz söyleyen falan kuluna uğradım. Onu teptim. Yere düş tü ve çırpınarak öldü. Allah'ım, şimdi günahımı kabul ettim. Beni istediğin gibi bağışla!" Inşâallah'ın Yeri Adamın biri eşek satın almak için çarşıya çıkar. Yolda arkadaşıyla karşılaşır. Arkadaşı nereye gittiğini sorunca "Eşek almak için çarşıya gidiyorum " der. Arkadaşı "înşâallah de," deyince, "Şimdi inşâallah'm yeri değil! Dirhemler

cebimde, e sekse çarşıda!" der. Çarşıda eşek ararken paraları çalınır. Eli boş çarşıdan geri dönerken tekrar arkadaşıyla karşılaşır. Arkadaşı, "Ne yaptın?" diye sorunca "Paralar çalındı inşâallah!" der. Bunun üzerine arkadaşı, "Şimdi inşâalah'ın yeri değil!" der. Kurtuluncaya Kadar istisna Yapma İki ahmak kayığa binerler. Rüzgâr çıkıp kayık sallanma - ya başlayınca bîri, "Vallahi boğulacağız!" der. Öteki de "înşaâllah hayır" deyince "Kurtuluncaya kadar istisna yapma!" der. * * * Adamın biri küçük bir kızla evlonir. Niçin böyle yaptığı sorulunca "Kadın serdir. Şerri ne kadar küçültürsen o kadar hayırlı olur!" der. Bütün Nasihatları Uyguladı Ebu Ali el-Basrî anlatıyor: Adamın birine büyük bir servet miras kalır. Dilediği gibi yaşamaya ve servetini kullanmaya başlar. "Bana bir iş açın ki, hiç kazanmayayım ve şu malı telef edeyim!" der. Arkadaşlarından biri, "MevsıTdan hurma satın al ve Basra'ya taşı!" der. Diğeri, "Dikiş ipliği tica reti yap. Uç -topunu- bir dirheme al. On top olunca birleştir ve iki dirheme sat!" der. Üçüncüsü ise "Dilediğin ticareti yap. Satın aldıklarını köylere götür ve senet karşılığında sat. Sonra Kürtlere git ve aynı şeyi yap!" dedi. Söylenenlerin hepsini yaptı ve meteliksiz kaldı. * * * Haris! anlatıyor: Adamın biri karışma kızar ve şöyle der: "Ey kan! Ben kadının çirkinlik yaptığım görürsem onu aşağılar, onu aşağılayanı da aşağılarım!" Kediyi Lamba Sandı Ayın açık olduğu bir gecede yürüyorduk. Kuyruğu siyah be yaz bir kedi gördü. Bana dedi ki: "Kenarında lâmba olan altını görüyor musun? Kimden düşmüş acaba?" Almak için elini uzatınca kedi elini tırmaladı ve kaçtı. ÎBNtTL-CEVZÎ / AHMAK VB DALOINLAR KİTABI Annen-Baban Razı Olmadan Boş Almazsın Ebu İshâk el-Cûnî anlatıyor: "Abbas adında bakırcı bir Kendini Lanetleyen İhtiyar Hüzeyl anlatıyor: "Şehirde bir kasabımız vardı. İhtiyar kadının biri gelip "Bana güzel bir et ver. Onu temizle ve adını bana bildir ki sana duâ edeyim," der. Kasap, adının "Uzatan" olduğunu söyler ve en kötü eti verir. Kadın eti pişirip yemeye başlayacaktı ki eti bir türlü koparamıyordu. Eti çektikçe uzuyordu. Bunun üzerine "Allah'ım! Uzatan'a lanet et1" diyerek kendine lanet etmeye başladı. Yürüyorum ve Eşek Kazanıyorum Muhammed ed-Dârî anlatıyor: "Dârâ'da bir adam vardı. Gafil ve dalgın biriydi. Beraberinde on eşekle köyüne gitmek üzere Dârâ'dan ayrıldı. Birine binip, dokuzunu önüne aldı. Yolda eşekleri saydı. Eşekler dokuz taneydi. Eşekten inip sayınca on olduğunu gördü. Bunun üzerine, "En iyis i ben yürüyeyim ve bir eşek kâr edeyim!" dedi. Kendisini gördüğümde köye kadar yürümekten bitkin hâle gelmişti. Eşeğe Boş Torba Takıyor Ebu Said el-Harbî anlatıyor: İbrahim el-Hasîb ahmak biriydi ve bir eşeği vardı. İnsanlar akşam vakti eşeklerine torba ta kınca o da eşeğinin torbasını alır, İhlâs Sûresi'ni okuduktan sonra boş olarak takardı. "Bir avuç arpayı İhlâs Sûresinden daha hayırlı sayana Allah lanet etsin!" derdi Hâl böyleyken eşek öldü. Bunun üzerine "Vallahi, İhlâs Sûresi-'nin eşekleri öldüreceğini sanmıyordum. Hayvanları öldürdüğüne göre insanları daha kolay öldürür. Bundan sonra hayatım boyunca onu -İhlâs Sûresi'ni- okumayacağım!" dedi. komşumuz vardı. Seksen beş yaşına varmıştı. Kadının biri, kendisine "Eşim beni üç talakla boşadı,9 dedi. - Annen ve baban razı mıydı? - Hayır! - Annen ve baban razı olmadığına göre kocana dönebilirsin. - Ebu îshâk'a sordum boş olduğumu söyledi - Ebu ishâk bilmez. Ben ondan daha bilgili, daha basiretli ve daha büyüğüm. Ona bir soru sordum altından kalkamadı! Kadının Hilesi

Mervezî anlatıyor: Ebu Abdulhumeyd balık satın alır. Balıklar pişmeden uyur. Hanımı balıkları diğer kadınlarla beraber yer. Uyuyan kocasının ellerine ve ağzına balık sürer. Uyanınca balıkları getirmesini söyler. Karısı: "Ey gafil! Balıkları yiyip, ellerini yıkamadan uyumadın mı?" deyince ellerini kokladı; gerçekten balık kokuyordu. Kalkıp ellerini yıkadı ve "Bundan daha acı balık görmedim!" dedi. Acıktığım belirterek yemek istedi. Yedim ve Doymadım Yahya b. Maîn(ue> anlatıyor. "Gander balık satın alır. Ailesine balıkları hazırlamasını söyler ve uyur. Çocukları balığı yer ve babalarının ellerine sürerler. Uyanıp "Balıkları getirin!" deyince, "Balıkları yedin!" derler. "Doğru söylüyorsunuz! Yedim, fakat doymadım!" dedi. (116) Yahya b. Maîn b. Avn b. Ziyâd el-Bağdâdî, Ebu Zekeriyâ. Hadis imamlarından ve râvilerin tenkidçilerindendi. Bağdat'ta yaşamış ve Medine'de H. 233 yılında vefat etmiştir. İBNCL-CBVZİ / AHMAK VB DALGINLAR KÎTABJ Cenazeye Gitmem Ebu Bekir b. Ziyâduı7) anlatıyor: Mekkfnin komşusu öldü ve cenazesine gitmedi. "Yazıklar olsun sana! Niçin cenazesine katılmadın?" denilince "Siz delisiniz; kendi kendimi mi hatırlayayım?" dedi Reyli İhtiyarın Hezeyanı Hatim el-Ukeylfnin yamna Rey şehrinden bir ihtiyar geldi ve şöyle dedi: "Peygamber (s.a)'den, imamın arkasında fatiha okumanın gerektiğini sen mi rivayet ediyorsun?" Hatim, "Evet, bu konuda Peygamberden hadis sabit olmuştur" deyince "Yalan söylüyorsun! Çünkü Fatiha Sûresi, Peygamberimiz zamanında inmemişti. Hz. Ömer'in zamanında indi!" dedi. Ağıtta Bulunan Cariye Esma binti Harice, birisine ağıtta bulunan bir cariye duydu. Şöyle diyordu: "Kim Arapların imamından sonra Minberleri dolduracak Binerek ata komutanlık yapacak Savaşta kantarım koruyacak Rızık peşinde olanı savunacak Zı6limxn işini bozacak Sıkıntılının sıkıntısını, zorluk ânında giderecek!" Esma, "Herhalde seçkin birini anıyor" deyip "Kim o?" (117) Abdullah b. Ziyad en-Misabûrî, Ebu Bekir. Hadis hafızıydı. Zamanında Şâfiîlerin Iraktaki imamıydı. H. 824 yılında vefat eti. diye sorunca "O, dokumacı Verdanın oğlu bakkal falanadır!" dedi Bunun üzerine -Esma- "Bu, iki musibetten daha büyük!" Kıymetti Köpek Medâinî anlatıyor: Adamın biri, yanında iki köpek bulunan biriyle karşılaşır: - Bunların birini bana ver! - Hangisini istersin? Beyazı mı? Siyahı mı? - Beyazı ver! - Beyazı ikisinden daha çok seviyorum! Kendi Kendini Gıdıklıyor îbn Ferec babasmdan anlatıyor: Kendi kendini gıdıklayan birini gördüm ve dedim ki: "Niçin böyle yapıyorsun?" "Kederlendim ve azıcık gülmek istedim!" dedi. Tacirin Adı Abdurrahman b. Dâvud anlatıyor: îki tüccar birbiriyle karşılaşır. Biri, diğerine "Adın ne? Uzatmadan söyle," dedi. Diğeri de "Gökten size yağmur indiren ve izniyle göklerin, yerin üstüne düşmesine engel olan Ebu Abdullah!" deyince "Merhaba ey Kur'an'ın üçte biri!" dedi Seni Kurtarmcaya Kadar Kuyudan Çıkma Ibn Habib anlatıyor: "Osman b. Said'in kardeşi kuyuya düştü. Kardeşine: - Sen kuyuda mısın? ÎBNCL-CEVZÎ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI — Görmüyor musun? - Seni çıkaracak birini getirene kadar bir yere gitme! Ailesinin Yanından Başka Yerde Kalmamaya Yemin Etti

îbn Halef anlatıyor: Muhammed dedi ki: Sûra'a el-Ases hapse atıldı. O da, "Allah seni ıslah etsin. Ailemin yanından başka yerde kalmamaya yemin ettim!9 dedi. Gafil Naciye Bazı arkadaşlarım anlattı: Naciye Bağ dat'a gitmek istedi Merdiven koydu ve inip-çıkmaya başladı. "Niçin böyle yapıyorsun?" denilince "Yolculuğa alışıyorum!* dedi * * * Dizine kadar suya girer ve "Boğuluyorum!" diye bağırır. "Bu kadarcık suda mı boğuluyorsun?" denilince "Kendimi garantiye alma k istedim!" dedi. * * * Ruhunu teslim etmek üzere olan Ebu YaTcûb'un yanına gelir, "lâ ilahe illallah" demesi istenince şöyle der: "Kahrolasın! Zamanı değiştiren musibetler ve hadiselerle korkutuyor Zaten Allah, beni etmiş eşekler gibi zelil Öyleyse soksun annemin fercine!* Cevizin Gıybeti Abdurrahman b. Muhammed anlatıyor: Adamın biri ceviz satın alır ve onları elinde çevirmeye başlar. Sonra içle- linden birini alır ve "Bunun içinde birşey olduğunu sanmıyorum. Estağfurullah! Gıybetini etmiş olmayayım!" der. Eşeği Kaybetti Habbab b. Alâ anlatıyor: "Birgün Medine kadısının yanındaydım. Bir eşekle beraber iki kişi geldi. Onlardan biri eşeğinin çalındığım ve onu yanındaki adamla beraber bulduğunu söyledi. Kadı: Doğru mu? Adam: Eşek benim elimde ve benim. Diğeri : Delilin var mı? - Evet! - Getir öyleyse! Adam kalkıp eşeğe bindi ve sürdü. Eşeğin sahibi olduğunu söyleyen kişiye, "İddiasını duyduktan sonra eşeği nasıl verdin?" diye sorduğumda "Benden emanet aldı!" dedi. Oğlunun Annesine Mektup İbn Halef anlatıyor: Eb u Salih el-Basrî bana şöyle anlattı: Adamın biri gurbetteyken oğlu olur. Karısı mektup yazar ve müjde verir. Adam cevabında şöyle der: "Oğlan çocuğu doğurduğun haberi bana ulaştı. Allah sevabını bol etsin ve mükâfatına yardım etsin. Oğlumun adım Abdullahoğ lu Muhammed koydum!" Oğlum Daha Önce Sünnet Olmadı Adamın biri oğlunu sünnet ettirmek ister ve sünnetçiye, "Fazla canım yakma. Çünkü o daha önce sünnet olmadı!" der. ÎBNÜ*L-CEVZ! / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI Ölen Kocayla Vedalaşma Osman b. Ömer*11* anlatıyor: Kadının birinin kocası ölür. "Yamna git ve onunla vedalaş" denilince, *Ölüm meleğinin beni tanımasından korkuyorum!" der. Vekil Yarın Geliyor İbrahim'in, Halil adında vekaletle işini yürüten bir görevlisi vardı. Çalıştığı yerden gelince ibrahim, "Ne zaman geldin?" diye sordu. "Efendim yarın!" deyince "O halde sen daha yoldasın!" karşılığım verdi. Sürekli Sattığı Eve Dönüyor Hakim anlatıyor. Ebul-Hasan b. Ömert şöyle derken işittim: "Evimi sattım. Ezan okunup -namaz kıldıktan sonra-sattığımı unutup tekrar aynı eve döner, kapıyı açar, içeri girerdim. Kadınlar tedirgin olur ve "Ey adam! Allah'tan kork!" derlerdi. Ben de "Bağışlayın, ben bu evde doğdum. Hergün burayı sattığımı unutuyorum. Herhalde uzun zaman geçmesi gerekiyor!" derdim. * * * Vadedeki Bin, Eldeki Beşyüzden Daha Hayırlıdır Abdan el-Esedî şair ve ahmak biriydi. îbn Bişr'e gelip "Eldeki beşyüzü mü yoksa vadedeki bini mi çok seversin?" diye sorunca "Vadedeki bini daha çok severim," derdi. Ertesi gün gelir, "Eldeki bini mi çok seversin, vadedeki iki bini mi?* diye sorardı. Bu, ölünceye kadar devam etti! Ahmak Avcı

