aalau ki fsala maom krptvaar p`banqana...maom ki jaati ho. ]%padna 22º5 imailayana tna tqaa...
TRANSCRIPT
AalaU maoM Krptvaar pbanQana
sasya iva&ana ivaBaaga¸ ÌiYa mahaivaValaya caaOQarI sarvana kumaar ihmaacala pdoSa ÌiYa ivaSvaivaValaya¸ palamapur
176062 ³ih p´
AalaU maoM Krptvaar pbanQana
sauroSa kumaar pQaana vaO&ainak
evaM
saurond isaMh raNaa vairYz vaO&ainak
sasya iva&ana ivaBaaga¸ ÌiYa mahaivaValaya caaOQarI sarvana kumaar ihmaacala pdoSa ÌiYa ivaSvaivaValaya¸
palamapur 176062 ³ih p`
kmpyaUT/IkrNa:
Ajaya sahI ]wrNa:
sauroSa kumaar evaM saurond isaMh raNaa 2013. AalaU maoM Krptvaar pbanQana. sasya iva&ana ivaBaaga¸ ÌiYa mahaivaValaya¸ caaOQarI sarvana kumaar ihmaacala pdoSa ÌiYa ivaSvaivaValaya¸ palamapur.
vaYa-:
Apola 2013
PakaSana:
ivaBaagaaQyaxa sasya iva&ana ivaBaaga¸ ÌiYa mahaivaValaya¸ caaOQarI sarvana kumaar ihmaacala pdoSa ÌiYa ivaSvaivaValaya¸ palamapur.
AaBaar:
AiKla BaartIya samainvat Krptvaar inayan~Na piryaaojanaa ³BaartIya kRiYa AnausaMQaana pirYad¸ na[- idllaI´
Pastavanaa
Aalau sasaarM kI ek mah%va pUNa - fsala hO.kRiYa ]%padao maoM gannaa ³1794
imailayana Tna´¸ ma@kI ³883 imailayana Tna´¸ Qaana ³723 imailayana Tna´¸ gaOhUÐ ³704
imailayana Tna´ va gaaya ka dUQa ³607 imailayana Tna´ ko vaad ]%padna ³374 imailayana
Tna´ maoM [saka sqaana CTzo Ëma maoM hOM. BaartvaYa - maoM BaI ibaiBanna kRiYa ]%padao ³gannaa
342 imailayana Tna Qaana ¹ 156 imailayana Tna gaOhUÐ 87 imailayana Tna BaOsa ka dUQa
62 imailayana Tna gaaya ka dUQa 53 imailayana Tna va AalaU ¹ 42 imailayana Tna´ maoM
AalaU ka sqaana CTzo Ëma maoM hOM. [sakI KotI puratna samaya sao ik jaa rhI hO. yah
Apnao ivaSaoYa pÜiYTk gauNaaoM koM karNa pisaW hO. [sako ibaiBanna ]%pad jaOsao icaPsa¸
papD, va sTaca- ]pyaaoga maoM laae jaato hO.
ihmaacala ko saBaI ijalaaoM maoM [sakI KotI ik jaatI hO. 2010¹11 maoM pdoSa maoM
AalaU ka ]%padna 205 hjaar Tna huAa. savasao AiQak ]%padna iSamalaa³78º2
hjaar Tna´ va kagaMD,a ³47º7 hjaar Tna´ maoM huAa. pdoSa ko inacalao eva maQyavatI -
xao~ÜM maoM [sao basaMt ?tu maoM baaoyaa jaata hO. }Mcao pva-tIya xao~ÜM maoM [sao gaIYma ?tu maoM
baaoyaa jaata hO. inacalao eva maQyavatI - xao~ÜM koM kuCok xao~ÜM maoM [sao Aba ptCD, ko
maaOsama maoM baaokr saala maoM AalaU kI dao fsalaoM laI jaa rhI hO. ibaiBanna ?tuAao maoM hr
jagah ]%padna kI xamata va ivaSaoYa paoiYTk gauNaaoM ko karNa Aalau kao BaUimagat saoba kI
sa&aM donaa kao[ - AaScaya - janak baat nahIM hO.
ibaiBanna ]%padna tknaIkaoM maoM Krptvaar inayan~Na ka ivaSaoYa mah%va hO.
