เราจะก แผนดนกนอยางไร?

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

เราจะกแผนดนกนอยางไร? พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ISBN 974-8338-87-8 พมพครงแรก - กรกฎาคม ๒๕๔๑ ๓,๐๐๐ เลม

พมพครงท ๙ - สงหาคม ๒๕๕๖ ๓,๐๐๐ เลม - ผศรทธา พมพเปนธรรมทาน ๓,๐๐๐ เลม

ภาพปก: พมพท: โรงพมพ บรษท สหธรรมก จ ากด ๕๔/๖๗, ๖๘, ๗๑, ๗๒ ซอยจรญสนทวงศ ๑๒ ถนนจรญสนทวงศ

แขวงวดทาพระ เขตบางกอกใหญ กรงเทพฯ ๑๐๖๐๐

โทร. ๘๖๔๐๔๓๔-๕, ๔๐๒–๕๘๘๗, ๔๐๒–๕๘๙๑

โทรสาร. ๔๐๒๓๐๘๗

สารบญ

อนโมทนา (๑)

เราจะกแผนดนกนอยางไร? ๑ อาราธนาธรรม ๒

๑. พระพทธเจาประกาศอสรภาพใหมวลมนษย ๔

ความหมายของวนวสาขบชา โดยสมพนธกบวนส าคญอนๆ ๔

สภาพของมนษย กอนทพระพทธเจาจะประกาศอสรภาพ ๖

วนวสาขบชา คอวนทพระพทธเจาประกาศอสรภาพใหแกมวลมนษย ๙

ความหมายทประสานสบเนองกน ของการประสต-ตรสร-ปรนพพาน ๑๔

คตจากพทธประวต: จากพระโพธสตว สความเปนพระพทธเจา ๑๖

ระลกถงพระพทธเจาอยางไร จงจะไดสรณะ ๑๘

พทธสรณะ คอจดเรมทจะน าเราสอสรภาพ ๒๒

จากพทธสรณะ โยงธรรมะมาถงตวเราดวยสงฆรตนะ ๒๕

๒. ชาวพทธตองกอสรภาพใหแผนดนไทย ๒๘

จากมนษยปถชน มาดจดเรมตนวาจะพฒนาตรงไหน ๒๘

ปถชนสามญกแยอยแลว ถาหลงตดยากลอมจะแยยงกวานน ๓๑

แมแตสมาธทวาด เมอปถชนได กมกเอามาใชเปนยากลอม ๓๔

มาตรวดระดบการพฒนาของคน ทดไดไมยาก ๓๖

ส ารวจคนไทย วามศกยภาพทจะเผชญวกฤตแคไหน ๓๙

เรมแตในครอบครว กตองดพอแมวาชวยใหลกพฒนาหรอไม ๔๒

วกฤตทแทของสงคมไทย ไมใชวกฤตเศรษฐกจ ๔๔

ทวาวกฤตเปนโอกาส คอใชเปนสอพฒนาความสามารถในตวคน ๔๗

อยาเอาเลย เศรษฐกจมกงาย ไสกลวง ทไรศกดศร ไมมเกยรต ๕๐

เอาทกขเปนฐานสความกาวหนา เอาปญหาเปนเวทพฒนาปญญา ๕๒

กธรรมะได กแผนดนไทยส าเรจ ๕๕

ถากธรรมไดจรง ไทยมแตยงเจรญ ไมรจกเสอม

และวกฤตกจะกลายเปนววฒน ๕๘

ถาม-ตอบ ทายบรรยาย ๖๒ จะกธรรมไดอยางไร? ๖๒

กแผนดนไทยกยงไมพอ ตองกท งโลกนใหได ๖๖

“ถาตองเสย(คณคาของ)คนไป ถงไดเงนมา กอยาเอาเลย” ๗๐

ถาจะแขงกบเขา กตองมก าลง และตงตนดวยความรเทาทน ๗๔

ไหวหรอไมไหว กจะไดพสจนกนคราวน ๗๙

เรา

จะกแผนดน กนอยางไร?

อาราธนาธรรม

แมชศนสนย:

กราบขอบพระคณทานอาจารยทเคารพอยางสง พวกเราทมาชมนมกนอย ณ ทน กดวยความส านกในพระคณของพระผมพระภาคเจา ขอใหทานอาจารยไดเมตตาแสดงธรรมทจะตกเตอนใหพวกเราเปนผทจะด ารงชวตอยดวยความไมประมาท วนนเปนวนทพวกเราชาวไทยทกคนส านกทจะท าหนาทของคนในชาต วนนคอวนทพวกเราจะกแผนดน ขอกราบอาราธนาทานอาจารยไดเมตตาแสดงธรรม “เราจะกแผนดนกนอยางไร” กราบนมนตเจาคะ

เราจะก แผนดนกนอยางไร?*

บดนเรามานงประชมกนอย ณ สถานทอนรมรน มสงแวดลอมทเปนธรรมชาต ในบรรยากาศทเปนบญเปนกศล คอการทเราทงหลายมศรทธาอยในใจ พรอมทงเมตตาทแผออกไปตอผมารวมในงานน และไดมาประกอบกจกรรมทเปนบญเปนกศล มการสวดมนต เปนตน โดยมบญเจตนาบชาพระรตนตรยในโอกาสส าคญ คอวนวสาขบชา

* ปาฐกถาธรรม แสดงในวนวสาขบชา ๑๐ พฤษภาคม ๒๕๔๑ ณ เสถยรธรรมสถาน

ซอยวชรพล ๕๕ กรงเทพมหานคร

- ๑ -

พระพทธเจาประกาศอสรภาพใหมวลมนษย

ความหมายของวนวสาขบชา โดยสมพนธกบวนส าคญอนๆ วนวสาขบชามความหมายอยางไร? ส าหรบทประชมนคง

ไมจ าเปนจะตองอธบายใหละเอยดลออ เพราะวาเปนผ ทมศรทธา มความรความเขาใจอยพอสมควรแลว

เราทราบกนดวา วน วสาขบชานน เ ปนวน ท เรามาประกอบการบชา เพอระลกถงพระคณของสมเดจพระสมมา สมพทธเจา ผ เปนพระบรมศาสดา ในโอกาสแหงวนประสต วนตรสร และวนปรนพพานของพระองค

ส าหรบรายละเอยดเกยวกบการประสตกตาม ตรสรกตาม ปรนพพานกตามนน อยางทกลาวเบองตนแลววาคงไมจ าเปนจะตองมาทบทวนกนในทน แตสาระส าคญของวนวสาขบชานน กเพอใหเราไดประโยชน คอใหประโยชนเกดขน ทงแกตวเรา คอชวตของเรา และแกสงคมของเรา

การทเราบชาพระพทธเจา ความจรงเราไมไดท าเพอพระพทธเจา พระพทธเจากคงไมทรงตองการประโยชนอะไรจากพวกเรา แตการทเราบชาน ประโยชนกเกดแกตวของพวกเราเอง ถาเรารความหมายรเหตรผลในการบชา รวาประโยชนอะไรทเรา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

ควรจะได และรวาเราควรจะบชาอยางไร กจะยงไดประโยชนมาก เพราะฉะนน การบชาทจะมผลดกคอการบชาทเกดจากความรความเขาใจ

วสาขบชานน พดสนๆ วามความหมายหลายอยาง บางทเราบอกวา วนวสาขบชาเปนวนพระพทธเจา ทงนโดยเทยบกบวนอน กลาวคอ ในบรรดาวนส าคญทางพระพทธศาสนาทเราประกอบพธบชากนในรอบปนน เราถอวา วนวสาขบชาน เปนวนพระพทธเจา เพราะเปนวนทเกยวของกบชวตสวนพระองคของพระพทธเจา คอ การประสต ตรสร และปรนพพาน

วนมาฆบชา เราบอกวาเปนวนพระธรรม เพราะเปนวนทพระพทธเจาทรงแสดงหลกธรรมทเรยกกนวา เปนหวใจของพระพทธศาสนา คอไมท าชว ท าด และท าใจใหบรสทธ ซงเราถอวาเปนหลกการส าคญของพระพทธศาสนา รวมอย ในโอวาท - ปาฏโมกข พระพทธเจาทรงแสดงหลกนในวนมาฆบชา กคอแสดงหวใจของธรรม เรากเลยเรยกวนมาฆบชาวาวนพระธรรม

สวนวนอาสาฬหบชานน เราบอกวาเปนวนพระสงฆ เพราะเปนวนทพระพทธเจาทรงเรมประกาศพระศาสนา โดยทรงแสดงปฐมเทศนา และในบรรดาผ ทไดฟงในวนนน กมทานหนงทไดบรรลธรรม ไดเปนปฐมสาวก คอเปนสาวกองคแรก เทากบเกดมพระสงฆข นมา เราจงเ รยกวาเปนวนพระสงฆ ทวานก เปนความหมายอยางหนง

๖ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ถาพดใหสนกวานน อาจจะบอกวา วนวสาขบชาเปนวนพระพทธเจา โดยมความหมายวาเปนวนปลกใจชาวพทธ และปลกจตชาวโลก เพราะค าวา “พทธะ” หรอ พระพทธเจา แปลวา ผ ตน ตนกโยงไปถงร แลวกเบกบาน ค าส าคญกคอตน ซงหมายความวาตนจากหลบ และตนจากความหลงใหล พนจากอวชชา พนจากโมหะ

เ มอพระพทธเจาตน พวกเราชาวโลกหรอสรรพสตวทงหลายยงไมตน ยงหลบใหลอยเปนจ านวนมาก พระองคจงมาปลกใหตนเพอจะไดเปนพทธะดวย เพราะฉะนนวนพระพทธเจาจงมความหมายวาเปนวนทโลกบงเกดมทานผ ทจะมาปลกใหคนทงหลายตนขนจากความหลบใหลดวยกเลส มโมหะ เปนตน

สภาพของมนษย กอนทพระพทธเจาจะประกาศอสรภาพ

อกอยางหนง เราอาจจะเรยก วนวสาขบชาวาเปนวนประกาศอสรภาพของมนษย อนนมความหมายพเศษ ซงเปนเรองทจะตองอธบายยดยาว ทจรงเหตการณแหงการประสต ตรสร และปรนพพานของพระพทธเจานน แตละอยางมความหมายทงสน

ในการประสตนนมพทธพจนก ากบอย ทานกลาววาพระพทธเจาเมอประสตไดตรสพระวาทะ ทเรยกเปนภาษาบาลวา อาสภวาจา (วาจาอาจหาญ) วา อคโคหมสม โลกสส, เชฏโ หมสม โลกสส, เสฏโ หมสม โลกสส แปลวา เราเปนผ เลศแหงโลก เราเปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗

พใหญแหงโลก เราเปนผประเสรฐแหงโลก เมอไดยนค านบางคนอาจจะมองวา ท าไมพระพทธเจามาอวดอางพระองค จะตองเขาใจวาพระพทธเจาตรสอยางน เปนการตรสในฐานะททรงเปนตวแทนของมนษย แตไมใชมนษยทวไป ในทนหมายถงมนษยทพฒนาตนดแลว

เมอมนษยพฒนาตนสมบรณแลว ดวยศกยภาพทมอยในตนเองน มนษยกจะกลายเปนผ ประเสรฐ มนษยทเคยหวงพงอ านาจสงศกดสทธ หรออทธฤทธทดลบนดาลภายนอก กกลายเปนผมอสรภาพ

เรองนตรสโดยสมพนธกบสภาพของสงคมอนเดยโบราณ ซงเปนสงคมทพระพทธเจาทรงอบตขน หรอพระพทธศาสนาเกดขน ลองหนไปดสงคมอนเดยโบราณ และแมแตไมโบราณ คอปจจบนนเอง ซงอาจจะโยงมาถงประเทศไทยดวย ผคนทงหลายนน อยากจะด าเนนชวตทด อยากจะมความสข อยากจะพนทกขพนภย อยากจะไดสงทหวงทตองการ เมอเขามความปรารถนาอยางน เขามองไปทไหน เขามกจะมองออกไปขางนอกวาจะมใครมาชวยเรา โดยเฉพาะกเชอวามเทพเจาเปนตน ทมอ านาจดลบนดาล ชวตของเราจะเปนอยางไร กแลวแตการดลบนดาลของทาน เราตองฝากโชคชะตาไวกบเทพเจาเปนตนเหลานน ทมอ านาจยงใหญเหนอธรรมชาต

เมอเชออยางน คนอนเดยสมยโบราณ กตองหาวธทจะใหเทพเจาผ มอ านาจศกดสทธดลบนดาลนนมาชวยเหลอ จงได

๘ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ประดษฐประดอยวธทจะเอาอกเอาใจเทพเจา ทเรยกกนวาการเซนสรวงบชา การประดษฐตกแตงคดหาวธเอาอกเอาใจเทพเจาน ไดพฒนามาเปนสงทเราเรยกวาการบชายญ ไมวาทไหนในสมยโบราณ ถาจะเอาใจเทพเจากมาลงทการบชายญ

แตการเอาอกเอาใจเทพเจาทเราไมรวาทานตองการอะไร ชอบอะไร ไมชอบอะไรนน เอาใจล าบากมาก เราจงตองคดเอาเอง คดไปคดมากพยายามปรงแตงวธจนกระทงยงใหญมาก คดวา เทพเจาทานมอ านาจมาก บางองคกด คงชอบชวต กเลยเอาสตวมาฆาบชายญ ถาแคเรองเปด เรองไก กคงงาย แตตอมากเอาวว เอาแกะ เอาแพะ มาบชายญ แลวกตองท าเปนการใหญทละมากๆ เชน วว ๕๐๐ แพะ ๕๐๐ แกะ ๕๐๐ เวลาผานมาคดวาเทานเทวดาคงยงไมพอใจ เทพเจาบางองคอาจจะพอใจชวตคน กเลยเอาคนมาฆาบชายญ อยางเจาแมกาล กตองเอาหญงสาวพรหมจารมาฆาบชายญ

การเอาอกเอาใจเทพเจาและอ านาจทเรามองไมเหน ทเราไมรใจอยางน จะเปนเรองทไมมทสนสด ใหมองไดเลยวา ไมวาใครถาอยในลทธความเชออยางน กจะเดนไปจนกระทงถงจดทวานน และในทสดกตองหาอะไรมาเปนกรอบกน อยางอนเดยนน เมอองกฤษเขามาปกครอง กออกกฎหมายหามไมใหเอาคนไปฆาบชายญ อยางนเปนตน สงคมปจจบนนกก าหนดจ ากดขอบเขตกนดวยกฎหมายและใหมการลงโทษ ซงเปนวธทท าใหเกดความกลว เปนการยบยงดวยความกลว ไมใชเรองของสตปญญา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙

รวมความกคอวา มนษยมองไปขางนอก แสวงหาและหวงผลส าเรจจากอ านาจดลบนดาล และรอคอยความชวยเหลอ เปนกนมาอยางน บชายญกนอยอยางน

วนวสาขบชา คอวนทพระพทธเจาประกาศอสรภาพใหแกมวลมนษย

เมอพระพทธเจาอบตขน พระองคกมาตรสสอนใหมวา อยามวไปมองขางนอกเลย ใหดความจรงทตวเราเองนแหละ และดโดยสมพนธกบความเปนไปของสงทงหลายทอยรอบตวเราทงหมด วาชวตของเรากตาม สงทงหลายรอบตวของเรากตาม มนมความเปนไปตามเหตปจจย มนเปนไปตามกฎเกณฑทเรยกงายๆ วากฎธรรมชาต ความเปนไปตามเหตปจจยน ก ากบทกสงทกอยาง ผลเกดจากเหต และเปนไปตามเหตปจจยของมน เมอเราตองการผลเรากตองท าเหต แตการทจะใหเกดผลส าเรจคอการทเราจะท าใหตรงเหตได เราจะตองมความร คอตองมปญญา

สงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย แตเหตปจจยเปนอยางไร เราจะรและท าใหถกตองตามเหตปจจยนนได เรากตองมปญญา ท าอยางไรเราจะมปญญา เรากตองเรยนร ตองพฒนาตวเองใหมปญญานน เมอเราร คอมปญญารเขาใจเหตปจจย เรากท าเหตไดถกตอง ผลทตองการกเกดขน

นอกจากนน เมอผลทเราตองการนเกดจากการท าเหต เรา

๑๐ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

จะท าเหตเรากตองใชเรยวแรงก าลงของเราท ามน คอตองเพยรพยายาม เพราะฉะนน ผลส าเรจทเราตองการ จงเกดจากการกระท าดวยความเพยรพยายามของตวเราเอง นคอหลกของเหตผล เปนเรองของธรรม คอกฎธรรมชาตแหงเหตปจจย และเรองของกรรม คอการกระท าของมนษยทจะใหเกดผลตามธรรม คอตามกฎแหงเหตปจจยนน

จากหลกการทกลาวมาน พระพทธเจาจงดงคนจากเทพมาสธรรม และพระองคกสอนวาธรรมนแหละสงสด เทพเจาถงมอ านาจมากมายยงใหญอยางไร กตองอยใตอ านาจของธรรม เทพทงหลายไมเหนอธรรมไปได คอไมเหนอความจรง ไมเหนอกฎธรรมชาต ตวเทพทงหลายเองกตองเปนไปตามกฎธรรมชาต และตองวดดวยธรรม อยางเทพทวาไมด เอาแตใจชอบของตวเอง ใชอ านาจขมเหงใหมนษยเกรงกลว ตองเซนสรวงสงเวยบชายญ เอาใจไมถกไมรวาจะท าอยางไร หรอเทพทดทวามเหตมผล ท าสงทถกตอง ทงหมดนจะตดสนดวยอะไร กตดสนดวยธรรม เปนอนวาเทพกตองเอาธรรมเปนมาตรฐาน เพราะฉะนน ธรรมจงสงกวาเทพ ธรรมตองเหนอเทพ

ถาเราขนสงสดไปนบถอธรรมเลย เรากไมตองกงวลกบเรองเทพ เพราะทงเทพและเรากตองเคารพธรรมดวยกน เพยงแตวาเรากอยกบเทพอยางเปนมตร มเมตตา เราไมไดดถกดหมนทาน แตเราไมตองขนตอเทพ เราไมตองรอคอยความชวยเหลอ ไมตองหวงผลดลบนดาลจากทาน เพราะวาสงทงหลายเปนไปตามธรรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑

การถอธรรมเปนใหญ ยกธรรมเปนสงสดน เปนเกณฑตดสนความเปนชาวพทธอยางส าคญ

เปนอนวา พระพทธเจาสอนคนใหยายจากเทพมาสธรรม อนนคอความหมายส าคญแหงการอบตขนของพระพทธศาสนา ซงเปนการปฏวตทยงใหญ และเปนการประกาศอสรภาพใหแกมนษย คอ การประกาศหลกการทใหถอธรรมเปนใหญสงสด

จดนเปนขอทจะตองย าเนนกน เพราะวาแมแตปจจบนน ผ ทเรยกตววาเปนชาวพทธจ านวนมาก กยงพราๆ มวๆ ยงไปถอเทพสงสด ทงๆ ทเทพทงหลายกอยใตอ านาจธรรม

ถาเราเอาธรรมเปนเกณฑแลวหมดปญหา อยางทบอกแลววา เทพนนเราเอาใจไมถก เรากไดแตคอยตามดวาทานจะชอบอะไร จะเอาอยางไร ทเราท าไปนนถกใจทานหรอยง ถายงไมไดผลทตองการ เราก นกวาทานยงไมชอบใจ เราก ตองยก ยายเปลยนแปลงวธทจะเอาใจใหม จนกระทงไมมทสนสด