Muizzi'd-Devle'nin arkadaşı Ebul-Hasan ed-Damikânî (118) Osman b. Ömer b. Musa et-Teymî. Medineli kadılardandı. H. 145 yılında vefat etti. anlatıyor: Muizzi'd-Devle'nin dehlizindeydim. Adamın biri "Nasihat! Nasihat!" diye bağırmaya başladı. Yamma çağırdım. "Nasihatin nedir?" diye sorunca "Emir'den başkasına anlatmam" dedi. Emir'e götürdüm ve durumu anlattım. İçeri çağırdı, ne olduğunu sordu. Adam, şöyle anlattı: "Ben Medâ -in civarında avcılık yapan biriyim. Av yaparken ağım takıldı. Kurtarmak istedim, başaramadım. Suya daldım ve baktım ki demir bir kulpa takılmış. Kazınca para dolu bir kazan çıktı. Kazam yerine koydum ve Emir'e bildirmek için bağırdım." Hemen onunla beraber Medâin'e gittim. Ağın takıldığı yeri takip ettik ve kazanı bulduk. Kendim bizzat suya daldım ve avcıyla orayı kontrol ettim. Yedi kazan daha çıkardık. Hepsi para doluydu. Hepsini Muizzi'd-Devle'ye getirdik. Avcıya on bin dirhem verilmesini emretti. Avcı kabul etmedi ve şöyle dedi: "Ben başka şey istiyorum. O bölgenin avım bana has kılmanı, benden başkalarının avlanmasını yasaklamam istiyorum!" Bunun üzerine Emir güldü. Avcının ahmaklığına ve cahilliğine şaştı. İsteğinin yerine getirilmesini emretti. Ramazandan Kaçtılar Medâinî, Amr b. Hasan'dan aktarıyor: Yemenli bir ev halkı, evlerinden ayrılıp dağa çıkarlar. Dağda gizlenir ve "Bi -zi yakalamaması için Ramazan'dan kaçıyoruz!" derler. Gafil Fakih et-Tâlikânî Ebu Ali ed-Dârânî anlatıyor: Et-Tâlikânî, Ebu Hani-fe'nin mezhebindendi. Çok gafil ve dalgın biriydi. Birgün İbn Ukeyl'e "Annenin kızım evlendirmesi konusunda mezhebiniz nasıl? Bunu caiz görüyor mu?" diye sordu. İbn Ukeyl "Bu konuda ayrıntı var: Bekârsa caizdir; dulsa caiz değildir," deyince "Bu ayrıntıyı hiç duymadım," dedi. İBNÛt-CEVZİ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI ¦ * ¦ Yine et-Tâlikânfye, "Ölü fare birşeyin üzerinde gezerse onu pisletir mi?* sorusunu sordular ve "Hayır?* cevabım verdi. Dizgin Uçarsa Geri Vermeyin Bazı arkadaşlarım anlattı. Vasıtlı birinin evinin yanında ağ ıl vardı. Ailesi, "Elbiseleri yıkayıp evin damına asıyoruz. Oradan bazıları ağıla düşüyor ve onları geri vermiyorlar" deyince: — Onların bir şeyi uçarsa siz de geri vermeyin, dediler. — Yerdeki ağıldan evin damına ne uçar? — Ne uçarsa! Dizgin, üzengi, at v.s. gibi! Tavuk Bağdat'tan Dönmedi mi Sindli biri Bağdat'tan altı fersah (34.5 km) uzakta oturuyordu. Bağdat'ın Dicle kıyısında satmak üzere tavuk getirmişti. Tavuğun biri elinden kaçtı. Tutmaya çalıştı, ancak tutamadı. "Sen eve dön, ben diğerlerini satayı m," dedi. Diğerlerini satıp ve köyüne döndü. Tavukların arasına bakınca, kaçan tavuğu göremedi Karısına "Alaca tavuk nerede?9 diye sordu. "Bilmiyorum," deyince "Köye gelmesi için Bağdat'ta salmıştım. Demek gelmedi, öyle mi!" dedi Perdeler Nasıl Girdi Gafilin biri ziyafete çağırılır, insanlar yemek yerken onun gözü tavandan yere kadar uzanan perdelere takılır. Duvarların tamamı perdeyle kaplıdır. "Niçin yemiyorsun?" diye sorulunca "Şu perdelere şaşırdım. Acaba bu uzun perdeler şu kısa kapıdan nasıl girdi?" der. Aşure Günü Ramazan'a Tesadüf Ederse İbrahim b. Dinar anlatıyor: Ebul -Gavs adında fakih sayılan bîri vardı. Gafil biriydi. Dedim ki: "Aşure günü Ramazan'a tesadüf ederse, Ramazan orucu onun yerine geçer mi?" O da: "Harkî, 'Caiz olduğu hususunda nas akta rılmıştır/ dedi" diye karşılık verdi. Karışım Vakfederse Dedim ki: "Karışım önce boşayan sonra durduran hakkında ne dersin? Bu durdurmada hâkim kararı gerekir mi?" Şöyle dedi: "Ebu Hanife'nin mezhebinde hâkim kararı gerekir. Ama bizim mezhebimiz; Şafiî Mezhebinde vakfetmek caizdir!" Hastanız Ölünce Bize Haber Verin

Gafilin biri, ziyaret etmek için bir hastanın yanma gelir. Hastanın yanından ayrılırken yakınlarına, "Filancanın yaptığı gibi yapmayın. Hastaları öldü; bize haber vermediler. Hastanız öldüğü zaman haber verin ki namazım kılalım!" dedi. Ahmak Hizmetçi Saklâtî anlatıyor: Batı kesiminde oturan ve hizmetçisi bulunan biri, hizmetçisini koyun getirmek üzere köye gönderir. Beraberinde on taşıyıcı gönderir ve her birisi için ayrı yazı yazar. Hizmetçi dokuz tane getirir: - Sana kaç tane teslim ettiler? — On tane. — Bunlar dokuz tane! - Say! Tek tek sayar yine dokuz çıkar. ÎBNÜT-CEVZl / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI Hizmetçi: - Vallahi, ne diyeceğini bilemem ama onlar on tane! - Yazıklar olsun! Saydım onları! - On tane! inanmıyorsan içeri on kişi koy. Her biri bir tane tutsun. (Bur kişi açıkta kalır) - Bunun elinde bir şey yok? - O, müdürdür, tik önce girip bir tane tutması gerekirdi! Ölü ve Hasta İçin Taziye ihtiyar kadının biri, yakım ölen bir aileye başsağlığına gelir. Evde bir hasta daha olduğunu görür ve dönerken Tİen ihtiyar biriyim. Güçlükle yürüyebiliyorum. Bu hasta için de başınız sağolsun!" der. Kim Boşadı Ebul-Fazl Ahmed el-Memzânî anlatıyor: Kadının biri kadıya gelir ve kocasının kendisini boşadığım söyler. Kadı: Delilin var mı? Kadın: Evet, komşum. Kadı: Bu kadının -kocası tarafından- boşandığım duydun mu? Komşu: Efendim, çarşıya çıktım; et, ekmek, hurma balı ve za'feran satın aldım. Kadı: Sana bunu sormadım! Bu kadının boşandığını duydun mu? Komşu: Sonra onları eve bıraktım. Tekrar odun ve sir- ke satın aldım. Kadı: Bırak, bunları sormuyorum! Komşu: Sözün başı ne güzeli Sonra evde biraz dolaştım. Ardından bağırmalarım ve üç talakı işittim. Ancak adam mı boşadı, yoksa karı mı boşadı bilmiyorum! Câhil Kendim Öldürdü Sâbur halkından kâtip, tüccar ve daha başka insanlar bana anlattı. Orada 340 1ı yıllarda Ebu't-Tayyib el-Kalânisî adında genç bir kâtip varmış. Bazı ihtiyaçlarını görmek için Rüstâk'a gitmiş. Kürtler kendisini kaçırıp işkence etmişler. Bırakmaları için fidye ödemesini istediyseler de; bunu yapmamış. Ailesine mektup yazıp şöyle demiş: "Bana dört dirhem -lik afyon gönderin. Bunu benim -sürekli- kullandığım ilâcım olduğunu söyleyin. Afyonu içip kendimden geçtiğimde beni ölü sanıp size getirirler. G etirdiklerinde beni çabucak hamama götürün. Vücudumun ısınması için ufalayın. Sonra iğne batırın ki uyanayım." Bu genç, aklı kıt biriymiş. Afyon içince insanın uyuştuğunu duymuş. Afyon gelince ne kadar içmesi gerektiğini bilmediğinden dört dirhemlik afyonu içmiş. Onu kaçıran Kürtler, öldüğünden şüphe bile etmemişler. Çarşafa sarıp ailesine getirmişler. Hamama götürmüşler onu. Vücudunu ovup, iğne batırmışlar; ancak uyanmamış. Hamamda birkaç gün kalmış. Doktorlar gelip; "Bu ölmüş!" demişler ve "ne kadar afyon içmiş?" dîye sormuşlar. Doktorlar, dört dirhem içtiğini öğrendiklerinde, "Bu, cehenneme atılsa yine yaşamaz. Bu yöntem, bir dirhem içene fayda verir," demişler. Ailesi kendisini teslim almamış. Kokuncaya kadar hamamda kalmış. Böylece kendi hilesinin kurbanı olmuş. İBNÛ*L-CEVZİ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI Diz Ağrısının Doktoru Yok Ebu'l-Hüseyin b. Burhan anlatıyor: Adamın biri, bir hastayı ziyaret eder: - Şikâyetin nedir?