[sa puistka maoM AalaU maoM Krptvaar inayan~Na ko ivaiBant phlauAaoM ka vyaaOra pstut
hO. AaSaa hO yah puistka iksaanaaoM ko ilae laaBakarI isaW haogaI.
laoKk [sa puistka ko ilae AiKla BaartIya samainvat Krptvaar inayan~Na
piryaaojanaa ³BaartIya kRiYa AnausaMQaana pirYad¸ na[- idllaI´ va kRiYa ivaSvaivaValaya ko
AaBaarI hOM.
AalaU maoM Krptvaar pbanQana
baZ,tI janasaM#yaa sao ]%pna KaV saMkT kao hla krnao maoM AalaU ka ivaSaoYa yaaogadana
hO. SabjaI ko Alaavaa AalaU ko ivaiBanna ]%pad jaOsao icaPsa¸ papD, evaM sTaca- vaYa- Bar ]pyaaoga
maoM laayao jaato hOM. ihmaacala pdoSa kI yah ek mah%vapUNa- nakdI fsala hO. Baart maoM AalaU kI
kaXt lagaBaga 1º28 imailayana hO@Toyar xao~ ³maOdanaI 82 pitSat tqaa phaD,I 18 pitSat´
maoM kI jaatI hO. ]%padna 22º5 imailayana Tna tqaa pOdavaar 17º6 Tna pit hO@Toyar hO.
ihmaacala pdoSa maoM [sakI AaOsatna ]pja 77 ikvaMTla pit hO@Toyar hO jaao raYT/Iya ]pja kI
AaQaI sao BaI kma hO. yaVip saMsaar kI irkaD- pit hO@Toyar ]pja ihmaacala pdoSa ko laahaOla
va ispit ijalao kI hO. [sailae hmaaro doSa evaM pdoSa maoM AalaU kI AaOsatna ]pja vaRiw kI
Apar saMBaavanaaeM hOM.
AalaU kI bauAa[- 60 saOTIMmaITr kI dUrI kI ktaraoM maoM kI jaatI hOM. fsala maoM
panaI¸ Kad va ]va-rk kI AiQak AavaSyakta haotI hO. yah pirisqaityaaM Aalau ma oM
Krptvaar kI vaRiw evaM ivakasa maoM BaI sahayak haotI hOM. [sailae yah AavaSyak hO ik
AalaU maoM samauicat Krptvaar pbaMQana hao.
PamauK Krptvaar
jalavaayau kI ivaiBannata ko karNa pdoSa maoM
Aalau vasaMt¸ Sard \ evaM gaIYma ³}Mcao pva-tIya xao~´
?tu mao M baaoyaa jaata hO. KrptvaaraoM ka pkar evaM
pkaop [sa baat pr BaI ina-Bar krta hO ik Aalau iksa
Aalau maoM KrptvaaraoM ka pkaop
?tu maoM baaoyaa gayaa hO. Aalau kI fsala maoM mau#yat: ekvaYaI-ya caaOD,I p<aI ko Krptvaar
AiQak payao jaato hOM. laoikna k[ -vaar Gaasa kula ko Krptvaar BaI fsala maoM pnapto payao
jaato hOM. mau#ya KrptvaaraoM ka ivavarNa saairNaI 1 maoM idyaa gayaa hO.
saairNaI 1 Aalau kI fsala ko mau#ya Krptvaar P`akar ihndI naama vaO&ainak naama Gaasa kula gaullaI DNDa yaa BaoDU Flaoirsa maa[nar jaMgalaI ja[- evaInaa fcauAa paoAa Gaasa paoAa enauAa ]bbaNa laaoilayama TomaulaonTma QaUba Gaasa saa[naaoDana Do@Ta[laana JaNDa [ka[naao@laaoAa kaolaaonaa ¹ [ka[naao@laaoAa ËsagaolaI maQaaNaa [lyausaIna [NDIka tkD,I Gaasa iDijaToiryaa saOngayaunaoilasa caaOD,Ip<aI vaalao vaaqaU caInaaopaoiDyama elavama caTrImaTrI laoqaa[rsa Afaka raoD,I rovaaD,I ivaiSayaa saTa[va ¹ ivaiSayaa ihrsauTa duQalaI yaufaoribayaa qaa[maIfaoilayaa j,agalaI saoMjaI maOlaIlaaoTsa elbaa j,agalaI caulaa[- emaorOndsa ivairiDsa iptpapD,a Fyaumaoiryaa parvaIFlaaora j,agalaI Qainayaa saprjaulaa AarvaOinsaja ÌYNanaIla enaagaOilasa AarvaOinsaja gauDivahnaI kaornaaopsa iDDImasa kama@kI kaomaoilanaa baOngaalaOinsaja
