วตถประสงค 1เพอเผยแพรขอมลวชาการดานสขภาพสตว 2เพอเปนแหลงขอมลดานการปศสตว 3เพอเปนสอกลางในการแลกเปลยนความคดเหนระหวางชาวปศสตว

คณภาพนาเสยจากฟารมสกรในพนทภาคตะวนตก ระหวางป 2551ndash2553

ภรมย นนทะสร1 สรลกษณ สายหงษ1

1ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ต ปณ18 อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร 70150 ผเขยนผรบผดชอบ โทร 0-3222-8419 โทรสาร 0-3222-8379 e-mail piromfegmailcom

บทคดยอ

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ไดวเคราะหคณภาพนาเสยในบอสดทายของฟารมสกร จานวน 804 ตวอยาง ระหวาง มกราคม 2551- ธนวาคม 2553 ดชนชวดคณภาพนาเสยทใช คอ pH BOD COD SS และ TKN ตวอยางนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดเพชรบร ผานเกณฑมากทสด เทากบ 477 และตวอยางจากจงหวดประจวบครขนธ ผานเกณฑนอยทสด เทากบ 120 ตวอยางจากฟารมสกรทกขนาด ทผานเกณฑมาตรฐานกาหนดโดยกรมควบคมมลพษ ดงน pH เทากบ 969 COD เทากบ 619 SS เทากบ 662 TKN เทากบ 638 BOD และ เทากบ 424 ตามลาดบ เมอพจารณาขนาดฟารมทคาดชนผานเกณฑมาตรฐานทกคา พบฟารมสกรขนาดเลก ผานเกณฑมากทสด เทากบ 377รองลงมา ไดแก ฟารมสกรขนาดกลาง เทากบ 280 และฟารมสกรขนาดใหญ เทากบ 208 แตเมอพจารณาคาเฉลยของดชนชวดคณภาพนาเสยแตละคาจากฟารมแตละขนาด พบวา มเพยง คา pH เทานนทผานเกณฑมาตรฐาน สงสญญาณใหเจาของฟารมสกรและเจาหนาทกรมปศสตวตองรวมมอกน เพอจดการระบบบาบดนาเสยจากฟารมสกรใหผานมาตรฐานกอนทจะปลอยสสงแวดลอม

คาสาคญ คณภาพนาเสย ฟารมสกร ภาคตะวนตก pH BOD COD TKN SS ทะเบยนวชาการเลขท 54(2)-0115-084

คณภาพนาเสยจากฟารมสกรในพนทภาคตะวนตก ระหวางป 2551ndash2553helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip1

แนวโนมการตรวจพบสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรพนทภาคตะวนตกป 2550ndash255210

สรปยากาจดพยาธและขนาดทใชสาหรบพยาธแตละชนดhelliphelliphellip17

รายงานการชนสตรโรคสตว เมษายน ndash มถนายน 2554 19

1 1

Wastewater Quality from Pig Farms in Western Thailand during 2008 - 2010

Pirom Nontasorn1 Sirilux Saihong1

1Veterinary Research and Development Center(Western Region) PO Box 18 Chombung Ratchaburi 70150 Corresponding author Tel 0-3222-8419 Fax 0-3222-8379 e-mail piromfegmailcom

Abstract

From January 2008 - December 2010 Veterinary Research and Development Center (Western Region) analyzed eight hundred and four samples collected from the last deep well from pig farms in western part of Thailand Samples were analyzed for water effluent standard parameter as follows pH BOD COD SS and TKN in order to assess the water quality using the waste water standard value described by Pollution Control Department Percentage of samples from all scale farm that passed the standard range were as follows pH (969 ) COD (619) SS (662) TKN (638) and BOD (424) The highest percentage of samples that passed the standard range was collected from Phetchaburi Province (477 ) and the lowest percentage was collected from Prachuapkhirikhan Province (120 ) Small scale farm passed the standard level more than those from medium and big scale farm Average parameter that passed standard level was only pH According to values of parameters that showed below standard level farm owners and livestock officers need to cooperate for improved waste water quality from pig farms

Keywords wastewater quality pig farms Western Thailand pH BOD COD TKN SS Technical Paper No 54(2)-0115-084

บทนา ปจจบนการเลยงสตวในประเทศไทยมการขยายตวอยางมากโดยเฉพาะสกรเปนสตวทนยมเลยงเพอบรโภค

ภายในประเทศและเปนสนคาปศสตวสงออกทสาคญ ในพนทภาคตะวนตกของประเทศไทยเปนพนททมการเลยงสกรหนาแนนทสดของประเทศ มจานวนสกรมากถง 2390371 ตว หรอคดเปนรอยละ 286 ของประเทศ (ศนยสารสนเทศ กรมปศสตว 2553) จงหวดทมการเลยงสกรสงเปนอนดบหนงของประเทศคอจงหวดราชบร มจานวน 1572524 ตว รองลงมาคอนครปฐม จานวน 576912 ตว รปแบบการเลยงแบงเปนฟารมขนาดใหญ กลาง และเลก นบตามจานวนการเลยงหรอหนวยปศสตว โดยฟารมขนาดใหญหรอฟารมประเภท ก มการเลยงสกรมากกวา 5000 ตว ฟารมขนาดกลางหรอฟารมประเภท ข มจานวนสกรตงแต 500ndash5000 ตว และฟารมขนาดเลกหรอฟารมประเภท ค มการเลยงสกรตงแต 50ndashนอยกวา 500 ตว (กระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ก กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 2548 กรมควบคมมลพษ 2553 ข) ทงนการเลยงสกรโดยทวไปประกอบดวยกระบวนการจดการตางๆ ทงดานพอแมพนธ อาหาร โรงเรอน รวมถงการสขาภบาลตองด เพอใหสตวอยอยางสบาย ปลอดภยจากเชอโรคตางๆ การทาคอกใหสะอาดและการจดการของเสยเปนสงสาคญ โดยของเสยหลกทเกดจากฟารมสกร แบงเปน 2 สวน ไดแก สวนทเปนมลสกรและเศษอาหารทตกคางในคอก อกสวนหนงเกดจากการลางคอกดวยนา และปสสาวะสกรซงจะกลายเปนนาเสย(กรมควบคมมลพษ 2554) หากเจาของฟารมมองขามเรองการจดการของเสยเนองจากตองใชเงนลงทนจานวนมาก ดงนนของเสยตางๆ รวมถงกาซชวภาพทเกดจากการทของเสยถกหมก

