Reaching New Boundaries

Challenges in water losses management in Thailand

ความทาทายในการจดการน าสญเสยของประเทศไทย

Challenges in water losses management in Thailand

ความทาทายในการจดการน าสญเสยของประเทศไทย

อมรเทพ ทองชว

มถนายน 56

บทสรปเน อหา ในขนตอนการผลตนาประปาจะมนาสญเสย (Non-Revenue Water : NRW) เกดขนมาดวย

เสมอ โดยนาสญเสยประกอบดวย 3 สวนหลก คอ 1.นาท ใชไปกบการบรการสาธารณะ (Unbilled Authorized Consumption) เชน การดบเพลง ลางถนน การรดนาตนไม หรอการชวยเหลอผประสบภยตางๆ 2.นาสญเสยเชงพาณชย (Commercial Losses) เปนนาทเสยไปจากการลกลอบใชนา รวมถงขอมลทผดพลาดจากมาตรวด การโกงมาตรวด และความผดพลาดของผบนทกมาตรวดนา 3.นาสญเสยทางกายภาพ (Physical Losses) เปนนาทเสยไปจากระบบทอหลก /สาขา รวมถงการขนสงและแหลงเกบนาประปาตางๆ NRW = Unbilled Authorized Consumption + Commercial & Physical Losses เมอพจารณาจากขอมลในระดบสากลจะเหนวาหลายประเทศพยายามควบคมใหมนาสญเสยในจานวนนอยทสด เพอใหการผลตนาประปามการจดเกบรายไดทสงขนโดยมตนทนการผลตทตาลง ในบทความนจะกลาวถงนยามของนาสญเสย การวดนาสญเสยในประเทศไทย การเปรยบเทยบอตรานาสญเสยระหวางประเทศไทยกบตางประเทศ (ณ ป 2555 กปน.มอตราน าสญเสย 26.76% สวน กปภ.มอตราน าสญเสย 27.88% รายละเอยดในหนา...) รวมถงขอเสนอทางเทคนคในการจดการนาสญเสยใหอยในระดบทเหมาะสม ความทาทายทสาคญคอ หนวยงานผผลตนาประปาทเปนรฐวสาหกจของไทย ทง 2 แหง คอการประปานครหลวง (กปน.) และการประปาสวนภมภาค (กปภ.) จะทาอยางไร เพอจดการนานาสญเสยทมมลคาหลายพนลานบาทตอป ใหกลบมาเปนผลประโยชนขององคกรไดมากทสด และระดบนาสญเสยทเหมาะสมของประเทศไทยคอเทาใดกนแน?

1 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

แผนภาพท 1.แสดงการคาดการณ การขาดแคลนน าในป 2025 ทมา :Cong Li, (2010)

การผลตน าประปาตอป ในป 2555 กปน. 1,764 ลาน ลบ.ม. กปภ. 1,462 ลาน ลบ.ม. ในชวง 20 ปทผานมาการผลตน าประปา เทยบกบป 2523 กปน. 600 ลาน ลบ.ม. (เพม 3 เทา) กปภ. 250 ลาน ลบ.ม. (เพม 6 เทา) ขอมลจาก กปน. และ กปภ.

รฐวสาหกจ ดานการผลตน าประปา เผชญความทาทายใน 2 เรองใหญคอ 1.การจดการน าสญเสย 2.การจดหาแหลงน าดบในอนาคต น าสญเสยคอสงทจะตองจดการทนท สวนการจดหาแหลงน า เปนเรองของยทธศาสตรในระยะยาวซงตองรวมมอกนสรางแผนในระดบชาตระหวางหนวยงานทเกยวของ

การผลตน าประปาในประเทศไทย น นเรมให

ดาเนนการมายาวนานกวารอยป นบต งแตไดมการจดต งกรมสขาภบาลข นเพอผลตน าประปาใหบรการประชาชนเมอ พ.ศ.2440 ซงถอเปนจดเรมในการใหบรการน าประปาสวนภมภาค สวนการประปานครหลวง มทมาจากรฐบาลไดออกพระราชบญญตการประปานครหลวง โดยโอนกจการประปากรงเทพฯ กรมโยธาเทศบาล การประปานนทบร การประปาเทศบาลนครธนบร และการประปาเทศบาลสมทรปราการ รวมเปนกจการเดยวกน เรยกวา การประปานครหลวงเมอวนท 16 สงหาคม พ.ศ.2510

ท งการประปาสวนภมภาค (กปภ.) และการประปานครหลวง (กปน.) มหนาทหลกในการจดหา/ผลตน าประปาใหเพยงพอ ผลตน าประปาใหไดมาตรฐานสขอนามย นอกจากน เรองการลดอตราน าสญเสยใหอยในระดบทเหมาะสม กาลงเปนประเดนการจดการทท งสององคกรใหความสนใจเปนอยางมาก และถกต งเปนหนงในเกณฑการประเมนผลงานทสาคญ (อางในรายงาน ส าน ก งานคณะกรรมการนโยบายร ฐว ส าหก จ หร อ สคร . กระทรวงการคลง State Enterprise Review : การประปาสวนภมภาค, การประปานครหลวง) เพราะถอเปนปจจยหลกทสงผลตอการดาเนนงานขององคกร ท งในแงของการลดตนทนรายจาย และการเพมรายได โดยในอดตประเทศไทยเคยมระดบน าสญเสยเกน 50% และ ณ ปจจบน (ป 2555) ท ง กปน.และ กปภ.ไดลดระดบน าสญเสยลงมาทระดบทตากวา 30%