2
KrptvaaraoM sao hainayaaM
fsala maoM Krptvaar AavaSyak paoYak t%vaaoM namaI¸ pkaSa evaM sqaana ko ilae
pitspQaa- krto hOM. paoYak t%vaaoM evaM namaI ka A%yaaiQak Baaga SaaoiYat kr¸ fsala kao [na
AavaSyak karkaoM sao vaMicat kr doto hOM. ek Anaumaana ko AaQaar pr Krptvaar Aalau kI
fsala maoM 20¹40 iklaaogaama ³ikº ga`aº´ na~jana ³naa[ -T/aojana´¸ 7¹8 ikº gaaº fasafaorsa
tqaa 15¹50 ikº gaaº paoTaSa pit hO@Toyar kI dr sao SaaoiYat krto hOM. pirNaamasva$p¸
fsala kI vaZ,vaar maoM duYpBaava ko karNa pOdavaar maoM A%yaaiQak kmaI Aa jaatI hO. ima+I
caZ,anao ³Earthing up´ va Kuda[ - ³harvesting/digging´ ko samaya BaI
Krptvaar vaaQaa phuMcaato hOM. karNavaSa samaya AiQak laganao sao laagat baZ, jaatI hO. kuC
Krptvaar Aalau maoM raogaaoM evaM kITaoM kao AaEaya dokr pnapnao maoM sahayata krto hOM. pkar
evaM saM#yaa ko AaQaar pr Krptvaar Aalau kI ]pja maoM 10¹80 pitSat tk kmaI laato hOM.
Krptvaar saGaYa- kI AvasaImaa va samaya
PadoSa maoM Aalau kI tIna fsalaoM ³basantkalaIna¸ Sard \kalaIna evaM gaIYmakalaIna´ laI
jaatI hOM. zNDo maaOsama ko karNa AalaU ]ganao maoM lagaBaga 25¹35 idna ka samaya laota hO.
[sako Aitir@t ktaraoM ko baIca maoM AiQak dUrI¸ AiQak Kad evaM panaI kI AavaSyakta
KrptvaaraoM kI baZ,vaar maoM sahayak haoto hOM. Aalau kI fsala maoM Krptvaar saMGaYa- ka mau#ya
samaya bauAa[- ko 35¹40 idna tk haota hO. [sa AvaiQa maoM fsala kao Krptvaarmau@t
rKkr AiQaktma laaBa Aija-t ikyaa jaa sakta hO. Krptvaar saMGaYa- ka mau#ya samaya [sa
baat pr BaI ina-Bar krta hO ik AalaU iksa ?tu maoM baaoyaa gayaa hO.
3
Krptvaar inayan~Na
1. prhoja ivaiQa
[laaja sao prhoja vaohtr. yah Sabd KrptvaaraoM ko saMdBa - maoM BaI Kro ]trto hOM.
[sailae pyaasa yah haonaa caaihe ik Krptvaar ko baIja ek Kot sao dUsaro maoM pvaoSa na kr
payaoM. iksaana paya: tajaI yaa AQagalaI gaaobar hI Apnao KotaoM maoM Dala doto hO AaOr samaJa laoto
hO ik fsala ko paoYaNa ka pbaMQa kr ilayaa gayaa hO. Laoikna tajaa gaaobar Dalanao sao
KrptvaaraoM kI hI nahIM kITaoM evaM ibamaairyaaoM kI samasyaa BaI pnaptI hO. Kot maoM naailayaaoM
evaM maoD,ao kao BaI saaf rKnaa caaihe.
2. sasya iËyaayaoM
sauQarI iksma ko AcCo baIja¸ ]icat samaya pr bauAa[ - baIjaaopcaar¸ Kad va ]va-rkaoM
kI ]icat maa~a evaM Dalanao kI ivaiQa AaOr isaMcaa[ - kI samauicat vyavasqaa sao fsala kI Sau$ sao
hI AcCI vaZ,vaar haotI hO. pirNaamasva$p KrptvaaraoM kI samasyaa kma pnap patI hO. Aalau
kI kufrI jyaaoit evaM kufrI baadSaah iksmaaoM kI baZ,vaar AitSaIGa haotI hO ijasako karNa
Krptvaar naIcao dba jaato hOM tqaa fsala ko saaqa kma saMGaYa- kr pato hO.