— Dizlerim ağrıyor. - Vallahi, Cerir bir mısra söylemiş. Başım unuttum. Sonu şöyle: "D iz ağrısına yoktur doktor.9 — Allah, seni hayırla müjdelemesin! Keşke başım değil de sonunu unutsaydın! Hasta Ziyaretçisinin Gafleti Birgün yanımda gafil biriyle göz hastası olan bir arkadaşımı ziyaret ettim. Yanımdaki gafil, "Gözün nasıl?" diye sordu. "Bana acı veriyor," deyince "Vallahi, filancanın gözü de birkaç gün ağrımış ve kör olmuştu!" dedi. Utandım ve oradan çabucak ayrıldım. Câhilin Tevbesi Ah b. Muhsin, babasından anlatıyor: Adamın biri malım çarçur eder ve beş bin dinarı kalır. "Malımın çabuk bitmesini istiyorum ki arkasından ne yapacağımı göreyim!" der. Arkadaşlarının bazıları şöyle dediler: "Yüz dinarla içki satın al. Yemek, meyve ve şarkıcıların ücreti için beşyüz dinar harca. İçkiler bitmek üzereyken şişelerin arasına iki fare, peşlerine di k edi sal. Şişelerin arasında kapışsınlar. Böylece şişeler kırılır ve kalanları da biz yağmalarız." "Bu, çok güzel!" deyip, söylenenleri yapar. İçmeye başlayıp sarhoş olunca, şişelerin arasına iki fare ve arkalarına da bir kedi salar. Kahkahayla -manzaraya- güler. Arkadaşları kırılmış şişeleri toplayıp, satarlar. Bu fikri veren şöyle anlatıyor: Bir müddet sonra yamna gittim. Evinin örtülerim satıp, harcamıştı. Evinin damım sökmüş ve sadece duvarları kalmıştı. Kendisi de pamuklu bir yatağın içinde -yatıyordu*. "Bu hâl ne böyle?" diye sordum. "Gördüğün gibi," dedi. "Üzülüyor musun?" diye sorunca "Evet! Üzülüyorum ve şarkıcıyı görmek istiyorum," dedi. Kendisine bir elbise verdim. Beraber şarkıcıya gittik. Ona ikramda bulundu. Durumunu sorunca olanları anlattı. Bunun üzerine "Çabuk kalk! Kocam gelmeden git. Seni burada görüp eve soktuğum için bana kızmasın. Evin damından sesleninceye kadar dışarıda bekle," dedi. Dışarı çıktı ve yukarıdan seslenmesini beklemeye başladı. Yukarıdan kafasına kızgın yemek suyu döktü. Perişan oldu. Ağlamaya başladı ve "Ey filanca! Bu durumu -kimseye-bildirme. Allah şâhid olsun ki, ben tevbe ettim!" dedi. "Sana bundan sonra tevbe ne fayda verir?" dedim ve verdiğim elbiseyi -soyup- aldım. Üç yıl geçti, kendisinden haber alamadım. Birgün -sur- kapısında dururken arkasında yürüyen hizmetçisi olan bir atlı gördüm. Beni görünce, "Ey filanca!" diye seslendi. Arkadaşım olduğunu ve durumunun düzeldiğini anladım. Baldırını öptüm. "Allah'a şükür ev yapıldı," dedi. Arkasından gittim. Eski evine vardı. Evi tamir etmiş ve döşemişti. Beni, kendisi için hazırladığı bir odaya aldı. Güzel döşenmişti. Dört tane hizmetçi, sofra üzerinde meyve, temiz ve leziz yemekler vardı. Yemek yedik. Perdeyi kaldırdı. Arkasında güzel şarkı söyleyen şarkıcı vardı. Gönlü hoş olunca "Ey filanca! Eski günlerimizi hatırlıyor musun?" diye sordu. "Evet! Hatııhyorum" deyince şöyle dedi: "Ben şimdi mu'tedil bir nimet içindeyim. Allah'ın bana verdiği akıl ve ilim, o nimetten daha kıymetli. Şarkıcının bana yaptığı muameleyi hatırlıyor musun?" Bu servetin nereden geldiğini sordum. Şöyle anlattı: "Aynı günde Mısır'da amcaoğlum ve babamın hizmetçisi öl - İBNÜt-CEVZ! / AHMAK VM DALGINLAR KİTABI dü. Bana onlardan otuz bin dinar kaldı. Pamuk yatağından buraya ulaştım. Evi tamir ettim. İçinde bulunanları beş bin dinara satın aldım. Beş bin dinarım sıkıntılı anlar için gömdüm. Onbin dinanyla gayr-ı menkul satın aldım. Şimdi işlerim yürüyor. Bir yıldır seni arıyorum ki durumumun düzeldiğini göresin. Bu güzel hâlimin devam etmesi için seninle arkadaşlık yapmamam lâzım!" Hizmetçilerine beni dışarı atmalarını emretti. Ayaklarımdan sürüyerek beni kapıya attılar. Kendisini yolda görürdüm. Beni görünce gülerdi Ey Emir! Evimi Yapmam İçin Yardım Et Râbia b. Ukeyl el-Yerbûî, Muaviye'nin yamna gelir: - Ey müzminlerin emiri! Evimi yapmam için bana yardım et. - Evin nerede? - Basra'da. İki fersah içinde iki fersahtan daha uzak. - Evin mi Basra'da? Yoksa Basra mı evinde?

Ahmak, Kendisi Hariç Her şeyden Korunur İbn Selam anlatıyor: Halife Mehdi, veziri Ya'kûb'un çocuklarına cariye verdi. Birkaç gün sonra -durumunu- sorunca "Ey mü'minlerin emiri! Benimle yer arasında -hâşâ Allah'tan- yumuşak yer bırakmadın!" dedi Halife, YaTcûb'a döndü. "Beni mi, yoksa seni mi kasde-diyor?" diye sorunca Ya'kûb, "Ahmak, kendisi hariç her şeyden korunur!" dedi. Halifenin Bilmediğini Bilemem Adamın biri, Mehdî'nin yanına gelir, şiir okur ve şiirinde "cömert cariyeler" ibaresini kullanır: Mehdi: Cömert cariyeler ne demek?.. Adam: Ey mü'minlerin emiri! Bilmiyor musun? Mehdi: Hayır, vallahi bilmiyorum! Adam: Sen mü'minlerin emiri ve peygamberlerin varisi olarak bilmiyorsan, ben de bilmiyorum. Hayır, vallahi bilmiyorum!.. Ahmak Hatip Abdullah b. Zabyân konuşma yapar. İnsanlar, "Allah senin gibilerin sayışım arttırsm" deyince "Allah'a zor görev yüklediniz!" dedi. Ölen ve öldüren İshâk b. İbrahim anlatıyor: Kıbtî birinin cenazesine katıldım. Adamın biri, "Öldüren kim?" diye sordu. Ben de "Allah" deyince ölecek kadar dövdüler. Yorgana Sarılınca Kilosu Artıyor Ebu Temam, AH b. Ebî Tâlib'in yamna soğuk bir gecede gelir ve şöyle der: "Bu gece üşüdüm. İçinde dört kilo pamuk olan bir yorgamm var. Şalla beraber iki kat edince sekiz kilo geliyor! Ona sarıldım, örtündüm!" Kuyunun Bizden Tarafı Pislenmedi Ebu Seyyar anlatıyor: Komşumuzla aramızda bir kuy u vardı. Kuyuya fare düştü ve su pislendi. Nasıl abdest alacağımı şaşırdım. Komşu seslendi ve "Canım sıkma! Bizim tarafa gel, abdestini al!" dedi. İBNÜTL-CE VZÎ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABİ Oğlum ölmedi Fakat Ağlamayı Hakediyor Adamın birinin oğlu kaybolur. Ağıtçıları getirirler. Günlerce ağıt yakıp ağlarlar. Babası birgün oğlunun odasına çıkar. Oğlunun bir köşeye saklandığını görünce. "Oğlum, sen yaşıyorsun? Bizim ne halde olduğumuzu görmüyor musun?" der. Oğlu, "Biliyorum, ancak burada yumurtalar var. Özeri nde yatıyorum! Burayı terketmem mümkün değil. Çünkü civciv çıkarmak istiyorum ve civcivleri seviyorum!" der. Bunun üzerine aşağı inen baba şöyle der: "Oğlum sağ. Ancak siz ağlamayı ve ağıtı olduğu gibi devam ettirin!" Gafil Baba-Oğul Gafil bir babayla oğul kelle yiyorlardı. Baba, daha gafildi. Oğlu, "Babacığım, topuk çıkarsa onu bana ver. Onunla oyun oynayayım!" deyince babası, "Gözün çıksın! O haşlanmış balık mı ki topuğu olsun!" dedi Oğlunu Terbiye Eden Baba Adamın biri anlattı: Kufe'ye gittim. Duvarın kenarına oturmuş bir çocuk gördüm. Elinde ekmek vardı. Onu parçalıyor, parçaları önce duvarın araşma koyuyor, sonra da yiyordu. Ben ona bakarken babası geldi ve ne yaptığım sordu. Çocuk: "Babacığım, onlar haşlama pişirdiler. Rüzgâr kokusunu getiriyor. Ekmeği mi -onunla- yiyorum!" deyince babası tokat attı ve "Bu yaşta ekmeğini katıkla yemeye mi alışıyorsun!" dedi. Ahmak Murâdını Nasıl Anlatır Ahmağın biri arkadaşım görür ve şöyle der: "Bugün yirmi kez seni aradım. Bu da üçüncüsü!" Bir başka ahmak, arkadaşını g örür ve şöyle der: "Seni arıyorum. Bulduğumda yapışkan gibi kayıp kayboluyorsun!" Buzu Emiyor Posasmı Atıyorum Gafilin biri hastalanır. Doktor gelip durumunu sorunca "Canım buz istedi" der. Doktor, "Buz rutubetini arttırır ve gücünü azaltır" deyince "Buzu emiyor ve posasmı atıyorum!" der. Cünüp Olduğumda imamlık Yapmam İhtiyarın biri, mescidin kapısında durur. Müezzin ezan okumaktadır. Müezzin camiye girip ihtiyatın ciddiyetini ve olgunluğunu görünce namazı kıldırmasını

ister; ancak ihtiyar kıldırmaz. Müezzin namazı kıldırır. Namaz bitince "Namazımızı kıldırıp sevap alsaydın iyi olurdu" deyince "Haklısın, ancak ben cünüp olduğum zaman imamlık yapmam!" der. Garip Bir Sevgi Abdullah en-Nevfelî anlatıyor: Medenî dedi ki: "Hiç kimsenin sevemediği kadar Peygamberimizi seviyorum." "Bu sevginin alâmeti nedir?" diye sorulunca "Keşke amcası Ebu Tâlib müslüman olsaydı. Bununla Peygamberimiz sevinsey-di ve onun yerine ben kâfir olarak ölseydim!" dedi. Niyeti Güzel Sözü Kötü Amr b. Hezâb'ın gözleri kör olur. İbrahim b. Mecasî yamna varır ve şöyle der: "Ey Üseydln babası! Her ne kadar kıymetli olsalar da gözlerinin kör olmasından korkma. Sen onların sevabının amel terazisinde ne kadar çok olduğunu görsen ellerinin ve ayaklarının kesilmesini, belinin kırılmasını ve tırnaklarının sökülmesini temenni edersin!" Oradaki- lBNUX-CEVZ! / ABMAK VK DALGINLAR KİTABI lerin bir kısmı -kızarak* bağırdı ve bir kısası göldü. Ancak Amr, şöyle dedi: "Sözlerinin nnhnm doğru, niyeti iyi; ancak söyleyişi yanlış." Gafil Aile Gafilin biri annesine gelir ve "Yanımda biri eksik iki tane -altın- var. Onları benim için sakla," der. Sonra onları alır, tarttırır. Bir tane ağırlığında gelir. Annesine gelir sataşır. Babası içeri girer ve "Neden annenle tartışıyorsun?" diye sorunca "Biri eksik iki -altın- verdim. Bana bir tane geri verdi!" dedi. Babası da "Utanmıyor musun? tki tane eksik için annenle tartışıyorsun!" dedi. Dişimin Ağrısını Hatırlat Ahmağın biri hizmetçisine "Doktora uğradığımda dişimin ağrısını hatırlat ki ilaç isteyeyim!" der. Hizmetçi de "Efendim, dişiniz ağrırsa zaten hatırlarsınız!" der. Ahmak Hasta Ziyaret Ediyor Ahmağın biri, bir hastayı ziyaret eder ve şöyle den "Hastayı bu hâl üzere görürseniz ondan ümidinizi kesin!" Ahmağın Duası Ahmağın biri, valiye duâ eder ve şöyle der: "Allah, sa na mutluluk yazsın ve düşmanlarım arttırsın!" Deccal Olduğunu Söylüyorlar Kesîr'e denildi ki: "İnsanlar senin Deccal olduğunu söylüyorlar!" "Vallahi, bunu söylediğinizden bu yana gözümde zayıflama hissediyorum!" dedi. Bir şey Duydun mu Ebu Necm bir gece iki kez yellenir. Eşinin duymuş olmasından endişe eder ve "Bir şey duydun mu?" diye sorar. "O ikisi -hakkında- bir şey duymadım!" deyince "Allah sana lanet etsin! İki defa olduğunu sana kim şöyledir der. İlim Ne Güzel Bir kişi şöyle anlattı: Hasta ve başağrı sı çeken birini gördüm. Hurma yiyor ve çekirdeklerini topluyordu. Dedim ki: - Yazık sana! Bu haldesin ve hurma yiyorsun! - Efendim, kuzusunu emziren bir koyunum var. Ona çekirdek veremedim. Hoşlanmadığım halde hurma yiyorum ki çekirdeklerini ona yedireyim. - Hurmayı çekirdeğiyle beraber yedir. - Bu caiz midir? - Evet - Vallahi beni sıkıntıdan kurtardın. Allah'tan başka ilâh yoktur, ilim çok güzel! Öndeki Altın Dingini At yarışı yapdır ve atan biri önde gitmeye başlar. Ada -mm biri sevinmeye ve tekbir getirmeye başlar. Yanındaki "Önde giden at senin mi?" diye sorunca "Hayır! Dizgini benim!" der. Çekirge Bana Alâmet Kabisa b. Mühelleb, havada uçan çekirge sürüsü görür. Yanındakilere "Gördükleriniz sizi korkutmasın. Çekirge -sadece- benim ölüm alâmetimdir!" der. İBNÜt-CEVZÎ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI Yecüc-Mecüc Kabirde Soruyor

