บาลไวยากรณ(ฉบบวดโพธทอง)

เรยบเรยงโดย

พระมหาเสนห ธมมสเนโห

ป.ธ.๗, พธ.บ.

ส�ำนกศำสนศกษำ วดโพธทอง

อ�ำเภอหนองเรอ จงหวดขอนแกน

บาลไวยากรณ(ฉบบวดโพธทอง)

พมพครงท ๑ : เมษำยน ๒๕๖๐

จ�านวน : ๑,๐๐๐ เลม

ISBN : ........................................

จดพมพโดย : ส�ำนกศำสนศกษำวดโพธทอง

โรงเรยนรมโพธทองธรรมวทย

ต�ำบลบำนกง อ�ำเภอหนองเรอ จงหวดขอนแกน 40240

(043) 001 121

บรรณาธการ : นำยระพพฒน หำญโสภำ

กองบรรณาธการ : พระมหำธนำกร อนคฆเมธ

พระมหำศภสทธ สภสทธ

พมพท : หจก. โรงพมพคลงนำนำวทยำ

๒๓๒/๑๙๙ หมท ๖ ถ.ศรจนทร ต.ในเมอง อ.เมอง จ.ขอนแกน

โทร. ๐๔๓-๓๒๘๕๘๙-๙๑ แฟกซ ๐๔๓-๓๒๘๕๙๒

email: klungpress@hotmail.com

www.klungnana.com

ค�าน�า

หนงสอบำลไวยำกรณ ฉบบวดโพธทอง เปนหนงสอทจดท�ำขน

เพอเปนคมอในกำรเรยนกำรสอนบำลไวยำกรณ ส�ำนกศำสนศกษำ

วดโพธทอง ซงไดใชประกอบกำรเรยนกำรสอนมำรวม ๑๐ ป โดยไดอง

หลกจำกหนงสอบำลไวยำกรณ โดยสมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำ

วชรญำณวโรรส, หลกสตรยอบำลไวยำกรณ โดย พระมหำนยม อตตโม

วดธำตพระอำรำมหลวง, บำลไวยำกรณฉบบยอ โดย พระรำชปรยต

โสภณ (ถนอม ชนว�โส) เจำคณะจงหวดขอนแกน, แตงและแปลบำล

โดย พระมหำประสทธ สรปญโญ ป.ธ.๙ เลขำนกำรรองเจำคณะภำค ๙

ตลอดถงแนวทำงจำกคมอเฉลยขอสอบบำลสนำมหลวง ซงขำพเจำ

ไดรวบรวมเรยบเรยงปรบเปลยนขอควำมบำงทบำงประกำร เพอใหกระชบ

และเหมำะสมแกยคสมย งำยตอกำรเรยนร ของพระภกษสำมเณร

ในปจจบน จงอำจมส�ำนวนทขดหและควำมร สกของผทเคยศกษำ

(อำน-ทอง) จำกเลมอน ทงนขำพเจำขออนญำตโดยกศลจตตอทำน

ผเรยบเรยงมำกอน เชน ขอควำม “ธำต คอ กรยำศพททเปนมลรำก”

ผสอนและผเรยนไมคอยเขำใจควำมหมำย หรอเขำใจยำก จงใชขอควำม

วำ “ธำต คอ กรยำศพททเปนมลรำก หรอ มลรำกของกรยำศพท”

เหนวำนำจะเขำใจงำยขน หรอในเรองของสนธกเรยบเรยงใหกระชบและ

ชดเจนขน เพอสะดวกตอกำรท�ำควำมเขำใจของผเรยนและผใครศกษำ

ทวไป อยำงไรกตำมไดยดหลกของบำลสนำมหลวงเปนเกณฑ

ขอขอบคณในแนวทำงทพระเถระไดเรยบเรยงเปนแบบอยำงไว

จนเกดกำรสบตอมำโดยล�ำดบและขออนโมทนำผมสวนในกำรจดท�ำ

หนงสอบำลไวยำกรณ ฉบบวดโพธทองทกรปทำนหวงเปนอยำงยงวำ

ผศกษำจกเกดควำมสะดวกในกำรศกษำจำกหนงสอเลมน และหำกม

สวนใดทไมชดเจนขำพเจำยนดนอมรบเพอปรบปรงในโอกำสตอไป

พระมหำเสนห ธมมสเนโห, ป.ธ.๗

สารบญ

หนา

บาลไวยากรณ ๑

อกขรวธ ๔

สมญญาภธาน ๕

สระ ๖

พยญชนะ ๗

ฐานกรณของอกขระ ๙

เสยงของอกขระ ๑๒

พยญชนะสงโยค ๑๕

สนธ ๑๘

สระสนธ ๑๙

พยญชนะสนธ ๒๖

นคคหตสนธ ๓๐

วจวภาค ๓๓

นามศพท ๓๓

ลงค ๓๕

วจนะ ๔๐

วภตต ๔๐

อายตนบาต ๔๒

การนต ๔๓

สารบญ (ตอ)

วธแจกสามญญศพท

๔๔

นาม ๒ ๕๙

สงขยา ๗๓

วธแจกปกตสงขยา ๗๗

ปรณสงขยา ๘๕

สพพนาม ๘๘

อพยยศพท ๙๗

อปสค ๙๗

นบาต ๙๙

ปจจย ๑๐๕

อาขยาต ๑๑๐

วภตต ๑๑๐

กาล ๑๑๓

บท ๑๑๕

วจนะ ๑๑๖

บรษ ๑๑๖

ธาต ๑๑๗

ปจจย ๑๒๖

วาจก ๑๒๗

กตก

สารบญ (ตอ)

๑๓๓

กรยากตก ๑๓๓

นามกตก ๑๕๐

สมาส ๑๗๗

กมมธารยสมาส ๑๗๗

ทคสมาส ๑๘๑

ตปปรสมาส ๑๘๒

ทวนทวสมาส ๑๘๔

อพยยภาวสมาส ๑๘๗

พหพพหสมาส ๑๘๙

ตทธต ๑๙๘

หลกสมพนธ ๒๑๕

บรรณานกรม

๒๔๐

๑

ปฐมบทแหงบาลไวยากรณ

(ขอควรศกษาเบองตนเกยวกบบาลไวยากรณ)

บาลไวยากรณ มาจากศพทวา บาล + ไวยากรณ ศพทเดม

คอ ปาล + วยากรณ

ปาล (ภาสา) แปลวา“ภาษาทรกษาไวซงระเบยบแบบแผน”

ในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ใหความหมายวา “ภาษาทใชเปน

หลกในพระพทธศาสนานกายเถรวาท”

ในพจนานกรมมคธ -ไทย (พนตร ป.หลงสมบญ) ใหความหมาย

วา “บาล หรอ พระบาล คอ พระพทธพจนอนเปนหลกเดม ไดแกคาใน

พระไตรปฎก จดเปนพระปรยตธรรม บาล คอ คาทใชเปนหลกใน

พระพทธศาสนา”

ในสททนต สตตมาลา (พระอคควงสเถระ) ใหความหมายวา

“ภาษาทรกษาไว ซงพระพทธพจน”

และดวยความท ภาษาบาล เปนภาษาทรกษาซงพระพทธพจน

จงไดรบการยกยองจากนกไวยากรณวาเปนภาษาทมความพเศษถง

๔ ประการ คอ

๑. มลภาษา คอ ภาษาหลกของเสฏฐบคคล ๔ จาพวก คอ

๑. อาทกปปยบคคล(บคคลในยคตนกปป) ๒. พรหม ๓. อสสตาลาป-

1๑

ปฐมบทแหงบาลไวยากรณ

(ขอควรศกษาเบองตนเกยวกบบาลไวยากรณ)

บาลไวยากรณ มาจากศพทวา บาล + ไวยากรณ ศพทเดม

คอ ปาล + วยากรณ

ปาล (ภาสา) แปลวา“ภาษาทรกษาไวซงระเบยบแบบแผน”

ในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ใหความหมายวา “ภาษาทใชเปน

หลกในพระพทธศาสนานกายเถรวาท”

ในพจนานกรมมคธ -ไทย (พนตร ป.หลงสมบญ) ใหความหมาย

วา “บาล หรอ พระบาล คอ พระพทธพจนอนเปนหลกเดม ไดแกคาใน

พระไตรปฎก จดเปนพระปรยตธรรม บาล คอ คาทใชเปนหลกใน

พระพทธศาสนา”

ในสททนต สตตมาลา (พระอคควงสเถระ) ใหความหมายวา

“ภาษาทรกษาไว ซงพระพทธพจน”

และดวยความท ภาษาบาล เปนภาษาทรกษาซงพระพทธพจน

จงไดรบการยกยองจากนกไวยากรณวาเปนภาษาทมความพเศษถง

๔ ประการ คอ

๑. มลภาษา คอ ภาษาหลกของเสฏฐบคคล ๔ จาพวก คอ

๑. อาทกปปยบคคล(บคคลในยคตนกปป) ๒. พรหม ๓. อสสตาลาป-

2๒

บคคล (บคคลผไมเคยสดบคาพดของมนษย) และ ๔. พระสมมาสม

พทธเจา

๒. ตนตภาษา คอ ภาษาทมแบบแผนมกฎเกณฑทางไวยากรณท

ชดเจน

๓. สกานรตต คอ ภาษาทพระพทธเจาตรสและเปนภาษาหลกใน

การประกาศพระพทธศาสนา

๔. อตตมภาษา คอ ภาษาชนสง

วยากรณ แปลวา การกระทาใหแจง, การทาย, การกลาวทาย,

การคาดการณ, การยนยน, และ การพยากรณ (ว + อา บทหนา กร ธาต

ย ปจจย แปลง อ เปน ย = วย = วยากรณ)

ในพจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท (ป.อ.ปยตโต) ใชคา

วา “ไวยากรณ” และใหความหมาย ๒ อยาง คอ

๑. ระเบยบของภาษา วชาวาดวยระเบยบแหงภาษา

๒. คาหรอขอความทเปนรอยแกว, ความรอยแกว

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ใหความหมายของคาวา

บาลไวยากรณ วา “ระเบยบของภาษาบาล” หรอ “การกระทาใหแจงซง

ภาษาบาล”

คาวา “บาลไวยากรณ” ซงมาจากศพทเดมวา “ปาลวยากรณ ”

เปนศพทนามกตก ลง ย ปจจย เปนกตตรป กรณสาธนะ

๓

ว.วา ปาล วยากโรต เตนาต = ปาลวยากรณ (วจน) (บคคลยอม

กระทาใหแจง ซงภาษาบาล ดวยถอยคานน เพราะเหตนน ถอยคานน

ชอวา เปนเครองกระทาใหแจง ซงภาษาบาล)

สรปวา บาลไวยากรณ แปลวา ความชดเจนแหงระเบยบแบบ

แผนของภาษาบาล

3๒

บคคล (บคคลผไมเคยสดบคาพดของมนษย) และ ๔. พระสมมาสม

พทธเจา

๒. ตนตภาษา คอ ภาษาทมแบบแผนมกฎเกณฑทางไวยากรณท

ชดเจน

๓. สกานรตต คอ ภาษาทพระพทธเจาตรสและเปนภาษาหลกใน

การประกาศพระพทธศาสนา

๔. อตตมภาษา คอ ภาษาชนสง

วยากรณ แปลวา การกระทาใหแจง, การทาย, การกลาวทาย,

การคาดการณ, การยนยน, และ การพยากรณ (ว + อา บทหนา กร ธาต

ย ปจจย แปลง อ เปน ย = วย = วยากรณ)

ในพจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท (ป.อ.ปยตโต) ใชคา

วา “ไวยากรณ” และใหความหมาย ๒ อยาง คอ

๑. ระเบยบของภาษา วชาวาดวยระเบยบแหงภาษา

๒. คาหรอขอความทเปนรอยแกว, ความรอยแกว

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ใหความหมายของคาวา

บาลไวยากรณ วา “ระเบยบของภาษาบาล” หรอ “การกระทาใหแจงซง

ภาษาบาล”

คาวา “บาลไวยากรณ” ซงมาจากศพทเดมวา “ปาลวยากรณ ”

เปนศพทนามกตก ลง ย ปจจย เปนกตตรป กรณสาธนะ

๓

ว.วา ปาล วยากโรต เตนาต = ปาลวยากรณ (วจน) (บคคลยอม

กระทาใหแจง ซงภาษาบาล ดวยถอยคานน เพราะเหตนน ถอยคานน

ชอวา เปนเครองกระทาใหแจง ซงภาษาบาล)

สรปวา บาลไวยากรณ แปลวา ความชดเจนแหงระเบยบแบบ

แผนของภาษาบาล

4๔

บาลไวยากรณ

(ใหทอง)

บาลไวยากรณ แบงออกเปน ๔ สวน คอ

๑. อกขรวธ ๒. วจวภาค

๓. วากยสมพนธ ๔. ฉนทลกษณ

๑. อกขรวธ วาดวยอกษร จดเปน ๒ อยาง คอ

๑. สมญญาภธาน แสดงชออกขระทงทเปนสระและพยญชนะ

พรอมดวยฐานกรณ

๒. สนธ การตออกขระใหเนองดวยอกขระ

๒. วจวภาค วาดวยสวนแหงถอยคา หรอการแบงคาพด ซงแบง

ออกเปน ๖ สวน คอ

๑. นามศพท ๒. อพยยศพท ๓. อาขยาต

๔. กตก ๕. สมาส ๖. ตทธต

๓. วากยสมพนธ วาดวยการก (ผกระทา) และสมพนธคาพดท

แบงไวในวจวภาคใหเขาเปนประโยคเดยวกน (สาหรบประโยค ป.ธ.๓)

๔. ฉนทลกษณ วาดวยการแตงฉนท คอคาถาทเปนวรรณพฤทธ

และมาตราพฤทธ (สาหรบประโยค ป.ธ.๘, ๙)

๕

อกขรวธ ๒ อยาง คอ

๑. สมญญาภธาน ๒. สนธ

สมญญาภธาน วาดวยชอของอกขระทงทเปนสระและพยญชนะ

พรอมดวยฐานกรณ มขอควรกาหนด ดงน

๑. เ นอความของถอยคา ทงปวง ตองหมายรดวย อกขระ

เมออกขระวบตแลวกเขาใจเนอความไดยาก เสยงกด ตวหนงสอกด

ชอวา อกขระ

๒. อกขระ แปลวา ไมรจกสน และ ไมเปนของแขง

๓. อกขระ ในภาษาบาล ม ๔๑ ตว โดยแบงเปน ๒ สวน คอ

๑. สระ ม ๘ ตว คอ อ อา อ อ อ อ เอ โอ

๒. พยญชนะ ม ๓๓ ตว คอ

ก ข ค ฆ ง (ก วรรค)

จ ฉ ช ฌ (จ วรรค)

ฏ ฑ ฒ ณ (ฏ วรรค)

ต ถ ท ธ น (ต วรรค)

ป ผ พ ภ ม (ป วรรค)

ย ร ล ว ส ห ฬ อ (อวรรค)

5๔

บาลไวยากรณ

(ใหทอง)

บาลไวยากรณ แบงออกเปน ๔ สวน คอ

๑. อกขรวธ ๒. วจวภาค

๓. วากยสมพนธ ๔. ฉนทลกษณ

๑. อกขรวธ วาดวยอกษร จดเปน ๒ อยาง คอ

๑. สมญญาภธาน แสดงชออกขระทงทเปนสระและพยญชนะ

พรอมดวยฐานกรณ

๒. สนธ การตออกขระใหเนองดวยอกขระ

๒. วจวภาค วาดวยสวนแหงถอยคา หรอการแบงคาพด ซงแบง

ออกเปน ๖ สวน คอ

๑. นามศพท ๒. อพยยศพท ๓. อาขยาต

๔. กตก ๕. สมาส ๖. ตทธต

๓. วากยสมพนธ วาดวยการก (ผกระทา) และสมพนธคาพดท

แบงไวในวจวภาคใหเขาเปนประโยคเดยวกน (สาหรบประโยค ป.ธ.๓)

๔. ฉนทลกษณ วาดวยการแตงฉนท คอคาถาทเปนวรรณพฤทธ

และมาตราพฤทธ (สาหรบประโยค ป.ธ.๘, ๙)

๕

อกขรวธ ๒ อยาง คอ

๑. สมญญาภธาน ๒. สนธ

สมญญาภธาน วาดวยชอของอกขระทงทเปนสระและพยญชนะ

พรอมดวยฐานกรณ มขอควรกาหนด ดงน

๑. เ นอความของถอยคา ทงปวง ตองหมายรดวย อกขระ

เมออกขระวบตแลวกเขาใจเนอความไดยาก เสยงกด ตวหนงสอกด

ชอวา อกขระ

๒. อกขระ แปลวา ไมรจกสน และ ไมเปนของแขง

๓. อกขระ ในภาษาบาล ม ๔๑ ตว โดยแบงเปน ๒ สวน คอ

๑. สระ ม ๘ ตว คอ อ อา อ อ อ อ เอ โอ

๒. พยญชนะ ม ๓๓ ตว คอ

ก ข ค ฆ ง (ก วรรค)

จ ฉ ช ฌ (จ วรรค)

ฏ ฑ ฒ ณ (ฏ วรรค)

ต ถ ท ธ น (ต วรรค)

ป ผ พ ภ ม (ป วรรค)

ย ร ล ว ส ห ฬ อ (อวรรค)

6๖

สระ ๘ ตว

อกขระเบองตน ๘ ตว คอ อ อา อ อ อ อ เอ โอ ชอวา สระ

สระนนแปลวา เสยง คอ สงทออกเสยงไดตามลาพงตนเอง และทา

พยญชนะใหออกเสยงไดดวย

สระ ๘ ตวน ชอวา นสสย เพราะเปนทอาศยของพยญชนะ

พยญชนะทงปวงอาศยสระจงออกเสยงได

สระจดเปน ๔ ประเภท คอ

๑. รสสะ ไดแก สระทมมาตราเบา มเสยงสน ๓ ตว คอ อ อ อ

เชน อต คร ปต มน กล ปรส เปนตน และ เอ กบ โอ ทมพยญชนะ

สงโยค คอ ตวสะกดซอนอย เ บองหลง เชน เสยโย โสตถ เปนตน

กจดเปนรสสะ

๒. ทฆะ ไดแก สระทมเสยงยาว ๕ ตว คอ อา อ อ เอ โอ

เชน ภาค เสโข วายาโม เปนตน

๓. คร ไดแก สระทมเสยงหนก คอ สระทเปนทฆะลวน

เชน ภปาโล เอส และสระทเปนรสสะทมพยญชนะสงโยค หรอ มนคหต

อยเบองหลง เชน มนสสนโท โกเสยย เปนตน

๔. ลห ไดแก สระทมเสยงเบา คอ สระทเปนรสสะลวนไมม

พยญชนะสงโยคหรอนคคหต อยเบองหลง เชน ปต มน กล เปนตน

๗

สระนนจดเปนคได ๓ ค คอ

๑. อ อา เรยกวา อวณโณ (พวก อ)

๒. อ อ เรยกวา อวณโณ (พวก อ)

๓. อ อ เรยกวา อวณโณ (พวก อ)

สวน เอ กบ โอ เรยกวา สงยตตสระ เพราะเกดจากการประกอบ

สระ ๒ ตว เปนเสยงเดยวกน คอ อ กบ อ ผสมกนเปน เอ, อ กบ อ ผสม

กน เปน โอ

พยญชนะ ๓๓ ตว

พยญชนะ ในภาษาบาลม ๓๓ ตว แบงเปน ๒ จาพวก คอ

๑. พยญชนะวรรค ม ๒๕ ตว แบงเปน ๕ วรรค ๆ ละ ๕ ตว คอ

ก วรรค ม ก ข ค ฆ ง

จ วรรค ม จ ฉ ช ฌ

ฏ วรรค ม ฏ ฑ ฒ ณ

ต วรรค ม ต ถ ท ธ น

ป วรรค ม ป ผ พ ภ ม

๒. พยญชนะอวรรค ม ๘ ตว คอ ย ร ล ว ส ห ฬ อ

7๖

สระ ๘ ตว

อกขระเบองตน ๘ ตว คอ อ อา อ อ อ อ เอ โอ ชอวา สระ

สระนนแปลวา เสยง คอ สงทออกเสยงไดตามลาพงตนเอง และทา

พยญชนะใหออกเสยงไดดวย

สระ ๘ ตวน ชอวา นสสย เพราะเปนทอาศยของพยญชนะ

พยญชนะทงปวงอาศยสระจงออกเสยงได

สระจดเปน ๔ ประเภท คอ

๑. รสสะ ไดแก สระทมมาตราเบา มเสยงสน ๓ ตว คอ อ อ อ

เชน อต คร ปต มน กล ปรส เปนตน และ เอ กบ โอ ทมพยญชนะ

สงโยค คอ ตวสะกดซอนอย เ บองหลง เชน เสยโย โสตถ เปนตน

กจดเปนรสสะ

๒. ทฆะ ไดแก สระทมเสยงยาว ๕ ตว คอ อา อ อ เอ โอ

เชน ภาค เสโข วายาโม เปนตน

๓. คร ไดแก สระทมเสยงหนก คอ สระทเปนทฆะลวน

เชน ภปาโล เอส และสระทเปนรสสะทมพยญชนะสงโยค หรอ มนคหต

อยเบองหลง เชน มนสสนโท โกเสยย เปนตน

๔. ลห ไดแก สระทมเสยงเบา คอ สระทเปนรสสะลวนไมม

พยญชนะสงโยคหรอนคคหต อยเบองหลง เชน ปต มน กล เปนตน

๗

สระนนจดเปนคได ๓ ค คอ

๑. อ อา เรยกวา อวณโณ (พวก อ)

๒. อ อ เรยกวา อวณโณ (พวก อ)

๓. อ อ เรยกวา อวณโณ (พวก อ)

สวน เอ กบ โอ เรยกวา สงยตตสระ เพราะเกดจากการประกอบ

สระ ๒ ตว เปนเสยงเดยวกน คอ อ กบ อ ผสมกนเปน เอ, อ กบ อ ผสม

กน เปน โอ

พยญชนะ ๓๓ ตว

พยญชนะ ในภาษาบาลม ๓๓ ตว แบงเปน ๒ จาพวก คอ

๑. พยญชนะวรรค ม ๒๕ ตว แบงเปน ๕ วรรค ๆ ละ ๕ ตว คอ

ก วรรค ม ก ข ค ฆ ง

จ วรรค ม จ ฉ ช ฌ

ฏ วรรค ม ฏ ฑ ฒ ณ

ต วรรค ม ต ถ ท ธ น

ป วรรค ม ป ผ พ ภ ม

๒. พยญชนะอวรรค ม ๘ ตว คอ ย ร ล ว ส ห ฬ อ

8๘

ขอควรกาหนดเพมเตม

๑. อกขระ ๓๓ ตว ม ก เปนตน ม อ นคคหต เปนทสด ชอวา

พยญชนะ พยญชนะ แปลวา ทาเนอความใหปรากฏ

๒. พยญชนะ ชอวา นสสต เพราะตองอาศยสระจงออกเสยงให

ปรากฏได และพยญชนะน เปน มคะ คอเปนใบ ออกเสยงโดยลาพงไมได

ตองอาศยสระตาง ๆ เชน ก ข ค ฆ ง เมออาศยสระ อะ จงออกเสยงเปน

ก ข ค ฆ ง อาศยสระ อา จงออกเสยงเปน กา ขา คา ฆา งา แมวา สระ

จะเปนทอาศยของพยญชนะ คอ พยญชนะจะอาศยสระกจรง แตถามแต

สระ ไมมพยญชนะเขาไปอาศย กไมสามารถสอความหมายใหปรากฏชด

ได เชน จะพดวา “ไปไหนมา” ถาไมมพยญชนะอาศย กจะออกเสยงเปน

ตว อ เหมอนกนหมดวา “ไอ ไอ อา” ตอเมอพยญชนะเขาไปอาศยจง

ออกเสยงปรากฏชดเจนวา “ไปไหนมา” ดงนน พยญชนะจงแปลวา

“ทาเนอความใหปรากฏ”

๓. พยญชนะทจดเปนวรรค เพราะเปนพวกเดยวกนตามฐานกรณ

ทเกด จดเปน อวรรค เพราะไมเปนพวกเดยวกนตามฐานกรณทเกด

๔. อ มชอเรยกอก ๒ อยาง คอ

๑. นคคหต แปลวา กดสระ คอ กดอวยวะทาเสยง โดยให

ออกเสยงตางจากเดม เชน กล มน คร เปนตน

๙

๒. อนสาร แปลวา ไปตามสระ คอ นคหตตองไปตามสระ อ อ

อ เสมอ เชน อห เสต อกาส เปนตน และนคคหตนตองอาศยสระเหมอน

นกจบตนไม

ฐานกรณของอกขระ

ฐานกรณ เปนตนกาเนดของอกขระ แบงออกเปน ๒ อยาง คอ

๑. ฐาน ๒. กรณ

ฐาน คอ ทตงทเกดของอกขระ ม ๖ อยางคอ

๑. กณโฐ คอ ๒. ตาล เพดาน

๓. มทธา ศรษะหรอปมเหงอก

๔. ทนโต ฟน ๕. โอฏโฐ รมฝปาก

๖. นาสกา จมก

อกขระบางพวกเกดในฐานเดยว บางพวกเกดใน ๒ ฐาน

- พวกทเกดในฐานเดยว คอ

๑. อ อา, ก ข ค ฆ ง, ห ๘ ตวน เกดทคอ เรยกวา กณฐชา

๒. อ อ, จ ฉ ช ฌ ญ, ย ๘ ตวน เกดท เพดาน เรยกวา ตาลชา

๓. ฏ ฐ ฑ ฒ ณ, ร ฬ ๗ ตวน เกดทศรษะหรอปมเหงอก เรยกวา

มทธชา

๔. ต ถ ท ธ น , ล ส ๗ ตวน เกดทฟน เรยกวา ทนตชา

9๘

ขอควรกาหนดเพมเตม

๑. อกขระ ๓๓ ตว ม ก เปนตน ม อ นคคหต เปนทสด ชอวา

พยญชนะ พยญชนะ แปลวา ทาเนอความใหปรากฏ

๒. พยญชนะ ชอวา นสสต เพราะตองอาศยสระจงออกเสยงให

ปรากฏได และพยญชนะน เปน มคะ คอเปนใบ ออกเสยงโดยลาพงไมได

ตองอาศยสระตาง ๆ เชน ก ข ค ฆ ง เมออาศยสระ อะ จงออกเสยงเปน

ก ข ค ฆ ง อาศยสระ อา จงออกเสยงเปน กา ขา คา ฆา งา แมวา สระ

จะเปนทอาศยของพยญชนะ คอ พยญชนะจะอาศยสระกจรง แตถามแต

สระ ไมมพยญชนะเขาไปอาศย กไมสามารถสอความหมายใหปรากฏชด

ได เชน จะพดวา “ไปไหนมา” ถาไมมพยญชนะอาศย กจะออกเสยงเปน

ตว อ เหมอนกนหมดวา “ไอ ไอ อา” ตอเมอพยญชนะเขาไปอาศยจง

ออกเสยงปรากฏชดเจนวา “ไปไหนมา” ดงนน พยญชนะจงแปลวา

“ทาเนอความใหปรากฏ”

๓. พยญชนะทจดเปนวรรค เพราะเปนพวกเดยวกนตามฐานกรณ

ทเกด จดเปน อวรรค เพราะไมเปนพวกเดยวกนตามฐานกรณทเกด

๔. อ มชอเรยกอก ๒ อยาง คอ

๑. นคคหต แปลวา กดสระ คอ กดอวยวะทาเสยง โดยให

ออกเสยงตางจากเดม เชน กล มน คร เปนตน

๙

๒. อนสาร แปลวา ไปตามสระ คอ นคหตตองไปตามสระ อ อ

อ เสมอ เชน อห เสต อกาส เปนตน และนคคหตนตองอาศยสระเหมอน

นกจบตนไม

ฐานกรณของอกขระ

ฐานกรณ เปนตนกาเนดของอกขระ แบงออกเปน ๒ อยาง คอ

๑. ฐาน ๒. กรณ

ฐาน คอ ทตงทเกดของอกขระ ม ๖ อยางคอ

๑. กณโฐ คอ ๒. ตาล เพดาน

๓. มทธา ศรษะหรอปมเหงอก

๔. ทนโต ฟน ๕. โอฏโฐ รมฝปาก

๖. นาสกา จมก

อกขระบางพวกเกดในฐานเดยว บางพวกเกดใน ๒ ฐาน

- พวกทเกดในฐานเดยว คอ

๑. อ อา, ก ข ค ฆ ง, ห ๘ ตวน เกดทคอ เรยกวา กณฐชา

๒. อ อ, จ ฉ ช ฌ ญ, ย ๘ ตวน เกดท เพดาน เรยกวา ตาลชา

๓. ฏ ฐ ฑ ฒ ณ, ร ฬ ๗ ตวน เกดทศรษะหรอปมเหงอก เรยกวา

มทธชา

๔. ต ถ ท ธ น , ล ส ๗ ตวน เกดทฟน เรยกวา ทนตชา

10๑๐

๕. อ อ, ป ผ พ ภ ม ๗ ตวน เกดทรมฝปาก เรยกวา โอฏฐชา

๖. อ (นคคหต) เกดทจมกเรยกวา นาสกฏฐานชา

- พวกทเกดใน ๒ ฐาน คอ

๑. พยญชนะทสดวรรค ๕ ตว คอ ง ญ ณ น ม เกดใน ๒ ฐาน คอ

ตามฐานเดมของตน และจมก เรยกวา สกฏฐานนาสกฏฐานชา

๒. เอ เกดทคอและเพดาน เรยกวา กณฐตาลโช

๓. โอ เกดทคอและรมฝปาก เรยกวา กณโฐฏฐโช

๔. ว เกดทฟนและรมฝปาก เรยกวา ทนโตฏฐโช

๕. ห ทประกอบพยญชนะ ๘ ตว คอ ญ ณ น ม ย ล ว ฬ เชน

ปโห ตณหา วฬโห เปนตน เกดทอก ทไมไดประกอบเกดทคอตามฐาน

เดมของตน

๑๑

กรณ

กรณ คอ ททาของอกขระ ม ๔ อยาง คอ

๑. ชวหามชฌ ทามกลางลน

๒. ชวโหปคค ถดปลายลนเขามา

๓. ชวหคค ปลายลน

๔. สกฏฐาน ฐานของตน

ขอกาหนดเพมเตม

ชวหามชฌ (ทามกลางลน) เปนกรณของอกขระทเปน ตาลชา

(อ อ, จ ฉ ช ฌ ญ, ย)

ชวโหปคค (ถดปลายลนเขามา) เปนกรณของอกขระทเปน มทธชา

(ฏ ฐ ฑ ฒ ณ, ร ฬ)

ชวหคค (ปลายลน) เปนกรณของอกขระทเปน ทนตชา (ต ถ ท ธ

น, ล ส)

สกฏฐาน (ฐานของตน) เปนกรณของอกขระทเหลอจากนน

11๑๐

๕. อ อ, ป ผ พ ภ ม ๗ ตวน เกดทรมฝปาก เรยกวา โอฏฐชา

๖. อ (นคคหต) เกดทจมกเรยกวา นาสกฏฐานชา

- พวกทเกดใน ๒ ฐาน คอ

๑. พยญชนะทสดวรรค ๕ ตว คอ ง ญ ณ น ม เกดใน ๒ ฐาน คอ

ตามฐานเดมของตน และจมก เรยกวา สกฏฐานนาสกฏฐานชา

๒. เอ เกดทคอและเพดาน เรยกวา กณฐตาลโช

๓. โอ เกดทคอและรมฝปาก เรยกวา กณโฐฏฐโช

๔. ว เกดทฟนและรมฝปาก เรยกวา ทนโตฏฐโช

๕. ห ทประกอบพยญชนะ ๘ ตว คอ ญ ณ น ม ย ล ว ฬ เชน

ปโห ตณหา วฬโห เปนตน เกดทอก ทไมไดประกอบเกดทคอตามฐาน

เดมของตน

๑๑

กรณ

กรณ คอ ททาของอกขระ ม ๔ อยาง คอ

๑. ชวหามชฌ ทามกลางลน

๒. ชวโหปคค ถดปลายลนเขามา

๓. ชวหคค ปลายลน

๔. สกฏฐาน ฐานของตน

ขอกาหนดเพมเตม

ชวหามชฌ (ทามกลางลน) เปนกรณของอกขระทเปน ตาลชา

(อ อ, จ ฉ ช ฌ ญ, ย)

ชวโหปคค (ถดปลายลนเขามา) เปนกรณของอกขระทเปน มทธชา

(ฏ ฐ ฑ ฒ ณ, ร ฬ)

ชวหคค (ปลายลน) เปนกรณของอกขระทเปน ทนตชา (ต ถ ท ธ

น, ล ส)

สกฏฐาน (ฐานของตน) เปนกรณของอกขระทเหลอจากนน

12๑๒

เสยงของอกขระ

๑. วธออกเสยงของอกขระนน ทานกาหนดเปนมาตรา คอ

สระสน ๑ มาตรา (กงวนาท), สระยาว ๒ มาตรา (๑ วนาท), สระทม

พยญชนะสงโยค และมนคคหต อยเบองหลง ๓ มาตรา (วนาทครง),

พยญชนะทงปวงกงมาตรา (๑ ใน ๔ ของวนาท), และพยญชนะควบกน

เชน ตย ทร กกงมาตรา (๑ ใน ๔ ของวนาท)

๒. เสยงของพยญชนะแบงออกเปน ๒ ตามทมเสยงกองและไม

กอง ดงน

๒.๑. พยญชนะทม เสยง ไมกอง เ รยกว า อโฆสะ ไดแก

พยญชนะท ๑ และ ท ๒ ในวรรคทง ๕ คอ ก ข, จ ฉ, ฏ ฐ, ต ถ, ป ผ,

และ ส (รวมเปน ๑๑ ตว)

๒.๒. พยญชนะทมเสยงกอง เรยกวา โฆสะ ไดแกพยญชนะท ๓

ท ๔ ท ๕ ในวรรคทง ๕ คอ ค ฆ ง , ช ฌ ญ , ฑ ฒ ณ , ท ธ น , พ ภ ม

, และ ย ร ล ว ห ฬ (รวมเปน ๒๑ ตว)

สวน อ (นคหต) นกปราชญผรศพทศาสตร ประสงคเปน โฆสะ,

แตนกปราชญฝายศาสนาประสงคเปนโฆสาโฆสวมตต คอ พนจากโฆสะ

และอโฆสะ เสยงของ อ น ถาอานตามวธภาษาบาล มสาเนยงเหมอนตว

ง สะกด เชน พทธ (พทธง) ธมม (ธมมง) แตถาอานตามวธภาษาสนสกฤต

มสาเนยงเหมอนตว ม สะกด เชน พทธ (พทธม) สรณ (สรณม) เปนตน

๑๓

พยญชนะวรรคทเปน โฆสะ แบงเปน ๒ ตามเสยงหยอนและเสยง

หนก “เสยงหยอน เรยกวา สถล เสยงหนกเรยกวา ธนต”

๑. พยญชนะท ๑ ท ๓ ท ๕ ในวรรคทง ๕ คอ ก ค ง, จ ช ญ, ฏ

ฑ ณ, ต ท น, ป พ ม , เปน สถล (ในกจจานเภท สงเคราะห พยญชนะท

๕ เขาดวย)

๒. พยญชนะท ๒ ท ๔ คอ ข ฆ, ฉ ฌ, ฐ ฒ, ผ ภ, เปน ธนต

แผนผงพยญชนะทเปนอโฆสะและโฆสะ

อโฆสะ โฆสะ

๑ ๒ ๓ ๔ ๕

ก

จ

ฏ

ต

ป

ข

ฉ

ฐ

ถ

ผ

ค

ช

ฑ

ท

พ

ฆ

ฌ

ฒ

ธ

ภ

ง

ญ

ณ

น

ม

ส ย ร ล ว ห ฬ

ขอควรจาพเศษ

๑. สระสนมาตราเดยว สระยาว ๒ มาตรา

13๑๒

เสยงของอกขระ

๑. วธออกเสยงของอกขระนน ทานกาหนดเปนมาตรา คอ

สระสน ๑ มาตรา (กงวนาท), สระยาว ๒ มาตรา (๑ วนาท), สระทม

พยญชนะสงโยค และมนคคหต อยเบองหลง ๓ มาตรา (วนาทครง),

พยญชนะทงปวงกงมาตรา (๑ ใน ๔ ของวนาท), และพยญชนะควบกน

เชน ตย ทร กกงมาตรา (๑ ใน ๔ ของวนาท)

๒. เสยงของพยญชนะแบงออกเปน ๒ ตามทมเสยงกองและไม

กอง ดงน

๒.๑. พยญชนะทม เสยง ไมกอง เ รยกว า อโฆสะ ไดแก

พยญชนะท ๑ และ ท ๒ ในวรรคทง ๕ คอ ก ข, จ ฉ, ฏ ฐ, ต ถ, ป ผ,

และ ส (รวมเปน ๑๑ ตว)

๒.๒. พยญชนะทมเสยงกอง เรยกวา โฆสะ ไดแกพยญชนะท ๓

ท ๔ ท ๕ ในวรรคทง ๕ คอ ค ฆ ง , ช ฌ ญ , ฑ ฒ ณ , ท ธ น , พ ภ ม

, และ ย ร ล ว ห ฬ (รวมเปน ๒๑ ตว)

สวน อ (นคหต) นกปราชญผรศพทศาสตร ประสงคเปน โฆสะ,

แตนกปราชญฝายศาสนาประสงคเปนโฆสาโฆสวมตต คอ พนจากโฆสะ

และอโฆสะ เสยงของ อ น ถาอานตามวธภาษาบาล มสาเนยงเหมอนตว

ง สะกด เชน พทธ (พทธง) ธมม (ธมมง) แตถาอานตามวธภาษาสนสกฤต

มสาเนยงเหมอนตว ม สะกด เชน พทธ (พทธม) สรณ (สรณม) เปนตน

๑๓

พยญชนะวรรคทเปน โฆสะ แบงเปน ๒ ตามเสยงหยอนและเสยง

หนก “เสยงหยอน เรยกวา สถล เสยงหนกเรยกวา ธนต”

๑. พยญชนะท ๑ ท ๓ ท ๕ ในวรรคทง ๕ คอ ก ค ง, จ ช ญ, ฏ

ฑ ณ, ต ท น, ป พ ม , เปน สถล (ในกจจานเภท สงเคราะห พยญชนะท

๕ เขาดวย)

๒. พยญชนะท ๒ ท ๔ คอ ข ฆ, ฉ ฌ, ฐ ฒ, ผ ภ, เปน ธนต

แผนผงพยญชนะทเปนอโฆสะและโฆสะ

อโฆสะ โฆสะ

๑ ๒ ๓ ๔ ๕

ก

จ

ฏ

ต

ป

ข

ฉ

ฐ

ถ

ผ

ค

ช

ฑ

ท

พ

ฆ

ฌ

ฒ

ธ

ภ

ง

ญ

ณ

น

ม

ส ย ร ล ว ห ฬ

ขอควรจาพเศษ

๑. สระสนมาตราเดยว สระยาว ๒ มาตรา

14๑๔

๒. สระ ๘ ตวนน มเสยงไมตางจากภาษาไทยนก สวนพยญชนะก

มเสยงไมตางจากภาษาไทยเชนเดยวกน ทตางกนม ๕ ตว คอ ค ช ฑ ธ พ

(ค เทากบ ง + ห , ช เทากบ จ + ย , ฑ และ ธ เทากบ ด, พ เทากบ บ)

จดพยญชนะเปน ๔ หมวดพเศษ เปน สถล - ธนต ตามแผนผง ดงน

พยญชนะวรรค พยญชนะอวรรค

อโฆสะ โฆสะ อโฆสะ โฆสะ วมตต

สถล ธนต สถล ธนต สถล

ส

ย ร

ล ว

ห ฬ

อ ก

จ

ฏ

ต

ป

ข

ฉ

ฐ

ถ

ผ

ค

ช

ฑ

ท

พ

ฆ

ฌ

ฒ

ธ

ภ

ง

ญ

ณ

น

ม

เรยงแถวในแนวนอน

๑. สถลอโฆสะ คอ ก จ ฏ ต ป มเสยงเบากวา ทกพยญชนะ ฯ

๒. ธนตอโฆสะ คอ ข ฉ ฐ ถ ผ มเสยงหนกกวา สถลอโฆสะ ฯ

๓. สถลโฆสะ คอ ค ง ช ญ ฑ ณ ท น พ ม มเสยงดงกวา

ธนตอโฆสะ ฯ

๔. ธนตโฆสะ คอ ฆ ฌ ฒ ธ ภ มเสยงกองกวา สถลโฆสะ ฯ

๑๕

ขอกาหนดพเศษ

๑. พยญชนะท ๑ ในวรรคทง ๕ คอ ก จ ฏ ต ป = สถลอโฆสะ

๒. พยญชนะท ๒ ในวรรคทง ๕ คอ ข จ ฐ ถ ผ = ธนตอโฆสะ

๓. พยญชนะท ๓ ในวรรคทง ๕ คอ ค ช ฑ ท พ = สถลโฆสะ

๔. พยญชนะท ๔ ในวรรคทง ๕ คอ ฆ ฌ ฒ ธ ภ = ธนตโฆสะ

๕. พยญชนะท ๕ ในวรรคทง ๕ คอ ง ญ ณ น ม = สถลโฆสะ

บรรดาพยญชนะเหลานน พยญชนะทเปน สถลอโฆสะ มเสยงเบา

กวาทกพยญชนะ ธนตอโฆสะมเสยงหนกกวา สถลอโฆสะ สถลโฆสะ

มเสยงดงกวา ธนตอโฆสะ ธนตโฆสะ มเสยงดงกองกวา สถลโฆสะ

พยญชนะสงโยค (ใหทอง)

พยญชนะสงโยค คอ ลกษณะทซอนกนได มหลกเกณฑดงน

๑. พยญชนะท ๑ ซอนหนาพยญชนะท ๑ และท ๒ ในวรรคของ

ตนได

๒. พยญชนะท ๓ ซอนหนาพยญชนะท ๓ และท ๔ ในวรรคของ

ตนได

๓. พยญชนะท ๕ ซอนหนาพยญชนะไดหมดทกตวในวรรค

เดยวกน เวนเสยแตตว ง ซอนหนา ตวเองไมได ฯ

พยญชนะสงโยคน เรยกอกอยางหนงวา ตวสะกด

15๑๔

๒. สระ ๘ ตวนน มเสยงไมตางจากภาษาไทยนก สวนพยญชนะก

มเสยงไมตางจากภาษาไทยเชนเดยวกน ทตางกนม ๕ ตว คอ ค ช ฑ ธ พ

(ค เทากบ ง + ห , ช เทากบ จ + ย , ฑ และ ธ เทากบ ด, พ เทากบ บ)

จดพยญชนะเปน ๔ หมวดพเศษ เปน สถล - ธนต ตามแผนผง ดงน

พยญชนะวรรค พยญชนะอวรรค

อโฆสะ โฆสะ อโฆสะ โฆสะ วมตต

สถล ธนต สถล ธนต สถล

ส

ย ร

ล ว

ห ฬ

อ ก

จ

ฏ

ต

ป

ข

ฉ

ฐ

ถ

ผ

ค

ช

ฑ

ท

พ

ฆ

ฌ

ฒ

ธ

ภ

ง

ญ

ณ

น

ม

เรยงแถวในแนวนอน

๑. สถลอโฆสะ คอ ก จ ฏ ต ป มเสยงเบากวา ทกพยญชนะ ฯ

๒. ธนตอโฆสะ คอ ข ฉ ฐ ถ ผ มเสยงหนกกวา สถลอโฆสะ ฯ

๓. สถลโฆสะ คอ ค ง ช ญ ฑ ณ ท น พ ม มเสยงดงกวา

ธนตอโฆสะ ฯ

๔. ธนตโฆสะ คอ ฆ ฌ ฒ ธ ภ มเสยงกองกวา สถลโฆสะ ฯ

๑๕

ขอกาหนดพเศษ

๑. พยญชนะท ๑ ในวรรคทง ๕ คอ ก จ ฏ ต ป = สถลอโฆสะ

๒. พยญชนะท ๒ ในวรรคทง ๕ คอ ข จ ฐ ถ ผ = ธนตอโฆสะ

๓. พยญชนะท ๓ ในวรรคทง ๕ คอ ค ช ฑ ท พ = สถลโฆสะ

๔. พยญชนะท ๔ ในวรรคทง ๕ คอ ฆ ฌ ฒ ธ ภ = ธนตโฆสะ

๕. พยญชนะท ๕ ในวรรคทง ๕ คอ ง ญ ณ น ม = สถลโฆสะ

บรรดาพยญชนะเหลานน พยญชนะทเปน สถลอโฆสะ มเสยงเบา

กวาทกพยญชนะ ธนตอโฆสะมเสยงหนกกวา สถลอโฆสะ สถลโฆสะ

มเสยงดงกวา ธนตอโฆสะ ธนตโฆสะ มเสยงดงกองกวา สถลโฆสะ

พยญชนะสงโยค (ใหทอง)

พยญชนะสงโยค คอ ลกษณะทซอนกนได มหลกเกณฑดงน

๑. พยญชนะท ๑ ซอนหนาพยญชนะท ๑ และท ๒ ในวรรคของ

ตนได

๒. พยญชนะท ๓ ซอนหนาพยญชนะท ๓ และท ๔ ในวรรคของ

ตนได

๓. พยญชนะท ๕ ซอนหนาพยญชนะไดหมดทกตวในวรรค

เดยวกน เวนเสยแตตว ง ซอนหนา ตวเองไมได ฯ

พยญชนะสงโยคน เรยกอกอยางหนงวา ตวสะกด

16๑๖

ตวอยางการสงโยคหรอการซอนพยญชนะตามหลกเกณฑ

วรรค ท ๑ ซอนท ๑ ท ๑ ซอนท ๒ ท ๓ ซอนท ๓ ท ๓ ซอนท ๔

ก

จ

ฏ

ต

ป

สกโก

สจจ

วฏฏ

วตต

ปปโปต

ทกข

คจฉต

ปฏฐน

วตถ

ปปผ

อคค

อชช

ฉฑฑต

ภทท

ปพโพ

อคฆ

วชฌ

อฑฒ

สทธา

อารพภ

ตวอยาง การซอนพยญชนะทสดวรรค

๑. วรรค ก เชน วงก อากงข สงโค สงโฆ (ง สดวรรค)

๒. วรรค จ เชน จจลต อฉ อชล วฌา (ญ สดวรรค)

๓. วรรค ฏ เชน วณฏ สณฐาน สณฑ ปณณ (ณ สดวรรค)

๔. วรรค ต เชน ทนโต ปนโถ วนทน ทนธา (น สดวรรค)

๕. วรรค ป เชน จรมปวาส สมผสส กลมพ ปารมโภ (ม สด

วรรค)

๑๗

พยญชนะอวรรค

๑. ย ล ส ซอนหนาตนเองได เชน เสยโย สลล อสโส ฯ

๒. ย ร ล ว ถาอยหลงพยญชนะตวอนออกเสยงผสมกบพยญชนะ

ตวหนา เชน วากย ภทโร อเนวต เปนตน

๓. ส เมอใชเปนตวสะกดมสาเนยงเปน อสม (ไอนา) คอ มลม

ออกจากไรฟนหนอยหนง เชน ตสมา เปนตน

๔. ห ถาอยหนาพยญชนะอน กทาใหพยญชนะทอยหนาตนออก

เสยง มลมมากขน เชน พรหมา ถาอยหลงพยญชนะ ๘ ตว คอ ญ ณ น ม

ย ล ว ฬ มเสยงเขาผสมกบพยญชนะนน เชน ปโห อณโห ตมห

เปนตน

สวนพยญชนะอวรรค ๗ ตว คอ ย ร ล ว ส ห ฬ เปนอฑฒสระ

มเสยงกงสระ คอ กงมาตรา เพราะพยญชนะเหลาน บางตวกรวมลงใน

สระเดยวกนกบพยญชนะตวอน ออกเสยงพรอมกนได บางตวแมเปน

ตวสะกดกคงออกเสยงไดหนอยหนงพอใหรวาเปนตวสะกดเชน มยห,

อนทรย ชวหา, ปลว, พรหม รฬโห เปนตน

17๑๖

ตวอยางการสงโยคหรอการซอนพยญชนะตามหลกเกณฑ

วรรค ท ๑ ซอนท ๑ ท ๑ ซอนท ๒ ท ๓ ซอนท ๓ ท ๓ ซอนท ๔

ก

จ

ฏ

ต

ป

สกโก

สจจ

วฏฏ

วตต

ปปโปต

ทกข

คจฉต

ปฏฐน

วตถ

ปปผ

อคค

อชช

ฉฑฑต

ภทท

ปพโพ

อคฆ

วชฌ

อฑฒ

สทธา

อารพภ

ตวอยาง การซอนพยญชนะทสดวรรค

๑. วรรค ก เชน วงก อากงข สงโค สงโฆ (ง สดวรรค)

๒. วรรค จ เชน จจลต อฉ อชล วฌา (ญ สดวรรค)

๓. วรรค ฏ เชน วณฏ สณฐาน สณฑ ปณณ (ณ สดวรรค)

๔. วรรค ต เชน ทนโต ปนโถ วนทน ทนธา (น สดวรรค)

๕. วรรค ป เชน จรมปวาส สมผสส กลมพ ปารมโภ (ม สด

วรรค)

๑๗

พยญชนะอวรรค

๑. ย ล ส ซอนหนาตนเองได เชน เสยโย สลล อสโส ฯ

๒. ย ร ล ว ถาอยหลงพยญชนะตวอนออกเสยงผสมกบพยญชนะ

ตวหนา เชน วากย ภทโร อเนวต เปนตน

๓. ส เมอใชเปนตวสะกดมสาเนยงเปน อสม (ไอนา) คอ มลม

ออกจากไรฟนหนอยหนง เชน ตสมา เปนตน

๔. ห ถาอยหนาพยญชนะอน กทาใหพยญชนะทอยหนาตนออก

เสยง มลมมากขน เชน พรหมา ถาอยหลงพยญชนะ ๘ ตว คอ ญ ณ น ม

ย ล ว ฬ มเสยงเขาผสมกบพยญชนะนน เชน ปโห อณโห ตมห

เปนตน

สวนพยญชนะอวรรค ๗ ตว คอ ย ร ล ว ส ห ฬ เปนอฑฒสระ

มเสยงกงสระ คอ กงมาตรา เพราะพยญชนะเหลาน บางตวกรวมลงใน

สระเดยวกนกบพยญชนะตวอน ออกเสยงพรอมกนได บางตวแมเปน

ตวสะกดกคงออกเสยงไดหนอยหนงพอใหรวาเปนตวสะกดเชน มยห,

อนทรย ชวหา, ปลว, พรหม รฬโห เปนตน

18๑๘

สนธ

สนธ คอ การตออกขระใหเนองดวยอกขระ ม ๓ อยาง คอ

๑. สระสนธ การตอสระ

๒. พยญชนะสนธ การตอพยญชนะ

๓. นคคหตสนธ การตอนคหต

สนธ มประโยชน ๓ อยาง คอ

๑. ยนอกขระ ใหนอยลง

๒. เปนอปการะในการแตงฉนท

๓. ทาคาพดใหสละสลวย (เชน เอก + อธ + อห =

เอกมทาห, เทว + อเม = เทวเม, วร + อาภรณ=วราภรณ, พชร+อาภา=

พชราภา /ไทย)

ศพททสนธกนได ม ๒ ประเภท คอ

๑. ศพททมวภตตสนธกบศพททมวภตต เชน จตตาโร + อเม =

จตตาโรเม (บทหนาม โย ปฐมาวภตต บทหลงกม โย ปฐมาวภตต)

ยสส +อนทรยาน = ยสสนทรยาน (บทหนาม ส ฉฎฐวภตต บทหลงม โย

ปฐมาวภตต)

๒. สนธในบทสมาส เชน กต + อปกาโร = กโตปกาโร,

ชต + อนทรโย = ชตนทรโย (มความเปนสมาสดวย คอ กอนตอกเปน

๑๙

สมาส ตอเสรจกเปนสมาส คอ ตตยาพหพพห. ตลยาธกรณ) สพพา +

อตโย = สพพตโย (เปนวเสสนบพพบท)

หมายเหต ทปรากฏในตวอยางทว ๆไป มศพทนอกจากนทสนธ

กนไดกม คอ ศพทนบาตทวไป เชน ตถา + เอว = ตถรว, อต + เอว

= อจเจว, เอว + ห = เอวห เปนตน

สนธกรโยปกรณ

สนธกรโยปกรณ คอ อปกรณเปนเครองทาการตอ หรอวธทา

สนธ ม ๘ อยาง คอ

๑. โลโป ลบตวอกษร ๒. อาเทโส แปลงตวอกษร

๓. อาคโม ลงตวอกษรใหม ๔. วกาโร ทาใหตางจากเดม

๕. ปกต คงท ไมเปลยนแปลง ๖. ทโฆ ทาใหยาว

๗. รสส ทาใหสน ๘. สโญโค ซอนตวอกษร

(ยอเพอจางายวา โล อา อา ว ป ท ร ส)

๑. สระสนธ (การตอสระ)

สระสนธ ใชสนธกรโยปกรณ ๗ อยาง คอ ๑. โลโป ๒. อาเทโส

๓. อาคโม ๔. วกาโร ๕. ปกต ๖. ทโฆ ๗. รสส (เวน สโญโค)

19๑๘

สนธ

สนธ คอ การตออกขระใหเนองดวยอกขระ ม ๓ อยาง คอ

๑. สระสนธ การตอสระ

๒. พยญชนะสนธ การตอพยญชนะ

๓. นคคหตสนธ การตอนคหต

สนธ มประโยชน ๓ อยาง คอ

๑. ยนอกขระ ใหนอยลง

๒. เปนอปการะในการแตงฉนท

๓. ทาคาพดใหสละสลวย (เชน เอก + อธ + อห =

เอกมทาห, เทว + อเม = เทวเม, วร + อาภรณ=วราภรณ, พชร+อาภา=

พชราภา /ไทย)

ศพททสนธกนได ม ๒ ประเภท คอ

๑. ศพททมวภตตสนธกบศพททมวภตต เชน จตตาโร + อเม =

จตตาโรเม (บทหนาม โย ปฐมาวภตต บทหลงกม โย ปฐมาวภตต)

ยสส +อนทรยาน = ยสสนทรยาน (บทหนาม ส ฉฎฐวภตต บทหลงม โย

ปฐมาวภตต)

๒. สนธในบทสมาส เชน กต + อปกาโร = กโตปกาโร,

ชต + อนทรโย = ชตนทรโย (มความเปนสมาสดวย คอ กอนตอกเปน

๑๙

สมาส ตอเสรจกเปนสมาส คอ ตตยาพหพพห. ตลยาธกรณ) สพพา +

อตโย = สพพตโย (เปนวเสสนบพพบท)

หมายเหต ทปรากฏในตวอยางทว ๆไป มศพทนอกจากนทสนธ

กนไดกม คอ ศพทนบาตทวไป เชน ตถา + เอว = ตถรว, อต + เอว

= อจเจว, เอว + ห = เอวห เปนตน

สนธกรโยปกรณ

สนธกรโยปกรณ คอ อปกรณเปนเครองทาการตอ หรอวธทา

สนธ ม ๘ อยาง คอ

๑. โลโป ลบตวอกษร ๒. อาเทโส แปลงตวอกษร

๓. อาคโม ลงตวอกษรใหม ๔. วกาโร ทาใหตางจากเดม

๕. ปกต คงท ไมเปลยนแปลง ๖. ทโฆ ทาใหยาว

๗. รสส ทาใหสน ๘. สโญโค ซอนตวอกษร

(ยอเพอจางายวา โล อา อา ว ป ท ร ส)

๑. สระสนธ (การตอสระ)

สระสนธ ใชสนธกรโยปกรณ ๗ อยาง คอ ๑. โลโป ๒. อาเทโส

๓. อาคโม ๔. วกาโร ๕. ปกต ๖. ทโฆ ๗. รสส (เวน สโญโค)

20๒๐

๑. โลโป โลปสระสนธ การตอโดยการลบสระ ม ๒ อยาง คอ

๑.๑. ลบสระหนา ม ๔ วธ คอ

๑.๑.๑. ถาสระหนาเปนรสสะ สระหลงมพยญชนะสงโยค หรอ

เปนทฆะ ใหลบสระหนาอยางเดยว เชน

- ยสส + อนทรยาน = ยสสนทรยาน (ลบ อ ท ส)

- สล + อทเทโส = สลทเทโส (ลบ อ ท ล)

- สเมต + อายสมา = สเมตายสมา (ลบ อ ท ต) เปนตน

(ขอควรกาหนด สระหลงของศพทหนา เรยกวา สระหนา สระ

หนาของศพทหลง เรยกวา สระหลง ตวอยาง การตอบในการสอบ

สนามหลวง เชน ถามวา ยสสนทรยาน เปนสนธอะไร ? ตดและตอ

อยางไร ?

ตอบวา ยสสนทรยาน เปน โลปสระสนธ ตดเปน ยสส +

อนทรยาน เมอสระหนาเปนรสสะ สระหลงมพยญชนะสงโยค ใหลบสระ

หนาอยางเดยว จงตอเปน ยสสนทรยาน)

๑.๑.๒. ถาสระทง ๒ เปนรสสะ มรปเสมอกน ใหลบสระหนา

ทฆะสระหลง เชน - ตตร + อย = ตตราย

- ปน + อห = ปนาห เปนตน

๑.๑.๓. ถาสระทง ๒ เปนรสสะ มรปไมเสมอกนและสระหลงไมม

พยญชนะสงโยค ใหลบสระหนา ไมตองทฆะสระหลง เชน

- จตห + อปาเยห = จตหปาเยห

๒๑

- วนทาม + อห = วนทามห เปนตน

๑.๑.๔. ถาสระหนาเปนทฆะ สระหลงเปนรสสะ ไมมพยญชนะ

สงโยค ใหลบ สระหนา ทฆะสระหลง เชน

- สทธา + อธ = สทธธ

- ตรณา + อปจ = ตรณาปจ เปนตน

๑.๒. ลบสระหลง ม ๒ วธ คอ

๑.๒.๑. ถาสระทง ๒ มรปไมเสมอกน ใหลบสระหลงกได เชน

- จตตาโร + อเม = จตตาโรเม

- กนน + อมา = กนนมา

- ปรโส + อต = ปรโสต เปนตน

๑.๒.๒. ถามนคหตอยหนา ใหลบสระหลงกได เชน

- อภนนท + อต = อภนนทนต (อาเทศนคคหต เปน น)

- ต + อต = ตนต เปนตน

๒. อาเทโส อาเทสสระสนธ การตอโดยการแปลงสระใหเปน

พยญชนะ ม ๒ อยาง คอ

๒.๑. แปลงสระหนา ม ๒ วธ คอ

๒.๑.๑. ถา อ เอ อยหนา มสระอยหลง ใหแปลง อ เอ เปน ย

และ ถาพยญชนะมรปเสมอกน ซอนกนอย ๒ ตว ใหลบเสยตวหนง เชน

- ว + อากรณ = วยากรณ

21๒๐

๑. โลโป โลปสระสนธ การตอโดยการลบสระ ม ๒ อยาง คอ

๑.๑. ลบสระหนา ม ๔ วธ คอ

๑.๑.๑. ถาสระหนาเปนรสสะ สระหลงมพยญชนะสงโยค หรอ

เปนทฆะ ใหลบสระหนาอยางเดยว เชน

- ยสส + อนทรยาน = ยสสนทรยาน (ลบ อ ท ส)

- สล + อทเทโส = สลทเทโส (ลบ อ ท ล)

- สเมต + อายสมา = สเมตายสมา (ลบ อ ท ต) เปนตน

(ขอควรกาหนด สระหลงของศพทหนา เรยกวา สระหนา สระ

หนาของศพทหลง เรยกวา สระหลง ตวอยาง การตอบในการสอบ

สนามหลวง เชน ถามวา ยสสนทรยาน เปนสนธอะไร ? ตดและตอ

อยางไร ?

ตอบวา ยสสนทรยาน เปน โลปสระสนธ ตดเปน ยสส +

อนทรยาน เมอสระหนาเปนรสสะ สระหลงมพยญชนะสงโยค ใหลบสระ

หนาอยางเดยว จงตอเปน ยสสนทรยาน)

๑.๑.๒. ถาสระทง ๒ เปนรสสะ มรปเสมอกน ใหลบสระหนา

ทฆะสระหลง เชน - ตตร + อย = ตตราย

- ปน + อห = ปนาห เปนตน

๑.๑.๓. ถาสระทง ๒ เปนรสสะ มรปไมเสมอกนและสระหลงไมม

พยญชนะสงโยค ใหลบสระหนา ไมตองทฆะสระหลง เชน

- จตห + อปาเยห = จตหปาเยห

๒๑

- วนทาม + อห = วนทามห เปนตน

๑.๑.๔. ถาสระหนาเปนทฆะ สระหลงเปนรสสะ ไมมพยญชนะ

สงโยค ใหลบ สระหนา ทฆะสระหลง เชน

- สทธา + อธ = สทธธ

- ตรณา + อปจ = ตรณาปจ เปนตน

๑.๒. ลบสระหลง ม ๒ วธ คอ

๑.๒.๑. ถาสระทง ๒ มรปไมเสมอกน ใหลบสระหลงกได เชน

- จตตาโร + อเม = จตตาโรเม

- กนน + อมา = กนนมา

- ปรโส + อต = ปรโสต เปนตน

๑.๒.๒. ถามนคหตอยหนา ใหลบสระหลงกได เชน

- อภนนท + อต = อภนนทนต (อาเทศนคคหต เปน น)

- ต + อต = ตนต เปนตน

๒. อาเทโส อาเทสสระสนธ การตอโดยการแปลงสระใหเปน

พยญชนะ ม ๒ อยาง คอ

๒.๑. แปลงสระหนา ม ๒ วธ คอ

๒.๑.๑. ถา อ เอ อยหนา มสระอยหลง ใหแปลง อ เอ เปน ย

และ ถาพยญชนะมรปเสมอกน ซอนกนอย ๒ ตว ใหลบเสยตวหนง เชน

- ว + อากรณ = วยากรณ

22๒๒

- ว + อากโรต = พยากโรต (แปลง ว เปน พ)

- เต + อสส = ตยสส

- เม + อย = มยาย

- ปฏสณฐารวตต+อสส = ปฎสณฐารวตยสส

- อคค + อาคาร = อคยาคาร เปนตน

๒.๑.๒. ถา อ โอ อยหนา มสระอยหลง ใหแปลง อ โอ เปน ว

เชน

- พห+อาพาโธ = พหวาพาโธ, จกข+อาปาถ = จกขวาปาถ

- ส + อกขาโต = สวากขาโต, อถโข + อสส = อถขวสส

- โส + อห = สวาห, ส + อตถ = สวตถ เปนตน

หมายเหต เมอแปลง อ เอ หรอ อ โอ เปนพยญชนะ ตองแทน

ดวย (.) ขางลาง

๒.๒. แปลงสระหลง ม ๑ วธ คอ

ถาสระอยหนา เอว ศพท อยหลง แปลง เอ แหง เอว ศพท เปน

ร แลว รสสะสระหนา เชน

- ยถา + เอว เปน ยถรว

- ตถา + เอว เปน ตถรว เปนตน

๒๓

๓. อาคโม อาคมสระสนธ การตอโดยการลงสระใหม ม ๒ อยาง

คอ

๓.๑. ถาสระ โอ อยหนา พยญชนะอยหลง ใหลบ โอ แลวลง

อ อาคม เชน

- โส + สลวา = สสลวา

- โส + ปญวา = สปญวา

- เอโส + ธมโม = เอสธมโม เปนตน

๓.๒. ถาสระ อ อยหนา พยญชนะอยหลง ใหลบ อ แลวลง

โอ อาคม เชน

- ปร + สหสส = ปโรสหสส

- สรท + สต = สรโทสต

- อย + มย = อโยมย

- มน + คโณ = มโนคโณ

- เตช + ธาต = เตโชธาต เปนตน

๔. วกาโร วการสระสนธ การตอโดยการแปลงสระหนงใหเปน

อกสระหนง ม ๒ อยาง คอ

๔.๑. วการสระหนา ม ๑ วธ คอ

- เมอลบสระหลงแลวใหแปลงสระหนา คอ อ เปน เอ อ เปน

โอ เชน

23๒๒

- ว + อากโรต = พยากโรต (แปลง ว เปน พ)

- เต + อสส = ตยสส

- เม + อย = มยาย

- ปฏสณฐารวตต+อสส = ปฎสณฐารวตยสส

- อคค + อาคาร = อคยาคาร เปนตน

๒.๑.๒. ถา อ โอ อยหนา มสระอยหลง ใหแปลง อ โอ เปน ว

เชน

- พห+อาพาโธ = พหวาพาโธ, จกข+อาปาถ = จกขวาปาถ

- ส + อกขาโต = สวากขาโต, อถโข + อสส = อถขวสส

- โส + อห = สวาห, ส + อตถ = สวตถ เปนตน

หมายเหต เมอแปลง อ เอ หรอ อ โอ เปนพยญชนะ ตองแทน

ดวย (.) ขางลาง

๒.๒. แปลงสระหลง ม ๑ วธ คอ

ถาสระอยหนา เอว ศพท อยหลง แปลง เอ แหง เอว ศพท เปน

ร แลว รสสะสระหนา เชน

- ยถา + เอว เปน ยถรว

- ตถา + เอว เปน ตถรว เปนตน

๒๓

๓. อาคโม อาคมสระสนธ การตอโดยการลงสระใหม ม ๒ อยาง

คอ

๓.๑. ถาสระ โอ อยหนา พยญชนะอยหลง ใหลบ โอ แลวลง

อ อาคม เชน

- โส + สลวา = สสลวา

- โส + ปญวา = สปญวา

- เอโส + ธมโม = เอสธมโม เปนตน

๓.๒. ถาสระ อ อยหนา พยญชนะอยหลง ใหลบ อ แลวลง

โอ อาคม เชน

- ปร + สหสส = ปโรสหสส

- สรท + สต = สรโทสต

- อย + มย = อโยมย

- มน + คโณ = มโนคโณ

- เตช + ธาต = เตโชธาต เปนตน

๔. วกาโร วการสระสนธ การตอโดยการแปลงสระหนงใหเปน

อกสระหนง ม ๒ อยาง คอ

๔.๑. วการสระหนา ม ๑ วธ คอ

- เมอลบสระหลงแลวใหแปลงสระหนา คอ อ เปน เอ อ เปน

โอ เชน

24๒๔

มน + อาลโย = มเนลโย ส + อตถ = โสตถ เปนตน

๔.๒. วการสระหลง ม ๑ วธ คอ

- เมอลบสระหนาแลว ใหแปลงสระหลงเหมอนกบวการสระหนา

คอ อ เปน เอ, อ เปน โอ เชน

มารต + อรต = มารเตรต

พทธสส + อว = พทธสเสว

น + อเปต = โนเปต

ยถา + อทเก = ยโถทเก

อทก + อมกชาต = อทโกมกชาต เปนตน

๕. ปกต ปกตสระสนธ การตอโดยปกต ไมมพเศษอะไร เชน

ตถา + รโป = ตถารโป

กโรต + เอว = กโรตเอว

ส + คโต = สคโต

ต + เอว = ตเอว เปนตน

๒๕

๖. ทโฆ ทฆสระสนธ การตอโดยการทาสระสนใหเปนสระยาวม

๒ อยาง คอ

๖.๑. ทฆะสระหนา ม ๒ วธ คอ

๖.๑.๑. เมอลบสระหลงแลวทฆะสระหนา เชน

กส + อธ = กสธ

สาธ + อต = สาธต

กโรต + อต = กโรตต เปนตน

๖.๑.๒. เมอพยญชนะอยหลงทฆะสระหนาไดบาง เชน มน + จเร

= มนจเร เปนตน

๖.๒. ทฆะสระหลง ม ๑ วธ คอ

- ลบสระหนาแลวทฆะสระหลง เชน

สทธา + อธ = สทธธ

จ + อภย = จภย

กโรต + อต = กโรตต

เสยยถา + อท = เสยยถท เปนตน

๗. รสส รสสสระสนธ การตอโดยการทาสระยาวใหเปนสระสน

ม ๑ อยาง คอ รสสะสระหนาอยางเดยว ม ๒ วธ คอ

๗.๑. พยญชนะอยหลง รสสะสระหนาไดบาง เชน

โภวาท + นาม = โภวาทนาม

25๒๔

มน + อาลโย = มเนลโย ส + อตถ = โสตถ เปนตน

๔.๒. วการสระหลง ม ๑ วธ คอ

- เมอลบสระหนาแลว ใหแปลงสระหลงเหมอนกบวการสระหนา

คอ อ เปน เอ, อ เปน โอ เชน

มารต + อรต = มารเตรต

พทธสส + อว = พทธสเสว

น + อเปต = โนเปต

ยถา + อทเก = ยโถทเก

อทก + อมกชาต = อทโกมกชาต เปนตน

๕. ปกต ปกตสระสนธ การตอโดยปกต ไมมพเศษอะไร เชน

ตถา + รโป = ตถารโป

กโรต + เอว = กโรตเอว

ส + คโต = สคโต

ต + เอว = ตเอว เปนตน

๒๕

๖. ทโฆ ทฆสระสนธ การตอโดยการทาสระสนใหเปนสระยาวม

๒ อยาง คอ

๖.๑. ทฆะสระหนา ม ๒ วธ คอ

๖.๑.๑. เมอลบสระหลงแลวทฆะสระหนา เชน

กส + อธ = กสธ

สาธ + อต = สาธต

กโรต + อต = กโรตต เปนตน

๖.๑.๒. เมอพยญชนะอยหลงทฆะสระหนาไดบาง เชน มน + จเร

= มนจเร เปนตน

๖.๒. ทฆะสระหลง ม ๑ วธ คอ

- ลบสระหนาแลวทฆะสระหลง เชน

สทธา + อธ = สทธธ

จ + อภย = จภย

กโรต + อต = กโรตต

เสยยถา + อท = เสยยถท เปนตน

๗. รสส รสสสระสนธ การตอโดยการทาสระยาวใหเปนสระสน

ม ๑ อยาง คอ รสสะสระหนาอยางเดยว ม ๒ วธ คอ

๗.๑. พยญชนะอยหลง รสสะสระหนาไดบาง เชน

โภวาท + นาม = โภวาทนาม

26๒๖

เสฏฐ + ธตา = เสฏฐธตา เปนตน

๗.๒. เอ แหง เอว ศพทอยหลง ใหรสสะสระหนาไดเหมอนกน

เชน

ยถา + เอว = ยถเอว

ตถา + เอว = ตถเอว เปนตน

๒. พยญชนะสนธ (การตอพยญชนะ)

พยญชนะสนธ ใชสนธกรโยปกรณ ๕ อยาง คอ ๑. โลโป ๒. อาเทโส

๓. อาคโม ๔. ปกต ๕. สโญโค มรายละเอยด ดงน

๑. โลโป โลปพยญชนะสนธ การตอโดยการลบพยญชนะ ม ๑

อยาง คอ

- เมอนคหตอยหนา และสระหลงมพยญชนะซอนกนอย ๒ ตว

ลบสระหลงแลว ใหลบพยญชนะซอนกนเสยตวหนง เชน

เอว + อสส = เอวส (ลบ อ และ ส)

ปปผ + อสสา = ปปผสา (ลบ อ และ ส) เปนตน

๒. อาเทโสพยญชนะสนธ การตอโดยการแปลงพยญชนะหนงให

เปนอกพยญชนะหนง ม ๔ อยาง คอ

๒.๑. ถาสระอยหลง แปลงได ๓ กรณ คอ

๒๗

๒.๑.๑. แปลง ต เปน ตย แปลง ตย เปน จจ เชน

อต + เอว = อจเจว

ปต + อตตรตวา = ปจจตตรตวา (ปฏ แปลง ฏ เปน

ต กอน)

๒.๑.๒. แปลง อภ เปน อพภ เชน

อภ + อคคนตวา = อพภคคนตวา

อภ + โอกาโส = อพโภกาโส เปนตน

๒.๑.๓. แปลง อธ เปน อชฌ เชน

อธ + โอกาโส = อชโฌกาโส

อธ + อคมา = อชฌคมา

อธ + โอตตรตวา = อชโฌตตรตวา เปนตน

๒.๒. ถา เอก อยหนา แปลง ธ เปน ท ได เชน

เอก + อธ + อห = เอกมทาห (แปลง อ เปน ม)

๒.๓. แปลงแบบไมนยมสระหรอพยญชนะเบองหลง เชน

แปลง ท เปน ต เชน สคโท เปน สคโต

แปลง ต เปน ฏ เชน ทกกต เปน ทกกฏ

แปลง ต เปน ธ เชน คนตพโพ เปน คนธพโพ

แปลง ต เปน ร เชน อตตโช เปน อตรโช

แปลง ค เปน ก เชน กลปโค เปน กลปโก

แปลง ร เปน ล เชน มหาสาโร เปน มหาสาโล

27๒๖

เสฏฐ + ธตา = เสฏฐธตา เปนตน

๗.๒. เอ แหง เอว ศพทอยหลง ใหรสสะสระหนาไดเหมอนกน

เชน

ยถา + เอว = ยถเอว

ตถา + เอว = ตถเอว เปนตน

๒. พยญชนะสนธ (การตอพยญชนะ)

พยญชนะสนธ ใชสนธกรโยปกรณ ๕ อยาง คอ ๑. โลโป ๒. อาเทโส

๓. อาคโม ๔. ปกต ๕. สโญโค มรายละเอยด ดงน

๑. โลโป โลปพยญชนะสนธ การตอโดยการลบพยญชนะ ม ๑

อยาง คอ

- เมอนคหตอยหนา และสระหลงมพยญชนะซอนกนอย ๒ ตว

ลบสระหลงแลว ใหลบพยญชนะซอนกนเสยตวหนง เชน

เอว + อสส = เอวส (ลบ อ และ ส)

ปปผ + อสสา = ปปผสา (ลบ อ และ ส) เปนตน

๒. อาเทโสพยญชนะสนธ การตอโดยการแปลงพยญชนะหนงให

เปนอกพยญชนะหนง ม ๔ อยาง คอ

๒.๑. ถาสระอยหลง แปลงได ๓ กรณ คอ

๒๗

๒.๑.๑. แปลง ต เปน ตย แปลง ตย เปน จจ เชน

อต + เอว = อจเจว

ปต + อตตรตวา = ปจจตตรตวา (ปฏ แปลง ฏ เปน

ต กอน)

๒.๑.๒. แปลง อภ เปน อพภ เชน

อภ + อคคนตวา = อพภคคนตวา

อภ + โอกาโส = อพโภกาโส เปนตน

๒.๑.๓. แปลง อธ เปน อชฌ เชน

อธ + โอกาโส = อชโฌกาโส

อธ + อคมา = อชฌคมา

อธ + โอตตรตวา = อชโฌตตรตวา เปนตน

๒.๒. ถา เอก อยหนา แปลง ธ เปน ท ได เชน

เอก + อธ + อห = เอกมทาห (แปลง อ เปน ม)

๒.๓. แปลงแบบไมนยมสระหรอพยญชนะเบองหลง เชน

แปลง ท เปน ต เชน สคโท เปน สคโต

แปลง ต เปน ฏ เชน ทกกต เปน ทกกฏ

แปลง ต เปน ธ เชน คนตพโพ เปน คนธพโพ

แปลง ต เปน ร เชน อตตโช เปน อตรโช

แปลง ค เปน ก เชน กลปโค เปน กลปโก

แปลง ร เปน ล เชน มหาสาโร เปน มหาสาโล

28๒๘

แปลง ย เปน ช เชน ควโย เปน ควโช (โคลาน)