นอกเหนอจากการเพมขดความสามารถดานการจดการภายในองคกรแลว การประปายงมบทบาทใหการปลกจตสานกเรองทรพยากรน าดวย เหนไดจากแนวคดทวา “ทรพยากรน ามวนหมด ใชทกหยดอยางรคณคา”คากลาวน มเหตผลทควรเชอ เพราะหากพจารณาถงความขาดแคลนแหลงน าในอนาคตตามท Cong Li, (2010) ไดทานายไววาในป ค .ศ. 2025 ประเทศไทยจดอยในกลมทตองใหความสาคญอยางมากตอเรองการบรหารจดการน าใหไดประสทธภาพ เพอมใหขาดแคลน (Economic water scarcity) การประปาไทยจงตองวางแผนจดการน าในระยะยาวใหมความสมดลและเพยงพอ แตในระยะส นการจดการน าสญเสย (Water Losses) คอสงทเราสามารถจดการไดทนท

2 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

ผทเกยวของกบการจดการน าสญเสย

คอการประปาไทย ม 2 หนวยงานหลก ไดแกการประปานครหลวง (กปน.) หรอ The Metropolitan Water Works Authority (MWA) และการประปาสวนภมภาค (กปภ) หรอ The Provincial Waterworks Authority (PWA) ท งสองหนวยงานอยภายใตการกากบดแลของกระทรวงมหาดไทย (Ministry of Interior) และจากภาพดานลางจะเหนถง หนวยงานทเกยวของต งแตระดบรฐบาลและกระทรวงตางๆ ดงน

กระทรวงมหาดไทย กากบดแล กปภ. กปน. องคการบรหารสวนจงหวดและตาบลทเกยวของกบการบรหารจดการน าใชในสวนภมภาค อาท องคกรบรหารสวนทองถน (Local Authority) การประปาหมบาน (Local Authority)

ส านกนายกรฐมนตร รบรายงานเรองแผนจาก สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

กระทรวงการคลง เกยวของเรองการจดเกบรายไดนาสง และรายงานผลการดาเนนงานประจาป รวมถงรายงานตวช วด ผานสานกงานคณะกรรมการนโยบายรฐวสาหกจ (สคร.)

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มหนวยงานทเกยวของกบทรพยากรน าหลายหนวย คอ กรมทรพยากรน า, กรมทรพยากรน าบาดาล, สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

กระทรวงอตสาหกรรม มการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย เปนผเกยวของในแงผใชน าในภาคการผลตในนคมอตสาหกรรม

ภาพรวมการผลตน าใชของท งประเทศไทยมไดมแค กปน. และ กปภ. แตยงมหนวยงานงานทสามารถผลตน า ใ ชซ งแยกเปนสดสวนการผลต ไดดงน * กปภ. 15% * กปน. 9% * องคกรปกครองสวนทองถน 58% * ไมมน าใช 18% *ทมา:การประมาณการของ กปภ. 2556 การประปาไทยมสดสวนในการบรการน าประปาได เพ ย ง 28% ( กปภ .15% และ กปน.9%) ทเ หล อ เป นหน วย งานปกครองสวนทองถ นและกลมทยงไมมน าใช *ตวเลขสดสวนทแสดงน ไดจากการประมาณการในบรบทของขอมลท กปภ.มอย เพอใชในการว า ง แ ผ น จ ด ก า ร ทเกยวของ

แผนภาพท 2. แสดงหนวยงานทเกยวของกบการประปาไทย ทมา: กปภ., (2554) www. http://wqc.pwa.co.th/wqc/Data/KMLO/AIT02.pdf วนทเขาถง 6 ม.ย.56

3 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

Non revenue water (NRW) is water that has been produced and is “lost” before it reaches the customer. Losses can be real losses (through leaks, sometimes also referred to as physical losses) or apparent losses (for example through theft or metering inaccuracies). High levels of NRW are detrimental to the financial viability of water utilities, as well to the quality of water itself. NRW is typically measured as the volume of water "lost" as a share of net water produced. However, it is sometimes also expressed as the volume of water “lost” per km of water distribution network per day. From Wikipedia, the free encyclopedia มขอสงเกตวา Non-Revenue Water หรอน าสญเสย มไดมาจากน าสญเสยเทาน น แตรวมไปถงการใชน าเพอสาธารณประโยชนดวย

น าสญเสยคออะไร?การทาความเขาใจความหมาย

ของน าสญเสย สงทสาคญอนดบแรกคอการทราบถงประเภทของน าสญเสย เพราะมประโยชนในแงของการสรางความเขาใจ และพฒนาวธการแกไข พฒนาเปนกลยทธในการควบคมระดบน าสญเสยในระยะยาว

หนวยงานระดบนานาชาตเรองน า เชน IWA, RTI, World bank, และองคกรอนๆ มกจะนาเสนอขอมลในเชงลกเพอแยกแยะเปนประเภทของการสญเสย ออกเปนสมดลของน าผลตและน าสญเสย (Water Balance) โดยการจดทาฐานขอมลน าสญเสยใหละเอยด ถงแมจะตองลงทนดานเครองมอ/บคลากรเสยคาใชจาย และเสยเวลามาก แตกมประโยชนมากเชนกน ดงเชนองคกรดานการจดการน าสญเสยระดบนานาชาตทนยมนาเสนอในรปแบบของสมดลน า (Water Balance) โดยใชฐานขอมลน าสญเสยทไดแยกไวเปน Unbilled Authorized Consumption, Commercial losses และ Physical losses

โดยวธการคานวณน าสญเสยของการประปานครหลวง และการประปาสวนภมภาคของไทย คอปรมาณน าสบจาย (System Input Volume) หกดวยปรมาณน าทออกบลหรอน าทสามารถเกบเปนตวเงนได (Billed Authorized Consumption) อธบายไดดงแผนภาพดานลาง

