abdülmecid efendi, köşkü, Çinileri

.

Abdülmecid Efendi, Köflkü, Çinileri

Y R D . D O Ç . D R . L A T ‹ F E A K T A NÇanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

Abdülmecid Efendi

Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun son halifesi olan Abdülmecid Efendi, 1 Haziran1868 tarihinde Dolmabahçe Saray›’nda, Sultan Abdülaziz’in ikinci efli Hayran› -dil Kad›n Efendi’nin o¤lu olarak dünyaya gelmifltir.Çocuklu¤u, bat› kültürüne aç›k bir aile ortam›nda geçmifltir. Sultan Abdülaziz’insanata olan ilgisi Abdülmecid Efendi’nin sanatsever ve sanatç› olmas›na nedenolmufltur.Küçük yafltan itibaren binicilik ve gürefl baflta olmak üzere sporun hemen hemenbütün dallar›yla ilgilenmifl, avc›l›kla u¤raflm›fl, Avusturyal› bir zabitten eskrimdersleri bile alm›flt›r.Abdülmecid’in henüz sekiz yafl›ndayken 1876 y›l›nda babas› Abdülaziz’in aske-rî bir darbeyle tahttan indirilip yerine V. Murad’›n padiflah ilan edilmesi, ard›n-dan Abdülaziz’in Ç›ra¤an Saray› Feriyye Dairesi’ne kapat›ld›¤› bir s›rada bilekle-rini keserek intihar etti¤inin aç›klanmas›, daha sonra tahtta ç›kan II. Abdülha-mid’in bu kuflkulu ölüm için soruflturma bafllatarak asl›nda bunun bir suikast/ci-nayet oldu¤unu ortaya ç›karmas›, onu derinden sarsan en önemli olayd›r.1

1876 y›l›nda Babas›, Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilmesiyle önce Topkap› Sa -ray›’na sonra Ç›ra¤an Saray› kompleksinde bulunan Ortaköy Feriye Saray›’nanakledilmifltir.Y›ld›z’daki fiehzadegan Mektebi’nde Türkçe, Arapça, Farsça, Frans›zca ve Al-manca e¤itimi alm›flt›r. Tarih ve edebiyatla da ilgilenen Abdülmecid Efendi’ninyay›nlanm›fl ve yay›nlanmam›fl tercüme eserleri bulunmaktad›r. DolmabahçeSaray›’nda babas› Abdülaziz’in öldü¤ü oday› daha sonra kütüphane olarak kul-lanm›flt›r.Abdülmecid Efendi’nin birçok sanatsal alanda çal›flmalar yapt›¤› tespit edilmifltir.

404

.

Bunlardan biri de ismini tafl›yan köflkün, sokak kap›s›d›r. 1900’lerde çizdi¤i, pla-na göre yeniden infla edildi¤i belirtilmifltir. Süsleme ve desenlerini kendisininyapt›¤› kap› üzeri kufi yaz› ile “La Galibe ‹llallah” yazm›fl, köflkün bahçesindedüzenlemeler yapm›flt›r.Üç kez evlenen Abdülmecid Efendi’nin fiehsuvar Baflkad›n Efendi ile evlili¤in-den o¤lu Ömer Faruk Efendi, Hayrünnisa Kad›n Efendi’den sonraki efli MehestiKad›n Efendi’den k›z› Dürrüflehvar Sultan olmufltur. O¤lu Ömer Faruk, Avru-pa’ya e¤itime giden ilk Osmanl› fiehzadesidir.2