2 2

และถกยอยสลายโดยจลนทรย เชน กาซมเทน(CH4) ซงเปนกาซเรอนกระจกทสงผลกระทบตอสภาพอากาศและบรรยากาศของโลก (ElndashFadel and Massoud 2001 Su et al 2003) กาซแอมโมเนย(NH3) เปนกาซมพษทาใหเกดการระคายเคองและมผลตอระบบทางเดนหายใจ(Crook et al 1991 Larsson et al 2004 Sunblade et al 2004) รวมทงไฮโดรเจนซลไฟด(H2S) หรอกาซไขเนาททาใหเกดกลนเหมน(Latos et al 2010 สถานเทคโนโลยกาซชวภาพ 2554) จะถกปลอยออกมาสภายนอกฟารมโดยขาดการควบคม สงผลกระทบทาใหเกดมลภาวะตอสงแวดลอมและชมชนใกลเคยง ซงกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม (2544 ข) เลงเหนความสาคญของปญหามลภาวะดานสงแวดลอมทเกดจากการเลยงสกร จงไดกาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะ ตองถกควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม โดยนาเสยจากฟารมสกรทระบายออกภายนอกฟารมหรอออกสสงแวดลอม ตองผานเกณฑมาตรฐานตามพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวด-ลอมแหงชาต พศ 2535 และใหเปนไปตามกาหนดมาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากแหลงกาเนดมลพษประเภทการเลยงสกร ตามประกาศกระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม (2544 ก) ซงปจจบนเปนภารกจของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม(2548) และยงคงกาหนดมาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากแหลง กาเนดมลพษประเภทการเลยงสกรเชนเดม โดยกาหนดดชนชวดคณภาพนาเสยดงน คาความเปนกรดดาง(pH) มคามาตรฐานอยระหวาง 55ndash9 โดยทวไปสงมชวตหรอจลนทรย ในระบบบาบดนาเสยสามารถเจรญเตบโตไดดในสภาวะเปนกลางทมคา pH ประมาณ 6ndash8 คา Biochemical Oxygen Demand(BOD) เปนคาวดความสกปรกของนาบอกถงปรมาณออกซเจนทจลนทรยใชยอยสลายสารอนทรยทางชววทยาใหกลายเปนคารบอนไดออกไซดและนา หากคา BOD สงแสดงวานามความสกปรกสงหรอมสารอนทรยในนามากทาใหความตองการใชออกซเจนในการยอยสลายสารอนทรยมาก โดยคา BOD มาตรฐานของฟารมขนาดใหญตองมคาไมเกน 60 mgL ฟารมขนาดกลางและเลกตองมคาไมเกน 100 mgL คา Chemical Oxygen Demand(COD) เปนคาความตองการออกซเจนทใชในการออกซไดซสารอนทรยทงหมดในนาดวยกระบวนการทางเคม โดยทวไปคา COD จะสงกวาหรอเทากบคา BOD เนองจากคา COD จะแสดงถงปรมาณสารอนทรยทงหมดในนาทงทจลนทรยสลายไดและไมได โดยคา COD มาตรฐานของฟารมขนาดใหญตองมคาไมเกน 300 mgL ฟารมขนาดกลางและเลกตองมคาไมเกน 400 mgL คา Total Kjeldahl Nitrogen(TKN) แสดงถงปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนอยในนา ซงเปนผลรวมของไนโตรเจนอนทรย(organic nitrogen) และแอมโมเนยไนโตรเจน(ammonia nitrogen) ถาคา TKN มคาสง จะทาใหพชนามการเจรญเตบโตมากเกนไปสงผลใหปรมาณออกซเจนละลายในนาลดลง โดยคา TKN มาตรฐานของฟารมขนาดใหญตองมคาไมเกน 120 mgL ฟารมขนาดกลางและเลกตองมคาไมเกน 200 mgL คา Suspended Solid(SS) แสดงถงปรมาณสงเจอปนของของแขงทไมละลายนา ซงแขวนลอยอยในนา อาจเปนสารอนทรยหรอสารอนนทรยกได หากมคาสงแหลงนาจะมความขนมากโดยคา SS มาตรฐานของฟารมขนาดใหญตองมคาไมเกน 150 mgL ฟารมขนาดกลางและเลกตองมคาไมเกน 200 mgL (กรมควบคมมลพษ 2546 กรมควบคมมลพษ 2553 ก และ ข) ดชนคณภาพนาตามทกาหนดมาตรฐานน สามารถตรวจวดและวเคราะหไดทางหองปฏบตการเพอใชบงชถงคณภาพของนาเสย การศกษาครงน มวตถประสงคเพอประเมนคณภาพนาเสยจากจดรวมนาเสยบอสดทาย กอนระบายออกภายนอกฟารมสกร เปนขอมลใหผเกยวของ เชน กรมปศสตว กรมควบคมมลพษ บคลากรในพนท นาไปใชเปนแนวทางในการปรบปรงการจดการนาเสยในฟารมสกร เพอควบคมมลพษทเกดจากฟารมปศสตวและเฝาระวงรกษาสงแวดลอม

อปกรณและวธการ ตวอยาง

ทาการศกษาคณภาพนาเสย จากตวอยางนาเสยทสงตรวจทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ไดแกจงหวด กาญจนบร นครปฐม ราชบร เพชรบร ประจวบครขนธ สมทรสงคราม และสมทรสาคร รวมจานวน 804 ตวอยาง ในระหวางเดอนมกราคม 2551ndash ธนวาคม 2553 จากฟารมสกรขนาดเลก กลาง และใหญ จานวน 284 400 120 ตวอยางตามลาดบ โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวแตละจงหวดเปนผเกบตวอยาง

3 3

วธการเกบตวอยาง ดาเนนการตามวธของกรมควบคมมลพษ(2546) มวธการโดยยอดงน เกบตวอยางจากจดระบายนาทงออกส

สงแวดลอมหรอภายนอกฟารมแบบจวง (grab sampling) จานวน 2 ขวด โดยขวดท 1 สาหรบตรวจวดคา COD และ TKN เกบตวอยางนาเสยปรมาณ 3 ใน 4 สวนใสขวดชนด High Density Polyethylene (HDPE) ขนาด 1000 มลลลตร เตมกรดซลฟรกเขมขน(H2SO4) ปรมาณ 2 มลลลตร เพอรกษาสภาพตวอยาง ขวดท 2 เพอตรวจวดคา pH BOD และ TSS โดยเกบตวอยางนาเสยเตมขวด Polyethylene ขนาด 1000 มลลลตร เกบรกษาสภาพตวอยางและปองกนแสงสวางในกลองนาแขงทอณหภม 4 0C สงตรวจวเคราะหคณภาพทหองปฏบตการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสย ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก จงหวดราชบร ภายใน 24 ชวโมง

วธวเคราะหตวอยาง ดาเนนการตามวธมาตรฐาน Standard Methods for the Examination of water and Wastewater

(AHPA et al 2005) โดยทดสอบคามาตรฐานนาเสยจากฟารมสกร จานวน 5 คาไดแก pH BOD COD TKN และ SS ดงน คา pH วดตวอยางนาเสยดวยเครองวด pH(pH meter) คา BOD วดคาออกซเจนละลายนา(dissolved oxygen DO) ทอณหภม 20 0C ดวยเครอง dissolved oxygen meter(DOndashmeter) 2 ครงคอในวนแรกและในวนท 5 คานวณคา BOD จากผลตางของคา DO ในวนแรกกบคา DO ในวนท 5 คา COD ใชวธการยอยดวยโปตสเซยมไดโครเมต(potassium dichromate digestion) แบบ Closed Reflux โดยยอยตวอยางดวยสารละลายผสมของ K2Cr2O7 HgSO4 Ag2SO4 และ H2SO4 ทอณหภม 150 0C เปนเวลา 2 ชวโมง แลวนาไปไทเทรตดวยสารละลายมาตรฐาน ferrous ammonium sulfate โดยใชสารละลาย Ferroin เปนอนดเคเตอร คา TKN ใชวธเจลดาหล (Kjeldahl) โดยยอยตวอยางดวยคอปเปอร(II)ซลเฟต(CuSO4) และกรดซลฟรกเขมขน(H2SO4) ทอณหภมประมาณ 360 ndash 370 0C แลวนาไปกลน โดยใชสารละลายกรดบอรก(H3BO3) จบกาซแอมโมเนย(NH3) ทไดจากการกลน นาสารละลายแอมโมเนยทไดไปไทเทรตดวยสารละลายมาตรฐานซลฟรก โดยใชอนดเคเตอรผสมระหวาง methyl red และ methyl blue และคา SS ใชวธการกรองผานกระดาษกรองใยแกว(glass fiber filter disc) อบใหแหงทอณหภม 103ndash105 0C แลวชงหานาหนกตะกอนบนกระดาษกรองเทยบกบปรมาตรของตวอยางทใชกรอง จากนนนาขอมลทไดจากการทดสอบคณภาพนาเสย มาวเคราะหโดยเทยบกบเกณฑมาตรฐานของกรมควบคมมลพษ (2553 ข) พรอมทงหาคาเฉลย และคาเบยงเบนมาตรฐานของขอมลทงหมด