แปลง ต เปน ก เชน นยโต เปน นยโก

แปลง ต เปน จ เชน ภตโต เปน ภจโจ

แปลง ว เปน พ เชน กวโต เปน กพพโต

แปลง ย เปน ก เชน สย เปน สก

แปลง ช เปน ย เชน นช เปน นย (กาเนด)

แปลง ป เปน ผ เชน นปปตต เปน นปผตต เปนตน

๓. อาคโม อาคมพยญชนะสนธ การตอโดยการลงพยญชนะเพม

เขามา ซงพยญชนะ ทเพมเขามา เรยกวา พยญชนะอาคม ม ๘ ตว คอ

ย ว ม ท น ต ร ฬ (ยวม ทน ตรฬ) มวธการลง ๑ อยาง คอ

- เมอมสระอยหลง ใหลงพยญชนะอาคมเหลานได ดงน

ย อาคม เชน ยถา + อท เปน ยถยท (รสสะ อา เปน อะ)

ว อาคม เชน อทกขต เปน วทกขต

ม อาคม เชน คร + เอสสต เปน ครเมสสต

ท อาคม เชน อตต + อตโถ เปน อตตทตโถ

น อาคม เชน อโต + อายต เปน อโตนายต

ต อาคม เชน ตสมา + อห เปน ตสมาตห

ร อาคม เชน สพภ + เอว เปน สพภเรว

ฬ อาคม เชน ฉ + อายตน เปน ฉฬายตน เปนตน

ในสททนตวา ลง ห อาคมไดบาง เชน

๒๙

ส + อช เปน สหช

ส + อฏฐต เปน สหฏฐต เปนตน

๔. ปกต ปกตพยญชนะสนธ การตอโดยการคงพยญชนะไว

เหมอนเดม ไมมพเศษอะไร คอจะลบหรอแปลงกไดแตไมทา เชน สาธ

ควรแปลง ธ เปน ห กได แตไมแปลงจงเปน สาธ เทาเดม

มหา + ปรโส = มหาปรโส

ทคคต + ปรโส = ทคคตปรโส

อน + เถโร = อนเถโร เปนตน

๕. สญโญโค สญโญคพยญชนะสนธ การตอโดยการซอน

พยญชนะ ม ๒ อยาง คอ

๕.๑. ซอนพยญชนะ ทมรปเสมอกน เชน

อธ + ปโมทต = อธปปโมทต

จาต + ทส = จาตททส

ท + คโต = ทคคโต

มหา + พโล = มหพพโล เปนตน

๕.๒. ซอนพยญชนะมรปไมเสมอกน เชน

จตตาร + ฐานาน = จตตารฏฐานาน

ภค + เถโร = ภคตเถโร

29๒๘

แปลง ย เปน ช เชน ควโย เปน ควโช (โคลาน)

แปลง ต เปน ก เชน นยโต เปน นยโก

แปลง ต เปน จ เชน ภตโต เปน ภจโจ

แปลง ว เปน พ เชน กวโต เปน กพพโต

แปลง ย เปน ก เชน สย เปน สก

แปลง ช เปน ย เชน นช เปน นย (กาเนด)

แปลง ป เปน ผ เชน นปปตต เปน นปผตต เปนตน

๓. อาคโม อาคมพยญชนะสนธ การตอโดยการลงพยญชนะเพม

เขามา ซงพยญชนะ ทเพมเขามา เรยกวา พยญชนะอาคม ม ๘ ตว คอ

ย ว ม ท น ต ร ฬ (ยวม ทน ตรฬ) มวธการลง ๑ อยาง คอ

- เมอมสระอยหลง ใหลงพยญชนะอาคมเหลานได ดงน

ย อาคม เชน ยถา + อท เปน ยถยท (รสสะ อา เปน อะ)

ว อาคม เชน อทกขต เปน วทกขต

ม อาคม เชน คร + เอสสต เปน ครเมสสต

ท อาคม เชน อตต + อตโถ เปน อตตทตโถ

น อาคม เชน อโต + อายต เปน อโตนายต

ต อาคม เชน ตสมา + อห เปน ตสมาตห

ร อาคม เชน สพภ + เอว เปน สพภเรว

ฬ อาคม เชน ฉ + อายตน เปน ฉฬายตน เปนตน

ในสททนตวา ลง ห อาคมไดบาง เชน

๒๙

ส + อช เปน สหช

ส + อฏฐต เปน สหฏฐต เปนตน

๔. ปกต ปกตพยญชนะสนธ การตอโดยการคงพยญชนะไว

เหมอนเดม ไมมพเศษอะไร คอจะลบหรอแปลงกไดแตไมทา เชน สาธ

ควรแปลง ธ เปน ห กได แตไมแปลงจงเปน สาธ เทาเดม

มหา + ปรโส = มหาปรโส

ทคคต + ปรโส = ทคคตปรโส

อน + เถโร = อนเถโร เปนตน

๕. สญโญโค สญโญคพยญชนะสนธ การตอโดยการซอน

พยญชนะ ม ๒ อยาง คอ

๕.๑. ซอนพยญชนะ ทมรปเสมอกน เชน

อธ + ปโมทต = อธปปโมทต

จาต + ทส = จาตททส

ท + คโต = ทคคโต

มหา + พโล = มหพพโล เปนตน

๕.๒. ซอนพยญชนะมรปไมเสมอกน เชน

จตตาร + ฐานาน = จตตารฏฐานาน

ภค + เถโร = ภคตเถโร

30๓๐

มหา + ผโล = มหปผโล เปนตน

๓. นคคหตสนธ (การตอนคคหต)

นคคหตสนธ ใชสนธกรโยปกรณ ๔ อยาง คอ

๑. โลโป ๒. อาเทโส

๓. อาคโม ๔. ปกต

๑. โลโป โลปนคคหตสนธ การตอโดยการลบนคคหต ม ๑ อยาง

คอ

- เมอนคคหตอยหนา สระหรอพยญชนะอยหลง ลบนคคหตได

เชน

ตาส + อห = ตาสาห

เอว + รโป = เอวรโป

พทธาน + สาสน = พทธานสาสน

อรยสจจาน + ทสสน = อรยสจจานทสสน เปนตน

๒. อาเทโส อาเทศนคคหตสนธ การตอโดยการแปลงนคคหตให

เปนพยญชนะม ๕ อยาง คอ

๒.๑. นคคหตอยหนา พยญชนะวรรคอยหลงแปลงนคคหตเปน

พยญชนะสดวรรค ๕ ตว คอ ง ญ ณ น ม ตวใดตวหนงอนโลมตาม

พยญชนะวรรคทอยเบองหลง เชน

เอว + โข = เอวงโข

๓๑

ธมม + จเร = ธมมจเร

ส + ฐต = สณฐต

ต + นพพต = ตนนพพต

จร + ปวาส = จรมปวาส เปนตน

๒.๒. ถา เอ และ ห อยหลง แปลงนคคหตเปน ญ เชน

ปจจตต + เอว = ปจจตตเญว

ต + ห = ตห

เอว + ห = เอวห เปนตน

๒.๓. ถา ย อยหลง ใหแปลงนคคหตกบ ย เปน ญ เชน

ส + โยโค = สโญโค เปนตน

๒.๔. ถาสระอยหลงใหแปลงนคคหตเปน ม และ ท เชน

ต + อห = ตมห

เอต + อโวจ = เอตทโวจ เปนตน

๒.๕. ในสททนตปกรณ กลาวไววา ถา ล อยหลงใหแปลงนคคหต

เปน ล เชน

ป + ลงค = ปลลงค

ส + ลกขณา = สลลกขณา เปนตน

31๓๐

มหา + ผโล = มหปผโล เปนตน

๓. นคคหตสนธ (การตอนคคหต)

นคคหตสนธ ใชสนธกรโยปกรณ ๔ อยาง คอ

๑. โลโป ๒. อาเทโส

๓. อาคโม ๔. ปกต

๑. โลโป โลปนคคหตสนธ การตอโดยการลบนคคหต ม ๑ อยาง

คอ

- เมอนคคหตอยหนา สระหรอพยญชนะอยหลง ลบนคคหตได

เชน

ตาส + อห = ตาสาห

เอว + รโป = เอวรโป

พทธาน + สาสน = พทธานสาสน

อรยสจจาน + ทสสน = อรยสจจานทสสน เปนตน

๒. อาเทโส อาเทศนคคหตสนธ การตอโดยการแปลงนคคหตให

เปนพยญชนะม ๕ อยาง คอ

๒.๑. นคคหตอยหนา พยญชนะวรรคอยหลงแปลงนคคหตเปน

พยญชนะสดวรรค ๕ ตว คอ ง ญ ณ น ม ตวใดตวหนงอนโลมตาม

พยญชนะวรรคทอยเบองหลง เชน

เอว + โข = เอวงโข

๓๑

ธมม + จเร = ธมมจเร

ส + ฐต = สณฐต

ต + นพพต = ตนนพพต

จร + ปวาส = จรมปวาส เปนตน

๒.๒. ถา เอ และ ห อยหลง แปลงนคคหตเปน ญ เชน

ปจจตต + เอว = ปจจตตเญว

ต + ห = ตห

เอว + ห = เอวห เปนตน

๒.๓. ถา ย อยหลง ใหแปลงนคคหตกบ ย เปน ญ เชน

ส + โยโค = สโญโค เปนตน

๒.๔. ถาสระอยหลงใหแปลงนคคหตเปน ม และ ท เชน

ต + อห = ตมห

เอต + อโวจ = เอตทโวจ เปนตน

๒.๕. ในสททนตปกรณ กลาวไววา ถา ล อยหลงใหแปลงนคคหต

เปน ล เชน

ป + ลงค = ปลลงค

ส + ลกขณา = สลลกขณา เปนตน

32๓๒

๓. อาคโม อาคมนคคหตสนธ การตอโดยการลงนคคหตอาคม

เพมเขามา เชน

จกข + อทปาท = จกขอทปาท

อว + สโร = อวสโร เปนตน

๔. ปกต ปกตนคคหตสนธ การตอโดยการคงนคคหตไว ไมม

อะไรเปลยนแปลง เชน

ธมม + จเร = ธมมจเร

เอว + วาท = เอววาท

ธมม + เอว = ธมมเอว เปนตน

จบสนธ

๓๓

นามศพท

นามศพท คอ ศพททแสดงถงนาม ม ๓ คอ

๑. นามนาม

๒. คณนาม

๓. สพพนาม

๑. นามนาม

นามนาม คอ คาพดทเปนชอของคน สตว ท สงของ และ

สภาวธรรมตาง ๆ เชน มนสโส มนษย ตรจฉาโน สตวดรจจฉาน คาโม

บาน นคร เมอง ปญญ บญ เปนตน

นามนาม แบงออกเปน ๒ คอ

๑. สาธารณนาม คอ นามททวไป ไมจาเพาะเจาะจง เชน เถโร

พระเถระ อตถ หญง ปเทโส ประเทศ นคร เมอง เปนตน

๒. อสาธารณนาม คอ นามทไมทวไป เปนคาพดจาเพาะเจาะจง

เชน สารปตตตเถโร พระเถระชอวาสารบตร อนาถปณฑกเสฏฐ เศรษฐ

ชอวาอนาถบณฑกะ สาวตถนคร เมองสาวตถ เปนตน

33๓๒

๓. อาคโม อาคมนคคหตสนธ การตอโดยการลงนคคหตอาคม

เพมเขามา เชน

จกข + อทปาท = จกขอทปาท

อว + สโร = อวสโร เปนตน

๔. ปกต ปกตนคคหตสนธ การตอโดยการคงนคคหตไว ไมม

อะไรเปลยนแปลง เชน

ธมม + จเร = ธมมจเร

เอว + วาท = เอววาท

ธมม + เอว = ธมมเอว เปนตน

จบสนธ

๓๓

นามศพท

นามศพท คอ ศพททแสดงถงนาม ม ๓ คอ

๑. นามนาม

๒. คณนาม

๓. สพพนาม

๑. นามนาม

นามนาม คอ คาพดทเปนชอของคน สตว ท สงของ และ

สภาวธรรมตาง ๆ เชน มนสโส มนษย ตรจฉาโน สตวดรจจฉาน คาโม

บาน นคร เมอง ปญญ บญ เปนตน

นามนาม แบงออกเปน ๒ คอ

๑. สาธารณนาม คอ นามททวไป ไมจาเพาะเจาะจง เชน เถโร

พระเถระ อตถ หญง ปเทโส ประเทศ นคร เมอง เปนตน

๒. อสาธารณนาม คอ นามทไมทวไป เปนคาพดจาเพาะเจาะจง

เชน สารปตตตเถโร พระเถระชอวาสารบตร อนาถปณฑกเสฏฐ เศรษฐ

ชอวาอนาถบณฑกะ สาวตถนคร เมองสาวตถ เปนตน

34๓๔

๒. คณนาม

คณนาม คอ คาพดทแสดงลกษณะของนามนาม เพอใหรวา ดหรอชว

สงหรอตา ดาหรอขาว อวนหรอผอม เปนตน

คณนาม แบงเปน ๓ ชน คอ

๑. ชนปกต

๒. ชนวเศษ

๓. ชนอตวเศษ

๑. ชนปกต แสดงลกษณะของนามนามตามปกตไมมพเศษอะไร

และไมมอะไรเปนเครองหมาย เชน สนทโร ด ปาโป ชว อจโจ สง นโจ

ตา กาโฬ ดา สกโก ขาว ถโล อวน กโส ผอม ปณฑโต ฉลาด พาโล โง

เปนตน

๒. ชนวเศษ แสดงลกษณะของนามนามแบบพเศษ มคาแปลวา

กวา และ ยง โดยม ตร อย อยสสก ปจจย และ อต อปสค เปน

เครองหมาย เชน สนทรตโร ดกวา, ปาปโย ชวกวา, พาลยสสโก โงกวา,

อตปณฑโต ฉลาดยง เปนตน

๓. ชนอตวเศษ แสดงลกษณะของนามนามแบบพเศษยงขน มคา

แปลวา ทสด และเกนเปรยบ ม ตม อฏฐ ปจจย และอตวย (อปสค +

นบาต) เปนเครองหมาย เชน สนทรตโม ดทสด พาลฏโฐ โงทสด อตวย

ถโล อวนเกนเปรยบ เปนตน

๓๕

๓. สพพนาม

สพพนาม คอ คาพดสาหรบใชแทนนามนาม ม ๒ อยาง คอ

๑. ปรสสพพนาม คอ คาพดทใชแทนชอของนามนาม ทออกชอ

มาแลว เชนคาวา ฉน ขา ก ผม เจา ทาน ส เอง มง เปนตน

๒. วเสสนสพพนาม คอ คาพดทแสดงถงนามนามวาอยใกลหรอ

อยไกล แนนอนหรอไมแนนอน เชนคาวา นน นน น โนน ใด คนใดคน

หนง เปนตน

นามศพททง ๓ น ตองประกอบดวยลงค วจนะ วภตต จงจะ

นาไปใชในขอความนน ๆ ได

ตวอยางการใชนามนาม คณนาม และสพพนามรวมกน เชน

โส ปณฑโต ปรโส ปพพชโต มหตย ธมมสาลาย ปาลวยากรณ สชฌายน

โต อตปณฑโต อโหส, โส โสตาปตตผล ปาปณาตฯ

(ใหนกเรยน ทาความเขาใจ วาบทใด เปนนามนาม บทใดเปน

คณนาม และบทใดเปนสพพนาม)

ลงค

ลงค คอ คาพดหรอศพททบงถงเพศของนามนาม วาเปนเพศ

อะไร ในภาษาบาลแบงลงคออก เปน ๓ คอ

๑. ปลงค คอ คาพดหรอศพททบงถงเพศของนามนามวาเปนเพศ

ชาย เชน ปรโส บรษ, เถโร พระเถระ, สามเณโร สามเณร เปนตน

35๓๔

๒. คณนาม

คณนาม คอ คาพดทแสดงลกษณะของนามนาม เพอใหรวา ดหรอชว

สงหรอตา ดาหรอขาว อวนหรอผอม เปนตน

คณนาม แบงเปน ๓ ชน คอ

๑. ชนปกต

๒. ชนวเศษ

๓. ชนอตวเศษ

๑. ชนปกต แสดงลกษณะของนามนามตามปกตไมมพเศษอะไร

และไมมอะไรเปนเครองหมาย เชน สนทโร ด ปาโป ชว อจโจ สง นโจ

ตา กาโฬ ดา สกโก ขาว ถโล อวน กโส ผอม ปณฑโต ฉลาด พาโล โง

เปนตน

๒. ชนวเศษ แสดงลกษณะของนามนามแบบพเศษ มคาแปลวา

กวา และ ยง โดยม ตร อย อยสสก ปจจย และ อต อปสค เปน

เครองหมาย เชน สนทรตโร ดกวา, ปาปโย ชวกวา, พาลยสสโก โงกวา,

อตปณฑโต ฉลาดยง เปนตน

๓. ชนอตวเศษ แสดงลกษณะของนามนามแบบพเศษยงขน มคา

แปลวา ทสด และเกนเปรยบ ม ตม อฏฐ ปจจย และอตวย (อปสค +

นบาต) เปนเครองหมาย เชน สนทรตโม ดทสด พาลฏโฐ โงทสด อตวย

ถโล อวนเกนเปรยบ เปนตน

๓๕

๓. สพพนาม

สพพนาม คอ คาพดสาหรบใชแทนนามนาม ม ๒ อยาง คอ

๑. ปรสสพพนาม คอ คาพดทใชแทนชอของนามนาม ทออกชอ

มาแลว เชนคาวา ฉน ขา ก ผม เจา ทาน ส เอง มง เปนตน

๒. วเสสนสพพนาม คอ คาพดทแสดงถงนามนามวาอยใกลหรอ

อยไกล แนนอนหรอไมแนนอน เชนคาวา นน นน น โนน ใด คนใดคน

หนง เปนตน

นามศพททง ๓ น ตองประกอบดวยลงค วจนะ วภตต จงจะ

นาไปใชในขอความนน ๆ ได

ตวอยางการใชนามนาม คณนาม และสพพนามรวมกน เชน

โส ปณฑโต ปรโส ปพพชโต มหตย ธมมสาลาย ปาลวยากรณ สชฌายน

โต อตปณฑโต อโหส, โส โสตาปตตผล ปาปณาตฯ

(ใหนกเรยน ทาความเขาใจ วาบทใด เปนนามนาม บทใดเปน

คณนาม และบทใดเปนสพพนาม)

ลงค

ลงค คอ คาพดหรอศพททบงถงเพศของนามนาม วาเปนเพศ

อะไร ในภาษาบาลแบงลงคออก เปน ๓ คอ

๑. ปลงค คอ คาพดหรอศพททบงถงเพศของนามนามวาเปนเพศ

ชาย เชน ปรโส บรษ, เถโร พระเถระ, สามเณโร สามเณร เปนตน

36๓๖

๒. อตถลงค คอ คาพดหรอศพททบงถงเพศของนามนามวาเปน

เพศหญง เชน กญา นางสาวนอย, มาตา แม , อตถ หญง เปนตน

๓.นปสกลงค คอ คาพดหรอศพททบงถงเพศของนามนามวา

ไมใชเพศชาย และไมใชเพศหญง เชน ปณณ หนงสอ, ปาป ปาป, กมม

กรรม, กล ตระกล เปนตน

จดนามศพทลงในลงคทง ๓ ดงน

๑. นามนามศพทเดยว บางศพทเปนไดลงคเดยว คอจะเปนปลงค

อตถลงค หรอนปสกลงคกเปนลงคเดยวเทานน เชน

พทโธ พระพทธเจา เปนปลงค

นาร นาง เปนอตถลงค

กล ตระกล เปนนปสกลงค

๒. นามนามศพทเดยว มรปอยางเดยวกนเปนได ๒ ลงค เชน

อกขโร เปนปลงค อกขร เปนนปสกลงค แปลวา อกษร

อคาโร เปนปลงค อคาร เปนนปสกลงค แปลวา เรอน

ทวโส เปนปลงค ทวส เปนนปสกลงค แปลวา วน

๓. คณนามและสพพนามทงปวงเปนได ๓ ลงค คอ อนโลมตาม

นามนาม

๓๗

การจดลงคเปน ๒ ประเภท

ลงคม ๒ ประเภท คอ

๑. ลงคโดยกาเนด ๒. ลงคโดยสมมต

๑. ลงคโดยกาเนด ไดแกการจดลงคตามกาเนด เชน พทโธ

พระพทธเจา เปนปลงค นาไปแจกตามแบบปลงค คอ ปรส, อจฉรา

นางอปสร เปนอตถลงค นาไปแจกตามแบบอตถลงค คอ กญา เปนตน

๒. ลงคโดยสมมต ไดแก การจดลงคตามสมมตของภาษา เชน

ทาโร เมย เปนอตถลงค แตสมมตใหเปนปลงค นาไปแจกตามปลงค คอ

ปรส, รกโข ตนไม เปน นปสกลงค ถกสมมตใหเปนปลงค, ปฐว แผนดน

เปน นปสกลงค แตถกสมมตใหเปน อตถลงค เปนตน

ตอไปนเปนตวอยางศพททเปนลงคเดยว, ๒ ลงค, ๓ ลงค

นามนามทเปนลงคเดยว (ไมตองทอง)

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

อมโร

อาทจโจ

อนโท

อโส

อทธ

เอรณโฑ

เทวดา

พระอาทตย

พระอนทร

คนเปนใหญ

ทะเล

ตนระหง

อจฉรา

อาภา

อทธ

อสา

อฬ

เอสกา

นางอปสร

รศม

ฤทธ

งอนไถดาว

เสา

ระเนยด

องค

อารมมณ

อณ

อรณ

อทก

เอฬาลก

องค

อารมณ

หน

ทงนา

นา

ฟกเหลอง

37๓๖

๒. อตถลงค คอ คาพดหรอศพททบงถงเพศของนามนามวาเปน

เพศหญง เชน กญา นางสาวนอย, มาตา แม , อตถ หญง เปนตน

๓.นปสกลงค คอ คาพดหรอศพททบงถงเพศของนามนามวา

ไมใชเพศชาย และไมใชเพศหญง เชน ปณณ หนงสอ, ปาป ปาป, กมม

กรรม, กล ตระกล เปนตน

จดนามศพทลงในลงคทง ๓ ดงน

๑. นามนามศพทเดยว บางศพทเปนไดลงคเดยว คอจะเปนปลงค

อตถลงค หรอนปสกลงคกเปนลงคเดยวเทานน เชน

พทโธ พระพทธเจา เปนปลงค

นาร นาง เปนอตถลงค

กล ตระกล เปนนปสกลงค

๒. นามนามศพทเดยว มรปอยางเดยวกนเปนได ๒ ลงค เชน

อกขโร เปนปลงค อกขร เปนนปสกลงค แปลวา อกษร

อคาโร เปนปลงค อคาร เปนนปสกลงค แปลวา เรอน

ทวโส เปนปลงค ทวส เปนนปสกลงค แปลวา วน

๓. คณนามและสพพนามทงปวงเปนได ๓ ลงค คอ อนโลมตาม

นามนาม

๓๗

การจดลงคเปน ๒ ประเภท

ลงคม ๒ ประเภท คอ

๑. ลงคโดยกาเนด ๒. ลงคโดยสมมต

๑. ลงคโดยกาเนด ไดแกการจดลงคตามกาเนด เชน พทโธ

พระพทธเจา เปนปลงค นาไปแจกตามแบบปลงค คอ ปรส, อจฉรา

นางอปสร เปนอตถลงค นาไปแจกตามแบบอตถลงค คอ กญา เปนตน

๒. ลงคโดยสมมต ไดแก การจดลงคตามสมมตของภาษา เชน

ทาโร เมย เปนอตถลงค แตสมมตใหเปนปลงค นาไปแจกตามปลงค คอ

ปรส, รกโข ตนไม เปน นปสกลงค ถกสมมตใหเปนปลงค, ปฐว แผนดน

เปน นปสกลงค แตถกสมมตใหเปน อตถลงค เปนตน

ตอไปนเปนตวอยางศพททเปนลงคเดยว, ๒ ลงค, ๓ ลงค

นามนามทเปนลงคเดยว (ไมตองทอง)

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

อมโร

อาทจโจ

อนโท

อโส

อทธ

เอรณโฑ

เทวดา

พระอาทตย

พระอนทร

คนเปนใหญ

ทะเล

ตนระหง

อจฉรา

อาภา

อทธ

อสา

อฬ

เอสกา

นางอปสร

รศม

ฤทธ

งอนไถดาว

เสา

ระเนยด

องค

อารมมณ

อณ

อรณ

อทก

เอฬาลก

องค

อารมณ

หน

ทงนา

นา

ฟกเหลอง

38๓๘

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

โอโฆ

กณโณ

จนโท

ตร

ปพพโต

ยโม

หวงนา

ห

พระจนทร

ตนไม

ภเขา

พระยม

โอชา

กฏ

จม

ตารา

ปภา

ยาค

โอชา

สะเอว

เสนา

ดาว

รศม

ขาวตม

โอก

กมม

จกข

เตล

ปณณ

ยาน

นา

กรรม

นยนตา

นามน

ใบไม

ยาน

พงสงเกตวา ชองลงคทง ๓ ศพทใดเปนลงคโดยสมมต ศพทใด

เปนลงคโดยกาเนด

นามนามศพทเดยว มรปอยางเดยวกนเปนได ๒ ลงค

(ไมตองทอง)

ปลงค นปสกลงค คาแปล

อกขโร

อคาโร

อต

ทวโส

สวจฉโร

อกขร

อคาร

อต

ทวส

สวจฉร

อกษร

เรอน

ฤด

วน

ป

๓๙

นามนามมรากศพทเปนอยางเดยวกน เปลยนแตสระทสดศพท

เปนได ๒ ลงค (ไมตองทอง)

ปลงค อตถลงค คาแปล

อรหา หรอ อรห

อาชวโก

อปาสโก

กมาโร

ขตตโย

โจโร

อรหนต

อาชวกา

อปาสกา

กมาร

ขตตยา

โจร

พระอรหนต

นกบวช

อบาสก, อบาสกา

เดก

กษตรย

โจร

คณนามเปนได ๓ ลงค (ไมตองทอง)

ปลงค อตถลงค นปสกลงค คาแปล

ปณฑโต

คณวา

จณโฑ

เชฏโฐ

ถโร

ทกโข

นาโถ

ปาโป

ปณฑตา

คณวต

จณฑา

เชฏฐา

ถรา

ทกขา

นาถา

ปาปา

ปณฑต

คณว

จณฑ

เชฏฐ

ถร

ทกข

นาถ

ปาป

ฉลาด

มคณ

ดราย

เจรญทสด

มน

ขยน

ทพง

บาป

39๓๘

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

โอโฆ

กณโณ

จนโท

ตร

ปพพโต

ยโม

หวงนา

ห

พระจนทร

ตนไม

ภเขา

พระยม

โอชา

กฏ

จม

ตารา

ปภา

ยาค

โอชา

สะเอว

เสนา

ดาว

รศม

ขาวตม

โอก

กมม

จกข

เตล

ปณณ

ยาน

นา

กรรม

นยนตา

นามน

ใบไม

ยาน

พงสงเกตวา ชองลงคทง ๓ ศพทใดเปนลงคโดยสมมต ศพทใด

เปนลงคโดยกาเนด

นามนามศพทเดยว มรปอยางเดยวกนเปนได ๒ ลงค

(ไมตองทอง)

ปลงค นปสกลงค คาแปล

อกขโร

อคาโร

อต

ทวโส

สวจฉโร

อกขร

อคาร

อต

ทวส

สวจฉร

อกษร

เรอน

ฤด

วน

ป

๓๙

นามนามมรากศพทเปนอยางเดยวกน เปลยนแตสระทสดศพท

เปนได ๒ ลงค (ไมตองทอง)

ปลงค อตถลงค คาแปล

อรหา หรอ อรห

อาชวโก

อปาสโก

กมาโร

ขตตโย

โจโร

อรหนต

อาชวกา

อปาสกา

กมาร

ขตตยา

โจร

พระอรหนต

นกบวช

อบาสก, อบาสกา

เดก

กษตรย

โจร

คณนามเปนได ๓ ลงค (ไมตองทอง)

ปลงค อตถลงค นปสกลงค คาแปล

ปณฑโต

คณวา

จณโฑ

เชฏโฐ

ถโร

ทกโข

นาโถ

ปาโป

ปณฑตา

คณวต

จณฑา

เชฏฐา

ถรา

ทกขา

นาถา

ปาปา

ปณฑต

คณว

จณฑ

เชฏฐ

ถร

ทกข

นาถ

ปาป

ฉลาด

มคณ

ดราย

เจรญทสด

มน

ขยน

ทพง

บาป

40๔๐

พงสงเกตวา คณนามและสพพนาม เปนได ๓ ลงค เพราะ

คณนามและสพพนามจะตองเปลยนแปลงแสดงลกษณะไปตามนามนาม

วจนะ

วจนะ คอ คาพดบอกจานวนของนามนาม วามจานวนมากหรอ

นอย ม ๒ อยาง คอ

๑. เอกวจนะ คาพดบอกใหรวานามนามมอยสงเดยว

๒. พหวจนะ คาพดบอกใหรวานามนามมมากตงแต ๒ สงขนไป

วจนะทง ๒ น สงเกตทวภตตทายศพท เชน ปรโส บรษคนเดยว

ปรสา บรษหลายคน

วภตต

วภตต คอ ศพทสาหรบประกอบหลงนามศพท แจกนามศพทให

มรปตางๆ กน เพอชวยใหสงเกตลงคและวจนะไดงายขน และเพอทานาม

ศพทใหเนองถงกน

๔๑

วภตต ในภาษาบาลม ๑๔ ตว แบงเปนเอกวจนะ ๗ พหวจนะ ๗

ดงน

เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ท ๑ ส

ทตยา ท ๒ อ

ตตยา ท ๓ นา

จตตถ ท ๔ ส

ปญจม ท ๕ สมา

ฉฏฐ ท ๖ ส

สตตม ท ๗ สม

อาลปนะ ส

โย

โย

ห

น

ห

น

ส

โย

หมายเหต ปฐมาวภตต คอ ส โย ทาหนาท ๒ ประการ คอ

ใชเปนประธาน แปลวา อนวา... อนวา....ท. และใชเปนคารองเรยก

เรยกวา อาลปนะ แปลวา แนะ ดกอน ขาแต

41๔๐

พงสงเกตวา คณนามและสพพนาม เปนได ๓ ลงค เพราะ

คณนามและสพพนามจะตองเปลยนแปลงแสดงลกษณะไปตามนามนาม

วจนะ

วจนะ คอ คาพดบอกจานวนของนามนาม วามจานวนมากหรอ

นอย ม ๒ อยาง คอ

๑. เอกวจนะ คาพดบอกใหรวานามนามมอยสงเดยว

๒. พหวจนะ คาพดบอกใหรวานามนามมมากตงแต ๒ สงขนไป

วจนะทง ๒ น สงเกตทวภตตทายศพท เชน ปรโส บรษคนเดยว

ปรสา บรษหลายคน

วภตต

วภตต คอ ศพทสาหรบประกอบหลงนามศพท แจกนามศพทให

มรปตางๆ กน เพอชวยใหสงเกตลงคและวจนะไดงายขน และเพอทานาม

ศพทใหเนองถงกน

๔๑

วภตต ในภาษาบาลม ๑๔ ตว แบงเปนเอกวจนะ ๗ พหวจนะ ๗

ดงน

เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ท ๑ ส

ทตยา ท ๒ อ

ตตยา ท ๓ นา

จตตถ ท ๔ ส

ปญจม ท ๕ สมา

ฉฏฐ ท ๖ ส

สตตม ท ๗ สม

อาลปนะ ส

โย

โย

ห

น

ห

น

ส

โย

หมายเหต ปฐมาวภตต คอ ส โย ทาหนาท ๒ ประการ คอ

ใชเปนประธาน แปลวา อนวา... อนวา....ท. และใชเปนคารองเรยก

เรยกวา อาลปนะ แปลวา แนะ ดกอน ขาแต

42๔๒

อายตนบาต (ใหทอง)

อายตนบาต คอ คาแปลประจาหมวดวภตตทง ๗ เพอเชอม

เนอความใหเนองถงกน ดงน

เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ท ๑

ทตยา ท ๒

ตตยา ท ๓

จตตถ ท ๔

ปจม ท ๕

ฉฏฐ ท ๖

สตตม ท ๗

อาลปนะ

อนวา

ซง, ส, ยง, สน,ตลอด,

กะ, เฉพาะ

ดวย, โดย, อน, ตาม,

เพราะ, ม, ดวยทง

แก, เพอ, ตอ

แต, จาก, กวา, เหต

แหง, ของ, เมอ

ใน, ใกล, ท, ครนเมอ,

ในเพราะ, เหนอ, บน

แนะ, ดกอน, ขาแต

อนวา - ท.

ซง -ท., ส-ท., ยง -ท., สน-ท.

ตลอด-ท., กะ-ท., เฉพาะ-ท.

ดวย-ท. โดย-ท. อน-ท. ตาม-ท.

เพราะ-ท., ม-ท., ดวยทง-ท.

แก-ท., เพอ-ท., ตอ-ท.

แต-ท. จาก-ท. กวา-ท. เหต-ท.

แหง-ท. ของ-ท. เมอ-ท.

ใน-ท. ใกล-ท. ท-ท.

ครนเมอ-ท. ในเพราะ-ท.

เหนอ-ท. บน-ท.

แนะ-ท. ดกอน-ท.ขาแต-ท.

หมายเหต ท. ใหอานวา ทงหลาย

๔๓

การนต

การนต คอ สระทสดศพท ในภาษาบาลมการนต ๖ ตว คอ อ อา

อ อ อ อ จดลงในลงคทง ๓ ดงน

๑. ในปลงค มการนต ๕ ตว คอ อ อ อ อ อ

๒. ในอตถลงค มการนต ๕ ตว คอ อา อ อ อ อ

๓. ในนปสกลงค มการนต ๓ ตว คอ อ อ อ

ชนดของศพททแจกดวยวภตต ม ๒ อยาง คอ

๑. สามญญศพท คอ ศพท ทวๆไป ทเปนลงคและการนต

เดยวกนใหแจกตามแบบเดยวกน

๒. ปกณณกศพท คอ ศพทเบดเตลดหรอศพทมจานวนนอย

ถงจะเปนการนตและลงคเดยวกนกไมแจกตามกน มวธแจกเฉพาะตน

43๔๒

อายตนบาต (ใหทอง)

อายตนบาต คอ คาแปลประจาหมวดวภตตทง ๗ เพอเชอม

เนอความใหเนองถงกน ดงน

เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ท ๑

ทตยา ท ๒

ตตยา ท ๓

จตตถ ท ๔

ปจม ท ๕

ฉฏฐ ท ๖

สตตม ท ๗

อาลปนะ

อนวา

ซง, ส, ยง, สน,ตลอด,

กะ, เฉพาะ

ดวย, โดย, อน, ตาม,

เพราะ, ม, ดวยทง

แก, เพอ, ตอ

แต, จาก, กวา, เหต

แหง, ของ, เมอ

ใน, ใกล, ท, ครนเมอ,

ในเพราะ, เหนอ, บน

แนะ, ดกอน, ขาแต

อนวา - ท.

ซง -ท., ส-ท., ยง -ท., สน-ท.

ตลอด-ท., กะ-ท., เฉพาะ-ท.

ดวย-ท. โดย-ท. อน-ท. ตาม-ท.

เพราะ-ท., ม-ท., ดวยทง-ท.

แก-ท., เพอ-ท., ตอ-ท.

แต-ท. จาก-ท. กวา-ท. เหต-ท.

แหง-ท. ของ-ท. เมอ-ท.

ใน-ท. ใกล-ท. ท-ท.

ครนเมอ-ท. ในเพราะ-ท.

เหนอ-ท. บน-ท.

แนะ-ท. ดกอน-ท.ขาแต-ท.

หมายเหต ท. ใหอานวา ทงหลาย

๔๓

การนต

การนต คอ สระทสดศพท ในภาษาบาลมการนต ๖ ตว คอ อ อา

อ อ อ อ จดลงในลงคทง ๓ ดงน

๑. ในปลงค มการนต ๕ ตว คอ อ อ อ อ อ

๒. ในอตถลงค มการนต ๕ ตว คอ อา อ อ อ อ

๓. ในนปสกลงค มการนต ๓ ตว คอ อ อ อ

ชนดของศพททแจกดวยวภตต ม ๒ อยาง คอ

๑. สามญญศพท คอ ศพท ทวๆไป ทเปนลงคและการนต

เดยวกนใหแจกตามแบบเดยวกน

๒. ปกณณกศพท คอ ศพทเบดเตลดหรอศพทมจานวนนอย

ถงจะเปนการนตและลงคเดยวกนกไมแจกตามกน มวธแจกเฉพาะตน

44๔๔

วธแจกสามญญศพท (ใหทอง)

การแจกสามญญศพทดวยวภตต ตองกาหนดวา ศพทใดเปน

การนตและลงคอะไร ถาเปนการนตและลงคเดยวกนกใหแจกตามแบบ

เดยวกนได

แจกสามญญศพทตามลาดบลงคและการนต

๑. สามญญศพททเปนปลงค มวธแจก ดงน

อ การนต ในปลงค แจกอยาง ปรส (บรษ) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป. ปรโส

ท. ปรส

ต. ปรเสน

จ ปรสสส ปรสาย ปรสตถ

ปญ. ปรสสมา ปรสมหา ปรสา

ฉ. ปรสสส

สต. ปรสสม ปรสมห ปรเส

อา. ปรส

ปรสา

ปรเส

ปรเสห ปรเสภ

ปรสาน

ปรเสห ปรเสภ

ปรสาน

ปรเสส

ปรสา

๔๕

ศพททเปน อ การนตในปลงค แจกเหมอน ปรส (ควรทอง)

อาจรย

กมาร

ขตตย

คณ

โจร

ฉณ

ปาวก

ผลก

พก

ภว

มนสส

อาจารย

เดก

กษตรย

หม

โจร

มหรสพ

ไฟ

แกวผลก

นกยาง

ภพ

มนษย

ชน

ตรค

เถน

ทต

ธช

นร

รกข

โลก

วานร

สหาย

หตถ

ชน

มา

ขโมย

ทต

ธง

คน

ตนไม

โลก

ลง

เพอน

มอ

45๔๔

วธแจกสามญญศพท (ใหทอง)

การแจกสามญญศพทดวยวภตต ตองกาหนดวา ศพทใดเปน

การนตและลงคอะไร ถาเปนการนตและลงคเดยวกนกใหแจกตามแบบ

เดยวกนได

แจกสามญญศพทตามลาดบลงคและการนต

๑. สามญญศพททเปนปลงค มวธแจก ดงน

อ การนต ในปลงค แจกอยาง ปรส (บรษ) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป. ปรโส

ท. ปรส

ต. ปรเสน

จ ปรสสส ปรสาย ปรสตถ

ปญ. ปรสสมา ปรสมหา ปรสา

ฉ. ปรสสส

สต. ปรสสม ปรสมห ปรเส

อา. ปรส

ปรสา

ปรเส

ปรเสห ปรเสภ

ปรสาน

ปรเสห ปรเสภ

ปรสาน

ปรเสส

ปรสา

๔๕

ศพททเปน อ การนตในปลงค แจกเหมอน ปรส (ควรทอง)

อาจรย

กมาร

ขตตย

คณ

โจร

ฉณ

ปาวก

ผลก

พก

ภว

มนสส

อาจารย

เดก

กษตรย

หม

โจร

มหรสพ

ไฟ

แกวผลก

นกยาง

ภพ

มนษย

ชน

ตรค

เถน

ทต

ธช

นร

รกข

โลก

วานร

สหาย

หตถ

ชน

มา

ขโมย

ทต

ธง

คน

ตนไม

โลก

ลง

เพอน

มอ

46๔๖

อ การนต ในปลงค แจกอยาง มน (ผร) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

มน

มน

มนนา

มนสส มนโน

มนสมา มนมหา

มนสส มนโน

มนสม มนมห

มน

มนโย มน

มนโย มน

มนห มนภ

มนน

มนห มนภ

มนน

มนส

มนโย มน

ศพททเปน อ การนต ในปลงค แจกเหมอน มน (ควรทอง)

อคค

อร

อห

ถปต

นธ

ไฟ

ขาศก

ง

ชางไม

ขมทรพย

ปต

มณ

วธ

วห

สมาธ

เจา, ผว

แกวมณ

วธ

ขาวเปลอก

สมาธ

๔๗

อ การนต ในปลงค แจกอยาง เสฏฐ (เศรษฐ) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

เสฏฐ

เสฏฐ เสฏฐน

เสฏฐนา

เสฏฐสส เสฏฐโน

เสฏฐสมา เสฏฐมหา

เสฏฐสส เสฏฐโน

เสฏฐสม เสฏฐมห

เสฏฐ

เสฏฐโน เสฏฐ

เสฏฐโน เสฏฐ

เสฏฐห เสฏฐภ

เสฏฐน

เสฏฐห เสฏฐภ

เสฏฐน

เสฏฐส

เสฏฐโน เสฏฐ

ศพททเปน อ การนต ในปลงค แจกเหมอน เสฎฐ (ควรทอง)

กร

ตปส

ทณฑ

เมธาว

สข

ชาง

คนมตบะ

คนมไมเทา

คนมปญญา

นกยง

ภาณ

โภค

มนต

สข

หตถ

คนชางพด

คนมโภคะ

คนมความคด

คนมความสข

ชาง

47๔๖

อ การนต ในปลงค แจกอยาง มน (ผร) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

มน

มน

มนนา

มนสส มนโน

มนสมา มนมหา

มนสส มนโน

มนสม มนมห

มน

มนโย มน

มนโย มน

มนห มนภ

มนน

มนห มนภ

มนน

มนส

มนโย มน

ศพททเปน อ การนต ในปลงค แจกเหมอน มน (ควรทอง)

อคค

อร

อห

ถปต

นธ

ไฟ

ขาศก

ง

ชางไม

ขมทรพย

ปต

มณ

วธ

วห

สมาธ

เจา, ผว

แกวมณ

วธ

ขาวเปลอก

สมาธ

๔๗

อ การนต ในปลงค แจกอยาง เสฏฐ (เศรษฐ) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

เสฏฐ

เสฏฐ เสฏฐน

เสฏฐนา

เสฏฐสส เสฏฐโน

เสฏฐสมา เสฏฐมหา

เสฏฐสส เสฏฐโน

เสฏฐสม เสฏฐมห

เสฏฐ

เสฏฐโน เสฏฐ

เสฏฐโน เสฏฐ

เสฏฐห เสฏฐภ

เสฏฐน

เสฏฐห เสฏฐภ

เสฏฐน

เสฏฐส

เสฏฐโน เสฏฐ

ศพททเปน อ การนต ในปลงค แจกเหมอน เสฎฐ (ควรทอง)

กร

ตปส

ทณฑ

เมธาว

สข

ชาง

คนมตบะ

คนมไมเทา

คนมปญญา

นกยง

ภาณ

โภค

มนต

สข

หตถ

คนชางพด

คนมโภคะ

คนมความคด

คนมความสข

ชาง

48๔๘

อ การนต ในปลงค แจกอยาง คร (คร) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

คร

คร

ครนา

ครสส ครโน

ครสมา ครมหา

ครสส ครโน

ครสม ครมห

คร

ครโว คร

ครโว คร

ครห ครภ

ครน

ครห ครภ

ครน

ครส

ครเว ครโว

ศพททเปน อ การนต ในปลงค แจกเหมอน คร (ควรทอง)

เกต

ชนต

ปส

พนธ

พพพ

ธง

สตวเกด

สตวของเลยง

พวกพอง

เสอปลา, แมว

ภกข

รป

สตต

เสต

เหต

ภกษ

ขาศก

ศตร

สะพาน

เหต

๔๙

อ การนต ในปลงค แจกอยาง ว (ผรวเศษ) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

ว

ว

วนา

วสส วโน

วสมา วมหา

วสส วโน

วสม วมห

ว

วโน ว

วโน ว

วห วภ

วน

วห วภ

วน

วส

วโน ว

ศพททเปน อ การนต ในปลงค แจกเหมอน ว (ควรทอง)

อภภ พระผเปนยง

กต ผรอปการะทผอนกระทาแลว

ปารค ผถงฝง

เวทค ผถงเวท

สยมภ พระผเปน

เอง

จบการนต ๕ ในปลงคเทาน

49๔๘

อ การนต ในปลงค แจกอยาง คร (คร) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

คร

คร

ครนา

ครสส ครโน

ครสมา ครมหา

ครสส ครโน

ครสม ครมห

คร

ครโว คร

ครโว คร

ครห ครภ

ครน

ครห ครภ

ครน

ครส

ครเว ครโว

ศพททเปน อ การนต ในปลงค แจกเหมอน คร (ควรทอง)

เกต

ชนต

ปส

พนธ

พพพ

ธง

สตวเกด

สตวของเลยง

พวกพอง

เสอปลา, แมว

ภกข

รป

สตต

เสต

เหต

ภกษ

ขาศก

ศตร

สะพาน

เหต

๔๙

อ การนต ในปลงค แจกอยาง ว (ผรวเศษ) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

ว

ว

วนา

วสส วโน

วสมา วมหา

วสส วโน

วสม วมห

ว

วโน ว

วโน ว

วห วภ

วน

วห วภ

วน

วส

วโน ว

ศพททเปน อ การนต ในปลงค แจกเหมอน ว (ควรทอง)

อภภ พระผเปนยง

กต ผรอปการะทผอนกระทาแลว

ปารค ผถงฝง

เวทค ผถงเวท

สยมภ พระผเปน

เอง

จบการนต ๕ ในปลงคเทาน

50๕๐

๒. สามญญศพททเปนอตถลงค มวธแจก ดงน

อา การนตใน อตถลงค แจกอยาง กญา (นางสาวนอย) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

กญา

กญ

กญาย

กญาย

กญาย

กญาย

กญาย กญาย

กเญ

กญาโย กญา

กญาโย กญา

กญาห กญาภ

กญาน

กญาห กญาภ

กญาน

กญาส

กญาโย กญา

ศพททเปน อา การนต ในอตถลงค แจกเหมอน กญา (ควรทอง)

อจฉรา

อาภา

อกขณกา

อสา

อกกา

อกา

นางอปสร

รศม

หญงแมมด

งอนไถ

คบเพลง

เลน

ตารา

ถวกา

ทารกา

โทลา

ธารา

นารา

ดาว

ถง

เดกหญง

ชงชา

ธารนา

รศม

๕๑

เอสกา

โอชา

กจฉา

คทา

ฆฏกา

เจตนา

ฉรกา

ชปา

เสาระเนยด

โอชา

รกแร

ตะบอง

ลม

เจตนา

กรช

ดอกชบา

ปญา

พาหา

ภาสา

มาลา

ลาขา

สาลา

สลา

หนกา

ปญญา

แขน

ภาษา

ระเบยบ

ครง

ศาลา

ศลา

คาง

อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง รตต (ราตร) ใหทอง

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

รตต

รตต

รตตยา

รตตยา

รตตยา รตยา

รตตยา

รตตยา รตตย รตย

รตต

รตตโย รตต

รตตโย รตต

รตตห รตตภ

รตตน

รตตห รตตภ

รตตน

รตตส

รตตโย รตต

51๕๐

๒. สามญญศพททเปนอตถลงค มวธแจก ดงน

อา การนตใน อตถลงค แจกอยาง กญา (นางสาวนอย) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

กญา

กญ

กญาย

กญาย

กญาย

กญาย

กญาย กญาย

กเญ

กญาโย กญา

กญาโย กญา

กญาห กญาภ

กญาน

กญาห กญาภ

กญาน

กญาส

กญาโย กญา

ศพททเปน อา การนต ในอตถลงค แจกเหมอน กญา (ควรทอง)

อจฉรา

อาภา

อกขณกา

อสา

อกกา

อกา

นางอปสร

รศม

หญงแมมด

งอนไถ

คบเพลง

เลน

ตารา

ถวกา

ทารกา

โทลา

ธารา

นารา

ดาว

ถง

เดกหญง

ชงชา

ธารนา

รศม

๕๑

เอสกา

โอชา

กจฉา

คทา

ฆฏกา

เจตนา

ฉรกา

ชปา

เสาระเนยด

โอชา

รกแร

ตะบอง

ลม

เจตนา

กรช

ดอกชบา

ปญา

พาหา

ภาสา

มาลา

ลาขา

สาลา

สลา

หนกา

ปญญา

แขน

ภาษา

ระเบยบ

ครง

ศาลา

ศลา

คาง

อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง รตต (ราตร) ใหทอง

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

รตต

รตต

รตตยา

รตตยา

รตตยา รตยา

รตตยา

รตตยา รตตย รตย

รตต

รตตโย รตต

รตตโย รตต

รตตห รตตภ

รตตน

รตตห รตตภ

รตตน

รตตส

รตตโย รตต

52๕๒

ศพททเปน อ การนตในอตถลงค แจกเหมอน รตต (ควรทอง)

อาณ

อทธ

อต

อกขล

อม

ตนต

นนท

ปณห

มต

ยฏฐ

ลม

ฤทธ

จญไร

หมอขาว

คลน

เสนดาย

ความ

เพลดเพลน

สนเทา

ความร

ไมเทา

กฏ

ขนต

คณฑ

ฉว

ชลล

รต

ลทธ

วต

สตต

สนธ

สะเอว

ความอดทน

ระฆง

ผว

สะเกดไม

ความยนด

ลทธ

รว

หอก

ความตอ

๕๓

อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง นาร (นาง) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

นาร

นาร นารย

นารยา

นารยา

นารยา

นารยา

นารยา นารย

นาร

นารโย นาร

นารโย นาร

นารห นารภ

นารน

นารห นารภ

นารน

นารส

นารโย นาร

ศพททเปน อ การนต ในอตถลงค แจกเหมอน นาร (ควรทอง)

กมาร

ฆรณ

อตถ

ธาน

เดกหญง

หญงแมเรอน

หญง

เมอง

ปฐว

มาตลาน

วชน

สมพล

แผนดน

ปา , นา

พด

ไมงว

53๕๒

ศพททเปน อ การนตในอตถลงค แจกเหมอน รตต (ควรทอง)

อาณ

อทธ

อต

อกขล

อม

ตนต

นนท

ปณห

มต

ยฏฐ

ลม

ฤทธ

จญไร

หมอขาว

คลน

เสนดาย

ความ

เพลดเพลน

สนเทา

ความร

ไมเทา

กฏ

ขนต

คณฑ

ฉว

ชลล

รต

ลทธ

วต

สตต

สนธ

สะเอว

ความอดทน

ระฆง

ผว

สะเกดไม

ความยนด

ลทธ

รว

หอก

ความตอ

๕๓

อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง นาร (นาง) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

นาร

นาร นารย

นารยา

นารยา

นารยา

นารยา

นารยา นารย

นาร

นารโย นาร

นารโย นาร

นารห นารภ

นารน

นารห นารภ

นารน

นารส

นารโย นาร

ศพททเปน อ การนต ในอตถลงค แจกเหมอน นาร (ควรทอง)

กมาร

ฆรณ

อตถ

ธาน

เดกหญง

หญงแมเรอน

หญง

เมอง

ปฐว

มาตลาน

วชน

สมพล

แผนดน

ปา , นา

พด

ไมงว

54๕๔

อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง รชช (เชอก) ใหทอง

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

รชช

รชช

รชชยา

รชชยา

รชชยา

รชชยา

รชชยา รชชย

รชช

รชชโย รชช

รชชโย รชช

รชชห รชชภ

รชชน

รชชห รชชภ

รชชน

รชชส

รชชโย รชช

ศพททเปน อ การนต ในอตถลงค แจกเหมอน รชช (ควรทอง)

อร

กาส

เธน

ทราย

หลม

แมโคนม

ยาค

ลาว

วชช

ขาวตม

นาเตา

สายฟา

๕๕

อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง วธ (หญงสาว) ใหทอง

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

วธ

วธ

วธยา

วธยา

วธยา

วธยา

วธยา วธย

วธ

วธโย วธ

วธโย วธ

วธห วธภ

วธน

วธห วธภ

วธน

วธส

วธโย วธ

ศพททเปน อ การนต ในอตถลงค แจกเหมอน วธ (ควรทอง)

จม

ชมพ

ภ

เสนา

ไมหวา

แผนดน

วร

สรพ

สนธ

เถาวลย

ตกแก

แมนาสนธ

จบการนต ๕ ในอตถลงค

55๕๔

อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง รชช (เชอก) ใหทอง

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

รชช

รชช

รชชยา

รชชยา

รชชยา

รชชยา

รชชยา รชชย

รชช

รชชโย รชช

รชชโย รชช

รชชห รชชภ

รชชน

รชชห รชชภ

รชชน

รชชส

รชชโย รชช

ศพททเปน อ การนต ในอตถลงค แจกเหมอน รชช (ควรทอง)

อร

กาส

เธน

ทราย

หลม

แมโคนม

ยาค

ลาว

วชช

ขาวตม

นาเตา

สายฟา

๕๕

อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง วธ (หญงสาว) ใหทอง

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

วธ

วธ

วธยา

วธยา

วธยา

วธยา

วธยา วธย

วธ

วธโย วธ

วธโย วธ

วธห วธภ

วธน

วธห วธภ

วธน

วธส

วธโย วธ

ศพททเปน อ การนต ในอตถลงค แจกเหมอน วธ (ควรทอง)

จม

ชมพ

ภ

เสนา

ไมหวา

แผนดน

วร

สรพ

สนธ

เถาวลย

ตกแก

แมนาสนธ

จบการนต ๕ ในอตถลงค

56๕๖

๓. สามญญศพททเปน นปสกลงค มวธแจก ดงน

อ การนต ในนปสกลงค แจกอยาง กล (ตระกล) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

กล

กล

กเลน

กลสส กลาย กลตถ

กลสมา กลมหา กลา

กลสส

กลสม กลมห กเล

กล

กลาน

กลาน

กเลห กเลภ

กลาน

กเลห กเลภ

กลาน

กเลส

กลาน

ศพททเปน อ การนต ในนปสกลงค แจกเหมอน กล (ควรทอง)

องค

อณ

อทร

โอฏฐ

กฏฐ

กมล

องค

หน

ทอง

รมฝปาก

ไม

ดอกบว

ฉตต

ชล

ตล

ธน

ผล

พล

ฉตร, รม

นา

พน

ทรพย

ผลไม

กาลง

๕๗

ฆร

จกก

มชช

ยนต

รฏฐ

เรอน

จกร, ลอ

นาเมา

ยนต

แวนแควน

ภตต

รตน

วตถ

สกฏ

ขาวสวย

แกว

ผา

เกวยน

อ การนต ในนปสกลงค แจกอยาง อกข (นยนตา) ใหทอง

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

อกข

อกข

อกขนา

อกขสส อกขโน

อกขสมา อกขมหา

อกขสส อกขโน

อกขสม อกขมห

อกข

อกขน อกข

อกขน อกข

อกขห อกขภ

อกขน

อกขห อกขภ

อกขน

อกขส

อกขน อกข

ศพททเปน อ การนตในนปสกลงค แจกเหมอน อกข (ควรทอง)

อจจ

อฏฐ

เปลวไฟ

กระดก

ทธ

สปป

นมสม

เนยใส

57๕๖

๓. สามญญศพททเปน นปสกลงค มวธแจก ดงน

อ การนต ในนปสกลงค แจกอยาง กล (ตระกล) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

กล

กล

กเลน

กลสส กลาย กลตถ

กลสมา กลมหา กลา

กลสส

กลสม กลมห กเล

กล

กลาน

กลาน

กเลห กเลภ

กลาน

กเลห กเลภ

กลาน

กเลส

กลาน

ศพททเปน อ การนต ในนปสกลงค แจกเหมอน กล (ควรทอง)

องค

อณ

อทร

โอฏฐ

กฏฐ

กมล

องค

หน

ทอง

รมฝปาก

ไม

ดอกบว

ฉตต

ชล

ตล

ธน

ผล

พล

ฉตร, รม

นา

พน

ทรพย

ผลไม

กาลง

๕๗

ฆร

จกก

มชช

ยนต

รฏฐ

เรอน

จกร, ลอ

นาเมา

ยนต

แวนแควน

ภตต

รตน

วตถ

สกฏ

ขาวสวย

แกว

ผา

เกวยน

อ การนต ในนปสกลงค แจกอยาง อกข (นยนตา) ใหทอง

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

อกข

อกข

อกขนา

อกขสส อกขโน

อกขสมา อกขมหา

อกขสส อกขโน

อกขสม อกขมห

อกข

อกขน อกข

อกขน อกข

อกขห อกขภ

อกขน

อกขห อกขภ

อกขน

อกขส

อกขน อกข

ศพททเปน อ การนตในนปสกลงค แจกเหมอน อกข (ควรทอง)

อจจ

อฏฐ

เปลวไฟ

กระดก

ทธ

สปป

นมสม

เนยใส

58๕๘

อ การนต ในนปสกลงค แจกอยาง วตถ (พสด) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

วตถ

วตถ

วตถนา

วตถสส วตถโน

วตถสมา วตถมหา

วตถสส วตถโน

วตถสม วตถมห

วตถ

วตถน วตถ

วตถน วตถ

วตถห วตถภ

วตถน

วตถห วตถภ

วตถน

วตถส

วตถน วตถ

ศพททเปน อ การนต ในนปสกลงค แจกเหมอน วตถ (ควรทอง)

อมพ

อสส

อาย

จกข

ชต

นา

นาตา

อาย

นยนตา

ยาง

ธน

มธ

มสส

วป

สชฌ

ธน

นาผง

หนวด

กาย

เงน

จบการนต ๓ ในนปสกลงค

จบสามญญศพท

จบนาม ๑

๕๙

นาม ๒ (ใหทอง)

ปกณณกศพทหรอกตปยศพท คอศพทเบดเตลดหรอศพทม

จานวนนอย มวธแจกเฉพาะตน ถงเปนการนตและลงคเดยวกน กไมแจก

ตามแบบเดยวกน บางศพทมศพทอนแจกตามไดบางเลกนอย

ปกณณกศพทหรอกตปยศพท ม ๑๒ ศพท (ใหทอง)

อตต

พรหม

ราช

ภควนต

อรหนต

ภวนต

ตน

พรหม

พระราชา

พระผมพระภาคเจา

พระอรหนต

ผเจรญ

สตถ

ปต

มาต

มน

กมม

โค

ผสอน

พอ

แม

ใจ

กรรม

โค (วว)

ศพทเหลาน บางศพทกเปนลงคเดยว บางศพทกเปน ๒ ลงค

59๕๘

อ การนต ในนปสกลงค แจกอยาง วตถ (พสด) (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

วตถ

วตถ

วตถนา

วตถสส วตถโน

วตถสมา วตถมหา

วตถสส วตถโน

วตถสม วตถมห

วตถ

วตถน วตถ

วตถน วตถ

วตถห วตถภ

วตถน

วตถห วตถภ

วตถน

วตถส

วตถน วตถ

ศพททเปน อ การนต ในนปสกลงค แจกเหมอน วตถ (ควรทอง)

อมพ

อสส

อาย

จกข

ชต

นา

นาตา

อาย

นยนตา

ยาง

ธน

มธ

มสส

วป

สชฌ

ธน

นาผง

หนวด

กาย

เงน

จบการนต ๓ ในนปสกลงค

จบสามญญศพท

จบนาม ๑

๕๙

นาม ๒ (ใหทอง)

ปกณณกศพทหรอกตปยศพท คอศพทเบดเตลดหรอศพทม

จานวนนอย มวธแจกเฉพาะตน ถงเปนการนตและลงคเดยวกน กไมแจก

ตามแบบเดยวกน บางศพทมศพทอนแจกตามไดบางเลกนอย

ปกณณกศพทหรอกตปยศพท ม ๑๒ ศพท (ใหทอง)

อตต

พรหม

ราช

ภควนต

อรหนต

ภวนต

ตน

พรหม

พระราชา

พระผมพระภาคเจา

พระอรหนต

ผเจรญ

สตถ

ปต

มาต

มน

กมม

โค

ผสอน

พอ

แม

ใจ

กรรม

โค (วว)

ศพทเหลาน บางศพทกเปนลงคเดยว บางศพทกเปน ๒ ลงค

60๖๐

วธแจกปกณณกศพท

อตต (ตน) เปนปลงค เฉพาะเอกวจนะ แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

อตตา

อตตาน

อตตนา

อตตโน

อตตนา

อตตโน

อตตน

อตต

๑. แปลง อ กบ ส เปน อา

๒. แปลง อ กบ อ เปน อาน

๓. คง นา ไว

๔. แปลง สมา เปน นา

๕. แปลง ส ทง ๒ เปน โน

๖. แปลง สม เปน น

ขอควรจา

อตต ศพทเปนนามนาม เปนเอกวจนะอยางเดยว ถงคราวใชเปน

พหวจนะใหเรยงซากน ๒ หน เชน อตตโน อตตโน ของตน ๆ เปนตน

๖๑

พรหม (พรหม) เปนปลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

พรหมา

พรหมาน

พรหมนา

พรหมโน

พรหมนา

พรหมโน

พรหมน

พรหเม

พรหมาโน

พรหมาโน

พรหเมห พรหเมภ

พรหมาน

พรหเมห พรหเมภ

พรหมาน

พรหเมส

พรหมาโน

ราช (พระราชา) เปนทวลงค คอ เปนได ๒ ลงค ในปลงค แจกอยางน

(ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ราชา

ราชาน

รญา

รโญ ราชโน

รญา

รโญ ราชโน

ราชาโน

ราชาโน

ราชห ราชภ

รญ ราชน

ราชห ราชภ

รญ ราชน

61๖๐

วธแจกปกณณกศพท

อตต (ตน) เปนปลงค เฉพาะเอกวจนะ แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

อตตา

อตตาน

อตตนา

อตตโน

อตตนา

อตตโน

อตตน

อตต

๑. แปลง อ กบ ส เปน อา

๒. แปลง อ กบ อ เปน อาน

๓. คง นา ไว

๔. แปลง สมา เปน นา

๕. แปลง ส ทง ๒ เปน โน

๖. แปลง สม เปน น

ขอควรจา

อตต ศพทเปนนามนาม เปนเอกวจนะอยางเดยว ถงคราวใชเปน

พหวจนะใหเรยงซากน ๒ หน เชน อตตโน อตตโน ของตน ๆ เปนตน

๖๑

พรหม (พรหม) เปนปลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

พรหมา

พรหมาน

พรหมนา

พรหมโน

พรหมนา

พรหมโน

พรหมน

พรหเม

พรหมาโน

พรหมาโน

พรหเมห พรหเมภ

พรหมาน

พรหเมห พรหเมภ

พรหมาน

พรหเมส

พรหมาโน

ราช (พระราชา) เปนทวลงค คอ เปนได ๒ ลงค ในปลงค แจกอยางน

(ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ราชา

ราชาน

รญา

รโญ ราชโน

รญา

รโญ ราชโน

ราชาโน

ราชาโน

ราชห ราชภ

รญ ราชน

ราชห ราชภ

รญ ราชน

62๖๒

ส.

อา.

รเญ ราชน

ราช

ราชส

ราชาโน

ราช ศพทใน อตถลงค เปน ราชน แจกตามแบบนาร (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

ราชน

ราชน ราชนย

ราชนยา

ราชนยา

ราชนยา

ราชนยา

ราชนยา ราชนย

ราชน

ราชนโย ราชน

ราชนโย ราชน

ราชนห ราชนภ

ราชนน

ราชนห ราชนภ

ราชนน

ราชนส

ราชนโย ราชน

๖๓

ศพทสมาส ม ราช ศพท เปนทสด เหมอน มหาราช แจกอยางน

(ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

มหาราชา

มหาราช

มหาราเชน

มหาราชสส ฯ เป ฯ

มหาราชสมา ฯ ป ฯ

มหาราชสส

มหาราชสม ฯ เป ฯ

มหาราช

มหาราชาโน

มหาราเช

มหาราเชห มหาราเชภ

มหาราชาน

มหาราเชห มหาราเชภ

มหาราชาน

มหาราเชส

มหาราชาโน

ศพทเหลาน แจกเหมอน มหาราช (ควรทอง)

อนราช

อภราช

อปราช

จกกวตตราช

เทวราช

พระราชานอย

พระราชายง

อปราช

พระเจาจกพรรด

เทวดาผพระราชา

นาคราช

มคราช

สปณณราช

หสราช

นาคผพระราชา

เนอผพระราชา

ครฑผพระราชา

หงสผพระราชา

63๖๒

ส.

อา.

รเญ ราชน

ราช

ราชส

ราชาโน

ราช ศพทใน อตถลงค เปน ราชน แจกตามแบบนาร (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

ราชน

ราชน ราชนย

ราชนยา

ราชนยา

ราชนยา

ราชนยา

ราชนยา ราชนย

ราชน

ราชนโย ราชน

ราชนโย ราชน

ราชนห ราชนภ

ราชนน

ราชนห ราชนภ

ราชนน

ราชนส

ราชนโย ราชน

๖๓

ศพทสมาส ม ราช ศพท เปนทสด เหมอน มหาราช แจกอยางน

(ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

มหาราชา

มหาราช

มหาราเชน

มหาราชสส ฯ เป ฯ

มหาราชสมา ฯ ป ฯ

มหาราชสส

มหาราชสม ฯ เป ฯ

มหาราช

มหาราชาโน

มหาราเช

มหาราเชห มหาราเชภ

มหาราชาน

มหาราเชห มหาราเชภ

มหาราชาน

มหาราเชส

มหาราชาโน

ศพทเหลาน แจกเหมอน มหาราช (ควรทอง)

อนราช

อภราช

อปราช

จกกวตตราช

เทวราช

พระราชานอย

พระราชายง

อปราช

พระเจาจกพรรด

เทวดาผพระราชา

นาคราช

มคราช

สปณณราช

หสราช

นาคผพระราชา

เนอผพระราชา

ครฑผพระราชา

หงสผพระราชา

64๖๔

ภควนต (พระผมพระภาคเจา) เปนปลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

ภควา

ภควนต

ภควตา

ภควโต

ภควตา

ภควโต

ภควต ภควนเต

ภคว ภควา

ภควนตา ภควนโต

ภควนเต ภควนโต

ภควนเตห ภควนเตภ

ภควต ภควนตาน

ภควนเตห ภควนเตภ

ภควต ภควนตาน

ภควนเตส

ภควนตา ภควนโต

ศพทเหลาน แจกเหมอน ภควนต (ควรทอง)

อายสมนต

คณวนต

จกขมนต

ชตมนต

ธนวนต

คนมอาย

คนมคณ

คนมจกษ

คนมความโพลง

คนมทรพย

ธตมนต

ปญวนต

ปญวนต

พนธมนต

สตมนต

คนมปญญา

คนมปญญา

คนมบญ

คนมพวกพอง

คนมสต

๑ . อรหนต (พระอรหนต) เปนทวลงค ในปลงค แจกเหมอน

ภควนต แปลกแต ป. เอกวจนะ เปน อรหา อรห เทานน อตถลงค

เปน อรหนต แจกเหมอน นาร

๖๕

๒. ภควนต เปนคณบทของพระพทธเจา นาจะเปนคณนาม แตใช

เปนนามนาม จงออกสาเนยงอายตนบาตได

๓. อายสมนต เปนคณนาม แตใชเหมอนนามนาม ดงนน ภควนต

กบ อายสมนต จงแจกไดเฉพาะปลงค

๔. ศพท คณวนต - สตมนต เปนคณนามแท จงแจกได ๓ ลงค

๕. ภควนตา ภควนเต ใชเปนทววจนะ หมายถง คน ๒ คน

ภควนโต หมายถงคนมาก ตงแต ๓ คน ขนไป

๖. ภควนต เปน ๓ วจนะ คอ เอกวจนะ , ทววจนะ , พหวจนะ

ภวนต (ผเจรญ) เปนทวลงค ในปลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

ภว

ภวนต

ภวตา โภตา

ภวโต โภโต

ภวตา โภตา

ภวโต โภโต

ภวต ภวนเต

โภ

ภวนตา ภวนโต

ภวนเต ภวนโต

ภวนเตห ภวนเตภ

ภวต ภวนตาน

ภวนเตห ภวนเตภ

ภวต ภวนตาน

ภวนเตส

ภวนตา ภวนโต โภนตา โภน

โต

ภวนต ในอตถลงค ลง อ การนต เปน ภวนต แจกตามแบบ นาร

65๖๔

ภควนต (พระผมพระภาคเจา) เปนปลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

ภควา

ภควนต

ภควตา

ภควโต

ภควตา

ภควโต

ภควต ภควนเต

ภคว ภควา

ภควนตา ภควนโต

ภควนเต ภควนโต

ภควนเตห ภควนเตภ

ภควต ภควนตาน

ภควนเตห ภควนเตภ

ภควต ภควนตาน

ภควนเตส

ภควนตา ภควนโต

ศพทเหลาน แจกเหมอน ภควนต (ควรทอง)

อายสมนต

คณวนต

จกขมนต

ชตมนต

ธนวนต

คนมอาย

คนมคณ

คนมจกษ

คนมความโพลง

คนมทรพย

ธตมนต

ปญวนต

ปญวนต

พนธมนต

สตมนต

คนมปญญา

คนมปญญา

คนมบญ

คนมพวกพอง

คนมสต

๑ . อรหนต (พระอรหนต) เปนทวลงค ในปลงค แจกเหมอน

ภควนต แปลกแต ป. เอกวจนะ เปน อรหา อรห เทานน อตถลงค

เปน อรหนต แจกเหมอน นาร

๖๕

๒. ภควนต เปนคณบทของพระพทธเจา นาจะเปนคณนาม แตใช

เปนนามนาม จงออกสาเนยงอายตนบาตได

๓. อายสมนต เปนคณนาม แตใชเหมอนนามนาม ดงนน ภควนต

กบ อายสมนต จงแจกไดเฉพาะปลงค

๔. ศพท คณวนต - สตมนต เปนคณนามแท จงแจกได ๓ ลงค

๕. ภควนตา ภควนเต ใชเปนทววจนะ หมายถง คน ๒ คน

ภควนโต หมายถงคนมาก ตงแต ๓ คน ขนไป

๖. ภควนต เปน ๓ วจนะ คอ เอกวจนะ , ทววจนะ , พหวจนะ

ภวนต (ผเจรญ) เปนทวลงค ในปลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

ภว

ภวนต

ภวตา โภตา

ภวโต โภโต

ภวตา โภตา

ภวโต โภโต

ภวต ภวนเต

โภ

ภวนตา ภวนโต

ภวนเต ภวนโต

ภวนเตห ภวนเตภ

ภวต ภวนตาน

ภวนเตห ภวนเตภ

ภวต ภวนตาน

ภวนเตส

ภวนตา ภวนโต โภนตา โภน

โต

ภวนต ในอตถลงค ลง อ การนต เปน ภวนต แจกตามแบบ นาร

66๖๖

สตถ (ผสอน) เปนปลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

สตถา

สตถาร

สตถารา สตถนา

สตถ สตถโน

สตถารา

สตถ สตถโน

สตถร

สตถา

สตถาโร

สตถาโร

สตถาเรห สตถาเรภ

สตถาราน

สตถาเรห สตถาเรภ

สตถาราน

สตถาเรส

สตถาโร

ศพททแจกตาม สตถ (ควรทอง)

กตต

ขตต

ญาต

ทาต

นตต

ผทา

ผขด

ผร

ผให

หลาน

เนต

ภตต

วตต

โสต

หนต

ผนาไป

ผเลยง , ผว

ผกลาว

ผฟง

ผฆา

๖๗

ปต (พอ) เปนปลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

ปตา

ปตร

ปตรา ปตนา

ปต ปตโน

ปตรา

ปต ปตโน

ปตร

ปตา

ปตโร

ปตโร

ปตเรห ปตเรภ ปตห ปตภ

ปตราน ปตน

ปตเรห ปตเรภ ปตห ปตภ

ปตราน ปตน

ปตเรส ปตส

ปตโร

ภาต พชาย นองชาย , ชามาต ลกเขย แจกเหมอน ปต

67๖๖

สตถ (ผสอน) เปนปลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

สตถา

สตถาร

สตถารา สตถนา

สตถ สตถโน

สตถารา

สตถ สตถโน

สตถร

สตถา

สตถาโร

สตถาโร

สตถาเรห สตถาเรภ

สตถาราน

สตถาเรห สตถาเรภ

สตถาราน

สตถาเรส

สตถาโร

ศพททแจกตาม สตถ (ควรทอง)

กตต

ขตต

ญาต

ทาต

นตต

ผทา

ผขด

ผร

ผให

หลาน

เนต

ภตต

วตต

โสต

หนต

ผนาไป

ผเลยง , ผว

ผกลาว

ผฟง

ผฆา

๖๗

ปต (พอ) เปนปลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

ปตา

ปตร

ปตรา ปตนา

ปต ปตโน

ปตรา

ปต ปตโน

ปตร

ปตา

ปตโร

ปตโร

ปตเรห ปตเรภ ปตห ปตภ

ปตราน ปตน

ปตเรห ปตเรภ ปตห ปตภ

ปตราน ปตน

ปตเรส ปตส

ปตโร

ภาต พชาย นองชาย , ชามาต ลกเขย แจกเหมอน ปต

68๖๘

มาต (แม) เปนอตถลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

มาตา

มาตร

มาตรา มาตยา

มาต มาตยา

มาตรา

มาต มาตยา

มาตร

มาตา

มาตโร

มาตโร

มาตราห มาตราภ มาตห มาตภ

มาตราน มาตน

มาตราห มาตราภ มาตห มาตภ

มาตราน มาตน

มาตราส มาตส

มาตโร

ธต (ธดา) แจกเหมอน มาต

๖๙

มน (ใจ) เปนทวลงค ในปลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

ป. มโน

ท. มน

ต. มนสา

จ. มนโส

ปญ. มนสา

ฉ. มนโส

ส. มนส

อา. มน

มนา

มเน

มเนห มเนภ

มนาน

มเนห มเนภ

มนาน

มเนส

มนา

มน ศพท ในนปสกลงค แจกเหมอน ปลงค แปลกแต ป. เอก.

เปน มน ป. ท. พห. เปน มนาน เทานน

มโนคณะศพท

๑. มโนคณะศพท คอ พวกแหง มน ศพท ม ๑๒ ศพท คอ

มน ใจ, อย เหลก, อร อก, เจต ใจ, ตป ความรอน, วจ วาจา, วย วย,

ตม มด , เตช เดช, ปย นานม, ยส ยศ, สร หว

๒. มโนคณะศพท เมอลง นา ส สมา ส สม แลว ทานใหแปลง

นา กบ สมา เปน อา, ส ทง ๒ เปน โอ , สม เปน อ แลวลง ส อาคม เปน

สา เปน โส เปน ส เชน มนสา มนโส มนส เปนตน

69๖๘

มาต (แม) เปนอตถลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

มาตา

มาตร

มาตรา มาตยา

มาต มาตยา

มาตรา

มาต มาตยา

มาตร

มาตา

มาตโร

มาตโร

มาตราห มาตราภ มาตห มาตภ

มาตราน มาตน

มาตราห มาตราภ มาตห มาตภ

มาตราน มาตน

มาตราส มาตส

มาตโร

ธต (ธดา) แจกเหมอน มาต

๖๙

มน (ใจ) เปนทวลงค ในปลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

ป. มโน

ท. มน

ต. มนสา

จ. มนโส

ปญ. มนสา

ฉ. มนโส

ส. มนส

อา. มน

มนา

มเน

มเนห มเนภ

มนาน

มเนห มเนภ

มนาน

มเนส

มนา

มน ศพท ในนปสกลงค แจกเหมอน ปลงค แปลกแต ป. เอก.