Dünya sanat›n› yak›ndan izleyen Sanatç› Abdülmecid Efendi, yurtd›fl›ndan ge-tirtti¤i yasaklanan yay›nlar nedeniyle 1898’den II. Meflrutiyet’in ilan›na kadarKars, Erzurum ve Sivas’ta sürgünde kalm›flt›r.Abdülmecid Efendi’nin ismini tafl›d›¤› amcas› Sultan Abdülmecid ile babas› Ab-dülaziz aras›nda yaflanan anlaflmazl›k çocuklar›na kadar yans›m›flt›r.Abdülhamid’in gözetimindeki yaflam› II. Meflrutiyet’le sona ermifl, DemokratPrens diye an›lan Abdülmecid Efendi’nin popularitesi yay›nlanan karikatürleriile artm›flt›r. Döneminde kendisi için “Sanatkâr-› necip” tabiri kullan›lm›flt›r.Siyasal ve toplumsal sorunlarla ilgilenerek ‹stanbul’da pek çok derne¤i destekle-mifl, onursal baflkanl›klar›n› üstlenmifltir. Ermeni Kad›nlar Birli¤i’nin bafl destek-çisi olan Abdülmecid Efendi, Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin de fahri baflkanl›¤›n›yapm›flt›r.Modern düflünceleri ile tan›nan Abdülmecid Efendi kad›nlar› korumufl, onlar›ne¤itim görmelerini, istedikleri mesle¤i seçip bilim ve sanatta iyi bir konuma sa-

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V

Abdülmecid Efendi Abdülmecid Efendi, o¤lu Ömer Faruk Efendi ile kütüphanesinde.(MSFK)

405

.

hip olmalar›n› savunmufltur.Bat› kültürünü özümsemifl olan fiehzade Abdülmecid Efendi, yaflam›nda ‹slâmdininin esaslar›n› da uygulam›flt›r. Befl vakit ve Cuma namazlar›n› aksatmam›flt›r.Albay rütbesi de olan Abdülmecid Efendi Osmanl› ve Mecidi niflanlar›n› alm›fl-t›r. 4 Temmuz 1918’de Sultan Mehmed Reflad’›n ölümü ile birlikte Veliaht unva-n›n› alm›fl, 18 Kas›m 1922’de Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kurulu ka-rar›yla Abdülmecid Efendi Halife seçilmifltir.Cumhuriyetin ilan›ndan sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi, 3 Mart 1924’te43149 say›l› kanunla Hilafeti kald›rm›fl, kanunda bütün Osmanl› Hanedan›’n›nülke d›fl›na ç›kar›lmas›na karar verilmifltir. Abdülmecid Efendi ailesiyle 4 Martgünü ülke d›fl›na ç›kar›lm›flt›r.Bir süre ‹sviçre’de, daha sonra da Paris’te yaflayan Abdülmecid Efendi 23 A¤us-tos 1944’te geçirdi¤i kalp krizi sonucu, Nice’de yaflama veda etmifltir. ‹stanbul’adefnedilmeyi vasiyet etmesine ra¤men, k›z› Dürrüflehvar’›n 10 y›ll›k çabas› so-nuç vermemifltir. Halifenin cenazesi 10 y›l boyunca Paris Camii’nin hücresindeilaçlanarak bekletilmifltir. 30 Mart 1954’te Medine’de Harem-i fierif’te Cennetü’l-Baki mezarl›¤›na defnedilmifltir.3

fieker Ahmed Pafla, Osman Hamdi, Salvatore Valeri, Fausto Zonaro, Çall›, Hik-met Onat, Nam›k ‹smail, Nazmi Ziya, fievket Da¤, Avni Lifij gibi ünlü ressamlar-la dostluklar kurmufl ve onlardan ders alm›flt›r. Haftan›n belirli günlerinde atöl-yesinde resim çal›flmalar› yapmay› al›flkanl›k haline getirmifltir.Birçok eser oluflturan Abdülmecid Efendi, çok say›da uluslararas› sergiye hem

A B D Ü L M E C ‹ D E F E N D ‹ , K Ö fi K Ü , Ç ‹ N ‹ L E R ‹

Haremde Goethe, 1917, 173x132 cm. tuval üzerineya¤l›boya Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi

Dürrüflehvar Sultan, 133x180 cm. tuvalüzerine ya¤l›boya, MSRK. Env. No:64/ 2173

406

.