3. yaain~k ivaiQa
[sa ivaiQa maoM Krptvaar haqa yaa inara[ -¹gauD,a[ - Wara inakalao jaato hOM. KrptvaaraoM
pr kabaU panao kI yah sarla va pBaavaI ivaiQa hO. Parntu [sa ivaiQa maoM samaya AiQak lagata hO
tqaa Kca- BaI AiQak haota hO. fsala maoM Krptvaar Ku+I¸ kudalaI yaa Kurpo sao naYT ikyao
jaato hO. Aalau maoM mau#yat: ek inara[ -¹gauD,a[ - va ima+I caZ,anao ka kama ikyaa jaata hO.
4
bauAa[- ko baad @yaairyaaoM maoM 5
saOnTImaITr maaoTI saUKI Gaasa yaa laala fulaNau
yaa kalaI baMsaUTI kI ThinayaaoM kI plavaar
³malca´ ibaCa donao sao KrptvaaraoM kao pkaSa
nahIM imalata. pirNaamasva$p Krptvaar
saUK jaato hOM. jaOsao hI Aalau ko paOQao inaklanao Sau$ hao [na pi<ayaaoM kao AalaU kI dao ktaraoM
ko baIca Dala donaa caaihe.
4. Xaa@naaSaI ³rsaayanaaoM Wara´
Krptvaar inayan~Na kI [sa ivaiQa maoM pit [ka[ - laagat kma AatI hO. samaya kI
bacat haotI hO. KrptvaaraoM ka parMiBak Avasqaa maoM hI pBaavaI inayan~Na ikyaa jaa sakta
hO. kIT va raogaaoM ko fOlanao kI saMBaavanaa kma hao jaatI hO. AalaU maoM mau#ya $p sao ]pyaaoga maoM
laayao jaanao baalao Xaa@naaiSayaaoM kao tIna BaagaaoM maoM baaMTa jaa sakta hO¸
³k´ baaonao sao phlao ]pyaaoga ike jaanao baalao Xaa@naaSaI
[na Xaa@naaiSayaaoM ko ilae BaUima maoM pyaa-Pt namaI haonaa AavaSyak hO. [sa vaga- maoM Aanao
vaalao rsaayanaaoM kao bauAa[- sao phlao Kot maoM Dalakr AcCI trh sao imalaa donaa caaihe.
pONDImaOqaailana ³sTamp´: [saka 1º2 ikº gaaº saiËya t%va pit hO@Toyar ³160 imaº laIº
pit knaala´ bauAa[ - sao phlao Kot maoM iCD,kavakr ima+I maoM BalaI pkar imalaa laonaI caaihe.
Aalau maoM laala fulaNau kI malca sao ]<ama Krptvaar inayan~Na
5
[saka ]pyaaoga bauAa[ - ko baad laoikna Krp[tvaaraoM ko AkurNa ko pUva- BaI ikyaa jaa sakta
hO. yah Gaasa pirvaar va caaOD,I p<aI ko Krptvaar inayain~t krta hO.
FlaU@laaorilana ³baasaailana´: [sa rsaayana kI saUrja kI raoSanaI maoM naYT haonao kI pbala saMBaavanaa
rhtI hO. [sailae iCD,kava ko baad ima+I maoM BalaI pkar imalaanaa Ainavaaya- haota hO. yah
jaD,ao sao SaaoIYat haokr pUro PaaOQao maoM fOla jaata hO. [saka 1º0 ikº ga`aº saiËya t%va pit
hO@Toyar kI dr sao ]pyaaoga ikyaa jaata hO. yah BaI Gaasa pirvaar va caaOD,I p<aI ko
KrptvaaraoM kao inayain~t krta hO.
³K´ AalaU baaonao ko baad prntu ]ganao sao phlao ]pyaaoga ike jaanao baalao Xaa@naaSaI
[naka ]pyaaoga bauAa[ - sao 48 GaNTo ko baad tk kr laonaa caaihe. AcCo pirNaama
ko ilae BaUima maoM pyaa-Pt namaI haonaa AavaSyak hO.
elaa@laaor ³laasaao : [saka 1º0 sao 1º5 ikº gaaº saiËya t%va pit hO@Toyar 600¹750
laITr panaI maoM Gaaolakr iCD,kava krnao sao ekvaYaI-ya Gaasa kula ko KrptvaaraoM kI raokqaama
kI jaa saktI hO.