แผนภาพท 3. แสดงขอมลสมดลน า (Water Balance) ตามแนวทางของ IWA. ทมา: USAID, (2008)

4 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

น าสญเสย (NRW) เปนการผลตน าประปาทไมกอใหเกดรายได ม 3 ประเภทคอ 1.Unbilled Authorized Consumption เปนตวแทนของการใชน าสาธารณะประโยชน 2.Commercial หรอ Apparent losses เปนตวแทนของรายไดทสญเสยไปจากการลกลอบใชน า และขอมลทผดพลาด 3.Physical หรอ Real losses เปนตวแทนของตนทนการผลตทเสยเปลาไปเนองจากการรวในสวนตางๆ จากรายงานผลการดาเนนงานเรองน าสญเสยของ กปน. และ กปภ. ป 2555 กปน.มน าสญเสย 26.76% กปภ.มน าสญเสย 27.88% การวดอตราน าสญเสยท ง 2 หนวยงานน เปนการวดโดยรวม ไมแยกเปน การใชน าฟร และประเภทการสญเสย จงเปนประประเดนทนาสนใจวา กปน. กบ กปภ. จดการแกไขเรองน าสญเสยแยกเปนน าสญเสยเชงพาณชย และน าสญเสยทางกายภาพหรอไม (If can’t measure its can’t manage)

จากแผนภาพท 3. จะเหนวาในสวนของน าทกอใหเกดรายได(Revenue Water) จะเปนน าทผานการออกใบเสรจเรยกเกบ จากตวเลขมาตรน าประปา (Billed Metered Consumption) และเรยกเกบตามการประมาณปรมาณการใชน า (Billed Unmetered Consumption) โดยน าสญเสยถอวาเปนน าทไมกอใหเกดรายได (Non-Revenue Water :NRW) ทมาจาก 3 สวนประกอบหลก คอ

1.การใชน าเพอสาธารณะประโยชน(Unbilled Authorized Consumption) เชน ดบเพลง ,ลางทอ ลางถนน ,รดน าตนไม และอนๆ ซงอาจจะเขามเตอรวดหรอตอเปนทอไวใหใชโดยไมตองเขามเตอรกได

2.น าสญเสยเชงพาณชย (Commercial Losses) บางแหลงอางองกเรยกวา Apparent loss มทมาจาก 2 สาเหตหลกคอ การลกลอบใชน า และขอมลทผดพลาดในสวนตางๆ เชน การโกงหรอดดแปลงมเตอร ,การลงขอมลบนทกการใชน าผดท งแบบจงใจ หรอคลาดเคลอนจาก Human Error หากลดน าสญเสยเชงพาณชยลง จะสามารถจดเกบรายไดเ พมขน (Revenue Water) โดยประมาณไดจากจ านวนน าสญเสยทลดลงไดคณอตราคาน าประปาเฉลย

3.น าสญเสยเชงกายภาพ (Physical Losses) คอการสญเสยไปกบระบบประปาต งแตแหลงเกบจนไปถงทอเขามเตอรผใชน า บางแหลงอางองกเรยกวา Real losses ซงมทมาจาก 3 สวนหลก คอ การรวในระบบทอเสนหลก, การรวหรอลนจากแทงคหรอแหลงเกบน าตางๆ และการรวในระบบทอยอยกอนเขามเตอรลกคา หากลดน าสญเสยเชงกายภาพลง จะชวยลดตนทนการผลตน าประปาตอหนวยการผลต (Production Cost) มหนวยเปน บาท /ลบ.ม. เชน คาไฟฟา ปมน า คาสารเคม คาแรงงาน ฯลฯ ตามจ านวนน าสญเสยทลดลงได

*จากรายงานสาขาสาธารณปการของ สคร. ป 2555 ตนทนการผลตน าประปาเฉลยของ กปน.คอ 2.58 บาท/ลบ.ม ตนทนการผลตน าประปาเฉลยของ กปภ.คอ 10.68 บาท/ลบ.ม

5 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

น าสญเสยในประเทศไทยเรมมการวดอยางเปนทางการมา

มานานหลายสบปโดย 2 หนวยงานประปาหลกของไทย คอ กปน.และ กปภ.ขอมลน าสญเสย

ต งแตกอต งการประปานครหลวง (กปน.) มาน นเคยมรายงานน าสญเสยข นไปถงระดบ 75% อางองจาก Anand Chiplunkar (2012) สาเหตหลกๆ เกดจากการรวในระบบทอประปา ประกอบกบการขาดงบประมาณในการดแลรกษาตรวจสอบระบบทอ เนองจากในขณะน น กปน. มเปาหมายในการมงขยายการใหบรการน าประปาเปนหลก เชนในป 2534 มน าสญเสย 29.6% (ทอตราการผลต 3.0 ลาน ลบ.ม./วน) ทาใหงบประมาณอาจไมพอ จงตองใชวสดทอคณภาพตา และแรงงานไรฝมอในการตดต งระบบทอ ทาใหอตราน าสญเสยสงข นไปถง 42.1% ในป 2540 (ทอตราการผลต 4.5 ลาน ลบ.ม./วน) สวนสาเหตอนของน าสญเสยน นมาจากการการลกลอบใชน า และการใชน าโดยไมผานมาตรวดตามสถานทตางๆ สาหรบขอมลน าสญเสย (NRW) ดานลางเปนการสรปขอมลมาจาก กปน. แผนภาพท 4. แสดงปรมาณน าสญเสยของ กปน.ในอดต ทมา: Bill Kingdom (2006) จากแผนภาพจดเปลยนทสาคญคอในชวงป 2543-2547 (ค.ศ.2000-2004) กปน.ทาสญญาจางเอกชนเขามาจดการน าสญเสยเชงกายภาพ (Physical losses) สารวจ และเปลยนทอ/อปกรณ/ซลตางๆ ใน 3 สาขาไดแกนนทบร สขมวท และภาษเจรญใชเงนลงทนรวม 56.2 ลานดอลลาร ทาใหสามารถลดน าสญเสยลงไดรวม 165,207 ลบ.ม/ตอวน โดยลดระดบน าสญเสยจาก 40% ในป 2543 มาเปน 30% ในป 2547 และในปจจบนป 2555 อตราน าสญเสยลดลงมาทระดบ 26.76%