katk›da bulunmufl, hem de sergilerin aç›lmas›n› sa¤lam›flt›r. 1914 -1924 -1928Paris’te, 1918 Viyana’da, 1919-1920-1922 Galatasaray’da aç›lan sergilere eserle-riyle kat›lm›flt›r. Eserlerinde portreler, günlük yaflam sahneleri, tarihi konular,anatomi, manzaralar, hayvan figürleri, tu¤ra ve armalara yer vermifltir.Bethooven tutkunu olan halife, bat› müzi¤i üzerine genifl bilgiye sahiptir. Abdül-mecid Efendi keman›n yan› s›ra viyolonsel, piyano ve klavsen çalm›fl, FranzLiszt’ten müzik dersleri alm›flt›r. Besteler yapm›flt›r. Henüz bestelerine dair bel-gelere ulafl›lamad›¤›ndan ressaml›¤› kadar baflar›l› olan müzisyenli¤inden bahse-dilmemektedir.4

Resim ve müzi¤in yan› s›ra “Hattat Halife” olarak ta tan›nmaktad›r. Hat eserleri-nin bir k›sm› Milli Saraylar koleksiyonundad›r.Halife Abdülmecid Efendi himayesinde ve fahri baflkanl›¤›nda Osmanl› Ressam -lar Cemiyeti 1908’de kurulmufltur ve ilk plastik sanatlar süreli yay›n› bu bafll›k-taki gazetedir. Abdülmecid Efendi, Sanayi-i Nefise Mektebi ve hocalar› ile yak›niliflkiler içinde olmufl ve onlara yard›mlarda bulunmufltur. ‹nas Sanayi-i NefiseMektebi Abdülmecid Efendi himayesinde kurulmufltur. Babas› Abdülaziz’in ku-rucusu oldu¤u Galatasaray Sultanisi’ni de hep gözetmifltir.


Abdülmecid Efendi Köflkü’nün ön cepheden görünümü

407

.

Ölümünden Sonra ‹stanbul’da ad›na aç›lan sergiler aç›lm›flt›r. 1986’da fiiflli Bey-men Ma¤azas›, 1993’de Dolmabahçe Saray›, 1998’de Dolmabahçe Saray›,2004’de Dolmabahçe Saray› ve Ba¤larbafl› Abdülmecid Efendi Köflkü, 2006’daDolmabahçe Saray›5 eserlerini günümüze tafl›yan mekânlar olmufltur.E s e r l e r i n i n b a z › l a r › ç e fl i t l i müzelerde sergilenmektedir. Ankara Resim ve HeykelMüzesi, ‹stanbul Mimar Sinan Üniversitesi (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniver-sitesi) Resim ve Heykel Müzesi, ‹stanbul Afliyan Müzesi, ‹stanbul Topkap› S a r a y ›,‹stanbul D o l m a b a h ç e Saray›, ‹stanbul S a k › p Sabanc› Müzesi, Nice M ü z e M a s s e n a(Fransa) Abdülmecid Efendi’nin e s e r l e r i n i izleme imkân› sunan mekânlard›r.

Abdülmecid Efendi Köflkü

Günümüzde Abdülmecid Efendi ismi ile tan›nan köflk, muhtemelen 1880’li y›l-larda eski M›s›r Hidiv’i ‹smail Pafla taraf›ndan yapt›r›l›r. ‹smail Pafla’n›n ölümüy-le o¤ullar›ndan Mahmud Hamdi Pafla’ya intikal eden köflk, Sultan Abdülhamidtaraf›ndan bedeli Hazine-i Hassa’dan ödenmek suretiyle sat›n al›n›r ve amcas›-n›n o¤lu fiehzade Abdülmecid Efendi’ye tahsis edilir.6


Abdülmecid Efendi Köflkü’nün yan cepheden görünümü

408

.