แตถาเราถอธรรมเปนใหญ เราจะเปนตวของตวเอง เพราะธรรมมกฎมเกณฑ คอความเปนไปตามเหตตามปจจย แลวกขนตอปญญาของเรา ถาเราพฒนาปญญาของเราใหรธรรม คอ รเขาใจกฎธรรมชาตแลว เรากท าไดถกตองเอง ถงตอนนเรากไมตองเควงควาง ไมตองวนวายหวงกงวลอยภายนอก แตหนมาตงหนาตงตาพฒนาตวเอง โดยพฒนาปญญาขนมาใหรธรรม ใหเขาถงธรรม เพอจะท าอะไรๆ ไดถกตอง

พดสนๆ วา ถานบถอเทพเปนใหญ ผลทตองการจะได

๑๒ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

หรอไมกอยทใจของเทพวาทานจะชอบหรอไม ทางฝายเรากตองคอยออนวอนเอาใจทาน และรอใหทานบนดาลให แตถานบถอธรรมเปนใหญ ผลทตองการจะไดหรอไม กอยทปญญาของเราเอง ทจะศกษาใหรเหตปจจย แลวกท าขนมาดวยเรยวแรงความเพยรพยายามของเราเอง

ถานบถอเทพเปนใหญ เราก ตองหวงผลจากการดลบนดาล และเปนนกออนวอน แตถานบถอธรรมเปนใหญ เราตองหวงผลจากการกระท า และเปนนกสรางสรรค

การทมปญญารเขาใจธรรมแลวปฏบตไดถกตองนแหละ คอการทมนษยพฒนาขนเปนผประเสรฐ ผ มชวตทดงาม และมความสขอยางแทจรง พนจากความทกข ถงตอนนแมแตเทพทงหลายกหนมากราบไหวบชามนษยนน เพราะมนษยนนไดกลายเปนพทธะแลว

พดสนๆ วา ดวยการพฒนาปญญาใหเขาถงธรรมทสงสด มนษยกกลายเปน “พทธะ” ผประเสรฐเหนอเทพ

พระพทธเจาทรงเปนแบบอยางของมนษยทไดพฒนาตนแลวสงสด เปนบคคลทสมบรณ เทพและพรหมทงหลายกหนมานอมนมสการ จงมค าปลกใจชาวพทธอยเสมอวา

“พระสมมาสมพทธเจา ท งท เปนมนษยนแหละ

เมอไดฝกฝนพระองคดแลว มพระหฤทยท อบรม

ถงทแลว...แมเทพทงหลายกนอมนมสการ”

(อง.ฉกก.๒๒/๓๑๔)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓

ขอความนเปนการใหก าลงใจแกชาวพทธอยตลอดเวลา ชาวพทธจะตองนกถงคตขอน อยามวแตมองหาทพง หวงความชวยเหลอ รออ านาจดลบนดาลภายนอก แตตองถอธรรม คอตวความจรง และกฎเกณฑของธรรมชาตเปนใหญ แลวกพฒนาปญญาใหรความจรง ใหเขาถงธรรมชาตนน แลวปฏบตใหถกตองตามความจรงทเรยกวา “ธรรม” ชวตของเรากจะดงาม

หลกการทวามานเปนการประกาศอสรภาพของมนษยวา เมอมนษยพฒนาตวเอง เขาถงธรรมอยางนแลว มนษยกจะเปนสตวผประเสรฐ เปนอยดวยปญญา ทท าอะไรๆ ไดอยางเปนอสระ เปนพทธะทกลาวเมอกนวา แมแตเทพและพรหมกนอมนมสการ

การประสตของเจาชายสทธตถะ โดยสาระกหมายถงการเกดขนของพระพทธเจา และการเกดขนของพระพทธเจา กคอการทมนษยไดพฒนาปญญา รแจงธรรมโดยสมบรณ ถงความเปนอสระ เปนบคคลผ เลศประเสรฐสงสด เหนอกวาเทพพรหมทงปวง

ดงนนวนวสาขบชานจงถอวาเปนวนประกาศอสรภาพของมนษย จะเรยกวาเปนการปฏวตครงใหญในประวตศาสตรของมนษยชาตกได เพราะกอนหนานนมนษยทงหลายมชวตและสงคมทขนตอเทพเจา มวแตหวงพง และกลวการดลบนดาลจากอ านาจของเทพเจากนตลอดมา ศาสนาทงหลายกสอนกนมาอยางนน จนถงพทธศาสนาจงมการเปลยนแปลงใหมอยางทกลาวขางตน ดงวาทะทพระพทธเจาตรสไวอยางทยกมาใหฟงนน

๑๔ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ความหมายทประสานสบเนองกน ของการประสต-ตรสร-ปรนพพาน

ค าตรสทงหมดมความหมายสมพนธกน ทงวนประสต ตรสร ปรนพพาน

วนประสตทตรสอาสภวาจานน บอกวาการเกดขนของพระพทธศาสนาเปนการประกาศอสรภาพของมนษย ใหรวามนษยสามารถพฒนาตนใหประเสรฐ ใหมความดงาม มความสมบรณ และหลดพนจากทกข มอสรภาพได แตการทจะเปนมนษยผประเสรฐไดอยางนน กจะตองพฒนาตวใหรธรรม เขาถงธรรมอยางทกลาวมาเมอก

ในวาระแหงการตรสรนน พทธพจนทตรสวา “ยทา หเว ปาตภวนต ธมมา” เปนตน เปนวาทะทแสดงหลกการนชดเจนวา เมอพระพทธเจาไดทรงหยงรถงธรรม คอกฎแหงความจรงของธรรมชาตแลว พระองคกหมดสนความสงสย มความสวาง บรรลอสรภาพโดยสมบรณ เทากบบอกวา การทมนษยจะประเสรฐได กตองพฒนาตน ไมใชอยเฉยๆ จะดขนมาเอง มนษยนนถาไมฝกตน ไมพฒนาแลวหาประเสรฐไม เมอพฒนาตวเองจนเขาถงธรรมแลว น าธรรมมาใชประโยชนได จงจะเปนผประเสรฐจรง

แตท าอยางไรมนษยจะไดใชธรรมพฒนาตนเองใหเขาถงธรรมได พระพทธเจากตรสย าเตอนไวตอนปรนพพาน เปนปจฉมวาจาวา “เธอทงหลาย จงยงความไมประมาทใหถงพรอม” เปนการ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕

ตรสเตอนวา ชวตของเราไมเทยงแทแนนอน สงทงหลายรอบตวกไมเทยงแทแนนอน สงขารทงหลายเสอมสลายไปเปนธรรมดา เราจะนงนอนใจอยไมได ตองกระตอรอรนขวนขวาย ใชเวลาใหเปนประโยชน เราจงจะเขาถงธรรมและใชธรรมใหเปนประโยชน แลวบรรลความเปนผ ประเสรฐ มอสรภาพได ปจฉมวาจาตอนปรนพพานย าทจดน

เปนอนวา ในการประสต ตรสร และปรนพพานน มพทธพจนทตรสหลกการไวครบวงจร คอ

๑. ประสต = ประกาศอสรภาพใหมนษยรตววา เราสามารถพฒนาตนใหประเสรฐ พนทกข มชวตทดงามสมบรณได

๒. ตรสร = ทรงเตอนวา เราจะมชวตทประเสรฐดงามเปนอสระอยางนนได เราจะตองเขาถงธรรมดวยการพฒนาตนจนหยงรเขาถงธรรม

๓. ปรนพพาน = ตรสเตอนวา การทจะพฒนาตนเขาถงธรรมไดส าเรจ เราจะตองมความไมประมาท ใชเวลาท ากจกรณยใหเตมท

เทาทพดเลยออกไปขางนอกนดหนอยน เปนการอธบายความหมายของวสาขบชา ในแงตางๆ พอเปนตวอยาง

๑๖ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

คตจากพทธประวต: จากพระโพธสตว สความเปนพระพทธเจา

ทนพดในแงของพทธประวตเอง วนวสาขบชาทวาเปนวนประสต ตรสร ปรนพพานของพระพทธเจานน กคอเปนวนทเกยวกบพทธประวต ประวตของพระพทธเจาเมอวาโดยยอ กม ๒ สวน

ชวงแรก เปนประวตแหงการบ าเพญบารม คอการพฒนาตนดวยการประกอบคณงามความดตางๆ สรางสรรคสงทดงาม สงทเปนกศล โดยเฉพาะการชวยเหลอผ อน โดยเสยสละไดแมแตชวตของตน สวนแรกนเปนตอนบ าเพญบารมเ มอยงเปนพระโพธสตว

ชวงทสอง เปนประวตหลงจากตรสรแลว คอเมอพฒนาพระองคเองสมบรณแลว บรรลโพธญาณเปนพระพทธเจาแลว กเสดจออกบ าเพญพทธกจ โปรดสรรพสตว โดยชวยเหลอเพอนมนษย เปนชวงทไมมอะไรตองท าเพอตนเองแลว ท าประโยชนแกผ อนอยางเดยว

ตอนทยงบ าเพญบารมเพอพฒนาตนเองนนกชวยเหลอผ อนดวย แตการชวยเหลอนนไมสมบรณ เพราะอะไร เพราะตวเองกยงไมสมบรณ เนองจากยงไมรแจงถงความจรงแท คอยงไมไดตรสรธรรม ฉะนนการชวยเหลอ จงอยในขอบเขตของการชวยชวต และชวยเหลอปลดเปลองความทกข ความยากจนแรนแคนเปนตน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗

แตยงไมสามารถใหสงทประเสรฐสงสดของชวต ซงใหไดตอเมอถงตอนทเปนพระพทธเจา

นคอพทธประวต ซงโดยยอมสองตอน ถาพดอยางภาษาสมยใหมกคอ

๑. ชวงตน เปนชวงพฒนาตนเอง ๒. ชวงหลง เปนชวงทพฒนาตนเองสมบรณแลว กชวยให

ผ อนพฒนาตวของเขาตอไป คตจากพทธประวต จดส าคญอย ทการมองชวตของ

พระพทธเจา แลวท าใหรตระหนกวา การทมาเปนพระพทธเจาไดน กคอประวตแหงการพฒนาตนของมนษยทานหนง การพฒนาตนเองของพระพทธเจาน เราเรยกวาการบ าเพญบารม คอการสรางสรรคคณงามความดอยางยวดยง

การท าความดนน มนษยทวๆ ไปกพอรๆ กนอย แตการท าความดทเรยกการบ าเพญบารมนน เปนการท าในระดบทคนธรรมดาท าแทบจะไมไหว เชน จะใหทาน หรอเสยสละ กเสยสละอยางสง ซงท าไดยาก เชน สละอวยวะ ตลอดจนสละชวตของตนเอง เพอรกษาความดงาม หรอเพอประโยชนสขของผ อน

คนทวไปอาจจะใหเงนใหทองกนบาง แคขนาดใหเงนใหทองนน บางทกยงใหไดยาก ตางจากทานผบ าเพญบารมทพฒนาตนเตมทอยางพระพทธเจา ตองใหไดแมกระทงชวตของตน การท าความดอยางอนกเหมอนกน ทานท าไดอยางทเรยกวา พเศษสด หรอสดยอด จงสามารถพฒนาตนใหสมบรณได

๑๘ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

พระพทธเจาตองมความเพยรในการสรางสรรคความดงาม ท ากจหนาทของตนเอง และชวยเหลอเพอนมนษย โดยมความเขมแขงชนดทเจอทกขภยไมพรน ไมยอทอ อปสรรคขวางหนาไมกลว กลาส อดทน ฝาฟนไป เอาชนะตนเองไดจนกระทงประสบความส าเรจ นแหละคอสงทเปนแบบอยางแกชาวพทธทงหลาย

ฉะนน เมอเราศกษาพทธประวต โดยเฉพาะมานกถงวน วสาขบชาน อยางนอยกตองระลกถงประวตของพระพทธเจา ใหเหนวาทพระพทธเจาจะบรรลธรรมส าเรจมาไดนน ไมใชเปนของงายๆ แตกเปนสงทท าได และเรากควรจะตองท า

ระลกถงพระพทธเจาอยางไร จงจะไดสรณะ

การทเราระลกถงพระพทธเจาเปนแบบอยางนน ท าใหเราไดประโยชนหลายอยาง ดงนน ชาวพทธจงระลกถงพระพทธเจา โดยถอเปนสรณะ คอเปนทพง ในความหมายวา เปนเครองเตอนใจ หรอเปนเครองเตอนระลก โดยมคณคาทเราจะไดดงน

๑. การระลกถงพระพทธเจา เปนการสรางพลงเรมตนทจะกาวไปและยนหยดอยในวถแหงการพฒนาชวต โดยมความเชอดวยความตระหนกรวา ตวเรานในฐานะทเปนมนษยคนหนง ยอมมศกยภาพอยในตนทจะฝกฝนพฒนาไดจนเปนผประเสรฐ ดงมพระพทธเจาททรงพฒนาพระองคส าเรจแลวเปนแบบอยาง ความตระหนกรอยางนท าใหเกดศรทธา คอ ความเชอมนในศกยภาพ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙

ของมนษย ทเรยกวา เกดตถาคตโพธศรทธา คอ เชอในปญญาทจะท าใหมนษยตรสรเปนพทธะได

ชาวพทธตองมความเชอทวานเปนจดเรมตน หรอเปนฐาน ถาไมมความเชอนกไมสามารถจะเดนหนาไปได เพราะฉะนน พระพทธเจาจงทรงวางหลกการเบองตนไววา ชาวพทธม ตถาคตโพธศรทธา เปนคณสมบตขอแรก และพระโสดาบนเปนผ มศรทธานอยางมนคง ไมหวนไหว

จะเหนไดชดเจนวา ในตถาคตโพธศรทธา หรอเรยกสนๆ วา โพธศรทธาน ศรทธามาดวยกนกบปญญา ทเรยกวา “โพธ” คอเชอในปญญา หมายความวา ศรทธาเชอมตอกบปญญา โดยศรทธาเปนจดเรมทจะน าไปสปญญา ไมใชศรทธาตดจมงมงาย

ปญญานเราตองพฒนา เมอเราพฒนาไปจนตลอด เรากจะกลายเปนพทธะได แตถาเรามวยอทอ ปลอยตว ใหวนเวลาผานไป โดยไมพฒนาตนเอง เรากตองมชวตทขนตอสงภายนอก ตองคอยรอความชวยเหลอจากอ านาจดลบนดาลอยอยางนน

การระลกถงพระพทธเจาท าใหเกดศรทธา และความมนใจในวถชวตแหงการพฒนาตน โดยยดถอพระพทธเจาเปนแบบอยาง นคอขอหนงทวา มความเชอ มความมนใจในศกยภาพของความเปนมนษยทสามารถพฒนาไดจนเปนพทธะ

๒. เมอเชอวาตวเรานฝกไดพฒนาได และจะประเสรฐจะดเลศดวยการฝกฝนพฒนานนอยางนแลว กเปนการบอกอยในตววาเราจะตองฝกฝนพฒนาตน เพราะฉะนนโพธศรทธากจงโยงมาหา

๒๐ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ความส านกตระหนกในหนาทของตนวา ในเมอเราเปนมนษย เราจะมชวตทดงามประเสรฐจนกระทงเปนพทธะได เราจะตองพฒนาตนเอง คอ ตองศกษาหรอตองฝกตนเอง นคอความส านกในหนาทวา เมอเปนมนษยแลวกจะตองเรยนรฝกฝนพฒนาตน ซงเปนจตส านกขนพนฐานของมนษย โดยเฉพาะผเปนชาวพทธจะตองมจตส านกในการฝกตน หรอพฒนาตนน ถามฉะนน กยงไมเขาสพทธศาสนาอยางแทจรง

๓. เกดก าลงใจในการบ าเพญความด และในการพฒนาตนเอง การฝกตนเองนนยาก คนทท าความดอยในโลก แมแตแคอยในครอบครว พอเจออปสรรคนดหนอย ยงท าไมส าเรจ ยงไมไดผล หรอบางทคนอนไมเหนความดของเรา กชกจะทอ บางทเปนนกเรยนอยในโรงเรยน ท าความด แตครไมยกยอง ไมเหนคณความด ก ทอ แตพอนกถงพระพทธเจา ระลกถงประวตของพระองคททรงบ าเพญบารมมาวา พระองคส ไมมถอยเลย ขนาดชวตยงยอมสละได เพอท าความดใหส าเรจ พอระลกขนมาอยางน กเกดก าลงใจขนมาทนท ฮดสตอ บอกตวเองวา เราเจอนดเดยวท าไมถอยละ พระพทธเจาเจอหนกกวาเราเยอะ พระองคยงเดนหนาตอไป

การททานเลาชาดก และพทธประวตไว กเพอประโยชนขอนแหละ คอเพอปลกใจและใหก าลงใจชาวพทธไว จะไดไมทอไมถอย พระโพธสตวทรงเปนตวอยางของการบ าเพญบารมอยางยอดเยยม ฉะนนเดกๆ ทงหลาย อยากลว อยาถอย อยายอมแพ อยา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๑

ยอทอตออปสรรค เอาพระพทธเจาเปนแบบอยาง พระองคพบอปสรรคและความยากล าบากมากกวาเรา พระองคกสจนกระทงส าเรจ เพราะฉะนน เราตองไมถอย ถงจะแพบาง ไมส าเรจบาง กสตอไป

บางคนพอสอบไมได กทอแทหมดก าลงใจเสยแลว ไมตองกลวหรอก คนทสอบไดกดแลว โมทนาดวย แตคนทสอบไมไดกมทางไปอยางอน บางทการทสอบไมได อาจจะกลายเปนจดหกเลยวของชวต ทจะท าใหประสบความส าเรจยงใหญกได

ลองดประวตบคคลส าคญของโลกส บางทเขาไปสอบตกหรอพลาดเขามหาวทยาลยไมได แลวนนกลายเปนจดส าคญ ท าใหหนไปมองไปจบเรองอนทไมเคยนกถง เลยกลายเปนหวเลยวหวตอของชวตทท าใหเขาประสบความส าเรจยงใหญ ถาเขามหาวทยาลยไดเขาอาจจะไมประสบความส าเรจอยางนน

มนษยมโอกาสอยตลอดเวลา อยาไปทอไปถอย เราตดดานน ไมเปนไร ไปทางโนน เอาใหม ตงสต ใชปญญา มความเพยรเดนหนา แลวสตอไป พระพทธเจาผจญมาหนกกวาเรา นกไวตลอดเวลาอยางน ไมตองกลว ไมตองครนคราม เปนคนเขมแขง เจอทกขภยไมพรน เดนหนาตอไป นคอไดก าลงใจ

๔. ไดวธลดจากประสบการณของพระพทธเจา เราทราบกนดวา พระพทธเจากวาจะคนพบธรรม ไดตรสรเปนพระพทธเจานน พระองคตองบ าเพญบารม ลองผดลองถกมานานเหลอเกน เมอตรสรส าเรจแลว กทรงน าเอาประสบการณของพระองคมาเลา

๒๒ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ใหเราฟง เรากเลยไดวธลด เรยกวาแทบจะไดสตรส าเรจ โดยไมตองเสยเวลาและเหนดเหนอยลองผดลองถกอยางพระองค เรากสบายไปเลย

พระพทธเจา นอกจากทรงประมวลประสบการณมาเลาไวแลว พระองคยงจดวางล าดบประสบการณและสงททรงคนพบไวเปนระบบเปนกระบวนทท าใหเรารเขาใจและปฏบตไดสะดวกดวย เพราะฉะนนจงเปนลาภอนประเสรฐของเรา

พทธสรณะ คอจดเรมทจะน าเราสอสรภาพ

สรปวา การระลกถงพระพทธเจาเปนสรณะ ไดประโยชน ๔ ประการ คอ

๑. ไดโพธศรทธา คอ ท าใหเราเกดความเชอมนในศกยภาพแหงความเปนมนษยทพฒนาตนได จนเปนสตวทประเสรฐสงสด