อกประเดนทนาสนใจคอขอมลของน าสญเสยบทความตางๆ ในชวงสบกวาปทผานมาน เชน Anand (2012) กลาวถงขอมล กปน. ในป 2543 วาหากน าสญเสยรวม คอ 100% จะมน าสญเสยเชงพาณชย (Commercial Losses) ประมาณ 19% จากน าสญเสยท งหมด และเปนน าสญเสยทางกายภาพ (Physical Losses) ประมาณ 81% หากดขอมลองคการอนามยโลกตามตารางขางลาง

ถอไดวาดชนเรองสดสวนน าสญเสยของไทยอยในเกณฑทด เพราะเปนสดสวนในกลมของประเทศพฒนาแลว (80:20) ซงจะสนใจจดการน าสญเสยเชงพาณชยใหไดกอน

6 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

1.Water Coverage (%) ในป 55

กปน. 99% กปภ. 18%

การเตบโตของผใชน าจาก กปน. ในเขตเมองกรงเทพฯ ใกลถงจดอมตว ขณะทสวนภมภาค การประปายงเขาไมถงประชากรผใชน าสวนใหญสงผลให water coverage ของ กปภ. ตากวา กปน. ถง 5 เทา อยางไรกตาม Water Coverage ของ กปภ.ทมคานอยเพราะวา ในภมภาคน นมผใหบรการน าประปา ทมาจาก องคกรปกครองสวนทองถนอกเปนผใหบรการหลกกบประชาชน (58% ของท งประเทศ) 2.ตนทนการผลตน าประปา ป 55 การท กปภ. มพ นทหลายแหง บางแหงมขนาดเลกและต งอยไกล การลงทนไมคมคา รวมท งมปญหาเรองการจดหาน าดบและตนทนการผลตอนๆ สงผลทาใหตนทนการผลตน าประปาของ กปภ.สงกวา กปน.ถง 5 เทา คาใชจายเฉลยในการผลตน าประปา ณ ป 2555

กปน. 2.58 บาท/ลบ.ม. กปภ. 10.68 บาท/ลบ.ม.

ขอสงเกตทนาสนใจประการหนงเกยวกบการลดน าสญเสย คอหากมการรวมลงทนระหวางเอกชน กบ กปภ. โดยมลกษณะโครงการแบบ Build-Operate-Transfer (BOT) ซงน าประปาทผลตข นท งหมดจะจาหนายใหแก กปภ. เพอนาไปจาหนายตอใหกบประชาชน จะทาใหประสทธภาพเรองการจดการน าสญเสยดข นดวย เชน ในชวงทเรมต งบรษทประปาปทมธานเปนผผลตน าประปาให กปภ.ปทมธานกมการลดน าสญเสย จาก 45.21% ในป 2541 เปน 22.36% ในป 2547 (ลดลงประมาณครงหนง)

ขอมลน าสญเสยของการประปาสวนภมภาค (กปภ.) คอนขางม

ความทาทายในเรองการรกษาระดบน าสญเสยใหคงทมากกวา เมอเทยบกบ กปน. เพราะหากพจารณาจากจานวนผใชน า Water Coverage (%) ของ กปน. ในป 2555 ทมประมาณ 99% สวน กปภ. มจานวนผใชน า Water Coverage (%) เพยง 18% โดยเขตพ นทของ กปภ. แบงเปน 10 เขตกระจายอยใน 74 จงหวดทวประเทศ (ยกเวน กรงเทพมหานคร นนทบร สมทรปราการ) จากตวเลขดงกลาวสะทอนใหเหนความคงทในการรกษาระบบ ของ กปน.น นมมากกวา กปภ.เพราะไมตองแบงทรพยากรไปสรางระบบทอประปาเพม จงสามารถมงภารกจกจหลกในการผลต ควบคมคณภาพ และการบารงรกษาตรวจสอบอปกรณ รวมถงควบคมอตราน าสญเสยในระบบไดเตมท ดวยตวเลขจานวนผใชน าของ กปภ.เพยง 18% กปภ.จงยงมภารกจในดานขยายการผลตน าประปาใหทวถงอกมาก ซงในสวนภมภาคการขยายการใชน าประปามวตถประสงคเพอทดแทนระบบประปาหมบานทอาจไมไดมาตรฐานพอท งในดานคณภาพและตนทน หรอการใชน าประปาแทนน าบาดาลทสงผลตอการทรดตวของช นดน รวมถงนาระบบประปาไปยงพ นททไมมน าประปาใช โดยภารกจในการขยายระบบไปในคร งน สงทจะตามมาคอการกอสรางและตดต งในพ นทหลายแหงและต งอยหางไกล หากระบบทอประปาใชวสดคณภาพตา หรอใชแรงงานไรฝมอกจะมความเสยงทอตราน าสญเสยจะเพมสงข นได และความเสยงน ยงมมากข นเพราะตนทนการผลตน าประปามมลคาสงกวา กปน.ถง 5 เทา ดงน นน าสญเสยทก ลบ.ม. ทเสยไปจงกระทบตอผลกาไรของ กปภ. เปนอยางมาก หลายสาขาของ กปภ. เคยมระดบน าสญเสยในอดตเกน 50% แตปจจบนน าสญเสยของ กปภ. ท งประเทศในป 2555 อยทระดบ 27.88%

7 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

สถตน าสญเสยยอนหลง 5 ปเรมจากขอมล กปน.