AbdülmecidEfendi Köflkü

d›fl kap›s›

409

.


410

.

1906 y›l›nda, Alexandre Vallaury’nin mimarl›¤›n› yapt›¤›, Üsküdar, Ba¤larbafl›Kuflbak›fl› Sokak Numara 18’e kay›tl›7 200 dönüme yak›n bir koruluk içinde, bafl-lang›çta av köflkü olarak yapt›r›lan bina, daha sonralar› eklenen harem ve müfl-temilat binalar›yla birlikte genifl bir yap›lar toplulu¤una dönüflür.Zemin kat arka sofan›n sa¤ köflesinde bulunan çinili çeflme kitabesinde H.1321/1903 tarihli, yap›n›n tarihi hakk›nda bilgi vermektedir. Zemin kattaki giriflsofas› ve arka sofa zeminlerinin Kütahya çinileriyle kapland›¤› ve bu ifllemin ya-p›n›n orijinal ahflap döflemeleri üstüne yap›ld›¤›, gerek girifl, gerekse bu hacim-lerde di¤er odalar aras›nda ortaya ç›kan kot farklar›ndan belli olmaktad›r. Anla-fl›lan 1903 tarihinde yap›da bir dekorasyon de¤iflikli¤i yap›lm›flt›r. Baz› kaynak-lar köflkün ana girifl kap›s› ve her iki yan›nda yer alan an›tsal duvar›n Abdülme-cid Efendi taraf›ndan planland›¤›n› belirtmektedirler. Dolmabahçe Saray› ResimKoleksiyon’unda bulunan bir çizimde bu görüflü destekler.Köflkün girifl sofas›n›n tam ortas›nda yer alan ve bodrum kattaki kâgir alt yap›y-la desteklenen mermer havuzun hangi dönemde yap›ld›¤› tespit edilememifltir.Bir dönem sökülerek Emirgan’daki Sait Halim Pafla Korusuna götürülen havuz,son dönem yenileme/restorasyon s›ras›nda tekrar eski yerine monte edilmifltir.Yap›, günümüze kadar birçok kere el de¤ifltirmifltir. 1942 y›l›nda köflkü Kalka-van Ailesi’ne mensup Mehmed ve Selahattin kardefllerin sat›n ald›¤› söylenmek-


Abdülmecid Efendi Köflkü’nden genel bir görünüm

411

.

tedir. K›sa süre sonra da köflk ve bulundu¤u arsan›n mülkiyeti Kaz›m Taflkent ta-raf›ndan Yap› Kredi Bankas› için sat›n al›nm›flt›r.Köflkün do¤u ve kuzeyinde genifl bir koruluk bulunmaktad›r. Çok say›da de¤er-li a¤aç ve bitkiyi bar›nd›ran bu alan yüksek duvarlarla çevrilidir.Konut mimarimizde pek karfl›lafl›lamayan d›fl cephe oluflumu ve bezemesi, cep-he düzeylerini geometrik olarak bölümleyen dikdörtgen ve kare panolardanoluflmaktad›r. Pencere ölçülerini esas alan bu modüler düzenleme tüm yap›y› sa-rar. Saçaklar baflkaca hiçbir yap›da rastlanmayan bir flekilde yatay düzlemdenuzunluklar›na göre 15 ila 30cm. kadar kald›r›lm›fllard›r.Yap›y› toprak seviyesinden yükseltmek amac›yla yap›lan bodrum kat›n, girifl ey-van› alt›nda bir kar deposu bulunmaktad›r.8 ‹stanbul köflkleri aras›nda selâml›kbinas› orijinal olarak korunabilen tek yap›d›r. 1950’li y›llar öncesinde koru avlu-sundaki haremlik ve di¤er binalar y›k›ld›¤› için günümüze ulaflamazken, selâm-l›k binas›n›n girifl kap›s›ndaki kûfi yaz› ile yaz›lan “Allah’tan baflka galip yoktur”ifadesi bir imparatorluk devrilirken kurulan genç devletin devam›na tan›kl›k et-meye devam ediyor anlam›n› tafl›yor.9

Köflkün çat›s› konut mimarisinde görülmeyen bir biçimde kurflun kapl›d›r. Çat›,tepesinde bulunan bronz bir alemle son bulur.10

Yap›da, ‹kinci Dünya Savafl› s›ras›nda bir süre asker bar›nd›r›ld›¤›, bu nedenle


Köflkden genel görünüm

412

.