มนษยนถาไมฝก แมแตจะสแมวกไมได แมวยงเกงกวา เพราะมนสามารถอยไดดวยสญชาตญาณ มนเกดมาไมเทาไร เดยวมนกหากนได แตมนษยนลองไมฝก ไมเรยนรส หากนกไมเปน จะอยไมรอด ตองใหพอแมเลยงนานแสนนาน ฝกกนอยนนแหละ นงกฝก นอนกฝก กนกฝก ขบถายกฝก เดนกฝก พดกฝก กวาจะอยรอดไดเปนสบป เพราะฉะนน มนษยถาไมฝก ไมเรยนร ไมศกษา กสแมวไมได แตพอฝกแลว มนษยกจะพฒนาอยางไมม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๓

ขดจ ากด จะเปนมหาบรษ ตลอดจนเปนพทธะกได มนษยสามารถพฒนาจากสตวทออนแอแยทสด ทสแตแมวกไมได จนกลายเปนสตวผประเสรฐเลศสงสด เราจงตงพระพทธเจาไวเปนแบบ

นแหละขอหนง คอระลกถงพระพทธเจาแลวไดศรทธาความเชอมนในศกยภาพแหงความเปนมนษย ทเปนสตวซงพฒนาได ฝกฝนได จนเปนพทธะกได

๒. ไดจตส านกในหนาท คอเกดความส านกในหนาทของมนษย ทเปนสตวซงตองฝกนนวา มนษยทดจะตองฝกฝนพฒนาตนอยเสมอ

ชาวพทธควรสรางจตส านกนใหมอยเปนประจ าในจตใจ ไมวาจะไปไหนพบเหนอะไร กมองใหเปนเรองทจะฝกตวหรอเปนเรองทจะเรยนรทงหมด คนทวางใจอยางน นอกจากไดประโยชนจากสงทพบแลวกไมมทกขดวย

คนทมทกขกเพราะวางใจไมถก ไปเหนอะไรกมองแคชอบใจ หรอไมชอบใจ ถาชอบใจกอยากได อยากเอา ถาไมชอบใจ กอยากจะหน อยากจะหลบ จงเกดความทกขเปนปญหา แตคนทมจตส านกในการฝกตนจะไดเรยนรเสมอ เพราะมองอะไรกเปนเครองฝกตนหมด เจอสงทชอบใจกไดฝกตน เจอสงทไมชอบใจกไดฝกตน จงดหมด สบายหมด และมความสขหมดทกสถานการณ นแหละยงไมทนตรสรเลยกเรมมความสขทกสถานการณแลว คนทมจตส านกในการฝกตน เรยกวาเปนมนษยทท าหนาทไดถกตอง

๒๔ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

นขอสอง คอระลกถงพระพทธเจาแลวไดจตส านกในหนาทของมนษย ทจะตองฝกฝนพฒนาตนอยเสมอ

๓. ไดก าลงใจ คอไดพลงความเขมแขงแกลวกลา จากตวอยางแหงประวตการบ าเพญบารมของพระพทธเจาวา พระองคไดเพยรพยายามมากอนเราแลวอยางหนก เราพบอปสรรคหรอความยากล าบากแคน จะไปถอยท าไม ระลกถงพระพทธเจาทไร กไดก าลงใจสตอไป และเขมแขงยงขน

๔. ไดวธลด คอไดประสบการณของพระองคทตรสรแลว กทรงมมหากรณาอยากจะชวยเหลอพวกเรา แลวทรงน าเอาประสบการณนนมาเลา มาบอก มาจดตงวางระบบไว และสอนใหเหมาะกบอปนสยของเราแตละคน

การระลกถงพระพทธเจาไดประโยชนมากมาย เมอระลกถงพระพทธเจาตองใหไดประโยชนอยางน จงจะเปนพทธสรณะ สรณะคอพระพทธเจาทแทจรง

บางคนวา พทธง สรณง คจฉาม ระลกถงพระพทธเจาเปนทพง นกวาพระองคจะมาคอยชวยอยางนนอยางน จะมาดลบนดาลสงนนสงนให ถานกอยางน จะไมเปนสรณะอนเกษม เพราะหวงพงพระพทธเจาเพยงแคเหมอนเทพเจาภายนอก เปนคนออนแออยางลกแหงทตองคอยปลอบคอยอมอยเรอยไป เมอไรๆ กพงตวเองไมได ถาจะใหถกตองไดผลจรงตองระลกอยางทวาเมอก โดยโยงมาทตวเองวา เราจะพฒนาตนไปจนกระทงเปนผประเสรฐดวยตนเอง และเปนทพงแกตนได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕

จากพทธสรณะ โยงธรรมะมาถงตวเราดวยสงฆรตนะ แตทงนกอยางทวาแลว การระลกถงพระพทธเจาจะเปน

ประโยชนแทจรง กตอเมอชวยโยงเราใหเขาถงความจรงของธรรม พระพทธเจาทไดเปนพทธะ กเพราะพระองคไดพฒนา

ปญญาจนตรสรธรรม จงบรรลนพพาน มจตหลดพนเปนอสระ ดบกเลส ไรทกข สามารถน าธรรมะมาใชประโยชนไดเตมท

เพราะฉะนน การระลกถงพระพทธเจา จงตองโยงตอไปใหระลกถงธรรม อยางนอยเรมตงแตจะมองอะไร กมองตามเหตปจจย ไมมองตามชอบใจหรอไมชอบใจ แคนกเปนการเรมตนเอาธรรมะมาเปนทพงทระลกแลว เปนการไดธรรมสรณะอยางงายๆ ทสด แมจะยงไมรจกธรรมมากมาย เอาแคหลกการใหญวา มองสงทงหลายตามเหตปจจย แคนกเปนการเรมพฒนาปญญา ไดเ รมเรยนรทนท

สวนคนทมองอะไรตามชอบใจและไมชอบใจ จตใจจะขนมวเศราหมองวนวาย วนเวยนอยกบทกขและสขจากการไดสงทชอบใจและเจอสงทไมชอบใจ ถงจะมากลาวค าบาลวา ธมมง สรณง คจฉาม กวาไปอยางนนเอง ไม รความหมาย เอามาใชประโยชนไมได ไมไดถงสรณะทแทจรง แตถาเอาธรรมเปนทระลก ถงธรรมสรณะจรง เรมมองสงทงหลายตามเหตปจจย กเรมเรยนร คอเรมศกษา เรมไดปญญา และเรมหลดพนจากทกข

๒๖ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ตอไปสรณะท ๓ คอสงฆะ ไดแกชมชนของมนษยทพฒนาตนเองในระดบตางๆ มทงทานทยงไมถงจดหมายกม ถงจดหมายแลวกม ซงรวมกนเปนชมชนอนประเสรฐ เปนประจกษพยานของธรรม เปนทสอธรรม เปนทด ารงรกษาธรรมไวใหแกโลก เปนทสบตอถายทอดธรรม เปนชมชนแบบอยางในการเปนอยดวยธรรม และเปนทชกน าหมมนษยใหเขาถงธรรม เราถงสงฆรตนะโดยตงชมชนอยางนไวเปนแบบอยาง และชวยกนสรางสรรคและสบตอสงคมอยางน ใหสงคมเปนสงฆะ คอชมชนแหงมนษยทพฒนาตนในระดบตางๆ ซงเราเองกควรจะไดเขาไปรวมดวย

หลกการ ๓ ประการนแหละทเรยกวาพระรตนตรย ซงควรจะระลกขนมาเตอนใจตนอยเสมอ

๑. ระลกถงพทธะ คอบคคลทเปนแบบอยางใหเราไดพฒนาตนเอง ใหเชอมนในศกยภาพของมนษย และมงมนพฒนาตน

๒. ระลกถงธรรมะ คอความจรงของธรรมชาตซงมกฎเกณฑทเราจะตองร เพอจะพฒนาตนไดส าเรจ ใหมชวตทดงาม และมชวตทสมบรณ

๓. ระลกถงสงฆะ คอชมชนอนประเสรฐทสรางขนดวยธรรม เปนทด ารงรกษาสบตอถายทอดธรรม ซงเราจะตองเขารวมสรางสรรค

ชาวพทธตองระลกถงสรณะทง ๓ ในความหมายอยางน อยเสมอ เพราะเปนหลกการส าคญของพระพทธศาสนา เมอนกถง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๗

แลวกน ามาตรวจสอบตวเองของพวกเราชาวพทธ โดยเฉพาะปจจบนนวาเราไดปฏบตตามหรอเปลา อยางนอยในการพฒนาตนเองทจะตองมความเพยรสรางสรรค ตงใจมงมน ท าแตสงทดงาม ท ากจหนาทของตนใหสมบรณ พรอมกนนนกไมเบยดเบยนผ อน ไมกอเวรภยแกสงคม พรอมทจะชวยเหลอเกอกลเพอนมนษย โดยมความเขมแขง เจอทกขภยไมพรน ไมระยอ คณความดอยางนเราท าหรอเปลา

ถาไมท าอยางน กแสดงวาเรายงไดประโยชนจากพระพทธ-ศาสนานอยเหลอเกน เรยกไดวายงไมไดนบถอพระรตนตรยเปนสรณะ ดไม ดถาจบหลกไมถก เราจะถอยรนหลนลงมาจากพระพทธศาสนาดวยซ า

๒๘ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

- ๒ -

ชาวพทธตองกอสรภาพใหแผนดนไทย

จากมนษยปถชน มาดจดเรมตนวาจะพฒนาตรงไหน ในการทจะพฒนาคนนน ลองหนมาดมนษยปถชนวาเปน

อยางไร เมอมองตามธรรมชาตของคนเราทเปนมนษยปถชน กจะเหนวามลกษณะอยางหนง ในบรรดาลกษณะหลายๆ อยาง คอการทวาเราจะท าอะไร หรอจะมความเพยรพยายามในการสรางสรรคอะไรหรอไม กขนตอสงแวดลอมหรอปจจยภายนอก

พดเปนหลกการไดวา มนษยปถชนนนเมอทกขบบคนถกภยคกคาม กจะลกขนดนรนขวนขวาย แตพอประสบความส าเรจ สขสบาย พนทกขไปได กจะลงนอนเสวยสข พฤตกรรมอยางนเปนธรรมชาตทวไปของมนษยปถชน คอคนทยงมกเลส ซงจะดนรนขวนขวายเพยรพยายามขนมากเพราะทกขมนบบ ภยมนมาคกคาม ท าใหอยนงไมได เชน อดอยากบาง สงครามจะมาบาง นอนอยไมไดแลว จงลกขนมาดนรนขวนขวายท าอะไรกนใหญ แตพอพนภยสขสบายแลว ประสบความส าเรจ มเงนมทองใชดแลว ...สบาย คราวนกลงนอน เสวยสข

เรองนส าคญมาก เพราะมนษยทยงไมพฒนามกตกอยใน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙

วงจร น และ นก คอวงจรแห งความ เ สอมและความเจ รญ หมายความวา พอเจอทกขเจอปญหาเดอดรอนขนมา กลกขนดนรนขวนขวายขยนหมนเพยรสรางสรรค กเลยร ารวยขนมา เปนตน เรยกวาเจรญ แตพอเจรญมความสขดแลว กเฉอยชา หรอถงกบลมหลง ระเรง มวเมา ตกอยในความประมาท แลวกเสอมลง บคคลกตาม ครอบครวกตาม สงคมกตาม ประเทศชาตกตาม หรอแมแตทเราเรยกวาอารยธรรมทงหลาย ลองศกษาดเถด โดยมากเปนอยางน

พระพทธศาสนาเกดขนมาเพอแกปญหานดวย คอมาสงสอนแนะน าวา ท าอยางไรมนษยจะไมตองตกอยในวงจรแหงความเสอมและความเจรญทเกดจากกเลสของตวเองแบบน คอ ท าอยางไรจะพฒนาเปลยนแปลงมนษยใหมคณสมบตอยางใหมใหกลายเปนวา ... ไมวาจะทกข ไมวาจะสข ฉนกสรางสรรคตลอดเวลา คอมความขยนหมนเพยรดวยสตทคอยเตอนใหท าตามทปญญาบอก

ทวานนหมายความวา เ มอเราพฒนาปญญาขนมา ปญญาจะเปนตวบอกวาอะไรจะท าใหเกดความเสอม อะไรจะท าใหเกดความเจรญ ตามหลกแหงเหตปจจย เมอรวาอะไรจะท าใหเกดความเสอม สตจะคอยเตอนใหเราเรงแกไขปองกน ก าจด เมอรวาอะไรจะท าใหเกดความเจรญ สตกเตอนใหเราสรางสรรคท าสงนนขนมา

๓๐ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ถาเราอยดวยสต เรากไมประมาท ไมผดเพยน ไมหลงระเรง ไมมวเมา เรากจะกระตอรอรนเพยรพยายามละเวนสงทรวาควรละเวน และท าตามทรวาควรจะท า ถาอยางน เมอเจรญแลว หรอถงจะสขสบายแลว กเจรญตอไป ไมตองเสอม นแหละเปนจดส าคญ

พระพทธเจาทรงใหหลกประกนวา ถาเราไมประมาท เราไมตองเสอม ไมใชวาเมอเจรญแลวจ าเปนจะตองเสอมเสมอไป แตทจะเสอมหรอไมเสอมกอยทเหตปจจย ไมใชเสอมไปโดยเลอนลอย ใครบอกวาเสอมแลวกเจรญเอง เจรญแลวกตองเสอม กแสดงวาไมไดถอหลกเหตปจจย กลายเปนลทธเดยรถยททานเรยกวา อเหตวาท คอลทธแลวแตโชค ลทธแลวแตเวรแตกรรม หรอลทธทถอวาถงคราวกเปนไปเอง

สงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย กตองเสอมไปตามเหตปจจย และเจรญตามเหตปจจย ทนเหตปจจยจะรไดอยางไร กรดวยปญญา เรากพฒนาปญญาขนมาใหรเหตปจจย แตทนปญหากอยทวาเมอรแลวจะประมาทหรอไม ถาประมาทกอกนนแหละ ทงทรวาอนนไมด จะเปนเหตใหเกดความเสอม แตมนลอใจ กไปท าเสยน เลยกลายเปนท าเหตของความเสอม ทนในทางตรงขาม ทงทรวาอนนด จะเปนเหตปจจยใหเจรญ กผดเพยน พรงนคอยท า เดอนหนาคอยท า หรอละเลยเสยจนหมดโอกาส นเรยกวาคนประมาท กเลยหนไมพนวงจรของความเจรญแลวกเสอม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑

พระพทธศาสนาเกดขนมา กเพอแกปญหานดวย คอย าหลกไมประมาท ใหคนทงหลาย แมสขสบายแลวกยงไมประมาท คนผใด ทงทสขสบายแลวกยงไมประมาทได คนนนเรยกวาเปนคนทพฒนาแลว แตถาคนไหนจะขมขมนท าตอเมอเจอทกขบบคนหรอภยคกคาม พอสขสบายกนอน อยางนกเปนมนษยปถชนเตมท ไมมอะไรทแสดงถงการพฒนา

หลกความไมประมาทน ควรจะเนนเปนพเศษส าหรบสงคมไทย เพราะสงคมไทยเปนสงคมทสภาพแวดลอมทกอยางเออใหสขสบาย ชวนใหประมาท แตทงทพระพทธศาสนาย านก ไมใหประมาท แตคนไทยกลบมองขามหลกความไมประมาทนไปเสย เลยจะไดประโยชนจากพระพทธศาสนานอยเกนไป

ปถชนสามญกแยอยแลว ถาหลงตดยากลอมจะแยยงกวานน

ยอนมาดเรองมนษยปถชนสามญทวาตามปกตกเปนอยางน คอ ตอเมอถกทกขบบคนภยคกคาม จงลกขนดนรนขวนขวาย แตพอสขสบายกนอนเสวยสข แลวกวนเวยนเราตองมอยในวงจรเสอมแลวเจรญ เจรญแลวเสอมเรอยไป แตเรองไมใชแคนน ยงมคนทแยกวาปถชนสามญอก คอ แ มแตยามทกขกไม ดนรนขวนขวาย

ตามธรรมดาโดยธรรมชาต คนเรานนเวลาทกขบบคนภยคกคาม อยนงเฉยไมไดหรอก จะตองดน แตทไมดน หรอไมคอยม

๓๒ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ก าลงดนนน เกดจากเหต ๒ ประการ ๑. สบายมานานจนเคยตว จนเปนคนเหนแกงาย หรอจะ

เอาแตสบาย เคยตวตดเปนนสย อยกนในสงคมแหงความสนกสนานบนเทง อยกนอยางฟ งเฟอหรหรา ไมเคยเหนอยยาก ไมเคยล าบาก ไมเคยอดทนกเลยออนแอ พอมาเจอทกขบบคนภยคกคามเขากเลยทอแท พอไมไดอยางใจ แทนทจะดนกเลยออนใจระยอหมดแรงหมดก าลง กซบเซา เหงาหงอย จบเจา หรอคร าครวญรองทกขไป นพวกหนง เรยกวาพวกซ าเตมตวเอง

๒. เจอทกขแลว เตรยมจะดนรนขวนขวาย หรอภยมา เตรยมจะลกขนส แตเกดมยากลอมเขามา พอไดยากลอมเขา ทนกลมแลว ไมนกถงการทจะตองดนรนขวนขวาย เลยตดอยกบยากลอมนนเอง

เ รองยากลอมนส าคญนะ บางสงคมมยากลอมมากเหลอเกน ยากลอมทจะท าใหคนเจอทกขไมลกขนดนน มหลายระดบ

ก) อยางงายๆ กคอ สรา ยาเสพตด การพนน พวกนเปนยากลอมขนหยาบ มพษรนแรงมาก พอไปเจอยากลอมพวกนแลว ทจะลกขนดนรนขวนขวาย กไมเอาแลว ไดแตเมาซม ตดเพลน ครมใจ หวงลมๆ แลงๆ หลบทกข หนปญหาไปชวคราว แลวกนอนอก.. กเลยแย มแตทรดลงไป นอกจากนมอะไรอก

ข) ลทธคอยโชค กมาปลอบกนวา ไมเปนไรหรอกนา มนเสอมไดมนกเจรญได พอเสอมๆ ไป เดยวมนกเจรญเอง เดยวนพด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓

กนเยอะเหมอนกน นเรยกวาลทธแลวแตโชค ลทธนไมถกหลกพระพทธศาสนา

บอกแลววาพทธศาสนาถอหลกเหตปจจย สงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย จะเสอมหรอเจรญ ยอมเปนไปตามเหตปจจย ถามนษยตองการผล มนษยตองเพยรพยายามท าเหตใหถกตอง แตพอไปเจอลทธคอยโชค กคดวาแลวแตโชค เดยวมนกดเอง กเลยตดยากลอม เพลนอยกบความหวงทเลอนลอย ปลอยไปเรอยๆ บางทมนกไมดขนมา บางทมนกดดวยปจจยอนทตวไมไดศกษา หรอบางทเหตปจจยรายมาซ า เตม จากวกฤตก เลยกลายเปนวบต

ยากลอมมเยอะ ยากลอม กคอ อะไรกตามทมาชวยกลอมใจใหเพลนๆ สบายไปไดในเวลานนๆ แลวกเลยลมทกขลมปญหาและนอนใจ ลมดความเปนจรง

ค) ยากลอมอกอยางหนงกคอ ลทธรอคอยความชวยเหลอ หรอหวงพงอ านาจดลบนดาลทวามาแลวตงแตตน สงคมอนเดยเปนอยางนมานานแลว ตงแตกอนพทธกาล ออนวอนเอาอกเอาใจเทพเจาทกอยาง จนกระทงบชายญ หวงทจะใหอ านาจยงใหญภายนอกมาดลบนดาล ชวยเหลอ มวแตมองไปนอกตว ไมมองวาตวเราจะตองท าอะไร คดแตรอใหทานชวย ตวเรากไมตองท าอะไร มนจะส าเรจหรอไมส าเรจ กอยททาน มนขนตอทาน ไมไดขนตอเรา เราจะท าอะไรกไมมผล กไดแตนอนรอไป อยางนกเปนยากลอมอกอยางหนง ยากลอมนเมองไทยมเยอะ