ผลการทดสอบ

ผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในพนทภาคตะวนตก ระหวางป 2551ndash2553 พบวาฟารมขนาดเลกมจานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐานมากทสด คดเปน 359ndash421 รองลงมาเปนฟารมขนาดกลาง 266ndash300 และฟารมขนาดใหญ 154ndash308 ตามลาดบ ภาพรวมดชนคณภาพนาทผานเกณฑมาตรฐานมากทสดคอคา pH(969) ในขณะทคา BOD ผานเกณฑนอยทสด (422) ฟารมขนาดใหญมเปอรเซนตดชนคณภาพนาคา BOD และ COD ทผานเกณฑมาตรฐานนอยกวา ฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง(ตารางท 1)

จงหวดประจวบครขนธมจานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐานนอยทสด คดเปน 120 รองลงมาคอกาญจนบร 158 คาดชนคณภาพนาททาใหจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานนอย ไดแก คา BOD COD และ TKN ในขณะทจงหวดเพชรบรมตวอยางทผานเกณฑมากทสด คดเปน 477 ดชนคณภาพนาโดยรวมผานเกณฑมาตรฐานคอนขางสงในทกคา(ตารางท 2)

ผลการวดคาดชนคณภาพนาเสยแตละคาในฟารมขนาดเลก กลางและใหญ พบวาคา pH อยในเกณฑมาตร- ฐานทงหมดเฉลย 75+08 77+06 และ 80+07 ตามลาดบ โดยอยในเกณฑมาตรฐานทกาหนดไว 55ndash9 ในขณะทคาเฉลย BOD COD TKN และ SS ไมผานเกณฑมาตรฐาน ยกเวนคาเฉลย TKN ของฟารมขนาดเลก (ตารางท 3)

4 4

ตารางท 1 ผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกร ป 2551 ndash 2553

จานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐาน ป

ขนาดฟารม

จานวนตวอยาง pH BOD COD TKN SS ผานเกณฑ

เลก 76 73(961) 44(579) 43(566) 64((842) 54(711) 32(421) กลาง 79 77(975) 33(418) 39(494) 48(608) 50(633) 21(266) 2551 ใหญ 13 12(923) 5(385) 5(385) 9(692) 9(692) 4(308) เลก 39 38(974) 15(385) 21(538) 25(641) 27(692) 14(359) กลาง 70 67(957) 27(386) 43(614) 46(657) 47(671) 21(300) 2552 ใหญ 39 35(897) 6(154) 17(436) 18(462) 29(744) 6(154) เลก 169 166(982) 79(467) 126(746) 122(722) 115(680) 63(373) กลาง 251 247(984) 108(430) 164(653) 146(582) 163(649) 70(279) 2553 ใหญ 68 64(941) 24(353) 40(588) 35(515) 38(559) 15(221)

รวม 804 779(969) 341(424) 498(619) 513(638) 532(662) 246(306) หมายเหต จานวนตวอยางทผานเกณฑ(เปอรเซนต)

ตวอยางทมคา pH BOD COD TKN และ SS ทกคาผานเกณฑมาตรฐาน

ตารางท 2 ผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกรของจงหวดตาง ๆ

จานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐาน จงหวด

จานวนตวอยาง pH BOD COD TKN SS ผานเกณฑ

กาญจนบร 120 118(983) 29(242) 47(392) 47(392) 63(525) 19(158) นครปฐม 199 195(980) 107(538) 157(789) 146(734) 150(754) 81(407)

ประจวบครขนธ 100 97(970) 17(170) 36(360) 47(470) 43(430) 12(120) เพชรบร 128 126(984) 82(641) 106(828) 109(852) 96(750) 61(477) ราชบร 177 166(938) 59(333) 97(548) 98(554) 122(689) 37(209)

สมทรสงคราม 32 29(906) 22(688) 22(688) 25(781) 22(688) 14(438) สมทรสาคร 48 48(100) 25(521) 33(688) 41(854) 36(750) 22(458)

ตารางท 3 พสยและคาเฉลยผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกรเทยบกบเกณฑมาตรฐาน

ฟารมขนาดเลก ฟารมขนาดกลาง ฟารมขนาดใหญ ดชนคณภาพ

นา พสย

คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

พสย คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

พสย คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

pH 212-935 75plusmn08 55-9 626-975 77plusmn 06 55-9 538-1029 80plusmn07 55-9

BOD 1-2494 2415 plusmn3465

le100 mgL

1-5464 3069 plusmn5534

le100 mgL

9-1471 1787 plusmn2104

le60 mgL

COD 1-8239 5519

plusmn10150 le400 mgL

10-17120

7169 plusmn14463

le400 mgL

10-6828 4720 plusmn7899

le300 mgL

TKN 1-7380 1934plusmn5051 le200 mgL

1-1965 2142 plusmn2392

le200 mgL

1-930 1782 plusmn1955

le120 mgL

SS 1-3420 2534plusmn4506 le200 mgL

1-15000 4126

plusmn11657 le200 mgL

3-12100 2667

plusmn11254 le150 mgL

5 5

สรปและวจารณ

การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในพนทภาคตะวนตก ชวงป 2551ndash2553 พบวาฟารมสกรขนาดเลกมจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคดเปนเปอรเซนตสงกวาฟารมขนาดกลางและขนาดใหญ โดยป 2551 มจานวนผานเกณฑมาตรฐานมากสด คดเปน 421 ขณะทฟารมขนาดใหญผานเกณฑมาตรฐานนอยทสดในป 2552 เพยง 154 สอดคลองกบการศกษาของบญเชด และจารส (2552) ซงรายงานวาฟารมสกรรายยอยทมสกรนอยกวา 50 ตว มจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานสงสด รองลงมาคอฟารมทมจานวนสกรระหวาง 50 ถงนอยกวา 500 ตว โดยขนาดของฟารมทใหญขนเปนปจจยหลกททาใหนาทงจากฟารมสกรในจงหวดพะเยาททาการศกษามคณภาพตาลง แตกตางจากการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ซงศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกนพบวาฟารมขนาดเลกมตวอยางผานเกณฑมาตรฐานนอยกวาฟารมขนาดกลางและขนาดใหญ ภาพรวมการศกษาครงนพบวา ในแตละป ฟารมแตละขนาด มเปอรเซนตจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคอนขางตา แนวโนมเพมขนหรอลดลงไมแตกตางกนมาก แสดงใหเหนวาการจดการดานระบบบาบดนาเสยของฟารมสกรสวนใหญ ไมสามารถบาบดนาเสยไดตามเกณฑมาตรฐาน ประเมนไดวาระบบบาบดนาเสยภายในฟารมยงคงใชรปแบบเดมๆ หรอไมไดรบการปรบปรงและพฒนาใหดขน สอดคลองกบการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ทรายงานวาผลการตรวจคณภาพนาเสยสวนใหญไมผานเกณฑมาตรฐาน

คาดชนคณภาพนาเสยทมเปอรเซนตตวอยางผานเกณฑมาตรฐานมากทสดคอคา pH คดเปน 969 สอดคลองกบการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) และบญเชดและจารส (2552) จากการศกษาครงนพบวาคา pH ของฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ เฉลย 75+08 77+06 และ 80+07 ตามลาดบ เทยบกบเกณฑมาตรฐานท 55ndash9 จะเหนวาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในชวงเวลา ทศกษามคา pH เฉลยคอนขางเปนกลางซงเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของสงมชวต และมคณสมบตเหมาะสาหรบการบาบดนาเสยทตองการใชสารเคมซงคาความเปนกรดดางในระดบนจะทาใหสารเคมทางาน ไดอยางมประสทธภาพ อยางไรกตามผลการศกษาพบวานาเสยจากฟารมขนาดเลกบางฟารมมคาความเปนกรดสงวดคา pH ได 212 ซงเปนขอมลสวนหนงทเจาหนาททเกยวของควรเขาไปดแลใหคาแนะนา หรอหาแนวทางแกไขใหแกเกษตรกร