ในชวง 5 ปทผานมาดวยการจดการลดน าสญเสยของ กปน. จาก 30.57% ในป 2551 มาเปน 26.76% ในป 2555 สวนปรมาณน าผลตประปายงคอนขางคงท ในชวงป 2551-2554 ระดบน าสญเสยของ กปภ.คอนขางคงทในชวง 26% แตในป 2555 มอตราน าสญเสยข นไปเปน 27.88% เปนผลจากอทกภยในพ นทหลายจงหวดชวงปลายป 2554 ทาใหระบบสงจายน าของ กปภ.ไดรบความเสยหาย โดย กปภ.ไมสามารถเขาไปซอมแซมไดทน

อตราน าสญเสยของ กปน.มแนวโนมทลดลง เปนผลจากมาตรการเชงรกตางๆ เชน ร ะ บ บ IT ใ ช ร ะ บ บ SCADA,DMA ก า ร เ ป ล ย นทอ/อปกรณ การควบคมแ ร ง ด น แ ล ะ ก า ร ส ร า งท ศ น ค ต ร ว ม ก น ต ง แ ตผบรหารระดบสงไปจนถงระดบปฏบตการ ฝกอบรมพนกงานรวมถงมการจางทปรกษาจากตางประเทศเขามา เพอใหบรรลเปาหมายในการลดน าสญเสยใหเหลอ 20% ในป 2560 อตราน าสญเสยของ กปภ.อย ในระดบ 26-28% ดวยการบรหารจดการน าสญเสยอยางเปนระบบ มแผนงาน มการตดต งระบบ DMA ต งชดป ฏ บ ต ก า ร SCADA ก า รควบคมแรงดน แผนการตดต ง เปลยน หรอซอมแซมมาตรวดน า ปญหาของ กปภ.คอ เร องการจดการ ขาดแหลงเงนทนและการวเคราะหปญหาอยางถกจด เ พ อ ป อ ง ก น ป ญ ห า เ ม อเปลยนทอแลว น าสญเสยยงไมลด ทมาขอมลสถตน าสญเสยยอนหลง ป : งบประมาณเบ องตนของการประปาสวนภมภาค อางใน รายงาน สานกงานคณะกรรมการนโยบายรฐวสาหกจ (สคร.) กระทรวงการคลง State Enterprise Review : การประปานครหลวงและ การประปาสวนภมภาค ( ในชวง 1 ต.ค - 30 ก.ย ป 2551-2555)

26.76%

27.88%

8 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

หากดจากขอมลทจาลองผลทไดของ กปน.เมอระดบน าสญเสยเปน 23% เทยบกบ 3% (3% เปนระดบน าสญเสยของออสเตรเลย ณ ป 2011 ซงถอวาดทสดในโลก) NRW@3%/ NRW@23% 1,745.05/275.99 = 6.32 เทา สวน ผลทไดของ กปภ. NRW@3%/ NRW@23% 3,885.52/774.04 = 5.02 เทา

ผลประโยชนจากการลดน าสญเสย เปาหมายระดบน าสญเสยของ กปน.และ กปภ. ป 2555 อางองจากรายงานของ สคร. กปน.มน าสญเสย 26.76% (เปาหมาย คอ 25.26%) กปภ.มน าสญเสย 27.88% (เปาหมาย คอ 26.50%) เนองจากขอมลน าสญเสยทรายงานโดย กปน.และ กปภ. มไดแจกแจงเปน Unbilled Authorized, Physical Losses และ Commercial Loss (ตามข อม ลรายงานประจาป ของ กปน.และ กปภ. จากสานกงานคณะกรรมการนโยบายรฐวสาหกจ (สคร.) กระทรวงการคลง State Enterprise Review) ดงน นการคานวณงบประมาณทประหยดได (Cost Recovery) และรายไดท เ พมข น (Revenue Recovery) จากน าสญเสย Physical Losses และ Commercial Loss ทลดลงสาหรบ กปน.และ กปภ. จงใชขอมลจาก Anand (2012) เปนเกณฑอางอง วาประเทศไทยม Physical Loss ประมาณ 80% ,Commercial Loss 20% (ตดการใชน าฟรออก) ทาการจาลองสถานการณ ตามวธการของผเขยนไดผลดงตารางดานลางน