เปน มน ป. ท. พห. เปน มนาน เทานน

มโนคณะศพท

๑. มโนคณะศพท คอ พวกแหง มน ศพท ม ๑๒ ศพท คอ

มน ใจ, อย เหลก, อร อก, เจต ใจ, ตป ความรอน, วจ วาจา, วย วย,

ตม มด , เตช เดช, ปย นานม, ยส ยศ, สร หว

๒. มโนคณะศพท เมอลง นา ส สมา ส สม แลว ทานใหแปลง

นา กบ สมา เปน อา, ส ทง ๒ เปน โอ , สม เปน อ แลวลง ส อาคม เปน

สา เปน โส เปน ส เชน มนสา มนโส มนส เปนตน

70๗๐

๓. ลง อ วภตตหลงมโนคณะศพทแลว แปลง อ เปน โอ ไดบาง

เชน อทาเน กรเต มโน (ชนยอมทาซงใจในความไมให) ยโส ลทธา

น มชเชยย (ชนไดแลวซงยศ ไมพงเมา)

๔. เมอศพทพวกมโนคณะเขาสมาสแลว แปลง อ การนตทสด

แหงมนศพท เปน โอ ไดบาง เชน มนคโณ เปน มโนคโณ อยมย

เปน อโยมย เตชธาต เปน เตโชธาต สรรโห เปน สโรรโห เปนตน

๕. ศพททม อ การนตเปนทสด จะเปนพวก มน ศพทหรอไมก

ตาม แปลง นา วภตต เปน โส ไดบาง เชน สตตโส โดยสตร พยชนโส

โดยพยญชนะ อปายโส โดยอบาย ฐานโส โดยฐานะ ถามโส โดยเรยวแรง

กมม (กรรม) เปน นปสกลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

กมม

กมม

กมมนา

กมมโน

กมมนา

กมมโน

กมมน

กมม

กมมาน

กมมาน

กมเมห กมเมภ

กมมาน

กมเมห กมเมภ

กมมาน

กมเมส

กมมาน

๗๑

โค (โค) สามญไมนยมวาผหรอเมย แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

โค

คาว คาว

คาเวน

คาวสส

คาวสมา คาวมหา คาวา

คาวสส

คาวสม คาวมห คาเว

คาว

คาโว

คาโว

โคห โคภ คาเวห คาเวภ

คนน คาวาน

โคห โคภ คาเวห คาเวภ

คนน คาวาน

โคส คาเวส

คาโว

ใน ปลงค ใหแปลง โค เปน โคณ แจกตามแบบ ปรส ใน อต.

ใหแปลง โค เปน คาว แจกตามแบบ นาร

ศพทพเศษ ๖ ศพท คอ

ปม

สา

อทธา

ชาย

หมา

กาลยดยาว

มฆว

ยว

สข

ทาวมฆวะ

ชายหนม-หญงสาว

เพอน

๑. ปม ชาย เปน ป. มทใชเฉพาะแต ป. เอก เปน ปมา เทานน

๒. สา เปน คากลางๆ ไมนยมวาตวผหรอตวเมย ใชเฉพาะ ป.

เอก เปน สา เทานน

71๗๐

๓. ลง อ วภตตหลงมโนคณะศพทแลว แปลง อ เปน โอ ไดบาง

เชน อทาเน กรเต มโน (ชนยอมทาซงใจในความไมให) ยโส ลทธา

น มชเชยย (ชนไดแลวซงยศ ไมพงเมา)

๔. เมอศพทพวกมโนคณะเขาสมาสแลว แปลง อ การนตทสด

แหงมนศพท เปน โอ ไดบาง เชน มนคโณ เปน มโนคโณ อยมย

เปน อโยมย เตชธาต เปน เตโชธาต สรรโห เปน สโรรโห เปนตน

๕. ศพททม อ การนตเปนทสด จะเปนพวก มน ศพทหรอไมก

ตาม แปลง นา วภตต เปน โส ไดบาง เชน สตตโส โดยสตร พยชนโส

โดยพยญชนะ อปายโส โดยอบาย ฐานโส โดยฐานะ ถามโส โดยเรยวแรง

กมม (กรรม) เปน นปสกลงค แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

กมม

กมม

กมมนา

กมมโน

กมมนา

กมมโน

กมมน

กมม

กมมาน

กมมาน

กมเมห กมเมภ

กมมาน

กมเมห กมเมภ

กมมาน

กมเมส

กมมาน

๗๑

โค (โค) สามญไมนยมวาผหรอเมย แจกอยางน (ใหทอง)

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อา.

โค

คาว คาว

คาเวน

คาวสส

คาวสมา คาวมหา คาวา

คาวสส

คาวสม คาวมห คาเว

คาว

คาโว

คาโว

โคห โคภ คาเวห คาเวภ

คนน คาวาน

โคห โคภ คาเวห คาเวภ

คนน คาวาน

โคส คาเวส

คาโว

ใน ปลงค ใหแปลง โค เปน โคณ แจกตามแบบ ปรส ใน อต.

ใหแปลง โค เปน คาว แจกตามแบบ นาร

ศพทพเศษ ๖ ศพท คอ

ปม

สา

อทธา

ชาย

หมา

กาลยดยาว

มฆว

ยว

สข

ทาวมฆวะ

ชายหนม-หญงสาว

เพอน

๑. ปม ชาย เปน ป. มทใชเฉพาะแต ป. เอก เปน ปมา เทานน

๒. สา เปน คากลางๆ ไมนยมวาตวผหรอตวเมย ใชเฉพาะ ป.

เอก เปน สา เทานน

72๗๒

สา ใน ป. แปลง สา เปน สนข แจกตามแบบ ปรส

สา ใน อต. ลง อ การนต เปน สนข แจกตามแบบ นาร

๓. อทธา กาลยดยาว เปน ป . ใช เฉพาะบางวภตตเทา นน

แจกอยางน

ป. อทธา

ท. อทธาน

ต. อทธนา

จ. อทธโน

ฉ. อทธโน

ส. อทธาเน

๔. มฆว ทาวมฆวะ เปน ป. ใชเฉพาะ ป. เปน มฆวา เทานน

๕. ยว ชายหนม-หญงสาว เปน ทวลงค ใน ป ใชเฉพาะ ป. เอก

เปน ยวา เทานน ในอต. เปน ยวต แจกตาม แบบนาร

๖. สข เพอน เปนทวลงค ป. ใชเฉพาะ ป.เอก เปน สขา ในอต.

เปน สข แจกตามแบบ นาร

๗๓

สงขยา (ใหทอง)

สงขยา คอ คาหรบนบนามนาม แบงออกเปน ๒ อยาง คอ

๑. ปกตสงขยา นบโดยปกต

๒. ปรณสงขยา นบจานวนเตม หรอนบเปนชนๆ

วธนบปกตสงขยา ดงน

เอก

ทว

ต

จต

ปจ

ฉ

สตต

อฏฐ

นว

ทส

เอกาทส

ทวาทส , พารส

เตรส

จตททส , จททส

ปจทส , ปณณรส

๑

๒

๓

๔

๕

๖

๗

๘

๙

๑๐

๑๑

๑๒

๑๓

๑๔

๑๕

โสฬส

สตตรส

อฏฐารส

เอกนวสต , อนวสต

วส วสต

เอกวสต

ทวาวสต , พาวสต

เตวสต

จตวสต

ปจวสต

ฉพพสต

สตตวสต

อฏฐวสต

เอกนตส , อนตส

ตส ตสต

๑๖

๑๗

๑๘

๑๙

๒๐

๒๑

๒๒

๒๓

๒๔

๒๕

๒๖

๒๗

๒๘

๒๙

๓๐

73๗๒

สา ใน ป. แปลง สา เปน สนข แจกตามแบบ ปรส

สา ใน อต. ลง อ การนต เปน สนข แจกตามแบบ นาร

๓. อทธา กาลยดยาว เปน ป . ใช เฉพาะบางวภตตเทา นน

แจกอยางน

ป. อทธา

ท. อทธาน

ต. อทธนา

จ. อทธโน

ฉ. อทธโน

ส. อทธาเน

๔. มฆว ทาวมฆวะ เปน ป. ใชเฉพาะ ป. เปน มฆวา เทานน

๕. ยว ชายหนม-หญงสาว เปน ทวลงค ใน ป ใชเฉพาะ ป. เอก

เปน ยวา เทานน ในอต. เปน ยวต แจกตาม แบบนาร

๖. สข เพอน เปนทวลงค ป. ใชเฉพาะ ป.เอก เปน สขา ในอต.

เปน สข แจกตามแบบ นาร

๗๓

สงขยา (ใหทอง)

สงขยา คอ คาหรบนบนามนาม แบงออกเปน ๒ อยาง คอ

๑. ปกตสงขยา นบโดยปกต

๒. ปรณสงขยา นบจานวนเตม หรอนบเปนชนๆ

วธนบปกตสงขยา ดงน

เอก

ทว

ต

จต

ปจ

ฉ

สตต

อฏฐ

นว

ทส

เอกาทส

ทวาทส , พารส

เตรส

จตททส , จททส

ปจทส , ปณณรส

๑

๒

๓

๔

๕

๖

๗

๘

๙

๑๐

๑๑

๑๒

๑๓

๑๔

๑๕

โสฬส

สตตรส

อฏฐารส

เอกนวสต , อนวสต

วส วสต

เอกวสต

ทวาวสต , พาวสต

เตวสต

จตวสต

ปจวสต

ฉพพสต

สตตวสต

อฏฐวสต

เอกนตส , อนตส

ตส ตสต

๑๖

๑๗

๑๘

๑๙

๒๐

๒๑

๒๒

๒๓

๒๔

๒๕

๒๖

๒๗

๒๘

๒๙

๓๐

74๗๔

เอกตตส

ทวตตส

เตตตส

จตตตส

ปจตตส

ฉตตส

สตตตตส

อฏฐตตส

เอกนจตตาฬส, อนจตตาฬส

จตตาฬส , ตาฬส

เอกจตตาฬส

เทวจตตาฬส

เตจตตาฬส

จตจตตาฬส

ปจจตตาฬส

ฉจตตาฬส

สตตจตตาฬส

อฏฐจตตาฬส

๓๑

๓๒

๓๓

๓๔

๓๕

๓๖

๓๗

๓๘

๓๙

๔๐

๔๑

๔๒

๔๓

๔๔

๔๕

๔๖

๔๗

๔๘

เอกนปญาส,อนปญาส

ปญาส , ปณณาส

สฏฐ

สตตต

อสต

นวต

สต

สหสส

ทสสหสส

สตสหสส , ลกข

ทสสตสหสส

โกฏ

๔๙

๕๐

๖๐

๗๐

๘๐

๙๐

รอย

พน

หมน

แสน

ลาน

โกฏ

๗๕

สาหรบปกตสงขยาตงแต ๕๐ – ๙๐ ใหนา เอก – อฎฐ ไปตอเขาขางหนา

จานวนเตม เชน

ไทย บาล

๕๑ เอกปญาส เอกปณณาส

๕๒ เทวปญาส

๕๓ เตปญาส

๕๔ จตปญาส

๕๕ ปจปญาส

๕๖ ฉปญาส

๕๗ สตตปญาส

๕๘ อฏฐปญาส

สวนปกตสงขยาทเปนหลกสบ ซงลงทายดวย ๙ ใหใช เอกน

ซงแปลวา หยอนหนง หรอ อน ทแปลวา หยอน แทน นว เชน

๑๙ เอกนวสต, อนวสต (ยสบหยอนหนง)

๒๙ เอกนตส, อนตส (สามสบหยอนหนง)

๓๙ เอกนจตตาฬส, อนจตตาฬส (สสบหยอนหนง)

๔๙ เอกนปญาส, อนปญาส (หาสบหยอนหนง)

๕๙ เอกนสฏฐ, อนสฏฐ (หกสบหยอนหนง)

๖๙ เอกนสตตต , อนสตตต (เจดสบหยอนหนง)

๗๙ เอกนอสต, อนอสต (แปดสบหยอนหนง)

75๗๔

เอกตตส

ทวตตส

เตตตส

จตตตส

ปจตตส

ฉตตส

สตตตตส

อฏฐตตส

เอกนจตตาฬส, อนจตตาฬส

จตตาฬส , ตาฬส

เอกจตตาฬส

เทวจตตาฬส

เตจตตาฬส

จตจตตาฬส

ปจจตตาฬส

ฉจตตาฬส

สตตจตตาฬส

อฏฐจตตาฬส

๓๑

๓๒

๓๓

๓๔

๓๕

๓๖

๓๗

๓๘

๓๙

๔๐

๔๑

๔๒

๔๓

๔๔

๔๕

๔๖

๔๗

๔๘

เอกนปญาส,อนปญาส

ปญาส , ปณณาส

สฏฐ

สตตต

อสต

นวต

สต

สหสส

ทสสหสส

สตสหสส , ลกข

ทสสตสหสส

โกฏ

๔๙

๕๐

๖๐

๗๐

๘๐

๙๐

รอย

พน

หมน

แสน

ลาน

โกฏ

๗๕

สาหรบปกตสงขยาตงแต ๕๐ – ๙๐ ใหนา เอก – อฎฐ ไปตอเขาขางหนา

จานวนเตม เชน

ไทย บาล

๕๑ เอกปญาส เอกปณณาส

๕๒ เทวปญาส

๕๓ เตปญาส

๕๔ จตปญาส

๕๕ ปจปญาส

๕๖ ฉปญาส

๕๗ สตตปญาส

๕๘ อฏฐปญาส

สวนปกตสงขยาทเปนหลกสบ ซงลงทายดวย ๙ ใหใช เอกน

ซงแปลวา หยอนหนง หรอ อน ทแปลวา หยอน แทน นว เชน

๑๙ เอกนวสต, อนวสต (ยสบหยอนหนง)

๒๙ เอกนตส, อนตส (สามสบหยอนหนง)

๓๙ เอกนจตตาฬส, อนจตตาฬส (สสบหยอนหนง)

๔๙ เอกนปญาส, อนปญาส (หาสบหยอนหนง)

๕๙ เอกนสฏฐ, อนสฏฐ (หกสบหยอนหนง)

๖๙ เอกนสตตต , อนสตตต (เจดสบหยอนหนง)

๗๙ เอกนอสต, อนอสต (แปดสบหยอนหนง)

76๗๖

๘๙ เอกนนวต, อนนวต (เกาสบหยอนหนง)

๙๙ เอกนสต, อนสต (หนงรอยหยอนหนง)

วธจดปกตสงขยาลงในนาม ลงค และ วจนะ (ใหทอง)

๑. คมภรศพทศาสตร จดปกตสงขยาเปน ๒ ดงน

เอก – จต เปนสพพนาม

ปจ ขนไป เปนคณนาม

๒. จดปกตสงขยา ลงในนาม ๓ ดงน

เอก – จต เปนสพพนาม

ปจ - อฏฐนวต เปนคณนาม

เอกนสต ขนไป เปนนามนาม

๓. จดปกตสงขยา ลงในลงค ๓ ดงน

เอก – อฏฐารส เปนได ๓ ลงค

เอกนวสต - อฏฐนวต เปนอตถลงคอยางเดยว

เอกนสต ขนไป เปนนปสกลงค เฉพาะ โกฏ เปนอตถลงค

๔. จดปกตสงขยาลงในวจนะ ๒ ดงน

เอกสงขยา เปนเอกวจนะอยางเดยว

เอกสพพนาม เปนได ๒ วจนะ

ทว – อฏฐารส เปนพหวจนะ

เอกนวสต - อฏฐนวต เปนเอกวจนะอยางเดยว

๗๗

เอกนสต ขนไป เปนได ๒ วจนะ

การจดปกตสงขยาลงในนาม ลงค วจนะ เพอประโยชนแกการ

แจกสงขยา ดวยวภตต และใชใหถกตองตามความนยมของภาษามคธ

วธแจกปกตสงขยาดวยวภตต

เอก ศพท เปนไดทง ๓ ลงค เปนเอกวจนะ แจกอยางน (ใหทอง)

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

เอโก

เอก

เอเกน

เอกสส

เอกสมา เอกมหา

เอกสส

เอกสม เอกมห

เอกา

เอก

เอกาย

เอกาย

เอกาย

เอกาย

เอกาย

เอก

เอก

เอเกน

เอกสส

เอกสมา เอกมหา

เอกสส

เอกสม เอกมห

77๗๖

๘๙ เอกนนวต, อนนวต (เกาสบหยอนหนง)

๙๙ เอกนสต, อนสต (หนงรอยหยอนหนง)

วธจดปกตสงขยาลงในนาม ลงค และ วจนะ (ใหทอง)

๑. คมภรศพทศาสตร จดปกตสงขยาเปน ๒ ดงน

เอก – จต เปนสพพนาม

ปจ ขนไป เปนคณนาม

๒. จดปกตสงขยา ลงในนาม ๓ ดงน

เอก – จต เปนสพพนาม

ปจ - อฏฐนวต เปนคณนาม

เอกนสต ขนไป เปนนามนาม

๓. จดปกตสงขยา ลงในลงค ๓ ดงน

เอก – อฏฐารส เปนได ๓ ลงค

เอกนวสต - อฏฐนวต เปนอตถลงคอยางเดยว

เอกนสต ขนไป เปนนปสกลงค เฉพาะ โกฏ เปนอตถลงค

๔. จดปกตสงขยาลงในวจนะ ๒ ดงน

เอกสงขยา เปนเอกวจนะอยางเดยว

เอกสพพนาม เปนได ๒ วจนะ

ทว – อฏฐารส เปนพหวจนะ

เอกนวสต - อฏฐนวต เปนเอกวจนะอยางเดยว

๗๗

เอกนสต ขนไป เปนได ๒ วจนะ

การจดปกตสงขยาลงในนาม ลงค วจนะ เพอประโยชนแกการ

แจกสงขยา ดวยวภตต และใชใหถกตองตามความนยมของภาษามคธ

วธแจกปกตสงขยาดวยวภตต

เอก ศพท เปนไดทง ๓ ลงค เปนเอกวจนะ แจกอยางน (ใหทอง)

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

เอโก

เอก

เอเกน

เอกสส

เอกสมา เอกมหา

เอกสส

เอกสม เอกมห

เอกา

เอก

เอกาย

เอกาย

เอกาย

เอกาย

เอกาย

เอก

เอก

เอเกน

เอกสส

เอกสมา เอกมหา

เอกสส

เอกสม เอกมห

78๗๘

ทว ศพท ทง ๓ ลงค แจกอยางเดยวกน ดงน

- อภ ศพท ทง ๓ ลงค แจกอยางเดยวกน ดงน

ต ศพท (๓) เปนได ๓ ลงค พหวจนะ แจกอยางน

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

ตโย

ตโย

ตห

ตณณ ตณณนน

ตห

ตณณ ตณณนน

ตส

ตสโส

ตสโส

ตห

ตสสนน

ตห

ตสสนน

ตส

ตณ

ตณ

ตห

ตณณ ตณณนน

ตห

ตณณ ตณณนน

ตส

พหวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

เทว

เทว

ทวห

ทวนน

ทวห

ทวนน

ทวส

อโภ

อโภ

อโภห

อภนน

อโภห

อภนน

อโภส

๗๙

จต ศพท (๔) เปนได ๓ ลงค พหวจนะ แจกอยางน

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

จตตาโร จตโร

จตตาโร จตโร

จตห

จตนน

จตห

จตนน

จตส

จตสโส

จตสโส

จตห

จตสสนน

จตห

จตสสนน

จตส

จตตาร

จตตาร

จตห

จตนน

จตห

จตนน

จตส

ปจ ศพท (๕) เปนได ๓ ลงค แจกอยางเดยวกน

พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

ปจ

ปจ

ปจห

ปจนน

ปจห

ปจนน

ปจส

ตงแต ฉ – อฏฐารส ใหแจกตามแบบ ปจ

79๗๘

ทว ศพท ทง ๓ ลงค แจกอยางเดยวกน ดงน

- อภ ศพท ทง ๓ ลงค แจกอยางเดยวกน ดงน

ต ศพท (๓) เปนได ๓ ลงค พหวจนะ แจกอยางน

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

ตโย

ตโย

ตห

ตณณ ตณณนน

ตห

ตณณ ตณณนน

ตส

ตสโส

ตสโส

ตห

ตสสนน

ตห

ตสสนน

ตส

ตณ

ตณ

ตห

ตณณ ตณณนน

ตห

ตณณ ตณณนน

ตส

พหวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

เทว

เทว

ทวห

ทวนน

ทวห

ทวนน

ทวส

อโภ

อโภ

อโภห

อภนน

อโภห

อภนน

อโภส

๗๙

จต ศพท (๔) เปนได ๓ ลงค พหวจนะ แจกอยางน

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

จตตาโร จตโร

จตตาโร จตโร

จตห

จตนน

จตห

จตนน

จตส

จตสโส

จตสโส

จตห

จตสสนน

จตห

จตสสนน

จตส

จตตาร

จตตาร

จตห

จตนน

จตห

จตนน

จตส

ปจ ศพท (๕) เปนได ๓ ลงค แจกอยางเดยวกน

พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

ปจ

ปจ

ปจห

ปจนน

ปจห

ปจนน

ปจส

ตงแต ฉ – อฏฐารส ใหแจกตามแบบ ปจ

80๘๐

เอกนวส (๑๙) ในอตถลงค แจกอยางน

เอกวจนะอยางเดยว

ป. เอกนวส

ท. เอกนวส

ต. เอกนวสาย

จ. เอกนวสาย

ป. เอกนวสาย

ฉ. เอกนวสาย

ส. เอกนวสาย

ขอควรจา ตงแต วส - อฏฐนวต มวธแจกดงน

๑. ถาเปน อ การนต ใหแจกตามแบบ ปรส เฉพาะเอกวจนะ

๒. ถาเปน อ การนต ใหแจกตามแบบ รตต เฉพาะเอกวจนะ

๓. ถาเปน อ การนต ใหแจกตามแบบ นาร เฉพาะเอกวจนะ

๔. เอกนสต ขนไปแจกตามแบบ กล ทง ๒ วจนะ

๕. โกฏ แจกตามแบบ รตต ทง ๒ วจนะ

๘๑

วธตอปกตสงขยา

สงขยาตงแต สต (๑๐๐) ขนไป ถาเปนจานวนเตม นาเขามาตอ

เลยกได เชน

๒๐๐ = ทวสตาน , เทวสตาน

๓๐๐ = ตสตาน, เตสตาน

๔๐๐ = จตสตาน

๕๐๐ = ปจสตาน เปนตน

ถามจานวนเศษของรอย เชน ๑๐๑, ๑๐๒, ๑๐๓ , ๑, ๒, ๓,

เปนจานวนเศษของรอย จะใช เอก ทว ต จต ปจ มาตอเขาเปน เอกสต

, ทวสตาน, ตสตาน เชนนไมได ใหใช อตตร และ อธก เชอมตอระหวาง

จานวนเศษกบจานวนเตม

วธตอปกตสงขยาทมเศษดวย อตตร และ อธก

ปกตสงขยาทมเศษ เชน ๑๐๑ เปนตน ทานกาหนดหลกเกณฑไว

ดงน

๑. ถาหลกหนวยและหลกสบ ไปตอกบ หลกรอยขนไป ใหใช

อตตร ตอในระหวาง เชน

๑๐๑ แยกเปน ๑๐๐ + ๑ กลบเปน ๑ + ๑๐๐ คดเปนภาษา

บาลวา เอก+อตตร + สต ตอเปน เอกตตรสต

81๘๐

เอกนวส (๑๙) ในอตถลงค แจกอยางน

เอกวจนะอยางเดยว

ป. เอกนวส

ท. เอกนวส

ต. เอกนวสาย

จ. เอกนวสาย

ป. เอกนวสาย

ฉ. เอกนวสาย

ส. เอกนวสาย

ขอควรจา ตงแต วส - อฏฐนวต มวธแจกดงน

๑. ถาเปน อ การนต ใหแจกตามแบบ ปรส เฉพาะเอกวจนะ

๒. ถาเปน อ การนต ใหแจกตามแบบ รตต เฉพาะเอกวจนะ

๓. ถาเปน อ การนต ใหแจกตามแบบ นาร เฉพาะเอกวจนะ

๔. เอกนสต ขนไปแจกตามแบบ กล ทง ๒ วจนะ

๕. โกฏ แจกตามแบบ รตต ทง ๒ วจนะ

๘๑

วธตอปกตสงขยา

สงขยาตงแต สต (๑๐๐) ขนไป ถาเปนจานวนเตม นาเขามาตอ

เลยกได เชน

๒๐๐ = ทวสตาน , เทวสตาน

๓๐๐ = ตสตาน, เตสตาน

๔๐๐ = จตสตาน

๕๐๐ = ปจสตาน เปนตน

ถามจานวนเศษของรอย เชน ๑๐๑, ๑๐๒, ๑๐๓ , ๑, ๒, ๓,

เปนจานวนเศษของรอย จะใช เอก ทว ต จต ปจ มาตอเขาเปน เอกสต

, ทวสตาน, ตสตาน เชนนไมได ใหใช อตตร และ อธก เชอมตอระหวาง

จานวนเศษกบจานวนเตม

วธตอปกตสงขยาทมเศษดวย อตตร และ อธก

ปกตสงขยาทมเศษ เชน ๑๐๑ เปนตน ทานกาหนดหลกเกณฑไว

ดงน

๑. ถาหลกหนวยและหลกสบ ไปตอกบ หลกรอยขนไป ใหใช

อตตร ตอในระหวาง เชน

๑๐๑ แยกเปน ๑๐๐ + ๑ กลบเปน ๑ + ๑๐๐ คดเปนภาษา

บาลวา เอก+อตตร + สต ตอเปน เอกตตรสต

82๘๒

๒๑๖ แยกเปน ๒๐๐ + ๑๖ หลบเปน ๑๖ + ๒๐๐ คดเปน

ภาษาบาลวา โสฬส+ อตตร + เทวสตาน ตอเปน โสฬสตตรเทวสตาน

๕๖๐ แยกเปน ๕๐๐ + ๖๐ กลบเปน ๖๐ + ๕๐๐ คดเปน

ภาษาบาลวา สฏฐ + อตตร + ปจสตาน ตอเปน สฏฐยตตรปจสตาน

๒. ถาหลกรอยตอกบหลกพน หมน แสน ลาน ใหใช อธก ตอใน

ระหวาง เชน

๑๓,๔๒๕ แยกเปน ๑๐,๐๐๐ + ๓,๐๐๐ + ๔๐๐ + ๒๕ กลบ

เปน ๒๕ + ๔๐๐ + ๓,๐๐๐ + ๑๐,๐๐๐ คดเปนภาษาบาลวา ปจวสต

+ อตตร + จตสต +อธก + ตสหสส + อธก + ทสสหสส ตอเปน ปจว

สตยตตรจตสตาธก ตสหสสาธก ทสสหสส

๒๓๔,๕๔๙ แยกเปน ๒๐๐,๐๐๐ + ๓๐,๐๐๐ + ๔,๐๐๐

+ ๕๐๐ + ๔๙ กลบ เปน ๔๙ + ๕๐๐ + ๔,๐๐๐ + ๓๐,๐๐๐

+ ๒๐๐,๐๐๐ คดเปนภาษาบาลวา เอกนปญาส+ อตตร + ปจสต

+ อธก + จตสหสส + อธก + ตทสสหสส+ อธก + เทวสตสหสสาน

ตอเปน เอกนปญาสตตรปจสตาธกาน จตสหสสาธกาน

ตทสสหสสาธกาน เทวสตสหสสาน

๘๓

หมายเหต

๑. ถาทสดเปน อ เชน ปญาส ใหตอดวย อตตร ไดเลย ถาม

อ อ เปนทสด เชน วสต, สฏฐ ใหแปลง อ อ เปน ย แลวตอดวย อตตร

เชน วสตยตตร เปนตน

ถาม อา อ อ เปนทสดใหลบ อา อ อ แลวจงตอดวย อตตร เชน

กญา + อตตร = กตตร, คร + อตตร = ครตตร, ว + อตตร

= วตตร

๒. เมอตอดวย อธก ให ทฆะ อ เปน อา เชน สต + อธก

= สตาธก, สหสส + อธก = สหสสาธก

ถาเปน เอกวจนะ คอ นาหนาดวย ๑ ใหประกอบเปน อธก

ถาเปน พหวจนะ คอ ตงแต ๒ ขนไปนาหนา ใหประกอบเปน

อธกาน ดงตวอยางขางบน

83๘๒

๒๑๖ แยกเปน ๒๐๐ + ๑๖ หลบเปน ๑๖ + ๒๐๐ คดเปน

ภาษาบาลวา โสฬส+ อตตร + เทวสตาน ตอเปน โสฬสตตรเทวสตาน

๕๖๐ แยกเปน ๕๐๐ + ๖๐ กลบเปน ๖๐ + ๕๐๐ คดเปน

ภาษาบาลวา สฏฐ + อตตร + ปจสตาน ตอเปน สฏฐยตตรปจสตาน

๒. ถาหลกรอยตอกบหลกพน หมน แสน ลาน ใหใช อธก ตอใน

ระหวาง เชน

๑๓,๔๒๕ แยกเปน ๑๐,๐๐๐ + ๓,๐๐๐ + ๔๐๐ + ๒๕ กลบ

เปน ๒๕ + ๔๐๐ + ๓,๐๐๐ + ๑๐,๐๐๐ คดเปนภาษาบาลวา ปจวสต

+ อตตร + จตสต +อธก + ตสหสส + อธก + ทสสหสส ตอเปน ปจว

สตยตตรจตสตาธก ตสหสสาธก ทสสหสส

๒๓๔,๕๔๙ แยกเปน ๒๐๐,๐๐๐ + ๓๐,๐๐๐ + ๔,๐๐๐

+ ๕๐๐ + ๔๙ กลบ เปน ๔๙ + ๕๐๐ + ๔,๐๐๐ + ๓๐,๐๐๐

+ ๒๐๐,๐๐๐ คดเปนภาษาบาลวา เอกนปญาส+ อตตร + ปจสต

+ อธก + จตสหสส + อธก + ตทสสหสส+ อธก + เทวสตสหสสาน

ตอเปน เอกนปญาสตตรปจสตาธกาน จตสหสสาธกาน

ตทสสหสสาธกาน เทวสตสหสสาน

๘๓

หมายเหต

๑. ถาทสดเปน อ เชน ปญาส ใหตอดวย อตตร ไดเลย ถาม

อ อ เปนทสด เชน วสต, สฏฐ ใหแปลง อ อ เปน ย แลวตอดวย อตตร

เชน วสตยตตร เปนตน

ถาม อา อ อ เปนทสดใหลบ อา อ อ แลวจงตอดวย อตตร เชน

กญา + อตตร = กตตร, คร + อตตร = ครตตร, ว + อตตร

= วตตร

๒. เมอตอดวย อธก ให ทฆะ อ เปน อา เชน สต + อธก

= สตาธก, สหสส + อธก = สหสสาธก

ถาเปน เอกวจนะ คอ นาหนาดวย ๑ ใหประกอบเปน อธก

ถาเปน พหวจนะ คอ ตงแต ๒ ขนไปนาหนา ใหประกอบเปน

อธกาน ดงตวอยางขางบน

84๘๔

การตอดวย อตตร อธก ทมนามแทรก

เมอมนามเกยวของ ใหประกอบบทนามนามไวขางหนา อตตร

และหนาจานวน พน หมน แสน ลาน (แตอยหลงหลกหนวย) เชน

ป ๒๕๕๒ แยกเปน ๒,๐๐๐ + ๕๐๐ + ๕๒ กลบเปน ๕๒ + ๕๐๐ +

๒,๐๐๐ คดเปนภาษาบาลวา เทวปญาส +สวจฉร+ อตตร+ ปจสต +

อธก + เทวสหสสาน

ตอโดยแทรกนาม ดงน เทวปญาสสวจฉรตตรปจสตาธกาน

เทวสวจฉรสหสสาน

นาง ๑๒๓,๔๕๖ ตอเปน ฉปญาสนารยตตรจตสตาธก

ตนารสหสสาธก เทวนารทสสหสสาธก นารสตสหสส

ขอสงเกต ทหลกรอยไมตองใสเพราะเรยงไวขางหนา อตตร แลว

๘๕

ปรณสงขยา (ใหทอง)

๑. ปรณสงขยา คอ ปกตสงขยา ทประกอบดวยปจจย ๕ ตว

คอ ตย ถ ฐ ม อ

๒. กฎเกณฑการใชปจจย ๕ ตว ตอทายปกตสงขยา สาเรจเปน

ปรณสงขยา ดงน

๑. ตย ปจจย ตอทายเฉพาะ ทว ต

๒. ถ ปจจย ตอทายเฉพาะ จต

๓. ฐ ปจจย ตอทายเฉพาะ ฉ

๔. ม ปจจย ตอทายไดมาก ทเวน คอ ทว ต จต ฉ

นอกนนใช ม ปจจยตอทายไดทงสน

๕. อ ปจจย ตอทายเฉพาะ ๑๑,๑๒,๑๓,๑๔, ๑๕,๑๖,

๑๗, ๑๘ เทานน และเปนอตถลงคอยางเดยว ตงแต ๑๓ ถง ๑๘ ถาเปน

ลงคอนจากอตถลงค ใหลง ม ปจจย

๓. ปรณสงขยาทงปวง เปนคณนาม เปนไดทง ๓ ลงค เอกวจนะ

อยางเดยว จะนบนามนามใหเรยงปรณสงขยาไวหนา นามนามไวหลง

๑. ปลงค แจกตามแบบ ปรส เฉพาะเอกวจนะ

๒. อตถลงค อ การนต แจกตามแบบ นาร เฉพาะฝายเอก

วจนะ

๓. อตถลงค อา การนต แจกตามแบบ กญา เฉพาะฝายเอก

วจนะ

85๘๔

การตอดวย อตตร อธก ทมนามแทรก

เมอมนามเกยวของ ใหประกอบบทนามนามไวขางหนา อตตร

และหนาจานวน พน หมน แสน ลาน (แตอยหลงหลกหนวย) เชน

ป ๒๕๕๒ แยกเปน ๒,๐๐๐ + ๕๐๐ + ๕๒ กลบเปน ๕๒ + ๕๐๐ +

๒,๐๐๐ คดเปนภาษาบาลวา เทวปญาส +สวจฉร+ อตตร+ ปจสต +

อธก + เทวสหสสาน

ตอโดยแทรกนาม ดงน เทวปญาสสวจฉรตตรปจสตาธกาน

เทวสวจฉรสหสสาน

นาง ๑๒๓,๔๕๖ ตอเปน ฉปญาสนารยตตรจตสตาธก

ตนารสหสสาธก เทวนารทสสหสสาธก นารสตสหสส

ขอสงเกต ทหลกรอยไมตองใสเพราะเรยงไวขางหนา อตตร แลว

๘๕

ปรณสงขยา (ใหทอง)

๑. ปรณสงขยา คอ ปกตสงขยา ทประกอบดวยปจจย ๕ ตว

คอ ตย ถ ฐ ม อ

๒. กฎเกณฑการใชปจจย ๕ ตว ตอทายปกตสงขยา สาเรจเปน

ปรณสงขยา ดงน

๑. ตย ปจจย ตอทายเฉพาะ ทว ต

๒. ถ ปจจย ตอทายเฉพาะ จต

๓. ฐ ปจจย ตอทายเฉพาะ ฉ

๔. ม ปจจย ตอทายไดมาก ทเวน คอ ทว ต จต ฉ

นอกนนใช ม ปจจยตอทายไดทงสน

๕. อ ปจจย ตอทายเฉพาะ ๑๑,๑๒,๑๓,๑๔, ๑๕,๑๖,

๑๗, ๑๘ เทานน และเปนอตถลงคอยางเดยว ตงแต ๑๓ ถง ๑๘ ถาเปน

ลงคอนจากอตถลงค ใหลง ม ปจจย

๓. ปรณสงขยาทงปวง เปนคณนาม เปนไดทง ๓ ลงค เอกวจนะ

อยางเดยว จะนบนามนามใหเรยงปรณสงขยาไวหนา นามนามไวหลง

๑. ปลงค แจกตามแบบ ปรส เฉพาะเอกวจนะ

๒. อตถลงค อ การนต แจกตามแบบ นาร เฉพาะฝายเอก

วจนะ

๓. อตถลงค อา การนต แจกตามแบบ กญา เฉพาะฝายเอก

วจนะ

86๘๖

๔. นปสกลงค แจกตามแบบ กล

๔. ตวอยางการประกอบปจจยทง ๕ เขากบ ปกตสงขยา ลงใน

ลงคทง ๓

ปลงค อตถลงค นปสกลงค คาแปล

ปฐโม

ทตโย

ตตโย

จตตโถ

ปจโม

ฉฏโฐ

สตตโม

อฏฐโม

นวโม

ทสโม

เอกาทสโม

ทวาทสโม

เตรสโม

จตททสโม

ปณณรสโม

โสฬสโม

ปฐมา

ทตยา

ตตยา

จตตถา ,จตตถ

ปจมา,ปจม

ฉฏฐา,ฉฏฐ

สตตมา, สตตม

อฏฐมา, อฏฐม

นวมา ,นวม

ทสมา,ทสม

เอกาทสมา,เอกาทสม

ทวาทส,พารส

เตรส

จตททสมา,จตททส

ปณณรสมา,ปณณรส

โสฬส

ปฐม

ทตย

ตตย

จตตถ

ปจม

ฉฏฐ

สตตม

อฏฐม

นวม

ทสม

เอกาทสม

ทวาทสม

เตรสม

จตททสม

ปณณรสม

โสฬสม

ท ๑

ท ๒

ท ๓

ท ๔

ท ๕

ท ๖

ท ๗

ท ๘

ท ๙

ท ๑๐

ท ๑๑

ท ๑๒

ท ๑๓

ท ๑๔

ท ๑๕

ท ๑๖

๘๗

ปลงค อตถลงค นปสกลงค คาแปล

สตตรสโม

อฏฐารสโม

เอกนวสตโม

วสตโม

สตตรส

อฏฐารส

เอกนวสตมา

วสตมา

สตตรสม

อฏฐารสม

เอกนวสตม

วสตม

ท ๑๗

ท ๑๘

ท ๑๙

ท ๒๐

87๘๖

๔. นปสกลงค แจกตามแบบ กล

๔. ตวอยางการประกอบปจจยทง ๕ เขากบ ปกตสงขยา ลงใน

ลงคทง ๓

ปลงค อตถลงค นปสกลงค คาแปล

ปฐโม

ทตโย

ตตโย

จตตโถ

ปจโม

ฉฏโฐ

สตตโม

อฏฐโม

นวโม

ทสโม

เอกาทสโม

ทวาทสโม

เตรสโม

จตททสโม

ปณณรสโม

โสฬสโม

ปฐมา

ทตยา

ตตยา

จตตถา ,จตตถ

ปจมา,ปจม

ฉฏฐา,ฉฏฐ

สตตมา, สตตม

อฏฐมา, อฏฐม

นวมา ,นวม

ทสมา,ทสม

เอกาทสมา,เอกาทสม

ทวาทส,พารส

เตรส

จตททสมา,จตททส

ปณณรสมา,ปณณรส

โสฬส

ปฐม

ทตย

ตตย

จตตถ

ปจม

ฉฏฐ

สตตม

อฏฐม

นวม

ทสม

เอกาทสม

ทวาทสม

เตรสม

จตททสม

ปณณรสม

โสฬสม

ท ๑

ท ๒

ท ๓

ท ๔

ท ๕

ท ๖

ท ๗

ท ๘

ท ๙

ท ๑๐

ท ๑๑

ท ๑๒

ท ๑๓

ท ๑๔

ท ๑๕

ท ๑๖

๘๗

ปลงค อตถลงค นปสกลงค คาแปล

สตตรสโม

อฏฐารสโม

เอกนวสตโม

วสตโม

สตตรส

อฏฐารส

เอกนวสตมา

วสตมา

สตตรสม

อฏฐารสม

เอกนวสตม

วสตม

ท ๑๗

ท ๑๘

ท ๑๙

ท ๒๐

88๘๘

สพพนาม (ใหทอง)

สพพนาม คอ คาพดทใชแทนชอนามนามทงปวง แบงออกเปน

๒ คอ

๑. ปรสสพพนาม คอ คาพดทใชแทนชอ คน สตว ท สงของ

ทออกชอมาแลวเพอไมใหเปนการ ซา ๆ ซาก ๆ ซงไมเพราะห

๒. วเสสนสพพนาม คอ คาพดทบอกใหรวา นามนามนนอยใกล

หรออยไกล แนนอนหรอไมแนนอน

ปรสสพพนาม แบงออกเปน ๓ คอ

๑. ประถมบรษ คอ คาพดทใชแทนชอคน สตว ท สงของ ทผพด

พดถง ซงอยนอกวงสนทนา ในภาษาบาล ใช ต ศพท แปลวา ทาน เธอ

เขา มน เปนได ๓ ลงค

๒. มธยมบรษ สาหรบแทนชอผทพดกบเราอยในวงสนทนา ใน

ภาษาบาลใช ตมห ศพท แปลวา เจา ทาน เธอ ส เอง มง เปนได ๒ ลงค

๓. อตตมบรษ สาหรบแทนชอผพดเอง ในภาษาบาลใช อมห

ศพท แปลวา ขาพเจา ฉน กระผม เรา พวกเรา เปนได ๒ ลงค

๘๙

ต ศพท (ทาน , เธอ , เขา ,มน) ในปลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

โส

ต น

เตน

ตสส อสส

ตสมา อสมา ตมหา

ตสส อสส

ตสม อสม ตมห

เต

เต เน

เตห

เตส เตสาน เนส เนสาน

เตห

เตส เตสาน เนส เนสาน

เตส

ต (ทาน เธอ เขา มน) ในอตถลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

สา

ต น

ตาย

ตสสา อสสา ตสสา ตสสาย

ตาย

ตสสา อสสา ตสสา ตสสาย

ตาย ตสส อสส ตสส

ตา

ตา

ตาห

ตาส ตาสาน

ตาห

ตาส ตาสาน

ตาส

89๘๘

สพพนาม (ใหทอง)

สพพนาม คอ คาพดทใชแทนชอนามนามทงปวง แบงออกเปน

๒ คอ

๑. ปรสสพพนาม คอ คาพดทใชแทนชอ คน สตว ท สงของ

ทออกชอมาแลวเพอไมใหเปนการ ซา ๆ ซาก ๆ ซงไมเพราะห

๒. วเสสนสพพนาม คอ คาพดทบอกใหรวา นามนามนนอยใกล

หรออยไกล แนนอนหรอไมแนนอน

ปรสสพพนาม แบงออกเปน ๓ คอ

๑. ประถมบรษ คอ คาพดทใชแทนชอคน สตว ท สงของ ทผพด

พดถง ซงอยนอกวงสนทนา ในภาษาบาล ใช ต ศพท แปลวา ทาน เธอ

เขา มน เปนได ๓ ลงค

๒. มธยมบรษ สาหรบแทนชอผทพดกบเราอยในวงสนทนา ใน

ภาษาบาลใช ตมห ศพท แปลวา เจา ทาน เธอ ส เอง มง เปนได ๒ ลงค

๓. อตตมบรษ สาหรบแทนชอผพดเอง ในภาษาบาลใช อมห

ศพท แปลวา ขาพเจา ฉน กระผม เรา พวกเรา เปนได ๒ ลงค

๘๙

ต ศพท (ทาน , เธอ , เขา ,มน) ในปลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

โส

ต น

เตน

ตสส อสส

ตสมา อสมา ตมหา

ตสส อสส

ตสม อสม ตมห

เต

เต เน

เตห

เตส เตสาน เนส เนสาน

เตห

เตส เตสาน เนส เนสาน

เตส

ต (ทาน เธอ เขา มน) ในอตถลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

สา

ต น

ตาย

ตสสา อสสา ตสสา ตสสาย

ตาย

ตสสา อสสา ตสสา ตสสาย

ตาย ตสส อสส ตสส

ตา

ตา

ตาห

ตาส ตาสาน

ตาห

ตาส ตาสาน

ตาส

90๙๐

ต (ทาน เธอ เขา มน) ในนปสกลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

ต

ต

เตน

ตสส อสส

ตสมา อสมา ตมหา

ตสส อสส

ตสม อสม ตมห

ตาน

ตาน

เตห

เตส เตสาน เนส เนสาน

เตห

เตส เตสาน เนส เนสาน

เตส

ต ม ห ศ พ ท (ทาน เ ธอ เ จ า ) เป น ๒ ล ง คค อ ป ล ง ค

และอตถลงค แจกอยางเดยวกน ดงน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

ตว ตว

ต ตว ตว

ตยา ตวยา เต

ตยห ตมห ตว เต

ตยา

ตยห ตมห ตว เต

ตย ตวย

ตมเห โว

ตมเห โว

ตมเหห โว

ตมหาก โว

ตมเหห

ตมหาก โว

ตมเหส

๙๑

อมห ศพท (เรา) เปน ๒ ลงค คอ ปลงคและอตถลงค

แจกอยางเดยวกน ดงน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

อห

ม มม

มยา เม

มยห อมห มม มม เม

มยา

มยห อมห มม มม เม

มย

มย โน

อมเห โน

อมเหห โน

อมหาก อสมาก โน

อมเหห

อมหาก อสมาก โน

อมเหส

วเสสนสพพนาม แบงออกเปน ๒ อยาง คอ

๑. นยมวเสสนสพพนาม แสดงถงนามนามทแนนอน ม ๔ ศพท

คอ ต, เอต, อม, อม

๒. อนยมวเสสนสพพนาม แสดงถงนามทไมแนนอน ม ๑๓

ศพท คอ

91๙๐

ต (ทาน เธอ เขา มน) ในนปสกลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

ต

ต

เตน

ตสส อสส

ตสมา อสมา ตมหา

ตสส อสส

ตสม อสม ตมห

ตาน

ตาน

เตห

เตส เตสาน เนส เนสาน

เตห

เตส เตสาน เนส เนสาน

เตส

ต ม ห ศ พ ท (ทาน เ ธอ เ จ า ) เป น ๒ ล ง คค อ ป ล ง ค

และอตถลงค แจกอยางเดยวกน ดงน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

ตว ตว

ต ตว ตว

ตยา ตวยา เต

ตยห ตมห ตว เต

ตยา

ตยห ตมห ตว เต

ตย ตวย

ตมเห โว

ตมเห โว

ตมเหห โว

ตมหาก โว

ตมเหห

ตมหาก โว

ตมเหส

๙๑

อมห ศพท (เรา) เปน ๒ ลงค คอ ปลงคและอตถลงค

แจกอยางเดยวกน ดงน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

อห

ม มม

มยา เม

มยห อมห มม มม เม

มยา

มยห อมห มม มม เม

มย

มย โน

อมเห โน

อมเหห โน

อมหาก อสมาก โน

อมเหห

อมหาก อสมาก โน

อมเหส

วเสสนสพพนาม แบงออกเปน ๒ อยาง คอ

๑. นยมวเสสนสพพนาม แสดงถงนามนามทแนนอน ม ๔ ศพท

คอ ต, เอต, อม, อม

๒. อนยมวเสสนสพพนาม แสดงถงนามทไมแนนอน ม ๑๓

ศพท คอ

92๙๒

๑. ย

๒. อญ

๓. อญตร

๔. อญตม

๕. ปร

๖. อปร

๗. กตร

ใด

อน

คนใดคนหนง

คนใดคนหนง

อน

อนอก

คนไหน

๘. กตม

๙. เอก

๑๐. เอกจจ

๑๑. อภย

๑๒. สพพ

๑๓. ก

คนไหน

คนหนง,พวกหนง

บางคน,บางพวก

ทงสอง

ทงปวง

ใคร , อะไร

วธแจกนยมวเสสนสพพนาม

เอต ศพท (นน) ในปลงค แจกอยางน เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

เอโส

เอต เอน

เอเตน

เอตสส

เอตสมา เอตมหา

เอตสส

เอตสม เอตมห

เอเต

เอเต

เอเตห

เอเตส เอเตสาน

เอเตห

เอเตส เอเตสาน

เอเตส

๙๓

เอต ศพท (นน) ในอตถลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

เอสา

เอต

เอตาย

เอตสสา เอตสสา เอตสสาย

เอตาย

เอตสสา เอตสสา เอตสสาย

เอตสส เอตสส

เอตา

เอตา

เอตาห

เอตาส เอตาสาน

เอตาห

เอตาส เอตาสาน

เอตาส

อม ศพท (น) ในปลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อย

อม

อมนา อเนน

อมสส อสส

อมสมา อมมหา อสมา

อมสส อสส

อมสม อมมห อสม

อเม

อเม

อเมห

อเมส อเมสาน

อเมห

อเมส อเมสาน

อเมส

ในนปสกลงค แจกเหมอน ปลงค ตางแต ป. เปน อท อมาน,

ท. เปน อท อม อมาน นอกจากนนเหมอนกน

93๙๒

๑. ย

๒. อญ

๓. อญตร

๔. อญตม

๕. ปร

๖. อปร

๗. กตร

ใด

อน

คนใดคนหนง

คนใดคนหนง

อน

อนอก

คนไหน

๘. กตม

๙. เอก

๑๐. เอกจจ

๑๑. อภย

๑๒. สพพ

๑๓. ก

คนไหน

คนหนง,พวกหนง

บางคน,บางพวก

ทงสอง

ทงปวง

ใคร , อะไร

วธแจกนยมวเสสนสพพนาม

เอต ศพท (นน) ในปลงค แจกอยางน เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

เอโส

เอต เอน

เอเตน

เอตสส

เอตสมา เอตมหา

เอตสส

เอตสม เอตมห

เอเต

เอเต

เอเตห

เอเตส เอเตสาน

เอเตห

เอเตส เอเตสาน

เอเตส

๙๓

เอต ศพท (นน) ในอตถลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

เอสา

เอต

เอตาย

เอตสสา เอตสสา เอตสสาย

เอตาย

เอตสสา เอตสสา เอตสสาย

เอตสส เอตสส

เอตา

เอตา

เอตาห

เอตาส เอตาสาน

เอตาห

เอตาส เอตาสาน

เอตาส

อม ศพท (น) ในปลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อย

อม

อมนา อเนน

อมสส อสส

อมสมา อมมหา อสมา

อมสส อสส

อมสม อมมห อสม

อเม

อเม

อเมห

อเมส อเมสาน

อเมห

อเมส อเมสาน

อเมส

ในนปสกลงค แจกเหมอน ปลงค ตางแต ป. เปน อท อมาน,

ท. เปน อท อม อมาน นอกจากนนเหมอนกน

94๙๔

อม ศพท (น) ในอตถลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

อย

อม

อมาย

อมสสา อมสสาย อสสา

อมาย

อมสสา อมสสาย อสสา

อมสส อสส

อมา

อมา

อมาห

อมาส อมาสาน

อมาห

อมาส อมาสาน

อมาส

อม ศพท (โนน) ในปลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

อม

อม

อมนา

อมสส อมโน

อมสมา อมมหา

อมสส อมโน

อมสม อมมห

อม

อม

อมห

อมส อมสาน

อมห

อมส อมสาน

อมส

ในนปสกลงค แจกเหมอน ปลงค แปลกแต ป. เปน อม อมน

เทานน ท. เปน อม อมน

๙๕

อม ศพท (โนน) ในอตถลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อม

อม

อมยา

อมสสา

อมยา

อมสสา

อมสส

อม

อม

อมห

อมส อมสาน

อมห

อมส อมสาน

อมส

วธแจกอนยมวเสสนสพพนาม

ย ศพท (ใด) ในปลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

โย

ย

เยน

ยสส

ยสมา ยมหา

ยสส

ยสม ยมห

เย

เย

เยห

เยส เยสาน

เยห

เยส เยสาน

เยส

95๙๔

อม ศพท (น) ในอตถลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

อย

อม

อมาย

อมสสา อมสสาย อสสา

อมาย

อมสสา อมสสาย อสสา

อมสส อสส

อมา

อมา

อมาห

อมาส อมาสาน

อมาห

อมาส อมาสาน

อมาส

อม ศพท (โนน) ในปลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

อม

อม

อมนา

อมสส อมโน

อมสมา อมมหา

อมสส อมโน

อมสม อมมห

อม

อม

อมห

อมส อมสาน

อมห

อมส อมสาน

อมส

ในนปสกลงค แจกเหมอน ปลงค แปลกแต ป. เปน อม อมน

เทานน ท. เปน อม อมน

๙๕

อม ศพท (โนน) ในอตถลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ป.

ฉ.

ส.

อม

อม

อมยา

อมสสา

อมยา

อมสสา

อมสส

อม

อม

อมห

อมส อมสาน

อมห

อมส อมสาน

อมส

วธแจกอนยมวเสสนสพพนาม

ย ศพท (ใด) ในปลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

โย

ย

เยน

ยสส

ยสมา ยมหา

ยสส

ยสม ยมห

เย

เย

เยห

เยส เยสาน

เยห

เยส เยสาน

เยส

96๙๖

ย ศพท (ใด) ในอตถลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

ยา

ย

ยาย

ยสสา

ยาย

ยสสา

ยสส

ยา

ยา

ยาห

ยาส ยาสาน

ยาห

ยาส ยาสาน

ยาส

ย ศพท ใน นปสกลงค แจกตามแบบ ปลงค แปลกแต ป. ท. เอก.

เปน ย พห. เปน ยาน

อนยมวเสสนสพนามทงปวงม อญ เปนตน ม ก ศพทเปนทสด

แจกตาม ย ศพท ทง ๓ ลงค เฉพาะ ก ใหแปลเปน ก กอน แลวจงแจก

ได

๙๗

อพยยศพท (ใหทอง)

อพยยศพท คอ ศพททแจกดวยวภตตเหมอนนามนามไมได

คงรปอยอยางเดม ไมเปลยนแปลง แบงออกเปน ๓ พวก คอ

๑. อปสค (ม ๒๐ ตว)

๒. นบาต (ม ๑๕ หมวด)

๓. ปจจย (ม ๒๒ ตว)

อปสค

อปสค ใชนาหนานามนามและกรยาใหวเศษขน นาหนานามนาม

มอาการคลายคณนาม นาหนากรยามอาการคลายกรยาวเสสนะ ม

๒๐ ตว คอ

๑. อต ยง เกน ลวง เชน อตสนทโร ดยง

๒. อธ ยง ใหญ ทบ เชน อธเสต นอนทบ

๓. อน นอย ภายหลง ตาม เชน อนเถโร พระเถระนอย

๔. อป ปราศ หลก เชน อปคจฉต ยอมหลกไป

๕. อป หรอ ป ใกล บน เชน อปกณโณ ใกลห

๖. อภ ยงใหญ จาเพาะ ขางหนา เชน อภภ พระผเปนใหญ

๗. อว หรอ โอ ลง เชน อวสโร มหวลง

๘. อา ทว ยง กลบความ เชน อาปรต เตมทว

๙. อ ขน นอก เชน อปโถ นอกทาง

97๙๖

ย ศพท (ใด) ในอตถลงค แจกอยางน

เอกวจนะ พหวจนะ

ป.

ท.

ต.

จ.

ปญ.

ฉ.

ส.

ยา

ย

ยาย

ยสสา

ยาย

ยสสา

ยสส

ยา

ยา

ยาห

ยาส ยาสาน

ยาห

ยาส ยาสาน

ยาส

ย ศพท ใน นปสกลงค แจกตามแบบ ปลงค แปลกแต ป. ท. เอก.

เปน ย พห. เปน ยาน

อนยมวเสสนสพนามทงปวงม อญ เปนตน ม ก ศพทเปนทสด

แจกตาม ย ศพท ทง ๓ ลงค เฉพาะ ก ใหแปลเปน ก กอน แลวจงแจก

ได

๙๗

อพยยศพท (ใหทอง)

อพยยศพท คอ ศพททแจกดวยวภตตเหมอนนามนามไมได

คงรปอยอยางเดม ไมเปลยนแปลง แบงออกเปน ๓ พวก คอ

๑. อปสค (ม ๒๐ ตว)

๒. นบาต (ม ๑๕ หมวด)

๓. ปจจย (ม ๒๒ ตว)

อปสค

อปสค ใชนาหนานามนามและกรยาใหวเศษขน นาหนานามนาม

มอาการคลายคณนาม นาหนากรยามอาการคลายกรยาวเสสนะ ม

๒๐ ตว คอ

๑. อต ยง เกน ลวง เชน อตสนทโร ดยง

๒. อธ ยง ใหญ ทบ เชน อธเสต นอนทบ

๓. อน นอย ภายหลง ตาม เชน อนเถโร พระเถระนอย

๔. อป ปราศ หลก เชน อปคจฉต ยอมหลกไป

๕. อป หรอ ป ใกล บน เชน อปกณโณ ใกลห

๖. อภ ยงใหญ จาเพาะ ขางหนา เชน อภภ พระผเปนใหญ

๗. อว หรอ โอ ลง เชน อวสโร มหวลง

๘. อา ทว ยง กลบความ เชน อาปรต เตมทว

๙. อ ขน นอก เชน อปโถ นอกทาง

98๙๘

๑๐. อป เขาไป ใกล มน เชน อปคจฉต เขาไปใกล

๑๑. ท ชว ยาก เชน ทกกร ทายาก

๑๒. น เขา ลง เชน นทหต ตงลง

๑๓. น ไมม ออก เชน นรนตราโย ไมมอนตราย

๑๔. ป ทว ขางหนา กอน ออก เชน ปชานาต รทว

๑๕. ปฏ เฉพาะ ตอบ ทวน กลบ เชน ปฏวจน คาตอบ

๑๖.ปรา กลบความ เชน ชโย ความชนะ ปราชโย ความแพ

๑๗. ปร รอบ เชน ปรญา รรอบ

๑๘. ว วเศษ แจง ตาง เชน วชานาต รแจง

๑๙. ส พรอม กบ ด เชน สจรต เทยวไปพรอม

๒๐. ส ด งาม งาย เชน สกร ทางาย

๙๙

นบาต (ใหทอง)

นบาตนน สาหรบลงในระหวางนามศพทบาง กรยาศพทบาง

บอก อาลปนะ กาล ท ปรจเฉท อปไมย ปฎเสธ ความไดยนเลาลอ

ความปรกป ความถาม ความรบ ความเตอน เปนตน จดเปน ๑๕ หมวด

ดงน

๑. นบาตบอกอาลปนะ

๑. ยคเฆ แปลวา ขอเดชะ หรอ สรวมชพ เปนคารองเรยกคน

ชนสง

๒. ภนเต ภทนเต แปลวา ทานผเจรญ เปนคาคฤหสถหรอ

บรรพชตผนอย เรยกบรรพชตผใหญ

๓. ภเณ แปลวา พนาย เปนคาเรยกชนผดอยใตบงคบของตน

๔. อม โภ แปลวา ผ เจ รญ เปนคาเรยกเดกชายดวยวาจา

ออนหวาน

๕. อาวโส แปลวา ผมอาย เปนคาของพระเรยกคฤหสถ หรอพระ

ผใหญเรยก พระผนอย

๖. เร อเร แปลวา เวย, โวย เปนคาเรยกคนเลวทราม

๗. เห แปลวา เฮย เปนคาเรยกคนเลวทราม

๘. เช แปลวา แม เปนคาเรยก สาวใช

99๙๘

๑๐. อป เขาไป ใกล มน เชน อปคจฉต เขาไปใกล

๑๑. ท ชว ยาก เชน ทกกร ทายาก

๑๒. น เขา ลง เชน นทหต ตงลง

๑๓. น ไมม ออก เชน นรนตราโย ไมมอนตราย

๑๔. ป ทว ขางหนา กอน ออก เชน ปชานาต รทว

๑๕. ปฏ เฉพาะ ตอบ ทวน กลบ เชน ปฏวจน คาตอบ

๑๖.ปรา กลบความ เชน ชโย ความชนะ ปราชโย ความแพ

๑๗. ปร รอบ เชน ปรญา รรอบ

๑๘. ว วเศษ แจง ตาง เชน วชานาต รแจง

๑๙. ส พรอม กบ ด เชน สจรต เทยวไปพรอม

๒๐. ส ด งาม งาย เชน สกร ทางาย

๙๙

นบาต (ใหทอง)

นบาตนน สาหรบลงในระหวางนามศพทบาง กรยาศพทบาง

บอก อาลปนะ กาล ท ปรจเฉท อปไมย ปฎเสธ ความไดยนเลาลอ

ความปรกป ความถาม ความรบ ความเตอน เปนตน จดเปน ๑๕ หมวด

ดงน

๑. นบาตบอกอาลปนะ

๑. ยคเฆ แปลวา ขอเดชะ หรอ สรวมชพ เปนคารองเรยกคน

ชนสง

๒. ภนเต ภทนเต แปลวา ทานผเจรญ เปนคาคฤหสถหรอ

บรรพชตผนอย เรยกบรรพชตผใหญ

๓. ภเณ แปลวา พนาย เปนคาเรยกชนผดอยใตบงคบของตน

๔. อม โภ แปลวา ผ เจ รญ เปนคาเรยกเดกชายดวยวาจา

ออนหวาน

๕. อาวโส แปลวา ผมอาย เปนคาของพระเรยกคฤหสถ หรอพระ

ผใหญเรยก พระผนอย

๖. เร อเร แปลวา เวย, โวย เปนคาเรยกคนเลวทราม

๗. เห แปลวา เฮย เปนคาเรยกคนเลวทราม

๘. เช แปลวา แม เปนคาเรยก สาวใช

100๑๐๐

๒. นบาตบอกกาล

๑. อถ

๒. ปาโต

๓. ทวา

๔. สาย

๕. สเว

ครงนน

เชา

วน

เยน

ในวน

๖. หยโย

๗. เสว

๘. สมปต

๙. อายต

วนวาน

วนพรง

บดเดยวน

ตอไป

๓. นบาตบอกท

๑. อทธ

๒. อปร

๓. อนตรา

๔ อนโต

๕. ตโร

๖ พห

๗. พหทธา

๘ พหรา

เบองบน

เบองลาง

ระหวาง

ภายใน

ภายนอก

ภายนอก

ภายนอก

ภายนอก

๙. อโธ

๑๐. เหฏฐา

๑๑. โอร

๑๒. ปาร

๑๓. หร

๑๔. สมมขา

๑๕. ปรมมขา

๑๖. รโห

เบองตา

ภายใต

ฝงใน

ฝงนอก

โลกอน

ตอหนา

ลบหลง

ทลบ

๑๐๑

๔. นบาตบอกปรจเฉท

๑. กว

๒. ยาว

๓. ตาว

๔. ยาวเทว

๕. ตาวเทว

เพยงไร

เพยงใด

เพยงนน

เพยงใดนนเทยว

เพยงนนนนเทยว

๖. ยาวตา

๗ ตาวตา

๘. กตตาวตา

๙. เอตตาวตา

๑๐. สมนตา

มประมาณเพยงใด

มประมาณเพยงนน

มประมาณเทาได

มประมาณเทานน

โดยรอบ

๕. นบาตบอกอปมาอปไมย

๑. วย

๒. อว

๓. ยถา

๔. เสยยถา

ราวกะ,ราวกะวา,ราวกบวา

เพยงดง

ฉนใด

ฉนใด

๕. ยถาต

๖. ตถา

๗. เอว

ฉนใดนน

ฉนนน

ฉนนน

๖. นบาตบอกประการ

๑. เอว

๒ ตถา

ดวยประการนน

ดวยประการนน

๓. กถ

๔. ยถา

ดวยประการไร

ดวยประการใด

101๑๐๐

๒. นบาตบอกกาล

๑. อถ

๒. ปาโต

๓. ทวา

๔. สาย

๕. สเว

ครงนน

เชา

วน

เยน

ในวน

๖. หยโย

๗. เสว

๘. สมปต

๙. อายต

วนวาน

วนพรง

บดเดยวน

ตอไป

๓. นบาตบอกท

๑. อทธ

๒. อปร

๓. อนตรา

๔ อนโต

๕. ตโร

๖ พห

๗. พหทธา

๘ พหรา

เบองบน

เบองลาง

ระหวาง

ภายใน

ภายนอก

ภายนอก

ภายนอก

ภายนอก

๙. อโธ

๑๐. เหฏฐา

๑๑. โอร

๑๒. ปาร

๑๓. หร

๑๔. สมมขา

๑๕. ปรมมขา

๑๖. รโห

เบองตา

ภายใต

ฝงใน

ฝงนอก

โลกอน

ตอหนา

ลบหลง

ทลบ

๑๐๑

๔. นบาตบอกปรจเฉท

๑. กว

๒. ยาว

๓. ตาว

๔. ยาวเทว

๕. ตาวเทว

เพยงไร

เพยงใด

เพยงนน

เพยงใดนนเทยว

เพยงนนนนเทยว

๖. ยาวตา

๗ ตาวตา

๘. กตตาวตา

๙. เอตตาวตา

๑๐. สมนตา

มประมาณเพยงใด

มประมาณเพยงนน

มประมาณเทาได

มประมาณเทานน

โดยรอบ

๕. นบาตบอกอปมาอปไมย

๑. วย

๒. อว

๓. ยถา

๔. เสยยถา

ราวกะ,ราวกะวา,ราวกบวา

เพยงดง

ฉนใด

ฉนใด

๕. ยถาต

๖. ตถา

๗. เอว

ฉนใดนน

ฉนนน

ฉนนน

๖. นบาตบอกประการ

๑. เอว

๒ ตถา

ดวยประการนน

ดวยประการนน

๓. กถ

๔. ยถา

ดวยประการไร

ดวยประการใด

102๑๐๒

๗. นบาตบอกฏเสธ

๑. น

๒. โน

๓. มา

๔. ว

ไม

ไม

อยา

เทยว

๕. เอว

๖. วนา

๗. อล

นนเทยว

เวน

พอ, อยาเลย

๘ . นบาตบอกความไดยนเลาลอ

๑. กร

๒. ขล

ไดยนวา

ไดยนวา

๓. สท ไดยนวา

๙. นบาตบอกปรกป

๑. เจ

๒. สเจ

๓. ยท

หากวา

ถาวา

ผวา

๔. อถ

๕. อปเปว นาม

๖ ยนนน

ถาวา

ชอแมไฉน

กระไรหนอ

๑๐ นบาตบอกความถาม

๑. ก

๒. กถ

๓. กจจ

๔. น

หรอ อะไร

อยางไร

แลหรอ

หนอ

๕. นน

๖. อทาห

๗. อาท

๘. เสยยถท

มใชหรอ

หรอวา

หรอวา

อยางไรน

๑๐๓

๑๑. นบาตบอกความรบ

๑. อาม เออ, ขอรบ, เจาคะ ๒. อามนตา เออ, ขอรบ

๑๒. นบาตบอกความเตอน

๑. องฆ เชญเถด

๒. ตคฆ เอาเถด

๓. หนท เอาเถด

๑๓. นบาตสาหรบผกศพทและประโยคมอรรถเปนอเนก

๑. จ

๒. วา

๓. ห

๔. ต

ดวย, อนง, ก, จรงอย

หรอ, บาง

ก, จรงอย, เพราะวา

สวนวา, ก

๕. ปน

๖. อป

๗. อปจ

๘. อถวา

สวนวา, ก

แมบาง

เออก

อกอยางหนง

๑๔. นบาตสกวาเปนเครองทาบทใหเตม

๑. น

๒. ส

๓. เว

๔. โว

หนอ

ส

เวย

โวย

๕. โข

๖. วต

๗. หเว

แล

หนอ

เวย

103๑๐๒

๗. นบาตบอกฏเสธ

๑. น

๒. โน

๓. มา

๔. ว

ไม

ไม

อยา

เทยว

๕. เอว

๖. วนา

๗. อล

นนเทยว

เวน

พอ, อยาเลย

๘ . นบาตบอกความไดยนเลาลอ

๑. กร

๒. ขล

ไดยนวา

ไดยนวา

๓. สท ไดยนวา

๙. นบาตบอกปรกป

๑. เจ

๒. สเจ

๓. ยท

หากวา

ถาวา

ผวา

๔. อถ

๕. อปเปว นาม

๖ ยนนน

ถาวา

ชอแมไฉน

กระไรหนอ

๑๐ นบาตบอกความถาม

๑. ก

๒. กถ

๓. กจจ

๔. น

หรอ อะไร

อยางไร

แลหรอ

หนอ

๕. นน

๖. อทาห

๗. อาท

๘. เสยยถท

มใชหรอ

หรอวา

หรอวา

อยางไรน

๑๐๓

๑๑. นบาตบอกความรบ

๑. อาม เออ, ขอรบ, เจาคะ ๒. อามนตา เออ, ขอรบ

๑๒. นบาตบอกความเตอน

๑. องฆ เชญเถด

๒. ตคฆ เอาเถด

๓. หนท เอาเถด

๑๓. นบาตสาหรบผกศพทและประโยคมอรรถเปนอเนก

๑. จ

๒. วา

๓. ห

๔. ต

ดวย, อนง, ก, จรงอย

หรอ, บาง

ก, จรงอย, เพราะวา

สวนวา, ก

๕. ปน

๖. อป

๗. อปจ

๘. อถวา

สวนวา, ก

แมบาง

เออก

อกอยางหนง

๑๔. นบาตสกวาเปนเครองทาบทใหเตม

๑. น

๒. ส

๓. เว

๔. โว

หนอ

ส

เวย

โวย

๕. โข

๖. วต

๗. หเว

แล

หนอ

เวย

104๑๐๔

๑๕. นบาตบอกเนอความตางๆ

๑. อญทตถ

๒. อโถ

๓. อทธา

๔. อวสส

๕. อโห

๖. อารา

๗. นจ

๘. นน

๙. นานา

๑๐. ปจฉา

๑๑. ปเคว

๑๒. ปฏฐาย

๑๓. ปฏกจเจว

๑๔. ปภต

๑๕. ปน

๑๖. ปนปปน

๑๗. ภยโย

๑๘. ภยโยโส

โดยแท

อนง

แนแท

แนแท

โอ

ไกล

ตา

แน

ตาง ๆ

ภายหลง

กอนเทยว

ตงกอน

กอนเทยว

จาเดม

อก

บอย ๆ

ยง

โดยยง

๑๙. อาว

๒๐. อจจ

๒๑. อต

๒๒. กจาป

๒๓. กวจ

๒๔. มจฉา

๒๕. มธา

๒๖. มสา

๒๗. สก

๒๘. สตกขตต

๒๙. สทธ

๓๐. สณก

๓๑. สย

๓๒. สห

๓๓. สาม

๓๔. สจฉ

แจง

สง

เพราะเหตนน, วาดงน

ดวยประการฉะน ชอ

แมนอยหนง, แมโดยแท

บาง

ผด

เปลา

เทจ

คราวเดยว

รอยคราว

กบ, พรอม

คอย ๆ

เอง

กบ

เอง

ใหแจง

๑๐๕

ปจจย (ใหทอง)

ปจจย คอ ศพทสาหรบลงทายนามศพท และ ธาต ลงทายนาม

ศพทเปนเครองหมายวภตต ลงทายธาตเปนเครองหมายกรยา ปจจย

เปนอพยยะ ม ๒๒ ตว และแบงเปน ๔ กลมดงน

๑. โต ปจจยเปนเค รองหมายตตยาวภต ต แปลวา ข า ง

เปนเครองหมายปญจมวภตตแปลวา แต ดงน

๑. เอกโต

๒. ปรโต

๓. อปรโต

๔. ปรโต

๕. ปจฉโต

๖. ทกขณโต

๗. วามโต

๘. อตตรโต

๙. อโธรโต

๑๐. กโต

๑๑. กตรโต

ขางเดยว

ขางอน

ขางอนอก

ขางหนา

ขางหลง

ขางขวา

ขางซาย

ขางเหนอ

ขางลาง

แต – ไหน

แต - อะไร

๑๒. สพพโต

๑๓. อญโต

๑๔. อภโต

๑๕. ตโต

๑๖. อโต

๑๗. อโต

๑๘. อญตรโต

๑๙. อตรโต

๒๐. ยโต

๒๑. อมโต

แต – ทงปวง

แต - อน

แต- ทงสอง

แต - นน

แต - นน

แต - น

แต - อนใดอนหนง

แต -นอกน

แต - ใด

แต - โนน

105๑๐๔

๑๕. นบาตบอกเนอความตางๆ

๑. อญทตถ

๒. อโถ

๓. อทธา

๔. อวสส

๕. อโห

๖. อารา

๗. นจ

๘. นน

๙. นานา

๑๐. ปจฉา

๑๑. ปเคว

๑๒. ปฏฐาย

๑๓. ปฏกจเจว

๑๔. ปภต

๑๕. ปน

๑๖. ปนปปน

๑๗. ภยโย

๑๘. ภยโยโส

โดยแท

อนง

แนแท

แนแท

โอ

ไกล

ตา

แน

ตาง ๆ

ภายหลง

กอนเทยว

ตงกอน

กอนเทยว

จาเดม

อก

บอย ๆ

ยง

โดยยง

๑๙. อาว

๒๐. อจจ

๒๑. อต

๒๒. กจาป

๒๓. กวจ

๒๔. มจฉา

๒๕. มธา

๒๖. มสา

๒๗. สก

๒๘. สตกขตต

๒๙. สทธ

๓๐. สณก

๓๑. สย

๓๒. สห

๓๓. สาม

๓๔. สจฉ

แจง

สง

เพราะเหตนน, วาดงน

ดวยประการฉะน ชอ

แมนอยหนง, แมโดยแท

บาง

ผด

เปลา

เทจ

คราวเดยว

รอยคราว

กบ, พรอม

คอย ๆ

เอง

กบ

เอง

ใหแจง

๑๐๕

ปจจย (ใหทอง)

ปจจย คอ ศพทสาหรบลงทายนามศพท และ ธาต ลงทายนาม

ศพทเปนเครองหมายวภตต ลงทายธาตเปนเครองหมายกรยา ปจจย

เปนอพยยะ ม ๒๒ ตว และแบงเปน ๔ กลมดงน

๑. โต ปจจยเปนเค รองหมายตตยาวภต ต แปลวา ข า ง

เปนเครองหมายปญจมวภตตแปลวา แต ดงน

๑. เอกโต

๒. ปรโต

๓. อปรโต

๔. ปรโต

๕. ปจฉโต

๖. ทกขณโต

๗. วามโต

๘. อตตรโต

๙. อโธรโต

๑๐. กโต

๑๑. กตรโต

ขางเดยว

ขางอน

ขางอนอก

ขางหนา

ขางหลง

ขางขวา

ขางซาย

ขางเหนอ

ขางลาง

แต – ไหน

แต - อะไร

๑๒. สพพโต

๑๓. อญโต

๑๔. อภโต

๑๕. ตโต

๑๖. อโต

๑๗. อโต

๑๘. อญตรโต

๑๙. อตรโต

๒๐. ยโต

๒๑. อมโต

แต – ทงปวง

แต - อน

แต- ทงสอง

แต - นน

แต - นน

แต - น

แต - อนใดอนหนง

แต -นอกน

แต - ใด

แต - โนน

106๑๐๖

๒ . ป จ จ ย ๙ ต ว ค อ ต ร ต ถ ห ธ ธ ห ห ห จ น ว

เปนเครองหมาย สตตมวภตต แปลตาม สตตมวภตต ดงน

สพพตร

สพพตถ

สพพธ

อญตถ

ยตร

ยตถ

ยห

ยห

ตตร

ตตถ

กตร

กตถ

กห

ใน – ทงปวง

ใน – ทงปวง

ใน – ทงปวง

ใน - อน

ใน -ใด

ใน –ใด

ใน – ใด

ใน -ใด

ใน-นน

ใน-นน

ใน-นน

ใน-ไหน

ใน-ไหน

กห

ตห

ตห

เอกตร

เอกตถ

อภยตร

อภยตถ

เอตถ

อธ

อห

กหจน

กว

ใน - ไหน

ใน - นน

ใน - นน

ใน-เดยว

ใน-เดยว

ใน-สอง

ใน-สอง

ใน-น

ใน-น

ใน-น

ใน-ไหน

ใน-ไหน

๑๐๗

๓. ปจ จย ๗ ตว คอ ทา ทาน รห ธนา ทาจน ชช ช ช

เปนเครองหมายสตตมวภตต ลงในกาล ดงน

สพพทา

สทา

เอกทา

ยทา

ตทา

กทา

กทาจ

อทาน

ในกาลทงปวง

ในกาลทกเมอ

ในกาลหนง

ในกาลใด

ในกาลนน, เมอนน

ในกาลไร, เมอไร

ในกาลไหน, บางคราว

ในกาลน, เดยวน

เอตรห

กรหจ

อธนา

กทาจน

อชช

สชช

ปรชช

อปรชช

ในกาลน

ในกาลไหน ๆ,

บางคราว

ในกาลน, เมอก

ในกาลไหน

ในวนน

ในวนน

ในวนอน

ในวนอนอก

107๑๐๖

๒ . ป จ จ ย ๙ ต ว ค อ ต ร ต ถ ห ธ ธ ห ห ห จ น ว

เปนเครองหมาย สตตมวภตต แปลตาม สตตมวภตต ดงน

สพพตร

สพพตถ

สพพธ

อญตถ

ยตร

ยตถ

ยห

ยห

ตตร

ตตถ

กตร

กตถ

กห

ใน – ทงปวง

ใน – ทงปวง

ใน – ทงปวง

ใน - อน

ใน -ใด

ใน –ใด

ใน – ใด

ใน -ใด

ใน-นน

ใน-นน

ใน-นน

ใน-ไหน

ใน-ไหน

กห

ตห

ตห

เอกตร

เอกตถ

อภยตร

อภยตถ

เอตถ

อธ

อห

กหจน

กว

ใน - ไหน

ใน - นน

ใน - นน

ใน-เดยว

ใน-เดยว

ใน-สอง

ใน-สอง

ใน-น

ใน-น

ใน-น

ใน-ไหน

ใน-ไหน

๑๐๗

๓. ปจ จย ๗ ตว คอ ทา ทาน รห ธนา ทาจน ชช ช ช

เปนเครองหมายสตตมวภตต ลงในกาล ดงน

สพพทา

สทา

เอกทา

ยทา

ตทา

กทา

กทาจ

อทาน

ในกาลทงปวง

ในกาลทกเมอ

ในกาลหนง

ในกาลใด

ในกาลนน, เมอนน

ในกาลไร, เมอไร

ในกาลไหน, บางคราว

ในกาลน, เดยวน

เอตรห

กรหจ

อธนา

กทาจน

อชช

สชช

ปรชช

อปรชช

ในกาลน

ในกาลไหน ๆ,

บางคราว

ในกาลน, เมอก

ในกาลไหน

ในวนน

ในวนน

ในวนอน

ในวนอนอก

108๑๐๘

๔. ปจจยอก ๕ ตว ในกรยากตก คอ เตว ต ตน ตวา ตวาน ลง

หลงธาตเปนเครองหมายกรยา และเปนอพยยกรยา แจกดวยวภตตไมได

ดงน

กาเตว

กาตน

กตวาน

เพออนทา

ทาแลว

ทาแลว

กาต

กตวา

ความทา, เพออนทา

ทาแลว

หมายเหต ปจจยทลงทายนามศพท ๑๗ ตว (กลม ๑-๓) สวนอก

๕ ตว (กลม ๔) ใหลงหลงธาตแบบปจจยกรยากตกทวไป

๑๐๙

ขอควรกาหนดเพมเตม

ปจจย ๔ หมวด ลงหลงศพทตางกน และเปนเครองหมายตางกน

ดงน

โต ปจจย ลงหลงนามศพท ใชเปนเครองหมาย ตตยาวภตต

แปลวา ขาง เชน ปจฉโต ขางหลง ปรโต ขางหนา, เปนเครองหมาย

ปญจม แปลวา แต เชน อโต กาลโต แตกาลน เปนเครองหมาย สตตม

วภตต แปลวา ใน เชน ตโต ในลาดบนน

ตร ถง ว ปจจย ลงหลงวเสสนะสพพนามอยางเดยว เปน

เครองหมายสตตมวภตตอยางเดยว ใชเปนวเสสนะ เชน ตตร ฐาเน ในท

นน ตตถ ปเทส ในบท ท. เหลานน อธ ปเท ในบทน เปนตน

ทา ถง ชช ลงหลงสพพนาม ทง ๒ เปนเครองหมายสตตม บอก

กาลเวลา เชน เอกทา ในกาลบางคราว ตทา ในกาลนน อทาน ในกาลน

อชช ในวนน ไมนยมโยคศพท

เตว – ตวาน ปจจย ใชลงหลงธาตอยางเดยว เปนเครองหมาย

กรยา ใชในกรยากตก

จบอพยยศพทเทาน

109๑๐๘

๔. ปจจยอก ๕ ตว ในกรยากตก คอ เตว ต ตน ตวา ตวาน ลง

หลงธาตเปนเครองหมายกรยา และเปนอพยยกรยา แจกดวยวภตตไมได

ดงน

กาเตว

กาตน

กตวาน

เพออนทา

ทาแลว

ทาแลว

กาต

กตวา

ความทา, เพออนทา

ทาแลว

หมายเหต ปจจยทลงทายนามศพท ๑๗ ตว (กลม ๑-๓) สวนอก

๕ ตว (กลม ๔) ใหลงหลงธาตแบบปจจยกรยากตกทวไป

๑๐๙

ขอควรกาหนดเพมเตม

ปจจย ๔ หมวด ลงหลงศพทตางกน และเปนเครองหมายตางกน

ดงน

โต ปจจย ลงหลงนามศพท ใชเปนเครองหมาย ตตยาวภตต

แปลวา ขาง เชน ปจฉโต ขางหลง ปรโต ขางหนา, เปนเครองหมาย

ปญจม แปลวา แต เชน อโต กาลโต แตกาลน เปนเครองหมาย สตตม

วภตต แปลวา ใน เชน ตโต ในลาดบนน

ตร ถง ว ปจจย ลงหลงวเสสนะสพพนามอยางเดยว เปน

เครองหมายสตตมวภตตอยางเดยว ใชเปนวเสสนะ เชน ตตร ฐาเน ในท

นน ตตถ ปเทส ในบท ท. เหลานน อธ ปเท ในบทน เปนตน

ทา ถง ชช ลงหลงสพพนาม ทง ๒ เปนเครองหมายสตตม บอก

กาลเวลา เชน เอกทา ในกาลบางคราว ตทา ในกาลนน อทาน ในกาลน

อชช ในวนน ไมนยมโยคศพท

เตว – ตวาน ปจจย ใชลงหลงธาตอยางเดยว เปนเครองหมาย

กรยา ใชในกรยากตก

จบอพยยศพทเทาน

110๑๑๐

อาขยาต

ใหทอง

ศพททกลาวถงกรยา คอ การกระทา (ทงทาง กาย วาจา ใจ)

เชน ยน เดน นง นอน กน ดม ทา พด คด ชอวา อาขยาต ในอาขยาต

นนประกอบดวย (เครองปรง ๘ อยาง คอ) วภตต กาล บท วจนะ บรษ

ธาต วาจก ปจจย เพอเปนเครองหมายทาเนอความใหชดเจน

วภตต (ใหทอง)

วภตต คอ ศพท สาหรบประกอบหลงธาตและปจจย เปน

เครองหมาย กาล บท วจนะ บรษ จดเปน ๘ หมวด หมวดละ ๑๒ วภตต

ดงน

๑. วตตมานา (แปลวา อย, ยอม, จะ)

ปรสสบท อตตโนบท

เอก.