คา BOD เปนคาทบงบอกถงปรมาณความสกปรกของนาเสย ผานเกณฑมาตรฐานนอยทสด คดเปน 424 ตางจากการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ทรายงานวาดชนคณภาพนาทผานเกณฑมาตรฐานนอยทสดคอคา COD ขณะทบญเชด และจารส (2552) รายงานวาคา TKN ผานเกณฑนอยทสด จงหวดประจวบครขนธ กาญจนบร และราชบร จานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานตา สาเหตหลกมาจากความสกปรกของนา ประเมนไดวามความเสยงทจะเกดปญหาดานมลภาวะและสงแวดลอม ผเกยวของ ควรวเคราะหปญหาและแนวโนมเพอการปองกนและแกไขปญหามลพษทอาจเกดขน การศกษาครงนพบวา คา BOD ในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง ซงกาหนดมาตรฐานไวไมเกน 100 mgL ตรวจวดได เฉลย 2415+3465 และ 3069+5534 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญกาหนดมาตรฐานไมเกน 60 mgL แตตรวจวดได เฉลย 1787+2104 mgL แสดงใหเหนวานาเสยททาการศกษามความสกปรกสงจากปรมาณสารอนทรยทจลนทรยไมสามารถยอยสลายใหนอยลงได อยางไรกตามโดยทวไปปรมาณความสกปรก ซงตรวจวดเปนคา BOD จะขนอยกบพฤตกรรมการทาความสะอาดโรงเรอนและชนดของสกรทเลยง นาเสยจากการเลยงสกรขนจะมความสกปรกมากกวาสกรพอแมพนธ โดยเฉลยจะมคา BOD อยในชวง 1500ndash3000 mgL แตอาจสงถง 7000ndash10000 mgL หากไมทาการเกบกวาดมลสกรออกกอนการฉดลางฟารม ทมการจดการมลสกรทดจะพบคา BOD ตากวา 1000 mgL (กรมควบคมมลพษ 2546) ดงนนหากเปรยบเทยบปรมาณความสกปรกของนาเสยททาการศกษากบคาเฉลยโดยทวไปจะพบวาฟารมสกรใน ภาคตะวนตกสามารถจดการนาเสยไดดในระดบหนง แตยงไมดพอทจะทาใหคณภาพนาเสยผานเกณฑมาตรฐานตามทกาหนดได

คา COD ผานเกณฑมาตรฐาน 619 ปรมาณทวดไดในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง เฉลย 5519+10150 และ 7169+14463 mgL เกณฑมาตรฐานไมเกน 400 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญกาหนดเกณฑ

6 6

มาตรฐานไมเกน 300 mgL ปรมาณวดได เฉลย 4720+7899 mgL พบวาฟารมทกขนาดมปรมาณ COD เฉลยสงเกนมาตรฐานกาหนด แสดงใหเหนวาในนาเสยมสารอนทรยในปรมาณสง สอดคลองกบคา BOD ทวดได โดยทวไปนาเสยจากฟารมสกรมคา COD เฉลย 4000ndash7000 mgL (กรมควบคมมลพษ 2553) ปรมาณเฉลยคา COD ทวดไดจากการศกษาครงนไมสงหากเทยบกบคาเฉลยทวไป อยางไรกตามคาพสยสงสดทตรวจวดไดในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง 8239 และ 17120 mgL ประเมนไดวาฟารมสกรบางฟารมประสบปญหาดานการกาจดสารอนทรยในระบบบาบดนาเสย

TKN เปนคาทแสดงถงปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนในนา ผานเกณฑมาตรฐาน 638 คาไนโตรเจนในนาเสยโดยทวไปมปรมาณ เฉลย 400ndash800 mgL(กรมควบคมมลพษ 2553) ขณะทเกณฑมาตรฐานคา TKN ของฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง กาหนดไมเกน 200 mgL และฟารมขนาดใหญไมเกน 120 mgL จากการศกษาในฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ คา TKN มปรมาณ เฉลย 1934+5051 2142+2392 และ 1782+1955 mgL ตามลาดบ พบวาฟารมขนาดเลกผานเกณฑมาตรฐาน ขณะทฟารมขนาดกลางและขนาดใหญเกนมาตรฐานกาหนดเลกนอย ประเมนไดวาคา TKN ในนาเสย จากการศกษาครงนไมเปนสาเหตหลกทาใหเกดปญหาตอสงแวดลอม ยกเวนฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ บางฟารมทมปรมาณ TKN วดได พสยสงสด 7380 1965 และ 930 mgL อาจประสบปญหาความเปนพษจากแอมโมเนยได เนองจากวงจรของไนโตรเจน(nitrogen cycle) จะเกดจากการทสารประกอบไนโตรเจนจากสารอนทรยทอยในนาเสยผานเขาวงจร ทาใหเกดแอมโมเนยในรปสารละลายแอมโมเนยไอออน(ionized ammonium NH4

+) และแอมโมเนยอสระ(un-ionized ammonium NH3) ซงแอมโมเนยอสระ(NH3) จะมความเปนพษมากกวาแอมโมเนยไอออน(NH4

+) ถง 50 เทา(สชาดา 2546) และเปนอนตรายตอสงมชวตในแหลงนา สงผลกระทบถงมนษยและสงแวดลอม แอมโมเนยทอยในแหลงนาสามารถเกดกระบวนการออกซเดชน(oxidation) เปลยนแปลงรปเปนไนเตรท(NO3) ซงเปนอาหารทสาคญของพชนา ทาใหพชนาพวกสาหราย แพลงกตอน หรอวชพชตางๆ เจรญเตบโตมากเกนไปสงผลใหปรมาณออกซเจนในนาลดลง เรยกปรากฎการณนวายโทรฟเคชน(eutrophication) (Doorn et al 2002 ศลปชยและคณะ 2552)

คา SS ผานเกณฑมาตรฐาน 662 ชบงถงปรมาณของแขงแขวนลอยทไมละลายนา หากมปรมาณมากจะทาใหนามความขนมาก กาหนดเกณฑมาตรฐานของฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง ไมเกน 200 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญ ไมเกน 150 mgL คา SS ทวไปเฉลย 2000ndash4800 mgL (กรมควบคมมลพษ 2553) ปรมาณทวดไดจากการศกษาครงนในฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ เฉลย 2534+4506 4126+11657 และ 2667+11254 mgL ตามลาดบ มากกวาเกณฑกาหนดแตตากวาคาเฉลยทวไปมาก อยางไรกตามพสยสงสดของปรมาณทวดไดจากฟารมขนาดกลางและใหญ 15000 และ 12100 mgL แสดงใหเหนวาระบบบาบดนาเสยบางฟารมไมสามารถกาจดตะกอนหรอของแขงแขวนลอยได

ผลการศกษาครงน พบวาฟารมแตละขนาด มเปอรเซนตจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคอนขางตา ความเปนกรดดางของนาเสยอยในระดบด ดชนคณภาพนาเสยทชบงถงความสกปรกของนา มจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานตา ปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนในนาเสยและของแขงแขวนลอย ทไมละลายนาพบปรมาณสงในบางฟารมซงสามารถกอใหเกดปญหาได ภาพรวมดานการจดการเกยวกบระบบบาบดนาเสยภายในฟารม ประเมนไดวายงคงใชรปแบบเดมๆ ไมไดปรบปรงและพฒนาใหดขน อยางไรกตามหนวยงานทเกยวของควรเอาใจใส เขาไปดแลใหคาแนะนาหรอหาแนวทางแกไขใหกบเกษตรกร เปนการดแลสภาวะแวดลอมของโลกใหดตอไป