9 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

ผลของการลดน าสญเสย (NRW)จากการจาลอง

สถานการณโดยใชป 2555 เปนปฐาน (Baseline) แลวจาลองขอมลใหมระดบน าสญเสยแตกตางกน คอ ไมมน าสญเสยเลย คอ 0% น าสญเสย 3% ,13%, และ 23% ตามลาดบ การประปานครหลวง มผลประโยชนรวมทไดตอป หากไมมน าสญเสยเลย เทากบ 1,965.41 ลานบาท ทระดบน าสญเสย 3% เทากบ 1,745.05 ลานบาท ทระดบน าสญเสย 13% เทากบ 1,010.52 ลานบาท และทระดบน าสญเสย 23% เทากบ 275.99 ลานบาท การประปานสวนภมภาค มผลปรโยชนรวมทไดตอป หากไมมน าสญเสยเลย เทากบ 4,327.70 ลานบาท ทระดบน าสญเสย 3% เทากบ 3,885.52 ลานบาท ทระดบน าสญเสย 13% เทากบ 2,329.78 ลานบาท และทระดบน าสญเสย 23% เทากบ 774.04 ลานบาท เปรยบเทยบปรมาณผลประโยชนรวมทได จะเหนวาการลดน าสญเสยของ กปภ.ใหผลประโยชนมากกวา กปน. เกน 2 เทา (เชน ทระดบน าสญเสย 3% กปน.ผลประโยชนทได = 1,745.05 ลานบาทสวน กปถ. 3,885.52 ลานบาท แตกตางกน 3,885.52/1,745.05 = 2.23 เทา) แผนภาพท 5. แสดงผลประโยชนของการลดน าสญเสยทระดบ NRW ตางๆ โดยผเขยน การลดน าสญเสยของไทยน นยงมชองวางอยมากเพราะหากเทยบกบประเทศทมระดบน าสญเสยตาทสดในโลก คอ ออสเตรเลย อยท 3% ขณะทประเทศไทย อยท 26% การเรงลดระดบน าสญเสยเพยงไมกเปอรเซนตกสามารถไดผลประโยชนกลบมาไดนบพนลาน ( ในบางประเทศ เชน บราซล มการคานวนผลประโยชนจากการลดน าสญเสยจาก 44% เปน 26% จะไดเงนกลบคนมาถงระดบหมนลานบาท/ตอป) แตอยางไรกตามการลงทนเพอแกปญหาน าสญเสยตองพจารณาถงความเปนไปได และความคมคาทางเศรษฐศาสตรดวย

จ า ก ต น ท น ก า ร ผ ล ตน าประปาของ กปน.และ กปภ.ทแตกตางกนถง 5 เทา ( กปน . ม ต น ท นก า รผล ตน าประปา 2.58 บาท/ลบ.ม สวน กปภ. 10.68 บาท/ลบ.ม.) สงผลทาให กปน.ม Cost Recovery ท ค านวนจากPhysical losses เทาๆ กบ Revenue Recovery ทคานวนจาก Commercial losses ทได เชน ทระดบน าสญเสย 3% กปน.ม Cost Recovery 864.98 ลานบาท ส ว น Revenue Recovery 880.07 ลานบาท รวมเปน 1,745.05 ลานบาท แต ในกรณของ กปภ .จะแตกตางกน 4 เทา เชน ทระดบน าสญเสย 3% กปภ.ม Cost Recovery 3,118.73 ล านบาท ส วน Revenue Recovery 766.79 ลานบาทรวมเปน 3,885.52 ลานบาท สรปไดวา หากตนทนการผลตน าประปายงสง ยงตองระมดระวงการสญเสยเชงกายภาพใหมาก แตในทางกลบกน หากคาน าประปาทเรยกเกบยงมราคาสง ยงตองระมดระวงการสญเสยเชงพาณชย

10 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

การกาหนด Price Limits จากก า ร อ า ศ ย ค า Regulatory Capital Value (RCV) สามารถสราง Incentive ใหแกบรษทจดการน า เนองจากบรษทตางๆจะพยายามลดตนทนการผลตใหนอยกวา RCV เพอใหไดสวนตางซงหมายถงผลกาไรทบรษทจะไดรบ ด งน นบร ษทน า จ งพยายามคดคนเทคโนโลยตางๆเพอลดตนทนการผลต ซงหนงในน นคอการใชเทคโนโลยหรอการจดการตางๆเพอลดปรมาณน าสญเสยซ งนบวา เปนตนทนการผลตอยางหนง โดยจะเหนไดวาภายหลงการแปรรปกจการดงกลาว ปรมาณน าสญเสยของสหราชอาณาจกรมปรมาณลดลง นอกจากปรมาณน าสญเสยทลดลงซงเปนผลจากการพยายามลดตนทนการผลตของบรษทจดการน า อตราคาน าทบรษทจะเกบจากประชาชนกจะถกลงไปดวย เนองจากตนทนการผลตทถกลงนนเอง

ปจจยดานตนทนการผลต สงผลใหเกดความแตกตางของ

มลคาเงนทจะประหยดได (จากการจาลองขอมลหากน าสญเสยลดลง) ของ กปภ.สงกวา กปน. ถง 4 เทาเพราะสดสวนน าสญเสยของไทยจากผลการศกษาทผานมาระบวาน าสญเสยสวนใหญเปนน าสญเสยเชงกายภาพ (Physical losses) 80% สวนน าสญเสยเชงพาณชย (Commercial losses) 20% ถงแมการแกปญหาน าสญเสยของการประปา คอ กปน. และ กปภ.จะไดรบเงนอดหนนจากรฐบาล แตกยงไมเพยงพอ ประกอบกบการปรบข นราคาคาน าประปาทาไดไมงายนกเพราะตดอยกบนโยบายของรฐบาล ทาใหราคาน าไมสอดคลองกบตนทน ดงน นทางแกไข ณ ปจจบน หนวยงานประปา (โดยเฉพาะ กปภ.) ควรหาวธควบคมตนทน และลดน าสญเสยลงใหไดมากทสดเพอดงเอาผลประโยชนทไดกลบเขาองคกร สวนแผนการแก พ.ร.บ. ปรบคาน าใหสะทอนตนทนคอวธการแกปญหาทด แตควรมหนวยงานทเขามาควบคม (regulator) ทบทวนการข นราคาคาน าเพอความเหมาะสม