AbdülmecidEfendi

Köflkü giriflkap›s›

413

.

zemin kattaki döfleme çinilerinin bozuldu¤u, s›rlar›n›n büyük ölçüde yok oldu-¤u, k›rm›z› zeminlerin ortaya ç›kt›¤› görülmüfltür. Bu tespit sonras› tüm zeminçinileri Kütahya’da yeniden yapt›r›lm›fl ve zemin bu çinilerle kaplanm›flt›r. An-cak, orijinal örneklerin muhafazas› için en az tahribin görüldü¤ü köflelerdeki çi-niler aynen korunmufltur.11

Abdülmecid Efendi Köflkü Çinileri

Abdülmecid Efendi Köflkü, son dönem çinili yap›lar›ndan en zengin olan›d›r.Köflkün çinileri; iç mekân, d›fl mekân ve zemin çinileri olmak üzere üç farkl›alanda bulunmaktad›r..Klasik dönem mimarisinin çeflitli mekânlar›ndan al›nt› yap›larak yeniden üretil-mifl olan çiniler, köflkün farkl› bölümlerinde yer almaktad›r. Bu mekânlar: Kon -ya Karatay Medresesi, Rüstem Pafla Camii, Yeni Camii, Hatice Turhan SultanTürbesi, Topkap› Saray›, Trabzon Nemlizade Kona¤› ve Dr. fievket Apartman›’d›r.Bu yap›lar›n çinilerinin tekrar› Abdülmecid Efendi Köflkü’nün bezemelerindekullan›lm›flt›r.Kütahya ürünü olan çiniler, s›ratl› tekni¤inde üretilmifl, köflkün inflas›nda mon-te edilmifltir. Çinilerin zeminde bulunanlar› afl›nma sonucu tahrip olmufltur.


Abdülmecid Efendi Köflkü girifl kap›s› süslemeleri

414

.


Köflkün içsüslemelerinden

örnekler

415

.

Tahrip olan çinilerin yerine Kütahya’da yeniden ürettirilerek, son dönem yeni-leme esnas›nda monte edildi¤i belirtilmifltir. Köflkün girifl kat salonunun, ikincigirifli olan arka hol ve üst kat balkon zeminlerinde çini döflenmifltir.12

Yap›n›n çinilerinde, turkuvaz, lacivert, k›rm›z›, yeflil sar›, turuncu, mor, mavi,aç›k kahverengi, siyah ve beyaz renkli, lale, karanfil, zambak, y›ld›z çiçe¤i gibinatüralist üslub motifleri ve hatai tarz› motifleri; hatai, gonca penç ve yaprakkullan›lm›flt›r. Rumi çeflitleri (hurda, dilimli=dendanl›, çiçekli), geometrik geç-me, kandil, arma gibi motiflerle oluflturulan çini kompozisyonlar köflkün di¤erbezemeleri ile birlikte güzelli¤ini art›rmaktad›rKöflkte kullan›lan çiniler kare, üçgen, alt›gen, dikdörtgen formlar›ndad›r. Yüzeykaplamas› olarak kullan›lan çiniler yer ve duvar d›fl›nda çeflme ve flöminede dekullan›lm›flt›r. Abdülmecid Efendi Köflkü, farkl› bir mimariye ve bezemeye sa-hiptir. Yap›n›n çini bezemesi, sokak kap›s› üzerinde bafllar. Kap› üstü, bas›k ke-merli al›nl›¤›nda kufi istifli çini kompozisyon (La Gâlibe ‹llallah) “Allahtan Bafl -ka Galip Yoktur” anlam›n› tafl›maktad›r. Kufi yaz›y› turkuvaz rumiler kuflat›r. La-civert zemini köflelerdeki pençler, k›rm›z› zeminli rumilerden ay›r›r.Abdülmecid Efendi Köflkü’nün salon zemin çinileri; alt›gen formlu turkuvazrenkli, aralar›nda üçgen formlu lacivert ve aç›k kahverengi çinileri, naturalist us-lub bordürle çevrelenmifltir.Köflkün ikinci girifli olan arka cephe girifl holü, karfl›l›kl› köflelerde yer alan flö-mine ve çeflme ile dikkat çekicidir. fiömine çinileri mavi-beyaz grubu olarak