ขอเสนอแนะ

1 มลสกรมใชของเสย แตยงมมลคา มลสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพชสามารถจาหนายไดทงแบบสด แบบตากแหง หรอแปรรปเปนปย แปรรปเปนกาซชวภาพ สามารถชวยลดตนทน ในการบาบดนาเสยได ทงยงเพมรายไดอกดวย

7 7

2 นาเสยจากฟารมสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพช หากมการพฒนานาไปใช เปนปยในนาขาว ในไรมนสาปะหลง ในสวนปาลม หรอในพชเศรษฐกจอนๆ กจะมประโยชน ทงผประกอบการทเลยงสกร และเกษตรกรผปลกพชเศรษฐกจ เจาหนาทภาครฐจงมสวนสาคญในการประชาสมพนธ ใหความรและเปนสอกลางของทงสองฝาย 3 การลงทนทาระบบบาบดนาเสย เปนเรองหนกใจสาหรบผประกอบการ เนองดวยเปนการลงทนทไมมผลกาไรเพราะไมไดเพมผลผลตหรอเพมกลไกราคา เพยงแตเปนจตสานกรกษสงแวดลอม ของผประกอบการเองเทานน ดงนนการพจารณาเลอกระบบบาบดใหเหมาะสมกบปรมาณนาเสยในฟารมจงมความสาคญมากทสด ในปจจบนสามารถหาความรไดหลายทาง อกทงกรมปศสตวและกรมควบคมมลพษกมองคความรพรอมและยนดใหคาปรกษาแกผประกอบการทมใจรกษสงแวดลอม

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง และนางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ก ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดมาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากแหลงกาเนดมลพษประเภท การเลยงสกร ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 190-192

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ข ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 193-194

กรมควบคมมลพษ 2546 คมอการเลอกใช การดแลและบารงรกษาระบบบาบดนาเสยฟารมสกรตามแบบมาตรฐานกรมปศสตว กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 2548 ประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองถกควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 122 ตอนท 125ง วนท 29 ธนวาคม 2548 หนา 14-17

กรมควบคมมลพษ 2553 ก คมอการประเมนปรมาณนาเสยและปรมาณมลพษจากฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2553 ข คมอแนวทางการจดการสงแวดลอมฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2554 การจดการมลสกรและนาเสยจากฟารมสกร Available source httpwwwpcdgothinfo_servwater_swinehtml 5 พฤษภาคม 2554

บญเชด อาจองค และจารส เลศศร 2552 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดพะเยา ป 2547ndash2550 รายงานประจาป 2552 สถาบนสขภาพสตวแหงชาต กรงเทพฯ หนา195-196

8 8

สชาดา ยางเอน 2546 การกาจดแอมโมเนยในนาเสยจากตเลยงปลาโดยการกรองดวยหนภเขาไฟ วทยานพนธ ปรญญาโทมหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ

สมนชาต แสงปญญา และวระพฒ เพงพา 2550 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกน วารสารปศสตวเขต 4 11( 24) 74-83

สถานเทคโนโลยกาซชวภาพ 2554 ปญหามลภาวะในฟารมเลยงสตวและการ Available source httpwwwdldgothlslo_loewebfilepollutionhtm 5 พฤษภาคม 2554

ศลปชย มณขตย สขม เราใจ และ อสรยา วฒศลธ 2552 การกาจดแอมโมเนยไนโตรเจน จากนาเสยฟารมสกรและไก ดวยแมงกานสซโอไลต ในแบบจาลองคลองวนเวยน Environment and Natural Resources Journal 7(1) 51-65

ศนยสารสนเทศ กรมปศสตว 2553 ขอมลจานวนปศสตว ป 2553 สถตรายงาน Available source httpwwwdldgothictthindexphpoption=com_contentampview=articleampid=3682553ampcatid=74 2009-11-01-07-43-07 1 มค 2554

APHA AWWA and WEF2005Standard Methods for the Examination of water and Wastewater 21st Edition American Public Health Association Washington DC

Crook B Robertson J F Travers Glass SA Botheroyd E M Lacey J Topping MD 1991 Airborne dust ammonia microorganisms and antigens in pig confinement houses and the respiratory health of exposed farm workers american industrial hygiene association Journal 52(7) 271ndash279

Doorn MRJ Natschkea DF Thorneloeb SA and Southerland J 2002 Development of an emission factor for ammonia emissions from US swine farms based on field tests and application of a mass balance method Atmospheric Environment 36 p 5619ndash5625

El-Fadel M and Massoud M 2001 Methane emissions from wastewater management Environmental pollution 114(2) 177-185

Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy subjects Scand J Work Environ Health 30(4)313ndash321

Latos M Karageorgos P Mpasiakos CH Kalogerakis N and Lazaridis M 2010 Dispersion modeling of odors emitted from pig farms winter-spring measurements Global NEST Journal 12(1) 46-53

SuJJ LiuBY and ChangYC 2003 Emission of greenhouse gas from livestock waste and wastewater treatment in Taiwan Agriculture Ecosystems and Environment 95 p253ndash263

Sundblad BM Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy persons J Work Environ Health 30(4) 313ndash321

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams

9 9

แนวโนมการตรวจพบสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรพนทภาคตะวนตกป 2550-2552

สรลกษณ สายหงษ1 ภรมย นนทะสร1

1ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร 70150 ผเขยนผรบผดชอบ โทร 0-3222-8419 โทรสาร 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

บทคดยอ

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ไดวเคราะหตวอยางปสสาวะสกร จากฟารมสกร 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว 703 ตวอยาง ระหวาง มกราคม 2550 - ธนวาคม 2552 โดยการคดกรองเบองตน ดวยวธ EIA และตรวจหาความเขมขนสารดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) ตรวจพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสต ในป 2550 รอยละ 356 ป 2551 รอยละ 1555 และป 2552 รอยละ 1366 จงหวดนครปฐมพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสตมากทสด จากฟารมสกร รอยละ 1737 และจากโรงฆา รอยละ 5517 จากการสมตวอยาง 108 ตวอยาง เพอตรวจหาสาร Sulbutamol Rectopamine และ Zilpateralr พบถงรอยละ 7592 แสดงใหเหนวา ยงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตในการเลยงสกรในพนทภาคตะวนตก ดงนนเพอความปลอดภยของผบรโภค หนวยงานภาครฐตองใหความรความเขาใจแกเกษตรกร และมมาตรการตรวจตดตามอยางตอเนอง คาสาคญ เบตาอะโกนสต ปสสาวะสกร ภาคตะวนตก EIA LC-MSMS ทะเบยนวชาการเลขท 54(2)-0115-092

Trend Detection of beta-Agonists in Pig Urine in Western Thailand during 2007 - 2009

Sirilux Saihong 1 Pirom Nontasorn 1

1Veterinary Research and Development Center (Western Region) Photaram Ratchaburi 70150 Corresponding author Tel 0-3222-8419 Fax 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

Abstract

During January 2006 - December 2008 Veterinary Research and Development Center (western region) analyzed 21129 urine samples from pig farms and 703 urine samples from pig slaughter houses All samples were screening test for Beta-agonist by EIA and confirmed by Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) We found 356 positive samples in 2006 1555 in 2007 and 1366 in 2008 Both highest percent positive samples of Beta-agonist in pig farms (1737) and pig slaughter house (5517) were found in Nakornpathom province Out of positive samples one hundred and eight samples were selected for confirmed Sulbutamol Rectopamine and Zilpateral Then found 7592 positive The results showed many pig farm owners in western part of Thailand were still using beta-agonist for meat production Thus it is a responsibility of livestock officers to educate farm owners to concern about food safety The surveillance of Beta-agonist in animals feed should be performed