Gafilin biri, kardeşinin ölümünden dolayı fanine baş -sağlığına gider. "Allah, sevabını bol etsin. Kardeşine merhamet etsin ve Yecüc -Mecüc'ün sorularına karşı yardım etsin!0 deyince oradakiler gülerler ve "Yecüc ve Mecüc insanlara kahirde soru da mı soruyorlar?" derler. Bunun üzerine "Allah, şeytana lanet etsin! Harut ve Marut diyecektim!" der. Ölüye Meshini Giydir Adamın birisinin karısı ölür. Kefen satın alır ve kısa gelir. Yıkayıcı "Bu beden kısa" deyince "öyleyse meshini giydir!" der. Berberin Gafleti Hikayecinin biri vaz'eder ve şöyle der: Kıyamet günü cehennemden çok büyük bir baş çıkacak, özellikleri şöyle ve şöyle olacak." Dinleyenlerden birinin korkudan titrediğini görünce "Ne oluyo r? Allah'ın gücünü inkâr mı ediyorsun?" diye sorar. Adam şöyle der: "Hayır, Allah'ın gücünü inkâr etmiyorum. Ben, berberim. Bu adamın başım tıraş etmem istenirse ne yaparım? Onu düşünüyorum!" Aşure Gününün Yarısı Gafilin biri, Aşure günü oruç tutmanın bir seneye denk olduğunu duyar. Öğleye kadar oruç tutar ve öğlen olunca yemek yer. "Bana altı ay yeter!" der. Aslan Saldırdı. Donunu Kirletti Kafilenin birine aslan saldırır. Adamın biri korkudan yere yatar ve aslan üzerine çullanır. Kafilede bulunanlar as- lanı çekip adamı kurtarırlar. "Durumun nasıl?" diye sorduklarında "Fena değil; ama aslan donuma pisledi!" der. Hamamın Değişmesi Gafilin biri hamama gider. Hamam iyice buharl anmış-tır. Buharı toz sanır ve tellâka "Kaç kere söyledim; ben geleceğim zaman hamamı tozlandırma!" diye çıkışır. Ebu Atûfun oğlu ölür. Kazıcıya "Onu sol yanımn üzerine yatır. Çünkü hazım böyle daha kolay olur!" der. * * * Adamın biri, bir cenazeye katılır, ölünün kardeşine bakar ve "Ölü bu mu* yoksa kardeşi mi?" diye sorar. Müzminlerin Emîrinin Malı Me'mun, Muhammed b. Abbas'a şöyle der: - Ahvaıfdaki malımızın kân ne kadar? - Müzminlerin emîrinin malı çarşıda, ayaktadır. Ancak Ümmü Ca'fer'in malıysa yatmaktadır. - Allah sana lanet etsin! Yıkıl karşımdan! * * # Lokman b. Muhammed kürk satın alır. "Tüyleri kısa; acaba uzar mı!" der. * * * Ebul-Aynâ anlatıyor Hıms'ta komşumuzun kızı vefat etti. "Kaç yaşındaydı?" İBNÜTUCEVZİ / AHMAK VB DALOINLAR KİTABI diye sorduklarında "Bilmiyorum. Pire günlerinde doğmuştu!" der. İkiydiler Ortancaları Öldü Asmaî anlatıyor: Adamın birine dedim ki: — Neredeydin? - Filancanın oğlunun cenazesine gittim. — Hangi oğluydu? - İki taneydiler; ortancaları ölmüş! Rüyada Sana Ne Dedi Semame anlatıyor: Adamın biri bana geldi ve şöyle dedi: "Dün rüyamda mü'minlerin emîrini gördüm. Sana bir şey söylüyordu. Sen de bana bakıyordun. Allah aslana, benim hakkımda sana ne söyledi!" İntikam İçin Köpeği Isırdı Gafilin biri köpeği tutar ve ısırır. Bu köpek, beni birkaç gün önce ısırmıştı. Bu hareketimle şairin şu sözüne ters düşmek istiyorum der: Beni Müslim'in kölesi sövdü bana Korudum ondan canımı ve ırzımı Karşılık vermeden gördüğüm için hakir Kim ısırırsa köpeği ısırıhr.

* * * Gafilin birine "Eşeğin çalındı" denilince "Allah'a şükür ki üzerinde değildim!" dedi. Adamın biri kuyuya bakar ve kendi yüzünü görür. Annesine gelir ve "Anneciğim, kuyuda hırsız var!" der. Annesi gelip kuyuya -birlikte- bakar ve "Doğru vallahi, yamada bir de kadın var!" der. * * * Adamın birinin yanında başka biri anılır: - O, kötü biridir! - Nereden biliyorsun? - Ailemden birini bozdu! - Kimi bozdu? - Allah korusun! Annemi bozdu! * * # Adamın birine doğumu sorulur. Şöyle der: "Ramazan da ayın kafası yarımken, bayramdan üç gün sonra doğdum. Nasıl kabul ederseniz edin!9 Gafilin Babasına Mektubu Gafilin biri babasına mektup yazar ve şöyle der: "Mektubumu, cumanın çarşamba akşamında ve orta Cumada ayının kırkına gecesinde yazıyorum. Bil ki çok hastalandım. Benden başkası olsaydı ölürdü!" Bunun üzerine babası, "Annen üç talakla boş. Eğer ölseydin seninle ebediyyen konuşmazdım!" der. Ya Rabbü Ver ve Dene Gafilin biri duâ eder ve şöyle der: "Ya Rabbi! Bana beş bin dirhem ver ki binini tasadduk edeyim. Eğer bana inanmıyorsan üç bin ver, gerisini sakla. Şayet -sözümü tutup- tasadduk edersem gerisini ver; yoksa başkasına ver!" ÎBNÜt-CEVZl / AHMAK VB DALGINLA* KİTABI * * * Gafilin biri, üzerinde kırmızı elbise bulunan çocuğunu alır, evden çıkar. Çocuğu omuzuna alır. Bir süre sonra omu-zunda çocuğun olduğunu unutur ve rastladığı herkese "Kırmızı elbiseli bir çocuk gördün müf diye sorar. Adamın biri, "Belki şu omuzundakidir" deyince, çocuğa tokat atar ve "Ey pislik! Sana, benden ayrılma demedim mi?" der. Camilim Minaresi Nasıl Bitti? Gafilin biri caminin minaresine bakar ve "Şunu yapanların boyu ne kadar uzunmuş!" der. Başka bir gafilse "Sus! Ne kadar câhilsin. Dünyada bundan uzun birinin olduğunu mu sanıyorsun? Onu, önce yerde yapmış, sonra dikmişler!" der. Niçin Eşek Oldu Asmaî anlatıyor: Uzun sakallı bilinin eşeğini sopaladığım gördüm. "Ona acı!" dediğimde "Yürümeye güç ye tiremi-yorsa eşek olmasaydı!" dedi. Mısırlı ve Yemenlinin Övünmesi Mısırlıyla Yemenli övünürler. Mısırlı: - Eğer Peygamber (s.a) Yemenli olsaydı, Yemenliler asla cennete giremez ve helak olurlardı! Yemenli: — îbn Mühelleb ve oğulları zorla oraya girmek içi n savaşıyorlar! * * * Gafilin biri duâ edip şöyle demiş: "Allah'ım! Bildiğin ve bilmediğin günahlarımı bağışla!" Ahmağın Yolculuğa Gidiş ve Gelişi Ahmağın biri yolculuktan döner ve başka bir ahmak sorar: - Ne zaman döndün? -Yarın! — Bugün gelseydin sana imini soracaktım! — Ne zaman gideceksin? -Dün! - Gitmeden yetişseydim mektup gönderecektim! * * * Ahmağın biri, birgün yarım ev satın alır ve şöyle der: "Yarım ev satın alıp evimi tamamlamak için satın aldığım yarım evi satmak istiyorum!" I Gafilin Taziye Mektubu Gafilin biri, kızı ölen Urine taziye mektubu yazar ve şöyle der: "Basma gelen bana ulaştı. Aslmda o başa gelen sayılmaz. Çünkü Peygamberimizden, 'Kimin kızı

vefat ederse ona şöyle şöyle sevap vardır/ haberi ulaşmıştır. Vallahi ben, bunu kaçırdım. Kimin iki kızı vefat ederse benim kaçırdığımın iki katı sevap alır. Son olarak Peygamberimizin kızı Aişe vefat etmişken, senin sünnetsiz kızın kim oluyor ki, vefat etmesin!" Gafilin Eğitimi Muhammed b. Ebî Said gafil biriydi. Ebul-Hüseyin et-Tuyurfnin bazılarına görgü kurallarım öğrettiğini duyar. Kendisine de öğretmesini ister. Birinin yanına girdiği zaman -sabahleyin- "Allah sabahını nimetli kılsın," demesini söyler. O da akşam vakti birinin yamna gider ve "Allah sabahını ha - İBNÜVCEVZİ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI yırlı kılsın" der. Adam da güler. Adem ve Şeytan'ın Burcu Mâverdf°n> anlatıyor: Ders vermek üzere oturmuştum. Sekseni aşmış bir ihtiyar geldi. "Bir mes'ele sormak için seni seçtim," dedi. Çok önemli birşey olduğunu sandım ve "Sorun nedir?" dedim. Bana "Ey Şeyh! Adem ve Şeytan'ın burcu nedir? Bana bildir. Bu mes'ele mühim olduğu için sadece din âlimlerine sorulur," dedi. Ben ve meclisimdekiler şaştık. Bazıları saldırmak ve onu aşağılamak istedi. Onlara engel oldum. "Sorusu gibi karşılık verilmeli," de dim. Kendisine döndüm. "Ey ihtiyar! İnsanların burçları doğumlarının büinme -siyle bilinir. Onların doğumlarım bileni bulursan ona sor!" dedim. Adam, "Allah seni mükâfatlandırsın!" dedi ve sevinçli bir şekilde ayrıldı. Birkaç gün sonra tekrar geldi ve "Şu â na kadar o flri«ıdn doğumunu bileni bulamadım!" dedi İM Kardeşe Bir Cariye Fazl b. Abdullah'a "Niçin evlenmiyorsun?" diye soruldu. "Babam bana ve kardeşime bir cariye verdi," dedi. "Yazıklar olsun! Sana ve kardeşine bir cariye mi verdi?" denilince "Bunda şaşacak ne var? Filanca komşumuzun da iki cariyesi var!" dedi. Doğmayan Çocuk İçin Ebul-Anbes anlatıyor: Bir ihtiyacım için yolda gidiyordum. Yoluma bir kadın çıktı ve "Sana oğlan çocuğu doğuracak bir cariye vereyim mi?" deyince "Olur, ver" dedim. (119) AH b. Muhammed b. Habib, Ebul-Hasan el-Mâverdî. Asrının en üstün kadısıydı. Araştırmacı âlimlerdendi. Birçok eser verdi. Halife el -Kaim Biemriüah zamanında "En üstün kadı" lakabı verildi. Bağdat'ta H. 460 yılında vefat etti. Kadın "Ancak nikâh memuru gelince çocuğu dışarı çıkıp, oynar. Evin damına çıkar, oradan düşer ve ölür. O zaman cariye bağırır ve kendini dövmeye başlar." (Olmayam olmuş gibi düşünerek bunları yapar). Korktum; "Bu deli!" dedim ve oradan kaçtım. Evinin kapısında duran bir ihtiyar gördüm. Bana "Sana ne oldu?" diye sordu. Ben de olanları anlattım. Bunun üzerine "Yakınları ölünce kadınlar muhakkak ağlarlar," dedi. O, cariyeden daha câhil ve daha ahmaktı. Elbisesi Henüz Kirlenmedi Adamın biri, diğerine: — Babam dün rüyamda gördüm. Elbisesi kirlenmişti. - Daha dün, dört yeni kefene sardım. Elbisesini henüz kirletmemiş olması gerek! * * * Mevsilli bîrine "Burayla filanca yer arası ne kadar?" diye sorulur. Adam, "Giderken üç, gelirken iki mil!" der. Gece ve Gündüz Beraber Kısalıyor Semame, yardımcısına "Sana verdiğim işi çabuk bitir, günler iyice kısaldı!" deyince "Vallahi efendim, doğru söylüyorsun. Aynen geceler de kısaldı!" der. Babama Duâ Etmem Gafilin biri duâ eder ve şöyle der: "Allahımt Annemi, kız kardeşimi ve eşimi bağışla!" "Babanı neden anm adın?" diye sorulunca "Çünkü ben küçükken öldü ve ben ona yetişemedim!" dedi. İBNCTL-CEVIİ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI Buralı Değilim Abdullah b. Muhammed anlatıyor: Adamın birine, birgün "Bu ayda kaç gün var?" diye sordum. Adam yüzüme baktı ve "Vallahi ben buralı değilim!" dedi. * * * Ebul-Abbas anlatıyor: Sakalı uzun birine, "Bugün hangi gün?" diye sordum. "Vallahi bilmiyorum! Ben buralı değilim; Diyârul-Akûl(120>,danım!" dedi.