ป. ต

ม. ส

อ. ม

พห.

อนต

ถ

ม

เอก.

เต

เส

เอ

พห.

อนเต

วเห

มเห

๑๑๑

๒. ปญจม (แปลวา จง, เถด, ขอจง)

ปรสสบท อตตโนบท

เอก. พห. เอก. พห.

ป. ต

ม. ห

อ. ม

อนต

ถ

ม

ต

สส

เอ

อนต

วโห

อามหเส

๓. สตตม (แปลวา ควร, พง, พง)

ป. เอยย

ม. เอยยาส

อ. เอยยาม

เอยย

เอยยาถ

เอยยาม

เอถ

เอโถ

เอยย

เอร

เอยยวโห

เอยยามเห

๔. ปโรกขา (แปลวา แลว)

ป. อ

ม. เอ

อ. อ

อ

ตถ

มห

ตถ

ตโถ

อ

เร

วโห

มเห

๕. หยตตน (แปลวา แลว, อ นาหนา แปลวา ได......แลว)

ป. อา

ม. โอ

อ. อ

อ

ตถ

มห

ตถ

เส

อ

ตถ

วห

มหเส

111๑๑๐

อาขยาต

ใหทอง

ศพททกลาวถงกรยา คอ การกระทา (ทงทาง กาย วาจา ใจ)

เชน ยน เดน นง นอน กน ดม ทา พด คด ชอวา อาขยาต ในอาขยาต

นนประกอบดวย (เครองปรง ๘ อยาง คอ) วภตต กาล บท วจนะ บรษ

ธาต วาจก ปจจย เพอเปนเครองหมายทาเนอความใหชดเจน

วภตต (ใหทอง)

วภตต คอ ศพท สาหรบประกอบหลงธาตและปจจย เปน

เครองหมาย กาล บท วจนะ บรษ จดเปน ๘ หมวด หมวดละ ๑๒ วภตต

ดงน

๑. วตตมานา (แปลวา อย, ยอม, จะ)

ปรสสบท อตตโนบท

เอก.

ป. ต

ม. ส

อ. ม

พห.

อนต

ถ

ม

เอก.

เต

เส

เอ

พห.

อนเต

วเห

มเห

๑๑๑

๒. ปญจม (แปลวา จง, เถด, ขอจง)

ปรสสบท อตตโนบท

เอก. พห. เอก. พห.

ป. ต

ม. ห

อ. ม

อนต

ถ

ม

ต

สส

เอ

อนต

วโห

อามหเส

๓. สตตม (แปลวา ควร, พง, พง)

ป. เอยย

ม. เอยยาส

อ. เอยยาม

เอยย

เอยยาถ

เอยยาม

เอถ

เอโถ

เอยย

เอร

เอยยวโห

เอยยามเห

๔. ปโรกขา (แปลวา แลว)

ป. อ

ม. เอ

อ. อ

อ

ตถ

มห

ตถ

ตโถ

อ

เร

วโห

มเห

๕. หยตตน (แปลวา แลว, อ นาหนา แปลวา ได......แลว)

ป. อา

ม. โอ

อ. อ

อ

ตถ

มห

ตถ

เส

อ

ตถ

วห

มหเส

112๑๑๒

๖. อตชตตน (แปลวา แลว, อ นาหนา แปลวา ได......แลว)

ปรสสบท อตตโนบท

เอก. พห. เอก. พห.

ป. อ

ม. โอ

อ. อ

อ

ตถ

มหา

อา

เส

อ

อ

วห

มเห

๗. ภวสสนต (แปลวา จก)

ป. สสต

ม. สสส

อ. สสาม

สสนต

สสถ

สสาม

สสเต

สสเส

สส

สสนเต

สสวเห

สสาม

เห

๘. กาลาตปตต (แปลวา จก....แลว, อ นาหนา แปลวา จกได....แลว)

ป. สสา

ม. สเส

อ. สส

สสส

สสถ

สสามหา

สสถ

สสเส

สส

สสส

สสวเห

สสามหเส

๑๑๓

กาล (ใหทอง)

กาล คอ เวลากระทาของกรยานนๆ ในอาขยาตแบงกาลทเปน

ประธานได ๓ คอ

ก. ปจจบนกาล คอ กาลทเกดขนเฉพาะหนา

ข. อดตกาล คอ กาลทลวงไปแลว

ค. อนาคตกาล คอ กาลทยงไมมาถง

กาลทง ๓ น แบงใหละเอยดออกไปอก เปน ๘ ประการ ใชวภตต

๘ หมวด เปนเครองหมาย ดงน

ปจจบนกาล แบงเปน ๓ คอ

๑. ปจจบนแท แปลวา อย เชน ภกข ธมม เทเสต ภกษแสดงอย

ซงธรรม

๒. ปจจบนใกลอดต แปลวา ยอม เชน กโต น ตว อาคจฉส

ทานยอมมา แตทไหนหนอ

๓. ปจจบนใกลอนาคต แปลวา จะ เชน ก กโรม ขาฯ จะทา

อะไร ฯ เปนตน

ปจจบนกาลทง ๓ หมายรดวย วตตมานาวภตต

113๑๑๒

๖. อตชตตน (แปลวา แลว, อ นาหนา แปลวา ได......แลว)

ปรสสบท อตตโนบท

เอก. พห. เอก. พห.

ป. อ

ม. โอ

อ. อ

อ

ตถ

มหา

อา

เส

อ

อ

วห

มเห

๗. ภวสสนต (แปลวา จก)

ป. สสต

ม. สสส

อ. สสาม

สสนต

สสถ

สสาม

สสเต

สสเส

สส

สสนเต

สสวเห

สสาม

เห

๘. กาลาตปตต (แปลวา จก....แลว, อ นาหนา แปลวา จกได....แลว)

ป. สสา

ม. สเส

อ. สส

สสส

สสถ

สสามหา

สสถ

สสเส

สส

สสส

สสวเห

สสามหเส

๑๑๓

กาล (ใหทอง)

กาล คอ เวลากระทาของกรยานนๆ ในอาขยาตแบงกาลทเปน

ประธานได ๓ คอ

ก. ปจจบนกาล คอ กาลทเกดขนเฉพาะหนา

ข. อดตกาล คอ กาลทลวงไปแลว

ค. อนาคตกาล คอ กาลทยงไมมาถง

กาลทง ๓ น แบงใหละเอยดออกไปอก เปน ๘ ประการ ใชวภตต

๘ หมวด เปนเครองหมาย ดงน

ปจจบนกาล แบงเปน ๓ คอ

๑. ปจจบนแท แปลวา อย เชน ภกข ธมม เทเสต ภกษแสดงอย

ซงธรรม

๒. ปจจบนใกลอดต แปลวา ยอม เชน กโต น ตว อาคจฉส

ทานยอมมา แตทไหนหนอ

๓. ปจจบนใกลอนาคต แปลวา จะ เชน ก กโรม ขาฯ จะทา

อะไร ฯ เปนตน

ปจจบนกาลทง ๓ หมายรดวย วตตมานาวภตต

114๑๑๔

อดตกาล แบงเปน ๓ คอ

๑. ลวงแลวไมมกาหนด แปลวา แลว หมายรดวย ปโรกขาวภตต เชน

เตนาห ภควา ดวยเหตนน พระผมพระภาค ตรสแลวฯ เตนาห โปราณา

ดวยเหตนน อาจารย มในปางกอนทงหลาย กลาวแลวฯ เปนตน

๒. ลวงแลววานน แปลวา แลว ถาม อ นาหนา แปลวา ได....แลว

หมายรดวย หยตตนวภตต เชน ขโณ โว มา อปจจคา ขณะ อยาไดเขาไป

ลวงแลวซงทานทงหลายฯ อห เอว อวจ ขาฯ ไดทาแลวอยางนฯ เปนตน

๓. ลวงแลววนน แปลวา “แลว” ถาม อ นาหนา แปลวา ได....

แลว หมายรดวย อชชตตนวภตต เชน เถโร คาม ปณฑาย ปาวส พระ

เถระไดเขาไปแลวสบาน เพอบณฑะฯ เอวรป กมม อกาส ขาฯ ไดทาแลว

ซงกรรม มอยางนเปนรปฯ เปนตน

อนาคตกาล แบงเปน ๒ คอ

๑. อนาคตของปจจบน แปลวา จก หมายรดวย ภวสสนตวภตต

เชน ธมม สณสสาม ขาฯ ทงหลาย จกฟง ซงธรรมฯ เปนตน

๒. อนาคตของอดต แปลวา จก....แลว ถาม อ นาหนา แปลวา

จกได....แลว หมายรดวยกาลาตปตตวภตต เชน โส เจ ยาน ลภสสา

อคจฉสสา ถาวา เขาจกได ซงยานไซร เขา จกไดไปแลวฯ เปนตน

๑๑๕

วภตตพเศษ ๒ หมวด คอ ปญจม และ สตตม ไมบอกกาลอะไร

ทานสงเคราะหเขาในปจจบนกาล ดงน

ปญจมวภตต บอกความบงคบ แปลวา จง เชน เอว วเทห เจาจง

วาอยางนฯ บอกความหวง แปลวา เถด เชน สพเพ สตตา อเวรา โหนต

สตวทงหลายทงปวง เปนผเวรหามไดเถดฯ บอกความออนวอน แปลวา

ขอ....จง เชน ปพพาเชถ ม ภนเต ขาแตทานผเจรญ ขอทานทงหลาย

จงยงขาพเจาใหบวชเถดฯ เปนตน

สตตมวภตต บอกความ ยอมตาม แปลวา ควร เชน ภเชถ

ปรสตตเม ชนควรคบ ซงบรษสงสดทงหลายฯ บอกความกาหนด แปลวา

พง เชน ปญเจ ปรโส กรยา ถาวา บรษ พงทาซงบญไซรฯ บอกความ

ราพง แปลวา พง เชน ยนนนาห ปพพเชยย ไฉนหนอ เราพงบวชฯ

เปนตน

บท (ใหทอง)

บท คอฝายหรอสวนแหงวภตต แบงออกเปน ๒ คอ

๑. ปรสสบท บทเพอผอน เปนเครองหมาย กตตวาจก และ

เหตกตตวาจก

๒. อตตโนบท บทเพอตนเอง เปนเครองหมาย กมมวาจก

เหตกมมวาจก และ ภาววาจก

115๑๑๔

อดตกาล แบงเปน ๓ คอ

๑. ลวงแลวไมมกาหนด แปลวา แลว หมายรดวย ปโรกขาวภตต เชน

เตนาห ภควา ดวยเหตนน พระผมพระภาค ตรสแลวฯ เตนาห โปราณา

ดวยเหตนน อาจารย มในปางกอนทงหลาย กลาวแลวฯ เปนตน

๒. ลวงแลววานน แปลวา แลว ถาม อ นาหนา แปลวา ได....แลว

หมายรดวย หยตตนวภตต เชน ขโณ โว มา อปจจคา ขณะ อยาไดเขาไป

ลวงแลวซงทานทงหลายฯ อห เอว อวจ ขาฯ ไดทาแลวอยางนฯ เปนตน

๓. ลวงแลววนน แปลวา “แลว” ถาม อ นาหนา แปลวา ได....

แลว หมายรดวย อชชตตนวภตต เชน เถโร คาม ปณฑาย ปาวส พระ

เถระไดเขาไปแลวสบาน เพอบณฑะฯ เอวรป กมม อกาส ขาฯ ไดทาแลว

ซงกรรม มอยางนเปนรปฯ เปนตน

อนาคตกาล แบงเปน ๒ คอ

๑. อนาคตของปจจบน แปลวา จก หมายรดวย ภวสสนตวภตต

เชน ธมม สณสสาม ขาฯ ทงหลาย จกฟง ซงธรรมฯ เปนตน

๒. อนาคตของอดต แปลวา จก....แลว ถาม อ นาหนา แปลวา

จกได....แลว หมายรดวยกาลาตปตตวภตต เชน โส เจ ยาน ลภสสา

อคจฉสสา ถาวา เขาจกได ซงยานไซร เขา จกไดไปแลวฯ เปนตน

๑๑๕

วภตตพเศษ ๒ หมวด คอ ปญจม และ สตตม ไมบอกกาลอะไร

ทานสงเคราะหเขาในปจจบนกาล ดงน

ปญจมวภตต บอกความบงคบ แปลวา จง เชน เอว วเทห เจาจง

วาอยางนฯ บอกความหวง แปลวา เถด เชน สพเพ สตตา อเวรา โหนต

สตวทงหลายทงปวง เปนผเวรหามไดเถดฯ บอกความออนวอน แปลวา

ขอ....จง เชน ปพพาเชถ ม ภนเต ขาแตทานผเจรญ ขอทานทงหลาย

จงยงขาพเจาใหบวชเถดฯ เปนตน

สตตมวภตต บอกความ ยอมตาม แปลวา ควร เชน ภเชถ

ปรสตตเม ชนควรคบ ซงบรษสงสดทงหลายฯ บอกความกาหนด แปลวา

พง เชน ปญเจ ปรโส กรยา ถาวา บรษ พงทาซงบญไซรฯ บอกความ

ราพง แปลวา พง เชน ยนนนาห ปพพเชยย ไฉนหนอ เราพงบวชฯ

เปนตน

บท (ใหทอง)

บท คอฝายหรอสวนแหงวภตต แบงออกเปน ๒ คอ

๑. ปรสสบท บทเพอผอน เปนเครองหมาย กตตวาจก และ

เหตกตตวาจก

๒. อตตโนบท บทเพอตนเอง เปนเครองหมาย กมมวาจก

เหตกมมวาจก และ ภาววาจก

116๑๑๖

บทเปนเครองหมายวาจกไมไดแนนอน เหมอนปจจย ซงจะกลาว

ตอไปขางหนา ฯ

วจนะ (ใหทอง)

วจนะ คอ คาบอกจานวนนามนาม ทเปนประธาน วามนอยหรอ

มาก วจนะอาขยาตอยกบวภตต เหมอนวจนะของนาม วจนะของ

อาขยาตนน ตองประกอบใหตรงกบวจนะของนาม ทเปนประธานจงจะ

ใชไดฯ เชน ปรโส คจฉต, ปรสา คจฉนต, ตว กโรส, ตมเห กโรถ, อห

วทาม, มย วทาม, เปนตน

บรษ (ใหทอง)

บรษ คอ ชนของกรยาอาขยาต เลงถงบรษสพพนาม หมายรดวย

วภตต จดเปน ๓ คอ

๑. ประถมบรษ

๒. มธยมบรษ

๓. อตตมบรษ

บรษอาขยาตกบบรษสพพนามทเปนประธาน ตองประกอบให

ตรงกน จงจะใชได เชน โส คจฉต เขาไปอย, ตว คจฉส เจาไปอย, อห

คจฉาม เราไปอย เวลาพดหรอแตงหนงสอ จะไมเรยงบรษสพพนามไว

๑๑๗

เรยงไวแตวภตตอาขยาต บอกบรษกได เชน เอว วเทห (เจา) จงวาอยาง

น, คจฉถ ภนเต ทานผเจรญ (ทาน ท.) ไปเถด เปนตน

ธาต (ใหทอง)

ธาต คอ มลรากของกรยาศพท (กรยาศพททเปนมลราก) ทานจด

ไวเปนหมวด ม ๘ หมวดตามทประกอบดวยปจจยตวเดยวกน คอ

๑. หมวด ภ ธาต (ลง อ ปจจย) มธาต ๘ ตว คอ

ภ ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = ภวต (ยอมม, ยอมเปน)

ห ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = โหต (ยอมม, ยอมเปน)

ส ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = เสต, สยต (ยอมนอน)

มร ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = มรต (ยอมตาย)

ปจ ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = ปจต (ยอมหง, ยอมตม)

อกข ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = อกขต (ยอมเหน)

ลภ ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = ลภต (ยอมได)

คม ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = คจฉต (ยอมไป, ยอมถง)

๒. หมวด รธ ธาต (ลง อ เอ ปจจย และนคคหตอาคมตนธาต)

มธาต ๕ ตว คอ

รธ ธาต ลง นคคหตอาคม ลง อ หรอ เอ ปจจย ต วตตมานา =

รนธต, รนเธต (ยอมปด, ยอมกน)

117๑๑๖

บทเปนเครองหมายวาจกไมไดแนนอน เหมอนปจจย ซงจะกลาว

ตอไปขางหนา ฯ

วจนะ (ใหทอง)

วจนะ คอ คาบอกจานวนนามนาม ทเปนประธาน วามนอยหรอ

มาก วจนะอาขยาตอยกบวภตต เหมอนวจนะของนาม วจนะของ

อาขยาตนน ตองประกอบใหตรงกบวจนะของนาม ทเปนประธานจงจะ

ใชไดฯ เชน ปรโส คจฉต, ปรสา คจฉนต, ตว กโรส, ตมเห กโรถ, อห

วทาม, มย วทาม, เปนตน

บรษ (ใหทอง)

บรษ คอ ชนของกรยาอาขยาต เลงถงบรษสพพนาม หมายรดวย

วภตต จดเปน ๓ คอ

๑. ประถมบรษ

๒. มธยมบรษ

๓. อตตมบรษ

บรษอาขยาตกบบรษสพพนามทเปนประธาน ตองประกอบให

ตรงกน จงจะใชได เชน โส คจฉต เขาไปอย, ตว คจฉส เจาไปอย, อห

คจฉาม เราไปอย เวลาพดหรอแตงหนงสอ จะไมเรยงบรษสพพนามไว

๑๑๗

เรยงไวแตวภตตอาขยาต บอกบรษกได เชน เอว วเทห (เจา) จงวาอยาง

น, คจฉถ ภนเต ทานผเจรญ (ทาน ท.) ไปเถด เปนตน

ธาต (ใหทอง)

ธาต คอ มลรากของกรยาศพท (กรยาศพททเปนมลราก) ทานจด

ไวเปนหมวด ม ๘ หมวดตามทประกอบดวยปจจยตวเดยวกน คอ

๑. หมวด ภ ธาต (ลง อ ปจจย) มธาต ๘ ตว คอ

ภ ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = ภวต (ยอมม, ยอมเปน)

ห ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = โหต (ยอมม, ยอมเปน)

ส ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = เสต, สยต (ยอมนอน)

มร ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = มรต (ยอมตาย)

ปจ ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = ปจต (ยอมหง, ยอมตม)

อกข ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = อกขต (ยอมเหน)

ลภ ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = ลภต (ยอมได)

คม ธาต ลง อ ปจจย ต วตตมานา = คจฉต (ยอมไป, ยอมถง)

๒. หมวด รธ ธาต (ลง อ เอ ปจจย และนคคหตอาคมตนธาต)

มธาต ๕ ตว คอ

รธ ธาต ลง นคคหตอาคม ลง อ หรอ เอ ปจจย ต วตตมานา =

รนธต, รนเธต (ยอมปด, ยอมกน)

118๑๑๘

มจ ธาต ลง นคคหตอาคม ลง อ หรอ เอ ปจจย ต วตตมานา =

มจต, มเจต (ยอมปลอย)

ภช ธาต ลง นคคหตอาคม ลง อ หรอ เอ ปจจย ต วตตมานา =

ภชต, ภเชต (ยอมกน)

ภท ธาต ลง นคคหตอาคม ลง อ หรอ เอ ปจจย ต วตตมานา =

ภนทต, ภนเทต (ยอมตอย,ยอมทาลาย)

ลป ธาต ลง นคคหตอาคม ลง อ หรอ เอ ปจจย ต วตตมานา =

ลมปต, ลมเปต (ยอมฉาบ)

ใหลง นคหตอาคม ทตนธาต แลวแปลงนคหต เปนพยญชนะทสด

วรรค ตวใดตวหนง ตามพยญชนะขางหลง

๓. หมวด ทว ธาต (ลง ย ปจจย แปลง ย กบทสดธาตได)

มธาต ๗ ตว คอ

ทว ธาต ลง ย ปจจย ต วตตมานา แปลง ย กบ ว เปน พพ =

ทพพต (ยอมเลน)

สว ธาต ลง ย ปจจย ต วตตมานา แปลง ย กบ ว เปน พพ =

สพพต (ยอมเยบ)

มส ธาต ลง ย ปจจย ต วตตมานา แปลง ย กบ ส เปน สส =

มสสต (ยอมลม)

๑๑๙

รช ธาต ลง ย ปจจย ต วตตมานา แปลง ย กบ ช เปน ชช =

รชชต (ยอมยอม)

พธ ธาต ลง ย ปจจย ต วตตมานา แปลง ย กบ ธ เปน ชฌ =

พชฌต (ยอมตรสร)

มห ธาต ลง ย ปจจย ต วตตมานา แปลง ย กบ ห เปน ยห =

มยหต (ยอมหลง)

ข ธาต ลง ย ปจจย ต วตตมานา คง ย ปจจย ไมแปลง = ขยต

(ยอมสน)

๔. หมวด ส ธาต (ลง ณ ณา ปจจย คง ณา ไว แปลง อ เปน โอ)

มธาต ๓ ตว

ส ธาต ลง ณา ปจจย ลง ต วตตมานา = สณาต (ยอมฟง)

ว ธาต ลง ณา ปจจย ลง ต วตตมานา = วณาต (ยอมรอย)

กร ธาต ลง โอ ปจจย ลง ต วตตมานา = กโรต (ยอมทา)

สกก ธาต ลง โอ ปจจย ลง ต วตตมานา = สกโกต (ยอมอาจ)

ชาคร ธาต ลง โอ ปจจย ลง ต วตตมานา = ชาคโรต (ยอมตน)

๕. หมวด ก ธาต (ลง นา ปจจย คง นา ไว) มธาต ๗ ตว คอ

ก ธาต ลง นา ปจจย ลง ต วตตมานา = กนาต (ยอมซอ)

ช ธาต ลง น ปจจย ลง ต วตตมานา = ชนาต (ยอมชนะ)

ธ ธาต ลง นา ปจจย ลง ต วตตมานา = ธนาต (ยอมกาจด)

119๑๑๘

มจ ธาต ลง นคคหตอาคม ลง อ หรอ เอ ปจจย ต วตตมานา =

มจต, มเจต (ยอมปลอย)

ภช ธาต ลง นคคหตอาคม ลง อ หรอ เอ ปจจย ต วตตมานา =

ภชต, ภเชต (ยอมกน)

ภท ธาต ลง นคคหตอาคม ลง อ หรอ เอ ปจจย ต วตตมานา =

ภนทต, ภนเทต (ยอมตอย,ยอมทาลาย)

ลป ธาต ลง นคคหตอาคม ลง อ หรอ เอ ปจจย ต วตตมานา =

ลมปต, ลมเปต (ยอมฉาบ)

ใหลง นคหตอาคม ทตนธาต แลวแปลงนคหต เปนพยญชนะทสด

วรรค ตวใดตวหนง ตามพยญชนะขางหลง

๓. หมวด ทว ธาต (ลง ย ปจจย แปลง ย กบทสดธาตได)

มธาต ๗ ตว คอ

ทว ธาต ลง ย ปจจย ต วตตมานา แปลง ย กบ ว เปน พพ =

ทพพต (ยอมเลน)

สว ธาต ลง ย ปจจย ต วตตมานา แปลง ย กบ ว เปน พพ =

สพพต (ยอมเยบ)

มส ธาต ลง ย ปจจย ต วตตมานา แปลง ย กบ ส เปน สส =

มสสต (ยอมลม)

๑๑๙

รช ธาต ลง ย ปจจย ต วตตมานา แปลง ย กบ ช เปน ชช =

รชชต (ยอมยอม)

พธ ธาต ลง ย ปจจย ต วตตมานา แปลง ย กบ ธ เปน ชฌ =

พชฌต (ยอมตรสร)

มห ธาต ลง ย ปจจย ต วตตมานา แปลง ย กบ ห เปน ยห =

มยหต (ยอมหลง)

ข ธาต ลง ย ปจจย ต วตตมานา คง ย ปจจย ไมแปลง = ขยต

(ยอมสน)

๔. หมวด ส ธาต (ลง ณ ณา ปจจย คง ณา ไว แปลง อ เปน โอ)

มธาต ๓ ตว

ส ธาต ลง ณา ปจจย ลง ต วตตมานา = สณาต (ยอมฟง)

ว ธาต ลง ณา ปจจย ลง ต วตตมานา = วณาต (ยอมรอย)

กร ธาต ลง โอ ปจจย ลง ต วตตมานา = กโรต (ยอมทา)

สกก ธาต ลง โอ ปจจย ลง ต วตตมานา = สกโกต (ยอมอาจ)

ชาคร ธาต ลง โอ ปจจย ลง ต วตตมานา = ชาคโรต (ยอมตน)

๕. หมวด ก ธาต (ลง นา ปจจย คง นา ไว) มธาต ๗ ตว คอ

ก ธาต ลง นา ปจจย ลง ต วตตมานา = กนาต (ยอมซอ)

ช ธาต ลง น ปจจย ลง ต วตตมานา = ชนาต (ยอมชนะ)

ธ ธาต ลง นา ปจจย ลง ต วตตมานา = ธนาต (ยอมกาจด)

120๑๒๐

จ ธาต ลง นา ปจจย ลง ต วตตมานา = จนาต (ยอมกอ,

ยอมสงสม)

ล ธาต ลง นา ปจจย ลง ต วตตมานา = ลนาต (ยอมเกยว,

ยอมตด)

ญา ธาต ลง นา ปจจย ลง ต วตตมานา แปลง ญา เปน ชา

= ชานาต (ยอมร)

ผ ธาต ลง นา ปจจย ลง ต วตตมานา = ผนาต (ยอมฝด, ยอมโปรย)

๖. หมวด คห (ลง ณหา ปจจย คง ณหา ไว) มธาต ๑ ตว คอ

คห ธาต ลง ณหา ปจจย ลง ต วตตมานา ลบทสดธาต =

คณหาต (ยอมถอเอา)

๗. หมวด ตน ธาต (ลงโอ ปจจย คง โอ ไว) มธาต ๔ ตว คอ

ตน ธาต ลง โอ ปจจย ลง ต วตตมานา = ตโนต (ยอม

แผไป)

กร ธาต ลง โอ ปจจย ลง ต วตตมานา = กโรต (ยอม

ทา)

สกก ธาต ลง โอ ปจจย ลง ต วตตมานา = สกโกต

(ยอมอาจ)

๑๒๑

ชาคร ธาต ลง โอ ปจจย ลง ต วตตมานา = ชาคโรต

(ยอมตน)

๘. หมวด จร ธาต (ลง เณ ณย ปจจย ลบ ณ พฤทธตนธาต)

ม ธาต ๕ ตว คอ

จร ธาต ลง เณ, ณย ปจจย ลง ต วตตมานา = โจเรต, โจรยต

(ยอมลก)

ตกก ธาต ลง เณ, ณย ปจจย ลง ต วตตมานา =ตกเกต, ตกกยต

(ยอมตรก)

ลกข ธาต ลง เณ, ณย ปจจย ลง ต วตตมานา = ลกเขต,ลกขยต

(ยอมกาหนด)

มนต ธาต ลง เณ, ณย ปจจย ลง ต วตตมานา = มนเตต,

มนตยต (ยออมปรกษา)

จนต ธาต ลง เณ, ณย ปจจย ลง ต วตตมานา = จนเตต,จนตยต

(ยอมคด)

121๑๒๐

จ ธาต ลง นา ปจจย ลง ต วตตมานา = จนาต (ยอมกอ,

ยอมสงสม)

ล ธาต ลง นา ปจจย ลง ต วตตมานา = ลนาต (ยอมเกยว,

ยอมตด)

ญา ธาต ลง นา ปจจย ลง ต วตตมานา แปลง ญา เปน ชา

= ชานาต (ยอมร)

ผ ธาต ลง นา ปจจย ลง ต วตตมานา = ผนาต (ยอมฝด, ยอมโปรย)

๖. หมวด คห (ลง ณหา ปจจย คง ณหา ไว) มธาต ๑ ตว คอ

คห ธาต ลง ณหา ปจจย ลง ต วตตมานา ลบทสดธาต =

คณหาต (ยอมถอเอา)

๗. หมวด ตน ธาต (ลงโอ ปจจย คง โอ ไว) มธาต ๔ ตว คอ

ตน ธาต ลง โอ ปจจย ลง ต วตตมานา = ตโนต (ยอม

แผไป)

กร ธาต ลง โอ ปจจย ลง ต วตตมานา = กโรต (ยอม

ทา)

สกก ธาต ลง โอ ปจจย ลง ต วตตมานา = สกโกต

(ยอมอาจ)

๑๒๑

ชาคร ธาต ลง โอ ปจจย ลง ต วตตมานา = ชาคโรต

(ยอมตน)

๘. หมวด จร ธาต (ลง เณ ณย ปจจย ลบ ณ พฤทธตนธาต)

ม ธาต ๕ ตว คอ

จร ธาต ลง เณ, ณย ปจจย ลง ต วตตมานา = โจเรต, โจรยต

(ยอมลก)

ตกก ธาต ลง เณ, ณย ปจจย ลง ต วตตมานา =ตกเกต, ตกกยต

(ยอมตรก)

ลกข ธาต ลง เณ, ณย ปจจย ลง ต วตตมานา = ลกเขต,ลกขยต

(ยอมกาหนด)

มนต ธาต ลง เณ, ณย ปจจย ลง ต วตตมานา = มนเตต,

มนตยต (ยออมปรกษา)

จนต ธาต ลง เณ, ณย ปจจย ลง ต วตตมานา = จนเตต,จนตยต

(ยอมคด)

122๑๒๒

ธาตโดยยอ (ใหทอง)

ธาตมมากมาย แตเมอกลาวโดยยอ ม ๒ อยาง คอ

๑. สกมมธาต ธาตทเรยกหากรรม (คอสงทถกทา) เชอมดวยคา

วา ซง.... ไดความด เชน กโรต ยอมกระทา กมม ซงกรรม, ลภต ยอมได

ธน ซงทรพย เปนตน กร ธาต และ ลภ ธาต จดเปน สกมมธาต

๒. อกมมธาต ธาตทไมเรยกหากรรม เชอมดวยคาวา ซง.. ไมได

ความ หรอไมตองมคาวา ซง กไดความด เชน มรต ยอมตาย พยาธนา

เพราะความเจบ, คจฉต ยอมไป คาม สบาน เปนตน

มร ธาต และ คม ธาต จดเปน อกมมธาต แตถา คม ธาต แปลวา

ถง จงจดเปน สกมมธาต

อสธาต (ใหทอง)

อส ธาต ในความม, ความเปน ลงวภตตตางๆแลว ลบพยญชนะ

ตนธาตบาง ทสดธาตบาง แปลงวภตต เปนรปตางๆ ดงน

ต แปลงเปน ตถ ลบทสดธาต สาเรจรปเปน อตถ

อนต คงรป ลบตนธาต สาเรจรปเปน สนต

ส คงรป ลบทสดธาต สาเรจรปเปน อส

ถ แปลงเปน ตถ ลบทสดธาต สาเรจรปเปน อตถ

ม แปลงเปน มห ลบทสดธาต สาเรจรปเปน อมห

ม แปลงเปน มห ลบทสดธาต สาเรจรปเปน อมห

ต แปลงเปน ตถ ลบทสดธาต สาเรจรปเปน อตถ

๑๒๓

เอยย แปลงเปน อยา ลบตนธาต สาเรจรปเปน สยา

เอยย แปลงกบทงธาต สาเรจรปเปน อสส

เอยย แปลงกบทงธาต สาเรจรปเปน อสส

เอยย แปลงเปน อย ลบตนธาต สาเรจรปเปน สย

เอยยาส แปลงกบทงธาต สาเรจรปเปน อสส

เอยยาถ แปลงกบทงธาต สาเรจรปเปน อสสถ

เอยยาม แปลงกบทงธาต สาเรจรปเปน อสส

เอยยาม แปลงกบทงธาต สาเรจรปเปน อสสาม

อ คงรป ทฆะตนธาต สาเรจรปเปน อาส

อ คงรป ทฆะตนธาต สาเรจรปเปน อาส

ตถ คงรป ทฆะตนธาต สาเรจรปเปน อาสตถ

อ คงรป ทฆะตนธาต สาเรจรปเปน อาส

มหา คงรป ทฆะตนธาต สาเรจรปเปน อาสมหา

อธบายในกตตวาจก (ไมตองทอง)

๑. สระของธาตนนๆ ตองปลยนแปลง ดงน

ก. ธาตตวเดยว มสระ อ อ เปนทสด ใหแปลง อ อ เปน เอ แลว

แปลง เอ เปน อย เชน ส ก จ ภ ธาต แปลงเป เส เก เจ เภ บาง แลว

แปลงเปน สย กย จย บาง แลวแจกดวยวภตตนนๆ ตอไป

123๑๒๒

ธาตโดยยอ (ใหทอง)

ธาตมมากมาย แตเมอกลาวโดยยอ ม ๒ อยาง คอ

๑. สกมมธาต ธาตทเรยกหากรรม (คอสงทถกทา) เชอมดวยคา

วา ซง.... ไดความด เชน กโรต ยอมกระทา กมม ซงกรรม, ลภต ยอมได

ธน ซงทรพย เปนตน กร ธาต และ ลภ ธาต จดเปน สกมมธาต

๒. อกมมธาต ธาตทไมเรยกหากรรม เชอมดวยคาวา ซง.. ไมได

ความ หรอไมตองมคาวา ซง กไดความด เชน มรต ยอมตาย พยาธนา

เพราะความเจบ, คจฉต ยอมไป คาม สบาน เปนตน

มร ธาต และ คม ธาต จดเปน อกมมธาต แตถา คม ธาต แปลวา

ถง จงจดเปน สกมมธาต

อสธาต (ใหทอง)

อส ธาต ในความม, ความเปน ลงวภตตตางๆแลว ลบพยญชนะ

ตนธาตบาง ทสดธาตบาง แปลงวภตต เปนรปตางๆ ดงน

ต แปลงเปน ตถ ลบทสดธาต สาเรจรปเปน อตถ

อนต คงรป ลบตนธาต สาเรจรปเปน สนต

ส คงรป ลบทสดธาต สาเรจรปเปน อส

ถ แปลงเปน ตถ ลบทสดธาต สาเรจรปเปน อตถ

ม แปลงเปน มห ลบทสดธาต สาเรจรปเปน อมห

ม แปลงเปน มห ลบทสดธาต สาเรจรปเปน อมห

ต แปลงเปน ตถ ลบทสดธาต สาเรจรปเปน อตถ

๑๒๓

เอยย แปลงเปน อยา ลบตนธาต สาเรจรปเปน สยา

เอยย แปลงกบทงธาต สาเรจรปเปน อสส

เอยย แปลงกบทงธาต สาเรจรปเปน อสส

เอยย แปลงเปน อย ลบตนธาต สาเรจรปเปน สย

เอยยาส แปลงกบทงธาต สาเรจรปเปน อสส

เอยยาถ แปลงกบทงธาต สาเรจรปเปน อสสถ

เอยยาม แปลงกบทงธาต สาเรจรปเปน อสส

เอยยาม แปลงกบทงธาต สาเรจรปเปน อสสาม

อ คงรป ทฆะตนธาต สาเรจรปเปน อาส

อ คงรป ทฆะตนธาต สาเรจรปเปน อาส

ตถ คงรป ทฆะตนธาต สาเรจรปเปน อาสตถ

อ คงรป ทฆะตนธาต สาเรจรปเปน อาส

มหา คงรป ทฆะตนธาต สาเรจรปเปน อาสมหา

อธบายในกตตวาจก (ไมตองทอง)

๑. สระของธาตนนๆ ตองปลยนแปลง ดงน

ก. ธาตตวเดยว มสระ อ อ เปนทสด ใหแปลง อ อ เปน เอ แลว

แปลง เอ เปน อย เชน ส ก จ ภ ธาต แปลงเป เส เก เจ เภ บาง แลว

แปลงเปน สย กย จย บาง แลวแจกดวยวภตตนนๆ ตอไป

124๑๒๔

ข. ธาตตวเดยว มสระ อ อ เปนทสด ใหแปลง อ อ เปน โอ บาง

แลวแปลง โอ เปน อว เชน ภ ห ส ถ ธาต แปลงเปน โภ โห โส โถ

แลวแปลงเปน ภว หว สว ถว บาง แลวแจกดวยวภตตนนๆ ตอไป

ค. ธาต ๒ ตว สระตนธาตเปน อ อ ชอบแปลงเปน เอ เชน ภท

ลป ฉท เปน เภท เลป เฉท แลวแจกดวยวภตตนนๆ แตถาสระตนธาตม

ตวสะกด ใหคงไวอยางเดม ไมแปลงเปน เอ เชน อกข ภกข จนต ลกข

ใหคงไวอยางเดม ฯ

ฆ. ธาต ๒ ตว สระตนธาตเปน อ อ ชอบแปลงเปน โอ เชน ภช

รธ พธ แปลงเปน โภช โรธ โพธ แลวแจกดวยวภตนนๆ แตถาสระตนธาต

มตวสะกดหามแปลง ใหคงไวอยางเดม

๒. ลบ ห ปญจม บาง แตลบแลวอยาทฆะทสดธาต เชน คจฉาห,

คจฉ เปนตน

๓. เอยย สตตม ลบ อย เหลอ เอ บาง ใช เอถ อตตโนบทแทน

บาง แปลง เอยย เปน อา บาง เชน กยรา, แปลง เอยย กบ ญา ธาต

เปน ชญา บาง

๔. เอยยาม อตตมบรษ สตตมวภตต มกใช เอยย แทน

๕. ปโรกขา ไมคอยนยมใช เหนใชอยเฉพาะ อ อ ประถมบรษ

แปลงกบ พร ธาต เปน อาห อาห (กลาวแลว) เทานน

๖. อา หยตตน มกรสสะเปน อ ในธาตทงปวง

๑๒๕

๗. โอ มธยมบรษ หยตตน และ อชชตตน มทใชนอย ทานใช อ

อชชตตน แทน ในธาตทงปวง

๘. แปลง อ เปน อส บาง อส บาง เชน อทส อกรส เปนตน

๙. ลง อ อาคมหนาธาต ทประกอบดวย หยตตน อชชตตน และ

กาลาต-ปตต ฯ

๑๐. ลง อ อาคมหลงธาต ทประกอบดวย อชชตตน ภวสสนต

กาลา-ตปตตฯ

๑๑. ลง ส หลงธาตทประกอบดวย อชชตตน บาง

๑๒. ลง ห อาคมประจา ฐา ธาต แลวแจกดวยวภตตทวไป เชน

ตฏฐหต ตฏฐหส เปตนฯ

๑๓. อตตมบรษ ภวสสนต ใช สส อตตโนบทแทน สสาม

๑๔. สสต สสนต สสส สสถ สสาม สสาม ภวสสนต ลบ สส ทง

เหลอ ต อนต ส ถ ม ม แลวลงหลงธาตตอไปน

วส ธาต แปลงเปน วจฉ เชน วจฉต จกอย

วจ ธาต แปลงเปน วกข เชน วกขต จกกลาว

ลภ ธาต แปลงเปน ลจฉ เชน ลจฉต จกได

ทส ธาต แปลงเปน ทกข เชน ทกขต จกเหน

กร ธาต แปลงเปน กาห เชน กาหต จกทา

๑๕. รสสะ อา กาลาตปตต เปน อ ในธาตทงปวง

125๑๒๔

ข. ธาตตวเดยว มสระ อ อ เปนทสด ใหแปลง อ อ เปน โอ บาง

แลวแปลง โอ เปน อว เชน ภ ห ส ถ ธาต แปลงเปน โภ โห โส โถ

แลวแปลงเปน ภว หว สว ถว บาง แลวแจกดวยวภตตนนๆ ตอไป

ค. ธาต ๒ ตว สระตนธาตเปน อ อ ชอบแปลงเปน เอ เชน ภท

ลป ฉท เปน เภท เลป เฉท แลวแจกดวยวภตตนนๆ แตถาสระตนธาตม

ตวสะกด ใหคงไวอยางเดม ไมแปลงเปน เอ เชน อกข ภกข จนต ลกข

ใหคงไวอยางเดม ฯ

ฆ. ธาต ๒ ตว สระตนธาตเปน อ อ ชอบแปลงเปน โอ เชน ภช

รธ พธ แปลงเปน โภช โรธ โพธ แลวแจกดวยวภตนนๆ แตถาสระตนธาต

มตวสะกดหามแปลง ใหคงไวอยางเดม

๒. ลบ ห ปญจม บาง แตลบแลวอยาทฆะทสดธาต เชน คจฉาห,

คจฉ เปนตน

๓. เอยย สตตม ลบ อย เหลอ เอ บาง ใช เอถ อตตโนบทแทน

บาง แปลง เอยย เปน อา บาง เชน กยรา, แปลง เอยย กบ ญา ธาต

เปน ชญา บาง

๔. เอยยาม อตตมบรษ สตตมวภตต มกใช เอยย แทน

๕. ปโรกขา ไมคอยนยมใช เหนใชอยเฉพาะ อ อ ประถมบรษ

แปลงกบ พร ธาต เปน อาห อาห (กลาวแลว) เทานน

๖. อา หยตตน มกรสสะเปน อ ในธาตทงปวง

๑๒๕

๗. โอ มธยมบรษ หยตตน และ อชชตตน มทใชนอย ทานใช อ

อชชตตน แทน ในธาตทงปวง

๘. แปลง อ เปน อส บาง อส บาง เชน อทส อกรส เปนตน

๙. ลง อ อาคมหนาธาต ทประกอบดวย หยตตน อชชตตน และ

กาลาต-ปตต ฯ

๑๐. ลง อ อาคมหลงธาต ทประกอบดวย อชชตตน ภวสสนต

กาลา-ตปตตฯ

๑๑. ลง ส หลงธาตทประกอบดวย อชชตตน บาง

๑๒. ลง ห อาคมประจา ฐา ธาต แลวแจกดวยวภตตทวไป เชน

ตฏฐหต ตฏฐหส เปตนฯ

๑๓. อตตมบรษ ภวสสนต ใช สส อตตโนบทแทน สสาม

๑๔. สสต สสนต สสส สสถ สสาม สสาม ภวสสนต ลบ สส ทง

เหลอ ต อนต ส ถ ม ม แลวลงหลงธาตตอไปน

วส ธาต แปลงเปน วจฉ เชน วจฉต จกอย

วจ ธาต แปลงเปน วกข เชน วกขต จกกลาว

ลภ ธาต แปลงเปน ลจฉ เชน ลจฉต จกได

ทส ธาต แปลงเปน ทกข เชน ทกขต จกเหน

กร ธาต แปลงเปน กาห เชน กาหต จกทา

๑๕. รสสะ อา กาลาตปตต เปน อ ในธาตทงปวง

126๑๒๖

ปจจย (ใหทอง)

ปจจย คอ ศพทสาหรบประกอบหลงธาต เพอเปนเครองหมาย

วาจก จะกาหนดวาจกไดแมนยา ตองอาศยปจจย ม ๕ หมวด ตามวาจก

ดงน

๑. ในกตตวาจก มปจจย ๑๐ ตว คอ อ เอ ย ณ ณา นา ณหา โอ

เณ ณย ซงจดลงในธาต ๘ หมวดแลว

๒. ในกมมวาจก ลง ย ปจจย กบ อ อาคมหนา ย มรปเปน อย

เชน ปจยเต ภชยเต (ลง เต วตตมานา)

๓. ในภาววาจก ลง ย ปจจย และ เต วตตมานา มรปเปน ยเต

เชน ภยเต, มรยเต เปนตน

๔. ในเหตกตตวาจก ลงปจจย ๔ ตว คอ เณ ณย ณาเป

ณาปย เชน ปาเจต ปาจยต ปาจาเปต ปาจาปยต สพเพต สพพยต สพ

พาเปต สพพาปยต (ลบ ณ พฤทธตนธาต)

๕. ในเหตกมมวาจก ลงปจจย ๑๐ ตว ในกตตวาจกกอน แลวจง

ลง ณาเป ปจจย ย ปจจยอ อาคมหนา ย (มรปเปน อาปย) เชน ปา

จาปยเต สพพาปยเต ภชาปยเต โภชาปยเต เปนตน

๑๒๗

ปจจยพเศษ

๑. ปจจยทสาหรบประกอบกบธาตอก ๓ ตว คอ ข, ฉ, ส เปนไป

ในความปรารถนา ดงน

๑. ภช ธาต เปนไปในความกน ข ปจจย (ภช + ข = พภกข+ต)

= สาเรจรปเปน พภกขต ยอมปรารถนาจะกน

๒. ฆส ธาต เปนไปในความกน ฉ ปจจย (ฆส + ฉ = ชฆจฉ+ต)

= สาเรจรปเปน ชฆจฉต ยอมปรารถนาจะกน

๓. หร ธาต เปนไปในความนาไป ส ปจจย (หร + ส = ชคส+ ต)

สาเรจรปเปน ชคสต ยอมปรารถนาจะนาไป

๒. ปจจยทสาหรบประกอบดวยนามศพทใหเปนกรยาศพท ๒ ตว

อาย อย เปนไปในความประพฤต ดงน

จรายต ประพฤตชาอย (จร+อาย+ต)

ปตตยต ยอมประพฤตใหเปนเพยงดงบตร(ปตต+อย+ต) เปนตน

วาจก (ใหทอง)

วาจก คอ ก รยาศพท ทบอกประธาน สาเ รจมาจากธาต ท

ประกอบดวย วภตต กาล บท วจนะ บรษ ปจจย ม ๕ วาจก ตามชนด

แหงตวประธาน คอ

๑. กตตวาจก ๒. กมมวาจก

๓. ภาววาจก ๔. เหตกตตวาจก ๕. เหตกมมวาจก

127๑๒๖

ปจจย (ใหทอง)

ปจจย คอ ศพทสาหรบประกอบหลงธาต เพอเปนเครองหมาย

วาจก จะกาหนดวาจกไดแมนยา ตองอาศยปจจย ม ๕ หมวด ตามวาจก

ดงน

๑. ในกตตวาจก มปจจย ๑๐ ตว คอ อ เอ ย ณ ณา นา ณหา โอ

เณ ณย ซงจดลงในธาต ๘ หมวดแลว

๒. ในกมมวาจก ลง ย ปจจย กบ อ อาคมหนา ย มรปเปน อย

เชน ปจยเต ภชยเต (ลง เต วตตมานา)

๓. ในภาววาจก ลง ย ปจจย และ เต วตตมานา มรปเปน ยเต

เชน ภยเต, มรยเต เปนตน

๔. ในเหตกตตวาจก ลงปจจย ๔ ตว คอ เณ ณย ณาเป

ณาปย เชน ปาเจต ปาจยต ปาจาเปต ปาจาปยต สพเพต สพพยต สพ

พาเปต สพพาปยต (ลบ ณ พฤทธตนธาต)

๕. ในเหตกมมวาจก ลงปจจย ๑๐ ตว ในกตตวาจกกอน แลวจง

ลง ณาเป ปจจย ย ปจจยอ อาคมหนา ย (มรปเปน อาปย) เชน ปา

จาปยเต สพพาปยเต ภชาปยเต โภชาปยเต เปนตน

๑๒๗

ปจจยพเศษ

๑. ปจจยทสาหรบประกอบกบธาตอก ๓ ตว คอ ข, ฉ, ส เปนไป

ในความปรารถนา ดงน

๑. ภช ธาต เปนไปในความกน ข ปจจย (ภช + ข = พภกข+ต)

= สาเรจรปเปน พภกขต ยอมปรารถนาจะกน

๒. ฆส ธาต เปนไปในความกน ฉ ปจจย (ฆส + ฉ = ชฆจฉ+ต)

= สาเรจรปเปน ชฆจฉต ยอมปรารถนาจะกน

๓. หร ธาต เปนไปในความนาไป ส ปจจย (หร + ส = ชคส+ ต)

สาเรจรปเปน ชคสต ยอมปรารถนาจะนาไป

๒. ปจจยทสาหรบประกอบดวยนามศพทใหเปนกรยาศพท ๒ ตว

อาย อย เปนไปในความประพฤต ดงน

จรายต ประพฤตชาอย (จร+อาย+ต)

ปตตยต ยอมประพฤตใหเปนเพยงดงบตร(ปตต+อย+ต) เปนตน

วาจก (ใหทอง)

วาจก คอ ก รยาศพท ทบอกประธาน สาเ รจมาจากธาต ท

ประกอบดวย วภตต กาล บท วจนะ บรษ ปจจย ม ๕ วาจก ตามชนด

แหงตวประธาน คอ

๑. กตตวาจก ๒. กมมวาจก

๓. ภาววาจก ๔. เหตกตตวาจก ๕. เหตกมมวาจก

128๑๒๘

มรายละเอยด ดงน

๑. องค กตตา คอ ผทาเอง เปนประธานของกรยาใด กรยานน

เรยกวา กตตวาจก ฯ กตตวาจก ถาเปนสกมมธาต มองค ๓ คอ ๑. กตตา

๒. กมม ๓. กรยา เชน สโท โอทน ปจต อ.พอครว หงอย ซงขาวสก ฯ

ถาเปนอกมมธาต มองค ๒ คอ ๑. กตตา ๒. กรยา เชน โส ยาต อ.เขา

ไปอย เปนตน

๒. องค กมม คอ สงทถกทา เรยกวา วตตกมม เปนประธานของ

กรยาใด กรยานน เรยกวา กมมวาจกฯ กมมวาจก มองค ๓ คอ

๑. อนภหตกตตา ๒. วตตกมม ๓. กรยา เชน สเทน โอทโน ปจยเต

อ.ขาวสก อนพอครว หงอย (ใชสกมมธาตอยางเดยว)

๓. องค อนภหตกตตา เปนประธานของกรยาใด กรยานน

เรยกวา ภาววาจก ฯ ภาววาจก มองค ๒ คอ ๑. อนภหตกตตา ๒. กรยา

เชน เตน ภยเต อนเขา เปนอย (ใชอกมมธาตอยางเดยว)

๔. องค เหตกตตา คอ นามนามผบงคบ เปนประธานของกรยา

ใด กรยานนเรยกวา เหตกตตวาจก ฯ เหตกตตวาจก เปน สกมมธาต

มองค ๔ คอ ๑. เหตกตตา ๒. การตกมม ๓. กมม ๔. กรยา เชน สามโก

สท โอทน ปาเจต อ.นาย ยงพอครว ใหหงอย ซงขาวสก ฯ ถาเปน

อกมมธาต มองค ๓ คอ ๑. เหตกตตา ๒. การตกมม ๓. กรยา เชน

ลททโก หตถ มาเรต อ.นายพราน ยงชาง ใหตายอย เปนตน

๑๒๙

๕. องค เหตกมม คอ สงทถกเขาใชใหทา เปนประธานของกรยา

ใด กรยานนเรยกวา เหตกมมวาจก ฯ เหตกมมวาจก เปน สกมธาต

มองค ๔ คอ ๑. อนภหตกตตา ๒. การตกมม ๓. เหตกมม ๔. กรยา เชน

สามเกน สท โอทโน ปาจา-ปยเต อ. ขาวสก อนนาย ยงพอครว ใหหง

อย ฯ ถาเปนอกมมธาต มองค ๓ คอ ๑. อนภหตกตตา ๒. เหตกมม

๓. กรยา เชน พทเธน สทธมมปปโชโต ชาลา-ปยเต อ.ประทป อนโพลง

ทวคอพระสทธรรม อนพระพทธเจาใหโพลงอย เปนตน

129๑๒๘

มรายละเอยด ดงน

๑. องค กตตา คอ ผทาเอง เปนประธานของกรยาใด กรยานน

เรยกวา กตตวาจก ฯ กตตวาจก ถาเปนสกมมธาต มองค ๓ คอ ๑. กตตา

๒. กมม ๓. กรยา เชน สโท โอทน ปจต อ.พอครว หงอย ซงขาวสก ฯ

ถาเปนอกมมธาต มองค ๒ คอ ๑. กตตา ๒. กรยา เชน โส ยาต อ.เขา

ไปอย เปนตน

๒. องค กมม คอ สงทถกทา เรยกวา วตตกมม เปนประธานของ

กรยาใด กรยานน เรยกวา กมมวาจกฯ กมมวาจก มองค ๓ คอ

๑. อนภหตกตตา ๒. วตตกมม ๓. กรยา เชน สเทน โอทโน ปจยเต

อ.ขาวสก อนพอครว หงอย (ใชสกมมธาตอยางเดยว)

๓. องค อนภหตกตตา เปนประธานของกรยาใด กรยานน

เรยกวา ภาววาจก ฯ ภาววาจก มองค ๒ คอ ๑. อนภหตกตตา ๒. กรยา

เชน เตน ภยเต อนเขา เปนอย (ใชอกมมธาตอยางเดยว)

๔. องค เหตกตตา คอ นามนามผบงคบ เปนประธานของกรยา

ใด กรยานนเรยกวา เหตกตตวาจก ฯ เหตกตตวาจก เปน สกมมธาต

มองค ๔ คอ ๑. เหตกตตา ๒. การตกมม ๓. กมม ๔. กรยา เชน สามโก

สท โอทน ปาเจต อ.นาย ยงพอครว ใหหงอย ซงขาวสก ฯ ถาเปน

อกมมธาต มองค ๓ คอ ๑. เหตกตตา ๒. การตกมม ๓. กรยา เชน

ลททโก หตถ มาเรต อ.นายพราน ยงชาง ใหตายอย เปนตน

๑๒๙

๕. องค เหตกมม คอ สงทถกเขาใชใหทา เปนประธานของกรยา

ใด กรยานนเรยกวา เหตกมมวาจก ฯ เหตกมมวาจก เปน สกมธาต

มองค ๔ คอ ๑. อนภหตกตตา ๒. การตกมม ๓. เหตกมม ๔. กรยา เชน

สามเกน สท โอทโน ปาจา-ปยเต อ. ขาวสก อนนาย ยงพอครว ใหหง

อย ฯ ถาเปนอกมมธาต มองค ๓ คอ ๑. อนภหตกตตา ๒. เหตกมม

๓. กรยา เชน พทเธน สทธมมปปโชโต ชาลา-ปยเต อ.ประทป อนโพลง

ทวคอพระสทธรรม อนพระพทธเจาใหโพลงอย เปนตน

130๑๓๐

แผนผงแตงวาจกอาขยาต

๑. กตต

วาจก

สกมม

ธาต

กตตา กมม กรยา

ลงปจจย ๑๐ ตว

+ วภตต ส – โย อ – โย

อกมม

ธาต

กตตา กมม กรยา

ลงปจจย ๑๐ ตว

+ วภตต ส – โย

๒. กมม

วาจก

สกมม

ธาต

อนภ

หตกตตา วตตกมม กรยา (ลง อย) +

วภตต นา – ห ส – โย

๓.

เหตกตต

วาจก

สกมม

ธาต

เหตกต

ตา

การ

ตกมม กมม กรยา

ลง (เณ, ณย,

ณาเป, ณาปย)

+ วภตต

ส – โย อ – โย อ – โย

อกมม

ธาต

เหตกตตา การตกมม

ส – โย อ – โย

๔. เหต

กมม

วาจก

สกมม

ธาต

อนภ

หตกตตา การ

ตกมม วตต

กมม กรยา ลงปจจย

๑๐ ตว

นาเป + อ + ย =

อาปย

+ วภตต

นา – ห อ – โย ส – โย

อกมม

ธาต

อนภ

หตกตตา วตตกมม

นา – ห ส – โย

๑๓๑

๕. ภาว

วาจก

อกมม

ธาต

อนภหตกตตา กรยา ลง ยเต

นา – ห

แผนผงแตงวาจกอาขยาต (อกแบบ)

๑. กตตวาจก อ. ซง กรยา (ลงปจจย

๑๐ ตว) ส – โย อ – โย

๒. กมมวาจก อน อ.

กรยา (ลง อย) นา – ห ส – โย

๓. เหตกตตวาจก อ. ยง ซง กรยา (ลง เณ, ณย,

ณาเป, ณาปย) ส – โย อ – โย อ – โย

๔. เหตกมมวาจก อน ยง อ.

กรยา (ลง อาปย) นา – ห อ – โย ส – โย

๕. ภาววาจก อน

กรยา (ลง ยเต) นา – ห

131๑๓๐

แผนผงแตงวาจกอาขยาต

๑. กตต

วาจก

สกมม

ธาต

กตตา กมม กรยา

ลงปจจย ๑๐ ตว

+ วภตต ส – โย อ – โย

อกมม

ธาต

กตตา กมม กรยา

ลงปจจย ๑๐ ตว

+ วภตต ส – โย

๒. กมม

วาจก

สกมม

ธาต

อนภ

หตกตตา วตตกมม กรยา (ลง อย) +

วภตต นา – ห ส – โย

๓.

เหตกตต

วาจก

สกมม

ธาต

เหตกต

ตา

การ

ตกมม กมม กรยา

ลง (เณ, ณย,

ณาเป, ณาปย)

+ วภตต

ส – โย อ – โย อ – โย

อกมม

ธาต

เหตกตตา การตกมม

ส – โย อ – โย

๔. เหต

กมม

วาจก

สกมม

ธาต

อนภ

หตกตตา การ

ตกมม วตต

กมม กรยา ลงปจจย

๑๐ ตว

นาเป + อ + ย =

อาปย

+ วภตต

นา – ห อ – โย ส – โย

อกมม

ธาต

อนภ

หตกตตา วตตกมม

นา – ห ส – โย

๑๓๑

๕. ภาว

วาจก

อกมม

ธาต

อนภหตกตตา กรยา ลง ยเต

นา – ห

แผนผงแตงวาจกอาขยาต (อกแบบ)

๑. กตตวาจก อ. ซง กรยา (ลงปจจย

๑๐ ตว) ส – โย อ – โย

๒. กมมวาจก อน อ.

กรยา (ลง อย) นา – ห ส – โย

๓. เหตกตตวาจก อ. ยง ซง กรยา (ลง เณ, ณย,

ณาเป, ณาปย) ส – โย อ – โย อ – โย

๔. เหตกมมวาจก อน ยง อ.

กรยา (ลง อาปย) นา – ห อ – โย ส – โย

๕. ภาววาจก อน

กรยา (ลง ยเต) นา – ห

132๑๓๒

ตวอยาง

๑. กตตวาจก - สกมมธาต = สโท โอทน ปจต ฯ

อ.พอครว หงอย ซงขาวสก

-อกมมธาต = โส ยาต, ปรโส คจฉต ฯ

อ.เขา ไปอย, อ.บรษ ยอมไป

๒. กมมวาจก -สกมมธาต = สเทน โอทโน ปจยเต ฯ

อ.ขาวสก อนพอครว หงอย

๓. เหตกต ฯ - สกมมธาต = สามโก สท โอทน ปาเจต ฯ

อ.นาย ยงพอครว ใหหงอย ซงขาวสก

-อกมมธาต = ลททโก หตถ มาเรต ฯ

อ.นายพราน ยงชาง ใหตายอย

๔. เหตกม ฯ - สกมมธาต= สามเกน สท โอทโน ปาจาปยเต ฯ

อ.ขาวสก อนนาย ยงพอครว ใหหงอย

- อกมมธาต = ลททเกน หตถ มาราปยเต ฯ

อ.ชาง อนนายพราน ใหตายอย

๕. ภาววาจก - อกมมธาต = เตน ภยเต ฯ

อนเขา เปนอย

จบอาขยาต

๑๓๓

กตก

(ใหทอง)

กตก คอ ศพททสาเรจมาจาก ธาตทประกอบดวยปจจยกตก ม

๒ อยาง คอ

๑. กรยากตก ๒. นามกตก

กรยากตก

ศพทกตกทใชในพากย เหมอนกรยาอาขยาต เรยกวา กรยากตก

ประกอบดวย ลงค วจนะ วภตต เหมอน นามนาม และประกอบดวย

กาล ธาต วาจก ปจจย เหมอน อาขยาต

กาลในกรยากตก

กาล คอ เวลากระทาของกรยานนๆ ในกรยากตก แบงกาลโดย

ยอเปน ๒ คอ ๑. ปจจบนกาล ๒. อดตกาล

ปจจบนกาล แบงออกเปน ๒ คอ

๑. ปจจบนแท แปลวา อย

๒. ปจจบนใกลอนาคต แปลวา เมอ

ปจจบนทง ๒ น หมายรดวย อนต มาน ปจจย ซงแปลวา อย และ เมอ

133๑๓๒

ตวอยาง

๑. กตตวาจก - สกมมธาต = สโท โอทน ปจต ฯ

อ.พอครว หงอย ซงขาวสก

-อกมมธาต = โส ยาต, ปรโส คจฉต ฯ

อ.เขา ไปอย, อ.บรษ ยอมไป

๒. กมมวาจก -สกมมธาต = สเทน โอทโน ปจยเต ฯ

อ.ขาวสก อนพอครว หงอย

๓. เหตกต ฯ - สกมมธาต = สามโก สท โอทน ปาเจต ฯ

อ.นาย ยงพอครว ใหหงอย ซงขาวสก

-อกมมธาต = ลททโก หตถ มาเรต ฯ

อ.นายพราน ยงชาง ใหตายอย

๔. เหตกม ฯ - สกมมธาต= สามเกน สท โอทโน ปาจาปยเต ฯ

อ.ขาวสก อนนาย ยงพอครว ใหหงอย

- อกมมธาต = ลททเกน หตถ มาราปยเต ฯ

อ.ชาง อนนายพราน ใหตายอย

๕. ภาววาจก - อกมมธาต = เตน ภยเต ฯ

อนเขา เปนอย

จบอาขยาต

๑๓๓

กตก

(ใหทอง)

กตก คอ ศพททสาเรจมาจาก ธาตทประกอบดวยปจจยกตก ม

๒ อยาง คอ

๑. กรยากตก ๒. นามกตก

กรยากตก

ศพทกตกทใชในพากย เหมอนกรยาอาขยาต เรยกวา กรยากตก

ประกอบดวย ลงค วจนะ วภตต เหมอน นามนาม และประกอบดวย

กาล ธาต วาจก ปจจย เหมอน อาขยาต

กาลในกรยากตก

กาล คอ เวลากระทาของกรยานนๆ ในกรยากตก แบงกาลโดย

ยอเปน ๒ คอ ๑. ปจจบนกาล ๒. อดตกาล

ปจจบนกาล แบงออกเปน ๒ คอ

๑. ปจจบนแท แปลวา อย

๒. ปจจบนใกลอนาคต แปลวา เมอ

ปจจบนทง ๒ น หมายรดวย อนต มาน ปจจย ซงแปลวา อย และ เมอ

134๑๓๔

อดตกาล แบงออกเปน ๒ คอ

๑. อดตกาลลวงแลว แปลวา .....แลว

๒. อดตกาลลวงเสรจแลว แปลวา ครน.....แลว

อดตกาลทง ๒ น หมายรดวย ตวนต ตาว ต ตน ตวา ตวาน

ปจจย ซงแปลวา ....แลว และครน......แลว

- ปจจยพเศษ ๒ ตว คอ อนย และ ตพพ ไมไดหมายกาลอะไร ใช

บอกความจาเปน แปลวา พง

ปจจย ในกรยากตก ๑๐ ตว

ป จ จ ย ใ น ก ร ย า ก ต ก ม ๑ ๐ ต ว แ บ ง เ ป น ๓ ห ม ว ด

เปนเครองหมาย กาล และวาจก ดงน

๑ . ห มว ด ก ต ป จ จ ย ม ๓ ต ว ค อ อ น ต ตว น ต ต า ว

เปนเครองหมาย กตตวาจก และ เหตกตตวาจก

(อนต แปลวา อย, เมอ บอกปจจบนกาล ตวนต ตาว แปลวา ...

แลว, ครน....แลว บอกอดตกาล)

๒. หมวด กจจปจจย ม ๒ ตว คอ อนย และ ตพพ (แปลวา พง

ไมบอกกาลอะไร)

๓. หมวด กตกจจปจจย ม ๕ ตว คอ มาน ต ตน ตวา ตวาน

เปนเครองหมายวาจกทง ๕ (มาน แปลวา อย, เมอ บอกปจจบนกาลฯ

ต แปลวา แลว ฯ ตน ตวา ตวาน แปลวา .....แลว , ครน...แลว บอกอดต

กาล)

๑๓๕

วธประกอบปจจย

ปจจยในกรยากตก มหนาทประกอบกบธาต เพอบอกกาล และ

เปนเครองหมายของวาจก มวธประกอบดงน

อนต ปจจย (แปลวา อย และ เมอ) มขอกาหนด ดงน

๑. ในกตตวาจก ถาลงหลงธาตทง ๘ หมวด ใหลงปจจยประจา

หมวดธาต ๑๐ ตวนนกอน เชน คจฉนโต รนธนโต ทพพนโต สณนโต

กโรนโต คณหนโต เปนตน (ปจจยเนองดวน ณ ใหลบ ณ ทฆะตนธาต

เสมอ)

ถาลงหลงธาตทวไป ใหลงหลง อ หรอ เอ ปจจยกอน เชน

วทนโต กเถนโต เปนตน

๒. ในเหตกตตวาจก จะเปนธาตอะไรกตามใหลง เณ และ ณาเป

ปจจย ประจาวาจก ตวใดตวหนง เชน ปาเจนโต ปาจาเปนโต โภเชนโต

โภชาเปนโต เปนตน

แตถาเปนธาต ๘ หมวด ใหลงปจจยประจาหมวดธาตกอนกได

เชน สพพาเปนโต สณาเปนโต ชานาเปนโต เปนตน

๓. ถาเปนธาตตวดยว นยมทาใหเปน ๒ ตวกอน โดยการแปลง

สระ ดงน คอ ธาตทม อ อ ใหแปลงเปน ย และ อ อ ใหแปลงเปน ว และ

ลงปจจยเพมเตม เชน ภ = ภวนโต ภาวาเปนโต, ส= สยนโต สายาเปนโต

, หรอถาคงธาตไวใหลงปจจยประจาหมวดธาตกอน เชน ส = สณนโต

สณาเปนโต, ช = ชนนโต ชนาเปนโต เปนตน

135๑๓๔

อดตกาล แบงออกเปน ๒ คอ

๑. อดตกาลลวงแลว แปลวา .....แลว

๒. อดตกาลลวงเสรจแลว แปลวา ครน.....แลว

อดตกาลทง ๒ น หมายรดวย ตวนต ตาว ต ตน ตวา ตวาน

ปจจย ซงแปลวา ....แลว และครน......แลว

- ปจจยพเศษ ๒ ตว คอ อนย และ ตพพ ไมไดหมายกาลอะไร ใช

บอกความจาเปน แปลวา พง

ปจจย ในกรยากตก ๑๐ ตว

ป จ จ ย ใ น ก ร ย า ก ต ก ม ๑ ๐ ต ว แ บ ง เ ป น ๓ ห ม ว ด

เปนเครองหมาย กาล และวาจก ดงน

๑ . ห มว ด ก ต ป จ จ ย ม ๓ ต ว ค อ อ น ต ตว น ต ต า ว

เปนเครองหมาย กตตวาจก และ เหตกตตวาจก

(อนต แปลวา อย, เมอ บอกปจจบนกาล ตวนต ตาว แปลวา ...