OFWAT เปนตวอยางของ Regulator ในประเทศองกฤษมหนาทหลกในการกาหนดราคาน าทบรษทน าสามารถจดเกบจากประชาชน นอกจากน OFWAT ยงมการทางานรวมกบองคกรดานสงแวดลอมในการทาหนาทตรวจสอบ (Environmental and quality control organizations) คณภาพของน า OFWAT มกระบวนการในการกาหนดราคาคาน าซงบรษทน าตางๆจะสามารถเกบจากประชาชนไดเรยกวา “การทบทวนราคา (Price Review)” โดยอาศยการควบคมราคา (Price Control) ซงเปนราคาสงสดทบรษทน าสามารถเกบจากประชาชนได (Price Limits) และราคาดงกลาวจะแตกตางไปตามแตละบรษทเนองจากตนทน ผลกาไรจากการประกอบ และสภาพขององคกรทแตกตางกน โดยราคาทถกกาหนดข นน จะถกใชในชวงระยะเวลา 5 ปหลงจากปทมการกาหนดราคา นอกจากการกาหนดราคาคาน า OFWAT ยงมการกาหนดมาตรฐานดานการใหบรการ โดยเฉพาะปรมาณน าข นตาทบรษทน าจาเปนตองจายแกประชาชนตอป ท งน เพอปองกนปญหาการขาดแคลนน าในแตละพ นท รวมถงปองกนมใหบรษทน ามการจายน าใหแกประชาชนในปรมาณทตากวาความตองการบรโภค

อยางไรกตาม แม Price Limits จะเปนอตราทถกกาหนดใชภายในระยะเวลา 5 ปหลงจากถกกาหนดข น บรษทน าสามารถยนเปลยนแปลง Price limits ของตนไดหากพบวาคาใชจายทางตนทน Capital Expenditure เพมข นดวยปจจยตางๆทเขาหลกการของ Interim Determinations ในขณะเดยว OFWAT เองกสามารถปรบ Price Limits ไดเชนกนหากเหนวามปจจยตางๆทเขากบหลก Interim Determinations ซงทาให Net capital expenditure ของบรษทตากวาทประเมนไวใน Regulatory Capital Value (RCV) ท งน เพอเปนการปกปองผบรโภคมใหเสยคาน ามากกวาความเปนจรง

11 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

ในเรองการลดน าสญเสยเปนภารกจทยงใหญ และตองแลกมาดวยมาตรการตางๆ รวมถงการลงทนมหาศาล หากจะเปรยบเทยบกบประเทศทพฒนาแลว อาจเปรยบเทยบกนได

ยากเพราะบรบทไมเหมอนกน ประเทศพฒนาแลวจะมอตราน าสญเสยรวมทตามากอยในชวง 3-10% เชน ออสเตรเลย ,สงคโปร, เดนมารก ,สหรฐ,เนเธอรแลนด ,ญปน ฝรงเศส ฯลฯ ขณะทประเทศกาลงพฒนาบางประเทศอาจมอตราน าสญเสยสงกวา 60% เชนในประเทศโซนแอฟรกา (ขอมลจาก swan-forum ป 2011) แผนภาพท 6 แสดงอตราน าสญเสย (NRW) เรยงตามลาดบจากมากไปนอย ทมา: SWAN Research,(2011)

12 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

จากการศกษาในป 2003 ขอ ง Wyatt, A. (2010 ) . ไดผลทส าคญเกยวกบน าสญเสยของ กปน.และ กปภ. ไดผลการคานวน Optimal จากโมเดลทางเศรษฐศาสตร สาหรบ กปภ. (PWA) ม Physical Losses /Production = 4.9% สวน Commercial Losses /Production = 3.6% ดงน น น าสญเสยรวมจงเทากบ 8.5% กรณ กปน.(MWA) ม Physical Losses /Production = 3.0% สวน Commercial Losses /Production = 2.6% ดงน น น าสญเสยรวมจงเทากบ 5.6%

แลวอตราน าสญเสยทควรจะเปน หรอระดบน าสญเสยทเหมาะสมควรจะเปนเทาไหร โดยวธคดเรองของความเหมาะสม ตองอาศยการอธบายจากแนวคดในมมมองทางดานเศรษฐศาสตรตามรปภาพดานลาง

แผนภาพท 7. แสดงจดทเหมาะสมทสดในเชงเศรษฐศาสตรของน าสญเสย (Economic level of NRW) ทมา: USAID, (2008)

ตนทนท งหมดเกยวกบการจดการน าสญเสย คอ ตนทนคาผลตน าทสญเสยไป บวก

กบตนทนในการควบคมดแลระดบน าสญเสย เชน ระบบ DMA การสงคนไปสารวจระบบทอทรวซม การลงทนในโครงการเฝาตดตามน าสญเสย การเปลยนอปกรณหรอมาตรวดทไมไดมาตรฐาน รวมไปถงการฝกอบรมในดานตางๆ โดยจดทเหมาะสมทสด (Economic level) คอจดทเสนตนทนคาผลตน า (Cost of water losses) ตดกบตนทนในการบรหารจดการน าสญเสย (Cost of NRW management) ซงเปนจดทมตนทนอยในระดบตาทสด จะเหนวาระดบน าสญเสยทเหมาะสมน นตองนาตนทนคาผลตน ามาพจารณากบตนทนในการบรหารจดการ ในฝงซายมอของ Economic level of NRW จากภาพดานบนจะเปนกรณของการดแลเรองน าสญเสยมากไป ถงแมระดบน าสญเสยจะลดลงแตตนทนรวมจากการบรหารจดการกสงเกนไป แตถาเปนฝงขวามอของ Economic level of NRW จะเปนกรณของการปลอยปะละเลยไมควบคมน าสญเสย จงทาใหมน าสญเสยในอตราทมากข น ตนทนและความสญเสยจงมมากข น ในกรณทมความเหนวาน าเปนสงทรพยากรทมคา ไมควรทจะปลอยใหเสยประโยชนไปอยางสญเปลา รฐบาลของประเทศอาจจะจดสรรงบประมาณมาลงทน ในสวนของการจดการน าสญเสยเพอปรบปรงระบบตางๆ ทาใหระดบน าสญเสยกจะลดตาลงมากกวาจดทเหมาะสม Economic level of NRW. กเปนไปได

