แพทยหญง ฐตพร วงศชยสรยะ

เมอเกดโรคไตเรอรงขน การเตรยมความพรอม เพอน าความร ความเขาใจไปใชในการดแลตนเองเปนเรองส าคญ เมอเรารเทาทนสขภาวะของตน เราจะอยรวมกบโรคไตเรอรงไดอยางมความสข

สญญาณของโรคไตและระบบทางเดนปสสาวะ

ความผดปกตของการขบถายปสสาวะ ไดแก ปสสาวะแสบขด ปสสาวะล าบาก ปสสาวะไมพง ปสสาวะบอย ปสสาวะมเลอดปน ปสสาวะขน ปสสาวะมฟอง

อาการบวม พบบวมทหนาหรอรอบตาเมอตนนอน ขาบวมเมอยนหรอนงนาน ขาบวมกดบมทหนาแขง อาจรวมกบปรมาณปสสาวะลดลงอยางมาก

ปวดหลงหรอเอวขางใดขางหนง ปวดราวลงขาออน ทองนอย หรออวยวะเพศ รวมกบปสสาวะสน าลางเนอ หรอขน ปสสาวะกระปรดกระปรอย

ความดนโลหตสงทเพงเกดขน หรอเคยควบคมไดแลวจๆสงขน เบออาหาร การรบรสเปลยน คลนไส อาเจยน คนตามตว ผวแหง คล า หยาบกราน ซมลง อาจถงระดบไมรสกตว หรอชก โลหตจาง ออนเพลย เหนอยงาย

อาการเหลานไมใชอาการเฉพาะทเกดในโรคไตเทานน หากมอาการผดปกต จงควรพบแพทยเพอรบ

การตรวจวนจฉยโดยละเอยด

แบงเปน 5 ระยะ โดยจะปรากฏอาการกตอเมอการท างานของไตลดลงไปกวาครงแลว

อาการทเกดขนสมพนธกบการเสอมหนาทของไต

เมอรวาเปนโรคไตเรอรง…แตไมอยากไตวาย

1.การควบคมโรคพนฐานทเปนสาเหต ของโรคไตเรอรง

ในตอนท 3 ไดกลาวถง 2 สาเหตหลกคอ ความดนโลหตสงและเบาหวานไวแลว ทานสามารถน าขอมล

เกยวกบการดแลตนเองใน 2 กลมโรคดงกลาวมาปรบใชไดกบโรคพนฐานทเปนสาเหตของโรคไตเรอรงอน

รวมกบการรบค าแนะน าเฉพาะโรคจากแพทยผดแลเพมเตม เชน ในกลมผปวยทมโปรตนรวในปสสาวะจะตอง

มการปรบขนาดยาเพอลดการรวของโปรตนลง การตดตามอาการและการรกษาดวยยาในผปวยชายสงอายทม

ตอมลกหมากโต เปนตน

2.การหลกเลยงสารพษหรอยาทมพษตอไต

ยา เปนสงจ าเปนตอการรกษาโรค การเกดพษของยาตอไตนนมทงทหลกเลยงไดและหลกเลยงไมได

การใชยาจงควรเทาทจ าเปนไมพร าเพรอ ใชโดยไดรบค าแนะน าจากแพทยและเภสชกรแลวเทานน

ปจจยเสยงตอการเกดพษตอไต ไดแก อายมากกวา 60 ป มการท างานของไตบกพรองอยเดม รางกายอย

ในภาวะขาดน า หรออยในภาวะน าในเสนเลอดนอย เชน หวใจลมเหลว โรคตบแขง เปนตน

ยาทมพษตอไตไดแก ยาแกปวดกลมเอนเสด ( NSAIDs) สทใชในการถายภาพรงส ยาลดความดน

โลหตบางประเภท ยาปฏชวนะในกลม Aminoglycosides Vancomycin Colistin ยารกษาวณโรค ยารกษาเชอรา

ชนดฉด ยาเคมบ าบด ซงเมอมความจ าเปนตองใชยา แพทยและเจาหนาททางการแพทยจะใหค าแนะน า รวมทง