แลว, ครน....แลว บอกอดตกาล)

๒. หมวด กจจปจจย ม ๒ ตว คอ อนย และ ตพพ (แปลวา พง

ไมบอกกาลอะไร)

๓. หมวด กตกจจปจจย ม ๕ ตว คอ มาน ต ตน ตวา ตวาน

เปนเครองหมายวาจกทง ๕ (มาน แปลวา อย, เมอ บอกปจจบนกาลฯ

ต แปลวา แลว ฯ ตน ตวา ตวาน แปลวา .....แลว , ครน...แลว บอกอดต

กาล)

๑๓๕

วธประกอบปจจย

ปจจยในกรยากตก มหนาทประกอบกบธาต เพอบอกกาล และ

เปนเครองหมายของวาจก มวธประกอบดงน

อนต ปจจย (แปลวา อย และ เมอ) มขอกาหนด ดงน

๑. ในกตตวาจก ถาลงหลงธาตทง ๘ หมวด ใหลงปจจยประจา

หมวดธาต ๑๐ ตวนนกอน เชน คจฉนโต รนธนโต ทพพนโต สณนโต

กโรนโต คณหนโต เปนตน (ปจจยเนองดวน ณ ใหลบ ณ ทฆะตนธาต

เสมอ)

ถาลงหลงธาตทวไป ใหลงหลง อ หรอ เอ ปจจยกอน เชน

วทนโต กเถนโต เปนตน

๒. ในเหตกตตวาจก จะเปนธาตอะไรกตามใหลง เณ และ ณาเป

ปจจย ประจาวาจก ตวใดตวหนง เชน ปาเจนโต ปาจาเปนโต โภเชนโต

โภชาเปนโต เปนตน

แตถาเปนธาต ๘ หมวด ใหลงปจจยประจาหมวดธาตกอนกได

เชน สพพาเปนโต สณาเปนโต ชานาเปนโต เปนตน

๓. ถาเปนธาตตวดยว นยมทาใหเปน ๒ ตวกอน โดยการแปลง

สระ ดงน คอ ธาตทม อ อ ใหแปลงเปน ย และ อ อ ใหแปลงเปน ว และ

ลงปจจยเพมเตม เชน ภ = ภวนโต ภาวาเปนโต, ส= สยนโต สายาเปนโต

, หรอถาคงธาตไวใหลงปจจยประจาหมวดธาตกอน เชน ส = สณนโต

สณาเปนโต, ช = ชนนโต ชนาเปนโต เปนตน

136๑๓๖

ตวอยางทใชในทง ๓ ลงค

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

กตตวาจก คจฉนโต คจฉนต คจฉนต

เหตกตตวาจก คจฉาเปนโต คจฉาเปนต คจฉาเปนต

ตวนต ปจจย (แปลวา แลว, ครน....แลว) มขอกาหนด ดงน

๑. กตตวาจก ถาธาตตวเดยวใหคงธาตไว แลวตอดวย ตวนต เชน

สตวา, หตวา (ไมมจดท ต) แจกตามแบบ ภควนต

ถาเปนธาต ๒ ตว ใหลบทสดธาต ซอน ต เชน กร = กตตวา,

ภช = ภตตวา เปนตน

๒. ในเหตกตตวาจก ใหลง ณย และ ณาปย ปจจย ถาเปนธาต ๘

หมวด ใหลงปจจยประจาหมวดดวย ถาเปนธาตตวเดยว ใหทาเปน ๒ ตว

แลวลง อ อาคม ทสดดวย เชน ปาจยตวา ปาจาปยตวา สพพาปยตวา

ภาวาปยตวา สณาปยตวา เปนตน

ตวอยางทใชในทง ๓ ลงค

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

กตตวาจก สตวา สตวต สตวา

เหตกตตวาจก สณาปยตวา สณาปยตวต สณาปยตวา

๑๓๗

ตาว ปจจย (แปลวา แลว, ครน....แลว) มขอกาหนด เหมอน

ตวนต ปจจย ทงในในกตตวาจก และ เหตกตตวาจก

ตวอยางทใชในทง ๓ ลงค

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

กตตวาจก สตาว สตาวน สตาว

เหตกตตวาจก สณาปยตาว สณาปยตาวน สณาปยตาว

อนย (แปลวา พง) มขอกาหนด ดงน

๑. ในกมมวาจก ถาเปนธาตตวเดยว ใหทาเปน ๒ ตว ถาเปนธาต

๒ ตว ใหคงธาตไว แลวตามดวย อนย เชน ภ = ภวนโย ส = สวนโย ปจ

= ปจนโย ลภ = ลภนโย เปนตน

ถาธาต ม ม และ ร เปนทสด ใหแปลง น เปน ณ เชน รม =

รมณโย มร = มรณโย เปนตน

๒. ในเหตกมมวาจก ใหลง ณาเป ปจจย และปจจยประจาหมวด

ธาตกได เชน ปาจาปนโย สณาปนโย เปนตน (ในลงคทง ๓ มรปเปน

อนโย อนยา อนย)

137๑๓๖

ตวอยางทใชในทง ๓ ลงค

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

กตตวาจก คจฉนโต คจฉนต คจฉนต

เหตกตตวาจก คจฉาเปนโต คจฉาเปนต คจฉาเปนต

ตวนต ปจจย (แปลวา แลว, ครน....แลว) มขอกาหนด ดงน

๑. กตตวาจก ถาธาตตวเดยวใหคงธาตไว แลวตอดวย ตวนต เชน

สตวา, หตวา (ไมมจดท ต) แจกตามแบบ ภควนต

ถาเปนธาต ๒ ตว ใหลบทสดธาต ซอน ต เชน กร = กตตวา,

ภช = ภตตวา เปนตน

๒. ในเหตกตตวาจก ใหลง ณย และ ณาปย ปจจย ถาเปนธาต ๘

หมวด ใหลงปจจยประจาหมวดดวย ถาเปนธาตตวเดยว ใหทาเปน ๒ ตว

แลวลง อ อาคม ทสดดวย เชน ปาจยตวา ปาจาปยตวา สพพาปยตวา

ภาวาปยตวา สณาปยตวา เปนตน

ตวอยางทใชในทง ๓ ลงค

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

กตตวาจก สตวา สตวต สตวา

เหตกตตวาจก สณาปยตวา สณาปยตวต สณาปยตวา

๑๓๗

ตาว ปจจย (แปลวา แลว, ครน....แลว) มขอกาหนด เหมอน

ตวนต ปจจย ทงในในกตตวาจก และ เหตกตตวาจก

ตวอยางทใชในทง ๓ ลงค

ปลงค อตถลงค นปสกลงค

กตตวาจก สตาว สตาวน สตาว

เหตกตตวาจก สณาปยตาว สณาปยตาวน สณาปยตาว

อนย (แปลวา พง) มขอกาหนด ดงน

๑. ในกมมวาจก ถาเปนธาตตวเดยว ใหทาเปน ๒ ตว ถาเปนธาต

๒ ตว ใหคงธาตไว แลวตามดวย อนย เชน ภ = ภวนโย ส = สวนโย ปจ

= ปจนโย ลภ = ลภนโย เปนตน

ถาธาต ม ม และ ร เปนทสด ใหแปลง น เปน ณ เชน รม =

รมณโย มร = มรณโย เปนตน

๒. ในเหตกมมวาจก ใหลง ณาเป ปจจย และปจจยประจาหมวด

ธาตกได เชน ปาจาปนโย สณาปนโย เปนตน (ในลงคทง ๓ มรปเปน

อนโย อนยา อนย)

138๑๓๘

ตพพ (แปลวา พง) มขอกาหนด ดงน

๑. ในกมมวาจก และ ภาววาจก ถาเปนธาตตวเดยว ใหคงธาตใว

ตามดวย ตพพ ปจจย เชน ทาตพพ ญาตพพ สตพพ หรอจะทาใหเปน

ธาต ๒ ตว แลวลง อ อาคม เชน ภ = ภวตพโพ, ส = สยตพโพ

ถาเปนธาต ๒ ตว ใหคงธาตไว ลง อ อาคม เชน ปจตพโพ ลภตพ

โพ เปนตน หรอถาลบทสดธาต ใหซอน ต เชน วท = วตตพ โพ

ภช = ภตตพโพ หรอแปลงเปนอยางอนไดบางบางตว เชน กร =

กาตพโพ (ในลงคทง ๓ มรปเปน ตพโพ ตพพา ตพพ)

มาน ปจจย (แปลวา อย, เมอ) เปนได ๔ วาจก มขอกาหนด

ดงน

๑. ในกตตวาจก ถาเปนธาตตวเดยว ใหทาเปน ๒ ตว แลวลง

ปจจยประจาหมวดธาต เชน ภ = ภวมาโน ส = สยมาโน เปนตน ถาเปน

ธาต ๒ ตว ใน ๘ หมวด ใหลงปจจยประจาหมวดธาต ๑๐ ตวกอน เชน

คจฉมาโน รนธมาโน ทพพมาโน สณมาโน คยหมาโน กรมาโน (ลบโอ)

ถานอกจากธาต ๘ หมวด ใหลง อ และ ย ปจจย เชน วทมาโน อปชชมา

โน (อ+ปท+ย+มาน) เปนตน

๒. ในกมมวาจก ถาเปนธาต ๒ ตว ใหคงธาตไว ลง ย ปจจย อ

อาคม หนา ย เหมอนในอาขยาต เชน ปจยมาโน ลภยมาโน กรยมาโน

เปนตน แตถาลง ย ปจจย แลวแปลง ย กบทสดธาตเปนอยางอน ไมตอง

๑๓๙

ลง อ อาคม เชน ปจ+ย+มาน = ปจจมาโน ลภ+ย+มาน = ลพภมาโน

เปนตน ธาตตวเดยวใหทาเปน ๒ ตว แลวใชหลกการเดยวกน

๓. ในเหตกมมวาจก ใหลง ณย ปจจย และ ณาปย ปจจย เปน

ปาจยมาโน ปาจาปยมาโน การยมาโน การาปยมาโน ภาวยมาโน

ภาวาปยมาโน เปนตน

๔. ในเหตกมมวาจก ใหลงปจจย ๑๐ ตวนนกอน แลวลง ณาเป

และ ย ปจจย กบ อ อาคม หนา ย มรปเปน อาปย เชน ภาวาปยมาโน

การาปยมาโน เปนตน

ตวอยางการใชในลงค ทง ๓ คอ

ปลงค อตถลงค นปสกลงค คาแปล

กตต. ภวมาโน ภวมานา ภวมาน มอย,เปนอย

กมม. กรยมาโน กรยมานา กรยมาน (อนเขา)

กระทาอย

เหตกตต. การยมาโน การยมานา การยมาน (ยงบคคล)

ใหกระทาอย

เหตกมม. การาปยมาโน การาปยมานา การาปยมาน (อนเขา ยง

บคคล)ให

กระทาอย

139๑๓๘

ตพพ (แปลวา พง) มขอกาหนด ดงน

๑. ในกมมวาจก และ ภาววาจก ถาเปนธาตตวเดยว ใหคงธาตใว

ตามดวย ตพพ ปจจย เชน ทาตพพ ญาตพพ สตพพ หรอจะทาใหเปน

ธาต ๒ ตว แลวลง อ อาคม เชน ภ = ภวตพโพ, ส = สยตพโพ

ถาเปนธาต ๒ ตว ใหคงธาตไว ลง อ อาคม เชน ปจตพโพ ลภตพ

โพ เปนตน หรอถาลบทสดธาต ใหซอน ต เชน วท = วตตพ โพ

ภช = ภตตพโพ หรอแปลงเปนอยางอนไดบางบางตว เชน กร =

กาตพโพ (ในลงคทง ๓ มรปเปน ตพโพ ตพพา ตพพ)

มาน ปจจย (แปลวา อย, เมอ) เปนได ๔ วาจก มขอกาหนด

ดงน

๑. ในกตตวาจก ถาเปนธาตตวเดยว ใหทาเปน ๒ ตว แลวลง

ปจจยประจาหมวดธาต เชน ภ = ภวมาโน ส = สยมาโน เปนตน ถาเปน

ธาต ๒ ตว ใน ๘ หมวด ใหลงปจจยประจาหมวดธาต ๑๐ ตวกอน เชน

คจฉมาโน รนธมาโน ทพพมาโน สณมาโน คยหมาโน กรมาโน (ลบโอ)

ถานอกจากธาต ๘ หมวด ใหลง อ และ ย ปจจย เชน วทมาโน อปชชมา

โน (อ+ปท+ย+มาน) เปนตน

๒. ในกมมวาจก ถาเปนธาต ๒ ตว ใหคงธาตไว ลง ย ปจจย อ

อาคม หนา ย เหมอนในอาขยาต เชน ปจยมาโน ลภยมาโน กรยมาโน

เปนตน แตถาลง ย ปจจย แลวแปลง ย กบทสดธาตเปนอยางอน ไมตอง

๑๓๙

ลง อ อาคม เชน ปจ+ย+มาน = ปจจมาโน ลภ+ย+มาน = ลพภมาโน

เปนตน ธาตตวเดยวใหทาเปน ๒ ตว แลวใชหลกการเดยวกน

๓. ในเหตกมมวาจก ใหลง ณย ปจจย และ ณาปย ปจจย เปน

ปาจยมาโน ปาจาปยมาโน การยมาโน การาปยมาโน ภาวยมาโน

ภาวาปยมาโน เปนตน

๔. ในเหตกมมวาจก ใหลงปจจย ๑๐ ตวนนกอน แลวลง ณาเป

และ ย ปจจย กบ อ อาคม หนา ย มรปเปน อาปย เชน ภาวาปยมาโน

การาปยมาโน เปนตน

ตวอยางการใชในลงค ทง ๓ คอ

ปลงค อตถลงค นปสกลงค คาแปล

กตต. ภวมาโน ภวมานา ภวมาน มอย,เปนอย

กมม. กรยมาโน กรยมานา กรยมาน (อนเขา)

กระทาอย

เหตกตต. การยมาโน การยมานา การยมาน (ยงบคคล)

ใหกระทาอย

เหตกมม. การาปยมาโน การาปยมานา การาปยมาน (อนเขา ยง

บคคล)ให

กระทาอย

140๑๔๐

ต ปจจย (แปลวา แลว) เปนได ๔ วาจก มขอกาหนดดงน

๑. ลงหลงธาต ทม ม , น และ ร เปนทสด ใหลบทสดธาต เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

คม ต คโต ไปแลว กตตวาจก

รม ต รโต ยนดแลว กตตวาจก

ขน ต ขโต (อนเขา)ขดแลว กมมวาจก

หน ต หโต (อนเขา)ฆาแลว กมมวาจก

กร ต กโต (อนเขา)กระทาแลว กมมวาจก

มร ต มโต ตายแลว กตตวาจก

๒. ลงหลงธาต ทม จช และ ป เปนทสด ลบทสดธาต ซอน ต เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

วจ ต วตโต สงดแลว กตตวาจก

สจ ต สตโต (อนเขา) รดแลว กมมวาจก

ภช ต ภตโต (อนเขา)กนแลว กมมวาจก

จช ต จตโต (อนเขา)สละแลว กมมวาจก

คป ต คตโต (อนเขา)คมครองแลว กมมวาจก

ตป ต ตตโต รอนแลว กตตวาจก

๑๔๑

๓. ลงหลงธาตทม ท เปนทสด และอยหนา ใหแปลง ต เปน นน

แลวลบทสดธาต เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

ฉท ต ฉนโน (อนเขา)มงแลว กมมวาจก

สท ต สนโน จมแลว กตตวาจก

ภท ต ภนโน แตกแลว กตตวาจก

รท ต รนโน รองไหแลว กตตวาจก

ฉท ต ฉนโน (อนเขา)ตดแลว กมมวาจก

ทา ต+อ ทนโน (อนเขา)ใหแลว กมมวาจก

๔. ลงหลงธาตทม ร เปนทสด แปลง ต เปน ณณ แลวลบทสด

ธาต เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

ชร ต ชณโณ แกแลว กตตวาจก

ตร ต ตณโณ(แปลง อ เปน อ) ขามแลว กตตวาจก

ปร ต ปณโณ เตมแลว กตตวาจก

141๑๔๐

ต ปจจย (แปลวา แลว) เปนได ๔ วาจก มขอกาหนดดงน

๑. ลงหลงธาต ทม ม , น และ ร เปนทสด ใหลบทสดธาต เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

คม ต คโต ไปแลว กตตวาจก

รม ต รโต ยนดแลว กตตวาจก

ขน ต ขโต (อนเขา)ขดแลว กมมวาจก

หน ต หโต (อนเขา)ฆาแลว กมมวาจก

กร ต กโต (อนเขา)กระทาแลว กมมวาจก

มร ต มโต ตายแลว กตตวาจก

๒. ลงหลงธาต ทม จช และ ป เปนทสด ลบทสดธาต ซอน ต เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

วจ ต วตโต สงดแลว กตตวาจก

สจ ต สตโต (อนเขา) รดแลว กมมวาจก

ภช ต ภตโต (อนเขา)กนแลว กมมวาจก

จช ต จตโต (อนเขา)สละแลว กมมวาจก

คป ต คตโต (อนเขา)คมครองแลว กมมวาจก

ตป ต ตตโต รอนแลว กตตวาจก

๑๔๑

๓. ลงหลงธาตทม ท เปนทสด และอยหนา ใหแปลง ต เปน นน

แลวลบทสดธาต เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

ฉท ต ฉนโน (อนเขา)มงแลว กมมวาจก

สท ต สนโน จมแลว กตตวาจก

ภท ต ภนโน แตกแลว กตตวาจก

รท ต รนโน รองไหแลว กตตวาจก

ฉท ต ฉนโน (อนเขา)ตดแลว กมมวาจก

ทา ต+อ ทนโน (อนเขา)ใหแลว กมมวาจก

๔. ลงหลงธาตทม ร เปนทสด แปลง ต เปน ณณ แลวลบทสด

ธาต เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

ชร ต ชณโณ แกแลว กตตวาจก

ตร ต ตณโณ(แปลง อ เปน อ) ขามแลว กตตวาจก

ปร ต ปณโณ เตมแลว กตตวาจก

142๑๔๒

๕. ลงหลงธาตทม ส เปนทสด แปลง ต เปน ฏฐ แลวลบทสดธาต เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

ตส ต ตฏโฐ ยนดแลว กตตวาจก

หส ต หฏโฐ ราเรงแลว กตตวาจก

ป+วส ต ปวฏโฐ เขาไปแลว กตตวาจก

๖. ลงหลงธาตทม ธ และ ภ เปนทสด แปลง ต เปน ทธ แลวลบทสดธาต เชน

ธาต ปจจย บท

สาเรจ คาแปล วาจก

พธ ต พทโธ รแลว กตตวาจก

กธ ต กทโธ โกรธแลว กตตวาจก

รธ ต รทโธ (อนเขา)ปดแลว กมมวาจก

ลภ ต ลทโธ (อนเขา)ไดแลว กมมวาจก

อา+รภ ต อารทโธ (อนเขา)ปรารภแลว กมมวาจก

๗. ลงหลงธาตทม ม เปนทสด แปลง ต เปน นต แลวลบทสดธาต เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

ป+กม ต ปกกนโต หลกไปแลว กตตวาจก

ทม ต ทนโต ฝกแลว กตตวาจก

สม ต สนโต สงบแลว กตตวาจก

๑๔๓

๘. ลงหลงธาตทม ห เปนทสด แปลง ต เปน ฬห แลวลบทสด

ธาต เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

มห ต มฬโห หลงแลว กตตวาจก

รห ต รฬโห งอกแลว กตตวาจก

วห ต วฬโห (อนนา)พดไปแลว กมมวาจก

๙. ลงหลงธาตทม อา เปนทสดกด ธาต ๒ ตว ทไมแปลงและไม

ลบทสดธาตกด ใหลง อ อาคม เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

ฐา ต ฐโต(ลบ อา) ยนแลว กตตวาจก

ปา ต ปโต(ลบ อา) (อนเขา)ดมแลว กมมวาจก

อภ+ฌา ต อภชฌโต

(ลบ อา)

(อนเขา)เพง

จาเพาะแลว

กมมวาจก

ภาส ต ภาสโต (อนเขา)

กลาวแลว

กมมวาจก

กถ ต กถโต (อนเขา)

กลาวแลว

กมมวาจก

143๑๔๒

๕. ลงหลงธาตทม ส เปนทสด แปลง ต เปน ฏฐ แลวลบทสดธาต เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

ตส ต ตฏโฐ ยนดแลว กตตวาจก

หส ต หฏโฐ ราเรงแลว กตตวาจก

ป+วส ต ปวฏโฐ เขาไปแลว กตตวาจก

๖. ลงหลงธาตทม ธ และ ภ เปนทสด แปลง ต เปน ทธ แลวลบทสดธาต เชน

ธาต ปจจย บท

สาเรจ คาแปล วาจก

พธ ต พทโธ รแลว กตตวาจก

กธ ต กทโธ โกรธแลว กตตวาจก

รธ ต รทโธ (อนเขา)ปดแลว กมมวาจก

ลภ ต ลทโธ (อนเขา)ไดแลว กมมวาจก

อา+รภ ต อารทโธ (อนเขา)ปรารภแลว กมมวาจก

๗. ลงหลงธาตทม ม เปนทสด แปลง ต เปน นต แลวลบทสดธาต เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

ป+กม ต ปกกนโต หลกไปแลว กตตวาจก

ทม ต ทนโต ฝกแลว กตตวาจก

สม ต สนโต สงบแลว กตตวาจก

๑๔๓

๘. ลงหลงธาตทม ห เปนทสด แปลง ต เปน ฬห แลวลบทสด

ธาต เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

มห ต มฬโห หลงแลว กตตวาจก

รห ต รฬโห งอกแลว กตตวาจก

วห ต วฬโห (อนนา)พดไปแลว กมมวาจก

๙. ลงหลงธาตทม อา เปนทสดกด ธาต ๒ ตว ทไมแปลงและไม

ลบทสดธาตกด ใหลง อ อาคม เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

ฐา ต ฐโต(ลบ อา) ยนแลว กตตวาจก

ปา ต ปโต(ลบ อา) (อนเขา)ดมแลว กมมวาจก

อภ+ฌา ต อภชฌโต

(ลบ อา)

(อนเขา)เพง

จาเพาะแลว

กมมวาจก

ภาส ต ภาสโต (อนเขา)

กลาวแลว

กมมวาจก

กถ ต กถโต (อนเขา)

กลาวแลว

กมมวาจก

144๑๔๔

๑๐. ลงหลงธาตตวเดยว ใหคงธาตไว แลวตามดวย ต ปจจย เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

ภ ต ภโต มแลว,เปนแลว กตตวาจก

ส ต สโต (อนเขา)ฟงแลว กมมวาจก

ช ต ชโต (อนเขา)ชนะแลว กมมวาจก

ญา ต ญาโต รแลว กมมวาจก

๑๑. ลงหลงธาตตอไปน ใหแปลง ต ปจจย เปนรป ตาง ๆ ได เชน

ธาต ปจจย บท

สาเรจ คาแปล วาจก

ปจ+ต แปลง ต เปน

กก ปกโก สกแลว กตตวาจก

ภช+ต แปลง ต เปน

คค ภคโค หกแลว กตตวาจก

ปจฉ+ต แปลง ต เปน

ฏฐ ปฏโฐ

(อนเขา)

ถามแลว กมมวาจก

น+ล+ต แปลง ต เปน น นลโน แอบแฝง

แลว กตตวาจก

ป+หา+ต แปลง ต เปน น ปหโณ ละแลว กตตวาจก

ข+ต แปลง ต เปน ณ ขโณ สนแลว กตตวาจก

๑๔๕

ต ปจจยลงหลงธาตดงกลาวมาน ถาเปนสกมมธาต เปนกมม

วาจก ถาเปนอกมมธาต เปนกตตวาจก

๑๒. ในเหตกมมวาจก ใหลง เณ และ ณาเป ปจจย กบ อ อาคม

ดวย เชน การโต การาปโต (อนเขา ยงบคคล) ใหกระทาแลว เปนตน

หมายเหต

๑. ต ปจจย เปนได ๕ วาจก แตทปรากฏม ๓ วาจก คอ กตต

กมม และเหตกมม สวน เหตกตต และ ภาว ไมปรากฏ

๒. ศพททประกอบดวย ต ปจจยน ใชเปนกรยาคมพากยกได

เชน กมม กต อ.กรรม (อนเขา) กระทาแลว, อาหาโร ภตโต อ. อาหาร

(อนเขา) กนแลว เปนตน ใชเปนนามนามกได เชน พทโธ อ. พระพทธเจา

คต อ. การไป เปนตน

145๑๔๔

๑๐. ลงหลงธาตตวเดยว ใหคงธาตไว แลวตามดวย ต ปจจย เชน

ธาต ปจจย บทสาเรจ คาแปล วาจก

ภ ต ภโต มแลว,เปนแลว กตตวาจก

ส ต สโต (อนเขา)ฟงแลว กมมวาจก

ช ต ชโต (อนเขา)ชนะแลว กมมวาจก

ญา ต ญาโต รแลว กมมวาจก

๑๑. ลงหลงธาตตอไปน ใหแปลง ต ปจจย เปนรป ตาง ๆ ได เชน

ธาต ปจจย บท

สาเรจ คาแปล วาจก

ปจ+ต แปลง ต เปน

กก ปกโก สกแลว กตตวาจก

ภช+ต แปลง ต เปน

คค ภคโค หกแลว กตตวาจก

ปจฉ+ต แปลง ต เปน

ฏฐ ปฏโฐ

(อนเขา)

ถามแลว กมมวาจก

น+ล+ต แปลง ต เปน น นลโน แอบแฝง

แลว กตตวาจก

ป+หา+ต แปลง ต เปน น ปหโณ ละแลว กตตวาจก

ข+ต แปลง ต เปน ณ ขโณ สนแลว กตตวาจก

๑๔๕

ต ปจจยลงหลงธาตดงกลาวมาน ถาเปนสกมมธาต เปนกมม

วาจก ถาเปนอกมมธาต เปนกตตวาจก

๑๒. ในเหตกมมวาจก ใหลง เณ และ ณาเป ปจจย กบ อ อาคม

ดวย เชน การโต การาปโต (อนเขา ยงบคคล) ใหกระทาแลว เปนตน

หมายเหต

๑. ต ปจจย เปนได ๕ วาจก แตทปรากฏม ๓ วาจก คอ กตต

กมม และเหตกมม สวน เหตกตต และ ภาว ไมปรากฏ

๒. ศพททประกอบดวย ต ปจจยน ใชเปนกรยาคมพากยกได

เชน กมม กต อ.กรรม (อนเขา) กระทาแลว, อาหาโร ภตโต อ. อาหาร

(อนเขา) กนแลว เปนตน ใชเปนนามนามกได เชน พทโธ อ. พระพทธเจา

คต อ. การไป เปนตน

146๑๔๖

ตนาท ปจจย

ตน ตวา ตวาน รวมกนแลวเรยกวา ตนาท ปจจย แปลวา แลว,

ครน...แลว มขอกาหนดดงน

ก. กตตวาจก

๑. ลงหลงธาตตวเดยว ใหคงธาตและปจจยไว เชน ห + ตวา =

หตวา, ส + ตวา = สตวา ทา + ตวา = ทตวา (รสสะ อา เปน อ), ญา +

ตวา = ญตวา (รสสะ อา เปน อ)

๒. ลงหลงธาต ๒ ตว ใหแปลงบาง ลบบาง เชน กร+ตน =กาตน,

กร + ตวา = กตวา, กร + ตวาน = กตวาน, ปท + ตวา = ปตวา เปนตน

๓. ลงหลงธาต ๒ ตว เมอจะคงธาตไว ใหลง อ อาคม ทสดธาต

เชน ปจตวา ลภตวา กรตวา กรตวาน เปนตน

๔. ลงหลงธาตทมอปสรรคอยหนา แปลงปจจยทง ๓ เปน ย เชน

อา + ทา + ย = อาทาย ถอเอาแลว

ป + หา + ย = ปหาย ละแลว

น + ส + ย = นสสาย อาศยแลว

๕. ลงหลงธาตทม ม เปนทสด แปลงปจจยทง ๓ เปน ย แปลง ย

กบทสดธาต เปน มม เชน

อา + คม + ย = อาคมม มาแลว

น + ขม + ย = นกขมม ออกแลว

อภ + รม + ย = อภรมม ยนดแลว

๑๔๗

๖. ลงหลงธาตทม ท เปนทสด แปลง ตนาท เปน ย แปลง ย กบ

ทสดธาต เปน ชช เชน

อ + ปท + ย = อปปชช เกดขนแลว (ซอน ป)

ป + มท + ย = ปมชช ประมาทแลว

อา + ฉท + ย = อจฉชช ชงเอาแลว (รสสะ อา ซอน จ)

๗. ลงหลงธาตทม ธ และ ภ เปนทสด แปลง ตนาท เปน ย แปลง

ย กบทสดธาต เปน ทธา พภ เชน

วธ + ย = วทธา แทงแลว

ลภ + ย = ลทธา ไดแลว

อา + รภ + ย = อารพภ ปรารภแลว

๘. ลงหลงธาตทม ห เปนทสด แปลง ตนาท เปน ย แลวแปลง ย

กบทสดธาต เปน ยห เชน

ป + คห + ย = ปคคยห ประครองแลว (ซอน ค)

ส + นห + ย = สนนยห ผกแลว

อา + รห + ย = อารยห ขนแลว

๙. ลงหลง อ ธาต ในความไป แปลง ตนาท เปน ย แลวแปลง ย

กบ ธาตเปนรปตาง ๆ เชน

อน + อ + ย = อนวาย อาศยแลว (แปลง อ ท น เปน ว)

ป + อ + ย = เปจจ ละไปแลว

ปฏ + อ + ย = ปฏจจ อาศยแลว

147๑๔๖

ตนาท ปจจย

ตน ตวา ตวาน รวมกนแลวเรยกวา ตนาท ปจจย แปลวา แลว,

ครน...แลว มขอกาหนดดงน

ก. กตตวาจก

๑. ลงหลงธาตตวเดยว ใหคงธาตและปจจยไว เชน ห + ตวา =

หตวา, ส + ตวา = สตวา ทา + ตวา = ทตวา (รสสะ อา เปน อ), ญา +

ตวา = ญตวา (รสสะ อา เปน อ)

๒. ลงหลงธาต ๒ ตว ใหแปลงบาง ลบบาง เชน กร+ตน =กาตน,

กร + ตวา = กตวา, กร + ตวาน = กตวาน, ปท + ตวา = ปตวา เปนตน

๓. ลงหลงธาต ๒ ตว เมอจะคงธาตไว ใหลง อ อาคม ทสดธาต

เชน ปจตวา ลภตวา กรตวา กรตวาน เปนตน

๔. ลงหลงธาตทมอปสรรคอยหนา แปลงปจจยทง ๓ เปน ย เชน

อา + ทา + ย = อาทาย ถอเอาแลว

ป + หา + ย = ปหาย ละแลว

น + ส + ย = นสสาย อาศยแลว

๕. ลงหลงธาตทม ม เปนทสด แปลงปจจยทง ๓ เปน ย แปลง ย

กบทสดธาต เปน มม เชน

อา + คม + ย = อาคมม มาแลว

น + ขม + ย = นกขมม ออกแลว

อภ + รม + ย = อภรมม ยนดแลว

๑๔๗

๖. ลงหลงธาตทม ท เปนทสด แปลง ตนาท เปน ย แปลง ย กบ

ทสดธาต เปน ชช เชน

อ + ปท + ย = อปปชช เกดขนแลว (ซอน ป)

ป + มท + ย = ปมชช ประมาทแลว

อา + ฉท + ย = อจฉชช ชงเอาแลว (รสสะ อา ซอน จ)

๗. ลงหลงธาตทม ธ และ ภ เปนทสด แปลง ตนาท เปน ย แปลง

ย กบทสดธาต เปน ทธา พภ เชน

วธ + ย = วทธา แทงแลว

ลภ + ย = ลทธา ไดแลว

อา + รภ + ย = อารพภ ปรารภแลว

๘. ลงหลงธาตทม ห เปนทสด แปลง ตนาท เปน ย แลวแปลง ย

กบทสดธาต เปน ยห เชน

ป + คห + ย = ปคคยห ประครองแลว (ซอน ค)

ส + นห + ย = สนนยห ผกแลว

อา + รห + ย = อารยห ขนแลว

๙. ลงหลง อ ธาต ในความไป แปลง ตนาท เปน ย แลวแปลง ย

กบ ธาตเปนรปตาง ๆ เชน

อน + อ + ย = อนวาย อาศยแลว (แปลง อ ท น เปน ว)

ป + อ + ย = เปจจ ละไปแลว

ปฏ + อ + ย = ปฏจจ อาศยแลว

148๑๔๘

๑๐. ลงหลง ทส ธาต ใหแปลง ตวา เปน สวา แปลง ตวาน เปน

สวาน เชน ทสวา ทสวาน เหนแลว เปนตน

ข. เปนเหตกตตวาจก ถาเปนธาต ๒ ตว ใหลง เณ ณย ณาเป

ณาปย ปจจย แลวจงลงปจจยทหลง เฉพาะ ณย และ ณาปย ใหลง อ

อาคม ดวย เชน มาเรตวา มารยตวา มาราเปตวา มาราปยตวา เปนตน

ถาเปนธาตตวเดยว ใหทาเปน ๒ ตว แลวใชหลกการเดยวกน

เชน ภ = ภาเวตวา ภาวยตวา ภาวาเปตวา ภาวาปยตวา เปนตน

แผนผงแสดงวธแตงวาจกทง ๕ ในกรยากตก ดงน

ก. กตต. กตตา(ส-โย) กมม(อ-โย) กรยา (อนต,มาน,ตวา)

เชน สโท โอทน ปจนโต

แปลวา อ. พอครว หงอย ซงขาวสก

ข. กมม. อนภหตกตตา(นา-ห) วตตกมม(ส-โย) กรยา (อนย-ตพพ)

เชน สเทน โอทโน ปจนโย

แปลวา อ. ขาวสก อนพอครว พงหง

ค. เหตกตต. เหตกตตา(ส-โย) การตกมม(อ-โย) กมม(อ-โย) กรยา

(อนต-ตวาน)

เชน สามโก สท โอทน ปาจาเปนโต

แปลวา อ. นาย ยงพอครว ใหหงอย ซงขาวสก

๑๔๙

ง. เหตกมม. อนภหตกตตา(นา-ห) การตกมม(อ-โย) เหตกมม (ส-โย)

กรยา (อนย-ตพพ)

เชน สามเกน สท โอทโน ปาจาปนโย

แปลวา อ. ขาวสก อนนาย ยงพอครว พงใหหง

จ. ภาว. อนภหตกตตา(นา-ห) กรยา(อนย-ตพพ)

เชน ปรเสน ภวตพพ

แปลวา อนบรษ พงเปน

จบกรยากตก

149๑๔๘

๑๐. ลงหลง ทส ธาต ใหแปลง ตวา เปน สวา แปลง ตวาน เปน

สวาน เชน ทสวา ทสวาน เหนแลว เปนตน

ข. เปนเหตกตตวาจก ถาเปนธาต ๒ ตว ใหลง เณ ณย ณาเป

ณาปย ปจจย แลวจงลงปจจยทหลง เฉพาะ ณย และ ณาปย ใหลง อ

อาคม ดวย เชน มาเรตวา มารยตวา มาราเปตวา มาราปยตวา เปนตน

ถาเปนธาตตวเดยว ใหทาเปน ๒ ตว แลวใชหลกการเดยวกน

เชน ภ = ภาเวตวา ภาวยตวา ภาวาเปตวา ภาวาปยตวา เปนตน

แผนผงแสดงวธแตงวาจกทง ๕ ในกรยากตก ดงน

ก. กตต. กตตา(ส-โย) กมม(อ-โย) กรยา (อนต,มาน,ตวา)

เชน สโท โอทน ปจนโต

แปลวา อ. พอครว หงอย ซงขาวสก

ข. กมม. อนภหตกตตา(นา-ห) วตตกมม(ส-โย) กรยา (อนย-ตพพ)

เชน สเทน โอทโน ปจนโย

แปลวา อ. ขาวสก อนพอครว พงหง

ค. เหตกตต. เหตกตตา(ส-โย) การตกมม(อ-โย) กมม(อ-โย) กรยา

(อนต-ตวาน)

เชน สามโก สท โอทน ปาจาเปนโต

แปลวา อ. นาย ยงพอครว ใหหงอย ซงขาวสก

๑๔๙

ง. เหตกมม. อนภหตกตตา(นา-ห) การตกมม(อ-โย) เหตกมม (ส-โย)

กรยา (อนย-ตพพ)

เชน สามเกน สท โอทโน ปาจาปนโย

แปลวา อ. ขาวสก อนนาย ยงพอครว พงใหหง

จ. ภาว. อนภหตกตตา(นา-ห) กรยา(อนย-ตพพ)

เชน ปรเสน ภวตพพ

แปลวา อนบรษ พงเปน

จบกรยากตก

150๑๕๐

นามกตก (ใหทอง)

ศพทกตกทเปนนามนามกด เปนคณนามกด เรยกวา “นามกตก”

นามกตกน จดเปน สาธนะ โดยมปจจยเปนเครองหมาย ใหเหนถงความ

แตกตาง เชน กร ธาต ลง กว ปจจย = อนตโก ลง ณว ปจจย = อนต

การโก เปน กตตรป กตตสาธนะ, ลง ณ ปจจย เชน ปาปการ เปน

กตตรป สลสาธนะ กตตสาธนะ, ลง ข ปจจย เชน ทกกร เปน กมมรป

กมมสาธนะ , ลง ย ปจจย เชน กรณ (วตถ) เปน กตตรป กรณสาธนะ

(เปนเครองกระทา) และ กรณ (ฐาน) เปน กตตรป อธกรณสาธนะ (เปน

ทกระทา)

สาธนะ ๗

สาธนะ คอ ศพททสาเรจมาแตรปวเคราะห ม ๗ อยาง คอ

๑. กตตสาธนะ ๒. กมมสาธนะ ๓. ภาวสาธนะ ๔. กรณสาธนะ

๕. สมปทานสาธนะ ๖. อปาทานสาธนะ ๗. อธกรณสาธนะ

๑๕๑

รปวเคราะหแหงสาธนะ

รปวเคราะห คอ การแยกธาต ปจจย และบทหนาของสาธนะ

หรอของนามกตกออกจากกน แลวเอาธาตมาประกอบเปนวาจกทง ๕ ใน

อาขยาตบาง ในกรยากตกบาง เปนนามกตกอยางเดมบาง ม ๓ อยาง คอ

๑. วเคราะหเปนกตตวาจก เรยกวา กตตรป ๒. วเคราะหเปน กมมวาจก

และเหตกมมวาจก เรยกวา กมมรป ๓. วเคราะหเปนภาววาจก เรยกวา

ภาวรป

ขยายสาธนะ ๗

๑. กตตสาธนะ คอ ศพทนามกตกทสาเรจมาแตรปวเคราะห

อนมกตตา คอ ผทาเอง เปนประธานในกรยานน สาเรจเปนสาธนะแลว

มผทาเองนนเปนประธาน เรยกวา กตตสาธนะ ม ๓ รป คอ ๑. กตตรป

แปลวา ผ... ๒. กตตรป สลสาธนะ แปลวา ผ...โดยปกต ๓. สมาสรป

ตสสลสาธนะ แปลวา ผมอน...เปนปกต เชน กมภกาโร (ชโน) ผทาซง

หมอ ปาปการ (ชโน) ผทาซงบาปโดยปกต ปาปการ (ชโน) ผมอนทาซง

บาปเปนปกต เปนตน

๒. กมมสาธนะ คอ ศพทนามกตกทสาเรจมาแตรปวเคราะห

อนมกมม คอ สงถกทาบาง กตตา คอ ผทาเองบาง เปนประธานในกรยา

นน สาเรจเปนสาธนะแลวมกมมอยางเดยวเปนประธาน เรยกวา

กมมสาธนะ ม ๒ รป คอ ๑. กตตรป แปลวา เปนท... ๒. กมมรป

151๑๕๐

นามกตก (ใหทอง)

ศพทกตกทเปนนามนามกด เปนคณนามกด เรยกวา “นามกตก”

นามกตกน จดเปน สาธนะ โดยมปจจยเปนเครองหมาย ใหเหนถงความ

แตกตาง เชน กร ธาต ลง กว ปจจย = อนตโก ลง ณว ปจจย = อนต

การโก เปน กตตรป กตตสาธนะ, ลง ณ ปจจย เชน ปาปการ เปน

กตตรป สลสาธนะ กตตสาธนะ, ลง ข ปจจย เชน ทกกร เปน กมมรป

กมมสาธนะ , ลง ย ปจจย เชน กรณ (วตถ) เปน กตตรป กรณสาธนะ

(เปนเครองกระทา) และ กรณ (ฐาน) เปน กตตรป อธกรณสาธนะ (เปน

ทกระทา)

สาธนะ ๗

สาธนะ คอ ศพททสาเรจมาแตรปวเคราะห ม ๗ อยาง คอ

๑. กตตสาธนะ ๒. กมมสาธนะ ๓. ภาวสาธนะ ๔. กรณสาธนะ

๕. สมปทานสาธนะ ๖. อปาทานสาธนะ ๗. อธกรณสาธนะ

๑๕๑

รปวเคราะหแหงสาธนะ

รปวเคราะห คอ การแยกธาต ปจจย และบทหนาของสาธนะ

หรอของนามกตกออกจากกน แลวเอาธาตมาประกอบเปนวาจกทง ๕ ใน

อาขยาตบาง ในกรยากตกบาง เปนนามกตกอยางเดมบาง ม ๓ อยาง คอ

๑. วเคราะหเปนกตตวาจก เรยกวา กตตรป ๒. วเคราะหเปน กมมวาจก

และเหตกมมวาจก เรยกวา กมมรป ๓. วเคราะหเปนภาววาจก เรยกวา

ภาวรป

ขยายสาธนะ ๗

๑. กตตสาธนะ คอ ศพทนามกตกทสาเรจมาแตรปวเคราะห

อนมกตตา คอ ผทาเอง เปนประธานในกรยานน สาเรจเปนสาธนะแลว

มผทาเองนนเปนประธาน เรยกวา กตตสาธนะ ม ๓ รป คอ ๑. กตตรป

แปลวา ผ... ๒. กตตรป สลสาธนะ แปลวา ผ...โดยปกต ๓. สมาสรป

ตสสลสาธนะ แปลวา ผมอน...เปนปกต เชน กมภกาโร (ชโน) ผทาซง

หมอ ปาปการ (ชโน) ผทาซงบาปโดยปกต ปาปการ (ชโน) ผมอนทาซง

บาปเปนปกต เปนตน

๒. กมมสาธนะ คอ ศพทนามกตกทสาเรจมาแตรปวเคราะห

อนมกมม คอ สงถกทาบาง กตตา คอ ผทาเองบาง เปนประธานในกรยา

นน สาเรจเปนสาธนะแลวมกมมอยางเดยวเปนประธาน เรยกวา

กมมสาธนะ ม ๒ รป คอ ๑. กตตรป แปลวา เปนท... ๒. กมมรป

152๑๕๒

แปลวา เปนทอนเขา....แลว ,เปนทอนเขาพง... เชน ปโย (ปตโต) เปนท

รก รโส (วสโย) เปนทยนด ทกกร (กมม) เปนทอนเขาทาไดโดยยาก ทาน

(วตถ) เปนทอนเขาพงให เปนตน

๓. ภาวสาธนะ คอ ศพทนามกตกทสาเรจมาแตรปวเคราะห

อนเปนภาววาจก กลาวกรยาอาการของนามขนกอน สาเรจเปนสาธนะ

แลว ไมมประธาน เรยกวา ภาวสาธนะ ม ๑ รป คอ ภาวรปอยางเดยว

แปลวา ความ...., อน..... , การ..... เชน จนตน ความคด, มรณ ความตาย

, คมน อนไป,ลภน อนได, ฐาน การยน, นสชช การนง สยน การนอน,

กรณ การกระทา, เปนตน

๔. กรณสาธนะ คอ ศพทนามกตกทสาเรจมาแตรปวเคราะห

อนม ต สพพนาม เปน ตตยาวภตต โยคเครองทา ในกรยานน สาเรจเปน

สาธนะแลว มเครองทานนเปนประธาน เรยกวา กรณสาธนะ ม ๒ รป

คอ ๑. กตตรป แปลวา เปนเครอง...กได, เปนเหต...กได ๒. กมมรป

แปลวา เปนเครองอนเขา...กได, เปนเหตอนเขา...กได เชน ปหรณ (วตถ)

เปนเครองประหาร พนธน (วตถ) เปนเครองผก วชฌน (วตถ) เปนเครอง

อนเขาเจาะ เปนตน

๕. สมปทานสาธนะ คอ ศพทนามกตก ทสาเรจมาแต รป

วเคราะห อนม ต สพพนามเปนจตตถวภตต โยคผรบ ในกรยานน สาเรจ

เปนรปวเคราะหแลว มผรบนนเปนประธาน เรยกวา สมปทานสาธนะ ม

๑๕๓

๒ รป คอ ๑. กตตรป แปลวา เปนท.. ๒. กมมรป แปลวา เปนทอนเขา...

เชน ทาโน (ภกข) เปนทให สมปทาน (เจตย) เปนทอนเขามอบให เปนตน

๖. อปาทานสาธนะ คอ ศพทนามกตก ทสาเรจมาแต รป

วเคราะห อนม ต สพพนามเปนปญจมวภตต โยคทจากไป ในกรยานน

สาเรจเปนสาธนะแลว มทจากไปนนเปนประธาน เรยกวา อปาทานสาธ

นะ ม ๑ รป คอ เปนกตตรปอยางเดยว แปลวา เปนแดน.... . เชน

ปภสสโร (เทวกาโย) เปนแดนซานออกแหงรศม, ปภโว (ปพพโต) เปน

แดนเกดกอน, ภโม (ยกโข) เปนแดนกลว เปนตน

๗. อธกรณสาธนะ คอ ศพทนามกตกทสาเรจมาแตรปวเคราะห

อนม ต สพพนาม เปนสตตมวภตต โยคสถานททา ในกรยานน สาเรจ

เปนสาธนะแลว มสถานททานนเปนประธาน เรยกวา อธกรณสาธนะ ม

๒ รป คอ ๑. กตตรป แปลวา เปนท... ๒. กมมรป แปลวา เปนทอนเขา...

เชน กรณ สยน (เคห) เปนทนอน , (ฐาน) เปนทอนเขากระทา เปนตน

153๑๕๒

แปลวา เปนทอนเขา....แลว ,เปนทอนเขาพง... เชน ปโย (ปตโต) เปนท

รก รโส (วสโย) เปนทยนด ทกกร (กมม) เปนทอนเขาทาไดโดยยาก ทาน

(วตถ) เปนทอนเขาพงให เปนตน

๓. ภาวสาธนะ คอ ศพทนามกตกทสาเรจมาแตรปวเคราะห

อนเปนภาววาจก กลาวกรยาอาการของนามขนกอน สาเรจเปนสาธนะ

แลว ไมมประธาน เรยกวา ภาวสาธนะ ม ๑ รป คอ ภาวรปอยางเดยว

แปลวา ความ...., อน..... , การ..... เชน จนตน ความคด, มรณ ความตาย

, คมน อนไป,ลภน อนได, ฐาน การยน, นสชช การนง สยน การนอน,

กรณ การกระทา, เปนตน

๔. กรณสาธนะ คอ ศพทนามกตกทสาเรจมาแตรปวเคราะห

อนม ต สพพนาม เปน ตตยาวภตต โยคเครองทา ในกรยานน สาเรจเปน

สาธนะแลว มเครองทานนเปนประธาน เรยกวา กรณสาธนะ ม ๒ รป

คอ ๑. กตตรป แปลวา เปนเครอง...กได, เปนเหต...กได ๒. กมมรป

แปลวา เปนเครองอนเขา...กได, เปนเหตอนเขา...กได เชน ปหรณ (วตถ)

เปนเครองประหาร พนธน (วตถ) เปนเครองผก วชฌน (วตถ) เปนเครอง

อนเขาเจาะ เปนตน

๕. สมปทานสาธนะ คอ ศพทนามกตก ทสาเรจมาแต รป

วเคราะห อนม ต สพพนามเปนจตตถวภตต โยคผรบ ในกรยานน สาเรจ

เปนรปวเคราะหแลว มผรบนนเปนประธาน เรยกวา สมปทานสาธนะ ม

๑๕๓

๒ รป คอ ๑. กตตรป แปลวา เปนท.. ๒. กมมรป แปลวา เปนทอนเขา...

เชน ทาโน (ภกข) เปนทให สมปทาน (เจตย) เปนทอนเขามอบให เปนตน

๖. อปาทานสาธนะ คอ ศพทนามกตก ทสาเรจมาแต รป

วเคราะห อนม ต สพพนามเปนปญจมวภตต โยคทจากไป ในกรยานน

สาเรจเปนสาธนะแลว มทจากไปนนเปนประธาน เรยกวา อปาทานสาธ

นะ ม ๑ รป คอ เปนกตตรปอยางเดยว แปลวา เปนแดน.... . เชน

ปภสสโร (เทวกาโย) เปนแดนซานออกแหงรศม, ปภโว (ปพพโต) เปน

แดนเกดกอน, ภโม (ยกโข) เปนแดนกลว เปนตน

๗. อธกรณสาธนะ คอ ศพทนามกตกทสาเรจมาแตรปวเคราะห

อนม ต สพพนาม เปนสตตมวภตต โยคสถานททา ในกรยานน สาเรจ

เปนสาธนะแลว มสถานททานนเปนประธาน เรยกวา อธกรณสาธนะ ม

๒ รป คอ ๑. กตตรป แปลวา เปนท... ๒. กมมรป แปลวา เปนทอนเขา...

เชน กรณ สยน (เคห) เปนทนอน , (ฐาน) เปนทอนเขากระทา เปนตน

154๑๕๔

ปจจยนามกตก ๑๔ ตว จดเปน ๓ หมวด (ใหทอง)

๑. กตปจจย เปนเครองหมาย กตตสาธนะ อยางเดยว ม ๕ ตว

คอ กว ณ ณว ต ร

๒. กจจปจจย เปนเครองหมาย กมมสาธนะและภาวสาธนะ ม

๒ ตว คอ ข ณย

๓. กตกจจปจจย เปนเครองหมายสาธนะทง ๗ ม ๗ ตว คอ อ

อ ณ เตว ต ต ย

ตวอยางการลงปจจยทง ๑๔ ตว โดยลาดบ ดงน

กว ปจจย (แปลวา ผ....) เปนกตตสาธนะอยางเดยว มขอกาหนด

ดงน

๑. ลงหลงธาตทมบทหนาเสมอ

๒. ลงหลงธาต ๒ ตวใหลบ กว ปจจย และทสดธาต เชน อร +

ภ + กว = อรโค, อนต + กร + กร = อนตโก, ส + ขน + กว = สงโข

เปนตน

๓. ลงหลงธาตตวเดยว ใหคงธาตไว ลบเฉพาะ กว ปจจย เชน

สย + คม + กว = สยมภ, อภ + ภ+ กว = อภภ เปนตน

๑๕๕

ณ ปจจย (แปลวา ผ...โดยปกต, (ผมอน...เปนปกต) เปนกตต

สาธนะอยางเดยว มขอกาหนด ดงน

๑. นยมลงหลงธาตทมบทหนา

๒. ลง ณ แลว ลบ ณ เหลอ อ ฑฆะตนธาต ยกเวนทมตวสะกด

เชน ปาป+กร+ณ = ปาปการ, ธมม+วท+ณ = ธมมวาท, คาม+วส+ณ =

คามวาส, ทฆ+ทสส+ ณ = ทฆทสส เปนตน

ณว ปจจย (แปลวา ผ...) เปนกตตสาธนะอยางเดยว มขอกาหนด

ดงน

๑. ลงหลงธาตทวไปไมตองมบทหนากได เมอลงแลว ใหแปลง

ณว เปน อก ทฆะตนธาต เชน กร + ณว = การโก, คห + ณว = คาหโก,

อน+สาส+ณว = อนสาสโก เปนตน

๒. ถาธาตตวเดยวใหทาเปน ๒ ตว เชน น + ณว = นายโก, ส +

ณว = สาวโก

พเศษ ทา ธาต ใหลง ย ปจจยกอน จงลง ณว = ทายโก, ญา ธาต

ใหแปลงเปน ชานน + ณว = ชานนโก เปนตน

155๑๕๔

ปจจยนามกตก ๑๔ ตว จดเปน ๓ หมวด (ใหทอง)

๑. กตปจจย เปนเครองหมาย กตตสาธนะ อยางเดยว ม ๕ ตว

คอ กว ณ ณว ต ร

๒. กจจปจจย เปนเครองหมาย กมมสาธนะและภาวสาธนะ ม

๒ ตว คอ ข ณย

๓. กตกจจปจจย เปนเครองหมายสาธนะทง ๗ ม ๗ ตว คอ อ

อ ณ เตว ต ต ย

ตวอยางการลงปจจยทง ๑๔ ตว โดยลาดบ ดงน

กว ปจจย (แปลวา ผ....) เปนกตตสาธนะอยางเดยว มขอกาหนด

ดงน

๑. ลงหลงธาตทมบทหนาเสมอ

๒. ลงหลงธาต ๒ ตวใหลบ กว ปจจย และทสดธาต เชน อร +

ภ + กว = อรโค, อนต + กร + กร = อนตโก, ส + ขน + กว = สงโข

เปนตน

๓. ลงหลงธาตตวเดยว ใหคงธาตไว ลบเฉพาะ กว ปจจย เชน

สย + คม + กว = สยมภ, อภ + ภ+ กว = อภภ เปนตน

๑๕๕

ณ ปจจย (แปลวา ผ...โดยปกต, (ผมอน...เปนปกต) เปนกตต

สาธนะอยางเดยว มขอกาหนด ดงน

๑. นยมลงหลงธาตทมบทหนา

๒. ลง ณ แลว ลบ ณ เหลอ อ ฑฆะตนธาต ยกเวนทมตวสะกด

เชน ปาป+กร+ณ = ปาปการ, ธมม+วท+ณ = ธมมวาท, คาม+วส+ณ =

คามวาส, ทฆ+ทสส+ ณ = ทฆทสส เปนตน

ณว ปจจย (แปลวา ผ...) เปนกตตสาธนะอยางเดยว มขอกาหนด

ดงน

๑. ลงหลงธาตทวไปไมตองมบทหนากได เมอลงแลว ใหแปลง

ณว เปน อก ทฆะตนธาต เชน กร + ณว = การโก, คห + ณว = คาหโก,

อน+สาส+ณว = อนสาสโก เปนตน

๒. ถาธาตตวเดยวใหทาเปน ๒ ตว เชน น + ณว = นายโก, ส +

ณว = สาวโก

พเศษ ทา ธาต ใหลง ย ปจจยกอน จงลง ณว = ทายโก, ญา ธาต

ใหแปลงเปน ชานน + ณว = ชานนโก เปนตน

156๑๕๖

ต ปจจย (แปลวา ผ...) เปนกตตสาธนะอยางเดยว มขอกาหนด ดงน

๑. ต ลงแลว แจกตามแบบ สตถ

๒. ลงหลงธาตตวเดยว ใหคงธาตไวบาง แปลงบาง เชน

ทา+ต = ทาตา, ญา+ต = ญาตา, ส+ต = โสตา เปนตน

๓. ลงหลงธาต ๒ ตว ใหลบทสดธาต ซอน ต บาง แปลงเปนอยาง

อนบาง เชน กร+ต = กตตา, วท+ต = วตตา, ธร+ต แปลง ธร เปน ธา =

ธาตา เปนตน

ร ปจจย (แปลวา ผ..., ผ...โดยปกต) เปนกตตสาธนะอยางเดยว ม

ขอกาหนด ดงน

๑. ลงแลว ลบ ร เสย เหลอ อ รสสะ อ เปน อ บาง

๒. ลงหลงธาตทมบทหนา ถาเปนธาตตวเดยวคงธาตไว เชน

ว+ญา+ร = ว, กต+ญา+ร = กต เปนตน (ลบ สระ อา)

ถาเปนธาต ๒ ตว ใหลบทสดธาต เชน ปาร+คม+ร = ปารค,

เวท+คม+ร = เวทค, อนต+คม+ร = อนตค เปนตน

พเศษ ภกข มาจาก ๒ นย คอ ๑. ภกข+ร = ภกข (ผขอโดยปกต)

๒. ภย+อกข+ร = ภกข ผเหนซงภยโดยปกต (ลบ ย ท ภย)

๑๕๗

ข ปจจย (แปลวา เปนทอนเขา) เปนกมมสาธนะอยางเดยว

มขอกาหนด ดงน

ลงหลงธาตทม อส ท ส เปนบทหนา แลวลบ ข ปจจย เชน

อส+กร+ข = อสกกร, ท+กร+ข = ทกกร, ส+กร+ข = สกร, ส +

ภร+ข = สภโร

ส+วจ+ข = สวโจ ท + วจ + ข = ทพพโจ เปนตน

ณย ปจจย (แปลวา เปนทอนเขาพง) เปนกมมสาธนะอยางเดยว

มขอกาหนด ดงน

ลงหลงธาตแลวลบ ณ แปลง ย กบทสดธาต เปนอยางอนบาง

คง ย ไวบาง ลง อ อาคมบาง ซอน ย บาง เชน

กร+ณย = การย, วช+ณย = วชช, ทม+ณย = ทมโม, ยช + ณย

= โยคค

ครห+ณย = คารยหา, ทา+ณย = เทยย, น+ณย = เนยย เปนตน

อ ปจจย (แปลวา ผ, เปนท, เปนเครอง, เปนแดน) เปนได ๗

สาธนะ มขอกาหนด ดงน

ลงหลงธาตไดทกประเภท มบทหนากได ไมมกได ไมมพเศษอะไร

เชน

หต+กร+อ = หตกกโร (ผกระทาซงประโยชนเกอกล)

157๑๕๖

ต ปจจย (แปลวา ผ...) เปนกตตสาธนะอยางเดยว มขอกาหนด ดงน

๑. ต ลงแลว แจกตามแบบ สตถ

๒. ลงหลงธาตตวเดยว ใหคงธาตไวบาง แปลงบาง เชน

ทา+ต = ทาตา, ญา+ต = ญาตา, ส+ต = โสตา เปนตน

๓. ลงหลงธาต ๒ ตว ใหลบทสดธาต ซอน ต บาง แปลงเปนอยาง

อนบาง เชน กร+ต = กตตา, วท+ต = วตตา, ธร+ต แปลง ธร เปน ธา =

ธาตา เปนตน

ร ปจจย (แปลวา ผ..., ผ...โดยปกต) เปนกตตสาธนะอยางเดยว ม

ขอกาหนด ดงน

๑. ลงแลว ลบ ร เสย เหลอ อ รสสะ อ เปน อ บาง

๒. ลงหลงธาตทมบทหนา ถาเปนธาตตวเดยวคงธาตไว เชน

ว+ญา+ร = ว, กต+ญา+ร = กต เปนตน (ลบ สระ อา)

ถาเปนธาต ๒ ตว ใหลบทสดธาต เชน ปาร+คม+ร = ปารค,

เวท+คม+ร = เวทค, อนต+คม+ร = อนตค เปนตน

พเศษ ภกข มาจาก ๒ นย คอ ๑. ภกข+ร = ภกข (ผขอโดยปกต)

๒. ภย+อกข+ร = ภกข ผเหนซงภยโดยปกต (ลบ ย ท ภย)

๑๕๗

ข ปจจย (แปลวา เปนทอนเขา) เปนกมมสาธนะอยางเดยว

มขอกาหนด ดงน

ลงหลงธาตทม อส ท ส เปนบทหนา แลวลบ ข ปจจย เชน

อส+กร+ข = อสกกร, ท+กร+ข = ทกกร, ส+กร+ข = สกร, ส +

ภร+ข = สภโร

ส+วจ+ข = สวโจ ท + วจ + ข = ทพพโจ เปนตน

ณย ปจจย (แปลวา เปนทอนเขาพง) เปนกมมสาธนะอยางเดยว

มขอกาหนด ดงน

ลงหลงธาตแลวลบ ณ แปลง ย กบทสดธาต เปนอยางอนบาง

คง ย ไวบาง ลง อ อาคมบาง ซอน ย บาง เชน

กร+ณย = การย, วช+ณย = วชช, ทม+ณย = ทมโม, ยช + ณย

= โยคค

ครห+ณย = คารยหา, ทา+ณย = เทยย, น+ณย = เนยย เปนตน

อ ปจจย (แปลวา ผ, เปนท, เปนเครอง, เปนแดน) เปนได ๗

สาธนะ มขอกาหนด ดงน

ลงหลงธาตไดทกประเภท มบทหนากได ไมมกได ไมมพเศษอะไร

เชน

หต+กร+อ = หตกกโร (ผกระทาซงประโยชนเกอกล)

158๑๕๘

ป+ภ+อ = ปภโว (เปนแดนเกดกอน) แปลง อ เปน ว

น+ส+อ = นสสโย (เปนทอาศย) แปลง อ เปน ย

ปฏ+ส+ภท+อ = ปฏสมภทา (ผแตกฉานดโดยตาง)

สกข+อ = สกขา (เปนทศกษา, อ.ความศกษา)

อ ปจจย (แปลเหมอน อ ปจจย) เปนได ๗ สาธนะ มขอกาหนด

เหมอน อ ปจจย เชน

สนธ+อ = สนธ (เปนทอนเขาตอ)

นธ+อ = นธ (เปนทอนเขาฝงไว)

อท+ธร+อ = อทธ (ผทรงไวซงนา) ลบ ร

ณ ปจจย (แปลเหมอน อ ปจจย) เปนได ๗ สาธนะ มขอกาหนดดงน

๑. ลงหลงธาตทวไป ใหลบ ณ แลวพฤทธตนธาต ยกเวนม

ตวสะกด เชน

วห+ณ = วาโห (เปนทอนเขาพงนาไป)

ทส+ณ = โทโส (เปนเครองประทษราย)

รช+ณ = โรโค (ผเสยดแทง) แปลง ช เปน ค

ปจ+ณ = ปาโก (ความหง) แปลง จ เปน ก

อา+วส+ณ = อาวาโส (เปนทอย)

กมม+กร+ณ = กมมกาโร (ผทาซงการงาน)

๑๕๙

๒. ลงหลงธาตตวเดยว ทาใหเปน ๒ ตว เหมอนขอ ๑ แลวพฤทธ

ตนธาต เชน

ภ+ณ = ภาโว (ความเปน) แปลง อ เปน ว

ก+ณ = กาโย (เปนทอนเขาพงซอ) แปลง อ เปน ย

เตว ปจจย (แปลวา เพออน.... เหมอนจตตถวภตต) ไมใชบอก

สาธนะ แตใชแทนจตตถวภตต มหลกการคลายกบ ต ปจจย ในกรยา

กตก เชน กาเตว เพออนทา, คนเตว เพออนไป, ปหาเตว เพออนละ

ต ปจ จย (แปลเหมอน อ ปจจย ) เปนได ท ง ๗ สาธนะ

มขอกาหนดดงน

๑. ลงหลงธาตทวไป ลบทสดธาต ซอน ต บาง ไมซอนบาง แปลง

ตวองเปนอยางอนบาง เชน

มน+ต = มต (เปนเครองร, ผร)

คม+ต = คต (เปนทไป)

รม+ต = รต (เปนทยนด)

สร+ต = สต (ผระลก, เปนเครองระลก, ความระลก)

ส+ปท+ต = สมปตต (เปนทอนเขาพงถงพรอม)

ญา+ต = ญาต (ผร , ผรจกกน)

159๑๕๘

ป+ภ+อ = ปภโว (เปนแดนเกดกอน) แปลง อ เปน ว

น+ส+อ = นสสโย (เปนทอาศย) แปลง อ เปน ย

ปฏ+ส+ภท+อ = ปฏสมภทา (ผแตกฉานดโดยตาง)

สกข+อ = สกขา (เปนทศกษา, อ.ความศกษา)

อ ปจจย (แปลเหมอน อ ปจจย) เปนได ๗ สาธนะ มขอกาหนด

เหมอน อ ปจจย เชน

สนธ+อ = สนธ (เปนทอนเขาตอ)

นธ+อ = นธ (เปนทอนเขาฝงไว)

อท+ธร+อ = อทธ (ผทรงไวซงนา) ลบ ร

ณ ปจจย (แปลเหมอน อ ปจจย) เปนได ๗ สาธนะ มขอกาหนดดงน

๑. ลงหลงธาตทวไป ใหลบ ณ แลวพฤทธตนธาต ยกเวนม

ตวสะกด เชน

วห+ณ = วาโห (เปนทอนเขาพงนาไป)

ทส+ณ = โทโส (เปนเครองประทษราย)

รช+ณ = โรโค (ผเสยดแทง) แปลง ช เปน ค

ปจ+ณ = ปาโก (ความหง) แปลง จ เปน ก

อา+วส+ณ = อาวาโส (เปนทอย)

กมม+กร+ณ = กมมกาโร (ผทาซงการงาน)

๑๕๙

๒. ลงหลงธาตตวเดยว ทาใหเปน ๒ ตว เหมอนขอ ๑ แลวพฤทธ

ตนธาต เชน

ภ+ณ = ภาโว (ความเปน) แปลง อ เปน ว

ก+ณ = กาโย (เปนทอนเขาพงซอ) แปลง อ เปน ย

เตว ปจจย (แปลวา เพออน.... เหมอนจตตถวภตต) ไมใชบอก

สาธนะ แตใชแทนจตตถวภตต มหลกการคลายกบ ต ปจจย ในกรยา

กตก เชน กาเตว เพออนทา, คนเตว เพออนไป, ปหาเตว เพออนละ

ต ปจ จย (แปลเหมอน อ ปจจย ) เปนได ท ง ๗ สาธนะ

มขอกาหนดดงน

๑. ลงหลงธาตทวไป ลบทสดธาต ซอน ต บาง ไมซอนบาง แปลง

ตวองเปนอยางอนบาง เชน

มน+ต = มต (เปนเครองร, ผร)

คม+ต = คต (เปนทไป)

รม+ต = รต (เปนทยนด)

สร+ต = สต (ผระลก, เปนเครองระลก, ความระลก)

ส+ปท+ต = สมปตต (เปนทอนเขาพงถงพรอม)

ญา+ต = ญาต (ผร , ผรจกกน)

160๑๖๐

ต ปจจย (แปลวา อ. อน และ เพออน) มนยเหมอน เตว ปจจย

เชน กาต, คนต, ทาต, โสต, เปนตน

ย ปจจย (แปลเหมอน อ ปจจย) เปนได ๗ สาธนะ มขอกาหนด

ดงน

๑. ลงหลงธาตทวไป แปลง ย เปน อน เชน

ภ + ย = ภวน,

ส + ย = สยน,

ส + ปท + ย = สมปทาน,

ทา+ย = ทาน เจต+ย =

เจตนา, กธ+ย = โกธโน,

ภช+ย = โภชน,

คม+ย = คมน

ส+วณณ+ย = สวณณนา,

คห+ย = คหน เปนตน

๒. ลงหลงธาต ทม ม และ ร เปนทสด ใหแปลง ย เปน อณ เชน

กร+ย = กรณ, มร+ย = มรณ, สร+ย = สรณ, รม+ย = รมณ,

ยกเวน คม และ ทม นยมเปน อน เชน คมน, ทมน เปนตน

จบวธการลงปจจยทง ๑๔ ตว

๑๖๑

ขอควรกาหนดเกยวกบปจจยทง ๑๔ ตว

ปจจยทเนองดวย ณ คอ ณ ณว ณ ณย เมอลงแลวลบ ณ

พฤทธตนธาตเสมอ ยกเวนมตวสะกด เชน ธมมวาท, ธมมทสส, สาวโก,

ปฏคคาหโก, กมมกาโร อาวาโส การย ทมโม เปนตน

กว ปจจย ลงแลว ถกลบทง กว ทงทสดธาต มขอสงเกต คอ ม

บทหนาและทสดธาตไมปรากฏ เชน อรโค (อร+คม) อนตโก (อนต+กร)

สงโข (ส+ขน) เปนตน

ณ ปจจย ลงแลว ลบ ณ เหลอ อ พฤทธตนธาต เชน ธมมจาร,

กมมการ เปนตน ถาเปน พหวจนะ มรปเปน ธมมจารโน ถาเปนอตถ

ลงค มรปเปน ธมม-จารน ธมมจารนโย เปนตน

ณว ปจจย ลงแลวพฤทธตนธาต แปลง ณว เปน อก เชน

ทายโก สาวโก อนสาสโก ปฏคคาหโก อปาสโก อปาสกา คอ มทสดเปน

ก เปนตน

ต ปจจย ทานใหแจกตามแบบ สตถ เมอเปนปฐมาวภตต จงม

รปเปน ตา เชน กตตา วตตา ทาตา ญาตา เปนตน

ร ปจจย เมอลงแลวลบทสดธาต และลบ ร เหลอ อ เปน อ บาง

เชน ปารค (ปาร+คม) เวทค (เวท+ค) ภกข (ภกข+ร รสสะ อ เปน อ)

กต (กต+ญา ธาต ตวเดยวลบแตสระสดทาย)

ข ปจจย ลงแลว ถกลบ มขอสงเกต คอม อส, ท, ส เปนบท

หนา เชน อสกกร, ทกกร สกร, สวโจ, ทพพโจ เปนตน

161๑๖๐

ต ปจจย (แปลวา อ. อน และ เพออน) มนยเหมอน เตว ปจจย

เชน กาต, คนต, ทาต, โสต, เปนตน

ย ปจจย (แปลเหมอน อ ปจจย) เปนได ๗ สาธนะ มขอกาหนด

ดงน

๑. ลงหลงธาตทวไป แปลง ย เปน อน เชน

ภ + ย = ภวน,

ส + ย = สยน,

ส + ปท + ย = สมปทาน,

ทา+ย = ทาน เจต+ย =

เจตนา, กธ+ย = โกธโน,

ภช+ย = โภชน,

คม+ย = คมน

ส+วณณ+ย = สวณณนา,

คห+ย = คหน เปนตน

๒. ลงหลงธาต ทม ม และ ร เปนทสด ใหแปลง ย เปน อณ เชน

กร+ย = กรณ, มร+ย = มรณ, สร+ย = สรณ, รม+ย = รมณ,

ยกเวน คม และ ทม นยมเปน อน เชน คมน, ทมน เปนตน

จบวธการลงปจจยทง ๑๔ ตว

๑๖๑

ขอควรกาหนดเกยวกบปจจยทง ๑๔ ตว

ปจจยทเนองดวย ณ คอ ณ ณว ณ ณย เมอลงแลวลบ ณ

พฤทธตนธาตเสมอ ยกเวนมตวสะกด เชน ธมมวาท, ธมมทสส, สาวโก,

ปฏคคาหโก, กมมกาโร อาวาโส การย ทมโม เปนตน

กว ปจจย ลงแลว ถกลบทง กว ทงทสดธาต มขอสงเกต คอ ม

บทหนาและทสดธาตไมปรากฏ เชน อรโค (อร+คม) อนตโก (อนต+กร)

สงโข (ส+ขน) เปนตน

ณ ปจจย ลงแลว ลบ ณ เหลอ อ พฤทธตนธาต เชน ธมมจาร,

กมมการ เปนตน ถาเปน พหวจนะ มรปเปน ธมมจารโน ถาเปนอตถ

ลงค มรปเปน ธมม-จารน ธมมจารนโย เปนตน

ณว ปจจย ลงแลวพฤทธตนธาต แปลง ณว เปน อก เชน

ทายโก สาวโก อนสาสโก ปฏคคาหโก อปาสโก อปาสกา คอ มทสดเปน

ก เปนตน

ต ปจจย ทานใหแจกตามแบบ สตถ เมอเปนปฐมาวภตต จงม

รปเปน ตา เชน กตตา วตตา ทาตา ญาตา เปนตน

ร ปจจย เมอลงแลวลบทสดธาต และลบ ร เหลอ อ เปน อ บาง

เชน ปารค (ปาร+คม) เวทค (เวท+ค) ภกข (ภกข+ร รสสะ อ เปน อ)

กต (กต+ญา ธาต ตวเดยวลบแตสระสดทาย)

ข ปจจย ลงแลว ถกลบ มขอสงเกต คอม อส, ท, ส เปนบท

หนา เชน อสกกร, ทกกร สกร, สวโจ, ทพพโจ เปนตน

162๑๖๒

ณย ปจจย ตนธาตถกพฤทธบาง ลบ ณ แปลง ย กบทสดธาตม

รปตางๆ เชน การย คารยห วชช ทมโม เปนตน

อ ปจจย ลงแลว ไมมอะไรปรากฏ ทงตนธาตและทสดธาต เชน

ปภโว หตกกโร กมมกโร สงเกตทตนธาตเปน อ

อ ปจจย ลงแลว ม อ เปนทสด เชน นธ สนธ อทธ เปนตน

แตถาม ต เปนทสด เปน ต ปจจย เชน คต สต รต สมปตต เปนตน

ณ ปจจย ลงแลว ลบ ณ พฤทธตนธาต เชน วาโห อาวาโส กมม

กาโร โทโส โรโค เปนตน

ย ปจจย ลงแลว แปลงเปน อน, อณ จงมขอสงเกตทสด เปน

น, ณ เชน คมน คหน กรณ มรณ เจตนา โกธโน เปนตน

เมอทราบวธการลงปจจยแลว สง ทควรกาหนดตอไป คอ

การกาหนดร เรองรปและสาธนะ อนจกนาไปสการวเคราะห ตามลาดบ

๑๖๓

วธการกาหนดรปและสาธนะ ดงน

๑. กตตสาธนะ มคาแปลวา ผ...., ผ....โดยปกต และ ผมอน....

เปนปกต มขอกาหนด ดงน

๑.๑ ถาแปลวา ผ.... เชน อรโค (สตโต) ผไปดวยอก เปน กตตรป

กตตสาธนะ วเคราะหวา อเรน คจฉตต = อรโค (สตโต)

๑.๒ ถาแปลวา ผ....โดยปกต เชน ธมมวาท (ชโน) ผกลาวซง

ธรรมโดยปกต เปน กตตรป สลสาธนะ กตตสาธนะ วเคราะหวา ธมม

วทต สเลนาต = ธมมวาท (ชโน)

๑.๓ ถาแปลวา ผมอน....เปนปกต เชน ธมมวาท (ชโน) ผมอน

กลาวซงธรรมเปนปกต เปน สมาสรป ตสสลสาธนะ กตตสาธนะ

วเคราะหวา ธมม วตต สลมสสาต = ธมมวาท (ชโน)

๒. กมมสาธนะ มคาแปลวา เปนท...., เปนทอนเขา...., และเปน

ทอนเขาพง... มขอกาหนดดงน

๒.๑ ถาแปลวา เปนท.... เชน ปโย (ปตโต) เปนทรก เปนกตตรป

กมมสาธนะ วเคราะหวา ปยต ตนต = ปโย (ปตโต)

๒.๒ ถาแปลวา เปนทอนเขา.... เชน สกร (กมม) เปนทอนเขาทา

ไดโดยงาย เปน กมมรป กมมสาธนะ วเคราะหวา สเขน กรยเตต = สกร

(กมม)

163๑๖๒

ณย ปจจย ตนธาตถกพฤทธบาง ลบ ณ แปลง ย กบทสดธาตม

รปตางๆ เชน การย คารยห วชช ทมโม เปนตน

อ ปจจย ลงแลว ไมมอะไรปรากฏ ทงตนธาตและทสดธาต เชน

ปภโว หตกกโร กมมกโร สงเกตทตนธาตเปน อ

อ ปจจย ลงแลว ม อ เปนทสด เชน นธ สนธ อทธ เปนตน

แตถาม ต เปนทสด เปน ต ปจจย เชน คต สต รต สมปตต เปนตน

ณ ปจจย ลงแลว ลบ ณ พฤทธตนธาต เชน วาโห อาวาโส กมม

กาโร โทโส โรโค เปนตน

ย ปจจย ลงแลว แปลงเปน อน, อณ จงมขอสงเกตทสด เปน

น, ณ เชน คมน คหน กรณ มรณ เจตนา โกธโน เปนตน

เมอทราบวธการลงปจจยแลว สง ทควรกาหนดตอไป คอ

การกาหนดร เรองรปและสาธนะ อนจกนาไปสการวเคราะห ตามลาดบ

๑๖๓

วธการกาหนดรปและสาธนะ ดงน

๑. กตตสาธนะ มคาแปลวา ผ...., ผ....โดยปกต และ ผมอน....