Köflkün ana girifl kap›s›n›n aç›ld›¤› zemin kattaki sofa Köflkün iki kat›n› birbirine ba¤layan merdivenler

416

.


Köflk,çeflme etraf› çini detay›

417

.

adland›r›lan çinilere örnek teflkil eder. Yap›daki çok renkli genel görüntüye ay-k›r› flömine, sade ve tekrara dayal› (ulama ) çinilerle kapl›d›r. Klasik flömine for-mu, iç k›sm› dört taraftan ulama çinilerle kapl› iken, flömine d›fl yüzü saz yoluyaprakl› kayd›rma ulama çinilerle bezelidir. Yaflmak k›sm›nda naturalist uslubu,mavi-beyaz çiniler görülmektedir. fiömine yüzeylerinin geçifli, iki iplik ve üç ip-lik zencereklerle sa¤lanm›flt›r. Yeni Camii çinileri esin kayna¤› olmufltur.fiöminenin karfl› köflesinde bulunan mermer çeflme; lacivert çini karolarla çevre-lenmifltir. Çeflmenin üstünde Sultan Reflat Tu¤ras› olan bir Osmanl› Armas› bu-lunur. Üst köfleleri hurda rumi ile bezelidir. Arma üzeri dikdörtgen form içeri-sinde “Bütün canl›lar› sudan yaratt›k” anlam›na gelen Ve cealnâ mine’l-mâi kül -le fley’in hayy âyet-i kerîmesi ile (Enbiya Sûresi) “Pad›flah›m Çok Yafla” yaz›lar›bulunur. Hurda rumi kompozisyonlu al›nl›k, ortas›ndaki geometrik geçme ilebafllar. Al›nl›k ve çeflme etraf›, dikdörtgen paftalarla çerçevelidir. 1/2 Simetrikhurda rumi kompozisyonlu paftalar, hatai motifli merkezle zenginlefltirilmifl,turkuvaz, k›rm›z›, beyaz filetolarla s›n›rland›r›lm›flt›r.Bu sofa zemini, oval çini kompozisyonuyla kapl›d›r. Kompozisyonun tümünügörmek mümkün de¤ildir. Yer kaplamas› oldu¤undan zamanla afl›nm›flt›r. Dönü-flümlü tepeliklerle çevrelenmifl bordür içi kartuflta “Amel-i Mehmed Emin minTelamiz-i Mehmed Hilmi Kütahya” yaz›l›d›r. Kompozisyonun göbek k›sm› rumi


Köflkdeki çinilerden örnekler

418

.