13 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

สรปแนวทางการจดการน าสญเสย

ในการจดการน าสญเสยในความเหนของผเขยน สงทตองทาเปนอนดบแรกคอทาฐานขอมลของน าสญเสยแยกออกเปน

1 น าใชเพอบรการสาธารณะ (Unbilled Authorized Consumption) 2 น าสญเสยเชงกายภาพ (Physical Losses)

3 น าสญเสยเชงพาณชย (Commercial Losses) ข นตอนตอไปตองศกษาระดบทเหมาะสมทสดของน าสญเสย (Optimal level of NRW) เพราะการแกไข

ปญหาน าสญเสยมตนทนสง เราจาเปนตองศกษาถงจดทจะทาใหเราไดประโยชนมากทสด หรอกลาวอกนยวาเปนจดทเรามความประหยดไดมากทสด สาหรบประเทศไทยมน าหนกไปทการลดน าสญเสยเชงกายภาพ โดยการศกษาวธการลดน าสญเสยเชงกายภาพ (Physical Losses) จะตองศกษาควบคกบตนทนการผลตน าประปา สวนการศกษาวธการลดน าสญเสยเชงพาณชย (Commercial Losses) จะตองศกษาควบคกบโครงสรางอตราคาน าประปา

จากน นควรมการคานวนผลประโยชนทไดจากการลดน าสญเสย แลวต งเปาหมายระดบน าสญเสยเปรยบเทยบผลการแกไขน าสญเสยทลดลง เพอวดผลประสทธภาพทดทสดไวเปนฐานความรแยกเปน 3 ดาน

1 เปรยบเทยบหนวยงานคสญญาทดาเนนการ (งบลงทนในแตละโครงการ คดเปนตอหนวย) 2 เปรยบเทยบระดบน าสญเสยตามเขตพ นทรายสาขา 3 เปรยบเทยบระดบน าสญเสยตามวธการแกไข

14 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

เอกสารอางอง Anand Chiplunkar, Kallidaikurichi Seetharam ,Cheon Kheong Tan (2012) ,Good Practices in Urban

Water Management, School of Public Policy National University of Singapore , http://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/good-practices-urban-water-management.pdf

Retrieved [05 May, 2013] Bill Kingdom, Roland Liemberger, Philippe Marin, )2006), "The Challenge of Reducing Non-

Revenue Water (NRW) in Developing Countries How the Private Sector Can Help: A Look at Performance-Based Service Contracting, Water Supply and Sanitation sector board discussion paper series Paper No.8 December 2006, http://siteresources.worldbank.org/INTWSS/Resources/WSS8fin4.pdf Retrieved [05 May, 2013]

Cong Li & Stephen Ugochukwu Nwokoli, (2010) ,"Investigating the water footprint of Tetra Pak Carton Economy's beverage portfolio", Division of Water Resources Engineering Department of Building and Environmental Technology, Lund University, http://lup.lub.lu.se/luur/download?func=downloadFile&recordOId=1543438&fileOId=1543442 Retrieved [05 May, 2013]

Ranhill Water Services Sdn, (2011) "Non Revenue Water (NRW) Management Strategy for Surabaya Water Company", http://www.ppiaf.org/sites/ppiaf.org/files/images/Surabaya-NRW-Management-Final-Report.pdf Retrieved [05 May, 2013]

Roland Liemberger, Malcolm Farley ,(2011) "Developing a Non-Revenue Water Reduction Strategy Part1: Investigating and Assessing Water Lossed”, http://www.partnershipsforwater.net/psp/tc/TC_Tools/034F_NR%20Water%20reduction.pdf Retrieved [05 May, 2013]

USAID, (2008). "The Manager's Non-Revenue Water Handbook",Authors: Malcolm Farley -Gary Wyeth -Zainuddin Bin Md. Ghazali -Arie Istandar -Sher Singh,Ranhill Utilities Berhad and the United States Agency for International Development (USAID), http://warrington.ufl.edu/centers/purc/docs/resources_NRWManagersHandbook.pdf Retrieved [05 May, 2013]

Wyatt, A, (2010). Non-Revenue Water: Financial Model for Optimal Management in Developing Countries. RTI Press publication No. MR-0018-1006. Research Triangle Park, NC: RTI International. From http://www.rti.org/pubs/mr-0018-1006-wyatt.pdf. Retrieved [05 May, 2013]

US-AEP,SEAWUN,OECD ,(2005) ,Report: Regional Assessment Survey and Workshop on Full Cost Recovery for Water Utilities in Southeast Asia: Sharing International Experience and Best Practices, The United States Agency for International Development (USAID) and the Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) jointly funded the publication of this report. Planning

15 | P a g e Article by IRDP’s Research Division.

and Development Collaborative International (PADCO), an AECOM Company, completed the assessment survey and report under USAID contract LAG-I-0099-00035-00, http://www.oecd.org/countries/thailand/34617894.pdf , Retrieved [05 May, 2013]

คมอการออกแบบและบรหารจดการน าสญเสยดวยระบบ DMA รวบรวมโดย งานน าสญเสย กองระบบจาหนาย การประปาสวนภมภาคเขต 2

From http://reg2.pwa.co.th/Knowledge/knowledge3/DMA.pdf วนทเขาถง 5 พ.ค.56

รายงาน ส านกงานคณะกรรมการนโยบายรฐวสาหกจ (สคร.) กระทรวงการคลง State Enterprise Review : การประปานครหลวงและ การประปาสวนภมภาค ( ในชวง 1 ต.ค - 30 ก.ย ป 2551-2555)