เปนปกต มขอกาหนด ดงน

๑.๑ ถาแปลวา ผ.... เชน อรโค (สตโต) ผไปดวยอก เปน กตตรป

กตตสาธนะ วเคราะหวา อเรน คจฉตต = อรโค (สตโต)

๑.๒ ถาแปลวา ผ....โดยปกต เชน ธมมวาท (ชโน) ผกลาวซง

ธรรมโดยปกต เปน กตตรป สลสาธนะ กตตสาธนะ วเคราะหวา ธมม

วทต สเลนาต = ธมมวาท (ชโน)

๑.๓ ถาแปลวา ผมอน....เปนปกต เชน ธมมวาท (ชโน) ผมอน

กลาวซงธรรมเปนปกต เปน สมาสรป ตสสลสาธนะ กตตสาธนะ

วเคราะหวา ธมม วตต สลมสสาต = ธมมวาท (ชโน)

๒. กมมสาธนะ มคาแปลวา เปนท...., เปนทอนเขา...., และเปน

ทอนเขาพง... มขอกาหนดดงน

๒.๑ ถาแปลวา เปนท.... เชน ปโย (ปตโต) เปนทรก เปนกตตรป

กมมสาธนะ วเคราะหวา ปยต ตนต = ปโย (ปตโต)

๒.๒ ถาแปลวา เปนทอนเขา.... เชน สกร (กมม) เปนทอนเขาทา

ไดโดยงาย เปน กมมรป กมมสาธนะ วเคราะหวา สเขน กรยเตต = สกร

(กมม)

164๑๖๔

๒.๓ ถาแปลวา เปนทอนเขาพง........เชน ทมโม (สตโต)

แปลวา เปนทอนเขาพงฝก เปนกมมรป กมมสาธณะ วเคราะหวา

ทมตพโพต = ทมโม (สตโต)

๓. กรณสาธนะ มคาแปลวา เปนเครอง..., เปนเครองอนเขา....

หรอ เปนเหต...., เปนเหตอนเขา.... มขอกาหนด ดงน

๓.๑ ถาแปลวา เปนเครอง.... หรอ เปนเหต.... เชน พนธน

(สงขลก) เปนเครองผก เปน กตตรป กรณสาธนะ วเคราะหวา พนธต

เตนาต = พนธน (สงขลก)

๓.๒ ถาแปลวา เปนเครองอนเขา...., เปนเหตอนเขา เชน พนธน

(สงขลก) เปนเครองอนเขาผก เปน กมมรป กรณสาธนะ วเคราะหวา

พนธยเต เอเตนาต = พนธน (สงขลก)

๔. สมปทานสาธนะ มคาแปลวา เปนท...., และเปนทอนเขา....

มขอกาหนดดงน

๔.๑ ถาแปลวา เปนท.... เชน สมปทาน (เจตย) เปนทมอบให

เปน กตตรป สมปทานสาธนะ วเคราะหวา สมปเทต เอตสสาต =

สมปทาน (เจตย)

๔.๒ ถาแปลวา เปนทอนเขา.... เชน สมปทาน (เจตย) เปนทอน

เขามอบให เปน กมมรป สมปทานสาธนะ วเคราะหวา สมปทยเต

เอตสสาต = สมปทาน(เจตย)

๑๖๕

๕. อปาทานสาธนะ มคาแปลวา เปนแดน.... ซงเปนกตตรป

อยางเดยว เชน ปภสสโร (เทวกาโย)เปนแดนซานออกแหง รศม

เปนกตตรป อปาทานสาธนะ วเคราะหวา ปภา สรต เอตสมาต =

ปภสสโร (เทวกาโย)

๖. อธกรณสาธนะ มคาแปลวา เปนท.... และ เปนทอนเขา.... ม

ขอกาหนด ดงน

๖.๑ ถาแปลวา เปนท.. . . เชน กรณ (ฐาน) เปนทกระทา

เปนกตตรป อธกรณสาธนะ วเคราะหวา กโรต เอตถาต = กรณ (ฐาน)

๖.๒ ถาแปลวา เปนทอนเขา.... เชน กรณ (ฐาน) เปนทอนเขา

กระทา เปนกมมรป อธกรณสาธนะ วเคราะหวา กรยเต เอตถาต = กรณ

(ฐาน)

๗. ภาวสาธนะ มคาแปลวา ความ..., อน..., การ..., ไมมอญญบท

มรปเดยว คอ ภาวรป แตมวธการวเคราะหตางกน คอ

๗.๑ ถาธาตเปน อกมมธาต ใหประกอบธาตดวย ย ปจจย เต

วตตมานา เชน มรณ ความตาย เปน ภาวรป ภาวสาธนะ วเคราะหวา

มรยเตต = มรณ

๗.๒ ถาเปน สกมมธาต ใหประกอบธาตดวย ย ปจจย ทแปลง

เปน อน หรอ อณ เชน กรณ การกระทา เปน ภาวรป ภาวสาธนะ

วเคราะหวา กรณ = กรณ, สมปตต ความถงพรอม เปนภาวรป

ภาวสาธนะ วเคราะหวา สมปชชน = สมปตต

165๑๖๔

๒.๓ ถาแปลวา เปนทอนเขาพง........เชน ทมโม (สตโต)

แปลวา เปนทอนเขาพงฝก เปนกมมรป กมมสาธณะ วเคราะหวา

ทมตพโพต = ทมโม (สตโต)

๓. กรณสาธนะ มคาแปลวา เปนเครอง..., เปนเครองอนเขา....

หรอ เปนเหต...., เปนเหตอนเขา.... มขอกาหนด ดงน

๓.๑ ถาแปลวา เปนเครอง.... หรอ เปนเหต.... เชน พนธน

(สงขลก) เปนเครองผก เปน กตตรป กรณสาธนะ วเคราะหวา พนธต

เตนาต = พนธน (สงขลก)

๓.๒ ถาแปลวา เปนเครองอนเขา...., เปนเหตอนเขา เชน พนธน

(สงขลก) เปนเครองอนเขาผก เปน กมมรป กรณสาธนะ วเคราะหวา

พนธยเต เอเตนาต = พนธน (สงขลก)

๔. สมปทานสาธนะ มคาแปลวา เปนท...., และเปนทอนเขา....

มขอกาหนดดงน

๔.๑ ถาแปลวา เปนท.... เชน สมปทาน (เจตย) เปนทมอบให

เปน กตตรป สมปทานสาธนะ วเคราะหวา สมปเทต เอตสสาต =

สมปทาน (เจตย)

๔.๒ ถาแปลวา เปนทอนเขา.... เชน สมปทาน (เจตย) เปนทอน

เขามอบให เปน กมมรป สมปทานสาธนะ วเคราะหวา สมปทยเต

เอตสสาต = สมปทาน(เจตย)

๑๖๕

๕. อปาทานสาธนะ มคาแปลวา เปนแดน.... ซงเปนกตตรป

อยางเดยว เชน ปภสสโร (เทวกาโย)เปนแดนซานออกแหง รศม

เปนกตตรป อปาทานสาธนะ วเคราะหวา ปภา สรต เอตสมาต =

ปภสสโร (เทวกาโย)

๖. อธกรณสาธนะ มคาแปลวา เปนท.... และ เปนทอนเขา.... ม

ขอกาหนด ดงน

๖.๑ ถาแปลวา เปนท.. . . เชน กรณ (ฐาน) เปนทกระทา

เปนกตตรป อธกรณสาธนะ วเคราะหวา กโรต เอตถาต = กรณ (ฐาน)

๖.๒ ถาแปลวา เปนทอนเขา.... เชน กรณ (ฐาน) เปนทอนเขา

กระทา เปนกมมรป อธกรณสาธนะ วเคราะหวา กรยเต เอตถาต = กรณ

(ฐาน)

๗. ภาวสาธนะ มคาแปลวา ความ..., อน..., การ..., ไมมอญญบท

มรปเดยว คอ ภาวรป แตมวธการวเคราะหตางกน คอ

๗.๑ ถาธาตเปน อกมมธาต ใหประกอบธาตดวย ย ปจจย เต

วตตมานา เชน มรณ ความตาย เปน ภาวรป ภาวสาธนะ วเคราะหวา

มรยเตต = มรณ

๗.๒ ถาเปน สกมมธาต ใหประกอบธาตดวย ย ปจจย ทแปลง

เปน อน หรอ อณ เชน กรณ การกระทา เปน ภาวรป ภาวสาธนะ

วเคราะหวา กรณ = กรณ, สมปตต ความถงพรอม เปนภาวรป

ภาวสาธนะ วเคราะหวา สมปชชน = สมปตต

166๑๖๖

หมายเหต คาแปลวา เปนท...., เปนทอนเขา..., มใน ๓ สาธนะ

คอ กมมสาธนะ สมปทานสาธนะ และอธกรณสาธนะ มวธการกาหนด

โดยการทดลองแปลเทยบเคยง เชอมดวยคาวา ซง, แก, ใน กบ อญญบท

คอ ถาเชอมดวยคาวา ซง ไดความด เปนกมมสาธนะ ถาเชอมดวยคาวา

แก ไดความด เปนสมปทานสาธนะ ถาเชอมดวยคาวา ใน ไดความด

เปน อธกรณสาธนะ

หลกการตงวเคราะหประจาสาธนะทง ๗

การตงวเคราะห คอ การแยกเอาบทหนา และปจจย ออกจาก

ธาต แลวเอาเฉพาะธาต มาประกอบเปนกรยาอาขยาตบาง กรยากตก

เปนนามกตก อยางเดมบาง มวธการกาหนด ดงน

๑. เมอเปนกตตรป ใหแยกเอาธาตมาประกอบดวยปจจย ในกตต

วาจก หรอเหตกตตวาจก และ ต หรอ อนต วตตมานา เชน คจฉต

คจฉนต กโรต กโรนต โสภาเปต โสภาเปนต เปนตน

๒. เมอเปนกมมรป ถาแปลวา อนเขา ไมมคาวา พง ตอทาย ให

แยกธาตออกมาประกอบเปนรปแบบกมมวาจก คอ ลง ย ปจจย อ อาคม

หนา ย มรปเปน อย เชน ปจยเต กรยเต เปนตน ถามคาแปลวา พง

ตอทาย ใหประกอบดวย ตพพ ปจจย ในกรยากตก ตามลงคของอญญ

บท ถาอญญบท เปนปลงค = ตพโพต, อตถลงค = ตพพาต, นปสกลงค

= ตพพนต เชน ปจตพโพต ปจตพพาต, ปจตพพนต เปนตน

๑๖๗

๓. เมอเปนภาวรป ใหกาหนดธาตวา เปนสกมมธาต หรอ

อกมมธาต ถาเปน สกมมธาต ใหประกอบดวย ย ปจจย เชน กรณ สรณ

คหน เปนตน ถาเปน อกมมธาต ใหประกอบดวย ย ปจจย เต วตตมานา

= ยเต ประจาภาววาจก เชน ภยเต, มรยเต เปนตน

๔. ในสวนของบทหนา ม ๕ ชนด คอ นามนาม คณนาม

สพพนาม อปสค และนบาต มขอกาหนด ดงน

๔.๑ ถาบทหนา เปนนามนาม และสพพนาม ใหแยกออกมา

ประกอบวภตตตามสาเนยงอายตนบาต ตงแต ทตยาวภตต - สตตม

วภตต ยกเวนทแปลวา แหง ใหประกอบดวยปฐมาวภตต เชน ธมมวาท

(ชโน) ผกลาวซงธรรมโดยปกต ว.วา ธมม วทต สเลนาต = ธมมวาท

(ชโน)

อรโค (สตโต) ผไปดวยอก ว.วา อเรน คจฉตต = อรโค (สตโต)

คามวาสโน (ชนา) ผอยในบานโดยปกต ว. วา คาเม วสนต

สเลนาต = คามวาสโน (ชนา)

สพพ (ชโน) ผ รซ งส ง ทงปวง ว .วา สพพ ชานาตต =

สพพ (ชโน)

ปภสสโร(เทวกาโย) เปนแดนซานออกแหงรศม ว.วา ปภา สรต

เอตสมาต =ปภสสโร(เทวกาโย)

๔.๒ ถาบทหนาเปนคณนาม ใหแยกออกมาประกอบดวย

อ ทตยาวภตตเทานน

167๑๖๖

หมายเหต คาแปลวา เปนท...., เปนทอนเขา..., มใน ๓ สาธนะ

คอ กมมสาธนะ สมปทานสาธนะ และอธกรณสาธนะ มวธการกาหนด

โดยการทดลองแปลเทยบเคยง เชอมดวยคาวา ซง, แก, ใน กบ อญญบท

คอ ถาเชอมดวยคาวา ซง ไดความด เปนกมมสาธนะ ถาเชอมดวยคาวา

แก ไดความด เปนสมปทานสาธนะ ถาเชอมดวยคาวา ใน ไดความด

เปน อธกรณสาธนะ

หลกการตงวเคราะหประจาสาธนะทง ๗

การตงวเคราะห คอ การแยกเอาบทหนา และปจจย ออกจาก

ธาต แลวเอาเฉพาะธาต มาประกอบเปนกรยาอาขยาตบาง กรยากตก

เปนนามกตก อยางเดมบาง มวธการกาหนด ดงน

๑. เมอเปนกตตรป ใหแยกเอาธาตมาประกอบดวยปจจย ในกตต

วาจก หรอเหตกตตวาจก และ ต หรอ อนต วตตมานา เชน คจฉต

คจฉนต กโรต กโรนต โสภาเปต โสภาเปนต เปนตน

๒. เมอเปนกมมรป ถาแปลวา อนเขา ไมมคาวา พง ตอทาย ให

แยกธาตออกมาประกอบเปนรปแบบกมมวาจก คอ ลง ย ปจจย อ อาคม

หนา ย มรปเปน อย เชน ปจยเต กรยเต เปนตน ถามคาแปลวา พง

ตอทาย ใหประกอบดวย ตพพ ปจจย ในกรยากตก ตามลงคของอญญ

บท ถาอญญบท เปนปลงค = ตพโพต, อตถลงค = ตพพาต, นปสกลงค

= ตพพนต เชน ปจตพโพต ปจตพพาต, ปจตพพนต เปนตน

๑๖๗

๓. เมอเปนภาวรป ใหกาหนดธาตวา เปนสกมมธาต หรอ

อกมมธาต ถาเปน สกมมธาต ใหประกอบดวย ย ปจจย เชน กรณ สรณ

คหน เปนตน ถาเปน อกมมธาต ใหประกอบดวย ย ปจจย เต วตตมานา

= ยเต ประจาภาววาจก เชน ภยเต, มรยเต เปนตน

๔. ในสวนของบทหนา ม ๕ ชนด คอ นามนาม คณนาม

สพพนาม อปสค และนบาต มขอกาหนด ดงน

๔.๑ ถาบทหนา เปนนามนาม และสพพนาม ใหแยกออกมา

ประกอบวภตตตามสาเนยงอายตนบาต ตงแต ทตยาวภตต - สตตม

วภตต ยกเวนทแปลวา แหง ใหประกอบดวยปฐมาวภตต เชน ธมมวาท

(ชโน) ผกลาวซงธรรมโดยปกต ว.วา ธมม วทต สเลนาต = ธมมวาท

(ชโน)

อรโค (สตโต) ผไปดวยอก ว.วา อเรน คจฉตต = อรโค (สตโต)

คามวาสโน (ชนา) ผอยในบานโดยปกต ว. วา คาเม วสนต

สเลนาต = คามวาสโน (ชนา)

สพพ (ชโน) ผ รซ งส ง ทงปวง ว .วา สพพ ชานาตต =

สพพ (ชโน)

ปภสสโร(เทวกาโย) เปนแดนซานออกแหงรศม ว.วา ปภา สรต

เอตสมาต =ปภสสโร(เทวกาโย)

๔.๒ ถาบทหนาเปนคณนาม ใหแยกออกมาประกอบดวย

อ ทตยาวภตตเทานน

168๑๖๘

เชน ตรโค (สตโต) ผไปดวน ว.วา ตร คจฉตต = ตรโค (สตโต)

สาตจจการโน(ชนา) ผทาตดตอโดยปกต ว.วา สาตจจ กโรนต

สเลนาต = สาตจจการโน (ชนา)

๔.๓ ถาบทหนาเปนอปสค ไมตองแยกออกจากธาตใหคงไว

ตามเดม เชน

อนสาสโก(ชโน) ผตามสอน ว.วา อนสาสตต = อนสาสโก (ชโน)

วนโย (อปาโย) เปนเครองแนะนา ว.วา วเนต เอเตนาต =

วนโย (อปาโย)

ยกเวน ส ท ส และ ป ใหแยกออกมาประกอบตางหากได เชน

สกร (กมม) เปนทอนเขาทาไดโดยงาย ว.วา สเขน กรยเตต =

สกร (กมม)

ทกกร (กมม) เปนทอนเขาทาไดโดยยาก ว.วา ทกเขน กรยเตต =

ทกกร (กมม)

สงโข (สตโต) ผขดด ว.วา สสฏ ขนตต = สงโข (สตโต)

ปภโว (ปพพโต) เปนแดนเกดกอน ว.วา ปฐม ภวต เอตสมาต =

ปภโว (ปพพโต)

๔.๔ ถาบทหนาเปนนบาต นยมใหแยกออกมาประกอบตางหาก

เชน

สยมภ(ปคคโล) ผเปนเอง ว.วา สย ภวตต = สยมภ (ปคคโล)

๑๖๙

ขอควรทราบ

นามกตกทเปนภาวสาธนะ เปนนามนามเพราะแปลออก สาเนยง

อายตนบาตแหงวภตตได ดวยตวเอง ไมตองมบทอนเปนประธาน

ทเรยกวา อญญบท ฉะนน ภาวสาธนะ จงไมมอญญบท

สวนอก ๖ สาธนะ เปนคณนาม เพราะแปลออกสาเนยงอายต

นบาตแหงวภตตไมได ตองมบทอน เรยกวา อญญบท เปนประธาน จง

ตองมอญญบททง ๖ สาธนะ

169๑๖๘

เชน ตรโค (สตโต) ผไปดวน ว.วา ตร คจฉตต = ตรโค (สตโต)

สาตจจการโน(ชนา) ผทาตดตอโดยปกต ว.วา สาตจจ กโรนต

สเลนาต = สาตจจการโน (ชนา)

๔.๓ ถาบทหนาเปนอปสค ไมตองแยกออกจากธาตใหคงไว

ตามเดม เชน

อนสาสโก(ชโน) ผตามสอน ว.วา อนสาสตต = อนสาสโก (ชโน)

วนโย (อปาโย) เปนเครองแนะนา ว.วา วเนต เอเตนาต =

วนโย (อปาโย)

ยกเวน ส ท ส และ ป ใหแยกออกมาประกอบตางหากได เชน

สกร (กมม) เปนทอนเขาทาไดโดยงาย ว.วา สเขน กรยเตต =

สกร (กมม)

ทกกร (กมม) เปนทอนเขาทาไดโดยยาก ว.วา ทกเขน กรยเตต =

ทกกร (กมม)

สงโข (สตโต) ผขดด ว.วา สสฏ ขนตต = สงโข (สตโต)

ปภโว (ปพพโต) เปนแดนเกดกอน ว.วา ปฐม ภวต เอตสมาต =

ปภโว (ปพพโต)

๔.๔ ถาบทหนาเปนนบาต นยมใหแยกออกมาประกอบตางหาก

เชน

สยมภ(ปคคโล) ผเปนเอง ว.วา สย ภวตต = สยมภ (ปคคโล)

๑๖๙

ขอควรทราบ

นามกตกทเปนภาวสาธนะ เปนนามนามเพราะแปลออก สาเนยง

อายตนบาตแหงวภตตได ดวยตวเอง ไมตองมบทอนเปนประธาน

ทเรยกวา อญญบท ฉะนน ภาวสาธนะ จงไมมอญญบท

สวนอก ๖ สาธนะ เปนคณนาม เพราะแปลออกสาเนยงอายต

นบาตแหงวภตตไมได ตองมบทอน เรยกวา อญญบท เปนประธาน จง

ตองมอญญบททง ๖ สาธนะ

170๑๗๐

แผนผงตงวเคราะหสาธนะทง ๗ และตวอยาง

๑. กตตสาธนะ ม ๓ รป

ก. แปลวา ผ.........เปนกตตรป

ว.วา......................ตต = ...................(...........................)

เชน อเรน คจฉตต = อรโค(สตโต)

ข. แปลวา ผ..........โดยปกต เปนกตตรป สลสาธนะ

ว.วา...........ต สเลนาต................(.....................)

เชน กมม กโรต สเลนาต = กมมการ(ชโน)

ค. แปลวา ผมอน..............เปนปกต เปนสมาสรป ตสสลสาธนะ

ว.วา..........ต สลมสสาต =........(..........)

เชน ธมม วตต สลมสสาต = ธมมวาท

๒. กมมสาธนะ ม ๒ รป ๓ แบบ

ก. แปลวา เปนท........เปนกตตรป

ว.วา...........ต ตนต = .......................(........................)

เชน ปยต ตนต = ปโย (ปตโต)

ข. แปลวา เปนทอนเขา............เปนกมมรป

ว.วา........อยเตต = ......................(.......................)

เชน ทกเขน กรยเตต = ทกกร (กมม)

๑๗๑

ค. แปลวา เปนทอนเขาพง............เปนกมมรป

ว.วา ........ตพโพต,..ตพพาต,......ตพพนต = ...........(..........)

เชน ทมตพโพต = ทมโม (สตโต) กาตพพนต = กจจ (กมม)

๓. กรณสาธนะ ม ๒ รป

ก. แปลวา เปนเครอง.............เปนกตตรป

ว.วา............ต,.เอเตนาต,เอตายาต = .....................(.................)

เชน พนธต เอเตนาต = พนธน (สงขลก)

ข. แปลวา เปนเครองอนเขา...........เปนกมมรป

ว.วา.............อยเต..เอเตนาต,เอตายาต = ............(.............)

เชน สวณณยเต เอตายาต = สวณณนา (วาจา)

๔. สมปทานสาธนะ ม ๒ รป

ก. แปลวา เปนท........... เปนกตตรป

ว.วา..............ต เอตสสาต = .............................(...................)

เชน สมปเทต เอตสสาต = สมปทาน (เจตย)

ข. แปลวา เปนทอนเขา.............เปนกมมรป

ว.วา............อยเต เอตสสาต = ...................(....................)

เชน สมปทยเต เอตสสาต = สมปทาน (เจตย)

171๑๗๐

แผนผงตงวเคราะหสาธนะทง ๗ และตวอยาง

๑. กตตสาธนะ ม ๓ รป

ก. แปลวา ผ.........เปนกตตรป

ว.วา......................ตต = ...................(...........................)

เชน อเรน คจฉตต = อรโค(สตโต)

ข. แปลวา ผ..........โดยปกต เปนกตตรป สลสาธนะ

ว.วา...........ต สเลนาต................(.....................)

เชน กมม กโรต สเลนาต = กมมการ(ชโน)

ค. แปลวา ผมอน..............เปนปกต เปนสมาสรป ตสสลสาธนะ

ว.วา..........ต สลมสสาต =........(..........)

เชน ธมม วตต สลมสสาต = ธมมวาท

๒. กมมสาธนะ ม ๒ รป ๓ แบบ

ก. แปลวา เปนท........เปนกตตรป

ว.วา...........ต ตนต = .......................(........................)

เชน ปยต ตนต = ปโย (ปตโต)

ข. แปลวา เปนทอนเขา............เปนกมมรป

ว.วา........อยเตต = ......................(.......................)

เชน ทกเขน กรยเตต = ทกกร (กมม)

๑๗๑

ค. แปลวา เปนทอนเขาพง............เปนกมมรป

ว.วา ........ตพโพต,..ตพพาต,......ตพพนต = ...........(..........)

เชน ทมตพโพต = ทมโม (สตโต) กาตพพนต = กจจ (กมม)

๓. กรณสาธนะ ม ๒ รป

ก. แปลวา เปนเครอง.............เปนกตตรป

ว.วา............ต,.เอเตนาต,เอตายาต = .....................(.................)

เชน พนธต เอเตนาต = พนธน (สงขลก)

ข. แปลวา เปนเครองอนเขา...........เปนกมมรป

ว.วา.............อยเต..เอเตนาต,เอตายาต = ............(.............)

เชน สวณณยเต เอตายาต = สวณณนา (วาจา)

๔. สมปทานสาธนะ ม ๒ รป

ก. แปลวา เปนท........... เปนกตตรป

ว.วา..............ต เอตสสาต = .............................(...................)

เชน สมปเทต เอตสสาต = สมปทาน (เจตย)

ข. แปลวา เปนทอนเขา.............เปนกมมรป

ว.วา............อยเต เอตสสาต = ...................(....................)

เชน สมปทยเต เอตสสาต = สมปทาน (เจตย)

172๑๗๒

๕. อปาทานสาธนะ ม ๑ รป

ก. แปลวา เปนแดน................เปนกตตรป

ว.วา...............ต เอตสมาต, เอตายาต = .................(................)

เชน ปภา สรต เอตสมาต = ปภสสโร (เทวกาโย)

๖. อธกรณสาธนะ ม ๒ รป

ก. แปลวา เปนท.................เปนกตตรป

ว.วา ...................ต เอตถาต = .........................(...................)

เชน กโรต เอตถาต = กรณ (ฐาน)

ข. แปลวา เปนทอนเขา..................เปนกมมรป

ว.วา................อยเต เอตถาต = .....................(..............)

เชน กรยเต เอตถาต = กรณ (ฐาน)

๗. ภาวสาธนะ ม ๑ รป ๒ แบบ

ก. (ภาวรป/อกมมธาต)

ว.วา...........................ยเตต = .......................

เชน มรยเตต = มรณ

ข. ภาวรป /สกมมธาต

ว.วา...............ย = อน, อณ = ...............................

เชน กรณ = กรณ, คมน คต

๑๗๓

วธแปลประจารปและสาธนะ

สาธนะทง ๗ มคาแปลในรปวเคราะหทง ๓ แตกตางกน แลวแต

รปวเคราะห นน เปนวาจกอะไร และมองคประกอบอยางไรบาง

มขอกาหนดโดยรวม ดงน

๑. ถารปและสาธนะตรงกน ใหนา ย ต ศพท ขนมาโยคอญญบท

เพอเปนประธานในรปวเคราะหและบทสาเรจ คอ ย ขนทรปวเคราะห

ต ขนทบทสาเรจ เชน อเรน คจฉตต=อรโค(สตโต) เปนกตตรป กตตสาธ

นะ แปลวา โย สตโต อ. สตวใด คจฉต ยอมไป อเรน ดวยอก อต เพราะ

เหตนน โส สตโต อ. สตวนน อรโค ชอวา ผไปดวยอก ฯ

๒. ถารปและสาธนะไมตรงกน ใหนาบทอนมาเปนประธานในรป

วเคราะห แลวนา ต, เอต ศพท ในรปวเคราะห ไปโยคอญญบท แปลตาม

วภตต สวนทบทสาเรจ ใหนา ต ศพท ขนมาโยคอญญบท เพอเปน

ประธาน เชน ปยต ตนต = ปโย (ปตโต) เปนกตตวาจก กมมสาธนะ

แปลวา ปคคโล อ.บคคล ปยต ยอมรก ต ปตต ซงบตรนน อต เพราะเหต

นน โส ปตโต อ. บตรนน ปโย ชอวา เปนทรก

๓. ถาเปนกตตวาจก (กตตรป) ใหแปลตามรปแบบกตตวาจก

ดงตวอยางขางบน ถาเปนกมมวาจก (กมมรป) ใหแปลตามรปแบบกมม

วาจก คอ ขนบท อนภหตกตตา มาในรปวเคราะห เชน เตน อนเขา

ปคคเลน อนบคคล เปนตน ถาเปนเหตกตตวาจก (กตตรป) ใหขนบท

การตกมม มาในรปวเคราะหดวย เชน ปคคล ยงบคคล ชน ยงชน

173๑๗๒

๕. อปาทานสาธนะ ม ๑ รป

ก. แปลวา เปนแดน................เปนกตตรป

ว.วา...............ต เอตสมาต, เอตายาต = .................(................)

เชน ปภา สรต เอตสมาต = ปภสสโร (เทวกาโย)

๖. อธกรณสาธนะ ม ๒ รป

ก. แปลวา เปนท.................เปนกตตรป

ว.วา ...................ต เอตถาต = .........................(...................)

เชน กโรต เอตถาต = กรณ (ฐาน)

ข. แปลวา เปนทอนเขา..................เปนกมมรป

ว.วา................อยเต เอตถาต = .....................(..............)

เชน กรยเต เอตถาต = กรณ (ฐาน)

๗. ภาวสาธนะ ม ๑ รป ๒ แบบ

ก. (ภาวรป/อกมมธาต)

ว.วา...........................ยเตต = .......................

เชน มรยเตต = มรณ

ข. ภาวรป /สกมมธาต

ว.วา...............ย = อน, อณ = ...............................

เชน กรณ = กรณ, คมน คต

๑๗๓

วธแปลประจารปและสาธนะ

สาธนะทง ๗ มคาแปลในรปวเคราะหทง ๓ แตกตางกน แลวแต

รปวเคราะห นน เปนวาจกอะไร และมองคประกอบอยางไรบาง

มขอกาหนดโดยรวม ดงน

๑. ถารปและสาธนะตรงกน ใหนา ย ต ศพท ขนมาโยคอญญบท

เพอเปนประธานในรปวเคราะหและบทสาเรจ คอ ย ขนทรปวเคราะห

ต ขนทบทสาเรจ เชน อเรน คจฉตต=อรโค(สตโต) เปนกตตรป กตตสาธ

นะ แปลวา โย สตโต อ. สตวใด คจฉต ยอมไป อเรน ดวยอก อต เพราะ

เหตนน โส สตโต อ. สตวนน อรโค ชอวา ผไปดวยอก ฯ

๒. ถารปและสาธนะไมตรงกน ใหนาบทอนมาเปนประธานในรป

วเคราะห แลวนา ต, เอต ศพท ในรปวเคราะห ไปโยคอญญบท แปลตาม

วภตต สวนทบทสาเรจ ใหนา ต ศพท ขนมาโยคอญญบท เพอเปน

ประธาน เชน ปยต ตนต = ปโย (ปตโต) เปนกตตวาจก กมมสาธนะ

แปลวา ปคคโล อ.บคคล ปยต ยอมรก ต ปตต ซงบตรนน อต เพราะเหต

นน โส ปตโต อ. บตรนน ปโย ชอวา เปนทรก

๓. ถาเปนกตตวาจก (กตตรป) ใหแปลตามรปแบบกตตวาจก

ดงตวอยางขางบน ถาเปนกมมวาจก (กมมรป) ใหแปลตามรปแบบกมม

วาจก คอ ขนบท อนภหตกตตา มาในรปวเคราะห เชน เตน อนเขา

ปคคเลน อนบคคล เปนตน ถาเปนเหตกตตวาจก (กตตรป) ใหขนบท

การตกมม มาในรปวเคราะหดวย เชน ปคคล ยงบคคล ชน ยงชน

174๑๗๔

เปนตน ถาเปนภาววาจก (ภาวรป) ใหขนบท อนภหตกตตา ในรป

วเคราะห เชน เตน, ปคคเลน เปนตน สวนเหตกมมวาจก ไมปรากฏใน

รปวเคราะห แตถามกใหแปลในรปแบบของเหตกมมวาจก เหมอนใน

อาขยาต

๔. ศพทพเศษ คอ อต ศพท แปลวา เพราะเหตนน เชน สเลนาต

แยกเปน สเลน + อต สลมสสาต แยกเปน สล + อสส (อสสา) + อต,

ตนต แยกเปน ต + อต (ต เปนได ๓ ลงค) เตนาต แยกเปน เตน + อต

(ป, นป), ตสสาต แยกเปน ตสส+อต (ป,นป), และ ตสสา + อต (อต)

ตสมาต แยกเปน ตสมา + อต (ป ,นป), ตายาต แยกเปน ตาย + อต

(อต), เอตถาต แยกเปน เอตถ + อต (ทง ๓ ลงค)

ตวอยางการแปลรปและสาธนะตาง ๆ ดงน

๑. กตตรป กตตสาธนะ เชน เทตต = ทายโก (ชโน) โย ชโน

อ. ชนใด เทต ยอมให อต เพราะเหตนน โส ชโน อ. ชนนน ทายโก ชอวา

ผให

๒. กตตรป สลสาธนะ กตตสาธนะ เชน ธมม วทต สเลนาต =

ธมมาวาท (ชโน) โย ชโน อ. ชนใด วทต ยอมกลาว ธมม ซงธรรม สเลน

โดยปกต อต เพราะเหตนน โส ชโน อ.ชนนน ธมมวาท ชอวา เปนผกลาว

ซงธรรมโดยปกต ฯ

๓. สมาสรป ตสสลสาธนะ กตตสาธนะ เชน ธมม วตต

สลมสสาต = ธมมวาท (ชโน) วตต อ. อนกลาว ธมม ซงธรรม สล เปน

๑๗๕

ปกต อสส ชนสส ของชนนน อต เพราะเหตนน โส ชโน อ. ชนนน

ธมมวาท ชอวา ผมอนกลาวซงธรรมเปนปกต

๔. กตตรป กมมสาธนะ เชน ปยต ตนต = ปโย (ปตโต) มาตา

อ. มารดา ปยต ยอมรก ต ปตต ซงบตรนน อต เพราะเหตนน โส ปตโต

อ. บตรนน ปโย ชอวา เปนทรก ฯ

๕. กมมรป กมมสาธนะ เชน สเขน กรยเตต = สกร (กมม) ย

กมม อ. กรรมใด (ปคคเลน อนบคคล) กรยเต ยอมกระทา สเขน

โดยงาย อต เพราะเหตนน ต กมม อ. กรรมนน สกร ชอวา เปนทอนเขา

กระทาไดโดยงาย

๖. กตตรป กรณสาธนะ เชน พนธต เตนาต = พนธน (สงขลก)

ปคคโล อ. บคคล พนธต ยอมผก เตน สงขลเกน ดวยโซนน อต เพราะ

เหตนน ต สงขลก อ.โซนน พนธน ชอวา เปนเครองผก

๗. กมมรป กรณสาธนะ เชน พนธยเต เตนาต = พนธน

(สงขลก) สตโต อ. สตว ปคคเลน อนบคคล พนธยเต ยอมผก เตน

สงขลเกน ดวยโซนน อต เพราะเหตนน ต สงขลก อ.โซนน พนธน ชอวา

เปนเครองอนเขาผก

๘. กตตรป สมปทานสาธนะ เชน สมปเทต ตสสาต = สมปทาน

(เจตย) ปคคโล อ. บคคล สมปเทต ยอมมอบให ตสส เจตยสส แกเจดย

นน อต เพราะเหตนน ต เจตย อ. เจดยนน สมปทาน ชอวา เปนทมอบ

ให

175๑๗๔

เปนตน ถาเปนภาววาจก (ภาวรป) ใหขนบท อนภหตกตตา ในรป

วเคราะห เชน เตน, ปคคเลน เปนตน สวนเหตกมมวาจก ไมปรากฏใน

รปวเคราะห แตถามกใหแปลในรปแบบของเหตกมมวาจก เหมอนใน

อาขยาต

๔. ศพทพเศษ คอ อต ศพท แปลวา เพราะเหตนน เชน สเลนาต

แยกเปน สเลน + อต สลมสสาต แยกเปน สล + อสส (อสสา) + อต,

ตนต แยกเปน ต + อต (ต เปนได ๓ ลงค) เตนาต แยกเปน เตน + อต

(ป, นป), ตสสาต แยกเปน ตสส+อต (ป,นป), และ ตสสา + อต (อต)

ตสมาต แยกเปน ตสมา + อต (ป ,นป), ตายาต แยกเปน ตาย + อต

(อต), เอตถาต แยกเปน เอตถ + อต (ทง ๓ ลงค)

ตวอยางการแปลรปและสาธนะตาง ๆ ดงน

๑. กตตรป กตตสาธนะ เชน เทตต = ทายโก (ชโน) โย ชโน

อ. ชนใด เทต ยอมให อต เพราะเหตนน โส ชโน อ. ชนนน ทายโก ชอวา

ผให

๒. กตตรป สลสาธนะ กตตสาธนะ เชน ธมม วทต สเลนาต =

ธมมาวาท (ชโน) โย ชโน อ. ชนใด วทต ยอมกลาว ธมม ซงธรรม สเลน

โดยปกต อต เพราะเหตนน โส ชโน อ.ชนนน ธมมวาท ชอวา เปนผกลาว

ซงธรรมโดยปกต ฯ

๓. สมาสรป ตสสลสาธนะ กตตสาธนะ เชน ธมม วตต

สลมสสาต = ธมมวาท (ชโน) วตต อ. อนกลาว ธมม ซงธรรม สล เปน

๑๗๕

ปกต อสส ชนสส ของชนนน อต เพราะเหตนน โส ชโน อ. ชนนน

ธมมวาท ชอวา ผมอนกลาวซงธรรมเปนปกต

๔. กตตรป กมมสาธนะ เชน ปยต ตนต = ปโย (ปตโต) มาตา

อ. มารดา ปยต ยอมรก ต ปตต ซงบตรนน อต เพราะเหตนน โส ปตโต

อ. บตรนน ปโย ชอวา เปนทรก ฯ

๕. กมมรป กมมสาธนะ เชน สเขน กรยเตต = สกร (กมม) ย

กมม อ. กรรมใด (ปคคเลน อนบคคล) กรยเต ยอมกระทา สเขน

โดยงาย อต เพราะเหตนน ต กมม อ. กรรมนน สกร ชอวา เปนทอนเขา

กระทาไดโดยงาย

๖. กตตรป กรณสาธนะ เชน พนธต เตนาต = พนธน (สงขลก)

ปคคโล อ. บคคล พนธต ยอมผก เตน สงขลเกน ดวยโซนน อต เพราะ

เหตนน ต สงขลก อ.โซนน พนธน ชอวา เปนเครองผก

๗. กมมรป กรณสาธนะ เชน พนธยเต เตนาต = พนธน

(สงขลก) สตโต อ. สตว ปคคเลน อนบคคล พนธยเต ยอมผก เตน

สงขลเกน ดวยโซนน อต เพราะเหตนน ต สงขลก อ.โซนน พนธน ชอวา

เปนเครองอนเขาผก

๘. กตตรป สมปทานสาธนะ เชน สมปเทต ตสสาต = สมปทาน

(เจตย) ปคคโล อ. บคคล สมปเทต ยอมมอบให ตสส เจตยสส แกเจดย

นน อต เพราะเหตนน ต เจตย อ. เจดยนน สมปทาน ชอวา เปนทมอบ

ให

176๑๗๖

๙. กมมรป สมปทานสาธนะ เชน สมปทยเต ตสสาต =

สมปทาน (เจตย) วตถ อ. วตถ ปคคเลน อนบคคล สมปทยเต ยอมมอบ

ให ตสส เจตยสส แกเจดยนน อต เพราะเหตนน ต เจตย อ. เจดยนน

สมปทาน ชอวา เปนทอนเขามอบให

๑๐. กตตรป อปาทานสาธนะ เชน ปฐม ภวต ตสมาต = ปภโว

(ปพพโต) รกโข อ.ตนไม ภวต ยอมเกด ปฐม กอน ตสมา ปพพตสมา

จากภเขานน อต เพราะเหตนน โส ปพพโต อ. ภเขานน ปภโว ชอวา

เปนแดนเกดกอน

๑๑. กตตรป อธกรณสาธนะ เชน กโรต เอตถาต = กรณ (ฐาน)

ปคคโล อ. บคคล กโรต ยอมกระทา เอตถ ฐาเน ในทนน อต เพราะเหต

นน ต ฐาน อ. ทนน กรณ ชอวา เปนทกระทา

๑๒. กมมรป อธกรณสาธนะ เชน กรยเต เอตถาต = กรณ

(ฐาน) กมม อ. กรรม ปคคเลน อนบคคล กรยเต ยอมกระทา เอตถ ฐาเน

ในทนน อต เพราะเหตนน ต ฐาน อ. ทนน กรณ ชอวาเปนทเขาอน

กระทา

๑๓. ภาวรป (อกมมธาต) ภาวสาธนะ เชน มรยเตต = มรณ

(เตน อนเขา) มรยเต ยอมตาย อต เพราะเหตนน มรณ ชอวา ความตาย

๑๔. ภาวรป (สกมมธาต) ภาวสาธนะ เชน กรณ = กรณ (กรณ

อ. การกระทา = กรณ อ. การกระทา)

จบกรยากตก

๑๗๗

สมาส

(ใหทองตลอดจนจบ)

นามศพทตงแต ๒ บทขนไป ทานยอเขาเปนบทเดยวกน ชอวา

สมาส สมาสนวาโดยกจม ๒ อยาง คอ

๑. สมาสททานลบวภตตของศพทหนา เรยกวา ลตตสมาส เชน

กฐนสส ทสส = กฐนทสส ผาเพอกฐน, รโญ ปตโต = ราชปตโต

อ. บตรของพระราชา (ลบ ส วภตตทบทหนา)

๒. สมาสททานมไดลบวภตตของบทหนา เรยกวา อลตตสมาส

เชน ทเร นทาน = ทเรนทาน (วตถ) มนทานในทไกล, อรส โลโม = อรส

โลโม (พราหมโณ) มขนทอก (ไมลบ สม ทบทหนา)

สมาสนวาโดยชอม ๖ อยาง คอ กมมธารยะ, ทค, ตปปรสะ,

ทวนทวะ, อพยยภาวะ พหพพห มรายละเอยด ดงน

กมมธารยสมาส

นามศพท ๒ บท มวภตตและวจนะเปนอยางเดยวกน บทหนง

เปนประธาน คอเปนนามนาม บทหนงเปนวเสสนะ คอเปนคณนาม หรอ

เป น คณ นา ม ท ง ๒ บท ท านย อ เ ข า เ ป นบทเ ด ย วก น ช อ ว า

“กมมธารยสมาส” กมมธารยสมาสนม ๖ อยาง คอ

177๑๗๖

๙. กมมรป สมปทานสาธนะ เชน สมปทยเต ตสสาต =

สมปทาน (เจตย) วตถ อ. วตถ ปคคเลน อนบคคล สมปทยเต ยอมมอบ

ให ตสส เจตยสส แกเจดยนน อต เพราะเหตนน ต เจตย อ. เจดยนน

สมปทาน ชอวา เปนทอนเขามอบให

๑๐. กตตรป อปาทานสาธนะ เชน ปฐม ภวต ตสมาต = ปภโว

(ปพพโต) รกโข อ.ตนไม ภวต ยอมเกด ปฐม กอน ตสมา ปพพตสมา

จากภเขานน อต เพราะเหตนน โส ปพพโต อ. ภเขานน ปภโว ชอวา

เปนแดนเกดกอน

๑๑. กตตรป อธกรณสาธนะ เชน กโรต เอตถาต = กรณ (ฐาน)

ปคคโล อ. บคคล กโรต ยอมกระทา เอตถ ฐาเน ในทนน อต เพราะเหต

นน ต ฐาน อ. ทนน กรณ ชอวา เปนทกระทา

๑๒. กมมรป อธกรณสาธนะ เชน กรยเต เอตถาต = กรณ

(ฐาน) กมม อ. กรรม ปคคเลน อนบคคล กรยเต ยอมกระทา เอตถ ฐาเน

ในทนน อต เพราะเหตนน ต ฐาน อ. ทนน กรณ ชอวาเปนทเขาอน

กระทา

๑๓. ภาวรป (อกมมธาต) ภาวสาธนะ เชน มรยเตต = มรณ

(เตน อนเขา) มรยเต ยอมตาย อต เพราะเหตนน มรณ ชอวา ความตาย

๑๔. ภาวรป (สกมมธาต) ภาวสาธนะ เชน กรณ = กรณ (กรณ

อ. การกระทา = กรณ อ. การกระทา)

จบกรยากตก

๑๗๗

สมาส

(ใหทองตลอดจนจบ)

นามศพทตงแต ๒ บทขนไป ทานยอเขาเปนบทเดยวกน ชอวา

สมาส สมาสนวาโดยกจม ๒ อยาง คอ

๑. สมาสททานลบวภตตของศพทหนา เรยกวา ลตตสมาส เชน

กฐนสส ทสส = กฐนทสส ผาเพอกฐน, รโญ ปตโต = ราชปตโต

อ. บตรของพระราชา (ลบ ส วภตตทบทหนา)

๒. สมาสททานมไดลบวภตตของบทหนา เรยกวา อลตตสมาส

เชน ทเร นทาน = ทเรนทาน (วตถ) มนทานในทไกล, อรส โลโม = อรส

โลโม (พราหมโณ) มขนทอก (ไมลบ สม ทบทหนา)

สมาสนวาโดยชอม ๖ อยาง คอ กมมธารยะ, ทค, ตปปรสะ,

ทวนทวะ, อพยยภาวะ พหพพห มรายละเอยด ดงน

กมมธารยสมาส

นามศพท ๒ บท มวภตตและวจนะเปนอยางเดยวกน บทหนง

เปนประธาน คอเปนนามนาม บทหนงเปนวเสสนะ คอเปนคณนาม หรอ

เป น คณ นา ม ท ง ๒ บท ท านย อ เ ข า เ ป นบทเ ด ย ว ก น ช อ ว า

“กมมธารยสมาส” กมมธารยสมาสนม ๖ อยาง คอ

178๑๗๘

๑. วเสสนบพพบท ๒. วเสสนตตรบท ๓. วเสสโนภยบท

๔. วเสสโนปมบท ๕.สมภาวนบพพบท ๖. อวธารณบพพบท

๑. วเสสนบพพบท มบทวเสสนะอยหนา บทประธานอยหลง

เชน ขตตยา กญา = ขตตยกญา อ. นางผกษตรย, นล อปปล =

นลปปล อ. ดอกอบลเขยว

ในสมาสนบางททานแปลง มหนต ศพท เปน มหา เชน

มหนโต ปรโส = มหาปรโส อ. บรษใหญ

มหาธาน อ. เมองใหญ มหานคร อ. เมองใหญ

วเคราะห เหมอน มหาปรโส

บางททานลบอกษรตวหลงของบทวเสสนะ เหลอไวแตอกษรตว

หนากม เชน ปธาน วจน = ปาวจน อ. คาเปนประธาน (ลบ ธาน) สนโต

ปรโส = สปปรโส อ. บรษสงบแลว (ลบ นต) กจฉตา ทฏฐ = กทฏฐ

อ. ทฏฐอนบณฑตเกลยดแลว (ลบ จฉตา)

ขอสงเกต มคาแปลบทหนาวา ผ หรอ แปล เฉยๆ กได

๒. วเสสนตตรบท มบทวเสสนะอยหลง บทประธานอยหนา เชน

สตโต วเสโส = สตตวเสโส อ. สตววเศษ

นโร วโร = นรนโร อ. นระผประเสรฐ

มนสโส ทลทโท = มนสสทลทโท อ. มนษยผขดสน

๑๗๙

ขอสงเกต มคาแปลทบทหลงวา ผ หรอแปลเฉยๆ เหมอนสมาสท ๑

๓.วเสสโนภยบท มบททง ๒ เปนวเสสนะ มบทอนเปนประธาน

เชน สตจ สมฏฐจ = สตสมฏฐ (ฐาน) ทงเยนทงเกลยง

อนโธ จ วธโร จ = อนธวธโร (ปรโส) ทงบอดทงหนวก

ขโช จ ขชโช จ = ขชขชโช (ปรโส) ทงกระจอกทงคอม

อนธพาโล (ทงบอดทงโง)

ขอสงเกต มคาแปลทบททง ๒ วา ทง ทง (สวนในรปวเคราะห

แปลวา ดวย ดวย)

๔. ว เ สส โนปมบท มบท ว เสสนะ เป นอ ปมา จ ด เป น ๒

ตามบทวเสสนะอยหนา และอยหลง มคาแปลวา เพยงดง ทบทหนาหรอ

บทหลง ดงน

ก. อปมาอยหนา เรยกวา อปมาบพพบท เชน สงข อว ปณฑร =

สงขปณฑร (ขร) ขาวเพยงดงสงข

กาโก อว สโร = กากสโร (นโร) กลาเพยงดงกา

ทพพ อว จกข = ทพพจกข จกษเพยงดงทพย

อนธพาโล (นโร) โงเพยงดงคนบอด

อาวธปญา ปญญาประดจดงอาวธ

179๑๗๘

๑. วเสสนบพพบท ๒. วเสสนตตรบท ๓. วเสสโนภยบท

๔. วเสสโนปมบท ๕.สมภาวนบพพบท ๖. อวธารณบพพบท

๑. วเสสนบพพบท มบทวเสสนะอยหนา บทประธานอยหลง

เชน ขตตยา กญา = ขตตยกญา อ. นางผกษตรย, นล อปปล =

นลปปล อ. ดอกอบลเขยว

ในสมาสนบางททานแปลง มหนต ศพท เปน มหา เชน

มหนโต ปรโส = มหาปรโส อ. บรษใหญ

มหาธาน อ. เมองใหญ มหานคร อ. เมองใหญ

วเคราะห เหมอน มหาปรโส

บางททานลบอกษรตวหลงของบทวเสสนะ เหลอไวแตอกษรตว

หนากม เชน ปธาน วจน = ปาวจน อ. คาเปนประธาน (ลบ ธาน) สนโต

ปรโส = สปปรโส อ. บรษสงบแลว (ลบ นต) กจฉตา ทฏฐ = กทฏฐ

อ. ทฏฐอนบณฑตเกลยดแลว (ลบ จฉตา)

ขอสงเกต มคาแปลบทหนาวา ผ หรอ แปล เฉยๆ กได

๒. วเสสนตตรบท มบทวเสสนะอยหลง บทประธานอยหนา เชน

สตโต วเสโส = สตตวเสโส อ. สตววเศษ

นโร วโร = นรนโร อ. นระผประเสรฐ

มนสโส ทลทโท = มนสสทลทโท อ. มนษยผขดสน

๑๗๙

ขอสงเกต มคาแปลทบทหลงวา ผ หรอแปลเฉยๆ เหมอนสมาสท ๑

๓.วเสสโนภยบท มบททง ๒ เปนวเสสนะ มบทอนเปนประธาน

เชน สตจ สมฏฐจ = สตสมฏฐ (ฐาน) ทงเยนทงเกลยง

อนโธ จ วธโร จ = อนธวธโร (ปรโส) ทงบอดทงหนวก

ขโช จ ขชโช จ = ขชขชโช (ปรโส) ทงกระจอกทงคอม

อนธพาโล (ทงบอดทงโง)

ขอสงเกต มคาแปลทบททง ๒ วา ทง ทง (สวนในรปวเคราะห

แปลวา ดวย ดวย)

๔. ว เ สส โนปมบท มบท ว เสสนะ เป นอ ปมา จ ด เป น ๒

ตามบทวเสสนะอยหนา และอยหลง มคาแปลวา เพยงดง ทบทหนาหรอ

บทหลง ดงน

ก. อปมาอยหนา เรยกวา อปมาบพพบท เชน สงข อว ปณฑร =

สงขปณฑร (ขร) ขาวเพยงดงสงข

กาโก อว สโร = กากสโร (นโร) กลาเพยงดงกา

ทพพ อว จกข = ทพพจกข จกษเพยงดงทพย

อนธพาโล (นโร) โงเพยงดงคนบอด

อาวธปญา ปญญาประดจดงอาวธ

180๑๘๐

ข. อปมาอยหลง เรยกวา อปมานตตรบท เชน นโร สโห อว =

นรสโห อ. นระเพยงดงสหะ

ญาณ จกข อว = ญาณจกข อ. ญาณเพยงดงจกษ

ปญาปาสาโท อ. ปญญาเพยงดงปราสาท

ปญาวโธ อ. ปญญาเพยงดงอาวธ

ขอสงเกต มคาแปลวา เพยงดงทบทหนาบาง ทบทหลงบาง

๕. สมภาวนบพพบท มบทหนาอนทานประกอบดวย อต ศพท

บทหลง เปนประธาน เชน ขตตโย (อห) อต มาโน = ขตตยมาโน

อ. มานะวา (เรา) เปนกษตรย ,

สตโต อต สญา = สตตสญา อ. ความสาคญวาเปนสตว,

สมโณ (อห) อต ปฏญา = สมณปฏญา อ.ปฏญญาวา (เรา)

เปนสมณะ

อรยสญา อ. ความสาคญวาเปนอรยะ

ขอสงเกต มคาแปลวา “วา” ระหวางบทหนาและบทหลง

๖.อวธารณบพพบท มบทหนาอนทานประกอบดวย เอว ศพท

บทหลงเปนประธาน เชน ปญา เอว ปโชโต = ปยญาปโชโต (ปทโป)

อ.ประทปอนโพลงทวคอปญญา,

พทโธ เอว รตน = พทธรตน อ. รตนะคอพระพทธเจา,

๑๘๑

สทธา เอว ธน = สทธาธน อ.ทรพยคอศรทธา

ขอสงเกต มคาแปลประจาวา “คอ” ระหวางบทหนาและบทหลง

ทคสมาส

สมาสทมปกตสงขยานาหนา ชอวา ทคสมาส ๆ นม ๒ คอ

๑. ทคสมาส ทรวบรวมนามศพทมเนอความเปนพหวจนะ ทาให

เปนเอกวจนะและนปสกลงค อยางเดยว ชอวา สมาหารทค

เชน ตโย โลกา = ตโลก อ.โลก ๓,

จตสโส ทสา = จตททส อ.ทศ ๔

ปจ อนทรยาน = ปจนทรย อ.อนทรย ๕ เปนตน

๒. ทคสมาส ททานไมไดทาอยางนน ชอวา อสมาหารทค เชน

เอโก ปคคโล = เอกปคคโล อ. บคคลผเดยว,

จตสโส ทสา = จตททสา อ.ทศ ๔ ท.

ปจ พลาน = ปจพลาน อ.กาลง ๕ ท.

เวลาวเคราะหใหประกอบบทนามนามและปกตสงขยาใหมลงค

และวจนะตรงกนยกเวนจานวน ตงแต ๑๙-๙๘ ใหประกอบตามหลกการ

คอ ๑๙-๙๘ ซงเปนเอกวจนะ แตบทนามนามตองเปน พหวจนะ เชน ตส

ภกข = ตสภกข เปนตน

181๑๘๐

ข. อปมาอยหลง เรยกวา อปมานตตรบท เชน นโร สโห อว =

นรสโห อ. นระเพยงดงสหะ

ญาณ จกข อว = ญาณจกข อ. ญาณเพยงดงจกษ

ปญาปาสาโท อ. ปญญาเพยงดงปราสาท

ปญาวโธ อ. ปญญาเพยงดงอาวธ

ขอสงเกต มคาแปลวา เพยงดงทบทหนาบาง ทบทหลงบาง

๕. สมภาวนบพพบท มบทหนาอนทานประกอบดวย อต ศพท

บทหลง เปนประธาน เชน ขตตโย (อห) อต มาโน = ขตตยมาโน

อ. มานะวา (เรา) เปนกษตรย ,

สตโต อต สญา = สตตสญา อ. ความสาคญวาเปนสตว,

สมโณ (อห) อต ปฏญา = สมณปฏญา อ.ปฏญญาวา (เรา)

เปนสมณะ

อรยสญา อ. ความสาคญวาเปนอรยะ

ขอสงเกต มคาแปลวา “วา” ระหวางบทหนาและบทหลง

๖.อวธารณบพพบท มบทหนาอนทานประกอบดวย เอว ศพท

บทหลงเปนประธาน เชน ปญา เอว ปโชโต = ปยญาปโชโต (ปทโป)

อ.ประทปอนโพลงทวคอปญญา,

พทโธ เอว รตน = พทธรตน อ. รตนะคอพระพทธเจา,

๑๘๑

สทธา เอว ธน = สทธาธน อ.ทรพยคอศรทธา

ขอสงเกต มคาแปลประจาวา “คอ” ระหวางบทหนาและบทหลง

ทคสมาส

สมาสทมปกตสงขยานาหนา ชอวา ทคสมาส ๆ นม ๒ คอ

๑. ทคสมาส ทรวบรวมนามศพทมเนอความเปนพหวจนะ ทาให

เปนเอกวจนะและนปสกลงค อยางเดยว ชอวา สมาหารทค

เชน ตโย โลกา = ตโลก อ.โลก ๓,

จตสโส ทสา = จตททส อ.ทศ ๔

ปจ อนทรยาน = ปจนทรย อ.อนทรย ๕ เปนตน

๒. ทคสมาส ททานไมไดทาอยางนน ชอวา อสมาหารทค เชน

เอโก ปคคโล = เอกปคคโล อ. บคคลผเดยว,

จตสโส ทสา = จตททสา อ.ทศ ๔ ท.

ปจ พลาน = ปจพลาน อ.กาลง ๕ ท.

เวลาวเคราะหใหประกอบบทนามนามและปกตสงขยาใหมลงค

และวจนะตรงกนยกเวนจานวน ตงแต ๑๙-๙๘ ใหประกอบตามหลกการ

คอ ๑๙-๙๘ ซงเปนเอกวจนะ แตบทนามนามตองเปน พหวจนะ เชน ตส

ภกข = ตสภกข เปนตน

182๑๘๒

ตปปรสสมาส

นามศพทม อ วภตต เปนตน อยในทสดของบทหนาทานยอเขา

กบบทหลง ชอวา ตปปรสสมาส ตปปรสสมาสนม ๖ อยาง คอ

ทตยาตปปรส - สตตมตปปรส บทหนาเปนนามนาม แปลออกสาเนยง

อายตนบาตแหงวภตตใด ใหแยกออกมาประกอบดวยวภตตนน ดงน

๑. ทตยาตปปรสะ เชน สข ปตโต = สขปปตโต (ปรโส) ถงแลว

ซงสข, คาม คโต = คามคโต (ปรโส) ไปแลวสบาน, สพพรตต โสภโณ =

สพพรตตโสภโณ (จนโท) งามตลอดราตร ทงปวง

๒. ตตยาตปปรสะ เชน อสเสน (ยตโต) รโถ = อสสรโถ อ.รถ

เทยมแลวดวยมา, สลลวทโธ (สตโต) อนลกศรแทงแลว, อสกลโห

อ.ความทะเลาะเพราะดาบ วเคราะหเหมอน อสสรโถ

๓.จตตถตปปรสะ เชน กฐนสส ทสส = กฐนทสส อ.ผาเพอ

กฐน ฯ อาคนตกภตต อ.ภตรเพอผมาฯ คลานเภสชช อ.ยาเพอคนไข ฯ

วเคราะหเหมอน กฐนทสส ฯ

๔. ปญจมตปปรสะ เชน โจรมหา ภย = โจรภย อ.ภยแตโจร ฯ

มรณภย อ.ภยแตความตายฯ พนธนมตโต (สตโต) พนแลวจากเครองผกฯ

วเคราะหเหมอน โจรภยฯ

๕.ฉฏฐตปปรสะ เชน รโญ ปตโต = ราชปตโต อ.บตรของ

พระราชาฯ สมณสต อ.รอยแหงสมณะฯ ธญราส อ.กองแหงขาวเปลอก

ฯ รกขสาขา อ.กงแหงตนไม วเคราะหเหมอน ราชปตโตฯ

๑๘๓

๖. สตตมตปปรส เชน รเป สญา = รปสญา อ.ความสาคญ

ในรป ฯ สสารทกข อ.ทกขในสงสารฯ วนปปผ ดอกไมในปา ฯ ว.เหมอน

รปสญา ฯ

น บพพบทกมมธารยะสมาส หรอ อภยตปปรสสมาส

๑. เมอ น อยหนา พยญชนะอยหลง ใหแปลง น เปน อ เชน น

พราหมโณ = อพราหมโณ (ชโน) มใชพราหณฯ น กสล = อกสล(อท

กมม) มใชกศล ฯ น มนสโส = อมนสโส (สตโต) มใชมนษย ฯ

๒. เมอ น อยหนาสระอยหลง ใหแปลง น เปน อน เชน น

อสโส = อนสโส (สตโต) มใชมาฯ น อรโย = อนรโย (ชโน) มใชพระอรยะ

เจา ฯ

ขอควรจาในตปปรสสมาส (ไมตองทอง)

๑. ตปปรสะ กบ กมมธารยะ ตางกน ดงน คอ กมมธารยะ บททง

สองแยกออกมาลง ส – โย ปฐมา เหมอนกน บทหนงเปนประธาน บท

หนงเปนวเสสนะหรอเปนวเสสนทงสองบท เมอแปลกไมออกสาเนยง

วภตตทบทหนา ฯ

สวนตปปรสะ บททง ๒ เมอแยกอกมาตงวเคราะห บทหนาใหลง

วภตตตาม ทแปลออกสาเนยงอายตนบาต ตงแตทตยา จนถง สตตม

สวนบทหลงลง ส - โย สรปวา ตปปรสะ บททง ๒ มลงค วจนะ และ

วภตตไมตรงกน

183๑๘๒

ตปปรสสมาส

นามศพทม อ วภตต เปนตน อยในทสดของบทหนาทานยอเขา

กบบทหลง ชอวา ตปปรสสมาส ตปปรสสมาสนม ๖ อยาง คอ

ทตยาตปปรส - สตตมตปปรส บทหนาเปนนามนาม แปลออกสาเนยง

อายตนบาตแหงวภตตใด ใหแยกออกมาประกอบดวยวภตตนน ดงน

๑. ทตยาตปปรสะ เชน สข ปตโต = สขปปตโต (ปรโส) ถงแลว

ซงสข, คาม คโต = คามคโต (ปรโส) ไปแลวสบาน, สพพรตต โสภโณ =

สพพรตตโสภโณ (จนโท) งามตลอดราตร ทงปวง

๒. ตตยาตปปรสะ เชน อสเสน (ยตโต) รโถ = อสสรโถ อ.รถ

เทยมแลวดวยมา, สลลวทโธ (สตโต) อนลกศรแทงแลว, อสกลโห

อ.ความทะเลาะเพราะดาบ วเคราะหเหมอน อสสรโถ

๓.จตตถตปปรสะ เชน กฐนสส ทสส = กฐนทสส อ.ผาเพอ

กฐน ฯ อาคนตกภตต อ.ภตรเพอผมาฯ คลานเภสชช อ.ยาเพอคนไข ฯ

วเคราะหเหมอน กฐนทสส ฯ

๔. ปญจมตปปรสะ เชน โจรมหา ภย = โจรภย อ.ภยแตโจร ฯ

มรณภย อ.ภยแตความตายฯ พนธนมตโต (สตโต) พนแลวจากเครองผกฯ

วเคราะหเหมอน โจรภยฯ

๕.ฉฏฐตปปรสะ เชน รโญ ปตโต = ราชปตโต อ.บตรของ

พระราชาฯ สมณสต อ.รอยแหงสมณะฯ ธญราส อ.กองแหงขาวเปลอก

ฯ รกขสาขา อ.กงแหงตนไม วเคราะหเหมอน ราชปตโตฯ

๑๘๓

๖. สตตมตปปรส เชน รเป สญา = รปสญา อ.ความสาคญ

ในรป ฯ สสารทกข อ.ทกขในสงสารฯ วนปปผ ดอกไมในปา ฯ ว.เหมอน

รปสญา ฯ

น บพพบทกมมธารยะสมาส หรอ อภยตปปรสสมาส

๑. เมอ น อยหนา พยญชนะอยหลง ใหแปลง น เปน อ เชน น

พราหมโณ = อพราหมโณ (ชโน) มใชพราหณฯ น กสล = อกสล(อท

กมม) มใชกศล ฯ น มนสโส = อมนสโส (สตโต) มใชมนษย ฯ

๒. เมอ น อยหนาสระอยหลง ใหแปลง น เปน อน เชน น

อสโส = อนสโส (สตโต) มใชมาฯ น อรโย = อนรโย (ชโน) มใชพระอรยะ

เจา ฯ

ขอควรจาในตปปรสสมาส (ไมตองทอง)

๑. ตปปรสะ กบ กมมธารยะ ตางกน ดงน คอ กมมธารยะ บททง

สองแยกออกมาลง ส – โย ปฐมา เหมอนกน บทหนงเปนประธาน บท

หนงเปนวเสสนะหรอเปนวเสสนทงสองบท เมอแปลกไมออกสาเนยง

วภตตทบทหนา ฯ

สวนตปปรสะ บททง ๒ เมอแยกอกมาตงวเคราะห บทหนาใหลง

วภตตตาม ทแปลออกสาเนยงอายตนบาต ตงแตทตยา จนถง สตตม

สวนบทหลงลง ส - โย สรปวา ตปปรสะ บททง ๒ มลงค วจนะ และ

วภตตไมตรงกน

184๑๘๔

๒. ตปปรสะแปลขนทบทหลงกอน แลวแปลวภตตทบทหนา สวน

กมมธารยะแปลขนทบทหลงกม ทบทหนากม

ทวนทวสมาส

นามนามทเปนประธานตงแต ๒ บทขนไป ทานยอเขาเปนบท

เดยวกน ชอวา ทวนทวสมาส ๆ นม ๒ อยาง คอ ๑. สมาหารทวนทวะ

๒. อสมาหารทวนทวะ มรายละเอยดเหมอน ทค

๑. สมาหารทวนทวะ เชน สมโถ จ วปสสนา จ = สมถวปสสน

อ.สมถะดวย อ.วปสสนาดวย ชอวา สมถะและวปสสนา,

สงโข จ ปณฑโว จ = สงขปณฑว อ.สงขดวย อ.บณเฑาะวดวย

ชอวา สงขและบณเฑาะว,

ปตโต จ จวรจ = ปตตจวร อ.บาตรดวย อ.จวรดวย ชอวา

บาตรและจวร

หตถ จ อสโส จ รโถ จ ปตตโก จ = หตถอสสรถปตตก อ. ชาง

ดวย อ.มาดวย อ.รถดวย อ.คนเดนเทาดวย ชอวา ชางและมาและรถและ

คนเดนเทา

๒. อสมาหารทวนทะ เชน จนทมา จ สรโย จ = จนทมสรยา

อ.พระจนทรดวย อ.พระอาทตยดวย ชอวา พระจนทรและพระอาทตย

ท.,

๑๘๕

สมโณ จ พราหมโณ จ = สมณพราหมณา อ. สมณะดวย

อ.พราหมณดวย ชอวา สมณะและพราหมณ ท.,

ทหโร จ สามเณโร จ = ทหรสามเณรา อ.ภกษหนมดวย

อ.สามเณรดวย ชอวา ภกษหนมและสามเณร ท.,

สารปตโต จ โมคลลาโน จ = สารปตตโมคคลลานา อ.พระ

สารบตรดวย อ. พระโมคคลลานะดวย ชอวา พระสารบตรและพระ

โมคคลลานะ ท.,

ปณณจ ปปผจ ผลจ = ปณณปปผผลาน อ. ใบดวย

อ. ดอกดวย อ.ผลดวย ชอวา ใบและดอก และผล ท.

เอกเสสสมาส

เอกเสสสมาส กคอ ทวนทวสมาสนนเอง แตหลายๆ บทยอเขา

กนแลวทานลบทงเหลอแตบทหนาหรอบทหลงเพยงบทเดยว ม ๒ อยาง

คอ

๑. ปพเพกเสส ลบบทหลงเหลอบทหนา เชน สารปตโต จ

โมคคลลาโน จ = สารปตตา อ.พระสารบตรดวย อ.พระโมคคลลานะดวย

ชอวา พระสารบตรและพระโมคคลลานะ ท.

๒. ปเรกเสส ลบบทหนาเหลอบทหลง เชน มาตา จ ปตา จ =

ปตโร อ.มารดาดวย อ.บดาดวย ชอวา มารดาและบดา ท.

พงสงเกตวา บทสาเรจ ตองเปนพหวจนะเสมอ

185๑๘๔

๒. ตปปรสะแปลขนทบทหลงกอน แลวแปลวภตตทบทหนา สวน

กมมธารยะแปลขนทบทหลงกม ทบทหนากม

ทวนทวสมาส

นามนามทเปนประธานตงแต ๒ บทขนไป ทานยอเขาเปนบท

เดยวกน ชอวา ทวนทวสมาส ๆ นม ๒ อยาง คอ ๑. สมาหารทวนทวะ

๒. อสมาหารทวนทวะ มรายละเอยดเหมอน ทค

๑. สมาหารทวนทวะ เชน สมโถ จ วปสสนา จ = สมถวปสสน

อ.สมถะดวย อ.วปสสนาดวย ชอวา สมถะและวปสสนา,

สงโข จ ปณฑโว จ = สงขปณฑว อ.สงขดวย อ.บณเฑาะวดวย

ชอวา สงขและบณเฑาะว,

ปตโต จ จวรจ = ปตตจวร อ.บาตรดวย อ.จวรดวย ชอวา

บาตรและจวร

หตถ จ อสโส จ รโถ จ ปตตโก จ = หตถอสสรถปตตก อ. ชาง

ดวย อ.มาดวย อ.รถดวย อ.คนเดนเทาดวย ชอวา ชางและมาและรถและ

คนเดนเทา

๒. อสมาหารทวนทะ เชน จนทมา จ สรโย จ = จนทมสรยา

อ.พระจนทรดวย อ.พระอาทตยดวย ชอวา พระจนทรและพระอาทตย

ท.,

๑๘๕

สมโณ จ พราหมโณ จ = สมณพราหมณา อ. สมณะดวย

อ.พราหมณดวย ชอวา สมณะและพราหมณ ท.,

ทหโร จ สามเณโร จ = ทหรสามเณรา อ.ภกษหนมดวย

อ.สามเณรดวย ชอวา ภกษหนมและสามเณร ท.,

สารปตโต จ โมคลลาโน จ = สารปตตโมคคลลานา อ.พระ

สารบตรดวย อ. พระโมคคลลานะดวย ชอวา พระสารบตรและพระ

โมคคลลานะ ท.,

ปณณจ ปปผจ ผลจ = ปณณปปผผลาน อ. ใบดวย

อ. ดอกดวย อ.ผลดวย ชอวา ใบและดอก และผล ท.

เอกเสสสมาส

เอกเสสสมาส กคอ ทวนทวสมาสนนเอง แตหลายๆ บทยอเขา

กนแลวทานลบทงเหลอแตบทหนาหรอบทหลงเพยงบทเดยว ม ๒ อยาง

คอ

๑. ปพเพกเสส ลบบทหลงเหลอบทหนา เชน สารปตโต จ

โมคคลลาโน จ = สารปตตา อ.พระสารบตรดวย อ.พระโมคคลลานะดวย

ชอวา พระสารบตรและพระโมคคลลานะ ท.

๒. ปเรกเสส ลบบทหนาเหลอบทหลง เชน มาตา จ ปตา จ =

ปตโร อ.มารดาดวย อ.บดาดวย ชอวา มารดาและบดา ท.