‹kinci katta,do¤uya bakan

ve süslemelitavanlar›nda

Kur’an sureleriyer alan oda,muhtemelen,Abdülmecid

Efendi’nin duave namaz odas›

419

.

kompozisyonlu flemseler aras›nda dolaflan çiçekli rumilerle birlikte hatai tarz›motiflerden oluflur. Beyzi formun d›fl› eflkenar dörtgen, alt›gen ve üçgen tekrenkli çinilerle kapl›d›r.Köflkün girifl kat salon zemin ortas› beyaz, turkuvaz renkli alt›gen formlu ve la-civert sar›, kahverengi üçgen ve eflkenar dörtgen çinilerle kapl›d›r. Salon zemi-nini çevreleyen bordür naturalist uslup motiflerden oluflur.Köflkün, ikinci kat güney do¤uda yer alan oda yerden tavana kadar, pencere vekap› boflluklar› d›fl›nda tamamen çiniyle kapl›d›r. Bu odan›n bir duvar› RüstemPafla Camii, son cemaat yerindeki bahar dall› pano’nun tekrar› ile kapl›d›r. Ba-har dall› pano, simetrik olarak yüzeyi kaplar. Kompozisyon, ortadan sarkan kan-dil ile birlefltirilerek ikiz pano haline getirilmifltir.Kap›n›n karfl›s›nda bulunan pano, Hatice Turhan Sultan Türbesi panolar›ndan-d›r. Bu panonun klasik dönem yap›lar›ndan Yeni Camii Hünkar Mahfili, Topka-p› Saray› Harem Dairesi ve fiehzadeler Mektebi çinilerinde tekrarlar›n› görmekmümkündür.


Köflkün iç kap› kolu Köflkdeki çinilerden bir detay

420

.


Köflkdekiçinilerden

örnekler

421

.

Odan›n pencere cephesi, bofllu¤una göre dar ve genifl çini kompozisyonlarlakapl›d›r. Bu odan›n köflesinde bulunan panonun alt k›sm›nda Mehmet Emin us-tan›n yap›daki üçüncü imzas› bulunur. Geometrik örgü motiflerinin a¤›rl›kl› ol-du¤u panolar, hurda rumiler ve çiçeklerle tamamlanmaktad›r. Geometrik örgümotifi Konya Karatay Medresesi kubbe içi çini bezemesinden al›nm›flt›r. Bu pa-nolar›, bitkisel motifli bordürler tamamlamaktad›r. Pencere üstlerinde de çinikompozisyonlar görülür.Bu yap›daki çinili di¤er bölümler ön ve arka balkondur. Köflkün di¤er zemin çi-nilerinde oldu¤u gibi zemin hal› gibi kaplanm›flt›r. Desenli k›s›m çevresi alt›gençinilerle kapl›d›r. Çift bordürle çevrilidir. Genifl bordür, ayn› dönem yap›lar›n-dan olan Trabzon Nemlizade Kona¤› çinilerinin tekrar›d›r. Ayn› kompozisyonluçinilere Kütahya Sakahane’de yer verilmifltir. Çiniler, ortada ulama desenlidir.Ayn› desen, ‹stanbul, Vezneciler’deki Dr. fievket Apartman› kap› üstü al›nl›kta dakullan›lm›flt›r.Yap›n›n d›fl alanda, yer karosu olarak kullan›lan di¤er çinili mekân› ikinci kat ar-ka balkonudur. Burada zemin tamamen çini ile kapl›d›r. Ortada uzun, salbeklibir flemse bulunur. fiemsenin içi geometrik örgü bezemelidir. Kompozisyonunorijinali Konya Karatay Medresesi kubbe içi çinilerindendir. Bordürde asma yap-raklar› ve üzüm salk›mlar› görülür. Göbekle bordür aras›nda ulama bir desen yeral›r. Rumi ve hatai tarz› motiflerden oluflmufltur. Mehmet Emin’e ait bir baflka


Tavan süslemesi Köflkün ayd›nlat›lmas›nda kullan›lan avize

422

.