วางแผนในการปองกนพษตอไต และตดตามการท างานของไตหลงจากสงการรกษา

สมนไพรกเชนเดยวกน ตองใชดวยความระมดระวง ผมความร เชน เภสชกรแผนโบราณ แพทยแผน

โบราณ จะใชยาสมนไพรอยางระมดระวง มการชง ตวง วด การนาไปแปรสภาพเพอลดพษของยา เมอ

ประชาชนนามาใชโดยไมระมดระวงจะเกดพษขนได สมนไพรทตองระวงในผปวยโรคไต ไดแก

มะเฟอง (Star Fruit) มสารออกซาเลตสง จบตวกบแคลเซยมในไตทาใหเกดผลกนวตกตะกอน หรออด

ตนในเนอไตและทอไต เกดภาวะไตวายเฉยบพลนได จงควรหลกเลยงการกนในปรมาณมาก หรอตอเนอง

หญาไผนา (River Spiderwort) มฤทธขบปสสาวะ และลดการอกเสบของทางเดนปสสาวะ บาบด

อาการตอมลกหมากโต บรรเทาอาการบวม ไมเหมาะกบการใชในผปวยโรคไตเรอรง

ลกเนยง หรอชะเนยง (Djenkol bean) พชตระกลถว มกรดเจงโคลค (djenkolic acid) ซงเปนกรดอะม

โนทมกรดกามะถนสงมาก เมอเกดพษตอรางกาย จะเกดอาการภายใน 2-14 ชวโมงหลงรบประทาน เรมดวย

ปวดขาหนบ ปสสาวะลาบาก ปสสาวะขน หรอปสสาวะเปนเลอด บางรายไมมปสสาวะ ปวดทอง อาจมอาการ

คลนไส อาเจยน ความดนโลหตสง การลดพษของลกเนยง โดยหนลกเนยงเปนแผนบางๆ ตากแดดใหหมาด

กอนจะนามารบประทาน หรอตมลกเนยงในนาทผสมดวยโซเดยมไบคารบอเนตนาน 10 นาท จะทาใหกรดเจง

โคลคลดลงครงหนง

วทกราส หรอ ตนกลาออนขาวสาล มปรมาณฟอสฟอรสและปรมาณโพแทสเซยมสงมาก ไมเหมาะกบ

ผปวยโรคไตเรอรง เนองจากฟอสฟอรสทสงในเลอด จะทาใหเกดภาวะกระดกบางและเปราะ สวนปรมาณ

โพแทสเซยมทสงในเลอดอาจสงผลใหหวใจเตนผดปกตได

หญาหนวดแมว มปรมาณโพแทสเซยมทสง มฤทธกระตนการขบปสสาวะ ชวยในขบนวในทางเดน

ปสสาวะ และลดความดนโลหตไดเลกนอยไมเหมาะกบการใชในผปวยโรคไตเรอรง

ยอ มปรมาณโพแทสเซยมสง ผปวยโรคไตเรอรง ระยะท 3 และระยะท 4 มกมโพแทสเซยมในเลอดสง

อยแลว การรบประทานยอทาใหโพแทสเซยมสงขนสงผลใหหวใจเตนผดปกตได

3.การชะลอการเสอมหนาทของไตดวยอาหาร การปรบพฤตกรรมและการด าเนนชวต

3.1 อาหารกอนระยะลางไต

การเลอกอาหารอยางเหมาะสมจะลดภาระของไตในการขบถายของเสย ท าใหผปวยมภาวะโภชนาการทด ชะลอการด าเนนโรค ควบคมสมดลของเกลอแรไดเหมาะสม เพอปองกนการบวมน า ภาวะกรดคงในเลอด โรคกระดก และชะลอการเกดอาการจากของเสยคงในรางกาย ทท าใหเบออาหาร คลนไสอาเจยน

ทส าคญไดแก การลดเคม ลด หรองดหวานโดยเฉพาะในผปวยเบาหวาน ตามแนวทางทไดแนะน ามาแลว รบประทานอาหารใหไดรบพลงงานเหมาะสม ลดอาหารทมกรดยรกสงและควบคมระดบยรกในรางกายในผปวยโรคเกาท และการจ ากดอาหารประเภทโปรตนเมอไตท าหนาทนอยกวารอยละ 30 หรอโรคไตเรอรงระยะท 4

1.ปรมาณพลงงานทไดรบตองเหมาะสมกบชวงอาย ดงน อายนอยกวา 60 ป ควรไดรบ 35 กโลแคลอรตอน าหนกตวทควรจะเปน 1กโลกรม อายตงแต60 ปขนไป ควรไดรบ 30 กโลแคลอรตอน าหนกตวทควรจะเปน 1กโลกรม แหลงพลงงานมาจาก แปง ไขมน และโปรตน

หมวดแปง ควรเลอกทมโปรตนต าหรอไมมโปรตน ไดแก ขาวขาว วนเสน กวยเตยวเซยงไฮ แปงมน แปงขาวโพด สาค แปงทาวยายมอม สดสวนอาหารประเภทแปงทเหมาะสมตอมอ ขนกบประเภทแปง เชน ขาวสวย 2-3 ทพพ ขาวเหนยวนง ½ ทพพ ขนมปง 2-3 แผน กวยเตยว 1 – 1 ถวยตวงครง