พงสงเกตวา บทสาเรจ ตองเปนพหวจนะเสมอ

186๑๘๖

ขอควรจา (ไมตองทอง)

๑. ทวนทวะ กบวเสสโนภยบท ตางกน ดงน คอ วเสสโนภยบท

มบททง ๒ เปนวเสสนะลวน มบทอนเปนประธาน สวนทวนทวะ ลวนแต

เปนประธาน คอ เปน นามนาม ทงสน

๒. คาวา ทวนทวะ แปลวา ค ๆ หม ๆ หมวด ๆ รวมกบคาวา

สมาส เปน ทวทวสมาส แปลวา ยอนามนามทเปนหมวดเดยวกน พวก

เดยวกน หมเดยวกน คอ นามนามตองเปนพวกเดยวกน จงจะใชยอ

เปนทวนทวะได เชน มาตาปตโร มารดาและบดา สลสมาธปญา

ศลและสมาธและปญญา เปนตน

สวนนามนามผดหมวด ผดประเภทกน จะใชยอเปนทวนทวะ

ไมได ตองเปนสมาสอนๆ มตปปรสะ เปนตน เชน พทโธ จ ทาโร จ =

พทธทาโร ตางหมวดกนไมใชทวนทวะทถก พทธ ตองเปนพวกเดยวกน

กบ ธมม สงฆ เรยกวาหมวดรตนตรย ยอเปน พทธธมมสงฆา ทาร เปน

พวกเดยวกบ ปตต ยอเปนทวนทวะ วา ปตตทารา

เวลาแปลบทสาเรจวา และ.....และ.....และ ฯลฯ และ.....จะแปลก

และกสดแลวแตบทททายอเขากน ถา ๒ บท ก ๑ และ ถา ๓ บท ก ๒

และ ๔ บท ก ๓ และ เปนตน

๑๘๗

อพยยภาวสมาส

สมาสทเปนอพยย คอ มอปสคหรอนบาตอยหนา เรยกวา

อพยยภาวสมาส ม ๒ อยาง คอ

๑. อปสคคปพพกะ มอปสคเปนบทหนา เชน นครสส สมป =

อปนคร อ.ทใกลเคยงแหงเมอง ชอวา ทใกลเคยงแหงเมอง, ทรถสส

อภาโว = นททรถ อ.ความไมมแหงความกระวนกระวาย ชอวาความไมม

แหงความกระวนกระวาย, วาต อนวตตตต = อนวาต (วตถ) อ.วตถใด

ยอมเปนไปตามซงลม เพาะเหตนน อ. วตถนนชอวา เปนไปตามซงลม,

ปฏวาต (วตถ) เปนไปทวนตอบแตลม, อชฌตต (วตถ) เปนไปทบซงตน,

อจจนต (วตถ) เปนไปลวงซงสวน, เหลานวเคราะหเหมอน อนวาต

๒. นปาตปพพกะ มนบาตเปนบทหนา เชน วฑฒาน ปฏปาฏ

= ยถาวฑฒ อ.ลาดบแหงชนผเจรญแลวทงหลาย ชอวา ตามคนเจรญ

แลว

ชวสส ยตตโก ปรจเฉโท = ยาวชว อ.กาหนดเพยงไรแหงชวต

ชอวา เพยงไรแหงชวต

ปพพตสส ตโร = ตโรปพพต อ.ภายนอกแหงภเขา ชอวา

ภายนอกแหงภเขา

พหนคร ภายนอกแหงเมอง, อนโตปาสาท อ.ภายในแหงปราสาท

, ปจฉาภตต อ.ภายหลงแหงภตร, อนตรามคค อ.ระหวางแหงหนทาง,

เหลาน วเคราะหเหมอน ตโรปพพต

187๑๘๖

ขอควรจา (ไมตองทอง)

๑. ทวนทวะ กบวเสสโนภยบท ตางกน ดงน คอ วเสสโนภยบท

มบททง ๒ เปนวเสสนะลวน มบทอนเปนประธาน สวนทวนทวะ ลวนแต

เปนประธาน คอ เปน นามนาม ทงสน

๒. คาวา ทวนทวะ แปลวา ค ๆ หม ๆ หมวด ๆ รวมกบคาวา

สมาส เปน ทวทวสมาส แปลวา ยอนามนามทเปนหมวดเดยวกน พวก

เดยวกน หมเดยวกน คอ นามนามตองเปนพวกเดยวกน จงจะใชยอ

เปนทวนทวะได เชน มาตาปตโร มารดาและบดา สลสมาธปญา

ศลและสมาธและปญญา เปนตน

สวนนามนามผดหมวด ผดประเภทกน จะใชยอเปนทวนทวะ

ไมได ตองเปนสมาสอนๆ มตปปรสะ เปนตน เชน พทโธ จ ทาโร จ =

พทธทาโร ตางหมวดกนไมใชทวนทวะทถก พทธ ตองเปนพวกเดยวกน

กบ ธมม สงฆ เรยกวาหมวดรตนตรย ยอเปน พทธธมมสงฆา ทาร เปน

พวกเดยวกบ ปตต ยอเปนทวนทวะ วา ปตตทารา

เวลาแปลบทสาเรจวา และ.....และ.....และ ฯลฯ และ.....จะแปลก

และกสดแลวแตบทททายอเขากน ถา ๒ บท ก ๑ และ ถา ๓ บท ก ๒

และ ๔ บท ก ๓ และ เปนตน

๑๘๗

อพยยภาวสมาส

สมาสทเปนอพยย คอ มอปสคหรอนบาตอยหนา เรยกวา

อพยยภาวสมาส ม ๒ อยาง คอ

๑. อปสคคปพพกะ มอปสคเปนบทหนา เชน นครสส สมป =

อปนคร อ.ทใกลเคยงแหงเมอง ชอวา ทใกลเคยงแหงเมอง, ทรถสส

อภาโว = นททรถ อ.ความไมมแหงความกระวนกระวาย ชอวาความไมม

แหงความกระวนกระวาย, วาต อนวตตตต = อนวาต (วตถ) อ.วตถใด

ยอมเปนไปตามซงลม เพาะเหตนน อ. วตถนนชอวา เปนไปตามซงลม,

ปฏวาต (วตถ) เปนไปทวนตอบแตลม, อชฌตต (วตถ) เปนไปทบซงตน,

อจจนต (วตถ) เปนไปลวงซงสวน, เหลานวเคราะหเหมอน อนวาต

๒. นปาตปพพกะ มนบาตเปนบทหนา เชน วฑฒาน ปฏปาฏ

= ยถาวฑฒ อ.ลาดบแหงชนผเจรญแลวทงหลาย ชอวา ตามคนเจรญ

แลว

ชวสส ยตตโก ปรจเฉโท = ยาวชว อ.กาหนดเพยงไรแหงชวต

ชอวา เพยงไรแหงชวต

ปพพตสส ตโร = ตโรปพพต อ.ภายนอกแหงภเขา ชอวา

ภายนอกแหงภเขา

พหนคร ภายนอกแหงเมอง, อนโตปาสาท อ.ภายในแหงปราสาท

, ปจฉาภตต อ.ภายหลงแหงภตร, อนตรามคค อ.ระหวางแหงหนทาง,

เหลาน วเคราะหเหมอน ตโรปพพต

188๑๘๘

ขอควรจา (ไมตองทอง)

๑. อพยยภาวสมาส กบตปปรสสมาส ตางกนดงน ตปปรส

มบทหลงเปนประธาน คอ แปลขนทบทหลงกอน แลวแปลออกสาเนยง

วภตตอนทบทหนา

สวนอพยยภาวะ มบทหนาเปนประธาน คอแปลขนทตวอปสค

และนบาตซงอยหนานนกอนแลวจงแปลออกสาเนยงวภตตทบทหลง บท

หนาตองเปน อปสค หรอ นบาตอยางเดยว บทขางหลงเปน นป. เอก

วจนะ เทานน เชน อปนคร นททรถ

๒.วธตงวเคราะหอพยยภาวะ ทานไมใหเรยง อปสค หรอ นบาต

ไวขางหนา ทานใหรยงไวขางหลง สาเรจรปแลวจงเรยงไวขางหนา

อปสค หรอ นบาต บางศพท เวลาตงวเคราะหใหหาบทอนมาใช

แทน บททใชแทนตองมความหมายเหมอน อปสค หรอ นบาต ศพทนน

เชน

อน ใช อนวตตต (ยอมเปนไปตาม) แทน

อธ ใช อธวตตต (ยอมเปนไปทบ) แทน

ปฏ ใช ปฏวตตต (ยอมเปนไปทวนตอบ) แทน

อต ใช อตวตตต (ยอมเปนไปลวง) แทน

อป ใช สมป (ทใกล) แทน

น ใช อภาว (ความไมม) แทน

ยถา ใช ปฏปาฏ (ลาดบ) แทน หรอ (เย เย วฑฒาน แทน)

๑๘๙

ยาว ใช ยตตโก ปรจเฉโท (กาหนดเพยงใด) แทน

เวลาแปลวเคราะห ถาวเคราะหเปนกรยาอาขยาต ม อต คน เมอจะ

แปลใหเพม ย - ต โยคอญญบทเหมอนแปลวเคราะหนามกตก

พหพพหสมาส

สมาสอยางหนงมบทอนเปนประธาน หรอเปนอญญบท เรยกวา

พหพพหสมาส ม ๕ อยาง คอ ๑. ตลยาธกรณพหพพห ๒. ภนนาธกรณ

พหพพห ๓. ฉฏฐอปมาพหพพห ๔. น บพพบทพหพพห ๕. สหบพบท

พหพพห

ตลยาธกรณพหพพห ม ๖ อยาง

พหพพหมบทประธานและบทวเสสนะ เปนลงคและวจนะ

เดยวกน แปลกแตบทสพพนามในวเคราะหเทานน ทานเรยกวา ตลยาธก

รณพหพพห ม ๖ อยางตามชอวภตต ดงน ทตยาพหพพห ฯลฯ สตตม

พหพพห เหลาน แปลขนตนวา ม....เหมอนกน ดงน

๑. ในวเคราะหแหงพหพพหใด ม ย ศพทเปนทตยาวภตต

โยคอญญบท พหพพหนน ชอวา ทตยาพหพพห เชน อาคตา สมณา ย

โส = อาคตสมโณ (อาราโม) อ. สมณะ ท. มาแลว สอารามใด อ. อาราม

นน ชอวา มสมณะมาพรอมแลว, รฬหลโต (รกโข) ตนไม มเคลอวลยขน

189๑๘๘

ขอควรจา (ไมตองทอง)

๑. อพยยภาวสมาส กบตปปรสสมาส ตางกนดงน ตปปรส

มบทหลงเปนประธาน คอ แปลขนทบทหลงกอน แลวแปลออกสาเนยง

วภตตอนทบทหนา

สวนอพยยภาวะ มบทหนาเปนประธาน คอแปลขนทตวอปสค

และนบาตซงอยหนานนกอนแลวจงแปลออกสาเนยงวภตตทบทหลง บท

หนาตองเปน อปสค หรอ นบาตอยางเดยว บทขางหลงเปน นป. เอก

วจนะ เทานน เชน อปนคร นททรถ

๒.วธตงวเคราะหอพยยภาวะ ทานไมใหเรยง อปสค หรอ นบาต

ไวขางหนา ทานใหรยงไวขางหลง สาเรจรปแลวจงเรยงไวขางหนา

อปสค หรอ นบาต บางศพท เวลาตงวเคราะหใหหาบทอนมาใช

แทน บททใชแทนตองมความหมายเหมอน อปสค หรอ นบาต ศพทนน

เชน

อน ใช อนวตตต (ยอมเปนไปตาม) แทน

อธ ใช อธวตตต (ยอมเปนไปทบ) แทน

ปฏ ใช ปฏวตตต (ยอมเปนไปทวนตอบ) แทน

อต ใช อตวตตต (ยอมเปนไปลวง) แทน

อป ใช สมป (ทใกล) แทน

น ใช อภาว (ความไมม) แทน

ยถา ใช ปฏปาฏ (ลาดบ) แทน หรอ (เย เย วฑฒาน แทน)

๑๘๙

ยาว ใช ยตตโก ปรจเฉโท (กาหนดเพยงใด) แทน

เวลาแปลวเคราะห ถาวเคราะหเปนกรยาอาขยาต ม อต คน เมอจะ

แปลใหเพม ย - ต โยคอญญบทเหมอนแปลวเคราะหนามกตก

พหพพหสมาส

สมาสอยางหนงมบทอนเปนประธาน หรอเปนอญญบท เรยกวา

พหพพหสมาส ม ๕ อยาง คอ ๑. ตลยาธกรณพหพพห ๒. ภนนาธกรณ

พหพพห ๓. ฉฏฐอปมาพหพพห ๔. น บพพบทพหพพห ๕. สหบพบท

พหพพห

ตลยาธกรณพหพพห ม ๖ อยาง

พหพพหมบทประธานและบทวเสสนะ เปนลงคและวจนะ

เดยวกน แปลกแตบทสพพนามในวเคราะหเทานน ทานเรยกวา ตลยาธก

รณพหพพห ม ๖ อยางตามชอวภตต ดงน ทตยาพหพพห ฯลฯ สตตม

พหพพห เหลาน แปลขนตนวา ม....เหมอนกน ดงน

๑. ในวเคราะหแหงพหพพหใด ม ย ศพทเปนทตยาวภตต

โยคอญญบท พหพพหนน ชอวา ทตยาพหพพห เชน อาคตา สมณา ย

โส = อาคตสมโณ (อาราโม) อ. สมณะ ท. มาแลว สอารามใด อ. อาราม

นน ชอวา มสมณะมาพรอมแลว, รฬหลโต (รกโข) ตนไม มเคลอวลยขน

190๑๙๐

แลว, สมปตตภกข(อาวาโส) อาวาส มภกษถงพรอมแลว เหลานม

วเคราะหเหมอน อาคตสมโณ

๒. ในวเคราะหแหงพหพพหใด ม ย ศพทเปนตตยาวภตต

โยคอญญบท พหพพหนน ชอวา ตตยาพหพพห เชน กต ปญ เยน โส

= กตปโญ (ปรโส) อ. บญ อนบรษใดทาแลว อ. บรษนน ชอวา มบญ

อนกระทาแลว, ชตนทรโย (สมโณ) มอนทรยอนชนะแลว, อาหตคค หรอ

อคยาหโต (พราหมโณ) มไฟอนบชาแลว, วสปโต (สโร) มยาพษอนดม

แลว เหลานวเคราะหเหมอน กตปโญ

๓. ในวเคราะหแหงพหพพหใด ม ย ศพทเปนจตตถวภตต

โยคอญญบท พหพพหนน ชอวาจตตถพหพพห เชน ทนโน สงโก ยสส

โส = ทนนสงโก (ราชา) อ. สวย (นาคเรห อนชาวเมอง ท.) ถวายแลว

แกพระราชาใด อ. พระราชานน ชอวา มสวยอนชาวเมองถวายแลว,

กตทณฑกมโม (สสโส) มทณฑกรรม (อนอาจารย) ทาแลว, สชาตสเวโค

(ชโน) มความสงเวชเกดขนแลว, อปปนนโกโธ (ชโน) มความโกรธเกดขน

แลว เหลานวเคราะหเหมอน ทนนสงโก

๔.ในวเคราะหแหงพหพพหใด ม ย ศพทเปนปญจมวภตต โยค

อญญบท พหพพหนน ชอวา ปญจมพหพพห เชน วโต ราโค ยสมา โส =

วตราโค (ภกข) อ. ราคะ ไปปราศแลว จากภกษใด อ. ภกษนน ชอวาม

ราคะไปปราศแลว,

๑๙๑

นคคตชโน (คาโม) มชนออกแลว, ปตตผโล (รกโข) มผลหลน

แลว,

นสโสโก (ชโน) มความโศกออกแลว (เวลาตงวเคราะห น เปน

นกขนต), วโสโก

(ชโน) มความโศกไปปราศแลว (เวลาตงวเคราะห เปนวคต)

เหลานวเคราะหเหมอน วตราโค

๕.ในวเคาระหแหงพหพพหใด ม ย ศพทเปน ฉฏฐวภตต โยค

อญญบท พหพพหนน ชอวา ฉฏฐพหพพห เชน ขณา อาสวา ยสโส =

ขณาสโว (ภกข) อ. อาสวะ ท. ของภกษใด สนแลว อ. ภกษนน ชอวาม

อาสวะสนแลว,

สนตจตโต (ภกข) มจตสงบแลว, ฉนนหตโถ หรอ หตถฉนโน

(ปรโส) มมอขาดแลว,

ทพพโล (ปรโส) มกาลงอนโทษประทษรายแลว,

ทสสโล (ปรโส) มศลอนโทษประทษรายแลว, (เวลาตงวเคราะห

ท แยกออกเปน ทฏฐ อนโทษประทษรายแลว) เหลานวเคราะหเหมอน

ขณาสโว

๖.ในรปวเคราะหแหงพหพพหใด ม ย ศพท เปนสตตมวภตต

โยค อญญบท พหพพหนน ชอวา สตตมพหพห เชน สมปนนาน สสสาน

ยสม โส = สมปนนสสโส (ปเทโส) อ.ขาวกลา ในประเทศใดมาก

191๑๙๐

แลว, สมปตตภกข(อาวาโส) อาวาส มภกษถงพรอมแลว เหลานม

วเคราะหเหมอน อาคตสมโณ

๒. ในวเคราะหแหงพหพพหใด ม ย ศพทเปนตตยาวภตต

โยคอญญบท พหพพหนน ชอวา ตตยาพหพพห เชน กต ปญ เยน โส

= กตปโญ (ปรโส) อ. บญ อนบรษใดทาแลว อ. บรษนน ชอวา มบญ

อนกระทาแลว, ชตนทรโย (สมโณ) มอนทรยอนชนะแลว, อาหตคค หรอ

อคยาหโต (พราหมโณ) มไฟอนบชาแลว, วสปโต (สโร) มยาพษอนดม

แลว เหลานวเคราะหเหมอน กตปโญ

๓. ในวเคราะหแหงพหพพหใด ม ย ศพทเปนจตตถวภตต

โยคอญญบท พหพพหนน ชอวาจตตถพหพพห เชน ทนโน สงโก ยสส

โส = ทนนสงโก (ราชา) อ. สวย (นาคเรห อนชาวเมอง ท.) ถวายแลว

แกพระราชาใด อ. พระราชานน ชอวา มสวยอนชาวเมองถวายแลว,

กตทณฑกมโม (สสโส) มทณฑกรรม (อนอาจารย) ทาแลว, สชาตสเวโค

(ชโน) มความสงเวชเกดขนแลว, อปปนนโกโธ (ชโน) มความโกรธเกดขน

แลว เหลานวเคราะหเหมอน ทนนสงโก

๔.ในวเคราะหแหงพหพพหใด ม ย ศพทเปนปญจมวภตต โยค

อญญบท พหพพหนน ชอวา ปญจมพหพพห เชน วโต ราโค ยสมา โส =

วตราโค (ภกข) อ. ราคะ ไปปราศแลว จากภกษใด อ. ภกษนน ชอวาม

ราคะไปปราศแลว,

๑๙๑

นคคตชโน (คาโม) มชนออกแลว, ปตตผโล (รกโข) มผลหลน

แลว,

นสโสโก (ชโน) มความโศกออกแลว (เวลาตงวเคราะห น เปน

นกขนต), วโสโก

(ชโน) มความโศกไปปราศแลว (เวลาตงวเคราะห เปนวคต)

เหลานวเคราะหเหมอน วตราโค

๕.ในวเคาระหแหงพหพพหใด ม ย ศพทเปน ฉฏฐวภตต โยค

อญญบท พหพพหนน ชอวา ฉฏฐพหพพห เชน ขณา อาสวา ยสโส =

ขณาสโว (ภกข) อ. อาสวะ ท. ของภกษใด สนแลว อ. ภกษนน ชอวาม

อาสวะสนแลว,

สนตจตโต (ภกข) มจตสงบแลว, ฉนนหตโถ หรอ หตถฉนโน

(ปรโส) มมอขาดแลว,

ทพพโล (ปรโส) มกาลงอนโทษประทษรายแลว,

ทสสโล (ปรโส) มศลอนโทษประทษรายแลว, (เวลาตงวเคราะห

ท แยกออกเปน ทฏฐ อนโทษประทษรายแลว) เหลานวเคราะหเหมอน

ขณาสโว

๖.ในรปวเคราะหแหงพหพพหใด ม ย ศพท เปนสตตมวภตต

โยค อญญบท พหพพหนน ชอวา สตตมพหพห เชน สมปนนาน สสสาน

ยสม โส = สมปนนสสโส (ปเทโส) อ.ขาวกลา ในประเทศใดมาก

192๑๙๒

อ. ประเทศนน ชอวามขาวกลามาก, พหนทโก (ชนปโท) มแมนามาก,

ฐตสร (ชโน) มศรตงอยแลว เหลานพงวเคราะหเหมอน สมปนนสสโส

ฉฏฐอปมาพหพพห

พหพพหมเนอความเปรยบเทยบ เรยกวา ฉฏฐอปมาพหพห ใน

วเคราะห ม ย ศพท เปน ฉฏฐวภตต โยคอญญบท มคาแปลประจาวา

ม...เพยงดงวา....แหง... เชน สวณณสส วณโณ อว วณโณ ยสส โส =

สวณณวณโณ (ภควา) อ. สของพระผมพระภาคใด เพยงดงวาสแหงทอง

อ. พระผมพระภาคนน ชอวา มสเพยงดงวาสแหงทอง,

พรหมสสโร (ภควา) มเสยงเพยงดงวาเสยงแหงพรหม,

หตถลงโค (สกโณ) มเพศเพยงดงวาเพศแหงชาง,

เทววณณา (ยกขน) มเพศเพยงดงวาเพศแหงเทวดา เหลาน

วเคราะหเหมอน สวณณวณโณ

น บพพบทพหพพห

น บพพบทพหพพห มคาแปลประจาวา ม..หามได, หรอ ไมม.....

คลายกบ น บพพบทกมมธารยสมาส มลกษณะปฏเสธนามนาม สวน น

บพพบทพหพพหสมาส มลกษณะปฏเสธคณนาม เชน นตถ ตสส ปตโต

ต = อปตตโก (ปรโส) อ. บตร ของบรษนนไมม เพราะเหตนน อ. บรษ

นนชอวาไมมบตร,

อสโม (ภควา พระผมพระภาค) ไมมบคคลเสมอ,

๑๙๓

อปปฏปคคโล (ภควา) ไมมบคคลผเปรยบ,

อนาลโย (ภกข) ไมมความอาลย เหลานวเคราะหเหมอน

อปตตโก

ภนนาธกรณพหพพห

ในเคราะหแหงพหพพหใด บททง ๒ มวภตตตางกน ทานเรยก

พหพพหนน วา ภนนาธกรณพหพพห มคาแปลประจาวา ม...สน หรอ

ม...ใน ม...ท เปนตน คลายตลยาธกรณพหพพห แปลกแตออกสาเนยง

อายตนบาต แหงวภตตทบทหนาหรอบทหลงเทานน เชน เอกรตต วา โส

อสสาต = เอกรตตวาโส (ชโน) อ. การอยสนราตรหนงของชนนน (อตถ

มอย) เพราะเหตนน ชนนน ชอวา มการอยสนราตรหนง,

อส หตเถ ยสส โส = อสหตโถ (โยโธ) อ. ดาบ (อตถ มอย) ในมอ

ของทหารใด ทหารนน ชอวา มดาบในมอ,

อรสโลโม (พราหมโณ พราหมณ) มขนทอก

ฉตตปาณ (ปรโส อ.บรษ) มรมในมอ,

มณกณโฐ (นาคราชา นาคราช) มแกวทคอ,

ทณฑหตโถ (ปรโส บรษ) มทอนไมในมอ เหลานวเคราะห

เหมอน อสหตโถ

193๑๙๒

อ. ประเทศนน ชอวามขาวกลามาก, พหนทโก (ชนปโท) มแมนามาก,

ฐตสร (ชโน) มศรตงอยแลว เหลานพงวเคราะหเหมอน สมปนนสสโส

ฉฏฐอปมาพหพพห

พหพพหมเนอความเปรยบเทยบ เรยกวา ฉฏฐอปมาพหพห ใน

วเคราะห ม ย ศพท เปน ฉฏฐวภตต โยคอญญบท มคาแปลประจาวา

ม...เพยงดงวา....แหง... เชน สวณณสส วณโณ อว วณโณ ยสส โส =

สวณณวณโณ (ภควา) อ. สของพระผมพระภาคใด เพยงดงวาสแหงทอง

อ. พระผมพระภาคนน ชอวา มสเพยงดงวาสแหงทอง,

พรหมสสโร (ภควา) มเสยงเพยงดงวาเสยงแหงพรหม,

หตถลงโค (สกโณ) มเพศเพยงดงวาเพศแหงชาง,

เทววณณา (ยกขน) มเพศเพยงดงวาเพศแหงเทวดา เหลาน

วเคราะหเหมอน สวณณวณโณ

น บพพบทพหพพห

น บพพบทพหพพห มคาแปลประจาวา ม..หามได, หรอ ไมม.....

คลายกบ น บพพบทกมมธารยสมาส มลกษณะปฏเสธนามนาม สวน น

บพพบทพหพพหสมาส มลกษณะปฏเสธคณนาม เชน นตถ ตสส ปตโต

ต = อปตตโก (ปรโส) อ. บตร ของบรษนนไมม เพราะเหตนน อ. บรษ

นนชอวาไมมบตร,

อสโม (ภควา พระผมพระภาค) ไมมบคคลเสมอ,

๑๙๓

อปปฏปคคโล (ภควา) ไมมบคคลผเปรยบ,

อนาลโย (ภกข) ไมมความอาลย เหลานวเคราะหเหมอน

อปตตโก

ภนนาธกรณพหพพห

ในเคราะหแหงพหพพหใด บททง ๒ มวภตตตางกน ทานเรยก

พหพพหนน วา ภนนาธกรณพหพพห มคาแปลประจาวา ม...สน หรอ

ม...ใน ม...ท เปนตน คลายตลยาธกรณพหพพห แปลกแตออกสาเนยง

อายตนบาต แหงวภตตทบทหนาหรอบทหลงเทานน เชน เอกรตต วา โส

อสสาต = เอกรตตวาโส (ชโน) อ. การอยสนราตรหนงของชนนน (อตถ

มอย) เพราะเหตนน ชนนน ชอวา มการอยสนราตรหนง,

อส หตเถ ยสส โส = อสหตโถ (โยโธ) อ. ดาบ (อตถ มอย) ในมอ

ของทหารใด ทหารนน ชอวา มดาบในมอ,

อรสโลโม (พราหมโณ พราหมณ) มขนทอก

ฉตตปาณ (ปรโส อ.บรษ) มรมในมอ,

มณกณโฐ (นาคราชา นาคราช) มแกวทคอ,

ทณฑหตโถ (ปรโส บรษ) มทอนไมในมอ เหลานวเคราะห

เหมอน อสหตโถ

194๑๙๔

สห บพพบทพหพพห

สมาสทม สห เปนบทหนา เรยกวา สหบพพบทพหพพห มคา

แปลประจาวา เปนไปกบดวย.... เชน สห ปตเตน โย วตตตต = สปตโต

(ปรโส) อ.บรษใด ยอมเปนไปกบดวยบตร เพราะเหตนน อ.บรษนน

ชอวา เปนไปกบดวยบตร,

สราชกา (ปรสา) เปนไปกบดวยพระราชา,

สมจเฉร (จตต) เปนไปกบดวยความตะหน,

สธมโม (ภควา) เปนไปกบดวยพระธรรม,

สสงโฆ (ภควา) เปนไปกบดวยพระสงฆ เหลานวเคราะหเหมอน

สปตโต

ขอควรจา (ไมตองทอง)

๑. ตลยาธกรณพหพพห ๖ อยางมคาแปลประจาวา ม . . . .

เหมอนกนหมด ถาอยากจะรวาเปนตลยาอะไรแนนอนลงไป จะตองแปล

บทสมาสนน แลวเชอมไปใสอญญบทดวยอายตนบาตแหงวภตต ทง ๖

คอ ซง... ดวย... แก.... จาก... ของ... ใน... ดงน

ก. ถาเชอมใสอญญบทดวยคาวา ซง... ส... ยง... สน... ไดความด

ฟงสนทห กเปน ท. ตลยา...

ข. ถาเชอมใสอญญบทดวยคาวา ดวย.. โดย... อน... ตาม... ได

ความด ฟงสนทหกเปน ต.ตลยา..

๑๙๕

ค. ถาเชอมใสอญญบทดวยคาวา แก... เพอ... ตอ... ไดความด

ฟงสนทห กเปน จ.ตลยา...

ฆ. ถาเชอมใสอญญบทดวยคาวา แต... จาก... กวา... เหต... ได

ความด ฟงสนทหกเปน ปจตลยา..

ง. ถาเชอมใสอญญบทดวยคาวา แหง... ของ.... ไดความด ฟง

สนทห กเปน ฉ.ตลยา....

จ. ถาเชอมใสอญญบทดวยคาวา ใน... ใกล.. ท... เหนอ... บน..

ไดความด ฟงสนทห กเปน ส. ตลยา....

วธทดลองหาพหพพหสมาส (ไมตองทอง)

๑. เชน กตทณฑกมโม (สสโส) ใหแปลเชอมวา ทณฑกรรม

อนอาจารยทาแลวแกศษย ไดความด ดวยคาวา แก ซงเปนคาแปลของ

จตตถวภตต ฉะนน จงตอบไดวา กตทณฑกมโม เปน จตตถตลยาธกรณ

พหพพห

แต ถาใช อาจรโย เปนอญญบท เชน กตทณฑกมโม (อาจรโย)

เ ชอมไปใสอญญบทว า ทณฑกรรม (อนอาจารย ) ทาแลว ดง น

กตทณฑกมโม จงเปน ตตยาตลยา กได

พงฝกหดวธใช คา เชอม เพอทดลองหาตลยาธกรณะตางๆ

ใหชานาญ ใหยกเอา ทตยา ถง ส. ตลยา.ในหลกสตรนมาทดลองแปล

เชอมดกได

195๑๙๔

สห บพพบทพหพพห

สมาสทม สห เปนบทหนา เรยกวา สหบพพบทพหพพห มคา

แปลประจาวา เปนไปกบดวย.... เชน สห ปตเตน โย วตตตต = สปตโต

(ปรโส) อ.บรษใด ยอมเปนไปกบดวยบตร เพราะเหตนน อ.บรษนน

ชอวา เปนไปกบดวยบตร,

สราชกา (ปรสา) เปนไปกบดวยพระราชา,

สมจเฉร (จตต) เปนไปกบดวยความตะหน,

สธมโม (ภควา) เปนไปกบดวยพระธรรม,

สสงโฆ (ภควา) เปนไปกบดวยพระสงฆ เหลานวเคราะหเหมอน

สปตโต

ขอควรจา (ไมตองทอง)

๑. ตลยาธกรณพหพพห ๖ อยางมคาแปลประจาวา ม . . . .

เหมอนกนหมด ถาอยากจะรวาเปนตลยาอะไรแนนอนลงไป จะตองแปล

บทสมาสนน แลวเชอมไปใสอญญบทดวยอายตนบาตแหงวภตต ทง ๖

คอ ซง... ดวย... แก.... จาก... ของ... ใน... ดงน

ก. ถาเชอมใสอญญบทดวยคาวา ซง... ส... ยง... สน... ไดความด

ฟงสนทห กเปน ท. ตลยา...

ข. ถาเชอมใสอญญบทดวยคาวา ดวย.. โดย... อน... ตาม... ได

ความด ฟงสนทหกเปน ต.ตลยา..

๑๙๕

ค. ถาเชอมใสอญญบทดวยคาวา แก... เพอ... ตอ... ไดความด

ฟงสนทห กเปน จ.ตลยา...

ฆ. ถาเชอมใสอญญบทดวยคาวา แต... จาก... กวา... เหต... ได

ความด ฟงสนทหกเปน ปจตลยา..

ง. ถาเชอมใสอญญบทดวยคาวา แหง... ของ.... ไดความด ฟง

สนทห กเปน ฉ.ตลยา....

จ. ถาเชอมใสอญญบทดวยคาวา ใน... ใกล.. ท... เหนอ... บน..

ไดความด ฟงสนทห กเปน ส. ตลยา....

วธทดลองหาพหพพหสมาส (ไมตองทอง)

๑. เชน กตทณฑกมโม (สสโส) ใหแปลเชอมวา ทณฑกรรม

อนอาจารยทาแลวแกศษย ไดความด ดวยคาวา แก ซงเปนคาแปลของ

จตตถวภตต ฉะนน จงตอบไดวา กตทณฑกมโม เปน จตตถตลยาธกรณ

พหพพห

แต ถาใช อาจรโย เปนอญญบท เชน กตทณฑกมโม (อาจรโย)

เ ชอมไปใสอญญบทว า ทณฑกรรม (อนอาจารย ) ทาแลว ดง น

กตทณฑกมโม จงเปน ตตยาตลยา กได

พงฝกหดวธใช คา เชอม เพอทดลองหาตลยาธกรณะตางๆ

ใหชานาญ ใหยกเอา ทตยา ถง ส. ตลยา.ในหลกสตรนมาทดลองแปล

เชอมดกได

196๑๙๖

๒. การตงวเคราะหฉฏฐอปมา บทหนาแปลออกสาเนยง ฉฏฐ

วภตต ใหแยกออกมาประกอบดวย ฉฏฐวภตต สวนบทหลงแปลซาสอง

หน ใหแยกออกมาเปน ๒ บท แลวลง ปฐมา วภตต เขยนอว ไวหลงบท

หนา เชน สวณณวณโณ แปลวา ผมสเพยงดงวาสแหงทอง บทหนาคอ

สวณณ แปลวา แหงทอง แยกออกมาลง ส ฉฏฐวภตตเปน สวณณสส

บทหลงคอ วณโณ แปลสองหนวามสเพยงดงวาส...ใหแยกออกมาลง

ส ปฐมาวภตต และเพม อว ศพท มรปวเคราะหวา สวณณสส วณโณ อว

วณโณ ยสส โส = สวณณวณโณ (ภควา) ดงน แมบทอนทเปน ฉ. อปมา

กพงเทยบกบบทนเถด

๓. การตงวเคราะห ภนนาธกรณพหพพห พงกาหนดวา บท ๒

บท บทใดแปลออกสาเนยงวภตตใด พงประกอบบทนนดวยวภตตนน

สวนบททแปลไมออกเสยงวภตตใดเลย กใหแยกมาลง ส – โย ปฐมา

วภตตเทานน

๔. น บพพบทพหพพห พงกาหนดวา น ททานแปลงเปน อ หรอ

อน ซงตดอยหนาบทตางๆ นน เมอจะแยกออกมาตงวเคราะห ใหแยก

อ หรอ อน ออกมาเปน นตถ (น +อตถ = นตถ) แลววาง ต สพพนามลง

ส ฉฏฐวภตต เปน ตสส ไวหลง มรปเปน นตถ ตสส ดงนเสมอ

๕. สาหรบ สหบพพบท ทานลบ ห เหลอ ส ตดอยหนาบทตางๆ

เชน สปตโต, สราชกา สมจเฉร, สธมโม, สกเลโส, เวลาตงวเคราะหใหเอา

ส คนเปน สห อยางเดม สวนบทหลงแปลออกสาเนยง ตตยาวภตตวา

๑๙๗

“ดวย” ใหแยกออกมาประกอบดวย นา- ห เพม ย ศพท และ วตต ธาต

ประกอบวภตตใหตรงลงคและวจนะของอญญบท ดงน

ก. อญญบทเปน ป. เอก. เปน โย วตตตต

ข. อญญบทเปน ป. พห. เปน เย วตตนตต

ค. อญญบทเปน อต. เอก.เปน ยา วตตตต

ฆ. อญญบทเปน อต. พห.เปน ยา วตตนตต

ง. อญญบทเปน นป. เอก.เปน ย วตตตต

จ. อญญบทเปน นป. พห.เปน ยาน วตตนตต

๖. สมาสทเปนคณนาม คอ สมาสทมบทอนเปนอญญบท ไดแก

กมมธารยสมาสบางอยาง ตปปรสบางอยาง อพยยภาวสมาสบางอยาง

และพหพพหทงสน

สวนสมาสทเปนนามนาม คอ ทคสมาสทงหมด และทวนทวสมาส

เปนนามนามลวน ไมมอญญบทเลย

197๑๙๖

๒. การตงวเคราะหฉฏฐอปมา บทหนาแปลออกสาเนยง ฉฏฐ

วภตต ใหแยกออกมาประกอบดวย ฉฏฐวภตต สวนบทหลงแปลซาสอง

หน ใหแยกออกมาเปน ๒ บท แลวลง ปฐมา วภตต เขยนอว ไวหลงบท

หนา เชน สวณณวณโณ แปลวา ผมสเพยงดงวาสแหงทอง บทหนาคอ

สวณณ แปลวา แหงทอง แยกออกมาลง ส ฉฏฐวภตตเปน สวณณสส

บทหลงคอ วณโณ แปลสองหนวามสเพยงดงวาส...ใหแยกออกมาลง

ส ปฐมาวภตต และเพม อว ศพท มรปวเคราะหวา สวณณสส วณโณ อว

วณโณ ยสส โส = สวณณวณโณ (ภควา) ดงน แมบทอนทเปน ฉ. อปมา

กพงเทยบกบบทนเถด

๓. การตงวเคราะห ภนนาธกรณพหพพห พงกาหนดวา บท ๒

บท บทใดแปลออกสาเนยงวภตตใด พงประกอบบทนนดวยวภตตนน

สวนบททแปลไมออกเสยงวภตตใดเลย กใหแยกมาลง ส – โย ปฐมา

วภตตเทานน

๔. น บพพบทพหพพห พงกาหนดวา น ททานแปลงเปน อ หรอ

อน ซงตดอยหนาบทตางๆ นน เมอจะแยกออกมาตงวเคราะห ใหแยก

อ หรอ อน ออกมาเปน นตถ (น +อตถ = นตถ) แลววาง ต สพพนามลง

ส ฉฏฐวภตต เปน ตสส ไวหลง มรปเปน นตถ ตสส ดงนเสมอ

๕. สาหรบ สหบพพบท ทานลบ ห เหลอ ส ตดอยหนาบทตางๆ

เชน สปตโต, สราชกา สมจเฉร, สธมโม, สกเลโส, เวลาตงวเคราะหใหเอา

ส คนเปน สห อยางเดม สวนบทหลงแปลออกสาเนยง ตตยาวภตตวา

๑๙๗

“ดวย” ใหแยกออกมาประกอบดวย นา- ห เพม ย ศพท และ วตต ธาต

ประกอบวภตตใหตรงลงคและวจนะของอญญบท ดงน

ก. อญญบทเปน ป. เอก. เปน โย วตตตต

ข. อญญบทเปน ป. พห. เปน เย วตตนตต

ค. อญญบทเปน อต. เอก.เปน ยา วตตตต

ฆ. อญญบทเปน อต. พห.เปน ยา วตตนตต

ง. อญญบทเปน นป. เอก.เปน ย วตตตต

จ. อญญบทเปน นป. พห.เปน ยาน วตตนตต

๖. สมาสทเปนคณนาม คอ สมาสทมบทอนเปนอญญบท ไดแก

กมมธารยสมาสบางอยาง ตปปรสบางอยาง อพยยภาวสมาสบางอยาง

และพหพพหทงสน

สวนสมาสทเปนนามนาม คอ ทคสมาสทงหมด และทวนทวสมาส

เปนนามนามลวน ไมมอญญบทเลย

198๑๙๘

ตทธต

(ใหทอง)

ปจจยหมหนง สาหรบใชแทนศพท เปนประโยชนเกอกลแก

เนอความยอเรยกวา “ตทธต” เหมอนคาวา สยาเม ชาโต = สยามโก

เกดแลวในสยาม เปนตน ตทธตนน วาโดยยอม ๓ อยาง คอ

๑. สามญญตทธต

๒. ภาวตทธต

๓. อพยยตทธต

สามญญตทธต คอ ตทธตทวไป ม ๑๓ คอ

โคตตตทธต ตรตยาทตทธต ราคาทตทธต ชาตาทตทธต

สมหตทธต ฐานตทธต พหลตทธต เสฎฐตทธต ตทสสตถตทธต

ปกตตทธต สงขยาตทธต ปรณตทธต วภาคตทธต (ยอเพอจางายวา โค

ต รา ชา ส ฐา พ เส ต ป ส ป ว)

ในคมภรไวยากรณทงหลาย ทานกลาววา สามญญตทธตม ๑๕

โดยเพม อปมาตทธต และ นสสตตทธต เขาอกเปน ๑๕ พอด

ผศกษาพงกาหนดวา เมอลงปจจยทเนองดวย ณ จะตองพฤทธ

ตนศพท ถาตนศพทเปนสระ อ อ อ ไมมตวสะกด ใหพฤธได ถาม

๑๙๙

ตวสะกดหรอเปนสระ อา อ อ หามพฤธ ทฆะ อ เปน อา , อ เปน อ, อ

เปน อ กด วการ อ เปน เอ, อ เปน โอ กด ชอวา พฤทธ แลวใหลบ ณ

ปจจยเสย

๑. โคตตตทธต

ใชปจจยแทน โคตต ศพท หรอ อปจจ ศพท แปลวา เหลากอ

มปจจย ๘ ตว คอ ณ ณายน ณาน เณยย ณ ณก ณว เณร

ณ ปจจย เชน วสฎฐสส อปจจ = วาสฎโฐ เหลากอแหงวสฎฐะ

ชอวา วาสฎฐะ โคตโม เหลากอแหงโคตมะ, วาสเทโว เหลากอแหงวส

เทวะ วเคราะหเหมอน วาสฎโฐ

ณายน ปจจย เชน กจจสส อปจจ = กจจายโน เหลากอแหงกจ

จะชอวากจจายนะ, วจฉายโน เหลากอแหงวจฉะ, โมคคลลายโน

เหลากอแหงนางโมคคลล, เหลานวเคราะหเหมอน กจจายโน

ณาน ปจจย เชน กจจาโน วจฉาโน โมคคลลาโน วเคราะหและ

คาแปลแหมอน ณายน ปจจย

เณยย ปจจย เชน ภคนยา อปจจ = ภาคเนยโย เหลากอแหงพ

นองหญงชอ ภาคเนยยะ เวนเตยโย เหลากอแหงนางวนตา, โรหเณยโย

เหลากอแหงนางโรหณ วเคราะหเหมอน ภาคเนยโย

199๑๙๘

ตทธต

(ใหทอง)

ปจจยหมหนง สาหรบใชแทนศพท เปนประโยชนเกอกลแก

เนอความยอเรยกวา “ตทธต” เหมอนคาวา สยาเม ชาโต = สยามโก

เกดแลวในสยาม เปนตน ตทธตนน วาโดยยอม ๓ อยาง คอ

๑. สามญญตทธต

๒. ภาวตทธต

๓. อพยยตทธต

สามญญตทธต คอ ตทธตทวไป ม ๑๓ คอ

โคตตตทธต ตรตยาทตทธต ราคาทตทธต ชาตาทตทธต

สมหตทธต ฐานตทธต พหลตทธต เสฎฐตทธต ตทสสตถตทธต

ปกตตทธต สงขยาตทธต ปรณตทธต วภาคตทธต (ยอเพอจางายวา โค

ต รา ชา ส ฐา พ เส ต ป ส ป ว)

ในคมภรไวยากรณทงหลาย ทานกลาววา สามญญตทธตม ๑๕

โดยเพม อปมาตทธต และ นสสตตทธต เขาอกเปน ๑๕ พอด

ผศกษาพงกาหนดวา เมอลงปจจยทเนองดวย ณ จะตองพฤทธ

ตนศพท ถาตนศพทเปนสระ อ อ อ ไมมตวสะกด ใหพฤธได ถาม

๑๙๙

ตวสะกดหรอเปนสระ อา อ อ หามพฤธ ทฆะ อ เปน อา , อ เปน อ, อ

เปน อ กด วการ อ เปน เอ, อ เปน โอ กด ชอวา พฤทธ แลวใหลบ ณ

ปจจยเสย

๑. โคตตตทธต

ใชปจจยแทน โคตต ศพท หรอ อปจจ ศพท แปลวา เหลากอ

มปจจย ๘ ตว คอ ณ ณายน ณาน เณยย ณ ณก ณว เณร

ณ ปจจย เชน วสฎฐสส อปจจ = วาสฎโฐ เหลากอแหงวสฎฐะ

ชอวา วาสฎฐะ โคตโม เหลากอแหงโคตมะ, วาสเทโว เหลากอแหงวส

เทวะ วเคราะหเหมอน วาสฎโฐ

ณายน ปจจย เชน กจจสส อปจจ = กจจายโน เหลากอแหงกจ

จะชอวากจจายนะ, วจฉายโน เหลากอแหงวจฉะ, โมคคลลายโน

เหลากอแหงนางโมคคลล, เหลานวเคราะหเหมอน กจจายโน

ณาน ปจจย เชน กจจาโน วจฉาโน โมคคลลาโน วเคราะหและ

คาแปลแหมอน ณายน ปจจย

เณยย ปจจย เชน ภคนยา อปจจ = ภาคเนยโย เหลากอแหงพ

นองหญงชอ ภาคเนยยะ เวนเตยโย เหลากอแหงนางวนตา, โรหเณยโย

เหลากอแหงนางโรหณ วเคราะหเหมอน ภาคเนยโย

200๒๐๐

ณ ปจจย เชน ทกขสส อปจจ = ทกข เหลากอแหงทกขะ ชอวา

ทกข, วาสว เหลากอแหงวสวะ, วารณ เหลากอแหงวรณะ เหลาน

วเคราะหเหมอน ทกข

ณก ปจจย เชน สกยปตตสส อปจจ = สากยปตตโก เหลาแหง

บตรศากยะ ชอวา สากยปตตกะ, นาฎปตตโก เหลากอแหงบตรแหงชน

รา, เชนทตตโก เหลากอแหงชนทตตะ วเคราะหเหมอน สากยปตตโก

เหลานวเคราะหเหมอน สากยปตตโก

ณว ปจจย เชน อปกสส อปจจ = โอปกโว เหลากอแหงอป

ก ชอ โอปกว, มานโว เหลากอแหงมนษย, ภคคโว เหลากอแหงภคค

วเคราะหเหมอน โอปกโว

เณร ปจจย เชน เวธวาย อปจจ = เวธเวโร เหลากอแหงแมหมาย

ชอวา เวธเวระ สามเณโร เหลากอแหงสมณะ เหลานวเคราะหเหมอน

เวธเวโร

๒. ตรตยาทตทธต

ใช ณก ปจจย แทน ตรต ศพท เปนตน เชน นาวาย ตรตต =

นาวโก (ชโน) โย ชโน อ. ชนใด ตรต ยอมขาม นาวาย ดวยเรอ อต

เพราะเหตนน โส ชโน อ. ชนนน นาวโก ชอวา ผขามดายเรอ,

เตลก (โภชน) ระคนพรอมแลวดวยงา

สากฎโก (ชโน) ผเทยวไปดวยเกวยน

๒๐๑

กายก (กมม) อนคนทาแลวดวยกาย

โทวารโก (ชโน) ประกอบแลวทประต

สากณโก (ชโน ชน) ผฆาแแซงนกเปนอย

สงฆก (วตถ) เปนของมอยแหงสงฆ

อกขโก (ชโน) ผเลนดวยสกา เหลานพงตงวเคราะหตามคาแปล

๓. ราคาทตทธต

ใช ณ ปจจย แทน รตต ศพท เปนตน เชน กสาเวน รตต =

กาสาว (วตถ) อนบคคลยอมแลวดวยรสฝาด ชอวากาสาวะ, มาหส

เนอน ของกระบอ, มาคโธ (ชโน) ผเกดแลวในแควนมคธ หรออยในแควน

มคธ หรอ เปนใหญในแควนมคธ, กตตโก (มาโส) ประกอบแลวดวยฤกษ

ชอวากตตกะ

เวยยากรโณ (ชโน) ผเรยนซงพยากรณ (ศพทเดมเปนวยากรณ)

เหลานพงตงวเคราะหตามคาแปล

๔. ชาตาทตทธต

ใช อม อย กย ปจจย แทน ชาต ศพท เปนตน ดงน

อม ปจจย เชน ปเร ชาโต = ปรโม (ชโน ชน) เกดแลวใน

กอนชอวา ปรมะ, มชฌโม (ชโน) เกดแลวในทามกลาง, ปจฉโม (ชโน)

เกดแลวในภายหลง, ปตตโม (ชโน) มบตร, อนตโม (ชโน) ประกอบแลว

ในทสด, เหลานพงตงวเคราะหตามคาแปล

201๒๐๐

ณ ปจจย เชน ทกขสส อปจจ = ทกข เหลากอแหงทกขะ ชอวา

ทกข, วาสว เหลากอแหงวสวะ, วารณ เหลากอแหงวรณะ เหลาน

วเคราะหเหมอน ทกข

ณก ปจจย เชน สกยปตตสส อปจจ = สากยปตตโก เหลาแหง

บตรศากยะ ชอวา สากยปตตกะ, นาฎปตตโก เหลากอแหงบตรแหงชน

รา, เชนทตตโก เหลากอแหงชนทตตะ วเคราะหเหมอน สากยปตตโก

เหลานวเคราะหเหมอน สากยปตตโก

ณว ปจจย เชน อปกสส อปจจ = โอปกโว เหลากอแหงอป

ก ชอ โอปกว, มานโว เหลากอแหงมนษย, ภคคโว เหลากอแหงภคค

วเคราะหเหมอน โอปกโว

เณร ปจจย เชน เวธวาย อปจจ = เวธเวโร เหลากอแหงแมหมาย

ชอวา เวธเวระ สามเณโร เหลากอแหงสมณะ เหลานวเคราะหเหมอน

เวธเวโร

๒. ตรตยาทตทธต

ใช ณก ปจจย แทน ตรต ศพท เปนตน เชน นาวาย ตรตต =

นาวโก (ชโน) โย ชโน อ. ชนใด ตรต ยอมขาม นาวาย ดวยเรอ อต

เพราะเหตนน โส ชโน อ. ชนนน นาวโก ชอวา ผขามดายเรอ,

เตลก (โภชน) ระคนพรอมแลวดวยงา

สากฎโก (ชโน) ผเทยวไปดวยเกวยน

๒๐๑

กายก (กมม) อนคนทาแลวดวยกาย

โทวารโก (ชโน) ประกอบแลวทประต

สากณโก (ชโน ชน) ผฆาแแซงนกเปนอย

สงฆก (วตถ) เปนของมอยแหงสงฆ

อกขโก (ชโน) ผเลนดวยสกา เหลานพงตงวเคราะหตามคาแปล

๓. ราคาทตทธต

ใช ณ ปจจย แทน รตต ศพท เปนตน เชน กสาเวน รตต =

กาสาว (วตถ) อนบคคลยอมแลวดวยรสฝาด ชอวากาสาวะ, มาหส

เนอน ของกระบอ, มาคโธ (ชโน) ผเกดแลวในแควนมคธ หรออยในแควน

มคธ หรอ เปนใหญในแควนมคธ, กตตโก (มาโส) ประกอบแลวดวยฤกษ

ชอวากตตกะ

เวยยากรโณ (ชโน) ผเรยนซงพยากรณ (ศพทเดมเปนวยากรณ)

เหลานพงตงวเคราะหตามคาแปล

๔. ชาตาทตทธต

ใช อม อย กย ปจจย แทน ชาต ศพท เปนตน ดงน

อม ปจจย เชน ปเร ชาโต = ปรโม (ชโน ชน) เกดแลวใน

กอนชอวา ปรมะ, มชฌโม (ชโน) เกดแลวในทามกลาง, ปจฉโม (ชโน)

เกดแลวในภายหลง, ปตตโม (ชโน) มบตร, อนตโม (ชโน) ประกอบแลว

ในทสด, เหลานพงตงวเคราะหตามคาแปล

202๒๐๒

อย ปจจย เชน มนสสสส ชาตยา ชาโต = มนสสชาตโย (ชโน)

เกดแลวโดยชาตแหงมนษย อสสชาตโย (สตโต) เกดแลวโดยชาตแหงมา,

ปณทตชาตโย (ชโน) เกดแลวโดยชาตแหงบณฑต ตงวเคราะหเหมอน

มนสสชาตโย

กย ปจจย เชน อนเธ นยตโต = อนธกโย (ชโน) ประกอบแลวใน

ทมดชอวา อนธกยะ

ขอควรจา

ตรตยาทตทธต ราคาทตทธต และชาตาทตทธต ทง ๓ น

ใชปจจยแทนศพทไดมากมาย จดเปน ๓ ประการ คอ

๑. แทนนามศพทม อท มส อสสโร เปนตน และนามศพทอนๆ

อกมากมาย สดแลวแตคาแปลจะบงถงนามประเภทใด กใหเอานาม

ประเภทนนมาเขยนใสวเคราะห นามนนจะตองลง ส ปฐมา เสมอ และ

ไมตองใส อต ศพท คนในรปวเคราะห

๒. แทนกรยาอาขยาต จาพวก วตตต, กโรต, จรต, ตรต, หนตวา,

ชวต, วสต, รกขต, ทพพต, อตถ, อธเต (ยอมเรยน) เปนตน และกรยา

อาขยาตอนๆ อกมากมาย แลวแตคาแปลจะบงถงกรยาอาขยาตบทใด

กใหเอากรยาอาขยาตบทนนมาเขยนใสรปวเคราะห แลวใหใส อต ไวหลง

กรยาอาขยาตบทนน เชน วตตตต กโรตต เปนตน เวลาแปลวเคราะห

กใหใส ย – ต โยค อญญบท เหมอนแปลวเคราะหนามกตก

๒๐๓

๓. แทนกรยากตกจาพวก รตต, นยตต, ยตต. ชาต, สนตก (เปน

ของมอย), ฐต, คต, ปฏปนน (ดาเนนไปแลว), สสฏฐ (ระคนพรอมแลว),

ทนน, ทาตพพ, กต, กาตพพ เปนตน และอนๆอกมากมาย สดแตคาแปล

จะบงถงกรยากตกบทใด กใหเขยนกรยากตกบทนนใวในวเคราะห โดยลง

วภตตนาม ม ลงค วจนะ ตรงกบอญญบทเสมอ โดยมากลง ส – โย

ปฐมา สวน อต ไมตองใสในรปวเคราะห

๕. สมหตทธต

ใช กณ ณ ตา ปจจย แทน สมห ศพท ดงน

กณ ปจจย เชน มนสสาน สมโห = มานสโก ประชมแหงมนษย

ท. ชอวา มานสกะ

มายรโก ฝงแหงนกยง,

กาโปตโก ฝงแหงนกพราบ, วเคราะหเหมอน มานสโก

ณ ปจจย เชน มานโส, มายโร, กาโปโต, แปลและวเคราะห

เหมอน กณ ปจจย

ตา ปจจย เชน คามาน สมโห = คามตา ประชมแหงชาวบาน ท.

ชอวา คามตา

ชนตา ประชมแหงชน,

สหายตา ประชมแหงสหาย, วเคราะหเหมอน คามตา

203๒๐๒

อย ปจจย เชน มนสสสส ชาตยา ชาโต = มนสสชาตโย (ชโน)

เกดแลวโดยชาตแหงมนษย อสสชาตโย (สตโต) เกดแลวโดยชาตแหงมา,

ปณทตชาตโย (ชโน) เกดแลวโดยชาตแหงบณฑต ตงวเคราะหเหมอน

มนสสชาตโย

กย ปจจย เชน อนเธ นยตโต = อนธกโย (ชโน) ประกอบแลวใน

ทมดชอวา อนธกยะ

ขอควรจา

ตรตยาทตทธต ราคาทตทธต และชาตาทตทธต ทง ๓ น

ใชปจจยแทนศพทไดมากมาย จดเปน ๓ ประการ คอ

๑. แทนนามศพทม อท มส อสสโร เปนตน และนามศพทอนๆ

อกมากมาย สดแลวแตคาแปลจะบงถงนามประเภทใด กใหเอานาม

ประเภทนนมาเขยนใสวเคราะห นามนนจะตองลง ส ปฐมา เสมอ และ

ไมตองใส อต ศพท คนในรปวเคราะห

๒. แทนกรยาอาขยาต จาพวก วตตต, กโรต, จรต, ตรต, หนตวา,

ชวต, วสต, รกขต, ทพพต, อตถ, อธเต (ยอมเรยน) เปนตน และกรยา

อาขยาตอนๆ อกมากมาย แลวแตคาแปลจะบงถงกรยาอาขยาตบทใด

กใหเอากรยาอาขยาตบทนนมาเขยนใสรปวเคราะห แลวใหใส อต ไวหลง

กรยาอาขยาตบทนน เชน วตตตต กโรตต เปนตน เวลาแปลวเคราะห

กใหใส ย – ต โยค อญญบท เหมอนแปลวเคราะหนามกตก

๒๐๓

๓. แทนกรยากตกจาพวก รตต, นยตต, ยตต. ชาต, สนตก (เปน

ของมอย), ฐต, คต, ปฏปนน (ดาเนนไปแลว), สสฏฐ (ระคนพรอมแลว),

ทนน, ทาตพพ, กต, กาตพพ เปนตน และอนๆอกมากมาย สดแตคาแปล

จะบงถงกรยากตกบทใด กใหเขยนกรยากตกบทนนใวในวเคราะห โดยลง

วภตตนาม ม ลงค วจนะ ตรงกบอญญบทเสมอ โดยมากลง ส – โย

ปฐมา สวน อต ไมตองใสในรปวเคราะห

๕. สมหตทธต

ใช กณ ณ ตา ปจจย แทน สมห ศพท ดงน

กณ ปจจย เชน มนสสาน สมโห = มานสโก ประชมแหงมนษย

ท. ชอวา มานสกะ

มายรโก ฝงแหงนกยง,

กาโปตโก ฝงแหงนกพราบ, วเคราะหเหมอน มานสโก

ณ ปจจย เชน มานโส, มายโร, กาโปโต, แปลและวเคราะห

เหมอน กณ ปจจย

ตา ปจจย เชน คามาน สมโห = คามตา ประชมแหงชาวบาน ท.

ชอวา คามตา

ชนตา ประชมแหงชน,

สหายตา ประชมแหงสหาย, วเคราะหเหมอน คามตา

204๒๐๔

๖. ฐานตทธต

ใช อย เอยย ปจจยแทน ฐาน อรหต หต ภว ดงน

อย ปจจย เชน มทนสส ฐาน = มทนย (วตถ) อ.วตถ เปนทตง

แหงความเมา ชอวา มทนยะ, พนธนย (วตถ) เปนทตงแหงความผก,

โมจนย (วตถ) เปนทตงแหงความแก วเคราะหเหมอน มทนย

อย เอยย ปจจย ลงศพทเดยวกน เชน ทสสน อรหตต = ทสสน

โย (ชโน) อ.ชนใด ยอมควรซงการเหน เพราะเหตนน อ.ชนนน ชอวา

ท สสนยะ

ปชนโย หรอ ปชเนยโย (ชโน) ผควรซงการบชา, ทกขเณยโย

(ชโน) ผควรซงการ ทกษณา, อาหเนยโย (ชโน ชน) ผควรซงของอนเขา

พงนามาบชา, ปาหเนยโย (ชโน) ผควรซงของคานบ วเคราะหเหมอน

ทสสนโย

อปาทานาน หต = อปาทานย (วตถ) อ. วตถ เปนประโยชน

เกอกลแกอปาทาน ชอวา อปาทานยะ, อทเร ภว = อทรย (โภชน)

อ. โภชนะ มในทอง เปนตน

๗. พหลตทธต

ใช อาล ปจจยแทน ปกต หรอ พหล ศพท เชน อภชฌา อสส

ปกต = อภชฌาล (ชโน) อ. อภชฌา เปนปกตของชนนน อ. ชนนน ชอวา

มอภชฌาเปนปกต หรอ อภชฌา อสส พหลา = อภชฌาล (ชโน)

๒๐๕

อ. อภชฌาของชนนนมาก อ. ชนนน ชอวา มอภชฌามาก, สตาล

(ปเทโส) มหนาวเปนปกต หรอ มหนาวมาก, ทยาล (ชโน) มความเอนด

เปนปกต หรอ มความเอนดมาก วเคราะหเหมอน อภชฌาล

๘. เสฏฐตทธต

ใช ตร, ตม อยสสก, อย, อฏฐ ปจจย เปนเครองหมายคณนาม

๒ ชน มวเคราะหและคาแปลเหมอนกน ดงน

ตร ปจจย เชน สพเพ อเม ปาปา, อยมเมส วเสเสน ปาโปต =

ปาปตโร (ชโน) ชน ท. เหลาน ทงปวงเปนบาป อ. ชนนเปนบาปโดยวเศษ

แหงชน ท. เหลาน เพราะเหตนน อ. ชนนน ชอวา เปนบาปกวา,

ปณฑตตโร (ชโน) เปนบณฑตกวา, หนตโร (ชโน) เลวกวา, ปณตตโร

(ชโน) ประณตกวา เหลานแปลและวเคราะหเหมอน ปาปตโร

ตม ปจจย เชน ปาปตโม (ชโน) เปนบาปทส, ปณฑตตโม (ชโน)

เปนบณฑตทสด หนตโม (ชโน) เลวทสด, ปณตตโม (ชโน) ประณตทสด

เหลานพงตงวเคราะหเหมอน ปาปตโร

อยสสก ปจจย เชน ปาปยสสโก (ชโน) เปนบาปกวา วเคราะห

เหมอน ปาปตโร

อย ปจจย เชน ปาปโย (ชโน) เปนบาปกวา, กนโย (ชโน)

นอยกวา, เสยโย (ชโน) ประเสรฐกวา, เชยโย (ชโน) เจรญกวา พงตง

วเคราะหเหมอน ปาปตโร

205๒๐๔

๖. ฐานตทธต

ใช อย เอยย ปจจยแทน ฐาน อรหต หต ภว ดงน

อย ปจจย เชน มทนสส ฐาน = มทนย (วตถ) อ.วตถ เปนทตง

แหงความเมา ชอวา มทนยะ, พนธนย (วตถ) เปนทตงแหงความผก,

โมจนย (วตถ) เปนทตงแหงความแก วเคราะหเหมอน มทนย

อย เอยย ปจจย ลงศพทเดยวกน เชน ทสสน อรหตต = ทสสน

โย (ชโน) อ.ชนใด ยอมควรซงการเหน เพราะเหตนน อ.ชนนน ชอวา

ท สสนยะ

ปชนโย หรอ ปชเนยโย (ชโน) ผควรซงการบชา, ทกขเณยโย

(ชโน) ผควรซงการ ทกษณา, อาหเนยโย (ชโน ชน) ผควรซงของอนเขา

พงนามาบชา, ปาหเนยโย (ชโน) ผควรซงของคานบ วเคราะหเหมอน

ทสสนโย

อปาทานาน หต = อปาทานย (วตถ) อ. วตถ เปนประโยชน

เกอกลแกอปาทาน ชอวา อปาทานยะ, อทเร ภว = อทรย (โภชน)

อ. โภชนะ มในทอง เปนตน

๗. พหลตทธต

ใช อาล ปจจยแทน ปกต หรอ พหล ศพท เชน อภชฌา อสส

ปกต = อภชฌาล (ชโน) อ. อภชฌา เปนปกตของชนนน อ. ชนนน ชอวา

มอภชฌาเปนปกต หรอ อภชฌา อสส พหลา = อภชฌาล (ชโน)

๒๐๕

อ. อภชฌาของชนนนมาก อ. ชนนน ชอวา มอภชฌามาก, สตาล

(ปเทโส) มหนาวเปนปกต หรอ มหนาวมาก, ทยาล (ชโน) มความเอนด

เปนปกต หรอ มความเอนดมาก วเคราะหเหมอน อภชฌาล

๘. เสฏฐตทธต

ใช ตร, ตม อยสสก, อย, อฏฐ ปจจย เปนเครองหมายคณนาม

๒ ชน มวเคราะหและคาแปลเหมอนกน ดงน

ตร ปจจย เชน สพเพ อเม ปาปา, อยมเมส วเสเสน ปาโปต =

ปาปตโร (ชโน) ชน ท. เหลาน ทงปวงเปนบาป อ. ชนนเปนบาปโดยวเศษ

แหงชน ท. เหลาน เพราะเหตนน อ. ชนนน ชอวา เปนบาปกวา,

ปณฑตตโร (ชโน) เปนบณฑตกวา, หนตโร (ชโน) เลวกวา, ปณตตโร

(ชโน) ประณตกวา เหลานแปลและวเคราะหเหมอน ปาปตโร

ตม ปจจย เชน ปาปตโม (ชโน) เปนบาปทส, ปณฑตตโม (ชโน)

เปนบณฑตทสด หนตโม (ชโน) เลวทสด, ปณตตโม (ชโน) ประณตทสด

เหลานพงตงวเคราะหเหมอน ปาปตโร

อยสสก ปจจย เชน ปาปยสสโก (ชโน) เปนบาปกวา วเคราะห

เหมอน ปาปตโร

อย ปจจย เชน ปาปโย (ชโน) เปนบาปกวา, กนโย (ชโน)

นอยกวา, เสยโย (ชโน) ประเสรฐกวา, เชยโย (ชโน) เจรญกวา พงตง

วเคราะหเหมอน ปาปตโร

206๒๐๖

อฏฐ ปจจย เชน ปาปฏโฐ (ชโน ชน) เปนบาปทสด กนฏโฐ (ชโน

ชน) นอยทสด เสฏโฐ ประเสรฐทสด เชฏโฐ (ชโน ชน) เจรญทสด พงตง

วเคราะหเหมอน ปาปตโร

๙. ตทสสตถตทธต

ใช ว, ส, ส, อก, อ, ร, วนต, มนต, ณ ปจจยแทน อตถ ศพท ดงน

ว ปจจย เชน เมธา อสส อตถต = เมธาว (ชโน) อ. เมธาของชน

นนมอย เพราะเหตนน อ.ชนนน ชอวา มเมธา, มายาว (ชโน) มมายา

วเคราะหเหมอน เมธาว

ส ปจจย เชน สเมธา อสส อตถต = สเมธโส (ชโน) เมธาด ของ

ชนนนมอย เพราะเหตนน ชนนน ชอวา มเมธาด

ส ปจจย เชน ตปส (ชโน) มตบะ, เตชส (ชโน) มเดช วเคราะห

เหมอน เมธาว

อก ปจจย เชน ทณฑโก (ชโน) มไมเทา, อตถโก (ชโน) มความ

ตองการ วเคราะหเหมอน เมธาว

อ ปจจย เชน ทณฑ (ชโน) มไมเทา, สข (ชโน) มความสข, โภค

(ชโน) มโภคะ วเคราะหเหมอน เมธาว

ร ปจจย เชน มธโร (ปโว) มนาผง, มขโร (ชโน) มปาก, วเคราะห

เหมอน เมธาว

วนต ปจจย เชน คณวา (ชโน) มคณ, ธนวา (ชโน) มทรพย,

ปญวา (ชโน) มปญญา ปญวา (ชโน) มบญ วเคราะหเหมอน เมธาว

๒๐๗

มนต ปจจย เชน อาย อสส อตถต = อายสมา (ชโน) อ.อายของ

ชนนนมอย เพราะเหตนน อ.ชนนน ชอวา มอาย, สตมา (ชโน) มสต,

ชตมา (ชโน) มความโพลง, จกขมา (ชโน) มจกษ วเคราะหเหมอน เมธาว

ในคมภรสททนตวา ลง อมนต ปจจยบาง เชน ปตตมา (ชโน)

มบตร, ปาปมา (ชโน) มบาป วเคราะหเหมอน เมธาว

ศพททลง วนต, มนต และ อมนต ปจจย สาเรจแลวแจกตาม

แบบ ภควนต กได

ณ ปจจย เชน สทโธ (ชโน) มศรทธา, มจเฉโร (ชโน) มความ

ตระหน

ศพททลงปจจยเหลานทงหมด ถาอญญบทเปนปลงค และนปสก

ลงค ม รปวเคราะห เปน อสส อตถต ถาอญญบทเปน อตถลงค

รปวเคราะหเปน อสสา อตถต แตถาอญบทเปนพหวจนะ ป. นป. เปน

เตส /อต. เปน ตาส พงระวงลงคของศพททจะแยกออกมาตงวเคราะห

เดมเปนลงคอะไร เมอแยกออกมาใหประกอบเปนลงคนน ดวยปฐมา

วภตต

๑๐. ปกตตทธต

ใช มย ปจจย แทน ปกต หรอ วการ ศพท เชน สวณเณน ปกต =

โสวณณมย (ภาชน) อ. ภาชนะ อนบคคลทาแลว ดวยทอง ชอวา โส

วณณมยะ หรอวา สวณณสส วกาโร = โสวณณมย (ภาชน) อ. ภาชนะ

เปนวการแหงทอง ชอวา โสวณณมยะ, มตตกามย (ภาชน) อนบคคลทา

207๒๐๖

อฏฐ ปจจย เชน ปาปฏโฐ (ชโน ชน) เปนบาปทสด กนฏโฐ (ชโน

ชน) นอยทสด เสฏโฐ ประเสรฐทสด เชฏโฐ (ชโน ชน) เจรญทสด พงตง

วเคราะหเหมอน ปาปตโร

๙. ตทสสตถตทธต

ใช ว, ส, ส, อก, อ, ร, วนต, มนต, ณ ปจจยแทน อตถ ศพท ดงน

ว ปจจย เชน เมธา อสส อตถต = เมธาว (ชโน) อ. เมธาของชน

นนมอย เพราะเหตนน อ.ชนนน ชอวา มเมธา, มายาว (ชโน) มมายา

วเคราะหเหมอน เมธาว

ส ปจจย เชน สเมธา อสส อตถต = สเมธโส (ชโน) เมธาด ของ

ชนนนมอย เพราะเหตนน ชนนน ชอวา มเมธาด

ส ปจจย เชน ตปส (ชโน) มตบะ, เตชส (ชโน) มเดช วเคราะห

เหมอน เมธาว

อก ปจจย เชน ทณฑโก (ชโน) มไมเทา, อตถโก (ชโน) มความ

ตองการ วเคราะหเหมอน เมธาว

อ ปจจย เชน ทณฑ (ชโน) มไมเทา, สข (ชโน) มความสข, โภค

(ชโน) มโภคะ วเคราะหเหมอน เมธาว

ร ปจจย เชน มธโร (ปโว) มนาผง, มขโร (ชโน) มปาก, วเคราะห

เหมอน เมธาว

วนต ปจจย เชน คณวา (ชโน) มคณ, ธนวา (ชโน) มทรพย,

ปญวา (ชโน) มปญญา ปญวา (ชโน) มบญ วเคราะหเหมอน เมธาว

๒๐๗

มนต ปจจย เชน อาย อสส อตถต = อายสมา (ชโน) อ.อายของ

ชนนนมอย เพราะเหตนน อ.ชนนน ชอวา มอาย, สตมา (ชโน) มสต,

ชตมา (ชโน) มความโพลง, จกขมา (ชโน) มจกษ วเคราะหเหมอน เมธาว

ในคมภรสททนตวา ลง อมนต ปจจยบาง เชน ปตตมา (ชโน)

มบตร, ปาปมา (ชโน) มบาป วเคราะหเหมอน เมธาว

ศพททลง วนต, มนต และ อมนต ปจจย สาเรจแลวแจกตาม

แบบ ภควนต กได

ณ ปจจย เชน สทโธ (ชโน) มศรทธา, มจเฉโร (ชโน) มความ

ตระหน

ศพททลงปจจยเหลานทงหมด ถาอญญบทเปนปลงค และนปสก

ลงค ม รปวเคราะห เปน อสส อตถต ถาอญญบทเปน อตถลงค

รปวเคราะหเปน อสสา อตถต แตถาอญบทเปนพหวจนะ ป. นป. เปน

เตส /อต. เปน ตาส พงระวงลงคของศพททจะแยกออกมาตงวเคราะห

เดมเปนลงคอะไร เมอแยกออกมาใหประกอบเปนลงคนน ดวยปฐมา

วภตต

๑๐. ปกตตทธต

ใช มย ปจจย แทน ปกต หรอ วการ ศพท เชน สวณเณน ปกต =

โสวณณมย (ภาชน) อ. ภาชนะ อนบคคลทาแลว ดวยทอง ชอวา โส

วณณมยะ หรอวา สวณณสส วกาโร = โสวณณมย (ภาชน) อ. ภาชนะ

เปนวการแหงทอง ชอวา โสวณณมยะ, มตตกามย (ภาชน) อนบคคลทา

208๒๐๘

แลวดวยดน หรอเปนวการแหงดน, อโยมย (ภาชน) อนบคคลทาแลว

ดวยเหลก วเคราะหเหมอน โสวณณมย

๑๑. ปรณตทธต

ใช ตย, ถ, ฐ, ม, อ แทน ปรณ ศพท ลงหลงปกตสงขยาอยาง

เดยว ดงน

ตย ปจจย เชน ทวนน (ชนาน) ปรโณ = ทตโย (ชโน) อ. ชน

เปนทเตมแหงชน ท. ๒ ชอวา ท ๒, ตตโย (ชโน) เปนทเตมแหงชน ท. ๓

หรอท ๓ , วเคราะหเหมอน ทตโย

ถ ปจจย เชน จตตโถ (ชโน) เปนทเตมแหงชน ท. ๔ หรอ ท ๔,

วเคราะหเหมอน ทตโย

ฐ ปจจย เชน ฉฏโฐ (ชโน) เปนทเตมแหงชน ท. ๖ หรอท ๖,

วเคราะหเหมอน ทตโย

ม ปจจย เชน เอกสส (ชนสส) ปรโณ = ปฐโม (ชโน) อ. ชน

เปนทเตมแหงชน ๑ ชอวา ท ๑, ปจโม (ชโน) ท ๕, สตตโม (ชโน) ท ๗

วเคราะหเหมอน ทตโย จานวนตงแต ๗ ขนไป ใหลง ม ปจจยทงสน

อ ปจจย เปนอตถลงคอยางเดยว ลงไดตงแต เอกาทส ถง อฏฐา

รส เทานน เชน เอกาทสนน (อตถน) ปรณ = เอกาทส (อตถ) อ. หญง

เปนทเตมแหงหญง ท. ชอวา ท ๑๑ เปนตน

สงขยา ตงแต เอกาทส ถง อฏฐารส ถาตองการใหเปนลงคอน

จากอตถลงคใหลง ม ปจจย

๒๐๙

ในตทธตนมศพททพเศษอกศพทหนง คอ อฑฒ แปลวา กง หรอ

ครง แปลงกบปรณสงขยา มเศษเปนครง ตงวเคราะหเปน ตตยาตปปรส

และ อฑฒ ศพทแปลงกบ ปรณสงขยามรตาง ๆ ดงน

๑. อฑเฒน ทตโย = ทยฑโฒ หรอ ทวฑโฒ (ชน) ท ๒ ดวยทงกง

ชอวา ท ๒ ดวยทงกง

๒. อฑเฒน ตตโย = อฑฒตโย หรอ อฑฒเตยโย (ชน) ท ๓ ดวย

ทงกง ชอวา ท ๓ ดวยทงกง

๓. อฑเฒน จตตโถ = อฑฒทโฒ (ชน) ท ๔ ดวยทงกง ชอวา

ท ๔ ดวยทงกง

๔. อฑเฒน ปจโม = อฑฒปจโม (ชน) ท ๕ ดวยทงกง ชอวา

ท ๕ ดวยทงกง

๑๒. สงขยาตทธต

ใช ก ปจจย แทน ปรมาณ ศพท และลงหลงปกตสงขยา

เชน เทว ปรมาณาน อสสาต = ทวก หรอ ทก (วตถ) อ. ปรมาณ ท.

(เครองกาหนดนบ) ของวตถนน ๒ เพราะเหตนน อ.วตถนน ชอวา

มปรมาณ ๒ หรอ หมวด ๒ ตก (วตถ) มปรมาณ ๓, จตก (วตถ )

มปรมาณ ๔ ปจก (วตถ) มปรมาณ ๕, ฉก (วตถ) มปรมาณ ๖ เหลาน

พงวเคราะหเหมอน ทก

209๒๐๘

แลวดวยดน หรอเปนวการแหงดน, อโยมย (ภาชน) อนบคคลทาแลว

ดวยเหลก วเคราะหเหมอน โสวณณมย

๑๑. ปรณตทธต

ใช ตย, ถ, ฐ, ม, อ แทน ปรณ ศพท ลงหลงปกตสงขยาอยาง

เดยว ดงน

ตย ปจจย เชน ทวนน (ชนาน) ปรโณ = ทตโย (ชโน) อ. ชน

เปนทเตมแหงชน ท. ๒ ชอวา ท ๒, ตตโย (ชโน) เปนทเตมแหงชน ท. ๓

หรอท ๓ , วเคราะหเหมอน ทตโย

ถ ปจจย เชน จตตโถ (ชโน) เปนทเตมแหงชน ท. ๔ หรอ ท ๔,

วเคราะหเหมอน ทตโย

ฐ ปจจย เชน ฉฏโฐ (ชโน) เปนทเตมแหงชน ท. ๖ หรอท ๖,

วเคราะหเหมอน ทตโย

ม ปจจย เชน เอกสส (ชนสส) ปรโณ = ปฐโม (ชโน) อ. ชน

เปนทเตมแหงชน ๑ ชอวา ท ๑, ปจโม (ชโน) ท ๕, สตตโม (ชโน) ท ๗

วเคราะหเหมอน ทตโย จานวนตงแต ๗ ขนไป ใหลง ม ปจจยทงสน

อ ปจจย เปนอตถลงคอยางเดยว ลงไดตงแต เอกาทส ถง อฏฐา

รส เทานน เชน เอกาทสนน (อตถน) ปรณ = เอกาทส (อตถ) อ. หญง

เปนทเตมแหงหญง ท. ชอวา ท ๑๑ เปนตน

สงขยา ตงแต เอกาทส ถง อฏฐารส ถาตองการใหเปนลงคอน

จากอตถลงคใหลง ม ปจจย

๒๐๙

ในตทธตนมศพททพเศษอกศพทหนง คอ อฑฒ แปลวา กง หรอ

ครง แปลงกบปรณสงขยา มเศษเปนครง ตงวเคราะหเปน ตตยาตปปรส

และ อฑฒ ศพทแปลงกบ ปรณสงขยามรตาง ๆ ดงน

๑. อฑเฒน ทตโย = ทยฑโฒ หรอ ทวฑโฒ (ชน) ท ๒ ดวยทงกง

ชอวา ท ๒ ดวยทงกง

๒. อฑเฒน ตตโย = อฑฒตโย หรอ อฑฒเตยโย (ชน) ท ๓ ดวย

ทงกง ชอวา ท ๓ ดวยทงกง

๓. อฑเฒน จตตโถ = อฑฒทโฒ (ชน) ท ๔ ดวยทงกง ชอวา

ท ๔ ดวยทงกง

๔. อฑเฒน ปจโม = อฑฒปจโม (ชน) ท ๕ ดวยทงกง ชอวา

ท ๕ ดวยทงกง

๑๒. สงขยาตทธต

ใช ก ปจจย แทน ปรมาณ ศพท และลงหลงปกตสงขยา

เชน เทว ปรมาณาน อสสาต = ทวก หรอ ทก (วตถ) อ. ปรมาณ ท.

(เครองกาหนดนบ) ของวตถนน ๒ เพราะเหตนน อ.วตถนน ชอวา

มปรมาณ ๒ หรอ หมวด ๒ ตก (วตถ) มปรมาณ ๓, จตก (วตถ )

มปรมาณ ๔ ปจก (วตถ) มปรมาณ ๕, ฉก (วตถ) มปรมาณ ๖ เหลาน

พงวเคราะหเหมอน ทก

210๒๑๐

๑๓. วภาคตทธต

ใช ธา, โส, ปจจย แทน วภาค ศพท ดงน

ธา ปจจย ลงหลงปกตสงขยาทงสน เชน เอเกน วภาเคน =

เอกธา โดยสวนเดยว ชอวา เอกธา ทวห วภาเคห = ทวธา โดยสวน ท.

สอง ชอวา ทวธา เปนตน

โส ปจจย ลงหลงนามนามอยางเดยว เชน ปเทน วภาเคน =

ปทโส โดยการจาแนกโดยบท ชอวา ปทโส สตเตน วภาเคน = สตตโส

โดยความจาแนกโดยสตร ชอวา สตตโส เปนตน

ตทธตน เปนอลงค เปนอพยยศพท แจกดวยวภตตนามไมได

แตใชแทนตตยาวภตต

ภาวตทธต

ใช ตต, ณย, ตตน, ตา, ณ, กณ ปจจย แทน ภาว ศพท ดงน

ตต ปจจย ลงในศพท ๕ อยาง คอ

- ลงในชอ เชน จนทสส ภาโว = จนทตต อ. ความเปนแหง

พระจนทร ชอวา จนทตตะ

- ลงในชาต เชน มนสสสส ภาโว = มนสสตต อ. ความเปนแหง

มนษย ชอวา มนสสตตะ

- ลงในทพพะ เชน ทณฑโน ภาโว = ทณฑตต อ. ความเปนแหง

บคคลผมไมเทา ชอวา ทณฑตตะ (ลงซาตทธตอน ชอวา ทพพะ)

๒๑๑

- ลงในกรยา เชน ปาจกสส ภาโว = ปาจกตต อ. ความเปนแหง

คนหง ชอวา ปาจกตตะ

- ลงในคณ เชน นลสส ภาโว = นลตต อ. ความเปนแหงของเขยว

ชอวา นลตตะ

ณย ปจจย มอานาจใหพฤทธตนศพท แลว ลบ ณ ใหแปลง ย

กบ ทสดศพทเปนอยางอนบาง เปนอยางเดมบาง เชน

๑. แปลง ย กบ ต เปน จจ เชน ปณฑจจ อ. ความเปนแหง

บณฑต

๒. แปลง ย กบ ณ เปน ญ เชน สามญ อ. ความเปนแหง

สมณะ

๓. แปลง ย กบ ท เปน ชช เชน โสหชช อ. ความเปนแหงบคคล

ผมใจด

๔. แปลง ย กบ ล เปน ลล เชน โกสลล อ. ความเปนแหงบคคลผ

ฉลาด

๕. แปลง ย กบ ส เปน สส เชน โปรสส อ. ความเปนแหงบรษ

๖. แปลง ย กบ ก เปน กก เชน เนปกก อ. ความเปนแหงบคคล

ผมปญญาเปนเครองรกษาไวซงตนโดยไมเหลอ

๗. แปลง ย กบ ม เปน มม เชน โอปมม อ.ความเปนแหงอปมา ฯ

211๒๑๐

๑๓. วภาคตทธต

ใช ธา, โส, ปจจย แทน วภาค ศพท ดงน

ธา ปจจย ลงหลงปกตสงขยาทงสน เชน เอเกน วภาเคน =

เอกธา โดยสวนเดยว ชอวา เอกธา ทวห วภาเคห = ทวธา โดยสวน ท.