¦ * * Adamın biri, "Bu gece oğlum oldu; halasının adım koydum!" dedi. O Neden Bağırıyor Câhız anlatıyor: Kufe'ye gittim. Sokaklarım gezerken evinin önünde oturan heybetli bir ihtiyar gördüm. Evin yanı-başında bağıran ve ağlayan biri vardı. "Ey ihtiyar! Bu adam niçin ağlıyor?" diye sordum. Şöyle dedi: "O, kan aldırdı. Ustura atardamarına geldi ve öldü!" Gafilin Şehâdeti Adamın biri, bir valinin huzurunda şahitlik yapar ve şöyle der: "Kulağımla -gözüne işaret ederek- işittim, gözümle -kulağına işaret ederek- gördüm. Adam geldi, boynundan -göğsünü işaret ederek - tuttu ve böğrüne -çenesini göstererek-vurmaya başladı." Vali, "Sanıyorum ki, İnsanın Anatomisi9 kitabını okudun?" deyince "Evet» Asmaf den okudum!" dedi. (120) Irakta, Bağdat'ın güneyinde kalan eski bir şehir. Geniş bilgi için bkz. Mu'cemulBuldân, s. 267. Neyini Kıskanayım Ebu'l-Anbes anlatıyor: Adamın biriyle gemide arkadaşlık yaptım. "Nerelisin?" diye sordum. Şöyle dedi: "Şamlıyım. Dedem, Mansur Ali b. Ebî Salimin -Enbar Şairi'nin- arkadaş1 arından dı. Ağaç altında Ebî Salim b. Yesarla Faruk Vak'asında ve Haccac b. Yunus'un Ebu's-Serâya ile Fırat kenarında öldürüldüğü günde biat edenlerdendi." Bunun üzerine Ebu'l-Anbes şöyle der: "Neyini kıskanacağımı şaşırdım. Neseb bilgisini mi, tarih bilgisini mi, siyer bilgisini mi kıskanayım!" * * * Adamın biri, başka birine oğlunun ölümünd en dolayı taziyede bulunur ve mektubunda "Allah, mükâfatınla bizi n-zıklandırsm!" der. Ahmağın Gözünde Ölümün Şiddeti Ahmağın biri, birilerinin ölümü ve onun şiddetini andıklarım duyar ve şöyle der: "Ölümde sadece nefes alamaman yeter!" Efendini Ben Deve iniyim? Semame, hizmetçisine "Çarşıya git, şunu ve şunu getir!" der. Hizmetçi "Efendim! Ben deve miyim? Dizimde beyin yok!" der. Semame ise "Kafanda da!" der. Hasmının En Belirgin Alâmeti Adamın biri, Halife el-Mu'fazıd(122>'ın yanma girer: - Ey müzminlerin emiri! Filanca görevlin bana zulmetti. (121) Onaltıncı Abbasî Halifesidir. H. 278 yılında halife olmuştur. İBNO'L-CEVZİ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABİ - Filanca kim? - Vallahi ismini bilmiyorum! Ancak sağ yanağında ben veya tokat veya yanık veya çivi izi var! Bunlar sol yanağında da olabilir! Cerir veya Necm adında bir de hizmetçisi vardı. Ancak adında "b" veya "j" harfi vardı. Halife güldü, biraz da şüphelenmişti. - Bana istediğini sor, cevap vereyim, dedi adam. - Kaç parmağın var? - Uç ayağım var! - Çıkartın onu buradan! - Bayram günü kızım ceviz atmam için odasını açınca ne diyeyim? Bunun üzerine Halife, onunla beraber evine yemek ve hediye götürülmesini emretti. Kulakların Faydası Hımslı bir grup, azaların faydalarım konuştular. "Burun koklamak, ağız yemek ve dil konuşmak için. Peki kulakların faydası ne?" dediler. Düşündüyseler de neticeye varamadılar. Kadıya gidip sormaya karar verdiler. Kadının yanına vardılar. Kadı meşguldü* Kapıda beklerken ipleri kulağına asmış bir terzi gördüler. "Kadıya soracağımızı Allah bize gösterdi. Kulaklar ip asmak içinmiş!" dediler ve sevinçli bir halde oradan ayrıldılar. At Neden Ürküyor? Hişam b. Abdulmelik, askerlerim kontrol ediyordu. Hımslı biri, bir at getirdi. Yaklaştırdıkça ürküp geri kaçıyordu. Hişam, "Bu neden böyle yapıyor?" diye sorunca "Efendim!

O, aslında iyi attır. Ancak sizi, kendisine bakan baytara benzetti!" dedi Hıms Heyeti Harun Reşid'in Yanında Hımslılar, en akıllıları olan bir ihtiyarla iki oğlunu, uğradıkları bir haksızlığı görüşmek üzere Harun Reşid'e gö nderdiler. Kapıya varınca içeri girmeleri için izin verildi, ihtiyar içeri girdi "Allah'ın selâmı üzerine olsun ey Musa'nın babası!" dedi. Harun Reşid, ihtiyarın ahmak olduğunu anladı ve oturması için izin verdi. Aralarındaki konuşma şöyle devam etti: - İlim tahsil ettiğini sanıyorum. - Evet, ey Musa'nın babası! - Hangi âlimlerle beraber oldun? - Babamla! - Kabir azabı hakkında ne derdi? - Hoşlanmazdı! - (Güldü) Ey ihtiyar! Denizleri kim kazdı? İhtiyar sustu ve oğlu: - Önüne çıkınca Musa kazdı! - Çamuru nerede? - Dağlarda! ihtiyar, oğlunun verdiği cevaba sevindi ve "Vallahi onlara ben öğretmedim. Bu, sadece Allah'ın ilhamıdır. Hamdol- sun!" dedi. * ¦ * Harun Reşidin yanına Hıms'tan üç kişi gelir. Onlardan biri içeri girip, Harun Reşidin omuzunda çocuk görünc e ÎBNÜ*L-CBVZÎ / AHMAK VK DALGINLAR KİTABI cariye zanneder ve "Allah'ın selâmı üzerine olsun ey cariye babası!" der. Harun Reşid ellerini birbirine vurur ve adam dışarı çıkarılır, ikincisi de aynı şeyleri yapar ve dışarı atılır. Üçüncüsü gelir: - Allah'ın selâmı üzerine olsun ey müminlerin emiri! - Neden o iki ahmakla beraber oldun? - Ey mu minlerin emiri! Onlara şaşırma. Seni bu elbiseler içinde ve sakalım uzun görünce filancanın babası olduğunu sandılar. - Çıkartın onu buradan! En iyileri bunlar olan o yeri Allah çirkin etsin!.. Rivayet Ettiğin Ne Güzel Adamın biri şöyle anlattı: Adamın birini, bir (den) halkasında, ayakta Hz. Osman'ın ölümünü anlatırken gördüm. Sözlerini bitirince birisi, "Sen, Allah korusun, Mansur b. Am-mar'ın sözünü ne güzel anlattın!" dedi. Onu En İyi Ben Tanırını Ebu Hatem anlatıyor: Adamın biri, Ebu Ubeyde'ye birinin adım sordu. Ebu Ubeyde, "Bilmiyorum!" dedi. Arkadaşlarından biri, "Onu en iyi ben tanırım. Adı Hadâs veya Reyâs veya başka bir şey!" dedi. ihtiyarın Sakalı Ubâde birgün çarşıya gitmek için çıktı. Yolda giderken sakalı uzun bir ihtiyar gördü. Konuşmak isteyince sakalıyla oynamaya başladı. "Ey ihtiyar! Niçin sakalım bu kadar uzatıyorsun?" dedi. İhtiyar, "Ne yapayım? Senin gibi olması için tüylerimi yolayım mı!" dedi. Ubâde, "Allah (c.c), 'Nefsini kö- tülüklerden anndıran kurtuluşa ermiş, onu kötülüklere gömen de ziyan etmiştir/129 buyurmuş ve Peygamberimiz (s.a) de 'Bıyıkları kısaltın ve sakalı bırakın/ buyurmuştur. Sakalın bırakılması, kesilmemesidir," deyince ihtiyar şöyle dedi: "Allah ve Peygamberi doğru söylemiş. Sakalımı Allah ve Peygamberinin istediği gibi yapacağım." Sakalım tıraş etti ve dükkâna oturdu. Kendisini görüp, durumu soranlara âyeti okuyor ve hadisi aktarıyordu. Ben İlletim Hastanın birine "Nasılsın?" diye sorulur. O da "Ben illetimi" der. "Ben illetim ne demek?" denilince şöyle der: "Hasta olmayana illeti yok denmiyor mu? Sağlama illeti yok denildiği gibi ben hastayım ve illetim!" Annem Vârisim Olamaz Adamın birine, "Servetin var ve yaşlı annenden başka vâri sin yok. Sen ölünce imdim alsa ve zayi etse ne dersin?" denilince "Annem vârisim olamaz!" dedi. "Neden olamaz?" diye sorulunca "Babam ölmeden önce annemi boşadı da ondan!" dedi.

Kız İsteme Ebul-Evsed, oğluna "Amcaoğlun evlenmek istiyor; hıt -besini Gazı istemeyi) senin yapman lâzım. Hıtbede söylenecekleri iyice öğren* dedi. O da iki -üç günde söyleyeceklerini ezberledi. Babası, "Ne yaptın oğlum?" diye sorunca "Ezberledim!" dedi. Babası, "Oku bakalım; dinleyelim!" deyince okumaya başladı. "Allah'a hamdolsun. 0*na hamdediyor, yardım diliyoruz ve tevekkül ediyoruz. O'ndan başka ilâh olmadığına, Muhammed (s.a)'ın kulu ve elçisi olduğuna şehâdet ede- (122) Şems, 9-10 İfiNÜ'L-CEVZf / ASMAK VE DALOIHLAR KİTABI riz. Hayya ale's-salâh, Hayya ale'l-felah!.." Babası, "Dur oğlum! Kamet getirme, abdestim yok!" dedi Çocuk Matematik Öğrendi Adamın biri, çocuğunu okutması için hocaya götürür. Bir müddet geçtiğinde çocuğuna: - Hesap yapmasını öğrendin mi? - Evet, öğrendim. - İki elli kaç yapar? -Kırk! - Ey kötü çocuk! Üç tane elli kırk da mı etmez! Sonra çocuğunu bir daha hocaya göndermez. Gafil Ziyaretçi Hamid b. Abbas'ın arkadaşı hastalanır. Oğlunu ziyaretine gönderir ve şöyle nasihatta bulunur: Hastanın yamna vardığında en yüksek yere otur. Hartaya, "Şikâyetin ne?" diye sor. "Şundan ve şundan şikâyetçiyim!" derse "înşaâllah iyi olur!" cevabını ver. Hangi doktorun geldiğini sor. "Şu doktor geliyor," derse "Güzel," de. Sonra hangi yemeği yediğini sor. "Şu yemekleri yiyorum," derse "Çok güzel yemekler," de. Oğlu hastanın yamna gi tti. Yanındaki yüksek bir yere oturdu ve hastanın üzerine düşüp acı verdi. Hastaya: - Neden rahatsızsın? diye sordu. Hasta: - ölüm rahatsızlığı, diye karşılık verdi. - İyi olur inşâallah! Hangi doktor bakıyor? - ölüm meleği! - Güzel ve mübarek) Ne yemekleri yiyorsun? — Ölüm zehiri! — Güzel ve tatlı yemek! Tüccarın Sandığı el-Meyâsîr'in ebleh -ahmak- bir oğlu vardı. Babası birgün dükkâna gider ki hırsızlar, içinde altın ve gümüş bulunan sandığı çalmışlar. Adam dükkânda oturur ve insanlar geçmiş olsuna gelmeye başlarlar. Hâl böyleyken oğlu gelir. Dükkâna yaklaşınca insanlar durumu haber verirler. Kahkahayla güler ve "Önemli değil! Bir şeyimiz kaybolmadı!" der. Oradakiler, sandığı sakladığını zannederler. Koşup babasım müjdelerler. Babası, "Oğlum, durum nedir? Bu konuda ne biliyorsun?" diye sorunca "Sandığın anahtarı bende. Onu açmaya güç yetiremezler!" der. Haşimî mi Alevî mi Birisi anlattı: Nasr er-Rasîfî'nin yamna gittim. Evde oğluyla tartışıyorlardı. Seslerini iyice yükseltmişlerdi: — Neyi tartışıyorsunuz? — Bu, Ali b. Ebt Talibin Haşimî olduğunu, ben de Alevi olduğunu iddia ediyorum. Aramızda hakem ol. — O, Alevf dir. Görmüyor musunuz, ismi Ali. — Şunun yüzüne tükür Öyleyse! — ikiniz de bunu hakediyorsunuz! Kurallı Konuşan İhtiyar Sicistanlı ihtiyarın biri, nahiv kurallarım uygulayarak konuşuyordu. Birgün oğluna şöyle dedi: "Bir şey söylemek istediğinde onu aklınla tart. Sonra düşün ki sözün olgun olsun." ÎBNCL-CEVZ! / AHMAK VB DALGINLAR KİTABİ