การควบคมปรมาณโปรตนในอาหาร มความจ าเปนเนองจากการรบประทานโปรตนไดผลลพธเปนของเสยทตองขบออกทางไต หากไมควบคมปรมาณของเสย ไตตองท างานหนก ท าใหเสอมหนาทเรว การควบคมปรมาณโปรตนขนกบระยะของโรคไต แบงเปน

ระยะ ท 1-3

ระยะ ท 4-5

โปรตนเปนสารอาหารทมอยในเนอสตวทกประเภท ไดแก เนอวว หม เปด ไก ปลา กบเขยด และแมลง

นอกจากนยงมในไข นม เตาห ถวและธญพช เชนเมลดแตงโม คอรนเฟลกซ เปนตน โปรตนทไดจากถวและธญพชเปนโปรตนทมคณภาพไมด ไมเหมาะกบผปวยโรคไต

เนอสตวกอนปรง 40 กรมใหโปรตน 7 กรม ใหพลงงาน 35 – 150 กโลแคลอร การประมาณปรมาณเนอสตวทผปวยรบประทานได ตามตวอยาง

อาหารประเภทไขมน รบประทานไดพอประมาณ ภาวะไขมนในเลอดสงท าใหเกดหลอดเลอดแดง

แขงตว เปนผลเสยตอไต และมความเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดหวใจตบ หากควบคมอาหารประเภทไขมนอยางเตมทแลว ระดบไขมนในเลอดยงสง ตองใชยาลดไขมนตามค าแนะน าของแพทยประจ า

ควรเลอกไขมนไมอมตวในการประกอบอาหาร เชน นามนมะกอก นามนถวเหลอง นามนดอกคาฝอย นามนเมลดทานตะวน นามนราขาว นามนถวลสง นามนงา หลกเลยงนามนหม นามนมะพราว กะท

ในการเลอกแหลงโปรตนจากสตวซงเปนโปรตนคณภาพด ควรเลอกเนอสตวทมไขมนนอย เชนปลา เนอสตวไมตดหนง ไมตดมน หลกเลยงเครองใน หากจะรบประทานไข เลอกไขขาว เพราะปราศจากโคเลสเตอรอล

หลกเลยงอาหารโคเลสเตอรอลสง เนย เนยแขง ครม เครองใน ไขแดง ไขปลา ปลาหมก มนกง มนป

อาหารจานดวน เชนพซซา เบอรเกอร ของทอด เปนตน

การลดและงดเคม ทานสามารถท าความเขาใจไดจากบทความกอนหนาน ในสวนของเกลอแรอนมค าแนะน าดงน

2.1 โพแทสเซยม เมอไตเสอมหนาท ผปวยจะเกดภาวะโพแทสเซยมในเลอดสงไดงาย มผลใหเกดหว

ใจเตนผดปกตและทาใหหวใจหยดเตนได ควรคมระดบของโพแทสเซยมในเลอดไวไมเกน 5 mEq/dl โดยจากด

หรองดอาหารทมโพแทสเซยมสง ควรเลอกบรโภคผกทมโพแทสเซยมตาและควรลวก หรอตมผกใหสก ทงน

ทานสามารถปรกษาแพทย และโภชนากรในสถานพยาบาลททานรบการรกษาเพอกาหนดสดสวนอาหารได

ควรหลกเลยง อาหาร ผก ผลไมทมโพแทสเซยมสง เชน ถวเมลดแหง นมและผลตภณฑจาก

นม ผกใบเขยวเขม และสสม เชน คะนา กวางตง แครอท ฟกทอง ผกโขม มะเขอเทศ บรอก

โคล หนอไมฝรง ใบกยชาย สะเดา ผกช หนอไม หวปล พชประเภทหว เชนมนฝรง มนเทศ

รากบว ผลไมทมโปแตสเซยมสง มกจะมรสชาตหวานจด หรอ เปรยวจด เนอแนนและนม

หรอมสสวยสด เชน มะมวงสก ทเรยน มะละกอ กลวย ลกพลบ ลาไย กระทอน มะขามหวาน

แกวมงกร นาสมคน นามะพราว และผลไมแหงตางๆ เชน ลกเกด ลกพรน

อาหารทมโพแทสเซยมปานกลาง ไดแก สบปะรด ฝรง แอปเปล เงาะ สม องน ลนจ แคนตาลป สมโอ มะมวงดบ มะเขอยาว หอมหวใหญ ผกบงจน มะละกอดบ ถวพ(ฝกออน) พรกหวาน หวไชเทา

อาหารทมโพแทสเซยมต า (กลมผกสซด) ไดแก ชมพ องนเขยว แตงโม บวบเหลยม เหดหหน ฟกเขยว แฟง ผกกาดขาว กะหล าปล แตงกวา ผลไมทมโพแทสเซยมตา เชน ลองกอง ชมพ เงาะ มงคด แตงโม เปนตน