สอง ชอวา ทวธา เปนตน

โส ปจจย ลงหลงนามนามอยางเดยว เชน ปเทน วภาเคน =

ปทโส โดยการจาแนกโดยบท ชอวา ปทโส สตเตน วภาเคน = สตตโส

โดยความจาแนกโดยสตร ชอวา สตตโส เปนตน

ตทธตน เปนอลงค เปนอพยยศพท แจกดวยวภตตนามไมได

แตใชแทนตตยาวภตต

ภาวตทธต

ใช ตต, ณย, ตตน, ตา, ณ, กณ ปจจย แทน ภาว ศพท ดงน

ตต ปจจย ลงในศพท ๕ อยาง คอ

- ลงในชอ เชน จนทสส ภาโว = จนทตต อ. ความเปนแหง

พระจนทร ชอวา จนทตตะ

- ลงในชาต เชน มนสสสส ภาโว = มนสสตต อ. ความเปนแหง

มนษย ชอวา มนสสตตะ

- ลงในทพพะ เชน ทณฑโน ภาโว = ทณฑตต อ. ความเปนแหง

บคคลผมไมเทา ชอวา ทณฑตตะ (ลงซาตทธตอน ชอวา ทพพะ)

๒๑๑

- ลงในกรยา เชน ปาจกสส ภาโว = ปาจกตต อ. ความเปนแหง

คนหง ชอวา ปาจกตตะ

- ลงในคณ เชน นลสส ภาโว = นลตต อ. ความเปนแหงของเขยว

ชอวา นลตตะ

ณย ปจจย มอานาจใหพฤทธตนศพท แลว ลบ ณ ใหแปลง ย

กบ ทสดศพทเปนอยางอนบาง เปนอยางเดมบาง เชน

๑. แปลง ย กบ ต เปน จจ เชน ปณฑจจ อ. ความเปนแหง

บณฑต

๒. แปลง ย กบ ณ เปน ญ เชน สามญ อ. ความเปนแหง

สมณะ

๓. แปลง ย กบ ท เปน ชช เชน โสหชช อ. ความเปนแหงบคคล

ผมใจด

๔. แปลง ย กบ ล เปน ลล เชน โกสลล อ. ความเปนแหงบคคลผ

ฉลาด

๕. แปลง ย กบ ส เปน สส เชน โปรสส อ. ความเปนแหงบรษ

๖. แปลง ย กบ ก เปน กก เชน เนปกก อ. ความเปนแหงบคคล

ผมปญญาเปนเครองรกษาไวซงตนโดยไมเหลอ

๗. แปลง ย กบ ม เปน มม เชน โอปมม อ.ความเปนแหงอปมา ฯ

212๒๑๒

ตตน ปจจย เชน ปถชชนตตน อ. ความเปนแหงปถชน

เวทนตตน อ. ความเปนแหงเวทนา พงวเคราะหเหมอน ตต

ปจจย

ตา ปจจย เชน มทโน ภาโว = มทตา อ. ความเปนคนออน ชอวา

มทตา ฯ นททารามตา อ. ความเปนแหงบคคลผมความหลบเปนทมา

ยนด, สหายตา อ. ความเปนแหงสหาย วเคราะหเหมอน มทตา

ณ ปจจย เชน วสมสส ภาโว = เวสม อ. ความเปนแหงวตถม

เสมอไปปราศแลว ชอวา เวสมะ, สจโน ภาโว = โสจ อ. ความเปนแหง

ของสะอาด ชอวา โสจะ, มทโน ภาโว = มททว อ. ความเปนแหงของ

ออน ชอวา มททวะ, อชโน ภาโว = อาชชว อ. ความเปนแหงคนซอตรง

ชอวาอาชชวะ

กณ ปจจย เชน รมณยสส ภาโว = รามณยก อ. ความเปนแหง

ของอนบคคลพงยนด ชอวา รามณยกะ, มนญสส ภาโว = มานญก

อ. ความเปนแหงของเปนทฟใจ ชอวา มานญกะ

ปจจยพเศษอก ๓ ตว คอ ณย, เณยย, พย, ใชแทน ภาวศพท

เหมอนกน

ณย ปจจย เชน วรย อ. ความเปนแหงคนกลาหาญ, (วร+ณย)

อาลสย อ. ความเปนแหงบคคลผเกยจคราน (อลส+ณย)

เณยย ปจจย เชน โสเจยย อ. ความเปนแหงของสะอาด (สจ+

เณยย)

๒๑๓

พย ปจจย เชน ทาสพย อ. ความเปนแหงทาส เหลาน พงตง

วเคราะหเหมอน ตต ปจจย

อพยยตทธต

ใช ถา, ถ ปจจยแทน ปการ ศพทลงหลงสพพนาม ดงน

ถา ปจจย เชน โย ปกาโร = ยถา อ. ประการใด

ย ปการ = ยถา ซงประการใด

เยน ปกาเรน = ยถา ดวยประการใด,

โส ปกาโร = ตถา อ. ประการนน,

ต ปการ = ตถา ซงประการนน,

เตน ปกาเรน = ตถา ดวยประการนน

ถ ปจจย ลงหลง ก ศพท และ อม ศพท เชน โก ปกาโร

= กถ อ. ประการไร

อย ปกาโร = อตถ อ. ประการน เปนตน

213๒๑๒

ตตน ปจจย เชน ปถชชนตตน อ. ความเปนแหงปถชน

เวทนตตน อ. ความเปนแหงเวทนา พงวเคราะหเหมอน ตต

ปจจย

ตา ปจจย เชน มทโน ภาโว = มทตา อ. ความเปนคนออน ชอวา

มทตา ฯ นททารามตา อ. ความเปนแหงบคคลผมความหลบเปนทมา

ยนด, สหายตา อ. ความเปนแหงสหาย วเคราะหเหมอน มทตา

ณ ปจจย เชน วสมสส ภาโว = เวสม อ. ความเปนแหงวตถม

เสมอไปปราศแลว ชอวา เวสมะ, สจโน ภาโว = โสจ อ. ความเปนแหง

ของสะอาด ชอวา โสจะ, มทโน ภาโว = มททว อ. ความเปนแหงของ

ออน ชอวา มททวะ, อชโน ภาโว = อาชชว อ. ความเปนแหงคนซอตรง

ชอวาอาชชวะ

กณ ปจจย เชน รมณยสส ภาโว = รามณยก อ. ความเปนแหง

ของอนบคคลพงยนด ชอวา รามณยกะ, มนญสส ภาโว = มานญก

อ. ความเปนแหงของเปนทฟใจ ชอวา มานญกะ

ปจจยพเศษอก ๓ ตว คอ ณย, เณยย, พย, ใชแทน ภาวศพท

เหมอนกน

ณย ปจจย เชน วรย อ. ความเปนแหงคนกลาหาญ, (วร+ณย)

อาลสย อ. ความเปนแหงบคคลผเกยจคราน (อลส+ณย)

เณยย ปจจย เชน โสเจยย อ. ความเปนแหงของสะอาด (สจ+

เณยย)

๒๑๓

พย ปจจย เชน ทาสพย อ. ความเปนแหงทาส เหลาน พงตง

วเคราะหเหมอน ตต ปจจย

อพยยตทธต

ใช ถา, ถ ปจจยแทน ปการ ศพทลงหลงสพพนาม ดงน

ถา ปจจย เชน โย ปกาโร = ยถา อ. ประการใด

ย ปการ = ยถา ซงประการใด

เยน ปกาเรน = ยถา ดวยประการใด,

โส ปกาโร = ตถา อ. ประการนน,

ต ปการ = ตถา ซงประการนน,

เตน ปกาเรน = ตถา ดวยประการนน

ถ ปจจย ลงหลง ก ศพท และ อม ศพท เชน โก ปกาโร

= กถ อ. ประการไร

อย ปกาโร = อตถ อ. ประการน เปนตน

214๒๑๔

ตทธตพเศษ ๒ อยาง

๑. อปมาตทธต ใช อายตตต ปจจยแทน วย ทสสต เชน ธโม วย

ทสสตต = ธมายตตต (วตถ) อ. วตถใด ยอมปรากฏราวกะวาควน เพราะ

เหตนน อ. วตถนน ชอวา ธมายตตตะ, ตมร วย ทสสตต = ตมรายตตต

(วตถ) อ. วตถใด ยอมปรากฏราวกะวาหมอก เพราะเหตนน อ. วตถนน

ชอวา ตมรายตตตะ

๒. นสสตตทธต ใช ล ปจจยแทน นสสต และ ฐาน ศพท เชน

ทฏ(วตถ) นสสต = ทฏลล (กมม) อ. กรรม อาศยแลว (ซงวตถ) อนชว

ชอวา ทฏลละ, หรอ ทฏโน (วตถโน) ฐาน = ทฏลล (กมม) อ. กรรม

เปนทตงแหง (วตถ) อนชว ชอวา ทฏลละ,

เวทลล (สาสน) อนอาศยแลว ซงพระเวท หรอ เปนทตงแหงพระ

เวท พงตงวเคราะหเหมอน ทฏลล

จบตทธต

๒๑๕

หลกสมพนธไทย

ชนประโยค ป.ธ. ๓

หมวดท ๑ แผนกนามศพท

นามนาม

ปฐมาวภตตใชในอรรถ ๖ อยาง

๑. เปนประธานในประโยคทไมมกรยาคมพากย เรยกวา ลงคตถ

๒. เปนประธานในประโยคกตตวาจก เรยกวา สยกตตา

๓. เปนประธานในประโยคเหตกตตวาจก เรยกวา เหตกตตา

๔ . เปนประธานในประโยคกมมวาจกและเหตกมมวาจก

เรยกวา วตตกมม

๕. เปนประธานในประโยคกรยาปธานนย คอ ตวา ปจจย

คมพากย เรยกวา ปกตกตตา

๖ เปนประธานในประโยคเปรยบเทยบ คอทม อว หรอ วย ศพท

เรยกวา อปมาลงคตถ

215๒๑๔

ตทธตพเศษ ๒ อยาง

๑. อปมาตทธต ใช อายตตต ปจจยแทน วย ทสสต เชน ธโม วย

ทสสตต = ธมายตตต (วตถ) อ. วตถใด ยอมปรากฏราวกะวาควน เพราะ

เหตนน อ. วตถนน ชอวา ธมายตตตะ, ตมร วย ทสสตต = ตมรายตตต

(วตถ) อ. วตถใด ยอมปรากฏราวกะวาหมอก เพราะเหตนน อ. วตถนน

ชอวา ตมรายตตตะ

๒. นสสตตทธต ใช ล ปจจยแทน นสสต และ ฐาน ศพท เชน

ทฏ(วตถ) นสสต = ทฏลล (กมม) อ. กรรม อาศยแลว (ซงวตถ) อนชว

ชอวา ทฏลละ, หรอ ทฏโน (วตถโน) ฐาน = ทฏลล (กมม) อ. กรรม

เปนทตงแหง (วตถ) อนชว ชอวา ทฏลละ,

เวทลล (สาสน) อนอาศยแลว ซงพระเวท หรอ เปนทตงแหงพระ

เวท พงตงวเคราะหเหมอน ทฏลล

จบตทธต

๒๑๕

หลกสมพนธไทย

ชนประโยค ป.ธ. ๓

หมวดท ๑ แผนกนามศพท

นามนาม

ปฐมาวภตตใชในอรรถ ๖ อยาง

๑. เปนประธานในประโยคทไมมกรยาคมพากย เรยกวา ลงคตถ

๒. เปนประธานในประโยคกตตวาจก เรยกวา สยกตตา

๓. เปนประธานในประโยคเหตกตตวาจก เรยกวา เหตกตตา

๔ . เปนประธานในประโยคกมมวาจกและเหตกมมวาจก

เรยกวา วตตกมม

๕. เปนประธานในประโยคกรยาปธานนย คอ ตวา ปจจย

คมพากย เรยกวา ปกตกตตา

๖ เปนประธานในประโยคเปรยบเทยบ คอทม อว หรอ วย ศพท

เรยกวา อปมาลงคตถ

216๒๑๖

ทตยาวภตต ใชในอรรถ ๖ อยาง เขากบกรยา

๑. แปลวา ซง เรยกวา อวตตกมม

๒. แปลวา ส เรยกวา สมปาปณยกมม

๓. แปลวา ยง เรยกวา การตกมม

๔. แปลวา สน, ตลอด เรยกวา อจจนตสโยค

๕. แปลวา กะ, เฉพาะ เรยกวา อกถตกมม

๖. แปลไมออกสาเนยงอายตนบาตของกรยาและเปนวเสสนของ

กรยา อยขางหนากรยา เรยกวา กรยาวเสสน

ตตยาวภตตใชในอรรถ ๗ อยาง เขากบนามศพทบาง กรยาศพทบาง

อพยยศพทบาง

๑. แปลวา ดวย เรยกวา กรณ

๒. แปลวา โดย, ตาม, ขาง เรยกวา ตตยาวเสสน

๓. แปลวา อน เรยกวา อนภหตกตตา

๔. แปลวา เพราะ เรยกวา เหต

๕. แปลวา ม, ดวยทง เรยกวา อตถมภต

๖. แปลวา ดวย เขากบ สทธ หรอ สห ศพท เรยกวา

สหตถตตยา

๗. แปลวา ยง เรยกวา ตตยาการตกมม

๒๑๗

จตตถวภตต ใชในอรรถ ๑ อยาง เขากบกรยา

๑. แปลวา แก, เพอ, ตอ เรยกวา สมปทาน

ปญจมวภตตใชในอรรถ ๒ อยาง เขากบกรยา

๑. แปลวา แต, จาก, กวา เรยกวา อปาทาน

๒. แปลวา เหต, เพราะ เรยกวา เหต

ฉฏฐวภตตใชในอรรถ ๖ อยางเขากบนามและกรยาภาวนาม

๑. แปลวา แหง, ของ เนองดวยความเปนเจาของ เรยกวา

สามสมพนธ

๒. แปลวา แหง บงบอกกรยาอาการ เขากบ ภาวศพท

ภาวตทธต ภาวสาธนะ เรยกวา ภาวาทสมพนธ

๓. แปลวา แหง เนองดวยหม เรยกวา สมหสมพนธ

๔. แปลวา แหง….หนา เปนทรวมกนอยซงจะตองถอนออก

เรยกวา นทธารณ (ม นทธารณย รบ)

๕. แปลวา เมอ เปนประธานในประโยคแทรก เรยกวา อนาทร

(ม อนาทรกรยา รบ)

๖ แปลวา ซง เปนกรรมในบททเปนนามกตก (ณว ต ย ปจจย)

หกฉฏฐวภตตลงในอรรถทตยาวภตต เรยกวา ฉฏฐกมม

217๒๑๖

ทตยาวภตต ใชในอรรถ ๖ อยาง เขากบกรยา

๑. แปลวา ซง เรยกวา อวตตกมม

๒. แปลวา ส เรยกวา สมปาปณยกมม

๓. แปลวา ยง เรยกวา การตกมม

๔. แปลวา สน, ตลอด เรยกวา อจจนตสโยค

๕. แปลวา กะ, เฉพาะ เรยกวา อกถตกมม

๖. แปลไมออกสาเนยงอายตนบาตของกรยาและเปนวเสสนของ

กรยา อยขางหนากรยา เรยกวา กรยาวเสสน

ตตยาวภตตใชในอรรถ ๗ อยาง เขากบนามศพทบาง กรยาศพทบาง

อพยยศพทบาง

๑. แปลวา ดวย เรยกวา กรณ

๒. แปลวา โดย, ตาม, ขาง เรยกวา ตตยาวเสสน

๓. แปลวา อน เรยกวา อนภหตกตตา

๔. แปลวา เพราะ เรยกวา เหต

๕. แปลวา ม, ดวยทง เรยกวา อตถมภต

๖. แปลวา ดวย เขากบ สทธ หรอ สห ศพท เรยกวา

สหตถตตยา

๗. แปลวา ยง เรยกวา ตตยาการตกมม

๒๑๗

จตตถวภตต ใชในอรรถ ๑ อยาง เขากบกรยา

๑. แปลวา แก, เพอ, ตอ เรยกวา สมปทาน

ปญจมวภตตใชในอรรถ ๒ อยาง เขากบกรยา

๑. แปลวา แต, จาก, กวา เรยกวา อปาทาน

๒. แปลวา เหต, เพราะ เรยกวา เหต

ฉฏฐวภตตใชในอรรถ ๖ อยางเขากบนามและกรยาภาวนาม

๑. แปลวา แหง, ของ เนองดวยความเปนเจาของ เรยกวา

สามสมพนธ

๒. แปลวา แหง บงบอกกรยาอาการ เขากบ ภาวศพท

ภาวตทธต ภาวสาธนะ เรยกวา ภาวาทสมพนธ

๓. แปลวา แหง เนองดวยหม เรยกวา สมหสมพนธ

๔. แปลวา แหง….หนา เปนทรวมกนอยซงจะตองถอนออก

เรยกวา นทธารณ (ม นทธารณย รบ)

๕. แปลวา เมอ เปนประธานในประโยคแทรก เรยกวา อนาทร

(ม อนาทรกรยา รบ)

๖ แปลวา ซง เปนกรรมในบททเปนนามกตก (ณว ต ย ปจจย)

หกฉฏฐวภตตลงในอรรถทตยาวภตต เรยกวา ฉฏฐกมม

218๒๑๘

สตตมวภตตใชในอรรถ ๑๐ อยาง เขากบนามบางกรยาบาง

๑. แปลวา ใน เปนทกาบงไวโดยปกต เรยกวา ปฏจฉนนาธาร

๒. แปลวา ใน เปนทซมซาบหรอปนอย เรยกวา พยาปกาธาร

๓. แปลวา ใน เปนทอยอาศย เรยกวา วสยาธาร

๔. แปลวา ใกล, ณ เปนทใกลเคยง เรยกวา สมปาธาร

๕. แปลวา เหนอ,บน, ท เปนทรองรบไว เรยกวา อปสเลสกา-

ธาร

๖. แปลวา ใน, ณ เปนกาลเวลา เรยกวา กาลสตตม

๗. แปลวา ครนเมอ เปนประธานในประโยคแทรก เรยกวา

ลกขณ หรอ ลกขณวนต(ม ลกขณกรยา หรอ ลกขณวนตกรยา)

๘. แปลวา ในเพราะ เปนเครองหมาย หรอ เปนเหต เรยกวา

นมตตสตตม

๙. แปลวา ในหนา เปนทรวมกนอยซงจะตองถอนออก เรยกวา

นทธารณ (ม นทธารณย รบ)

๑๐. แปลวา อนวา (อ.) ลงในอรรถแหงปฐมาวภตต เรยกวา

สตตมปจจตตสยกตตา

๒๑๙

คณนาม

๑. มลงควจนะวภตตเหมอนนามนามแปลขยายนามนาม แปลวา

ผ, ม, อน เรยกวา วเสสน

๒. เปนคณนามหรอเปนนามนามใชดจคณนาม แปลวา เปน อย

หนากรยา วาม วาเปน หรอ ชน ธาต เรยกวา วกตกตตา

๓. เปนวเสสนะของบททเปนตวกรรมแปลวา ใหเปน หนา กร

ธาต (ทา) หรอ จร ธาต (ประพฤต) เรยกวา วกตกมม

๔. แปลวา วาเปน เขากบ วจ วท พร ธาตเปนตน เรยกวา

สมภาวน

๕. เปนบทคณนาม มลงคตางจากนามนามทขยาย เรยกวา

วเสสนลงควปลลาส มวจนะตางจากนามนามนน เรยกวา วเสสนวจน

วปลลาส มลงคและวจนะตางจากนามนามนน เรยกวา วเสสนลงควจน

วปลลาส

219๒๑๘

สตตมวภตตใชในอรรถ ๑๐ อยาง เขากบนามบางกรยาบาง

๑. แปลวา ใน เปนทกาบงไวโดยปกต เรยกวา ปฏจฉนนาธาร

๒. แปลวา ใน เปนทซมซาบหรอปนอย เรยกวา พยาปกาธาร

๓. แปลวา ใน เปนทอยอาศย เรยกวา วสยาธาร

๔. แปลวา ใกล, ณ เปนทใกลเคยง เรยกวา สมปาธาร

๕. แปลวา เหนอ,บน, ท เปนทรองรบไว เรยกวา อปสเลสกา-

ธาร

๖. แปลวา ใน, ณ เปนกาลเวลา เรยกวา กาลสตตม

๗. แปลวา ครนเมอ เปนประธานในประโยคแทรก เรยกวา

ลกขณ หรอ ลกขณวนต(ม ลกขณกรยา หรอ ลกขณวนตกรยา)

๘. แปลวา ในเพราะ เปนเครองหมาย หรอ เปนเหต เรยกวา

นมตตสตตม

๙. แปลวา ในหนา เปนทรวมกนอยซงจะตองถอนออก เรยกวา

นทธารณ (ม นทธารณย รบ)

๑๐. แปลวา อนวา (อ.) ลงในอรรถแหงปฐมาวภตต เรยกวา

สตตมปจจตตสยกตตา

๒๑๙

คณนาม

๑. มลงควจนะวภตตเหมอนนามนามแปลขยายนามนาม แปลวา

ผ, ม, อน เรยกวา วเสสน

๒. เปนคณนามหรอเปนนามนามใชดจคณนาม แปลวา เปน อย

หนากรยา วาม วาเปน หรอ ชน ธาต เรยกวา วกตกตตา

๓. เปนวเสสนะของบททเปนตวกรรมแปลวา ใหเปน หนา กร

ธาต (ทา) หรอ จร ธาต (ประพฤต) เรยกวา วกตกมม

๔. แปลวา วาเปน เขากบ วจ วท พร ธาตเปนตน เรยกวา

สมภาวน

๕. เปนบทคณนาม มลงคตางจากนามนามทขยาย เรยกวา

วเสสนลงควปลลาส มวจนะตางจากนามนามนน เรยกวา วเสสนวจน

วปลลาส มลงคและวจนะตางจากนามนามนน เรยกวา วเสสนลงควจน

วปลลาส

220๒๒๐

สพพนาม

๑. ปรสสพพนาม ต ตมห อมห ศพทเรยกชอสมพนธเหมอนนาม

นาม

๒. วเสสนสพพนาม (นยม อนยม) เรยกวา วเสสน

หมวดท ๒ เเผนกกรยาศพท

ก. กรยาอาขยาตดงน

๑. กรยาของประโยคกตตวาจก เรยกวา อาขยาตบท กตตวาจก

๒. กรยาของประโยคกมมวาจก เรยกวา อาขยาตบท กมม

วาจก

๓. กรยาของประโยคเหตกตตวาจก เรยกวา

อาขยาตบท เหตกตตวาจก

๔. กรยาของประโยคเหตกมมวาจก เรยกวา

อาขยาตบท เหตกมมวาจก

๕. กรยาของประโยคภาววาจก เรยกวา อาขยาตบท ภาววาจก

กรยากตกคมพากย ต อนย ตพพ ดงน

๑. กรยาของประโยคกตตวาจก เรยกวา กตบท กตตวาจก

๒. กรยาของประโยคกมมวาจก เรยกวา กตบท กมมวาจก

๒๒๑

๓. กรยาของประโยคเหตกตตวาจก เรยกวา กตบท เหตกตต

วาจก

๔. กรยาของประโยคเหตกมมวาจก เรยกวา กตบท เหตกมม

วาจก

๕. กรยาของประโยคภาววาจก เรยกวา กตบท ภาววาจก

หมายเหต : ต ปจจย เปนได ๕ วาจก อนย, ตพพ ปจจย

เปนได ๓ วาจก คอ ภาววาจก กมมวาจก และเหตกตตวาจก

ค. กรยากตกทเปนวเสสนะและกรยาในระหวาง

๑. ต, อนย, ตพพ (ทไมใชกรยาคมพากย) เปนวเสสนะของนาม

นามเรยงไวหนาหรอหลงนามทเปนเจาของ เรยกวา วเสสน

๒. ต, อนย, ตพพ อยหนาธาตวามวาเปน หรอ ชน ธาต แปลวา

เปน เรยกวา วกตกตตา

๓. ต, อนย, ตพพ อยหนา กร ธาต หรอ กมมวาจก แปลวา ให

เปน เรยกวา วกตกตตา

๔. อนต, มาน มลงค วจนะ วภตตเสมอประธาน เรยงไวหนา

ประธาน หรอประกอบดวยวภตตอนจากปฐมาวภตต จะอยหนาหรอหลง

กตาม เรยกวา วเสสน

221๒๒๐

สพพนาม

๑. ปรสสพพนาม ต ตมห อมห ศพทเรยกชอสมพนธเหมอนนาม

นาม

๒. วเสสนสพพนาม (นยม อนยม) เรยกวา วเสสน

หมวดท ๒ เเผนกกรยาศพท

ก. กรยาอาขยาตดงน

๑. กรยาของประโยคกตตวาจก เรยกวา อาขยาตบท กตตวาจก

๒. กรยาของประโยคกมมวาจก เรยกวา อาขยาตบท กมม

วาจก

๓. กรยาของประโยคเหตกตตวาจก เรยกวา

อาขยาตบท เหตกตตวาจก

๔. กรยาของประโยคเหตกมมวาจก เรยกวา

อาขยาตบท เหตกมมวาจก

๕. กรยาของประโยคภาววาจก เรยกวา อาขยาตบท ภาววาจก

กรยากตกคมพากย ต อนย ตพพ ดงน

๑. กรยาของประโยคกตตวาจก เรยกวา กตบท กตตวาจก

๒. กรยาของประโยคกมมวาจก เรยกวา กตบท กมมวาจก

๒๒๑

๓. กรยาของประโยคเหตกตตวาจก เรยกวา กตบท เหตกตต

วาจก

๔. กรยาของประโยคเหตกมมวาจก เรยกวา กตบท เหตกมม

วาจก

๕. กรยาของประโยคภาววาจก เรยกวา กตบท ภาววาจก

หมายเหต : ต ปจจย เปนได ๕ วาจก อนย, ตพพ ปจจย

เปนได ๓ วาจก คอ ภาววาจก กมมวาจก และเหตกตตวาจก

ค. กรยากตกทเปนวเสสนะและกรยาในระหวาง

๑. ต, อนย, ตพพ (ทไมใชกรยาคมพากย) เปนวเสสนะของนาม

นามเรยงไวหนาหรอหลงนามทเปนเจาของ เรยกวา วเสสน

๒. ต, อนย, ตพพ อยหนาธาตวามวาเปน หรอ ชน ธาต แปลวา

เปน เรยกวา วกตกตตา

๓. ต, อนย, ตพพ อยหนา กร ธาต หรอ กมมวาจก แปลวา ให

เปน เรยกวา วกตกตตา

๔. อนต, มาน มลงค วจนะ วภตตเสมอประธาน เรยงไวหนา

ประธาน หรอประกอบดวยวภตตอนจากปฐมาวภตต จะอยหนาหรอหลง

กตาม เรยกวา วเสสน

222๒๒๒

๕. อนต, มาน เปนกรยาในระหวางประกอบดวยปฐมาวภตตอย

หลงประธาน สมพนธเขากบประธาน เรยกวา อพภนตรกรยา (ของ)

๖. อนต, มาน เปนกรยาในระหวางประกอบดวยปฐมาวภตตอย

หนากรยา มเนอความเนองดวยกรยานนสมพนธเขากบกรยานน เรยกวา

อพภนตรกรยา (ใน)

๗. อนต, มาน, อยขางหนาบทประธาน เรยกวา วเสสนะ

๘. อนต, มาน,ต ทเปนอปมาวเสสนะ จะอยหนาหรอหลงตว

ประธานกตาม สมพนธเขากบประธาน เรยกวา อปมาวเสสนะ (ของ)

๙. อนต, มาน,ต ทขยายประธานในประโยคอปมาลงคตถะ

จะอยหนาหรอหลงตวประธานกตามสมพนธเขากบประธาน เรยกวา

วเสสน (ของ)

๑๐. อนต, มาน, ต, อนย, ตพพ ประกอบดวยสตตมวภตต

เปนกรยารองรบลกขณะ เรยกวา ลกขณกรยา หรอ ลกขณวนตกรยา

๑๑. อนต, มาน, ต, อนย, ตพพ ประกอบดวยฉฏฐวภตตเปน

กรยารองรบอนาทร เรยกวา อนาทรกรยา

๒๒๓

ง. ตนาทปจจย (ตน, ตวา, ตวาน)

๑. แปลตามลาดบกรยา แปลวา แลว เปนกรยาททากอนแลวจง

ทากรยาอนตอไปอก เรยกวา ปพพกาลกรยา

๒. แปลตามลาดบกรยา ไมออกสาเนยงปจจย เปนกรยาททา

พรอมกบกรยาอน เรยกวา สมานกาลกรยา

๓. ธาตซากนกบกรยาขางตน แสดงวาทาเสรจแลว แปลวา

ครน...แลว เรยกวา ปรโยสานกาลกรยา

๔. แปลหลงกรยาคมพากย แปลวา แลว เรยกวา อปรกาลกรยา

๕. แปลหลงกรยาคมพากย แปลวา เพราะ เรยกวา เหต

๖. แปลหลงกรยาอน ไมออกสาเนยงปจจยของกรยานน เรยกวา

กรยาวเสสน

๗. แปลหลงนาม ไมออกสาเนยงปจจย เรยกวา วเสสน

๘. แปลวา แลว ใชเปนกรยาคมพากย เรยกวา กรยาปธานนย

(บทประธานทเขากบกรยาปธานนยน เรยกวา ปกตกตตา)

223๒๒๒

๕. อนต, มาน เปนกรยาในระหวางประกอบดวยปฐมาวภตตอย

หลงประธาน สมพนธเขากบประธาน เรยกวา อพภนตรกรยา (ของ)

๖. อนต, มาน เปนกรยาในระหวางประกอบดวยปฐมาวภตตอย

หนากรยา มเนอความเนองดวยกรยานนสมพนธเขากบกรยานน เรยกวา

อพภนตรกรยา (ใน)

๗. อนต, มาน, อยขางหนาบทประธาน เรยกวา วเสสนะ

๘. อนต, มาน,ต ทเปนอปมาวเสสนะ จะอยหนาหรอหลงตว

ประธานกตาม สมพนธเขากบประธาน เรยกวา อปมาวเสสนะ (ของ)

๙. อนต, มาน,ต ทขยายประธานในประโยคอปมาลงคตถะ

จะอยหนาหรอหลงตวประธานกตามสมพนธเขากบประธาน เรยกวา

วเสสน (ของ)

๑๐. อนต, มาน, ต, อนย, ตพพ ประกอบดวยสตตมวภตต

เปนกรยารองรบลกขณะ เรยกวา ลกขณกรยา หรอ ลกขณวนตกรยา

๑๑. อนต, มาน, ต, อนย, ตพพ ประกอบดวยฉฏฐวภตตเปน

กรยารองรบอนาทร เรยกวา อนาทรกรยา

๒๒๓

ง. ตนาทปจจย (ตน, ตวา, ตวาน)

๑. แปลตามลาดบกรยา แปลวา แลว เปนกรยาททากอนแลวจง

ทากรยาอนตอไปอก เรยกวา ปพพกาลกรยา

๒. แปลตามลาดบกรยา ไมออกสาเนยงปจจย เปนกรยาททา

พรอมกบกรยาอน เรยกวา สมานกาลกรยา

๓. ธาตซากนกบกรยาขางตน แสดงวาทาเสรจแลว แปลวา

ครน...แลว เรยกวา ปรโยสานกาลกรยา

๔. แปลหลงกรยาคมพากย แปลวา แลว เรยกวา อปรกาลกรยา

๕. แปลหลงกรยาคมพากย แปลวา เพราะ เรยกวา เหต

๖. แปลหลงกรยาอน ไมออกสาเนยงปจจยของกรยานน เรยกวา

กรยาวเสสน

๗. แปลหลงนาม ไมออกสาเนยงปจจย เรยกวา วเสสน

๘. แปลวา แลว ใชเปนกรยาคมพากย เรยกวา กรยาปธานนย

(บทประธานทเขากบกรยาปธานนยน เรยกวา ปกตกตตา)

224๒๒๔

หมวดท ๓ แผนกนบาต

ก. นบาตทวไป

นบาตบอกอาลปนะ

ยคเฆ สรวมชพ, ขอเดชะ ภนเต, ภทนเต ขาแตทานผเจรญ

ภเณ แนะพนาย อมโภ แนะทานผเจรญ

อาวโส ดกอนทานผมอาย เร อเร เวย โวย

เห เฮย เช แนะแม, แนะสาวใช

นบาตบอกอาปนะ สมพนธวา อาลปน

นบาตบอกอาปนะนาม สมพนธวา วเสสน

นบาตบอกกาล

อถ ครงนน ปาโต เชา ทวา วน

สาย เยน สเว ในวน หยโย วนวาน

เสว วนพรง สมปต บดเดยวน อายต ตอไป

สมพนธวา กาลสตตม

นบาตบอกท

อทธ เบองบน อนตรา ระหวาง

อปร เบองบน อนโต ภายใน

ตโร ภายนอก พห ภายนอก

๒๒๕

พหทธา ภายนอก พหรา ภายนอก

อโธ เบองตา เหฏฐา ภายใต

โอร ฝงใน ปาร ฝงนอก

หร โลกอน สมมขา ตอหนา

ปรมมขา ลบหลง รโห ทลบ

เขากบกรยา สมพนธวา อาธาร

เขากบนาม สมพนธวา ภนนาธาร

นบาตบอกปรจเฉท

กว เพยงไร ยาวตา มประมาณเพยงใด

ยาว เพยงใด ตาวตา มประมาณเพยงนน

ตาว เพยงนน กตตาวตา มประมาณเทาใด

ยาวเทว เพยงใดนนเทยว เอตตาวตา มประมาณเทานน

ตาวเทว เพยงนนนนเทยว สมนตา รอบคอบ

สมพนธวา กรยาวเสสน หรอ ปรจเฉทนตถ

225๒๒๔

หมวดท ๓ แผนกนบาต

ก. นบาตทวไป

นบาตบอกอาลปนะ

ยคเฆ สรวมชพ, ขอเดชะ ภนเต, ภทนเต ขาแตทานผเจรญ

ภเณ แนะพนาย อมโภ แนะทานผเจรญ

อาวโส ดกอนทานผมอาย เร อเร เวย โวย

เห เฮย เช แนะแม, แนะสาวใช

นบาตบอกอาปนะ สมพนธวา อาลปน

นบาตบอกอาปนะนาม สมพนธวา วเสสน

นบาตบอกกาล

อถ ครงนน ปาโต เชา ทวา วน

สาย เยน สเว ในวน หยโย วนวาน

เสว วนพรง สมปต บดเดยวน อายต ตอไป

สมพนธวา กาลสตตม

นบาตบอกท

อทธ เบองบน อนตรา ระหวาง

อปร เบองบน อนโต ภายใน

ตโร ภายนอก พห ภายนอก

๒๒๕

พหทธา ภายนอก พหรา ภายนอก

อโธ เบองตา เหฏฐา ภายใต

โอร ฝงใน ปาร ฝงนอก

หร โลกอน สมมขา ตอหนา

ปรมมขา ลบหลง รโห ทลบ

เขากบกรยา สมพนธวา อาธาร

เขากบนาม สมพนธวา ภนนาธาร

นบาตบอกปรจเฉท

กว เพยงไร ยาวตา มประมาณเพยงใด

ยาว เพยงใด ตาวตา มประมาณเพยงนน

ตาว เพยงนน กตตาวตา มประมาณเทาใด

ยาวเทว เพยงใดนนเทยว เอตตาวตา มประมาณเทานน

ตาวเทว เพยงนนนนเทยว สมนตา รอบคอบ

สมพนธวา กรยาวเสสน หรอ ปรจเฉทนตถ

226๒๒๖

นบาตบอกอปมาอปไมย

วย ราวกะ อว เพยงดง

ยถา ฉนใด เสยยถา ฉนใด

๔ ศพทน สมพนธวา อปมาโชตก

ตถา ฉนนน เอว ฉนนน

๒ ศพทน สมพนธวา อปเมยยโชตก

นบาตบอกประการ

เอว ดวยประการนน ตถา ดวยประการนน

กถ ดวยประการไร

สมพนธวา ปการตถ

นบาตบอกปฏเสธ

น ไม โน ไม มา อยา

นบาตบอกปฏเสธทงหมดน สมพนธวา ปฏเสธ บาง ปฏเสธนตถ

บาง สมพนธเขากบกรยา แปลวา ไม สมพนธวา ปฏเสธ (ใน) สมพนธ

ปฏเสธทงประโยค ไมเขากบกรยา แปลวา หามได มกเรยงไวตน

ประโยค น ศพท สมพนธวา ปฏเสธนตถ

ว เทยว เอว นนเทยว ห แล นบาตทงหมดน สมพนธวา อว

ธารณ (เขากบ)

๒๒๗

นบาตบอกความไดยนคาเลาลอ

กร ไดยนวา ขล ไดยนวา

สท ไดยนวา

สมพนธวา อนสสวนตถ

นบาตบอกปรกป

เจ หากวา ยท ผวา

สเจ ถาวา อถ ถาวา

อปเปว นาม ชอแมไฉน ยนนน กระไรหนอ

สมพนธวา ปรกปปตถ

นบาตบอกความถาม

ก

กถ

กจจ

น

หรอ อะไร

อยางไร

แลหรอ

หนอ

นน

อทาห

อาท

เสยยถท

มใชหรอ

หรอวา

หรอวา

อยางไรน

สมพนธวา ปจฉนตถ

227๒๒๖

นบาตบอกอปมาอปไมย

วย ราวกะ อว เพยงดง

ยถา ฉนใด เสยยถา ฉนใด

๔ ศพทน สมพนธวา อปมาโชตก

ตถา ฉนนน เอว ฉนนน

๒ ศพทน สมพนธวา อปเมยยโชตก

นบาตบอกประการ

เอว ดวยประการนน ตถา ดวยประการนน

กถ ดวยประการไร

สมพนธวา ปการตถ

นบาตบอกปฏเสธ

น ไม โน ไม มา อยา

นบาตบอกปฏเสธทงหมดน สมพนธวา ปฏเสธ บาง ปฏเสธนตถ

บาง สมพนธเขากบกรยา แปลวา ไม สมพนธวา ปฏเสธ (ใน) สมพนธ

ปฏเสธทงประโยค ไมเขากบกรยา แปลวา หามได มกเรยงไวตน

ประโยค น ศพท สมพนธวา ปฏเสธนตถ

ว เทยว เอว นนเทยว ห แล นบาตทงหมดน สมพนธวา อว

ธารณ (เขากบ)

๒๒๗

นบาตบอกความไดยนคาเลาลอ

กร ไดยนวา ขล ไดยนวา

สท ไดยนวา

สมพนธวา อนสสวนตถ

นบาตบอกปรกป

เจ หากวา ยท ผวา

สเจ ถาวา อถ ถาวา

อปเปว นาม ชอแมไฉน ยนนน กระไรหนอ

สมพนธวา ปรกปปตถ

นบาตบอกความถาม

ก

กถ

กจจ

น

หรอ อะไร

อยางไร

แลหรอ

หนอ

นน

อทาห

อาท

เสยยถท

มใชหรอ

หรอวา

หรอวา

อยางไรน

สมพนธวา ปจฉนตถ

228๒๒๘

นบาตบอกความรบ

อาม เออ, ขอรบ, เจาคะ อามนตา เออ, ขอรบ

สมพนธวา สมปฏจฉนตถ

นบาตบอกความเตอน

องฆ เชญเถด

ตคฆ เอาเถด

หนท เอาเถด

สมพนธวา อยโยชนตถ

นบาตสกวาเปนเครองทาบทใหเตม

น

ส

เว

โว

หนอ

ส

เวย

โวย

โข

วต

หเว

แล

หนอ

เวย

ถาอยในคาถาสมพนธวา ปทปรณ

ถาอยนอกคาถาสมพนธวา วจนาลงการ

๒๒๙

นบาตมเนอความตางๆ

อญทตถ

ปภต

อทธา

อวสส

ปน

ปนปปน

ภยโย

ภยโยโส

นน

มจฉา

นานา

โดยแท

จาเดม

แนแท

แนแท

อก

บอย ๆ

ยง

โดยยง

แน

ผด

ตาง ๆ

สก

สตกขตต

สณก

สย

สาม

วนา

อารา

อาว

กจจ

มสา

ปฏฐาย

คราวเดยว

รอยคราว

คอย ๆ

เอง

เอง

เวน

ไกล

แจง

แล ห ร อ , บ า ง

หรอ

เทจ

จาเดม

สมพนธวา กรยาวเสสน

229๒๒๘

นบาตบอกความรบ

อาม เออ, ขอรบ, เจาคะ อามนตา เออ, ขอรบ

สมพนธวา สมปฏจฉนตถ

นบาตบอกความเตอน

องฆ เชญเถด

ตคฆ เอาเถด

หนท เอาเถด

สมพนธวา อยโยชนตถ

นบาตสกวาเปนเครองทาบทใหเตม

น

ส

เว

โว

หนอ

ส

เวย

โวย

โข

วต

หเว

แล

หนอ

เวย

ถาอยในคาถาสมพนธวา ปทปรณ

ถาอยนอกคาถาสมพนธวา วจนาลงการ

๒๒๙

นบาตมเนอความตางๆ

อญทตถ

ปภต

อทธา

อวสส

ปน

ปนปปน

ภยโย

ภยโยโส

นน

มจฉา

นานา

โดยแท

จาเดม

แนแท

แนแท

อก

บอย ๆ

ยง

โดยยง

แน

ผด

ตาง ๆ

สก

สตกขตต

สณก

สย

สาม

วนา

อารา

อาว

กจจ

มสา

ปฏฐาย

คราวเดยว

รอยคราว

คอย ๆ

เอง

เอง

เวน

ไกล

แจง

แล ห ร อ , บ า ง

หรอ

เทจ

จาเดม

สมพนธวา กรยาวเสสน

230๒๓๐

ข. นบาตพเศษ ลงในอรรถตาง ๆ

เอว ศพท ใชในอรรถ ๕ อยาง

๑. เอว แปลวา อ.อยางนน เปนประธาน เรยกวา สจจวาจก

ลงคตถ

๒. เอว แปลวา อยางน, อยางนน เขากบกรยา เรยกวา กรยาว

เสสน

๓. เอว แปลวา อยางน, อยางนน แปลเปนวเสสนะของนามนาม

เรยกวา วเสสน

๔. เอว แปลวา ดวยประการฉะน, ดวยประการอยางน เรยกวา

ปการตถ

๕. เอว แปลวา ฉนนน เรยกวา อปเมยยโชตก

ตถา ศพท ใชในอรรถ ๕ อยาง

๑. ตถา แปลวา อ.เหมอนอยางนน อ.อยางนน เปนประธาน

เรยกวาลงคตถ

๒. ตถา แปลวา เหมอนอยางนน, อยางน (เขากบกรยา) เรยกวา

กรยาวเสสน

๓. ตถา แปลวา ดวยประการนน เรยกวา ปการตถ

๔. ตถา แปลวา อนง เรยกวา สมปณฑนตถ

๕. ตถา แปลวา ฉนนน เรยกวา อปเมยยโชตก

๒๓๑

อล ใชในอรรถ ๔ อยาง

๑. อล แปลวา อ.พอละ, อ.อยาเลย เปนประธาน เรยกวา

ปฏเสธลงคตถ

๒. อล แปลวา พอละ เปนวเสสนะ เรยกวา วเสสน

๓. อล แปลวา เปน เขากบกรยาวาม, วาเปน เรยกวา วกตกตตา

๔. อล แปลวา ควร เปนก รยาคมพากยประโยคภาววาจก

เรยกวา กรยาบท ภาววาจก เปนกรยาคมพากยประโยคกมมวาจก

เรยกวา กรยาบท กมมวาจก

สกกา ใชในอรรถ ๓ อยาง

๑. สกกา แปลวา อ.อน (อน) ....อาจ เปนประธาน เรยกวา

สยกตตา

๒. สกกา แปลวา เปน เขากบก รยาวาม, วาเปน เรยกวา

วกตกตตา

๓. สกกา แปลวา อาจ เปนกรยาคมพากย ประโยคภาววาจก

เรยกวา กรยาบท ภาววาจก เปนกรยาคมพากยประโยคกมมวาจก

เรยกวา กรยาบท กมมวาจก

231๒๓๐

ข. นบาตพเศษ ลงในอรรถตาง ๆ

เอว ศพท ใชในอรรถ ๕ อยาง

๑. เอว แปลวา อ.อยางนน เปนประธาน เรยกวา สจจวาจก

ลงคตถ

๒. เอว แปลวา อยางน, อยางนน เขากบกรยา เรยกวา กรยาว

เสสน

๓. เอว แปลวา อยางน, อยางนน แปลเปนวเสสนะของนามนาม

เรยกวา วเสสน

๔. เอว แปลวา ดวยประการฉะน, ดวยประการอยางน เรยกวา

ปการตถ

๕. เอว แปลวา ฉนนน เรยกวา อปเมยยโชตก

ตถา ศพท ใชในอรรถ ๕ อยาง

๑. ตถา แปลวา อ.เหมอนอยางนน อ.อยางนน เปนประธาน

เรยกวาลงคตถ

๒. ตถา แปลวา เหมอนอยางนน, อยางน (เขากบกรยา) เรยกวา

กรยาวเสสน

๓. ตถา แปลวา ดวยประการนน เรยกวา ปการตถ

๔. ตถา แปลวา อนง เรยกวา สมปณฑนตถ

๕. ตถา แปลวา ฉนนน เรยกวา อปเมยยโชตก

๒๓๑

อล ใชในอรรถ ๔ อยาง

๑. อล แปลวา อ.พอละ, อ.อยาเลย เปนประธาน เรยกวา

ปฏเสธลงคตถ

๒. อล แปลวา พอละ เปนวเสสนะ เรยกวา วเสสน

๓. อล แปลวา เปน เขากบกรยาวาม, วาเปน เรยกวา วกตกตตา

๔. อล แปลวา ควร เปนก รยาคมพากยประโยคภาววาจก

เรยกวา กรยาบท ภาววาจก เปนกรยาคมพากยประโยคกมมวาจก

เรยกวา กรยาบท กมมวาจก

สกกา ใชในอรรถ ๓ อยาง

๑. สกกา แปลวา อ.อน (อน) ....อาจ เปนประธาน เรยกวา

สยกตตา

๒. สกกา แปลวา เปน เขากบก รยาวาม , วาเปน เรยกวา

วกตกตตา

๓. สกกา แปลวา อาจ เปนกรยาคมพากย ประโยคภาววาจก

เรยกวา กรยาบท ภาววาจก เปนกรยาคมพากยประโยคกมมวาจก

เรยกวา กรยาบท กมมวาจก

232๒๓๒

ลพภา ใชในอรรถ ๒ อยาง

๑. แปลวา เปน เขากบกรยาวาม, วาเปน เรยกวา วกตกตตา

๒. แปลวา พงได เปนกรยาคมพากยประโยคภาววาจก เรยกวา

กรยาบท ภาววาจก เปนกรยาคมพากยประโยคกมมวาจก เรยกวา

กรยาบท กมมวาจก

ต ปจจย ใชในอรรถ ๒ อยาง

๑. ต แปลวา อ.อน (อน)... เปนประธาน เรยกวา ตมตถกตตา

๒. ต แปลวา เพออน เรยกวา ตมตถสมปทาน

สาธ ใชในอรรถ ๓ อยาง

๑. สาธ แปลวา อ.ดละ แปลเปนประธาน เรยกวา ลงคตถ

๒. สาธ แปลวา ดงขาพเจาขอโอกาส (นบาต) เ รยกวา

อายาจนตถ

๓. สาธ แปลวา เปนคณยงประโยชนใหสาเรจ เขากบกรยาวาม,

วาเปน เรยกวา วกตกตตา

๒๓๓

อถ ใชในอรรถ ๔ อยาง

๑. อถ ตนประโยค แปลวา ครงนน, ลาดบนน, เรยกวา กาล

สตตม

๒. อถ ใชแทน สเจ, เจ, ยท แปลวา ถาวา เรยกวา ปรกปปตถ

๓. อถ ไขความในเลขใน (อถ ภาเว สนเต) แปลวา ครนเมอ

ความเปนอยางนน เรยกวา วเสสน

๔. อถ ใชแทน ตโต แปลวา ลาดบนน, ในภายหลง เรยกวา กาล

สตตม

อต ศพท เรยกชอสมพนธ ๙ อยาง

๑. แปลวา วา...ดงน อมความไวเตมท เขากบกรยา เรยกวา

อาการ

๒. แปลวา วา...ดงน อมความไวเตมท เขากบนาม เรยกวา สรป

๓. แปลวา วา...ดงนเปนตน อมความบางสวนเขากบนาม

เรยกวา อาทยตถ

๔.แปลวา ชอวา ใชบอกชอเขาศพทภายใน อต ศพท เรยกวา

สญาโชตก

๕.แปลวา เพราะเหตน วางไวเปนตวอยาง ไมเขาสมพนธ

เรยกวา นทสสน

233๒๓๒

ลพภา ใชในอรรถ ๒ อยาง

๑. แปลวา เปน เขากบกรยาวาม, วาเปน เรยกวา วกตกตตา

๒. แปลวา พงได เปนกรยาคมพากยประโยคภาววาจก เรยกวา

กรยาบท ภาววาจก เปนกรยาคมพากยประโยคกมมวาจก เรยกวา

กรยาบท กมมวาจก

ต ปจจย ใชในอรรถ ๒ อยาง

๑. ต แปลวา อ.อน (อน)... เปนประธาน เรยกวา ตมตถกตตา

๒. ต แปลวา เพออน เรยกวา ตมตถสมปทาน

สาธ ใชในอรรถ ๓ อยาง

๑. สาธ แปลวา อ.ดละ แปลเปนประธาน เรยกวา ลงคตถ

๒. สาธ แปลวา ดงขาพเจาขอโอกาส (นบาต) เ รยกวา

อายาจนตถ

๓. สาธ แปลวา เปนคณยงประโยชนใหสาเรจ เขากบกรยาวาม,

วาเปน เรยกวา วกตกตตา

๒๓๓

อถ ใชในอรรถ ๔ อยาง

๑. อถ ตนประโยค แปลวา ครงนน, ลาดบนน, เรยกวา กาล

สตตม

๒. อถ ใชแทน สเจ, เจ, ยท แปลวา ถาวา เรยกวา ปรกปปตถ

๓. อถ ไขความในเลขใน (อถ ภาเว สนเต) แปลวา ครนเมอ

ความเปนอยางนน เรยกวา วเสสน

๔. อถ ใชแทน ตโต แปลวา ลาดบนน, ในภายหลง เรยกวา กาล

สตตม

อต ศพท เรยกชอสมพนธ ๙ อยาง

๑. แปลวา วา...ดงน อมความไวเตมท เขากบกรยา เรยกวา

อาการ

๒. แปลวา วา...ดงน อมความไวเตมท เขากบนาม เรยกวา สรป

๓. แปลวา วา...ดงนเปนตน อมความบางสวนเขากบนาม

เรยกวา อาทยตถ

๔.แปลวา ชอวา ใชบอกชอเขาศพทภายใน อต ศพท เรยกวา

สญาโชตก

๕.แปลวา เพราะเหตน วางไวเปนตวอยาง ไมเขาสมพนธ

เรยกวา นทสสน

234๒๓๔

๖.แปลวา เพราะเหตนน วางไวในรปวเคราะห ไมเขาสมพนธ

เรยกวา เหตวตถ

๗.แปลวา ดวยประการฉะน, ดวยประการดงน สรปความไม

เขาสมพนธ เรยกวา ปการตถ

๘. แปลวา คอ อมความขางในแตสมพนธเขาขางนอก เรยกวา

สรป

๙. แปลวา แล, ดงนแล (จบเรอง) เรยกวา สมาปนน หรอ

ปรสมาปนน

ห, จ, ปน, ต ศพท มหลก ดงน

ห แปลวา ดงจะกลาวโดยพสดาร เรยกวา วตถารโชตก

ห แปลวา ดงจะกลาวโดยยอ เรยกวา สงเขปโชตก

ห ,จ , ปน,ต แปลว า ก , กแล เ รมต นขอความ เ รยกว า

วากยารมภ หรอวากยารมภโชตก

ห,จ, ปน,ต แปลวา เหตวา, เพราะวา แสดงผลยดยาว เรยกวา

เหตโชตก หรอ การณโชตก

ห,จ, ปน,ต แปลวา ดวยวา แสดงผลโดยยอ เรยกวา ผลโชตก

ห,จ, ปน,ต แปลวา แตวา กลาวแยงประธานตวเดยวกน

เรยกวา วเสสโชตก

๒๓๕

ห,จ, ปน แปลวา ฝายวา, สวนวา กลาวแยง ตวประธานตางกน

เรยกวา ปกขนตรโชตก

ห,จ, ปน,ต แปลวา เหมอนอยางวา (หลง ยถา) เรยกวา

ตปปาฏกรณโชตก

ห,จ, ปน,ต แปลวา จรงอย, แทจรง กลาวรบรองความจรง

เรยกวา ทฬหกรณโชตก

จ,ปน,อโถ,ตถา แปลวา อน ง กลาวอกนยหนง เ รยกว า

สมปณฑนตถ

ห,จ, ปน,ต แปลวา ถงอยางนน, ถงกระนน เรยกวา

อรจสจนตถ

(อยหลง กจาป, กามจ, กาม, ยทป แปลวา แมโดยแท, แม

กจรง, โดยแท, กจรง ศพทเหลาน เรยกวา อนคคหตถ)

ห,จ, ปน แปลวา อน ตอนตนปฏเสธ ตอนหลงอนโลม เรยกวา

อนวยโชตก

ห,จ, ปน แปลวา อน ตอนหลงกงปฎเสธ ตอนตนอนโลม

เรยกวา พยตเรกโชตก

235๒๓๔

๖.แปลวา เพราะเหตนน วางไวในรปวเคราะห ไมเขาสมพนธ

เรยกวา เหตวตถ

๗.แปลวา ดวยประการฉะน, ดวยประการดงน สรปความไม

เขาสมพนธ เรยกวา ปการตถ

๘. แปลวา คอ อมความขางในแตสมพนธเขาขางนอก เรยกวา

สรป

๙. แปลวา แล, ดงนแล (จบเรอง) เรยกวา สมาปนน หรอ

ปรสมาปนน

ห, จ, ปน, ต ศพท มหลก ดงน

ห แปลวา ดงจะกลาวโดยพสดาร เรยกวา วตถารโชตก

ห แปลวา ดงจะกลาวโดยยอ เรยกวา สงเขปโชตก

ห ,จ , ปน,ต แปลว า ก , กแล เ รมต นขอความ เ รยกว า

วากยารมภ หรอวากยารมภโชตก

ห,จ, ปน,ต แปลวา เหตวา, เพราะวา แสดงผลยดยาว เรยกวา

เหตโชตก หรอ การณโชตก

ห,จ, ปน,ต แปลวา ดวยวา แสดงผลโดยยอ เรยกวา ผลโชตก

ห,จ, ปน,ต แปลวา แตวา กลาวแยงประธานตวเดยวกน

เรยกวา วเสสโชตก

๒๓๕

ห,จ, ปน แปลวา ฝายวา, สวนวา กลาวแยง ตวประธานตางกน

เรยกวา ปกขนตรโชตก

ห,จ, ปน,ต แปลวา เหมอนอยางวา (หลง ยถา) เรยกวา

ตปปาฏกรณโชตก

ห,จ, ปน,ต แปลวา จรงอย, แทจรง กลาวรบรองความจรง

เรยกวา ทฬหกรณโชตก

จ,ปน,อโถ,ตถา แปลวา อน ง กลาวอกนยหนง เ รยกว า

สมปณฑนตถ

ห,จ, ปน,ต แปลวา ถงอยางนน, ถงกระนน เรยกวา

อรจสจนตถ

(อยหลง กจาป, กามจ, กาม, ยทป แปลวา แมโดยแท, แม

กจรง, โดยแท, กจรง ศพทเหลาน เรยกวา อนคคหตถ)

ห,จ, ปน แปลวา อน ตอนตนปฏเสธ ตอนหลงอนโลม เรยกวา

อนวยโชตก

ห,จ, ปน แปลวา อน ตอนหลงกงปฎเสธ ตอนตนอนโลม

เรยกวา พยตเรกโชตก

236๒๓๖

ชอสมพนธนบาตทควรร

จ แปลวา ดวย ควบบท เรยกวา ปทสมจจยตถ ควบพากย

วากยสมจจยตถ

วา ,ยทวา ,อท แปลว า หรอ , หรอว า ควบบท เ รยกว า

ปทวกปปตถ ควบพากย เรยกวา วากยวกปปตถ

อโห แปลวา โอ แสดงความดใจ, อศจรรยใจ เรยกวา อจฉรยตถ

แสดงความเสยใจ, เศราใจ เรยกวา สเวคตถ

ปจฉา แปลวา ในภายหลง เรยกวา กาลสตตม

อถโข แปลวา ครงนนแล, ลาดบนนแล เรยกวา กาลสตตม

อถโข แปลวา โดยทแท, โดยแทแล เรยกวา อรจสจนตถ

สทธ, สห แปลวา พรอม, กบ เขากบนาม เรยกวา ทพพสมวาย

เขากบกรยา เรยกวา กรยาสมวาย

จ, ปน, ตถาป, อถโข แปลวา ถงอยางนน, ถงกระนน เรยกวา

อรจสจนตถ

ป, อป แปลวา แม, ถงแม (เขากบนามศพทและกรยาศพท

ทวไป) เรยกวา อเปกขตถ (เขากบ)

ป, อป แปลวา แม,ถงแม ใชในความชมเชย เรยกวา สมภา

วนตถ

ป, อป แปลวา แม,ถงแม ใชในความตาหน เรยกวา ครหตถ

๒๓๗

วา, อถวา, อปจ แปลวา อกนยหนง, อกอยางหนง, อกประการ

หนง เรยกวา อปรนย

เตนห แปลวา ถาอยางนน เรยกวา วภตตปฏรปก

ค. นบาตพเศษ

ยาว, อญตร (อยคนเดยว), วนา แปลวา เวน เขากบกรยา

เรยกวา กรยาวเสสน เขากบนาม เรยกวา วเสสน

ยทท (แจกเปนวเสสนะกได), เสยยถท (ปจฉนตถ) เรยกวา

ทสสนนบาต หรอ สรปทสสนตถ

มเญ แปลวา เหนจะ เรยกวา สสยตถ

ปเคว แปลวา กอนนนเทยว เรยกวา กรยาวเสสน

สพพ สพ เพน แปลว า โดยประการท งปวง เ รยกว า

กรยาวเสสน

กสส, กมตถ, กมตถาย แปลวา เพออะไร, เพอประโยชนอะไร

เรยกวา สมปทาน

ยทตถ แปลวา เพอประโยชนอนใด เรยกวา สมปทาน

ยาวทต ถ แปลว า เพ ยง ไ รแต ความต อ งการ เ รยกว า

กรยาวเสสน

กการณา แปลวา เพราะอะไร เรยกวา เหต

237๒๓๖

ชอสมพนธนบาตทควรร

จ แปลวา ดวย ควบบท เรยกวา ปทสมจจยตถ ควบพากย

วากยสมจจยตถ

วา ,ยทวา ,อท แปลว า หรอ , หรอว า ควบบท เ รยกว า

ปทวกปปตถ ควบพากย เรยกวา วากยวกปปตถ

อโห แปลวา โอ แสดงความดใจ, อศจรรยใจ เรยกวา อจฉรยตถ

แสดงความเสยใจ, เศราใจ เรยกวา สเวคตถ

ปจฉา แปลวา ในภายหลง เรยกวา กาลสตตม

อถโข แปลวา ครงนนแล, ลาดบนนแล เรยกวา กาลสตตม

อถโข แปลวา โดยทแท, โดยแทแล เรยกวา อรจสจนตถ

สทธ, สห แปลวา พรอม, กบ เขากบนาม เรยกวา ทพพสมวาย

เขากบกรยา เรยกวา กรยาสมวาย

จ, ปน, ตถาป, อถโข แปลวา ถงอยางนน, ถงกระนน เรยกวา

อรจสจนตถ

ป, อป แปลวา แม, ถงแม (เขากบนามศพทและกรยาศพท

ทวไป) เรยกวา อเปกขตถ (เขากบ)

ป, อป แปลวา แม,ถงแม ใชในความชมเชย เรยกวา สมภา

วนตถ

ป, อป แปลวา แม,ถงแม ใชในความตาหน เรยกวา ครหตถ

๒๓๗

วา, อถวา, อปจ แปลวา อกนยหนง, อกอยางหนง, อกประการ

หนง เรยกวา อปรนย

เตนห แปลวา ถาอยางนน เรยกวา วภตตปฏรปก

ค. นบาตพเศษ

ยาว, อญตร (อยคนเดยว), วนา แปลวา เวน เขากบกรยา

เรยกวา กรยาวเสสน เขากบนาม เรยกวา วเสสน

ยทท (แจกเปนวเสสนะกได), เสยยถท (ปจฉนตถ) เรยกวา

ทสสนนบาต หรอ สรปทสสนตถ

มเญ แปลวา เหนจะ เรยกวา สสยตถ

ปเคว แปลวา กอนนนเทยว เรยกวา กรยาวเสสน

สพพ สพ เพน แปลว า โดยประการท งปวง เ รยกว า

กรยาวเสสน

กสส, กมตถ, กมตถาย แปลวา เพออะไร, เพอประโยชนอะไร

เรยกวา สมปทาน

ยทตถ แปลวา เพอประโยชนอนใด เรยกวา สมปทาน

ยาวทต ถ แปลว า เพ ยง ไ รแต ความต อ งการ เ รยกว า

กรยาวเสสน

กการณา แปลวา เพราะอะไร เรยกวา เหต

238๒๓๘

อต ญาปนเหตก แปลวา มอนใหรวา...ดงน เปนเหต เรยกวา

สรป และ กรยาวเสสน สมพนธวา อต ศพท สรป และ กรยาวเสสน

สมพนธวา อต ศพท สรปใน ญาปน – ญาปนเหตก กรยาวเสสน ใน...

(กรยาหลง)

ยเจ เสยโย (แปลรวมกน) เรยกวา กรยาวเสสน

ย ใด ทไมใช วเสสนะ อยและแปลตวเดยว เรยกวา กรยา

ปรามาส

ยสมา เหตใด ทไมใชวเสสนะ เรยกวา กรยาปรามาส

ห เหตใด เรยกวา กรยาปรามาส

แปล ว า ช อ ว า ไ ม ม น า ม ศ พ ท เ ช น วป ส ส เ ร ย ก ว า

สญาวเสสน (ของ)

แปลวา ชอวา ม นามศพท เชน วปสส นาม ชอวา วปสส นาม

ศพท เรยกวา สญาโชตก (เขากบ) สวนนามนาม เรยกวา วเสสน

แปลวา ชอวา บทอธบายอยหนา ตวมในคาถาอยหลง เรยกวา

สญ-สญา

แปลวา คอวา บทอธบายอยหลง ตวมในคาถาอยหนา เรยกวา

ววรย – ววรณ

แปลวา วาเปน เชน พราหมณ วาเปนพราหมณ เรยกวา

สมภาวน

๒๓๙

แปลวา คอ นามนามทมวภตตและวจนะเสมอดวยนามเดม

เรยกวา วเสสลาภ

แปลวา คอ นามนามทมวภตตและวจนะไมเสมอดวยนามเดม

เรยกวา สรป

หมวดท ๔ ปจจยในนามนาม

โต ปจจย เปนเครองหมายตตยาวภตต แปลวา โดย,ตาม, ขาง

เรยกชอสมพนธวา ตตยาวเสสน เปนเครองหมายปญจมวภตต แปลวา

แต, จาก, กวา สมพนธวา อปาทาน

แปลไมออกสาเนยงปจจย ใชโยคตวนามนาม ประกอบดวย

โต ปจจยเขามา สมพนธวา วเสสน เชน ตโต (กาลโต)

ตร ,ตถ ,ห ,ธ ,ธ ,ห ,ห ,หจน ,ว เปนเครองหมายสตตม วภตต

แปลวา ใน สมพนธวา วเสสน

ทา,ทาน,รห,ธนา,ทาจน,ชช,ชช เปนเครองหมายสตตมวภตตลง

ในกาล แปลวา ใน สมพนธวา กาลสตตม ฯ

239๒๓๘

อต ญาปนเหตก แปลวา มอนใหรวา...ดงน เปนเหต เรยกวา

สรป และ กรยาวเสสน สมพนธวา อต ศพท สรป และ กรยาวเสสน

สมพนธวา อต ศพท สรปใน ญาปน – ญาปนเหตก กรยาวเสสน ใน...

(กรยาหลง)

ยเจ เสยโย (แปลรวมกน) เรยกวา กรยาวเสสน

ย ใด ทไมใช วเสสนะ อยและแปลตวเดยว เรยกวา กรยา

ปรามาส

ยสมา เหตใด ทไมใชวเสสนะ เรยกวา กรยาปรามาส

ห เหตใด เรยกวา กรยาปรามาส

แปล ว า ช อ ว า ไ ม ม น า ม ศ พ ท เ ช น วป ส ส เ ร ย ก ว า

สญาวเสสน (ของ)

แปลวา ชอวา ม นามศพท เชน วปสส นาม ชอวา วปสส นาม

ศพท เรยกวา สญาโชตก (เขากบ) สวนนามนาม เรยกวา วเสสน

แปลวา ชอวา บทอธบายอยหนา ตวมในคาถาอยหลง เรยกวา

สญ-สญา

แปลวา คอวา บทอธบายอยหลง ตวมในคาถาอยหนา เรยกวา

ววรย – ววรณ

แปลวา วาเปน เชน พราหมณ วาเปนพราหมณ เรยกวา

สมภาวน

๒๓๙

แปลวา คอ นามนามทมวภตตและวจนะเสมอดวยนามเดม

เรยกวา วเสสลาภ

แปลวา คอ นามนามทมวภตตและวจนะไมเสมอดวยนามเดม

เรยกวา สรป

หมวดท ๔ ปจจยในนามนาม

โต ปจจย เปนเครองหมายตตยาวภตต แปลวา โดย,ตาม, ขาง

เรยกชอสมพนธวา ตตยาวเสสน เปนเครองหมายปญจมวภตต แปลวา

แต, จาก, กวา สมพนธวา อปาทาน

แปลไมออกสาเนยงปจจย ใชโยคตวนามนาม ประกอบดวย

โต ปจจยเขามา สมพนธวา วเสสน เชน ตโต (กาลโต)

ตร ,ตถ ,ห ,ธ ,ธ ,ห ,ห ,หจน ,ว เปนเครองหมายสตตม วภตต

แปลวา ใน สมพนธวา วเสสน

ทา,ทาน,รห,ธนา,ทาจน,ชช,ชช เปนเครองหมายสตตมวภตตลง

ในกาล แปลวา ใน สมพนธวา กาลสตตม ฯ

240๒๔๐

บรรณานกรม

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส. บาลไวยากรณ

อกขรวธ ภาคท ๑ สมญญาภธาน – สนธ. กรงเทพ โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘

. บาลไวยากรณ วจวภาค ภาคท ๒ นามและอพยยศพท,

กรงเทพ ฯ โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๑

. บาลไวยากรณ วจวภาค ภาคท ๒ อาขยาตและกตก .

กรงเทพ ฯ โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๒

. บาลไวยากรณ วจวภาค ภาคท ๒ สมาสและตทธต ,

กรงเทพ ฯโรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๔

กรรมการกองตารา มหามกฏราชวทยาลย. อธบายบาลไวยากรณ

สมญญาภธานและสนธ. กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฏราช

วทยาลย, ๒๕๔๑.

จรญ วรรณกสณานนท. บาลยคใหม เรยนงายกวาเดม,

กรงเทพมหานคร :สานกพมพพทธลลา, ๒๕๔๙

จาลอง สารพดนก, แบบเรยนเรวมหาบาลเลม ๑, กรงเทพมหานคร:

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๔.

พระญาณลงการเถร. คมภรปทวจาร. กรงเทพฯ: โรงพมพพทกษ

อกษร, ๒๕๔๕.

๒๔๑

พระมหานยม อตตโม. หลกสตรยอบาลไวยากรณ (ฉบบปรบปรง

ใหม). ขอนแกน : คลงนานาธรรม, ๒๕๔๙.

. หลกสตรยอบาลไวยากรณ (ฉบบสมบรณ).

กรงเทพมหานคร : โรงพมพเลยงเชยง, ๒๕๔๙.

พระเทพปรยตโมล. หลกสตรบาลไวยากรณและหลกสมพนธ. สานก

เรยนวดโมลโลกยาราม,๒๕๕๙.

พระมหาประสทธ สรปโญ. แตงและแปลบาล. กรงเทพฯ : โรงพมพ

นตธรรมการพมพ, ๒๕๕๐.

พระราชปรยตโสภณ. บาลไวยากรณ ฉบบยอ. โรงเรยนวดหนองกง

พระสทธรรมสรเถร,. สททนตสตตมาลา. กรงเทพฯ: โรงพมพพทกษ

อกษร, ๒๕๔๕.

พระอมรา ภรกขต. อธบายบาลไวยากรณสมญญาภธานและสนธ.

กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘.

พระอรยวงสเถร. คนถาภรณมญชรและคนถาภรณวรรณนา.

กรงเทพฯ: โรงพมพพทกษอกษร, ๒๕๔๕.

พระอคควงสเถร. คมภรสททนตปทมาลา. กรงเทพฯ: โรงพมพพทกษ

อกษร, ๒๕๔๕.

เวทย วรญ, แบบเรยนบาลไวยากรณสมบรณเลม ๑,

กรงเทพมหานคร: หจก.ไทยรายวนการพมพ, ๒๕๔๙

.

241๒๔๐

บรรณานกรม

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส. บาลไวยากรณ

อกขรวธ ภาคท ๑ สมญญาภธาน – สนธ. กรงเทพ โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘

. บาลไวยากรณ วจวภาค ภาคท ๒ นามและอพยยศพท,

กรงเทพ ฯ โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๑

. บาลไวยากรณ วจวภาค ภาคท ๒ อาขยาตและกตก .

กรงเทพ ฯ โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๒

. บาลไวยากรณ วจวภาค ภาคท ๒ สมาสและตทธต ,

กรงเทพ ฯโรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๔

กรรมการกองตารา มหามกฏราชวทยาลย. อธบายบาลไวยากรณ

สมญญาภธานและสนธ. กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฏราช

วทยาลย, ๒๕๔๑.

จรญ วรรณกสณานนท. บาลยคใหม เรยนงายกวาเดม,

กรงเทพมหานคร :สานกพมพพทธลลา, ๒๕๔๙

จาลอง สารพดนก, แบบเรยนเรวมหาบาลเลม ๑, กรงเทพมหานคร:

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๔.

พระญาณลงการเถร. คมภรปทวจาร. กรงเทพฯ: โรงพมพพทกษ

อกษร, ๒๕๔๕.

๒๔๑

พระมหานยม อตตโม. หลกสตรยอบาลไวยากรณ (ฉบบปรบปรง

ใหม). ขอนแกน : คลงนานาธรรม, ๒๕๔๙.

. หลกสตรยอบาลไวยากรณ (ฉบบสมบรณ).

กรงเทพมหานคร : โรงพมพเลยงเชยง, ๒๕๔๙.

พระเทพปรยตโมล. หลกสตรบาลไวยากรณและหลกสมพนธ. สานก

เรยนวดโมลโลกยาราม,๒๕๕๙.

พระมหาประสทธ สรปโญ. แตงและแปลบาล. กรงเทพฯ : โรงพมพ

นตธรรมการพมพ, ๒๕๕๐.

พระราชปรยตโสภณ. บาลไวยากรณ ฉบบยอ. โรงเรยนวดหนองกง

พระสทธรรมสรเถร,. สททนตสตตมาลา. กรงเทพฯ: โรงพมพพทกษ

อกษร, ๒๕๔๕.

พระอมรา ภรกขต. อธบายบาลไวยากรณสมญญาภธานและสนธ.

กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘.

พระอรยวงสเถร. คนถาภรณมญชรและคนถาภรณวรรณนา.

กรงเทพฯ: โรงพมพพทกษอกษร, ๒๕๔๕.

พระอคควงสเถร. คมภรสททนตปทมาลา. กรงเทพฯ: โรงพมพพทกษ

อกษร, ๒๕๔๕.

เวทย วรญ, แบบเรยนบาลไวยากรณสมบรณเลม ๑,

กรงเทพมหานคร: หจก.ไทยรายวนการพมพ, ๒๕๔๙

.

242๒๔๒

สนามหลวงแผนกบาล, เรองสอบบาลสนามหลวง ๒๕๕๔.

กรงเทพมหานคร : อาทรการพมพ, ๒๕๕๔.

. เรองสอบบาลสนามหลวง ๒๕๕๕. กรงเทพมหานคร : อาทร

การพมพ, ๒๕๕๕.

. เรองสอบบาลสนามหลวง ๒๕๕๖. กรงเทพมหานคร : อาทร

การพมพ, ๒๕๕๖.

. เรองสอบบาลสนามหลวง ๒๕๕๗. กรงเทพมหานคร : อาทร

การพมพ, ๒๕๕๗.

. เรองสอบบาลสนามหลวง ๒๕๕๘. กรงเทพมหานคร :อาทร

การพมพ, ๒๕๕๘.

. เรองสอบบาลสนามหลวง ๒๕๕๙. กรงเทพมหานคร : อาทร

การพมพ, ๒๕๕๙.

๒๔๒

สนามหลวงแผนกบาล, เรองสอบบาลสนามหลวง ๒๕๕๔.

กรงเทพมหานคร : อาทรการพมพ, ๒๕๕๔.

. เรองสอบบาลสนามหลวง ๒๕๕๕. กรงเทพมหานคร : อาทร

การพมพ, ๒๕๕๕.

. เรองสอบบาลสนามหลวง ๒๕๕๖. กรงเทพมหานคร : อาทร

การพมพ, ๒๕๕๖.

. เรองสอบบาลสนามหลวง ๒๕๕๗. กรงเทพมหานคร : อาทร

การพมพ, ๒๕๕๗.

. เรองสอบบาลสนามหลวง ๒๕๕๘. กรงเทพมหานคร :อาทร

การพมพ, ๒๕๕๘.

. เรองสอบบาลสนามหลวง ๒๕๕๙. กรงเทพมหานคร : อาทร

การพมพ, ๒๕๕๙.

พมพท : หจก.โรงพมพคลงนานาวทยา 232/199 ถ.ศรจนทร ต.ในเมอง อ.เมอง จ.ขอนแกน 40000Tel. 0-4332-8589-91 Fax. 0-4332-8592 E-mail : klungpress@hotmail.com 2560 รหส 08