Aa[saaopaoTyaurana: [saka 1º0 sao 1º25 ikº gaaº saiËya t%va pit hO@Toyar 600¹750
laITr panaI maoM Gaaolakr iCD,kava krnao sao ekvaYaI-ya caaOD,I p<aI vaalao KrptvaaraoM jaOsao baqauAa
tqaa Gaasa kula ko KrptvaaraoM kI raokqaama kI jaa saktI hO.
maOT/IbyaUijana: yah ek A%yant pBaavaSaalaI Xaa@naaSaI hO. jagalaI maTr ko Alaavaa yah saBaI
pkar ko KrptvaaraoM kao naYT krnao kI xamata rKta hO. [saka 0º50 sao 0º60 ikº
6
gaaº saiËya t%va pit hO@Toyar 600¹750 laITr panaI maoM Gaaolakr iCD,kava Anaumaaoidt ikyaa
jaata hO.
eT/aijana: ekvaYaI-ya Gaasakula tqaa caaOD,I p<aI vaalao KrptvaaraoM kao naYT krnao ko ilae yah ek pBaavaSaalaI rsaayana hO. [sa Xaa@naaSaI kI 1º0 ikº gaaº saiËya t%va kI maa~a 600¹750 laITr panaI maoM Gaaolakr pit hO@Toyar ko ilae pyaa-Pt haotI hO. ³ga´ Krptvaar ]ganao ko baad pyaaoga ike jaanao vaalao Xaa@naaSaI pOra@vaaT: [sa rsaayana kI 0º50 ikº gaaº saiËya t%va kI maa~a 600¹750 laITr panaI maoM
Gaaolakr pit hO@Toyar xao~ maoM iCD,kava krto hOM. [saka pyaaoga 5 pitSat tk AalaU ]gana o
tk ikyaa jaa sakta hO. [sa samaya tk Krptvaar AcCI trh ]ga Aato hOM. iCD,kava
krto samaya yah Qyaana maoM rKnaa caaihe ik Krptvaar AcCI trh sao BaIga jaayaoM. daophr
baad iCD,kava sao AcCo pirNaama imalato hOM.
pOra@vaaT iCD,kava kI Avasqaa iCD,kava ko vaad kI Avasqaa
Aalau maoM eT/aijana ka KrptvaaraoM pr pBaava
7
5. ekIÌt ivaiQa
inayan~Na ko ivaiBanna AayaamaaoM kao saaqa¹saaqa pyaaoga krnao sao na kovala ek ivaiQa sao
inayan~Na pr ina-Barta kma hao jaatI hO vailk KrptvaaraoM ka pBaavaI inayan~Na haota hO.
maOT/IbyaUijana kI Asaflata ¹ j,agalaI ja[- ka pkaop inara[- ¹ gauD,a[- ka ekIkrNa
[saka mau#ya ]d \doSaya Krptvaar inayan~Na pr Xaa@naaSaIyaaoM kI maa~a kao kma
krnaa hO. [sa pkar pyaa-varNa pr haonao vaalao duYpirNaamaaoM sao bacaa jaa sakta hO tqaa [nako
AvaSaoYa KaV pdaqaao-M maoM saIimat maa~a maoM hI payao jaato hOM. [sa ivaiQa maoM rsaayana kI AaQaI yaa
AaQaI sao qaaoD,I AiQak maa~a ko pyaaoga ko saaqa bauAa[ - ko 70 ¹80 idna baad ima+I caZ,a donao
sao jahaM ek Aaor KrptvaaraoM ka pBaavaI inayan~Na payaa jaata hO vahIM dUsarI Aaor AalaU kI
pOdavaar evaM gauNava<aa maoM BaI baZ,aotrI haotI hO.
8
KrptvaarnaaSaIyaaoM ko ]pyaaoga maoM saavaQaainayaaM
1. sahI KrptvaarnaaSaI ka ]pyaaoga kroM. ek hI KrptvaarnaaSaI ka vaar¹2
]pyaaoga na kroM. dao saala vaad KrptvaarnaaSaI badla doM.
2. KrIdto samaya laobala Qyaana sao pD,o va [stomaala AvaiQa pr Qyaana doM.
3. rsaayana kI Anaumaaoidt maa~a ka ]pyaaoga kroM. AiQak maa~a sao haina tqaa kma
maa~a sao Krptvaar naYT nahIM haoto hOM.
4. iCD,kava ko ilae flaOT fona yaa flaD jaOT naajala ka pyaaoga kroM.
5. pmp kao pyaaoga maoM laanao sao phlao tqaa baad maoM saabauna ko panaI sao QaaoyaoM.
6. dvaa[ - ko KalaI iDbbao kao j,amaIna maoM dvaa doM.
7. KrptvaarnaaSaI ka iCD,kava Kot maoM pyaa-Pt namaI pr hI kroM.
9
10
baraoT GaaTI maoM Aalau kI fsala ka ek pirdRSya