ในผปวยโรคไตเรอรงระยะท 2-3 ใหเลอกผลไมอยางใดอยางหนงตอมอ เชน แอปเปลเลก 1 ผล สมผล

กลาง 1 ผล สมโอ 3 กลบ เงาะ 4 ผล ชมพ 2 ผล สบปะรด ชนพอค า 6 ชน เปนตน เมอเขาสโรคไตระยะท 4-5

ตองงดผลไมหากระดบโพแทสเซยมในเลอดสง

.2 แคลเซยมและฟอสฟอรส ไตสรางวตามน ด ชวยเพมการดดซมแคลเซยมจากอาหารในล าไส เมอ

หนาทไตลดลงรางกายจะขาดแคลเซยม ในขณะทไตขบฟอสฟอรสลดลง ฟอสฟอรสทรางกายไดมาจากอาหาร

จะสะสมและคงในเลอด รางกายจะรกษาสมดลโดยการดงแคลเซยมออกจากกระดก เพอมาจบกบฟอสฟอรสใน

เลอด ท าใหกระดกบาง เปราะและหกงาย

นม และผลตภณฑจากนม เชน ครมเทยม ชส ครมชส โยเกรต เนย ไอศกรม รวมถงอาหารและขนมอบตางๆ เชน เคก พาย

โกโก ชอคโกแลต ขาวไมขดส ธญพช เชน เมลดแตงโม เมลดดอกทานตะวน งา ถว และเตาห ลกเดอย ขาวโอต เครองดมประเภท ชา กาแฟ เบยร น าอดลมสด าประเภทโคลา เครองดมชก าลง อาหารทมกระดกหรอเปลอกเปนองคประกอบ เชน แมลงตางๆ กบเขยด ปลาเลกปลานอย

3. น าดม

ในแตละวนรางกายสญเสยน าทางปสสาวะ และอกประมาณ 500 มลลลตร(ครงลตร) ทางเหงอ อจจาระ

และลมหายใจ ในผทยงมปสสาวะจงดมนาไดเทาจานวนปสสาวะ บวก 500 มลลลตร เชน ปสสาวะ 1,000

มลลลตร ดมน าได 1,500 มลลลตร หรอลตรครง ทงนตองนบรวมของเหลวหรอเครองดมอน ๆดวย เชนอาหาร

ทมน ามากประเภท ซป กวยเตยวน า ขาวตม โจก แกง แกงจด ตมย า ขนมทมน า น าแขงไส

ควรหลกเลยงอาหารรสจด ขนมกรบกรอบ อาหารกงส าเรจรป อาหารกระปอง ของหมกดอง เพราะท า

ใหกระหายน า

3.2 ปรบวถชวต

พกผอนใหเพยงพอ นอนหลบอยางนอยวนละ 6-8 ชวโมง เพอลดความเครยดจากการนอนไมหลบ ซงท าใหความดนโลหตสง สขภาพทรดโทรม

ออกก าลงกาย ซงมผลตอการควบคมความดนโลหต ควบคมน าหนกตวได กลามเนอแขงแรง ควบคมน าหนกตวไมใหอวน งดบหร แอลกอฮอล หลกเลยงการกลนปสสาวะนานๆ ทจะท าใหเกดการตดเชอในทางเดนปสสาวะได

ขอขอบคณ

1. คมอปฏบตการเพอดาเนนงานลดโรคไตเรอรง (CKD) ในผปวยเบาหวานและความดนโลหตสง โดยกลมโรคไมตดตอเรอรง สานกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

2. คมออบรมพฒนาศกยภาพ อสม. เพอลดโรคไตเรอรง 3. Nutrition in chronic Hemodialysis ,Textbook of Hemodialysis โดย รศ. ชวลต รตนกล 4. กนอยางไร เมอเปนโรคไต โดย พ.อ.นพ.อปถมภ ศภสนธ,จนจรา ประภากรณ 5. โภชนบาบดโรคไตระยะตางๆ โดย ผศ. ดร.ชนดา ปโชตการ 6. สมนไพรทตองระวงในผปวยโรคไต http://www.abhaiherb.com/en/knowledge/thaiherb/4989 7. กลเมดเคลดลบทาอยางไรไตไมวาย นพ.ทว ศรวงศ และ นพ.อดม ไกรฤทธชย 8. กนอยางไรเมอไตเรมเสอม นพ.อปถมภ ศภสนธ และสมาคมนกกาหนดอาหาร 9. โภชนบาบดสาหรบผปวยเดกโรคไต ตอนท 3 โดย อาจารยพรพศ เรองขจร http://haamor.com/th/