Bir kış gecesinde ateşin yanında oturuyorlardı. Ateşten bir kıvıl cım sıçradı ve babasınm ipek cûbbesinin üzerine düştü. Babası farkına varmamış, oğluysa ona bakıyordu. Bir süre düşündü ve: - Babacığım! Bir şey söylemek istiyorum. - H aksa söyle! - Kırmızı bir şey görüyorum. || -Nedir o? - Cübbenin üzerine ateş parçası sıçradı. - (Cübbenin bir kısmı yanmıştı) neden bunu hemen haber vermedin? - Emrettiğin gibi yaptım. Düşündüm, kafamda olgun* 1 aş tirdim ve konuştum! Bunun üzerine babası, "Bir daha kurallı konuşursam karım boş olsun!9 diye yemin etti. Gömlek Emanet Almak İstedi Kadının biri, komşusuna gelir ve bir ihtiyacını görüp, hemen geri vermek üzere gömleğini emanet almak ister. Komşusu, "Dört okka yün aldım. Sabret; onu eğireyim, dokumacıya götüreyim, dokumacı bitirince sana vereyim. Ancak sakın çiviye basma. Çünkü o daha yeni!" dedi. Yeni Mes Sağlam Kadının biri, diğerine: - Bugün Peygamber (s.a)'in kabrine gittim; ayağıma çivi battı. - Yeni mesler ayağında mıydı? - Hayır! - Öyleyse Allah'a şükret! Muaviye h. Ebî Süfyan Birisi anlattı: Çarşıya uğradım. Bir grup in san toplanmış birini dövüyorlardı. "Bunun suçu ne?" diye sorduğumda şöyle cevap verdiler: *Bu, Muaviye'y© sövüyor. Muaviye, Peygamberin arkadaşı ve onunla bir abdestle kırk yıl namaz kılandı. O, ihsanla tâbi olan Muhacir ve Ens aradandı. Müslümanların dayısı olarak adlandırılmıştır. Çünkü anne ve baba tarafından Havva'nın kardeşiydi!" Adamı Dövüş Sebebi Birisi anlattı: Toplanmış, birini döven bir grup gördüm. Aralarındaki bir ihtiyara yaklaştım, öldüresiye vuruyordu. "Ey ihtiyar! Bunun hikâyesi nedir?" diye sordum. Şöyle cevap verdi: "Sakın onlardan olma! Bu Râfızîdir. Kur'ân'ın yarısının mahlûk olduğunu, Peygamberden daha üstün kimse olmadığını ve ardından da Hızır'ın geldiğim iddia ediyor." Beni gülme tuttu. Ancak kendimi, sopa yeme korkusundan tuttum ve "Ey ihtiyari Daha fazla vur; sevaptasın!" dedim. Sevap Kazanmak için Dövüyorum Adamın birinin başına toplanmış -dayak atan hur grup insanın yamna uğradım. İyi sopa atan birine, "Bunun durumu ne?" diye sordum. Şöyle cevap verdi: "Vallahi durumunun -suçunun- ne olduğunu bilmiyorum. Bundan döverken gördüm. Allah için ve sevap kazanmak amacıyla ben de dövmeye başladım!" ÎBNÜVCKVZİ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI Nar Satıcısı Adamın biri, çarşı esnafına nar satıyordu. Esnaf, Ebu Ca'fer lakaplı bu adama akıllarına gelen fikhî mes'eleleri soruyorlardı. Kadının biri geldi ve: - Imran kızı Meryem temiz biriydi. - Ey gafil! Değildi! - Peki neydi? - Melekti! Vasıtlı İki Gafil Câhız anlatıyor: Vasıt'a geldim. Cuma günü erkenden camiye gittim. Sakalı uzun İmi oturuyordu ve be n öyle bir sakal hiç görmemiştim. Başka birine: - Sünnete uy! - Sünnet nedir? - Ebu Bekir b. Aftan'ı, Osman-ı Faruk'u, Ömer es-Sıd-dık'ı, Ali b. Ebi Süfyan'ı ve Muaviye b. Ebî Şeyban'ı sevmektir. ^PER SU % - Muaviye b. Ebî Şeyban da kim? - Arşı taşıyanlardandır. Peygamberin kâtibiydi ve kızı Aişe'ye beşik kertmesi yapmıştı. Ashâb-ı Kefh Kim? Biri anlattı. Toplanmış, adam döven bir grupla karşılaştım. Aralarındaki ihtiyar birine sordum: - Bunun suçu nedir?

- Ashâb-ı Kehf e sövüyor. - Ashâb-ı Kehf kim? - Sen inanmıyorsun! - Doğru, ancak faydalanmak istiyorum. - Ashâb-ı Kehf Ebu Bekor, Ömer ve Muaviye b. EM Süfyan'dır. Muaviye, Arş'm duvarlarım taşıyanlardandır. - Mezheb ve neseb bilgin hoşuma gitti. - Evet, ilmi ehlinden alacaksın! * * * Adamın biri, diğerine: - Ebu Bekir mi üstün, Ömer mi? - Ömer üstün! - Neden? - Çünkü Ebu Bekir ölünce Ömer cenazesine geldi. Ömer ölünce Ebu Bekir cenazesine gelmedi! Gafilin Hakiki Hastalığı Ahmağın biri hastalanır. Doktor muayene için gelir ve "Yarın olunca idrarını saklayın, gelip bakayım* der. Hasta, ertesi güne kadar idrarım yapmaz. Doktor gelince "Ey Allah'ın kulu! Sıkmaktan neredeyse idrar kesem patlayacaktı. Neden geciktin?" der. Doktor, "idrarım bir kaba koymanı söylemiştim!" der. Doktor ertesi gün gelince bakar ki idrarını yeşil bir kaba koymuş. "Bu ne? Dünyada camdan bir kap yok muydu? Camdan bir kap veya bardağa koysaydın!" dedi. Ertesi gün olunca hasta, idrarını tahta bir kaba koyar. Doktora gösterir ve "Sen zor durumdasın biliyorum. Şu idrara bak da bu hastalık nede niyle korkulacak bir şey olup olmadığını söyle bana," deyince doktor "Bana yemin edersen söylerim! Bu hastalığın nedeniyle d eğil de aklının yüzünden ölmenden korkuyorum!" der. tBNÜ*L-CBVZÎ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABİ Doktorun Reçetesi Ahmak bir doktor, hastanın yamna gider. Hasta şikâyetini belirtince doktor, "Fare kafası kadar iki kelenceb al. Bir şırınga suyla balgam gibi oluncaya kadar karıştır ve iç!* dedi. Bunun üzerine hasta, "Kalk! Allah sana lanet etsin. Yeryüzündeki bütün ilâçlardan tiksindirdin!" dedi. Bir Yıl Yetecek Şurup Ahmak doktorun biri, hasta komşusuna şurup verir* Komşusu şurubu içince ölür. Doktor, hastanın durumunu sormak için geldiğinde komşusunun öldüğünü öğrenir ve "Allah'tan başka ilâh yoktur. Ondan kuvvetli şurup yoktu. Eğer yaşasa ydı bir başka ilâç almasına gerek kalmayacaktı!" der. Elbisen Çalındı Öyleyse Kan Aldır Adamın birinin hamamda elbiseleri çalınır ve çıplak olarak dışarı çıkar. Hamamın kapısında ahmak bir doktor durmaktadır. Adamı çıplak görünce "Ne oldu?" diye sorar. Adam, "Elbiselerim çalındı!" deyince, "Hemen git kan aldır ki, üzüntüden kaynaklanan hararetin sönsün!" der. Annesine işkence Eden Gafil Adamın birinin annesi hastalanır. Oturur ağlar ve şöyle der: "Ey anneciğim! Allah beni, senden önce öldürsün. Annem cennete giremezse zinakâr olsun ve oraya başka hiçbir kadın giremesin!" Oğlumu Düşmanım Yıkamasın Adamın birinin oğlu ölür. "Filancayı çağır yıkasın," denilince şöyle karşılık verir: "Olmaz! Onunla aramızda düşman- lık var. Oğluma acımasız davranır, canım yakar ve öldürür!" * * * İki kişi hac yolculuğunda buluşurlar. Biri, diğerine, "Kaç defa kesin haccettin" diye sorunca "Şimdikiyle beraber bir defa!" der. g ^idı Cariyenin Mükâfatı Adamın birinin cariyesi ölür. Defnettikten sonra adam, "Bana hizmette bulunuyordun. Seni ödüllendireceğim. Şahit olun ki o, hürdür!" der. Söverek Hayır Yaptı Kadın dilenci, birinin kapışma gelir: — Git buradan ey zâniye! — Madem vermiyorsun neden sövüyorsun?

— Vallahi sadece hayır diledim. Senin sevap kazanmanı ve benim günah kazanmamı istedim! Susam Yağı Küpü Gafilin biri, bir küp dolusu susam yağı satın alır. Kap dolar ve geriye biraz daha yağ kalır. Bakkal, "Kalam nereye koyacaksın?" diye sorunca kabı ters çevirir ve "Bunun dibine koy!" der. Bakkal kalanı oraya koyar. Adam, yolda giderken biriyle karşılaşır. — Bu yağı kaça aldın? — Bir parçaya! — Sadece bu tencereyi mi? — (Kabı ters çevirir) Bunu da mı azımsayacaksın! ÎBNÜX-CEVZÎ / AHMAK VB DALGINLAR KİTABI Alacağı için Sakalını Kesti Adamın birinin, birinden dört dirhem alacağı varmış. Birgün parasını almaya gelir. Borçlu: - Yarın vereceğim. - Yarın vereceğine yemin etmeden asla buradan ayrılmam! - Yemin olsun ki onunla beraber döneceksin! Adam ertesi gün tekrar gelir. Borçlu: - Hiç param yok! - Onunla döneceğime yemin etmiştin? - Sakalını kasdetmiştim! Adam, hemen gidip sakalını kestirir ve parasını almadan oradan ayrılmaz. Su Deposu Dolmuyor Adamın biri, hizmetçisine su deposunu doldurmasını emreder. Hizmetçi epeyce su taşır, ancak depo dolmaz. Hizmetçi gecikince, adam, "Neden bu k adar geç kaldı?" der ve yamna çıkar. Bakar ki depodaki suyu karıştırıyor. Efendisinin geldiğini görünce, "Bu depoyu doldurmamı emrettiniz. Bunun bir ayda dolacağım sanmıyorum!" der. Müneccim, "O suçsuz!" Dedi Arkadaşlarımdan biri anlattı. Adamın biri hırsı zlıkla itham edilir. Tutuklanır ve başına bazı şeyler gelir. Bir hafta sonra yanıma gelerek şöyle dedi: "Olanları biliyor musun? Müneccime gidip, kendisine bir -hediye- verdim. Benim için hesap yaptı ve "Vallahi itham edildiğin konuda suçsuzsun. Sen hiçbir şey çalmadın!9 dedi Cenaze Görülünce Ne Denecek Adamın biri, bir cenazenin geldiğini görür ve "Rabbim ve Rabbin Allah. O'ndan başka ilâh yoktur!9 der. Diğeri "Yanlış yaptın. Cenazeyi görünce, 'Allahım, bize afiyet ver/ diyeceksin" der. Tartışırlar ve aralarım bulması için bir başkasına giderler. O da şöyle der: "Cenazeyi gördüğünüzde 'Gök gürültüsünün hamd ile ve meleklerin heybetinden dolayı teşbih ettikleri Allah'ı teşbih ederim9 diyeceksiniz!" Burcu Teke Müneccimin biri, adamın birine, "Burcun ne?" diye sorar. Adanfc "Teke!" der. Oradakiler gülerler ve "Burçlar arasında Teke burcu yoktur!" derler. Bunun üzerine adam, "Aksine var! Yirmi yıl önce çocukken burcumun Oğlak olduğunu söylemişlerdi. Şüphesiz ki o, şimdi Teke olmuştur!" dedi. Gece Tek Başıma Gidemem Kâtip birinin bir hizmetçisi vardı. Birgün bir arkadaşıma yanında akşamladı. Hizmetçisine, "Eve git; mum getir!" deyince hizmetçi, "Efendim! Gece tek başıma gitmeye cesaret edemem. İsterseniz beraber gidip, getirelim!" dedi. * * * Adamın biri, hizmetçisine: - Ateş yak! dedi - Niçin ateş yakmamı istiyorsunuz? - Ekmek yapmak için! - Efendim! Öyleyse beni yedir ki, acele getireyim! ÎBNÜ'L-CEVfcî / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI İçimden Kanıyor Adamın biri, birine yumruk atar ve "Kanattın!" diye bağırır. "Kan nerede?" diye sorulunca "Ben içimden kanarım!" der.