Çinidesenlerinden

örnekler

423

.

imza “Malumat-› Kütahya Emin Asar-› Konya Selçuki” yaz›s› ile bu yap›da yerinialmaktad›r.Sayg›yla an›msanan Prof. Dr. fierare Yetkin’in yap›n›n çinileri hakk›ndaki genelgörüflü flöyledir. “Klasik motifler dejenere olmufltur. Neoklasik üslupla ve bu dev -rin özelli¤i olan klasi¤i yaflatmak çabas› baflar›lm›flt›r. Bu yap›da kullan›lan armayeni bir üsluptur. Renk olarak turuncu ve sar›n›n girmesi klasik dönemden ay›r -m›flt›r.”13

Köflk, çinileri hal› görünümüyle, yer karosu olarak bolca kullan›lm›fl olan enderyap›d›r. Köflk yaflanm›fll›¤› mimarisi ve esteti¤inin yan› s›ra Türkiye’nin kaderin-de büyük rol oynayan siyaset adamlar›n›n ve eski sadrazamlar›n› bir araya gel-dikleri mekan olarak da büyük önem tafl›maktad›r.


424

.

D‹PNOTLAR

1 Ahmet Kamil Gören, http://www.ata.boun.edu.tr/chronology/kim_kimdir/abdulmecid_efendi.htm2 Eylem Ya¤basan, “Ressam Halife Abdülmecid Efendi”, Hanedandan Bir Ressam Abdülmecid Efendi, ‹s-

tanbul 2004, s. 23-65.3 http://www.osmanli.org.tr/osmanlisultanlari2.php?bolum=5&id=2464 Emre Arac›, “Hanedandan bir Ressam Abdülmecid Efendi”, Beethoven Tutkunu Bir Halife, ‹stanbul 2004,

s. 113-125.5 Murat Bardakc›, http://mbarchives.blogspot.com/2006/02/80-yl-nce-kovulduum-odada-gzyalarma.html6 Taha Toros, “Yap› ve Kredi Bankas›’n›n Ba¤larbafl›’ndaki Abdülmecid Efendi Köflkü”, Sanat Dünyam›z,

sy. 31 (1984), s. 2-9.7 Latife Aktan, “20.Yüzy›l Üsküdar Mimarisinde Çinili Mekânlar”, II. Üsküdar Sempozyumu, ‹stanbul

2004, II, 405-408.8 A. Sinan Genim, “ Abdülmecid Efendi Köflkü”, Hanedandan Bir Ressam Abdülmecid Efendi, ‹stanbul

2004, s. 125-130.9 http://www.40ikindi.com/haber/oku.php?id=477 11.09. 200410 Erkan Bora, “Abdülmecid Efendi Köflkü”, Popüler Tarih, sy. 55 (Mart 2005), s. 42-45.11 A. Sinan Genim, a.g.e., s. 135-136.12 Zemin çinisi örneklerine çok fazla rastlamak mümkün de¤ildir. Tespit edilen en erken Türk çini sanat›

yer çinisi örne¤i Bursa Yeflil Camii Hünkar Mahfeli’nde bulunmaktad›r. Caminin Hünkar Mahfili duvarçinileri ile ayn› desen ve kompozisyondaki yer çinilerinin, günümüze az hasarl› ulaflabilmifl olmas›n›nnedeni has›r örtü alt›nda olmas› denebilir.Zemin çinisi olarak tespit edilen di¤er çini ise Befliktafl’taki Y›ld›z fiale Köflkü, nöbetçi pavyonu yer çini-leridir. XIX. yüzy›l yap›s› olan köflkün çinileri, yolluk görünümünde ve iki tarafl› ulama olarak kullan›l-m›flt›r. Çinilerin orijinali ise Topkap›’daki Takkeci ‹brahim A¤a Camii’nin dört taraftan ulama çinileri-nin tekrar›d›r.

13 Latife Aktan, 1850 -1950 Y›llar› Aras›nda ‹stanbul Yap›lar›nda Kullan›lm›fl Olan Türk Çinilerinin Renk veKompozisyon Aç›s›ndan ‹ncelenmesi (Yay›nlanmam›fl Sanatta Yeterlik Tezi), Mimar Sinan ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü, s. 31-38.


abdülmecid efendi, köşkü, Çinileri

Documents