๓๔ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ง) แมแตทเรยกวาการปฏบตธรรมชนสง อยางสมาธและวปสสนา ถาผดหลกเมอไร กอาจจะกลายเปนยากลอมไดทงหมด อยาไปนกภมใจวาเราปฏบตธรรมแลวจะถก โดยเฉพาะสมาธสมยนใชเปนยากลอมกนมาก คอวา พอท าสมาธไดกใจสบาย หายทกขหายรอน เคยกลมใจมความเครยดกหาย กมความสขด ทนพอมความทกขมากนงสมาธแลวกสบาย

แมแตสมาธทวาด เมอปถชนได กมกเอามาใชเปนยากลอม

ส าหรบเรองสมาธนทานกไมไดถงกบประณามเสยๆ หายๆ กใชไดอย เพราะเปนประโยชน อยางนอยคนเราจตใจวาวน กระวนกระวาย กระสบกระสาย ท าอะไรไมได กมานงสมาธ ใจจะไดรวม สงบลง จะไดพก จะไดตงมน ประโยชนทตองการอยทตรงน แตพรอมกนนนเราจะไดก าลงดวยนะ ไมใชพกเฉยๆ

การพกดวยสมาธนท าใหเราไดก าลง และท าใหเราพรอมทจะเดนหนาตอไป สงทตองการกคอเอาไปใชประโยชน ไมใชวาสมาธเพยงเพอไดพก ไดนอนหลบ มาเพลน มาซม มาเสวยความสข หรอหาความสขอยกบสมาธ จนตดจมอยทนน อนนเปนเรองทตองระวง เพราะท าผดพลาดกนเยอะ

อยางในเมองฝรงกมทางเขวไดมาก เพราะฝรงไมเคยเจอสขสงบอยางน เขาเจอแตความเครยด ความทกขทางจตใจ จนเปนโรคจตโรคประสาทกนมาก เมอไมรหลกการทเปนพนฐานไว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕

พอไดสมาธ กเลยสบาย ไดทางออก กเลยมาตดยากลอมเสยอก ดไมดสมาธทใชผดทางอยางนจะพาใหสงคมฝรงเสอมไปดวย

การปฏบตสมาธนเปนเรองละเอยดออน ชาวพทธเองกตองระวง สมาธนนไมใชเพอหยด แตเพอเดนหนาตอ อยาลมวาสมาธเปนเพยงองคธรรมหนงในกระบวนปฏบตของไตรสกขา ซงเปนเรองของการพฒนามนษย พระพทธเจาตรสไวแลววา การปฏบตตองด าเนนไปใหครบไตรสกขา ศลเพอสมาธ สมาธเพอปญญา ปญญาเพอวมตต ถายงไมบรรลจดหมายอยาเพงหยด

องคธรรมทกอยางในพระพทธศาสนา อยในกระบวนการ พฒนามนษยทงสน ถาองคธรรมไหนมาท าใหมนษยหยด คอไมสงผลเปนปจจยเออในการเดนหนาตอไป กตองสงสยวามหวงผดแลว อนนขอย าวา การปฏบตธรรมขอใดกตาม แมจะดจะสข ถาท าใหเราหยด กควรสงสยวาคงจะปฏบตผด เพราะองคธรรมทกอยางนนมไวเพอเปนองคประกอบในกระบวนการพฒนามนษย จงจะตองเปนปจจยทสงตอใหกาวตอไปจนกวาจะบรรลจดหมาย

สมาธมเปาหมายเพอใหเรามจตตงมนแนวแน ซงจะเปนจตทเปน กมมนย แปลวา ควรแกการงาน หรอเหมาะแกการใชงาน ประโยชนแทอยทน คอเอาไปใช และการใชทส าคญกคอใชงานทางปญญา โดยน าไปคดพจารณาแกปญหา คนหาความจรง ตลอดจนมองดสภาวธรรมใหเหนชด เพราะจตทเปนสมาธนเปนจตทใส สงบ มนคง แนวลงไป จะมองอะไรกเหนชดเจนแจมแจง จะ

๓๖ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

คดอะไรกเปนล าดบ ไมมอะไรมาวน มารบกวน มาบง มาขวาง มาแทรกแซง

รวมความวา สมาธกเปนองคธรรมในการปฏบตอยางหนงทตองระวง ถาไมวางทาทใหดอาจจะท าใหเขว อาจจะท าใหหลง อาจจะท าใหตกหลมไดงาย ฉะนนจงตองย ากนไวมใหลมวา สมาธเปนเพยงองคธรรมหนงทจะสงผลตอไปในกระบวนการของไตรสกขาเทานน ถาเมอไรไปหลงตดในความสขทเกดจากสมาธนน กจะกลายเปนยากลอม ซงแปลวาผดทางแลว

ตอเมอใดเราบรรลผลส าเรจ บรรลความสมบรณของการพฒนาตน เปนพระพทธเจา หรอเปนพระอรหนตแลวนนแหละ จงไมตองใชสมาธในแงสกขา แตเพราะจบสกขาแลว ทานจงใชเวลาใหผานไปดวยการเผยแผธรรม บ าเพญประโยชนสขแกผ อน เวลาเหนอยขนมาทานกนงสมาธพกผอน เรยกวา “ทฏฐธรรมสขวหาร” พวกเรากเหมอนกน ใชสมาธพกผอนได แตพกแลวอยาไปตดเอาสมาธเปนยากลอมกแลวกน ย าวาเอาสมาธเปนทพกได แตอยาใหตดเปนยากลอม

มาตรวดระดบการพฒนาของคน ทดไดไมยาก เมอคนเจอทกขก าลงลกขนดน พอตดยากลอมกหยด

เพลน ลมทกขไป เลยหมดแรงดน นแหละจงกลายเปนแยยงกวาปถชนสามญ เพราะวาปถชนสามญนนเมอถกทกขบบคน หรอถก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗

ภยคกคาม กลกขนดนรนขวนขวาย ตอเมอสขสบายจงลงนอนเสวยสข แตคนทตดยากลอมนต ากวาระดบปถชนสามญไปอก เพราะเจอทกขกไมดน ไดยากลอมแลวกสบาย เพลน ซมเซอง ซบเซา กเพลนอยกบยากลอมนนแหละ ไมไปไหน ไมอยากท าอะไร ไมแกปญหา ตกอยในความประมาท กลายเปนคนทนอนเสวยสขตงแตยงเปนทกขอยดวยซ า

พทธศาสนาย าเรองน คอ หลกความไมประมาท ทานเตอนวา แมแตเปนอรยบคคลขนพระโสดาบน หรอพระสกทาคาม จนถงพระอนาคาม ตราบใดยงไมไดเปนพระอรหนตแลว อยานอนใจ อาจจะประมาทไดตลอดเวลา มแตพระอรหนตเทานนทจะไมประมาทไดอยางแทจรง เพราะคนเราน เวลามความสข อยางหนง ยามประสบความส าเรจ อยางหนง หรอคราวทเกดความรสกภมใจวาเรานดแลว อยางหนง สามตวนมกลอใหหยอน หรอไมกหยดเลย พดสนๆ วา ตกหลมความประมาท

เมอประสบความส าเรจหรอมความสขแลวประมาทนนเหนไดชด แตคนทมความด ถาเกดความภมใจกตองระวง อยางพระโสดาบน ภมใจวาเราไดบ าเพญความดส าเรจมาถงแคน พอเกดความพอใจอยางน กชกจะเฉอย ไมเรงรด ไมกระตอรอรน พระพทธเจาตรสเตอนพระอรยบคคลทเปนอยางนวา เธอเปน ปมาทวหาร แปลวา ผอยดวยความประมาท ฉะนนอยาไดนอนใจ ชาวพทธตองเดนหนาเสมอ

๓๘ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ตามทพดมาในทน เราสามารถแบงมนษยไดเปน ๔ ระดบ โดยวดจากมาตรฐานปถชน คอ

๑. มนษยทต ากวามาตรฐานปถชนสามญ คอพวกทเจอทกข กไมดน ถกภยคกคามกไมตนตว ไดแตทอแท ระทดระทวย จบเจา หรอไมกนอนเฉอย เพราะตดยากลอม เพลนไปเรอยๆ สวนในเวลาทสขสบายไมตองพดถง กยงเพลดเพลนหมกมนมวเมา เรยกวา ทกขกไมดน สขกนอนซม หรอทกขกซม สขกซม

๒. มนษยปถชนสามญ คอพวกทวาถกทกขบบคน หรอถกภยคกคาม กลกขนดนรนขวนขวาย พอสบายกลงนอนเสวยสขเฉอยลงไป

๓. มนษยทพฒนาแลว คอพวกทวาเมอถกทกขบบคน หรอถกภยคกคาม กลกขนดนรนขวนขวาย แตแมจะสขสบายแลวกยงเพยรสรางสรรคตอไป ไมหยด พวกนนบวาเขาสทางของอารยชนแลว

๔. มนษยทประเสรฐทสด คอยามทกขบบคน หรอภยคกคาม กไมพลอยทกข จตใจยงปลอดโปรงผองใสอยได แลวกขวนขวายท าสงทควรท าตอไป หมายความวา ในดานการกระท า กมความเพยรพยายามสรางสรรค และในดานจตใจ กมความสข ไมถกทกขครอบง าดวย และแมจะสขแลวกยงขวนขวายสรางสรรคตอไป

คนเราทพฒนาแลวโดยมากกยงไดแคขนท ๓ คอถกทกขบบคน หรอภยคกคามกขวนขวายจรง แตจตใจไมสบาย กระวน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๙

กระวาย ทรนทราย แมวาจะไมประมาทกจรง แตยงมความเดอดรอนใจ มความเครยดในใจ ดงจะเหนกนมากในปจจบนนวา ผ ทขยนหมนเพยรจ านวนมากมความทกขในใจดวย เปนคนขยนจรง แตเรารอน เครยด ซงแสดงวา ยงพฒนาไมถงทสด

ฉะนน คนในสมยปจจบนน ทวาเปนคนขยนหมนเพยร แตจตใจมความเครยดมความทกขนน จะตองไดรบการแกไขใหพฒนาตอไปอก ใหเปนคนชนดทวา ทงๆ ททกขภยบบคนคกคาม จตใจกยงดงามสขสบายปลอดโปรง พรอมกนนนกเพยรพยายามสรางสรรคตอไป แมถงยามสขสบายกไมหยดหรอผดเพยน

จะตองระลกไววา คนทพฒนาแลวนน เขาจะเปนอยหรอท าการอะไร กไมไดขนตอความสขความทกข แตเขาขนตอปญญา ปญญาเปนตวรวาอะไรควรท า หรอไมควรท า และสตกคอยบอกหรอคอยเตอน ใหเวนสงทควรเวน และใหท าสงทควรท าตามทรดวยปญญานน นแหละเปนหลกส าหรบวนจฉยระดบการพฒนาของคน

ส ารวจคนไทย วามศกยภาพทจะเผชญวกฤตแคไหน

หนมาดสงคมของเรา สงคมไทยเวลานไดประสบภาวะทเรยกวาเปนความทกข ถงขนเปนวกฤตการณ ซงเปนเวลาทควรจะน าหลกการของพระพทธศาสนามาใชไดเตมท แตเวลานเราเปนอยางไร ลองส ารวจตวเราแตละคน และส ารวจสงคมไทยวาได

๔๐ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ปฏบตตามหลกการของพระพทธศาสนาทวามานแคไหนเพยงไร เวลานเราถกทกขบบคน ถกภยคกคามแลว เราลกขนดน

รนขวนขวาย มความขยนหมนเพยรทจะสรางสรรคหรอเปลา หรอวาเราไปตดยากลอม ตดสรา ยาเสพตด การพนน นพวกทหนงเหนงาย หรอเลยจากนนอกพวกหนงกไปตดลทธออนวอน ลทธนอนคอยโชค ลทธหวงผลดลบนดาล จนกระทงตดสมาธเปนยากลอม ถาตดกตองรบลกขนมาแกไขกน

ทจรง เรองตดยากลอมนเปนปญหาของสงคมไทยมานานแลว ไมใชมเฉพาะเวลาน แตเวลานเปนตอนส าคญทเราจะตองรบแกไข ถาไมแกตอนนสงคมจะเลวรายหนกลงไปอก เพราะวกฤตจะกลายเปนวบต แตถาแกเสยตอนน วกฤตกมทางทจะกลายเปนววฒน คนทฉลาดตองเอาวกฤตเปนววฒนใหได เพราะวกฤตเปนชวงตอระหวางวบตกบววฒน หมายความวา ถาท าด ท าถก วกฤตกจะกลายเปนววฒน แตถาท าไมด ท าไมถก กจะกลายเปนวบตไปเลย

ตอนนสงคมไทยมาถงชวงหวเลยวหวตอทส าคญ ยามมทกขน ถาเราลกขนดนรนขวนขวาย กจะเปนโอกาสแหงการพฒนาคน ยงถามองสงคมในวงกวาง กเปนโอกาสดเลศทจะพฒนามนษย เพราะคนเราเรยนรไดมากจากปญหา ไดศกษาจากความทกข

ขอใหส ารวจดเถด คนทจะพฒนาจากการมความสขหาไดยาก ในประวตบคคลส าคญ และประวตศาสตรของชาตทเจรญ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๑

ทงหลาย จะเหนแตมนษยทพฒนาจากการแกปญหา และเขมแขงขนมาจากการเผชญทกขทงนน สวนคนหรอชาตประเทศทสบายมความสขแลว ไมมอะไรจะใหส หรอคดแกไข กเลยไมมอะไรจะใหใชความคด ท าใหโนมไปในทางทจะหลงเพลดเพลน เพราะฉะนนคนทมความสขแลวน ถาไมมคนสอนทด หรอไมมกลยาณมตร และตวเองกไมรจกคด ไมหาแบบฝกหดมาท า จงเจรญยากทสด

คนทมความทกขนนแหละ ทกขมนจะสอน คอมนท าใหเราตองดนรนหาทางออก คดแกไข ใชก าลง ใชฝมอ เรยกวาไดใชทงสมองและมอเตมท รวมทงเทากตองเคลอนไหวไมไดหยด จงไดฝกตวเองตลอดเวลา เปนอนวา คนเราเรยนรและพฒนาตนเองจากการพยายามแกปญหา ทส าคญอยางยงกคอ เมอเราพยายามแกไขปญหา เรากไดพฒนาปญญา เพราะเราตองคด พอเราคดหาทางแกไขปญหา ปญญากคอยๆ เกดขนมา ยงถาเปนคนรจกคด หรอคดเปน กยงกาวไปไกล

ถาไมมปญหาใหคด แลวปญญาจะพฒนาไดอยางไร ถาไมมโจทยเลขแลวเราจะคดเลขเกงไดอยางไร ถาไมท าแบบฝกหด จะเกดความช านาญไดอยางไร

ฉะนนคนทเกดมากบความสข ถาไมระวงตวใหด มวประมาทอยกเสยเปรยบมาก สวนคนทเกดมาเจอความทกข เมอวางใจถกกไดเปรยบในแงทจะพฒนาตนเอง อนนเปนคตส าคญทจะตองเอาไวสอนลกหลาน

ขอใหจ าไววา ชวตกตาม สงคมกตาม ทไมมแบบฝกหด

๔๒ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ยอมยากทจะพฒนา เพราะฉะนน คนใดสงคมใด ไดเจอทกขภยและความยากล าบากมามาก เปนผ ทท าแบบฝกหดมาแลว กจะเกงกลาสามารถและประสบความส าเรจ ชวตใดสงคมใดอยสขสบายกตองไมประมาท ใหรบหาแบบฝกหดมาท า

เรมแตในครอบครว กตองดพอแมวาชวยใหลกพฒนาหรอไม

อยางคนทประสบความส าเรจมาเปนพอเปนแม เปนหวหนาครอบครวในปจจบนน หลายทาน ในอดตยากจนขนแคน ตอนเปนเดกล าบากมาก บางวนมรบประทาน บางวนไมม ตองชวยพอแมหาเงน ขยนอดทนดนรนขวนขวาย จนกระทงประสบความส าเรจ ครอบครวเปนปกแผน ร ารวย

พอร ารวยแลวกคดวา เราล าบากมานกหนาแลว ถงลกเรากขอใหเขาสบายใหเตมท คดอยางนแลว กเลยบ ารงบ าเรอลกใหญ บางทกเลยกลายเปนเสยไป เพราะอยางทบอกแลววา สขไมชวยใหคนไดเรยนร แตคนเราเรยนรจากการแกปญหา ฝกหดพฒนาตนจากการเผชญความทกขยากล าบาก

คนทเ กดมาทามกลางความพรงพรอมสขสบาย จงเสยเปรยบหลายอยาง เรมแตไมมเครองทดสอบ ไมมแบบฝกหด ไมไดทงความเขมแขงในการดนรนตอส ไมไดทงทกษะจากการฝกพฤตกรรม และไมไดทงปญญาในการคดแกปญหา ขอย าวาสองอยางนส าคญยงนก คอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๓

๑. ความเขมแขง ความหนกแนนมนคง ทจะท าการทงหลายใหส าเรจดวยความพากเพยรขยนอดทน

๒. ความรคดรพจารณาใชปญญาแกปญหา ท าการสรางสรรค พฒนาตนใหเจรญงอกงามมความสามารถยงขนไป

คนทเกดมากบความสขนน สองอยางนไดยากเหลอเกน คอทจะไดความเขมแขงทนทาน และไดปญญาแกปญหานยาก ฉะนน พอแมตองเปนกลยาณมตรทด คอเปนคนทระวงไมใหลกตกอยในความประมาท รจกหาแบบฝกหดใหลกท า

ถามวา ถาเปนอยางทวานน พอแมหลายรายทเคยทกขมาแลว พอประสบความส าเรจสขสบายกคงตองประมาท แตบางคนกยงไมเหนประมาท กยงขยนขนแขงตอไป ท าไมเปนอยางนน

ค าถามนตอบไมยาก เพราะวาพอแมเหลานนด นรนขวนขวายมานานจนเปนนสย เคยชนอยางนนแลว แมจะมความสขสบายขนมา ความเคยชนเกากท าใหขยนตอไป แกอยนงไมได

แตกจะเหนไดวาหลายคนหนไมพน บางคนเคยทกขมามาก แตตอมาพอประสบความส าเรจ มความสข กหนไปมวเมาประมาท มใหเหนถมไป แตหลายคนกอยางทวาแลว ยงเคยชนกบนสยเกา เรยกวามบญเกาทสะสมไว จงอยได แตลกไมมบญเกาสะสมไวอยางนน เพราะฉะนนพอแมจงตองถายทอดบญนให

อยาถายทอดใหลกแตทรพยภายนอก ควรสนใจถายทอดทรพยภายในของตวเองนแหละใหลก ทรพยทประเสรฐของเรากคอ

๔๔ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

นสยแหงความขยนหมนเพยร ความรบผดชอบ ความเพยรพยายามขยนอดทน ประสทธภาพในการแกปญหา การสทกขสอปสรรค ทเราสรางขนมาในตวนแหละ นคอทรพยอนประเสรฐ เรยกวาอรยทรพยจากภายในตวเราแทๆ ทควรใหแกลก

ลกไดเงนทองภายนอกเทาไร กไมเทาไดอรยทรพยภายในน พอแมควรจะถายทอดทรพยนใหได

อยาไปมวแตนกใหลกมความสข ไมทกขอยางเรา ไมจ าเปนตองใหเขาทกขอยางเราหรอก แตขอใหถายทอดอรยทรพยใหเขาดวย คอคณสมบตของตวเอง ทไดมาระหวางทเพ ยรพยายามสรางเนอสรางตวนนแหละ