İki Kişi Kafileyi Soydu İki kişi, altmış kişilik kafileyi soyar ve bütün mallarım alır. "Altmış kişi, iki kişiye nasıl soyuldunuz?" diye sorulunca, "Biri bizi kuşattı, biri soydu. Ne yapabilirdik ki!" dediler. Hastalandı; Çünkü Deve Yedi İbn Rûmî023* anlatıyor: Doktorun biri, öğrencisine şöyle der: "Bir hastanın yanına vardığında ne yediği ve içtiğine bak. Yaramayacak bir şey yiyorsa, onu yasakla!" Birgün bir hastaya bakmaya gider. İçeri girince deve hörgüc ü görür. Hastaya: - Ben, sana ilâç vermem - Neden? - Çünkü deve yemişsin! - Hayır vallahi! Ben asla deve yemedim. - öyleyse şu deve hörgücü ne? Yiyin, Ezan Daha Ulaşmadı İbrahim b. Ku'ka anlattı: Bir topluluk, Ramazanda sahur için kalkar. İçlerinden birine "Dinle bakalım, ezan okunuyor mu?" derler. Dışarı çıkar. Bir müddet bekledikten son- (123) Ebul-Hasan Ali b. Abbas b. Cûreye veya Curcîs er-Rûmî. Büyük bir şairdi. Rum asıllıydı. Bağdat'ta doğmuş ve yaşamıştır. Zehirlenerek Bağdat'ta H. 283 yılında vefat etti. ra döner ve "Yiyin; sadece uzaktan bir ezan duydum!" der. Yüzüğün Kitabesi Ebu Rafı9 ailesinden biri, yüzüğüne, "Ben filan oğlu falanım. Âmin diyene Allah merhamet etsin!" yazdırmıştı. Ölümü Uzaklaştıran Gafil Adamın biri, birgün hastalanır. Hastalığı ağırlaşınca tanbur, kaval ve def gibi çalgıları evine getirtir. İnsanlar buna tepki gösterince şöyle karşılık verir: "Çalgı âleti bulunan eve meleklerin girmediğini duydum. Azrail de mel e ki erde nse evime girmeyecektir. Böylece ölümü kendimden uzaklaştır-mış olacağım!" Gasb ve Tasadduk Adamın biri, başka birisinin bir şeyini gasbeder. Yaptığının doğru olmadığı söylenince şöyle der: "Onu almam bir kötülüktür. Tasadduk etmemin karşılığı on iyiliktir. Biri gider, dokuzu bana kalır!" * * * Kadının birine kocasının mesleği sorulur. "Görevi fakirleri camiden çıkartmaktır!" der. * * ¦ ileri gelenlerden birinin cariyesi ölür. Kefen alması için yanına giderler. "Şimdi yammda kefen için birşey yok; birkaç gün sonra gelin!" der. Yamna kefen için gidenlerse, "Bir şeyin oluncaya kadar onu tuzlayalım mil" derler. * * * Gafil bir ihtiyara sorulur: - Haccın, Ramazan'a tesadüf ettiğini hatırlıyor mu- ÎBNÜ*L-CBVZÎ / AHMAK VE DALGINLAR KİTABI sun? -İki veya üç defa tesadüf ettiğini sanıyorum! * * * Gafilir birine, "Yaran nasıl oldu? Acısı dindi mi?" diye sorulur. "Vallahi göremiyorum! Anneme sorun!" dedi. * * * Adamın biri, kölesine "Çık bak; hava bulutlu mu, açık mı?" der. Dışarı çıkıp gelir ve "Vallahi, yağmur bırakmadı ki, bulutlu mu yoksa açık mı olduğuna bakayım!" dedi. Güvenilir Danışman Ahmak biri şöyle der: "Danışman güvenilirdir. Yarın elbiselerimi yıkamak istiyorum. Acaba güneş doğar mı!" Kendi ölümüne Hükmetti Ebu Muhammed b. Ma'ruf anlattı: Saçları güzel hıristi-yan bir genç sürekli bana geliyordu. Kendi kendine filanca gün öleceğine karar verir. O gün geldiğinde ölmez. Karısıyla tartışır ve aralarına kötülük girer. Sopayla karısının basma

vurur ve öldürür. Çok korkar. "Herhalde bugün Ölümüme hükmedilmiş! Mutlaka öleceğim! Şimdi polis gelip beni yakalayacak ve Öldü recek! Ben kendi kendimi öldüreyim daha iyi!" der. Eline bıçak alıp karnına saplar. Bıçağı saplayınca hayatın değerini anlar ve bıçak tahribat vermeden elinden düşer. Sonra evin damına çıkar ve kendini yere atar. Bütün kemikleri kırılır, fakat ölmez. Polis gelip yakalar ve o gece sabaha karşı ölür. Kızım Ne Bekâr Ne Dul Adamın jiri, fakih Ebu Hakim'in yanına geldi. Ben de oradaydım. Yanında, birisiyle evlendirmek istediği kızı da vardı. Ebu Hakim, "Kızın bekâr mı? Dul mu?" diye sordu. Adam, "Efendim! Ne bekar ne dul: ikisinin ortasında!" dedi. "O da nasıl oluyor?" diye sorunca "Ne yaşlı ne de körpe!" dedi ve oradakiler güldüler. Baba niçin güldüklerini anlamamıştı. Bu Kedi Annem Ebu'l-Hasan Ali b. Nazif anlatıyor: Bağdat'ta yanımıza bir ihtiyar gelirdi. Şiî olarak tanıdığı birinin yamna gittiğini anlattı. Şöyle dedi: Kucağında kedi vardı. Kafasını ve gözlerinin arasını okşuyordu. Okşadıkça kedinin gözlerinden yaş geliyordu ve adam şiddetlice ağlıyordu. Dedim ki: - Niçin ağlıyorsun? - Yazıklar olsun! Bu kediyi okşadıkça ağladığım görmüyor musun? Şüphesiz ki o, benim annem! Bana hasret kaldığı için beni görünce ağlamaya başladı! (Anlıyormuş gibi kediyle konuşmaya başladı. Konuştukça kedi miyavlıyordu. Dedim ki: - Söylediğini anlıyor mu? - Evet, anlıyor! - Sen onu anlıyor musun? - Hayır, anlamıyorum! - Öyleyse o insan, sen de hayvana dönüştürülmüşsün!! Yazık Kalın Gömlek Giymiş Câhız anlatıyor: Kerh şehrinde keten satan birinin dükkânına uğradım. Sakalı çok uzundu ve kalın bir gömlek giymişti. Sıcak bir yaz günüyd ü. Şaşırdım, bana şöyle dedi: - Allah seni aziz etsin! Niçin dikiliyorsun? - Şu sıcak günde kalın gömleğe sabredişine şaşırdım. ÎBNÜt-CEVZİ / ASMAK VB DALGINLAR KİTABI — Doğru söylüyorsun. Çokça yünüm var. Dokumacıya kazak dokutmak için vermeyi çok istedim ama bir türlü yapamadım! — Hakikat, senin düşündüğün gibi! Mısır'ın Atları Reşid'in Yanında Asma! anlattı: Harun Reşid, Mısır'dan gelen atları kontrol etti. Baktığı her atın üzerinde "el-FahruT-Ctiney-dî'nin Eseri" yazışım gördü. "Kimdir bu Cüneydî?" deyip Mısır valisine onu göndermesi için emir verdi. Cüneydî geldi. İçeri girmeden evin avlusundayken, ona baktı. Sakalı çok uzundu. Uzunluğu dizlerine, genişliği omuzlarına varıyordu. Hızlı yürüyor ve ceketine bakıyordu. "Kabe'nin Rabbine yemin olsun ki, bu ahmak!" dedi. Yamna yaklaşınca, Ey Cüneydî! Bu atları nereden aldın?" — Allah'ın rızkı ve ikramı! — Sakalın ne güzel? — Hediye olarak kabul et ey müzminlerin emiri! Atlarım sana feda olsun! Senin kıymetin, benim gözümde tencerelerin en güzelidir! Onurunsa katımda cidden değerlidir! Harun Reşid bağırdı ve "Yıkıl karşımdan! Allah sana lanet etsin. Çıkartın onu buradan! Bana duyulabilecek bütün kötü lâfları duyurdu. Allah, ona da atlarına da lanet etsin!" dedi. Ebu Hayye en-Nümeyrfnin Kılıcı îbn Kuteybe<mpye, en-Nümeyrf,wnin komşusu anlat- (124) Ebu Muhammed b. Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dineverî. Edebiyat âlimlerinde ndi. Çokça eser yazdı. Edebü'l-Kitab ve Uyûnul+Ah-bar onlardan bazılarıdır. H. 276 yılında vefat etmiştir. (125) Heysem b. Rabi' b. Zerâra. Beni Nümeyrlidir. Şairdi ve Basra hydı. Emevf ve Abbasî döneminde yaşadı. H. 158 yılında vefat ettiği söylenmiştir.

mış: îbn Kuteybe*nin tahtadan farkı olmayan bir kılıcı vardı. Ona "ölüm oyuncağı" adım vermişti. Birgün kılıcını çekmiş evinin önünde bekler ken bir ses duydu ve şöyle seslendi; "Ey bize tuzak kuran, bize karşı cesaret gösteren! Vallahi kendin için çok kötü şey seçtin. Hayrın azı, kılıcın ağırı. Namım duyduğun Ölüm Oyuncağı. Onun darbesi meşhurdur, kesmemesinden korkulmaz. Cezalandırılmadan bağışlanmak için dışarı çık! Vallahi Kays'ı çağırırsam gökyüzünü at ve süvariyle doldurur. Ya Sübhanallah! O, ne çok ve ne güzel!91 Sonra kapıyı açtı. İçeriden bir köpek çıktı. Bunun üzerine, "Seni köpeğe dönüştüren ve beni savaşmaktan kurtaran Allah'a hamdol sun!" dedi. Neden Malı Çok îbn Merzuk şöyle dedi: "Malım neden çok İnliyor musunuz?" "Hayır! Bilmiyoruz!" dediler. "Çünkü benle Allah arasında kendimi Muhammed olarak adlandırdım. Allah katında adım Muhammed olduktan sonra insanlar ne derse desin; umurumda değü!" dedi * * * Mezrûdî anlatıyor: Ahmed el-Cevherî beyaz bir elbiseyi dörtyüz dirheme satın alır. İnsanlar katında o elbise, kirli beyaz ve yüz dirhem değerindedir. Bunun üzerine "Allah onun beyaz olduğunu bildiğine göre, bana ne insanlardan!99 der. Künyemi Dünyaya Değişmem Câhız anlatıyor: Ebu Huzeyme'nin künyesi "İki Cariye Babası"ydı. Birgün dedim ki: "Sen fakir bir adamsın. İki cariyen de yok. Neden bu künyeyi aldın? O künyeyi bir dinara sat ve sonra istediğin künyeyi al!" Bunun üzerine "Hayır! Vallahi künyemi dünya ve içindekilerle bile değişmem!" dedi. lBN0*L-C£VZt / AHMAK VK DALGINLAR KİTABI Hergün Dolap İşçileriyle Beraber Semame b. Eşres anlatıyor: Adamın biri, hergün bir köyün su dolabının bulunduğu yere, dolap işçileriyle beraber, soğukta ve s ıcakta gelir giderdi. Bent üzerinde yürür, akşam olunca ırmağa iner, abdest alır ve namaz kılardı. Abdest aldıktan sonra "Allah'ım, bundan bir akış ve kurtuluş yolu göster!" der ve eve dönerdi. Ölünceye kadar böyle yaptı. Sıkma ki Acımasın Ishâk b. İsa'nın azatlısı Yezid anlattı: Bir arkadaşımızın evindeydik. İçimizden biri, uyumak için başka odaya gitti. Biraz sonra ah -vah ederek bağırmaya başladı. Hepimiz birden yamna koştuk "Sana ne oldu?" dedik Sol yamna yatmış, iki eliyle yumurtalarım tutuyordu. "Niçin bağırıyorsun?" diye sorunca "Yumurtalarımı sıkınca acıdı, acıyınca da bağırdım!" dedi. "Öyleyse sıkma!" deyince "Peki, inşâallah! Allah, sizden razı olsun!" dedi. Alacası için Hacamat Yaptırdı Semame anlattı: Birgün bir ihtiyar gördüm. Rengi sap* sarıydı. Zencinin birine kan aldırıyordu. Neredeyse kanım tüketecekti. "Ey ihtiyar! Niçin kan aldırıyorsun?" diye sorunca "Şu alaca bulunan yer için!" karşılığım verdi. Kötü Parçadan Nasıl Kurtuldu Arkadaşlarımızdan birinin bir hizmetçisi vardı. Bir* şeyler alması için birkaç parça (para) verdi. İçlerinden biri kalpta. Hizmetçi geri döndü ve sonra "Efendim, adam bunu almıyor," dedi. Arkadaşımız da "Ne kadar verirlerse versinler git bozdur!" dedi. Hizmetçi bozdurup döndü ve "Efendim, bozdurdum!" dedi. "Nasıl yaptın?" diye sorunca şöyle dedi: "Altın suyuna hatırdım. Rengi dönünce teraziye koydum!" Rüyada Gördüklerini Tanımak istiyor Arkadaşlarım anlattı: Adamın hin rüya tâbircisine gider. "Rüyamda iki kişiyle beraber bir ihtiyaç için filancaya gidiyordum," dedi. Tâbirci "Onları tanıyor musun?" diye sorunca "Birini tanıyorum. Basra'da oturuyor. Ona diğerini sormak istiyorum!" dedi. Çirkin Hesap TekritJi bazı arkadaşlarım anlattı: Adamın biri, fırından bir dinara yüz yirmi ekmek satın alır. Ekmekleri ihtiyacı oldukça alır ve birgün hesap yaparlar. Fırıncı, "Sen yüz yirmiyi aldın ve yüz yirmin kaldı. Bunu ona say ve bir dinarımı ver!" deyince adam bağırmaya başladı ve "nasıl Bunu nasü yaparım!" dedi. Firma, "Benim senden yüz yirmi, senin benden yüz yirmi alacağın yok mu?" dedi Adam, "Evet, var!" dedi Fırıncı, "Öyleyse bunu ona say ve dinarımı ver!" insanlar başlarına toplandı ve durum emire intikal etti.