Keywords beta-agonists pig urine Western Thailand EIA LC-MSMS Technical Paper No 54(2)-0115-092

10 10

บทนา

สารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต(beta-agonists) เปนเคมภณฑทผลตขน โดยมวตถประสงคเพอเปนยารกษาโรคหอบหดและขยายหลอดลมในผปวย(อธกา 2552 สวรรณา 2554 Haney and Hancox 2007) สารกลมนมหลายชนด ไดแก salbutamol clenbuterol bromobuterol zilpaterol และ ractopamine เปนตน โดยจดอยในกลมของ adrenaline drug หรอ sympathomimetic amine เชนเดยวกบ adrenaline amphetamine และ ephedrine สามารถออกฤทธกระตนการทางานของหวใจและระบบประสาทสวนกลาง ทาใหเสนเลอดทไปยงผวหนงและ mucous membrane เกดการหดตว หลอดลมขยายใหญ และเสนเลอดทไปกลามเนอลายเกดการขยายตวและสงผลใหเมทะบอลซมของรางกายเกดการเปลยนแปลงโดยการนาเลอดจากอวยวะทไมจาเปนและไมมหนาทในการใชงานในขณะนนมาใชเพอเปนพลงงาน (สวรรณา 2554) ดานการปศสตวพบการลกลอบใชสาร salbutamol และ clenbuterol ผสมในอาหารเลยงสกรเพอการปรบปรงคณภาพซาก ลดปรมาณไขมน และเพมปรมาณเนอแดงในซากใหมากขน (รณชย และคณะ 2545) เพอตอบสนองผบรโภคทตองการเฉพาะหมเนอแดงไขมนตาและผจาหนายสามารถขายไดราคาทสงขน โดยไมคานงถงความปลอดภยของผบรโภคทอาจไดรบอนตรายจากสารตกคางในเนอสตว ซงมผรายงานแสดงใหเหนถงการตรวจพบสารกลมนตกคางในเนอเยอและปสสาวะสกรทเลยงดวยอาหารทผสมสารกลมเบตาอะโกนสต(Kuiper et al 1998 Hung et al 2010 Pleadin et al 2010) นอกจากนสารกลมดงกลาวยงมความคงทนตอความรอน จากผลการศกษาของสดชฎา(2548) ทกลาววาความรอนทอณหภม 70-200 องศาเซลเซยส ไมสามารถทาลายสารทตกคางในเนอสกรไดหมด ทผานมามรายงานผปวยอาหารเปนพษทประเทศสเปนโดยผปวยจะมอาการกระวนกระวาย กลามเนอเกรง ตวสน หวใจเตนเรว และเจบปวดกลามเนอ ปวดศรษะ 15 นาท ถง 6 ชวโมง และมอาการ คงอย 90 นาท ถง 6 วน หลงจากบรโภคอาหารทมการปนเปอนสารกลมเบตาอะโกนสตชนด clenbuterol (Pulce et al 1991 Salleras et al 1995) ดงนนในหลายประเทศ เชน กลมสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย ฮองกง และสงคโปร ไดกาหนดใหสารกลมเบตาอะโกนสตเปนสารอนตราย หามนามาใชในสตวทเลยงเพอการบรโภค ในประเทศไทยนนกระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงสาธารณสขไดรวมมอตอตานการใชสารเรงเนอแดงอยางตอเนอง มการแกไขปญหาดวยการควบคมและตรวจสอบการนาเขาสารกลมเบตาอะโกนสต โดยในป 2538 กระทรวงพาณชยออกประกาศใหมการขออนญาตนาเอาสาร clenbuterol เขามาในราชอาณาจกรโดยตองไดรบการรบรองจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข และป 2545 ออกประกาศเรองการนาสาร albuterol หรอ salbutamol เปนสนคาทตองขออนญาตนาเขามาในราชอาณาจกร นอกจากนกระทรวงเกษตรและสหกรณยงดาเนนการควบคมและตรวจสอบการนาสารกลมเบตาอะโกนสตมาผสมอาหารสตว ณ โรงงานอาหารสตว โดยอาศยตามพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหารสตว พศ 2525 ออกประกาศหามนาเขาอาหารสตวทกประเภททมสารเคมกลมเบตาอะโกนสตเปนสวนผสมและหามใชสารเคมกลมดงกลาว ทกชนดเปนวตถทเตมในอาหารสตวทผลตเพอขาย ในขณะเดยวกนกรมปศสตวซงไดรบมอบหมายจากกระทรวงเกษตรและสหกรณใหดาเนนการในโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต ไดจดทาโครงการความปลอดภยดานอาหาร(food safety) เพอใหสนคาปศสตวมคณภาพ ปลอดภยจากเชอโรคและสารตกคางอยางครบวงจรตงแตฟารมเลยงสตวจนถงผบรโภค ซงโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงนเปนสวนหนงของโครงการความปลอดภยดานอาหาร มการดาเนนการในดานการควบคมและตรวจสอบการลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ขนทะเบยนและรบรองมาตรฐานฟารมเลยงสกร เกบตวอยางอาหารสตว นา ยา และปสสาวะของสกรทเลยงภายในฟารมและทนาเขาโรงฆาสตว เพอตรวจสอบการปนเปอนของสารกลมเบตาอะโกนสต

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก เปนหนวยงานในสวนภมภาคของกรมปศสตว ทรบผดชอบดานการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรในพนทภาคตะวนตก โดยไดดาเนนการตามนโยบายกรมปศสตวตงแตป 2546 การศกษาในครงนมวตถประสงคเพอวเคราะหแนวโนมการใชสารกลมเบตาอะโก

11 11

นสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก และเปนขอมล ในการกาหนดแนวทางในการตดตามควบคมการใชสารดงกลาวเพอใหไดเนอสกรทปลอดภยจากสารตกคางตงแตระดบฟารมจนถงผบรโภค

อปกรณและวธการ

ตวอยาง เกบตวอยางปสสาวะสกรจากฟารมในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร เพชรบร

สมทรสงคราม และสมทรสาคร จานวน 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว ในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร จานวน 703 ตวอยาง โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดแตละแหง สงตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ระหวางเดอนมกราคม 2550ndashธนวาคม 2552 วธการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร

ทาการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร ดวยวธ competitive enzyme immunoassay (EIA) โดยใชชดทดสอบสาเรจรป szlig-AGONISTndashEIA FAST (Euro Proxima The Netherlands) วธการตามขนตอนทแนะนาโดยบรษทผผลต ชดทดสอบน coat ดวยsheep antibodies to rabbit IgG สวนปฏกรยาการทดสอบอาศยหลกการท salbutamol หรอ clenbuterol ในตวอยางปสสาวะสกร และEnzyme labelled salbutamol แยงจบตว (binding) กบแอนตบอดจาเพาะตอ salbutamol หรอ clenbuterol (rabbit anti-salbutamol และ rabbit anti-clenbuterol) ทจบกบ sheep antibodies to rabbit IgG บนพนผว microplate วดคาการดดกลนแสง (optical density OD) ดวยเครอง Micro ELISA Reader ทความยาวคลน 450 นาโนเมตร และแปรผลโดยคานวณคา maximal absorbance (Bmax) ดงน

Bmax = 100(standard or sample OD divide zero standard OD) หาคาความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางจาก Calibration curve ซง plot ระหวาง Bmax

กบคาความเขมขนของ standard หากมความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางสงกวา 1 ppb ถอวาตวอยางนนใหผลบวก ซงสงตรวจยนยนหาชนดสารตอไปดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer- Mass Spectrometer(LC-MSMS) ทสานกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว กรมปศสตว