วกฤตทแทของสงคมไทย ไมใชวกฤตเศรษฐกจ

ทวามานเปนเรองในระดบชวตสวนตวและครอบครว เรองของสงคมกเหมอนกน ในสงคมทมความสขสบาย คนทงหลายยอมมความโนมเอยงทจะเหนแกงาย เหนแกความสะดวกสบาย ลมหลงเพลดเพลนมวเมาฟ งเฟอส าเรงส ารวย และพรอมกนนนกจะออนแอใจเสาะเปราะบาง เมอเปนอยางนนแลว เวลาเจอทกขกมกสไมไหว เพราะเคยชนกบความเหนแกงายสะดวกสบาย พอเจอทกขกทอ ฉะนนจงตองปลกใจกนขนมา

ยามวกฤตนเปนตอนทส าคญ และความส าคญนนกอยทวา เราจะท าอยางไรใหทกขนสอนคน วกฤตทพดกนวาเปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๕

โอกาส นน ๑. ตองใชโอกาสนน ไมใชเปนโอกาสแตกทงโอกาสเสยเปลา ๒. โอกาสทส าคญทสดกคอ ใชเปนโอกาสในการพฒนาตว

คน วกฤตการณของสงคมไทย ทเจอกนมาน ทวาเปน วกฤต

เศรษฐกจ ไมส าคญเทาไรหรอก ยงไมใชวกฤตทแท วกฤตทแทของสงคมไทยซอนตวอยลกกวานน และเราก าลงประสบวกฤตน ประเทศชาตไทยจะไปดหรอไปรายกตอนน

การสญเสยเงนทอง หรอสญเสยทางเศรษฐกจนนไมเทาไรหรอก แตถาสญเสยความเปนมนษยนส รายทสด คอการสญเสยคณภาพของคน ถาใชศพทสมยใหมในความหมายแคบๆ ของลทธเศรษฐกจแหงยคน กวาสญเสยทรพยากรมนษย

เราสญเสยไปอยางหนงแลว คอสญเสยทางเศรษฐกจ อยาใหสญเสยซ าสอง คอสญเสยคณภาพมนษยดวย

เวลาน เราอยในภาวะทเสยงมาก ถาบรหารบานเมองไมด เราจะสญเสยอยางทสอง คอ จะสญเสยคณภาพของมนษยดวย ถาสญเสยคณภาพของมนษยกคอสญเสยคน ซงเปนการสญเสยทย ง ใหญกวาการสญ เ สย เ ง นทองท รพ ย สนทาง เศรษฐกจ เพราะฉะนน วกฤตทแทจรงของสงคมทไทยอยตรงน คอ วกฤตคณภาพคน ทเปนตวตดสนวาเราจะไปรอดหรอไม

แมแตจะแกวกฤตทางเศรษฐกจไดส าเรจหรอไม กอยทตรงน คออยทวาจะแกวกฤตในเรองคณภาพคน ดวยการพฒนามนษย

๔๖ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ไดส าเรจหรอไม ถาเราใชโอกาสนไมเปน กจะสญเสยซ าสอง เสยเศรษฐกจ เสยเงนเสยทองแลวไมพอ จะเสยคนไปดวย

ตอนนถาไมระวงตงตวใหด คนไทยจะไมไดอะไรขนมาเลย ดไมดกจะไปจมกนอยอยางทวาแลว คอ ตดยากลอม

มวลมหลงสรา ยาบา การพนนบาง ตดลทธรอโชคชวย ลทธรอความชวยเหลอจากภายนอก

รออ านาจดลบนดาลบาง อนนแหละคอการสญเสยคณภาพคน ซงกคอเสยคน ถา

เราเสยคนอยางนแลวเราจะไมฟนเลย เพราะจะไมมก าลงทจะมาพฒนาเศรษฐกจ ถาเศรษฐกจจะดขนมา กจะเปนเศรษฐกจแบบทไมมนคง ไมยงยน เปนของบงเอญตามกระแส เปนเศรษฐกจหลอกๆ บวมโปงขางนอก แตกลวงขางใน

อยาลมวาตอนทผานมาน เราบอกวาทเกดวกฤตเศรษฐกจกเพราะเรามเศรษฐกจแบบฟองสบ แลวตอนนฟองสบมนแตก เศรษฐกจฟองสบกคอเศรษฐกจทไมมเนอหาสาระ ไมมแกนสาร มองเหนแตเปลอกนอกโปงใหญขนมา เปนเศรษฐกจแบบลกโปง การทมนแตกตอนนกดแลว เพราะลกโปงยงเลกอย ถาลกโปงใหญขนไปแลวแตกจะเปนอนตรายมากกวาน เพราะฉะนนแตกเสยดแลว ภยอนตรายยงนอยหนอย

ขอย าวา ตอนนอยาใหเสยซ าอยางทสองคอ คณภาพมนษย ถาเราฟนมนษยไมขน ดไมดเราจะไปเพลนกบเศรษฐกจอกแบบหนง คอ เศรษฐกจแบบยากลอม และเศรษฐกจแบบรวยทาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๗

ลด ซงจะไมไดอะไรขนมา เพราะเปนเพยงอกรปแบบหนงของเศรษฐกจฟองสบ การทเศรษฐกจฟองสบแตกไปน นาจะเปนคตสอนใจเราใหมาสรางสรรคเศรษฐกจทมนคงยงยนกนเสยท อยาไปหลงกบเศรษฐกจแบบวบวาบ ซงไมมแกนสาร

เศรษฐกจแบบทวา คอ เศรษฐกจทางลด เศรษฐกจรวยไว เศรษฐกจมกงาย เศรษฐกจยากลอม เศรษฐกจมอมเมา เศรษฐกจแบบนไมยงยน เพราะไมมแกนสารอยในตวคน คอความสามารถในการผลต และความเขมแขงพากเพยรในการสรางสรรค พดงายๆ วาไมเปนเศรษฐกจทเกดจากความเพยรสรางสรรค และความสามารถในการผลต เพราะคนขาดคณภาพ ไมเปนนกผลต ไมเปนนกสรางสรรค

ทวาวกฤตเปนโอกาส คอใชเปนสอพฒนาความสามารถในตวคน

ประเทศทจะเจรญทางเศรษฐกจอยางแทจรง พลเมองจะตองมความสามารถในการผลตหรอในการสรางสรรค จงจะสรางเศรษฐกจทมนคงยงยนได

เศรษฐกจทมนคงมแกนนน ตองมฐานนอยในตวคน คอความสามารถในการผลต และในการคดสรางสรรค

อยางสงคมอเมรกนทพดกนนกหนาถงความสามารถในการแขงขน ไมวาจะใชค าไหนกตาม กคอ ตองมความสามารถอย

๔๘ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ในตวคน ถามฉะนนกจะเปนเศรษฐกจวบวาบแบบยมเขามา หรอเปนเศรษฐกจหลอกตา ทไมยง ยนไมมนคง แลวกจะลอใหเพลดเพลนสบาย และตายใจ แลวกตกอยในความประมาท ยงซ าเตมตวเองหนกลงไป

เพราะฉะนน จงกลาววา เวลานประเทศไทยมวกฤตทส าคญยงกวาวกฤตเศรษฐกจ ซงเ ปนวกฤตทแทคอ วกฤตคณภาพคน หรอวกฤตในการพฒนามนษย อยาใหการสญเสยทางเศรษฐกจนน มาซอนดวยการสญเสยทรพยากรมนษยไปอก เดยวจะไมมทนทจะไปฟนเศรษฐกจนนขนมา แตถาเราตงหลกใหด เราเอาโอกาสนมาใชในการพฒนาคน เรากจะไดและจะเปนการไดทเปนแกนสาร ทยงยนดกวา

เพราะฉะนน จงตองมาย าเรองน คอการทจะกคณภาพคนขนมา ขอใหมองยอนดวา การทเราสญเสยทางเศรษฐกจถงขนวกฤตครงน อาจจะเปนไดวา เราไดเสยคณภาพคนไปกอนแลวดวยซ า ใชหรอไม?

เพราะเราสญเสยคณภาพคนนไปแลวเราจงมาเจอกบวกฤตเศรษฐกจ ตอนนเราจงจะตองกคนขนมา แลวคนนแหละจะมากเศรษฐกจได แลวจะเปนเศรษฐกจทมนคงยงยนอยางแทจรง คนทมคณภาพ หรอจะใชศพททางเศรษฐกจสมยนวา ทรพยากรมนษยทดมคณภาพนแหละ ทเราจะตองสรางขนมา

มนษยทมคณภาพนน ถาใชค าสนๆ กคอมนษยทมธรรมนนเอง เชนมความเพยรสรางสรรค มความเขมแขงไมพรนตอทกข

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๙

ภย มความไมประมาท เปนคนใชปญญาพฒนาสรางสรรคตลอดเวลา ไมวาจะมทกขบบคนหรอภยคกคามหรอไม ถงแมจะเปนยามสขสบาย กยงใชสตปญญาสรางสรรคตอไป ถาไดอยางน ละก เราไมกลววกฤตใดๆ เลย

เปนอนวา สงส าคญตอนนกคอ ตองใชโอกาสใหเปนประโยชน เรมดวยเสยหนงแลว อยาเสยซ าสอง ถงจะเสยดานวกฤตเศรษฐกจแลว แตถาเราพฒนาคนได ไมตองเสยใจ เพราะเราไดคม เราไดสงทประเสรฐกวา เหมอนคนทตกทกขไดยากแลว กลบสรางเนอสรางตวขนมาได จะเปนคนทเขมแขง มสตปญญาความสามารถทเปนฐานอนมนคงของเศรษฐกจนนสบไปอยางยนยาว

ประเทศไทยจะเจรญกาวหนากอยทการใชโอกาสตอนน ปญหาอยทวาเราจะพฒนามนษยไดส าเรจหรอไม มาพฒนาคนใหเขมแขง ไมหวนตอทกขภย เปนคนทรจกใชปญญา และมความเพยรสรางสรรคกนเถด ถาท าไดอยางน นแหละคอวกฤตเปนโอกาสอยางแทจรง

วกฤตเปนโอกาสทแทอยทน คอท าอยางไรเราจะใชสถานการณแหงทกขภยนสรางคณภาพคนขนมาได

เราจะตองสรางทนมนษย คอพฒนาคณภาพของคนไทยขนมาใหได อยาไปหลงใหลกบเศรษฐกจวบวาบทลอตาลอใจ ใหอยากไดอยากเอา ถามนไมมเนอหาแกนสาร ไมชวยใหมนษยพฒนา แตกลบท าใหมนษยมวเมาออนแอ เราอยาไปเอาเลย

๕๐ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

อยาเอาเลย เศรษฐกจมกงาย ไสกลวง ทไรศกดศร ไมมเกยรต

เราตองเขมแขงทจะปฏเสธเศรษฐกจประเภททไรแกนสาร ไมเหนแกการไดเงนไดทอง ทมลกษณะตอไปน คอ

๑. เศรษฐกจทท าลายโอกาสในการพฒนามนษย ท าใหเสยคณภาพคนลงไป

๒. เศรษฐกจทซ าเตมลกษณะนสยไมดทมอยในพวกเราจ านวนไมนอย คอ การทเคยสขสบายแลวเหนแก งาย เหนแกสะดวก เปนคนออนแอ ไมส งานยาก อยาซ าเตมคนไทยดวยเศรษฐกจชนดทไดเงนทองมางายๆ ซงยงจะท าใหคนไทยไมพฒนาตวเอง แลวยงเหนแกงาย เอาแตสะดวกสบาย กลายเปนทาสของสงคมอนเขาในระยะยาวหนกลงไปอก

๓. เศรษฐกจทลดคณคาของความเปนมนษย เศรษฐกจใดเราสรางสรรคข นมาดวยความเพยรพยายามบากบน ใ ชก าลงสตปญญาของตนเอง ดวยความสามารถในการผลต อนนนคอเศรษฐกจมคณคาของความเปนมนษยทเราควรจะภมใจ แตเศรษฐกจใดทไดมาอยางคนทหมดหนทาง ตองไปขายเนอขายตว หรอไปหลอกลอมอมเมาเพอนมนษย อนนนเปนเศรษฐกจทลดคณคาของความเปนมนษย สงคมไทยเราจะเอาหรอเศรษฐกจแบบนน? ถามองเชงเปรยบเทยบระหวางประเทศ กเหมอนกบเสยศกดศร คณไมมทางอนแลวหรอ จงตองท าแบบน

จรงอย เศรษฐกจหาเงนหาทองแบบน บางประเทศเขา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๑

อาจจะท าบาง แตเขาท าเปนเครองเลน อยางสงคมอเมรกนน โดยสวนใหญกคอเขามความภมใจในความเพยรสรางสรรค เชน ทเขาคยอยตลอดเวลาวาเขามความภมใจในสงคมของเขา ทสรางสรรคอตสาหกรรมขนมาดวย จรยธรรมแหงการท างาน (work ethic)

ความเพยรสรางสรรคอนนส ทอเมรกนเขาภมใจ ผลส าเรจทแททางเศรษฐกจสวนใหญของประเทศของเขาอยทน ไมไดอยกบสงเลกๆ นอยๆ ทเปนเครองเลน ไวลอเดกๆ อยางเชน ลาสเวกส หรอแอตแลนตกซต เปนตน

อนนนเขาไมไดมไวส าหรบสรางสรรคประเทศของเขา แตมไวกนคนอนไมใ หพฒนาความสามารถทจะเจรญอยางเขา เพราะฉะนน คนไทยเราจะตองมความระมดระวงไมประมาทตลอดเวลา อยาไปเอาเลย เศรษฐกจมกงายไสกลวง อยางเชนเศรษฐกจรวยทางลด เรามาพฒนาคนใหเปนฐานของเศรษฐกจทยงยนมนคงกนดกวา

เพราะฉะนน จงขอย าวา เวลานสงคมไทยอยในภาวะวกฤตทส าคญทสด ซงส าคญกวาวกฤตทางเศรษฐกจ คอ วกฤตคณภาพคน ทเปนเรองของการพฒนามนษย ตววกฤตกอยตรงทวาเราจะตนขนมาและเรงใชโอกาสนในการสรางสรรคมนษยทมคณภาพ ไวเปนทนในการพฒนาประเทศชาตระยะยาวหรอไม

ตอนนจะตองมาชวยกนกระตนเตอนและปลกใจ เพราะคนไทยนจะใหไดอยางทพดไปแลวแสนยาก เนองจากคนไทยจ านวนมากกอยางทวาไปแลว เคยแตสขสบาย พอเจอทกขเขา กไดแต

๕๒ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ทอแท จบเจา คร าครวญ ระทมทกขมาก หรอไมกไปตดยากลอม มวแตเพลน ครมใจกนอย

คนททกขนน ในดานหนง เราอยาปลอยใหเขาโดดเดยว ในสงคมอยางนใครมหนาทรบผดชอบกมาชวยกนหนอย มาชวยกนปลกใจ ปลอบใจ และใหก าลงใจ บางครงเขาจะหาเครองปลอบใจบาง เรากรทน ผอนๆ สายปานใหบาง แตคอยระวงนะ อยาใหเขาไปตดยากลอมเปนอนขาด สงทเอามาปลอบใจหรอแมแตกลอมใจนนเอาพอใหพกใจ หายเดอดรอนสบสนวาวนกระวนกระวายไปไดบาง โดยทตวเราเองรอย คอยคมไวอยาใหเขาไปตดยากลอม

ขอนตองย าเดดขาดวาไมใหตดยากลอม เสรจแลวกปลกใจขนมา ใหเขาขยนหมนเพยร ใหรวมก าลงรวมแรงมาส รวมใจกนเผชญทกขเผชญปญหา พากนเดนหนาตอไป สงคมจะพฒนาไดอยางแนนอน

เอาทกขเปนฐานสความกาวหนา เอาปญหาเปนเวทพฒนาปญญา

ขอย าเรองการสรางสรรคคณสมบตในตวคนไทยน เวลาน ทวาเปนโอกาสกอยทนเอง เพราะเปนยามดทสด ถาใจเราตงรบมน

ชวต ครอบครว วงศตระกล สงคม ตลอดจนอารยธรรมทเจรญมา มกเรมตนจากการมทกข มปญหา ถกทกขบบคนภยคกคาม ลองดประเทศปจจบนทเขมแขงนนเปนอยางไร ถาเปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๓

ประเทศทไมตดยากลอม กจะเปนอยางนทงนน คอมพลเมองทขยนหมนเพยร เขมแขง ส เดนหนา โดยมภมหลงจากการตอส ดนรน ขวนขวาย ถกบบคน มภยคกคาม เจอทกขมากอนทงนน

บางประเทศแมกระทงปจจบนกยงทกขเตมท แมวาแสนจะแหงแลง เขากพยายามแกไข เชนท าอยางไรจะใหทะเลทรายกลายเปนปา มบางคนพดวา คนอสราเอลกบคนไทยน มความสามารถคนละอยาง เปนการพดใหข าขน เขาบอกวา คนอสราเอลมความสามารถทจะท าทะเลทรายใหเปนปา แตคนไทยมความสามารถทจะท าปาใหเปนทะเลทราย กเปนความสามารถคนละอยาง แตอยางไหนจะสรางสรรคกวากน

ประเทศอสราเอลนนทกขภยบบคนคกคามเหลอเกน ไหนจะธรรมชาตแหงแลง แผนดนเปนทะเลทราย ไมมน า ไมมตนไมและพชพนธ ไหนถกประเทศอาหรบเพอนบานคอยจองจะตอยทกวน เรากเหนอยชดๆ สวนคนไทยเรานแสนจะสขสบาย ซงกเปนขอดแลว แตท าอยางไรคนไทยเราจะไดประโยชนจากขอดหรอขอไดเปรยบนน และรจกใชหลกพระพทธศาสนา คอคตทวา คนทพฒนาแลวแมสขสบายกยงไมประมาท ยงขวนขวายเพยรสรางสรรคตอไป ถาคนไทยท าไดอยางน เราจะไดสองเทาทวคณ

จะตองตระหนกวา ความไมประมาทนแหละคอมาตรฐานวดการพฒนาของมนษยชาต ไทยเรามโอกาสดแลวทนาจะไดประโยชน เราไมไดอยในภาวะทถกทกขบบคนภยคกคามตองดนรนขวนขวาย เพราะสงคมของเราโดยพนเดม อยกนสข

๕๔ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

สบาย ในน ามปลา ในนามขาว แตท าอยางไรเราจะไมประมาทดวย ขอใหไดอนน

ถงตอนนเราเจอแลวนะ ทกขทบบคน ภยทคกคาม กขอใหไดประโยชนจากทกขภยนน คอ เอาทกขมาเปนแบบฝกหดพฒนาตน และเอาปญหามาเปนเวทพฒนาปญญา อยางทเคยพดบอยๆ วา คนฉลาดเปลยนปญหาใหเปนปญญา คนทปญญางอกงามขนมาได กพฒนามาจากการคดแกปญหาทงนน เพราะฉะนน ปญหานแหละเปนทางมาของปญญา และทกขกสามารถผนใหเปนฐานของความเจรญกาวหนา ปญหานนเปลยนพยญชนะตวเดยวกกลายเปนปญญา

คนไทยจะตองมความสามารถอนน เดกไทยจะตองมความสามารถอน น ค อ เ ป น เ ดก ท ส ปญหา เ ป น เ ดก ผ มความสามารถทจะเปลยนปญหาใหเปนปญญา และเปลยนทกขใหเปนความเจรญงอกงามได แลวชาตไทยจะเจรญแนแท จะพนวกฤตอยางแนนอน