* * * Kureyşli biri, hanımının yamna gelir. Hanımı da Ku -reyşlidir. önceden hanımının saçı çok güzeldi. Bakar ki karısı saçlarım tıraş etmiş. "Bu ne?" diye sorar. Kadın şöyle cevap verir: "Kapıyı kapatmak istedim. Başım açıktı ve saçlarımı mahrem olmayan biri gördü. Ben de 'Mahremim olmayan birinin gördüğü saçları bırakmam!' dedim ve tıraş ettim." f Ahmak Yöntemi Ebu Bekir es-Sûlî, İshâk'tan anlattı: Mu'tasım'ın ya -nındaydık. Ona bir cariye takdim edildi. Oradakilerden biri, "Eğer Allah (c.c) karım gibisini yaratmışsa onu boşayaca- ÎBNÛt-CBVZt / AHMAK VB DALGINLAR BİTABI ğım!" dedi. Bir diğeri, "Eğer karım gibisini görürsem k arım boş olsun!" dedi. Üçüncüsüyse, "Karım boş olsun!" dedi ve sustu. Mu'tasım, "Niçin boş olsun? diye sorunca "Hiçbir şey için!" dedi. Mu'tasım, yerlere yatarak güldü ve "Böyle söylemene sebep nedir?" diye sordu. Adam, "Bu iki ahmak sebepli olarak boşadılar; ben de sebepsiz yere boşadım!" dedi. iblisin İçyüzü Gıybet etmekten sakınan ebleh birine soruldu: "İblis hakkında ne dersin?" Adam, "Vallahi aleyhinde çokça konuşulduğunu biliyorum. İçini Allah bilir!" dedi Ahmak Eşeğini Nasıl Kaybetti Arkadaşımın biri anlattı: Ahmağın biri, eşeğini yularından tutmuş götürüyordu. Zeki biri, bir arkadaşına, "Bunun eşeğini haberi olmadan alabilirim!" dedi. Arkadaşı "Nasıl yapacaksın? Yuları elinde" deyince ileri çıktı. Eşeğin yularım kafasından çıkarıp kendi kafasına taktı. Arkadaşına eşeği götürmesini söyledi. Yular kafasında bir süre adamın arkasından gitti. Sonra durdu. Adam yuları çektiyse de gitmedi. Arkasına döndü ve: - Eşeğim nerede? - Eşeğin benim! - Nasıl olur? - Anneme itaatsizlik etmiştim. Allah, beni eşeğe dönü ştürdü! Bunca süredir hizmetindeyim. Şimdiyse annem beni bağışladı ve tekrar eski -insan- hâlime döndüm. - Lâ havle velâ kuvvete illâ billâh! İnsan olduğun halde nasıl seni eşek olarak kullandım? - Vallahi işte öyle oldu! - Git; seni Allah için bırakıyorum! Adam, karısının yamna gittikten sonra, durumdan haberdar olup olmadığım sorar ve "Görüyor musun? Neyle inkâr ediyor ve neye tevbe ediyormuşuz! Eşeğimiz aslında insanmış!" dedi. Karısı mümkün olanı tasadduk etmesini söyledi. Birkaç gün geçtikten sonra olayı unutarak, gidip eşek almaşım söyledi. Adam çarşıya çıktı. Eşeğinin satılığa çıkarıldığım gördü. Bunun üzerine kulağına eğilerek "Ey arkası kesik! Yine annene itaatsizlik etmeye mi başladın!" dedi. Mızrağın Uzunluğu Birgün Musa b. Abdulmelik'in yamna silah deposunun sorumlusu geldi ve şöyle dedi: "Mü'minlerin emiri el-Müte-vekkil, her biri on dört arşın uzunluğunda bin tane mızrak satın alma girişiminde bulundu." Bunun üzerine "Bu, uzunluğu; peki genişliği ne kadar?" deyince oradakiler güldü. Yine de yapt ığı hatayı anlamadı. Sarıktan Öç Aldı Sehl b. Bişr, Deylem Devletinde yükselenlerdendi. Ahmak biriydi Süpürgecinin birine sövdü. O da karşılık verdi. Arkasından kovalamaya başladı. Başından sarığı düşünce durdu ve sarığı aldı. Sarığı ısırmaya ve yırtmaya b aşladı. "Vallahi senden öcümü aldımP dedi ve yerine döndü. Zemzem Kazılmadan Haccetti Adamın biri, bir kadının yanında başkası aleyhinde şahitlik yaptı. Aleyhinde şahitlik yapılan "Ey kadı! Yirmi bin dinarı olduğu halde hâlâ Allah'ın evini haccetmeyenin şehâ-detini mi kabul ediyorsun?" deyince adam, "Hayir! Ben haccettim," dedi. "Öyleyse zemzem kuyusunu sor" deyince "Ben, İBNÜ'L-CEVZİ / AHMAK VB DALOINLAR KİTABI zemzem kuyusu kazılmadan haccettim ve onu -bu yüzden-görmedim!" dedi. Fakihin Sarığı

Civarımızda el-Keşfulî olarak tanınan Şafiî bir fakih vardı. İlimde ilerledi ve Ebu Hamid el-İsferftyinf'^nin rütbesine çıktı. Ölünce de yerine geçti. Birgün kendisine Horasan'dan kısa ve geniş bir sarık hediye geldi. Dedim ki: "Ey şeyh! Onu kes ki kafana sarman mümkün olsun" Ertesi gün sarık, kafasında daha kötü duruyordu. Baktım ki sarığı boyuna değil enine kesip sarmış. Genişliği on dört karış, uzunluğu ise öncekinin yarısı. Buna şaşırdım ve herhangi bir şey söylemedim. Bu İnek Butu Bana kasap Isa anlattı: Görünüşü güzel olan biri geldi ve but istedi. Küçük bir but çıkardım. Bana, "Benimle alay mı ediyorsun? Bu, inek butu; ben keçi butu istiyorum!* dedi Ben de "ineğin butu olmaz!" deyince "Bunu başkasına anlat ve beni ahmak sanma!" dedi. Başkasını çıkardım; hoşuna g itti. * * * Yıhn birinde felâket oldu ve gafilin biri, "Bu sene hiç ölmeyen biri öldü!" dedi (126) Ebu Hamid b.Muhammed b. Ahmed el-îsferâyinî. Zamanının büyük Şafiî âlimlerindendi. Isferâyin'de doğmuş, sonra Bağdat'a göçmüştür. Orada fıkıh tahsil etmiş ve kariyeri yükselmiştir. Usûlü'l Fıkıh gibi birçok kıymetli eser yazmış ve H. 406 yılında vefat etmiştir. Bizim Klasiklerimiz Dizisi 1- Gelibolulu Mustafa Âlî / Prof. Dr. Mustafa İsen 2- Urfalı Nâbî / Dr. Hüseyin Yorulmaz 3- Neşâtî / Dr. Bayram Ali Kaya 4- Bakî / Prof. Dr. Muhamed Nur Doğan 5- Ahmed Yesevî / Doç. Dr. Hayati Develi 6- Necip Fazıl Kısakürek / Prof. Dr. M. Orhan Okay 7- Yahya Kemal Beyatlı / Âlim Kahraman 8- Halide Edib Adıvar / Doç. Dr. Nazan Bekiroğlu 9- Şeyhülislâm Kemal Paşazade / Doç. Dr. Yekta Saraç 10- Ömer Seyfeddin / Doç. Dr. M. Fatih Andı 11- Abdülhak Hamid Tarhan / Yılmaz Taşçıoğlu 12- Şemseddin Sami / Şecaattin Tural 13- Sultan II. Osman / Esra Keskinkılıç 14- Ahmet Hamdı Tanpınar / Prof. Dr. Orhan Okay 15- Fatih Sultan Mehmet / Prof. Dr. İskender Pala 1<5- Tarık Buğra / Doç. Dr. M. Fatih Andı 17- Erzurumlu İbrahim Hakkı / Cemil çiftçi 18- Sait Faik / Doç. Dr. İbrahim Kavaz 19- Dedem Korkut / Dr. Selçuk Kırbaç 20- Ahmet Cevdet Paşa / Dr. Zeki İzgöer 21- Âsaf Halet Çelebi / Dr. bilâl Kırımlı OKUDUNUZ MU? Edebiyat Dizisi 1- Safahat / M. Akif Ersoy (Yay. Hazırlayan: M. Ertuğrul Düzdağ, Lüks ciltli, 1. hm.) 2- Önce Biz Kirlendik / Yrd. Doç. Dr. Sedat Cereci 3- Gözlerim Yanıyor Anne / Yrd. Doç. Dr. Sedat Cereci 4- Hastalar İnsandır / Dr. Mehmet Oğuz Yenidünya 5- Kürkçü Dükkanı / Yrd. Doç. Dr. Sedat Cereci <$- Erdem Nerede? Menfalûtî OKUDUNUZ MU? Edebiyat I Dünya Klasikleri Dizisi 1-İnsan Ne ile Yaşar? Tolstoy 2- Kroyçer Sonat / Tolstoy 3- Ateşi Kıvılcımken Söndürmeli / Tolstoy 4- Sivastopol / Tolstoy 5- İvan İlyiç'in ölümü / Tolstoy 6- Kazaklar / Tolstoy 7-Çocukluk ve Gençlik Yılları / Tolstoy 8- Baskın /Tolstoy 9- Seçme Konuşmalar / Konfüçyüs 10- Yeraltından Notlar / Dostoyevski 11- İnsancıklar / Dostoyevski

12- Ölü Evinden Anılar / Dostoyevski 13- Suç ve Ceza (1-2) Takım / Dostoyevski 14- Hükümdar / Machiavelli 15- Müfettiş / Gogol 16- Seçme Hikâyeler / Oscar Wilde 17- Dorian Gray'in Portresi / Oscar Wilde 18- Sokrates'in Savunması / Eflatun 19- Robinson Crusoe / Daniel Defoe 20- Beyaz Sessizlik / Jack London 21- Beyaz Diş / Jack London 22- Gülliver'in Seyahatleri / Jonathan Swift 23- Alice Harikalar Ülkesinde / Lewis Carroll 24- Şarkı Söyleme Dersi / Katherine Mansfield 25- Esir Üniforması / Necîb Mahfuz 26- Kara Keşiş / Anton Çehov OKUDUNUZ MU? Abdurrahman İbnü'l Cevzi - Ahmak ve Dalgınlar Kitabı