ผล

ผลการตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆา โดยวธ EIA ระหวางเดอนมกราคม 2550 ถงธนวาคม 2552 ใหผลบวก 1073 (234221832) โดยป 2550 ใหผลบวก 356 (2767748) และป 2551 ใหผลบวกเพมขน คดเปน 1555 (11697519) ในขณะทป 2552 ใหผลบวกลดลงเปน 1366 (8976565) ปรมาณสารกลมเบตาอะโกนสตในชวงความเขมขน 11ndash20 ppb ใหผลบวกมากทสด คดเปน 5124 (12002342) ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 (5632342) และมจานวนทใหผลบวกเพมมากขนในแตละป (ตารางท 1)

การตรวจปสสาวะสกรจากฟารมในพนท 7 จงหวด ใหผลบวก 1087 (229621129) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash148438 ppb เฉลย 137plusmn1690 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 1731 (8795078) ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ 1033 (4364221) ความเขมขน เฉลย 138plusmn2448 ppb และราชบร 1017 (8127986) ความเขมขน เฉลย 086plusmn50 ppb สวนใหญพบตวอยางใหผลบวกมากทสดในป 2551 และลดลงในป 2552 ยกเวนสมทรสงครามมตวอยางใหผลบวกเพมมากขน (ตารางท 2)

12 12

การตรวจปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ไดแก ราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบร ใหผลบวก 654 (46703) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash1498 ppb เฉลย 063plusmn147 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 5517 (1629) ความเขมขนของสาร เฉลย 269 plusmn 450 ppb (ตารางท 3)

ผลการสมตรวจปสสาวะทใหผลบวกดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง ใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LC-MSMS 7592 (82108) ชวงความเขมขน 11ndash20 21ndash30 และ 31ndash49 ppb ใหผลบวก 3529 (1234) 400 (25) และ 8333 (56) ตามลาดบ ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยาง ใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ผลการตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) โดยมความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb ในขณะเดยวกนพบมการใชสาร salbutamol รวมกบ ractopamine และ salbutamol รวมกบ zilpaterol ความเขมขนสงสดของ ractopamine และ zilpaterol ทพบเทากบ 908 และ 235 ppb (ตารางท 4)

ตารางท 1 จานวนตวอยางทตรวจพบสารเบตาอะโกนสทในตวอยางปสสาวะสกร ป 2550ndash2552

จานวนบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

จานวนตวอยางบวกแตละชวงความเขมขน(ppb) (เปอรเซนต) ป

ฟารม โรงฆา

รวม (เปอรเซนต)

แหลงทมา 11ndash20 21ndash30 31ndash49 ge50 2687400 8348 2767748 ฟารม 136 43 28 61

2550 (362) (230) (356) โรงฆา 4 1 1 2

11397291 30228 11697519 ฟารม 660 188 94 197 2551

(1562) (1316) (1555) โรงฆา 15 6 1 8 8896438 8127 8976565 ฟารม 382 122 91 294

2552 (1381) (630) (1366) โรงฆา 3 1 3 1

รวม 229621129

(1087) 46703 (654)

234221832 (1073)

รวม 1200 (5124)

361 (1541)

218 (931)

563 (2404)

ตารางท 2 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารม ในพนท 7 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต) ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552 รวม

(เปอรเซนต) พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 1123222

(347) 4602843

(1618) 2401921

(1249) 8127986

(1017) 001ndash22155 086plusmn50

นครปฐม 1271694

(749) 2821253

(2251) 4702131

(2206) 8795078

(1731) 001ndash105580 288plusmn2528

ประจวบครขนธ 201142

(175) 3001928

(1556) 1161151

(1008) 4364221

(1033) 001ndash148438 138plusmn2448

กาญจนบร 3285 (105)

25366 (683)

16269 (595)

46920 (500)

001ndash1254 050plusmn103

เพชรบร 6717 (084)

45511 (881)

29651 (445)

801879 (426)

002ndash1266 039plusmn057

สมทรสงคราม 0190 (000)

7194 (361)

14135 (1037)

21519 (405)

001ndash143 041plusmn026

สมทรสาคร 0150 (000)

20196 (1020)

4180 (222)

24526 (456)

001ndash369 039plusmn037

รวม 2687400

(362) 11397291

(1562) 8896438

(1381) 229621129

(1087) 001ndash148438 137plusmn1690

13 13

ตารางท 3 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552

รวม (เปอรเซนต)

พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 022 (000)

218 (1111)

04 244 (455) 011ndash139 104plusmn030

นครปฐม ndash 1326 (5000)

33 (10000)

1629 (5517) 011ndash1388 269plusmn450

ประจวบครขนธ 4122 (328)

524 (1546)

339 (769)

12185 (649) 003ndash1498 056plusmn125

กาญจนบร 4204 (196)

10160 (625)

281 (247)

16445 (360) 001ndash726 046plusmn047

รวม 8348 (230)

30228 (1316)

8127 (630)

46703 (654) 001ndash1498 063plusmn147

ตารางท 4 เปรยบเทยบผลการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในตวอยางปสสาวะสกรดวยวธ EIA กบ LC-MSMS

ผลการทดสอบ วธ EIA วธ LCndashMSMS

จานวนตวอยางและชนดสารกลมเบตาอะโกนสตทพบ (ความเขมขน ppb)

ระดบความเขมขน(ppb) จานวนตวอยาง

ใหผลบวก ใหผลบวก

(เปอรเซนต) salbutamol

ractopamine salbutamol amp

ractopamine salbutamol amp zilpaterol

11ndash20 34

12 (3529)

9 (014ndash443)

3 (033ndash086)

1 (11)

1 (5300)

21ndash30 5

2 (4000)

2 (057ndash176)

0 0 0

31ndash49 6

5 (8333)

5 (037ndash1225)

0 0 1 (23500)

ge 5 63

63 (100)

61 (014ndash2230)

2 (120ndash142)

6 (016ndash908)

0

รวม 108

82 (7592)

77 (9390)

5 (610)

7 (853)

2 (244)

( ) ความเขมขนของสาร ractopamine ( ) ความเขมขนของสาร zilpaterol

สรปและวจารณ การวเคราะหหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก ระหวางป

2550ndash2552 จากตวอยางทงหมด 21832 ตวอยาง ใหผลบวกตอการทดสอบดวยวธ EIA คดเปน 1073 มากกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในพนทภาคตะวนตกชวงป 2546ndash2549 พบวาใหผลบวกเพยง 206 แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการฝาฝนลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกรอยางตอเนองและมจานวนทเพมมากขน การศกษาครงนพบวาป 2550 ใหผลบวกเพยง 356 ขณะทป 2551 ใหผลบวกเพมขนมากถง 1555 และมแนวโนมลดลงในป 2552 แตยงสงถง 1366 โดยปสสาวะทพบสารเบตาอะโกนสตชวงความเขมขนระหวาง 11ndash49 ppb ใหผลบวกคดเปน 7596 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 ตางจากทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาและรายงานวาปสสาวะทมระดบความเขมขนของสารตงแต 1ndash5 ppb ใหผลบวก 5351 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวกมากถง 4649 14 14

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

Wastewater Quality from Pig Farms in Western Thailand during 2008 - 2010

Pirom Nontasorn1 Sirilux Saihong1

1Veterinary Research and Development Center(Western Region) PO Box 18 Chombung Ratchaburi 70150 Corresponding author Tel 0-3222-8419 Fax 0-3222-8379 e-mail piromfegmailcom

Abstract

From January 2008 - December 2010 Veterinary Research and Development Center (Western Region) analyzed eight hundred and four samples collected from the last deep well from pig farms in western part of Thailand Samples were analyzed for water effluent standard parameter as follows pH BOD COD SS and TKN in order to assess the water quality using the waste water standard value described by Pollution Control Department Percentage of samples from all scale farm that passed the standard range were as follows pH (969 ) COD (619) SS (662) TKN (638) and BOD (424) The highest percentage of samples that passed the standard range was collected from Phetchaburi Province (477 ) and the lowest percentage was collected from Prachuapkhirikhan Province (120 ) Small scale farm passed the standard level more than those from medium and big scale farm Average parameter that passed standard level was only pH According to values of parameters that showed below standard level farm owners and livestock officers need to cooperate for improved waste water quality from pig farms