ฉะนน ในการทจะก แผนดนไทย จะตองตงหลกใหได เราอาจจะไมยอมรบวานเราเสยแผนดน แตหลายคนกพดวา เปนการเสยอสรภาพทางเศรษฐกจไปแลว บางคนถงกบวาการสญเสยครงนใหญยงกวากรงแตก วาเขาไปอยางนนเลย

เอาละ มนจะใหญแคไหนกตาม ถาเรายอมรบจะใชค าวา “ตองก แผนดนไทย” กขอถามวา เราตองกอะไรกอน เมอกนบอกแลววา ตองกตวคน คอกคณภาพในตวคน ซงเรยกสนๆ วา ธรรมะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๕

กคอตองกธรรมะ ถาเรากธรรมะได กกแผนดนไทยส าเรจ

กธรรมะได กแผนดนไทยส าเรจ เวลานภารกจของคนไทยไมใชแคก แผนดนเทานน แตตอง

กธรรมะดวย ไมรวาธรรมะหายไปไหนเสยมากมายแลว ทโผลออกมา

เปนลทธอะไรกไมร ทงๆ ทพระพทธเจาประกาศอสรภาพใหแกมวลมนษยแลว ตอนนคนไทยกลบยอมสญเสยอสรภาพไปเปนเมองขนของใคร ไปหลงทางอยทไหน นคอออกนอกพระพทธศาสนา หรอออกนอกธรรมะไป ยกตวอยางทวาเมอก แมแตเอาสมาธมาใชเปนยากลอม กลายเปนมจฉาสมาธ หรอเอามาหนนการหาผล ประโยชน กคอออกนอกพระพทธศาสนา

สมาธไมไดเกดมาพรอมกบพระพทธศาสนา สมาธนฤาษ ชไพรในสมยกอนพทธกาลเขาท าเขาใชกนมา โยค ฤาษ ดาบส มากหลายทานบ าเพญสมาธจนไดสมาบตชนสง พระพทธเจากอนตรสรยงเคยไปเรยนกบเขาเลย แตฤาษโยคเหลานนมวไปตดยากลอม หรอไมอยางนนกเอาสมาธไปใชทางฤทธเดชปาฏหารย แสดงความยงใหญแขงกน ท าใหคนเพลดเพลนมวเมายงขน

ตวฤาษโยคเองกตดยากลอม พอไดสมาธแลวกเลนฌานเพลน มศพทพระทานเรยกวา “ฌานกฬา” พวกฤาษ ชไพร ไดฌานแลวกไมยงกบใคร ตดขาดจากสงคม นงเลนฌานกฬาไปวนๆ

๕๖ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

สบาย มความสข เปนกนมานานแลว เขามสมาธกนอยแลว อยางทวาพระพทธเจากยงเคยไปเรยนจากเขา แตมนไปตนอยกบความสขทางจตใจ และความเกงกาจ ไมกอใหเกดสตปญญา ไมไดแกปญหาใหจบสน พระองคจงสอนใหเอาสมาธนนมาใชประโยชนอกขนหนง นสเปนจดกาวตอของพระพทธศาสนา คอ พระพทธศาสนานนไมหยดแคสมาธ ไมจบแคเอาสมาบตเปนฌานกฬา

ถาเรา ไปตดยากลอมสมาธ เรากเหมอนกบฤาษโยคในสมยกอนพทธกาล ทพระพทธเจาเสดจละออกมาแลว เราตองเอาสมาธมาใชประโยชนในการด าเนนชวต และในการกาวไปกบธรรมทเปนกระบวนปฏบตแหงไตรสกขาตอไป ใหเกดผลในการพฒนาชวต เอามาพฒนาตนเองใหได อนนแหละทเปนสงส าคญ

เวลานเราออกนอกธรรมะไปแลว หรอธรรมะหลนหายจากเราไป จงตองก ธรรมะกลบขนมา คอก ธรรมขนมาในตวคน ถากธรรมทวานขนมาได กกแผนดนไทยส าเรจ ขอย าวา กธรรมะได กแผนดนไทยส าเรจ

ในแงเศรษฐกจกเหมอนกน พดสนๆ วา เราจะก เศรษฐกจได ตองก คณภาพในตวคนขนมา ถาพดอยางแคบๆ กวา ตองกทรพยากรมนษยข นมา ถา กคนขนมาใหมคณภาพได กเศรษฐกจไทยไมยากเลย เชอไหม เพราะฉะนน ตองท าอนนใหได

ถงเวลาตองปลกใจคนไทย ทจรงถงเวลานานแลว แตถายงไมท ากถงเวลาอกทหนง ลกขน ก ธรรมะขนมาในใจคน พฒนาตว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๗

คนนใหส าเรจใหได ใหมคณภาพทงดานพฤตกรรม ดานจตใจ และดานปญญา นแหละจงวามากแผนดนไทยดวยการก ธรรมะ เพราะการก ธรรมะนนจะเปนการกแผนดนไทยไปในตว เมอเราก ธรรมะได กกแผนดนไทยไปในตวเอง เสรจสนไปเลย ไมตองไปท า ๒ ครง

แคบเขามาอกชนหนง ถาก คณสมบตในตวคน หรอพดสนๆ วา ก คณภาพคน คอ ก ธรรมะขนมาในตวคนได การกเศรษฐกจไทยกไมยาก

ขอเพยงพฒนาคนไทยใหเปนผมความสามารถในการผลต และในการคดสรางสรรค เรากจะมเศรษฐกจทมนคงยงยน ไมใชเศรษฐกจฟองสบ ไมใชเศรษฐกจทางลด หรอเศรษฐกจกลวงใน อะไรทงสน

เดยวนนยมใชค าวายงยน การพฒนากใหยงยน ตอนนเรากตองมเศรษฐกจทยงยน ซงจะเกดขนไดดวยการกแผนดนไทยโดยกธรรมะขนมาอยางทกลาวแลว

วนนวนด เปนวนวสาขบชา เฉพาะอยางยงเปนวสาขบชาแรกหลงจากเกดวกฤตเศรษฐกจในผนแผนดนไทย จงขอใหเราชาวพทธลกขนมาก ธรรมะใหแกแผนดนไทย โดยเรมตนทในหวใจของเรา แลวกมาชวนกน และปลกใจกนให

๑. มความเขมแขง เจอทกขภยไมพรน ๒. มความเพยรสรางสรรค โดยใชสตปญญา ๓. รวมแรงรวมใจกนฟนฝา เดนหนาตอไป

๕๘ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ถาท าไดเพยง ๓ อยางเทาน กก ธรรมะได และก แผนดนไทยส าเรจ และทท าอยางนไมใชอะไร กคอการปฏบตตามพทธ -จรยวตรทพระพทธเจาไดทรงพฒนาพระองคเองมา เมอถงวน วสาขบชาอยางน อยางนอยเราตองใหไดประโยชนจากพทธประวต คอจากการประสต ตรสร และปรนพพานของพระองคสกอยางหนง

ถากธรรมไดจรง ไทยมแตยงเจรญ ไมรจกเสอม และวกฤตกจะกลายเปนววฒน

พระพทธเจาเปนตนแบบการพฒนาชวตของบคคล ทรงบ าเพญความดทเรยกวาบารมอยางไมหยดยง ไมยอทอ เขมแขง บากบน ส ความยาก ผจญอปสรรคทกอยางจนกวาจะประสบความส าเรจ ถาคนไทยเอาพระจรยวตรนมาใช ทกขภยเรากยงไมกลว แลวสขเราจะไปกลวอะไร สขเรากยงใชใหเปนประโยชน

ความสขไมใชจดหมายของชวต สขกเชนเดยวกบธรรมขออนๆ คอเปนองคประกอบอยางหนงในกระบวนการพฒนามนษย สข คอภาวะสะดวก เออ คลอง หมายความวา ความสขเปนปจจยเออตอการกระท า หรอการทจะเดนหนาตอไปไดงาย

เวลาสขนนไมมอะไรบบคน ไมมอะไรตดขด จะท าอะไรกท าไดงาย คลอง สะดวก ตรงขามกบตอนททกข ซงบบใหเราตองดน เพราะจ าเปน แตจะท าอะไรกตดขดคบของล าบาก เชน เงน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๙

ทองกไมม สภาวะแวดลอมทงหลายไมเออ ยากล าบากเหลอเกน แตพอสขกคอปจจยทกอยางมนเออ มนหนน มนชวย แตพอปจจยเออใหท าไดคลอง ไดงาย ไดสะดวก เรากลบนอนเสย ไมท า นคอไมรจกใชธรรมะ

คนทรจกใชธรรมนน ถงทกขกไมกลว กลบเขมแขง ส ทงๆ ทยาก เรากท าและพฒนาตวไดมาก ครนถงตอนสขมา ท าไดคลอง ไดสะดวก เรากยงท าตอไปเพราะปจจยเออใหท าไดมาก ถาคนไทยเปนอยางนกเรยกวาไมประมาท จดเปนมนษยทพฒนาแลว จะประสบความส าเรจ และมแตจะเจรญ รบรองวาไมมเสอม

พระพทธเจาตรสไววา วฑฒเยว ปาฏกงขา โน ปรหาน หมายความวา ถาปฏบตตามหลกทตรสสอนไวโดยไมประมาท กหวงไดแตความเจรญอยางเดยว จะไมมความเสอม

พทธพจนทตรสนไมไดขดกบหลกอนจจงแตประการใด เพราะหลกอนจจง ทวา ไมเทยง หมายความวา เปลยนแปลงไป ไมคงอยอยางเดม แตทวาไมเทยงนน กเปลยนแปลงไปตามเหตตามปจจย ไมใชไมเทยงอยางเลอนลอย

ค าวา “เจรญ” กคอ เปลยนแปลง เปนอนจจงอยในตว ค าวา “เสอม” กเปลยนแปลง เปนอนจจงอยในตว เพราะวาค าวาเจรญ และค าวาเสอมเปนค าทแสดงความเคลอนไหว ไมอยนงๆ ทวาเสอมกคอไมเทยง ทเคลอนไหวไปดานหนง ทวาเจรญกเหมอนกน กคอไมเทยง ทเคลอนไหว ไปอกดานหนง

๖๐ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

เจรญแลวเจรญตอไป เจรญแลวเสอม เสอมแลวเจรญ เสอมแลวเสอมตอไป ทกอยางนไมเทยงทงนน คอเปนอาการของความไมอยนง

เพราะฉะนน ถาเราท าเหตปจจยถกตอง มนเจรญแลว เจรญตอไป มนกไมเทยง ไมไดขดกนแตประการใด พระพทธเจาตรสธรรมะกคอแสดงความจรง จงไมขดกนเลย

เดยวจะวา เอะ! พระพทธเจาตรสวา สงทงหลายไมเทยงแทแนนอน อาว แลวท าไมมาตรสตรงนวา ถาทานปฏบตอยางน จะไมมเสอม มแตเจรญอยางเดยว ถาเขาใจดแลว จะเหนวาไมขดกน แตกลบสอดคลองกนและหนนกน คอ เปนหลกธรรมในภาคปฏบตทเอาความรในสจธรรมมาใชประโยชน

ย าอกทวา ถงเวลาแลวทเราจะตองลกขนมา จะใชค าวา “กแผนดนไทย” หรอจะใชค าอะไรกตาม กใหเขาใจความหมายอยางทกลาวมาแลววา บดนเปนเวลาทส าคญทสด ทจะตองท าใหวกฤตของเมองไทยน เปนจดตงตนของววฒน ขออยาใหเปนจดน าไปสวบต ถาเราปฏบตถกตอง กแนนอนวาวกฤตจะน าไปสววฒน คอความเจรญงอกงาม ดวยการทเราก ธรรมขนมาไดในผนแผนดนไทย ใหธรรมนแพรกระจายไปในหวใจคน และในสงคมไทยทงหมด

ถาท าไดอยางน เรากจะไดประโยชนจากวนวสาขบชา จงขอใหเปนเหมอนกบการนดหมายวา ใหวนวสาขบชานเปนจดเรมตนของการทจะเปลยนวกฤตใหเปนววฒนกนตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๑

ขออนโมทนาโยมญาตมตรสาธชนทกทาน ทไดมาประชมฟงธรรมกนในวนน ดวยจตใจทเปนกศล ประกอบดวยศรทธาตอธรรมของพระสมมาสมพทธเจา เมอศรทธาแลวกจะตองน าไปสการปฏบต

นอกจากน เราตองมเมตตา มจตใจหวงด ปรารถนาด เปนมตรตอกน แลวมารวมมอกน ชวยเหลอกน เพยรพยายามสรางสรรคดวยความเขมแขง เรากจะน าสงคมไทยไปสความเจรญงอกงามและสนตสข และไมเฉพาะสงคมไทยเทานน เราจะชวยมวลมนษยชาตทงโลกใหเจรญงอกงาม มอารยธรรมทแทจรง เพอใหเกดสนตสขทยงยนดวย

ขอความหวงน ซงเปนความหวงทประกอบดวยเหตปจจย มเหตมผลตามธรรม จงสมฤทธผลดวยก าลงเรยวแรงการกระท าของเราทงหลายสบไป

ขอทกทานจงเจรญดวยธรรม อนจะเปนปจจยใหประสบซงจตรพธพรชย มความกาวหนาเจรญงอกงามในการด าเนนชวต และในการประกอบกจหนาทการงาน ใหประสบความส าเรจสมหมาย มความสขรมเยน ทงในชวตของตน ในครอบครว ในสงคมไทย และในโลกทงมวลนสบไป ทกเมอเทอญ (สาธ)

๖๒ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ถาม-ตอบ ทายบรรยาย

จะกธรรมไดอยางไร?

แมชศนสนย: สงสยทวา กแผนดนคอกธรรมะนน มค าถามวา กธรรมะ กอยางไร? พระธรรมปฎก: อยางทวาไปแลว ธรรมะอยตามปกตของมนตามธรรมชาต แตเราท าใหมนมขนมาในหวใจของคน นคอก ธรรมะ คอใหธรรมะคนกลบเขามาอยในตวคน เวลานตวคนอาจจะปลอยธรรมะหลดมอไปแลว ปลอยทางปญญา คอ ไมร ไมศกษา ปลอยทางจต คอ ไมตงใจ ไมรกษาไวใหมในใจ ปลอยทางพฤตกรรม คอ ละเลย ไมน ามาใช ไมประพฤตปฏบต หรอประพฤตชวรายเสยหายในทางตรงขามกบธรรม นกคอ ศล สมาธ ปญญา หายไปใชไหม ถาเราท าใหธรรมะทอยในธรรมชาตนน มามอยในตวคนเราดวย กเรยกวาก ธรรมะ พอก ธรรมะส าเรจ การก แผนดนไทยกตามมาเอง เปนไปเองอยในตว แมชศนสนย: เจาคะ หมายถงวา ใหมธรรมะอยในวถชวตทเราด าเนนอยใชไหมคะ พระธรรมปฎก: เจรญพร กธรรมะกคอ เอาธรรมะมาใช เรมตงแตสดบตรบฟงศกษาใหเขาใจ เอามาใสในหวใจ และปฏบตตาม นเปนความหมายทวไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๓

ทนความหมายขนทสอง กรวมไปถงเรองในสงคมวงกวาง ทคนมความเขาใจผด หลงผด ประพฤตนอกล นอกทางของพระพทธศาสนาออกไปตางๆ กมาช าระสะสางแกไขกนเสยท

ในระดบสงคมวงกวางนกส าคญ อยางทย าไปเมอกวา เวลานคนไทยเราไดปฏบตตามพระพทธเจาหรอเปลา เราปลอยใหลทธรอโชคชวยมาครอบง าไหม เราปลอยใหลทธออนวอนนอนคอยความชวยเหลอ ลทธหวงผลดลบนดาล การตดยากลอม สรา ยาบา สงเสพตด การพนน อะไรเหลาน ระบาดไปทวบานทวเมอง ตลอดจนใชธรรมะแมแตสมาธในทาง ทผด ความผดเพยนคลาดเคลอนอยางนเกดขนในสงคมไทยหรอเปลา ถามนเปนอยางนน กแสดงวาเราสญเสยธรรมไปแลว จงตองก ขนมา คอตองมาท าความเขาใจใหถกตอง โดยน าหลกการทแทของพระพทธศาสนาขนมาแสดง มาบอก มาแจงกน และใหประพฤตปฏบตใหถกตองและใหจรงจง ถาท าไดอยางน แนนอนวาจะน าไปสการแกไขปญหาทมอย วกฤตเศรษฐกจนนแกไมยากถาคณภาพคนไทยด

ขอใหมนใจเถดวา ถาคณภาพคนไทยด เราไมกลวเลยวกฤตเศรษฐกจอยางน

แตอยางนอย เราตองใชเปน ใหวกฤตนเปนประโยชน ไดบอกแลววา ทพดกนบอยวา วกฤตเปนโอกาสนน โอกาสทส าคญคอ โอกาสในการพฒนามนษยนแหละ โอกาสอนไมส าคญเทาขอนหรอก

๖๔ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

เพราะฉะนน เวลาใครเขาชวยเหลอเรา เชน ประเทศอนใหเงนมา ใหก ใหยม เทานนเทาน เราตองวางทาทใหถกตอง ตองวางทาทดวยความไมหลงระเรงมวเมา อยางนอยตองตงความรสกไววา นจ าใจนะ แลวเตรยมใจวาเราจะตองแกไขปญหาใหได ไมใชไปหลงระเรงดใจวา เขาชวยเราแลว เราไดเงนมาแลว โอโฮ เราสบายแลว ถาคดอยางนกเปนจตใจทโนมไปสความประมาท ความกระตอรอรนทจะแกไขปญหาและพฒนาตนกจะหายไป ถาอยางน จะฟนจตใจคนไมขน ฟนคณภาพคนไมขน และฟนเศรษฐกจกไมขนดวย

เพราะฉะนน ทาทของจตใจโดยรวมตอสถานการณน ตอวกฤต หรอสภาพทงหมดน ตองวางใหถกตอง ตงหลกวาใหวกฤตน เปนเวลาของการสรางคน สรางความเขมแขง พฒนาตว พฒนาเดกและเยาวชนรนใหม ใหเปนคนทเขมแขง อยางทวา มทกขไมพรน เจอภยไมหวน แลวกมความเพยรสรางสรรค เรมดวยเปนนกผลต ไมจมอยกบความเปนนกเสพ นกบรโภค

สงคมไทยในชวงเวลาทผานมา มปจจย ๒ อยางนเปนตวท าลายลางทยงใหญ คอ

๑. ความใฝเสพบรโภค ทท าใหเกดความฟ งเฟอ ส ารวย ออนแอและประมาท คานยมบรโภคน เมองไทยยงหนกมาก ตองแกใหได

๒. ลทธรอผลดลบนดาล ซงกท าใหออนแอ และประมาทเชนเดยวกน เวลานระบาดไปทวแลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๕

สองอยางนถาแกได เมองไทยเดนหนาไปแนๆ ย าอกทหนงวา

๑. คานยมเสพบรโภค หรอ ความใฝเสพบรโภค จะตองแกใหได อยางนอยใหมความเปนนกผลตมาเขาดลกน ถาเปนนกเรยนกตองฝกหดพฒนาความใฝศกษาและใฝสรางสรรค ตองท าใหได มฉะนนจะเปนนกเรยนนกศกษาแตเพยงชอ หรอโดยรปแบบ หาสาระไมได ตองแกปญหาคานยมเสพบรโภคใหได แลวเอาเวลา แรงงาน และความคดนนมาใชในการศกษาและสรางสรรค โดยมความใฝศกษา ใฝสรางสรรค ใฝร-ส สงยาก

๒. ไมยอมสยบแกลทธออนวอนนอนคอยโชค หรอลทธรอผลดลบนดาล ตองเขมแขง มง ทจะท าการใหส าเรจผลดวยเรยวแรงความพากเพยรของตน ขอนเปนหลกพระพทธศาสนาเชงปฏบตททานย าดวยตวอยางมากมาย เรมตงแตการบ าเพญบารมของพระพทธเจา ท าไมเราไมเอามาใช

คตพระโพธสตวนน เปนแบบอยางของการเพยรพยายาม ของการสไมถอย ถาชาวพทธหวงผลส าเรจงายๆ ทางลด อยากไดอะไรกออนวอนไปขอ พระพทธศาสนาตวจรงกจะคอยๆ เลอนลางหายไป เหลอแตเปลอก หรอรปแบบ

ลทธขอความชวยเหลอ ลทธรอโชคชวย ลทธหวงผลดลบนดาล เวลานกลาดเกลอนแพรไปทวสงคมไทย เปนลทธตรงขามกบพทธศาสนา พระพทธเจาเกดขนมาเพอแกลทธเหลาน พระองคอตสาหมาประกาศอสรภาพใหมนษยแลว มนษยโดยเฉพาะมนษย

๖๖ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ไทยเรากลบถอยลงไป ไปอย ในสมยกอนพทธกาลเ สย น เพราะฉะนน ตอนนตองเขมแขงกนเสยท อยาเปนคนออนแอ ปวกเปยก ปอแป พอเจอทกขกทอแท หมดก าลง หรอเจอทกขกไปตดยากลอม สองอยางนก าลงครอบง าคนไทย ถาไมแกอนน พฒนาไมส าเรจ

กแผนดนไทยกยงไมพอ ตองกท งโลกนใหได

ทวาใหเปนนกผลตนน ยงเปนจดหมายขนต า แตใหไดแคเปนนกผลตอยางประเทศทเขาเปนนกผลตกนนะ ใหไดแคนกอนเถอะ ตอจากเปนนกผลตกใหกาวไปเปนนกสรางสรรค ซงดกวานกผลต เพราะนกผลตนเปนนกสรางสรรคขนต าเทานน ตองไปเปนนกสรางสรรคจงจะดแทๆ นกผลตนไมแน

การผลต คอการสรางหรอท าขนใหมทางเศรษฐกจ แตการสรางทางเศรษฐกจนจะมาพรอมกบการท าลายแทบทกครงไป และมองแคบๆ ตางจากนกสรางสรรคซงเปนผ ทใชปญญา มงแตจะท าใหเกดสงทดงามเพอประโยชนสขแกมวลมนษย เพราะฉะนนนกสรางสรรคนน เมอจะผลตกจะตองใหเปนการผลตทเปนการสรางสรรคดวย เวลานทเรากลวนกกคอการผลตแบบท าลาย ซงมมากเหลอเกน เราตองพฒนาเดกไปสความเปนนกสรางสรรคใหได เพอชวยประเทศไทย และชวยทงโลก

เวลานทวทงโลกตดตน ไมใชตดตนเฉพาะประเทศไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๗

เทานน อยานกวาประเทศเจรญทเรยกวาประเทศพฒนาแลวนน เขาเจรญงอกงามดแทแลว ไมเปนเชนนนหรอก เขาเองกประสบปญหาจะตายอยแลวเหมอนกน ประเทศทเราวาเจรญมากนะ ไปดไปศกษาใหดเถอะ เขาเองกคร าครวญปรเทวนาการ เขยนหนงสอมาเปนสบๆ เลม วาสงคมของฉนนจะแยแลว

มอะไรตออะไรมากมายทก าลงบนทอนบอนท าลายมนษยชาต อารยธรรมมนษยปจจบนนถาประคบประคองไวไมด จะสลายทงโลกเลย ปญหาค าคอมนษย ๒ อยางทแกไมตกเวลานคอ

๑. ปญหาธรรมชาตหรอสงแวดลอมเสอมโทรม แกกนมานานแลว มการประชมสดยอดของโลกไป ๒ ครงแลว ใน ค.ศ. ๑๙๗๒ และ ๑๙๙๒ แตยงไมไปไหน ๒๐ ปผานไป เพยรพยายามเคลอนไหวจะแกปญหากนมากมาย แตสงแวดลอมกเลวลง คนท าทาเหมอนเดนไปขางหนาในการแกปญหา แตตวปญหากลบแยลง

๒. ปญหาความขดแยง การเบยดเบยน และการท าลายกนในหมมนษย ดวยสงคราม และการกอการราย เปนตน เรองน มนษยทวาเจรญนกหนากยงแกไมได การแบงแยกทางเพศ ผวพรรณ เผาพนธ ยงรนแรงหรอยงรนแรงมากขน แมแตศาสนาทวาเปนสงดงาม มนษยกยงน ามาเปนเหตเบยดเบยนท ารายซงกนและกน

เมอมนษยยงแกปญหาเหลานไมได แลวจะบอกวามนษยพฒนาไดอยางไร

๖๘ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ปญหาทแกไมได ซงหมกหมมอยในปจจบน เปนหลกฐานฟองอยตลอดเวลาวา มนษยยงไมพฒนา หรอยงพฒนาไมพอ เพราะฉะนนจงตองมาพฒนาคนกนอยางทวาไปแลว

เวลานทงโลกมปญหา อารยธรรมก าลงมาเกอบถงสดทางตน คนไทยในฐานะทเปนพลโลกดวย มภาระไมใชเฉพาะจะกเมองไทยเทานน จะตองก โลกนขนมาดวย อยางนอยชวยดงชวยรงเพอนมนษยใหมาเขาสทางทถกตอง แตถาเราไมมคณภาพอยางน แมแตจะกเมองไทยกไมไหว แลวจะไปกโลกไดอยางไร

ตอนน เอาแคอยางทบอกเมอกกท าใหไดกอนเถอะ คอ ๑. เมอทกขบบคนภยคกคาม กลกขนดนรนขวนขวาย ๒. ถงแมสขสบาย กยงสรางสรรคตอไป ถาอยางนกเรยกวาเปนคนไมประมาท จดวาเปนคนท

พฒนาดขน คนไทยเราตอนนก าลงประสบวกฤตกแกปญหากนไป แต

พอแกส าเรจแลว ตอไปเราจะตองเผชญกบขนทสองอก คอตอนทสขสบายแลว จะมวนอนเสวยสขเกดความประมาทอกหรอเปลา ถาประมาทกเวยนกลบมาเสอมอกแน เพราะฉะนน ตองพฒนาคนใหถงขนทวาแลวใหได

การพฒนาคนนคอทนส าคญทสด ตงแต ๓๐ ปมานกถงกบใชค าวา ทรพยากรมนษย ทงๆ ทมนษยนนไมใชเปนแคทรพยากรมนษยสงกวาทรพยากร แตเอาละ แมแตในแงทเปนทรพยากรน กยอมรบกนวา ทรพยากรมนษยส าคญทสดในบรรดา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๙

ทรพยากรทงหลาย บางประเทศมทรพยากรมนษยด ถงแมทรพยากรธรรมชาต

จะไมคอยม ประเทศของเขากยงพฒนาไดดกวาประเทศทมทรพยากรธรรมชาตเยอะ แตทรพยากรมนษยแย หลายประเทศทเดยวทวามทรพยากรธรรมชาตอดมสมบรณ แตทรพยากรมนษยขาดคณภาพ กปรากฏวาเอาทรพยากรธรรมชาตไปใหประเทศอนใชหมด คนอนเปนฝายมาเอาไปใช ตวเองกเปนแคคนรบใช

เพราะฉะนน เขาจงบอกวาความไดเปรยบเสยเปรยบนนอยททรพยากรมนษย ดวยเหตนประเทศทเขาพฒนาเดนหนา เขาจงเนนการพฒนาทรพยากรมนษย เมอพฒนาทรพยากรมนษยดแลว ถงแมไมมทรพยากรธรรมชาตกไมเปนไร กไปเอาจากประเทศอนทดอยพฒนากวาได ตอนนกใชวธเอาเปรยบกนบาง ครอบง ากนบาง ใชอ านาจทางตรงบาง ทางออมบาง แตรวมแลวกคอวา โลกมนษยปจจบน แมจะยงไมพฒนาเทาไร กยงเหนคณคาความส าคญของทรพยากรมนษย เพราะฉะนน ตอนนเราจงจ าเปนตองพฒนาทรพยากรมนษยใหดใหได

ถาพฒนาคน แมแตในแงทเปนทรพยากรมนษยนไมส าเรจ ทรพยากรธรรมชาตกจะไมไดใชใหเปนประโยชน แตจะลางผลาญท าใหสญสนหมดไปเปลาๆ ดวย แลวจะแกวกฤตเศรษฐกจกไมส าเรจ หรอท าใหดเหมอนวาส าเรจ แตเปนภาพลวงตา ไมยงยน ไมมแกนสารอยางทวาแลว

๗๐ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

เวลานเจอเศรษฐกจฟองสบแลว ตอไปถายงพฒนาคณภาพคนไมได จะเจอเศรษฐกจแบบอะไร ชวยกนตงชอหนอย อาจจะเปนเศรษฐกจน าเนา เศรษฐกจมอมเมา เศรษฐกจทางลด เศรษฐกจรวยไว อะไรเหลาน อยาไปเอาเลย ใหเปนเศรษฐกจทเกดจากความเพยรสรางสรรค อยางนอยเกดจากความสามารถในการผลตใหได และอนนท าทไหน กตองท าทตวคนใชไหม นแหละกธรรมะละ ก ธรรมะใหกลบมาอยในตวคน แลวกก ธรรมทแทใหแกสงคม ใหรจกเขาใจกนใหถกตอง

“ถาตองเสย(คณคาของ)คนไป ถงไดเงนมา กอยาเอาเลย” แมชศนสนย: การทผใหญจะคดหาเงนไดอยางมกงาย แตเสยนสยของคนในชาต เชน บอนคาสโน อยางนเรยกวากลอมไหมเจาคะ พระธรรมปฎก: กยากลอมนนแหละ ถอเปนเศรษฐกจยากลอม แตขออภยนะ มนเปนเศรษฐกจทลดคาของความเปนมนษย คอเสยศกดศรดวย นไมไดวาอะไรนะ ทานทเสนอแนวความคดเรองน กปรารถนาดตอประเทศชาต คอทกคนปรารถนาดอยากจะแกไขปญหาของประเทศชาต แตบางทเรากตองตตงใหสตกนบาง เพราะเศรษฐกจอยางนมนไมยงยน พอไดมางายๆ คนไทยกยงลมตวเลย คราวนกไมพฒนากนแลว

๑. นสยเดมทเคยเหนแกงาย เอาแตสะดวกสบาย มองหาแตจะเสพบรโภค จะเอาทางลดงายๆ กจะซ าเตมหนกเขาไปอก

๒. สญเสยศกดศร ลดคณคาของความเปนมนษย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๑

ทอาตมาพดเมอก ไดแตพดออมๆ ไป ตอนนแมชมาพดตรงๆ อาตมากเลยพดใหชดไปเสยเลย อยางประเทศอเมรกา เขามบอนคาสโนกเปนทางไดเงน เศรษฐเมองดอยพฒนากไปเลนกนเยอะ แตมองดภาพรวมของประเทศ เศรษฐกจของเขาทรงเรองไมไดมาจากเรองน และทเขาภมใจกไมใชอนน เศรษฐกจทเขาภมใจเปนเศรษฐกจทเกดจากความเพยรสรางสรรคทวาเมอก เขามความสามารถในการผลต แลวกพฒนาอตสาหกรรมขนมา อนนซทเขาภมใจ

คนอเมรกนจะพดเสมอวา ประเทศของเขาเจรญขนมาดวย work ethic คอ จรยธรรมแหงการท างาน อนนสทเขาภมใจอยางยง สวนท Las Vegas นนเปนเครองเลนกระจอกกระจบ ทเมองนนหรอแถบนนเปนทะเลทรายแหงแลง ท ามาหากนอยางอนแทบไมได กเลยหาทางเจรญ ท าของมกงายเอาไวลอเดก พวกเดกขางนอกกไปเลนสนกๆ เอาสตางคไปใหเขา เปนเรองประกอบ

สวนประเทศไทยของเรา เปนทะเลทรายแหงแลงอยางนนหรอเปลา จะไดเอาเปนเหตผลไปอางแกเขาวาเราไมมทางท ามาหากนอยางอน

ทน ถาเราเอาวธนมาใช กกลายเปนวาเราใหความส าคญถงขนเอามาแกปญหาของชาตไทย อยางนไมดแน คนอนเมองอนเขาจะดถกวา คนไทยท าไดแคนหรอ คนไทยไมมความเพยรสรางสรรคทจะท าอะไรดวยความสามารถของตนเองหรอ จงตองเอาวธมกงาย ถาใชค าในทางธรรมทานเรยกวา เงนทองทไดมา

๗๒ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ดวยการยอมลดคณคาความเปนมนษย แตเดยวจะเปนค าแรงไป แตกเปนอยางนนจรงๆ เพราะฉะนน เราตองชวยกน คอ ตองส ใจตองเขมแขง อยายอมแพเหนแกสงทจะไดมางาย อยาเหนแกการรวยทางลด

คนไทยนชอบนก ชอบมานานแลว เรองลาภลอย และรวยทางลด เชน การพนน หวย ฯลฯ ไดมางายๆ เสยงโชคเอาแลวกคอยรอ ไมตองท าอะไร ไมตองเหนอย ไมตองเพยรพยายาม ไมตองใชปญญา เปลยนเสยทเถอะ เปลยนมาเปนวาท าใหส าเรจดวยความพากเพยรและเขมแขง สยากบากบนในการผลตและสรางสรรค ตองท าใหได ถาไมไดอนนกอยาไปภมใจกบมน

เรองน ถาสรางใหเปนทศนคต เปนนสยจตใจ เปนสภาพจตของคนไทยขนมาได กจะเปนชาวพทธทแทจรงดวย ความเปนชาวพทธตงตนทน ถาเราเปนคนชอบงายๆ ชอบรวยทางลด เราจะเปนคนผวเผน ฉาบฉวย ไมเอาอะไรจรงจง จะตดอยกบเรองตนเตน มขาวอะไร กไปฟงเขามาสนกด แลวกเอามาพดกนสนกปากไป ไดแตตนเตนแลวกผานไป จะดหรอฟงอะไรกเพยงเพอตนเตน ไมใชเพอศกษาคนควาหาความจรง วจารณอะไรกเพยงเพอสนกแลวกทงไป ไมใชเพอจะคดท าหรอเพอจะแกปญหา ดในสงคมไทยของเราเปนอยางนหรอเปลา

ทางพระทานกบอกแลววา คณสมบตของอบาสกอยางหนงคอ ไมถอมงคลตนขาว ตองเปนคนหนกแนน ไมหวงผลจากมงคล แตหวงผลจากการกระท า ดวยการเพยรพยายามตาม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๓

เหตตามผล เราชอบเรองสนกปาก เอามาเลากน ตนเตน ผานๆ ไป แลวกไมเอาจรงเอาจงอะไร จะศกษาหาความรใหจรงจงกไมเอา จะท าอะไรกไมใหมนลงไป อยางนกอยกบสงทเลอนลอย สงทตนเตนวบวาบ สงทผวเผนฉาบฉวย

ทวานเปนเรองใหญของสงคมไทยเวลาน เราควรเอามาพดกน เตอนสตกนเสยท มนเปนมานานแลว จงไดบอกวา เราคงจะเสยคณภาพคนไปกอนแลว กอนทเราจะมาเสยเศรษฐกจ วกฤตเศรษฐกจตามมาทหลง คนมนแยมานานแลว เหตปจจยทอยในตวคนมนโทรมเปลยแลว ถงตอนนแหละจงเปนโอกาสทเราจะมาฟนกนเสยท เพราะถาไมมวกฤตเศรษฐกจ คนไทยเรากจะหลงระเรงกนตอไป แลวกเพลดเพลนมวเมาไมเอาใจใส ตอนนถกตใหชะงกจงอาจจะเรมฟงกนบาง แตฟงแลวอยาฟงเปลาๆ นะ ตองเอาไปท าดวย

ตองตงใจเอากนจรงๆ เสยท อยาขอใหเพยงผานๆ ไปอก เพราะคนไทยชอบอยางนน เวลาฟงเรองกตนเตนสนกสนานกน แตพดเสรจแลวกผานไป คราวนอยาผานนะ เอาจรงๆ เสยท มาเรมตนกนใหแขงขนเลย

ถาจะแขงกบเขา กตองมก าลง และตงตนดวยปญญาทรเทาทน

ขอแถมอกหนอย ไดพดไววา จะแกวกฤตเศรษฐกจใหไดผลจรง ตองแกวกฤตคณภาพคน และการสรางคณภาพคนท

๗๔ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

เกยวของกบเศรษฐกจโดยตรง กคอ จะตองพฒนาความสามารถในการผลตขนมาในตวคนไทย

ไดพดไวดวยวา ทจรงความสามารถในการผลตกยงไมพอ ยงต า ยงแคบ ยงนอยไป แตคนไทยเวลานแคนกใหไดกอนเถอะ เหนอกวาน ยงจะตองมความสามารถในการสรางสรรคดวย เพราะความสามารถในการผลต ยงอยแคเรองเศรษฐกจ เราจะพฒนาใหช วตและสงคมมสนตสขจรง จะตองสามารถสรางสรรคสงทดงาม ทสงเลศประเสรฐกวานน ในทางคณภาพชวต ในเรองจตใจ และในทางปญญาดวย

พดกน ให ชด แม แ ต ใ นด าน เ ศรษฐก จอ ย าง เ ดย ว ความสามารถในการผลตกยงไมพอ จะใหเศรษฐกจเจรญมนคงดจรง จะตองเนนทความสามารถเชงสรางสรรค

ในโลกยคทอตสาหกรรมกาวมาไกลแลวน ประเทศทถอวาเจรญทางเศรษฐกจมากๆ ถงกบบอกวาตนผานพนยคอตสาห -กรรมไปแลว อยางทเรยกวาเปน postindustrial ในประเทศทพฒนามากแลวพวกน อตสาหกรรมภาคผลตสนคา มความส า คญ นอยลง แต ด าน ท ข นม า มบทบาท เด น ค ออตสาหกรรมภาคบรการ ทเรยกวา service industry

อยางประเทศอเมรกาเวลานก าลงคนภาคบรการมจ านวนเกอบ ๓ ใน ๔ ของแรงงานทงหมด สวนอตสาหกรรมภาคผลตสนคา ใชก าลงคนเพยงประมาณ ๒๖ เปอรเซนต โดยเฉพาะดานการเกษตรใชก าลงคนเพยงประมาณ ๓ เปอรเซนตเทานน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๕

ไดยนไดฟงหรอไดอานอยางนแลว กอยาเพงตนไปวา ดานผลตสนคาไมส าคญแลว เราจะตองหนไปเนนดานบรการ ฟงแลวอานแลวกตองพจารณาแยกแยะวเคราะหใหด ถายงไมชดทางปญญา กตองคนควาใหจะแจง

เมองอเมรกาเปนตน ทวาใชแรงงานภาคผลตสนคานอยนน ไมใชวาการผลตสนคาไมส าคญ ตองพดวาส าคญ แตไมพอ ประเทศพวกทพฒนาแลวนน ทเขาใชก าลงคนในภาคผลตสนคานอย กเพราะเขามความสามารถในการผลตมามากจนเกนพอ คอคนนอยแตผลตไดมาก เชนใชเครองจกรมาทนแรง หรอท าแทนไปเลยบาง ผลกหรอโยนอตสาหกรรมหนกทใชความสามารถนอยไปใหประเทศดอยพฒนาท าเสย(มาก)บาง แลวเอาก าลงคนทพฒนาดใหมฝมอมประสทธภาพของตนไปผลตสนคาพวกไฮเทค และงานดานบรการตางๆ

ประเทศอเมรกา ทวาแรงงานดานเกษตรเขาลดลงๆ จนเหลอแค ๓ เปอรเซนตนน เขาอวดไดวา ในชวง ๕๐ ป ผลผลตรวมของชาตของเขาเพมขนๆ จนเกอบจะเปน ๕ เทา

ประเทศไทย กอนจะมองดานบรการ ตองจบดานการผลตใหชดเจนและมนคง โดยเฉพาะยคทแลวมาควรจะยอมรบวาพลาด การผลตดานการเกษตรทตวกช านาญและพนฐานกด เชน ธรรมชาตเอออ านวย มโอกาสทจะท าไดดทสด กลบไปทงเสย คนทจะเปนก าลงการผลตดานเกษตรไดด ถกปลอยใหทงไรนาไปเปนก าลงผลตทไรฝมอ หรอไมคอยมฝมอ หรอเปนแรงงานราคาถก ใน

๗๖ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

การผลตภาคโรงงานและการกอสราง เขาท านองทวา ดทตวมกทงใหหลดมอไป ดใหมทจะเอากท าไมได

เวลานเจอวกฤตตองถอยกลบไปเนนภาคเกษตร แตธรรมชาตกถกท าใหเสอมโทรมไป ทนทดนท ากนกขายหลดมอไปเสยมาก ฝมอความช านช านาญและจตใจของกสกรกชกจะดอยลงกวาเดม แตกยงไมสายเกนไปทจะแกตวใหม จ าไวใหด ถงคตทวา ดเกาทตวมตองรกษาไว ดใหมทยงไมมกตองกาวไปท าใหส าเรจ

ความสามารถในการผลตของไทยนน นอกจากจะตองชดเจนและมนคง ดวยปญญาทรวาอะไรเปนสงจ าเปน เรามทนพนฐานดดานไหนทจะตองรกษาและเสรมเปนพเศษแลว กตองไปโยงกบแนวคดทเปนสมมาทฏฐดวยวา เราผลตของกนของใชเพอเปนปจจยหนนชวตและสงคมใหสามารถกาวตอไปในการสรางสรรคสงดงามทสงขนไป อยางทพดขางตน ซงจะท าใหเกดความพอด

นอกจากพฒนาความสามารถในการผลตใหไดผลดมประสทธภาพแลว กตองพฒนาความสามารถเชงสรางสรรค เชน ในการทจะหาวธการใหมๆ ทจะท าใหผลผลตมคณภาพดยงขน เปนตน ตลอดจนสรางสรรคสงใหมๆ หรออยางประเทศพฒนาแลวทตองแขงกนในการพฒนาความคดและกระบวนการผลตในดานไฮเทค

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๗

แตค าวา “สรางสรรค” เวลาน กเปนค าทก ากวม ความหมายไมชดเจน คนฉลาด เกง คดท าอะไรใหมๆ หรอกาวหนาไปได กเรยกวาสรางสรรค บางทสงทท านน ในวงกวางหรอในระยะยาวอาจเปนการท าลายกได พดงายๆ ไมตองบรรยายกนยาว วาเปนเพยงการสนองโลภะ โทสะ และโมหะ ควรจะจ ากดความหมายของการสรางสรรคใหเปนเรองของความดงามและประโยชนสขของชวต ของสงคม และของโลกทงหมดเทานน

ค าวา “อตสาหกรรมบรการ” นน นาจะตองระวงเปนพเศษ เดยวจะคดวา ออ ฝรงเจรญอยางน ถาเรามกจการดานบรการมากๆ แลวแสดงวาประเทศเจรญ ตองแยกแยะใหด บางทมงานดานบรการเยอะๆ กอาจจะกลายเปนเสอมเตมท

อตสาหกรรมบรการมมากมายหลายชนด บรการประเภทรบใชอ านวยความสะดวก อยางโรงแรม การน าเทยว ฯลฯ กม ประเภทใหความสนกสนานบนเทง บ ารงบ าเรอกม ชวยบ าบดทกขแกไขปญหา อยางการแพทย การวาความ เปนตน กม ประเภทน าเสนอขาวสาร ใหความร อบรมสงสอน อยางสอมวลชน การเปนครอาจารย งานคนควาวจย เปนตน กม เปนเรองการเงน การธนาคาร กม ฯลฯ

ประเทศไทยมอตสาหกรรมบรการมากมาย แตดจะหนกไปทางดานรบใช อ านวยความสะดวก และสนกสนานบนเทง บางอยางมชอเสยงเดนไปทวโลก โดยเฉพาะอตสาหกรรมบรการทางเพศ และแมแตอตสาหกรรมผลตยาเสพตด จนหนงสอฝรงขน

๗๘ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

ต ารบต ารา เอาไปตเปนตราหรอเปนภาพลกษณของเมองไทย ตองแยกแยะใหชดวาอตสาหกรรมบรการอยางไหน จงจะท าใหประเทศเจรญงอกงามไดด

บรการทงหลายจะเจรญงอกงามไดผลด กตองมความคดสรางสรรค แตงานบรการส าคญยงยวด ทตองการความสามารถในการคดสรางสรรคอยางสง และเปนพลงขบเคลอนอยเบองหลงความกาวหนาดานอนๆ พรอมทงอ านาจและอทธพลในระบบเศรษฐกจและการเมองของโลก กคอ อตสาหกรรมบรการทางปญญา

อเมรกาปจจบนมสนคาและบรการเดนมากทางดานการบนเทง เปนเจาอทธพลทสรางแฟชน กระแสคานยมและวฒนธรรมไปทวโลก จนบงตาคนในประเทศลาหลงใหตดเพลนชนชมและมองภาพความเจรญอยางผวเผนและฉาบฉวยอยแคนน แตเบองหลงบรการบนเทงเหลานน สงทเปนฐานรองรบ เปนสอ และเปนพาหะ กคอความเปนเจาทางดานบรการขาวสารขอมล รวมทงวชาการตางๆ และแมแตโปรแกรมคอมพวเตอรทงหลาย ซงประสานกบความกาวหนาในความสามารถเชงสรางสรรคดานไฮเทค โดยเฉพาะเครองคอมพวเตอร ทงหมดนเปนเรองของการใชปญญา

รายงานเศรษฐกจประจ าป ๑๙๙๗ ของสารานกรมบรแทนนกาบอกวา ในอเมรกาป ๒๕๓๙ เศรษฐกจภาคทมพลงกาวหนามากทสด กคอ ไฮเทค โดยเฉพาะทเกยวกบคอมพวเตอร ซงท าให

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๙

กจการดานน เพมคาทางเศรษฐกจสงขน ๒๐๐-๓๐๐ เทา และสรางเศรษฐใหมขนมาเปนแถวๆ

ถาจะแกวกฤตเศรษฐกจกนจรงๆ หรอจะสเขาใหไดในระบบแขงขนของโลก (ไมตองพดถงวาจะกาวขนไปแกปญหาของโลก) อยามวอยกบยากลอมทงหลาย จะตองใชปญญากนใหมาก จบใหไดวาอะไรเปนปจจยตวแทตวจรง ในการทจะแกปญหา และสรางสรรคความเจรญ แมแตในความหมายแคบๆ ดานเศรษฐกจ

ไหวหรอไมไหว กจะไดพสจนกนคราวน

ทผานมาและเวลาน ธรกจมบทบาทส าคญทสด เรยกไดวาเปนหวใจของระบบเศรษฐกจปจจบน ซงเปนแบบทนนยม ธรกจเปนตวน า ด าเนน ประสาน ชกพา หนเห พลกผน หมน ปน และป นแตง รวมทง เปนตวการส าคญทพาเมองไทยมาส วกฤตเศรษฐกจครงน

ถาธรกจพวงไปกบอตสาหกรรมผลตสนคาและบรการ ทประกอบดวยความสามารถในการผลต และในการคดสรางสรรค เศรษฐกจกจะเปนแกนสารและมฐานทมนคง แตในยคทผานมา ธรกจของไทย เปนแบบฉลาดอยางขาดการสรางสรรคเสยมาก เปนนกปน นกหมน กนเยอะ ไมมเนอใน ไดแตปน เชน ปนเงน ปนหน เปนตน เปนฟองสบ ไปๆ มาๆ เลยกลายเปนเหยอของนกปนแท ทมฐานแขงกวา ทปนซอนปน ทงหมนทงปน คอฝรง เลย

๘๐ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

แทบจะพาประเทศชาตไปสความวบต จนตองมาคดกแผนดนกนอยน

ถาจะใหประเทศไทยกาวไปในระบบเศรษฐกจแบบตลาดเสร คนไทยจะตองมองธรกจไทยใหชด วาเรามความสามารถทจะแขงขนกบเขาไดจรงหรอไม และพยายามพฒนาธรกจไทยใหแขงแกรงดวยปญญาเชงสรางสรรค อยาไปชนชมกบธรกจแบบ ศรธนญชย จะตองใหธรกจนนด าเนนไปกบอตสาหกรรม ทงดานสนคาและบรการ ทตงอยบนฐานของความสามารถในการผลตและความเพยรสรางสรรค

พวกทเราเรยกเขาวาอารยประเทศนน เขาพดกนถง “ระบอบโลกใหม” (new world order) และเขากจะจดสรรระบอบโลกใหมนน เราภมใจเพยงแคจะไดไปอยในระบอบโลกใหมทเขาจดใหเทานนหรอ

ระบอบโลกอยางใหมทเขาจดสรางขนนน เขาวาจะใหมสนตสขมากขน แตกไมไปไหน กมแตสงเสรมและเตมไปดวยการแขงขนทางเศรษฐกจ (economic competition) ซงโยงเอาการเปนคแขงทางการเมอง (political rivalry) ตดมาดวย การแขงแบบนยอมแฝงความเปนปฏปกษกนอยในตว แลวโลกจะมสนตสขแทไดอยางไร เราไมมความสามารถหรอคดจะพฒนาความสามารถทจะมสวนรวมสรางระบอบโลกใหมทดงามขนบางหรอ จะภมใจอยแคไดขนไปเตนบนเวททเขาสรางและก ากบการแสดงเทานนหรอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๑

ไดยนคนไทยเรามกจะพดวา “รอใหเศรษฐกจฟนตว” ท าไมเราไมพดเนนถงการ “ท าใหเศรษฐกจฟนตว” เหมอนกบวา ลกลงไปในใจ เราเคยชนอยกบแนวคดตามลทธคอยโชค หรอลทธรอผลดลบนดาล และการหวงความชวยเหลอ ควรจะตนขนมามองและมงทจะ “ท าใหเศรษฐกจฟนตว” ดวยเรยวแรงความเพยรและสตปญญาของเรา

วกฤตคราวน ทไทยเปนหน ไอเอมเอฟ ๑๗,๐๐๐ ลานดอลลารนน มากมายยงนก หลายคนทอใจวาคงจะไมมทางหลดออกไปได ถาคดตามอตรา เมอ ๑ ดอลลารมคา ๔๒ บาท หนกเปนเงนไทยเกนกวา ๗ แสนลานบาท แตถาไมมวละหอยละเหยอย มาสรางเศรษฐกจใหมกนบนฐานทแขงแรง คอความสามารถในการผลตและคดสรางสรรคนน การทจะฟนตวขนมากไมเหลอวสยแตอยางใด

เพยงเงนไทยแขงขนมาหนอย ถาเปน ๓๐ บาทตอดอลลาร หนกลดหายไปทนทถง ๒ แสนกวาลานบาท ถาเกดเงนไทยแขงขนมากลายเปน ๑ บาท ตอ ๒ ดอลลาร หนกเหลอเพยง ๘ พนหารอยลานบาท จรงอย เรองเศรษฐกจซบซอนกวาทจะพดงายๆ อยางน แตกพดไวใหเหนตวอยางถงความเปนไปได ซงอยทความเขมแขงและมงมนตงใจจรงอยางมปญญา

อยาลมวาเมองไทยเราเปนหนตางประเทศ ไมใชเฉพาะหน IMF คราวนเทานน เราเปนหนมากอนนนานแลว สะสมมาเรอยๆ และไมใชเฉพาะรฐบาลเปนหน เอกชนกเปนหนอยางหนก เวลาน

๘๒ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

เมองไทยเปนหนตางประเทศรวมแลวเกอบ ๙ หมนลานเหรยญอเมรกน ถาคดอตราดอลลารละ ๓๖ บาท กตดหนเปนเงนไทยราว ๓ ลานลานบาท ทงหมดน ถาเราเดนถกทาง ตงตวใหดกตองแกได

ขอส าคญ ตองไมเปนเพยงนกเสพนกบรโภค แตตองเปนนกผลต นกสรางสรรค ตองเปนคนทหวงผลจากการกระท า ไมใชหวงผลจากการดลบนดาล

การขอและรอผลดลบนดาลนน งายด และสบายดวย เพราะไมตองท าอะไร เพยงแตรอ นงนอนกรมๆ กระหยมใจ คอยชนชมอ านาจความยงใหญของทานทจะมาท าให แตนคอลทธกลอมใจ และกคอความประมาท ทจะท าใหออนแอลงเฉพาะหนา และพาสหายนะระยะยาว

ถามวแตเปนนกขอผลดลบนดาลกนอย ตอไปชวตจะเปนอยางไร กแลวแตทานจะบนดาลให สงคมของตนจะเปนอยางไร กแลวแตใคร ทมอ านาจยงใหญจะมาดลบนดาล ท เจอวกฤตเศรษฐกจกเพราะฝรงดลบนดาล แลวกรอตอไปวา ฝรงคงจะมาชวยดลบนดาลใหสงคมของเราพนวกฤต นแหละคอชะตากรรมของนกขอและนกรอผลดลบนดาล

ควรจะพฒนาตวขนมาใหมความสามารถทจะดลบนดาลกบเขาบาง อยางนอยกใหสามารถมสวนรวมก าหนดอนาคตของโลก ไมใชมวแตรอใหเขาก าหนดให

ตองเขมแขง มความเพยรทจะสรางผลส าเรจขนดวยเรยวแรงการกระท าความสามารถและสตปญญาของตน อยาเปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๓

นกหวงลาภลอย หรอรวยทางลด อยางทฝรงเอาไปเขยนใสสารานกรม เปนหนงสอบาง เปน CD-ROM บาง เผยแพรเหมอนประจานเมองไทยไปทวโลก

ตวอยางเชน Encarta Encyclopedia 1998 และ 1999 ทบรรยายสภาพเมองไทย(Thailand)วา “ผชายชาวตางประเทศมาเพอดหญงงามของประเทศไทย และหาความสขจากอตสาหกรรมกามารมณ ทรงเรองเฟองฟ” อกตอนหนงวา “เวลาน (ในเมองไทย) ทกคนรบไปๆ ใจกนกถงแตเงนๆ . . . โสเภณ ยาเสพตด การท าลายปา มลภาวะ การอยกนแออดยดเยยดปญหาทกอยางทงหมดน สบสาวหาเหตแลว กมาจากความอยากรวยลดรวยเรว (quick baht) อยางเดยวแทๆ”

ผลเกดจากเหต เหตปจจยกอใหเกดผล ขณะน ไทยเรากประสบผลแลวคอวกฤตเศรษฐกจ ซงเปนผลราย แตเหตปจจยของมนคออะไร คดทจะคนหาและแกไขกนใหจรงจงหรอยง

เมอเกดเหตการณรายทไมคาดฝน กยอมตกใจ เสยใจ ระทมทกข ฯลฯ กนไดเปนธรรมดา แตถงขณะน หมดเวลาแลวทจะมวระทดระทวย ละหอยละเหย กลอมใจปลอบใจกน ควรจะลกขนมาใชความเพยรและปญญาเดนหนาใหจรงจงเสยท สรางเศรษฐกจทมแกนสาร บนฐานทมนคง คอความสามารถในการผลต และการคดสรางสรรค

ถาท าไดแคน ในแงเศรษฐกจ กแกปญหาของไทยได แตเรายงจะตองกาวตอไปอก เพอแกปญหาของโลกใหไดดวย โดยน า

๘๔ เราจะกแผนดนกนอยางไร?

มนษยเขาสแนวคดทถกตอง วาการพฒนามใชเพอเศรษฐกจรงเรองเปนจดหมาย แตเพอจะไดเอาเศรษฐกจทเพยงพอและมนคงเปนฐาน ในการทจะสรางสรรคชวต สงคม และโลกทดงาม มสนตสขสบไป

ส าหรบเฉพาะหนาตอนน ทจะเรมตนกนได กอยางทพดไปแลว ซงขอย าอกท

๑. มความเขมแขง เจอทกขภยไมพรน ๒. มความเพยรสรางสรรค โดยใชสตปญญา ๓. รวมกนเผชญทกขเผชญปญหา พากนเดนหนาตอไป ทวานขยายความวา ในแตละคนใหมคณสมบตแหงความ

เขมแขง และสรางสรรคอยเปนพนฐาน แลวกมารวมก าลงกนอกทหนงทงหมดทงสงคม ตอนนจะตองปลกใจกนใน ๓ ประการน

เหตการณอะไรเกดขน อยาไปมวกลอมกนอย ใหตงทาทตอสถานการณและตอขาวใหถกตอง เชน ขาวความชวยเหลอของตางประเทศนแหละดนก ตงทาทกนใหถก อยาไปตงทาทแบบเพลน แหม ไดแลว ฉนดใจ หายทกขแลว เราจะพนวกฤตละ แลวกเฉอยลง อยางนนใชไมได

ตองตงจตมองดวยทาทวา นคอความจ าใจนะ ทเราตองรบความชวยเหลอ แลวจะตองตงใจวา เราจะตองพนไปจากภาวะน ใหได เราจะไมมามวชนชมและหลงระเรงภมใจกบการไดสงเหลาน มางายๆ ถามวคดวาฉนมคนมาชวยเหลอแลว ไมเปนไรแลว กชวนใหนอมไปในความประมาทตามเคย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๕

อะไรกตามทจะท าใหประมาท ตองถอวาผดทงสน พระพทธเจาตรสย าแลวย าอกวา ความไมประมาทเปนธรรมเอก เปรยบเหมอนรอยเทาชาง รอยเทาสตวบกทกชนดลงไดในรอยเทาชางฉนใด ธรรมทงปวงทพระพทธเจาตรสสอนกลงไดในความไมประมาทฉนนน ลงไดมความไมประมาทอยางเดยว ธรรมอยางอนกเกดผลหมด ท าหมด รแคไหน แมแตรธรรมขอเดยวกท าขอนน ร ๑๐ ขอกท า ๑๐ ขอ รทงหมดกท าทงหมด แตถาประมาทอยางเดยว รเทาไรกไมท าสกอยาง เพราะฉะนน ความไมประมาทจงครอบคลมธรรมะไวหมด พระพทธเจาจงทรงเนนเหลอเกน

ขอจบลงดวยค าเนนทวา ถาไมประมาท จะไมตองพบความเสอม จะหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ขอใหเราพากนไมประมาท สรางความเขมแขงขนมา เพยรใชสตปญญาสรางสรรค และรวมแรงรวมใจกนฟนฝาเดนหนาตอไป

การขอและรอผลดลบนดาลนน งายด และสบายดวย

เพราะไมตองท าอะไร เพยงแตรอ นงนอนกรมๆ กระหยมใจ

คอยชนชมอ านาจความยงใหญของทานทจะมาท าให แตนคอ

ลทธกลอมใจ และกคอความประมาท ทจะท าใหออนแอลง

เฉพาะหนา และพาสหายนะระยะยาว”

“. . . ขอใหเราชาวพทธลกข นมากธรรมะใหแกแผนดน

ไทย โดยเรมตนทในหวใจของเรา แลวกมาชวนกน และปลกใจ

กนให

๑. มความเขมแขง เจอทกขภยไมพรน

๒. มความเพยรสรางสรรค โดยใชสตปญญา

๓. รวมแรงรวมใจกนฟนฝา เดนหนาตอไป

ถาท าไดเพยง ๓ อยางเทาน กกธรรมะได และกแผนดน

ไทยส าเรจ”

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)