Keywords wastewater quality pig farms Western Thailand pH BOD COD TKN SS Technical Paper No 54(2)-0115-084

บทนา ปจจบนการเลยงสตวในประเทศไทยมการขยายตวอยางมากโดยเฉพาะสกรเปนสตวทนยมเลยงเพอบรโภค

ภายในประเทศและเปนสนคาปศสตวสงออกทสาคญ ในพนทภาคตะวนตกของประเทศไทยเปนพนททมการเลยงสกรหนาแนนทสดของประเทศ มจานวนสกรมากถง 2390371 ตว หรอคดเปนรอยละ 286 ของประเทศ (ศนยสารสนเทศ กรมปศสตว 2553) จงหวดทมการเลยงสกรสงเปนอนดบหนงของประเทศคอจงหวดราชบร มจานวน 1572524 ตว รองลงมาคอนครปฐม จานวน 576912 ตว รปแบบการเลยงแบงเปนฟารมขนาดใหญ กลาง และเลก นบตามจานวนการเลยงหรอหนวยปศสตว โดยฟารมขนาดใหญหรอฟารมประเภท ก มการเลยงสกรมากกวา 5000 ตว ฟารมขนาดกลางหรอฟารมประเภท ข มจานวนสกรตงแต 500ndash5000 ตว และฟารมขนาดเลกหรอฟารมประเภท ค มการเลยงสกรตงแต 50ndashนอยกวา 500 ตว (กระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ก กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 2548 กรมควบคมมลพษ 2553 ข) ทงนการเลยงสกรโดยทวไปประกอบดวยกระบวนการจดการตางๆ ทงดานพอแมพนธ อาหาร โรงเรอน รวมถงการสขาภบาลตองด เพอใหสตวอยอยางสบาย ปลอดภยจากเชอโรคตางๆ การทาคอกใหสะอาดและการจดการของเสยเปนสงสาคญ โดยของเสยหลกทเกดจากฟารมสกร แบงเปน 2 สวน ไดแก สวนทเปนมลสกรและเศษอาหารทตกคางในคอก อกสวนหนงเกดจากการลางคอกดวยนา และปสสาวะสกรซงจะกลายเปนนาเสย(กรมควบคมมลพษ 2554) หากเจาของฟารมมองขามเรองการจดการของเสยเนองจากตองใชเงนลงทนจานวนมาก ดงนนของเสยตางๆ รวมถงกาซชวภาพทเกดจากการทของเสยถกหมก

2 2

และถกยอยสลายโดยจลนทรย เชน กาซมเทน(CH4) ซงเปนกาซเรอนกระจกทสงผลกระทบตอสภาพอากาศและบรรยากาศของโลก (ElndashFadel and Massoud 2001 Su et al 2003) กาซแอมโมเนย(NH3) เปนกาซมพษทาใหเกดการระคายเคองและมผลตอระบบทางเดนหายใจ(Crook et al 1991 Larsson et al 2004 Sunblade et al 2004) รวมทงไฮโดรเจนซลไฟด(H2S) หรอกาซไขเนาททาใหเกดกลนเหมน(Latos et al 2010 สถานเทคโนโลยกาซชวภาพ 2554) จะถกปลอยออกมาสภายนอกฟารมโดยขาดการควบคม สงผลกระทบทาใหเกดมลภาวะตอสงแวดลอมและชมชนใกลเคยง ซงกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม (2544 ข) เลงเหนความสาคญของปญหามลภาวะดานสงแวดลอมทเกดจากการเลยงสกร จงไดกาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะ ตองถกควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม โดยนาเสยจากฟารมสกรทระบายออกภายนอกฟารมหรอออกสสงแวดลอม ตองผานเกณฑมาตรฐานตามพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวด-ลอมแหงชาต พศ 2535 และใหเปนไปตามกาหนดมาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากแหลงกาเนดมลพษประเภทการเลยงสกร ตามประกาศกระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม (2544 ก) ซงปจจบนเปนภารกจของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม(2548) และยงคงกาหนดมาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากแหลง กาเนดมลพษประเภทการเลยงสกรเชนเดม โดยกาหนดดชนชวดคณภาพนาเสยดงน คาความเปนกรดดาง(pH) มคามาตรฐานอยระหวาง 55ndash9 โดยทวไปสงมชวตหรอจลนทรย ในระบบบาบดนาเสยสามารถเจรญเตบโตไดดในสภาวะเปนกลางทมคา pH ประมาณ 6ndash8 คา Biochemical Oxygen Demand(BOD) เปนคาวดความสกปรกของนาบอกถงปรมาณออกซเจนทจลนทรยใชยอยสลายสารอนทรยทางชววทยาใหกลายเปนคารบอนไดออกไซดและนา หากคา BOD สงแสดงวานามความสกปรกสงหรอมสารอนทรยในนามากทาใหความตองการใชออกซเจนในการยอยสลายสารอนทรยมาก โดยคา BOD มาตรฐานของฟารมขนาดใหญตองมคาไมเกน 60 mgL ฟารมขนาดกลางและเลกตองมคาไมเกน 100 mgL คา Chemical Oxygen Demand(COD) เปนคาความตองการออกซเจนทใชในการออกซไดซสารอนทรยทงหมดในนาดวยกระบวนการทางเคม โดยทวไปคา COD จะสงกวาหรอเทากบคา BOD เนองจากคา COD จะแสดงถงปรมาณสารอนทรยทงหมดในนาทงทจลนทรยสลายไดและไมได โดยคา COD มาตรฐานของฟารมขนาดใหญตองมคาไมเกน 300 mgL ฟารมขนาดกลางและเลกตองมคาไมเกน 400 mgL คา Total Kjeldahl Nitrogen(TKN) แสดงถงปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนอยในนา ซงเปนผลรวมของไนโตรเจนอนทรย(organic nitrogen) และแอมโมเนยไนโตรเจน(ammonia nitrogen) ถาคา TKN มคาสง จะทาใหพชนามการเจรญเตบโตมากเกนไปสงผลใหปรมาณออกซเจนละลายในนาลดลง โดยคา TKN มาตรฐานของฟารมขนาดใหญตองมคาไมเกน 120 mgL ฟารมขนาดกลางและเลกตองมคาไมเกน 200 mgL คา Suspended Solid(SS) แสดงถงปรมาณสงเจอปนของของแขงทไมละลายนา ซงแขวนลอยอยในนา อาจเปนสารอนทรยหรอสารอนนทรยกได หากมคาสงแหลงนาจะมความขนมากโดยคา SS มาตรฐานของฟารมขนาดใหญตองมคาไมเกน 150 mgL ฟารมขนาดกลางและเลกตองมคาไมเกน 200 mgL (กรมควบคมมลพษ 2546 กรมควบคมมลพษ 2553 ก และ ข) ดชนคณภาพนาตามทกาหนดมาตรฐานน สามารถตรวจวดและวเคราะหไดทางหองปฏบตการเพอใชบงชถงคณภาพของนาเสย การศกษาครงน มวตถประสงคเพอประเมนคณภาพนาเสยจากจดรวมนาเสยบอสดทาย กอนระบายออกภายนอกฟารมสกร เปนขอมลใหผเกยวของ เชน กรมปศสตว กรมควบคมมลพษ บคลากรในพนท นาไปใชเปนแนวทางในการปรบปรงการจดการนาเสยในฟารมสกร เพอควบคมมลพษทเกดจากฟารมปศสตวและเฝาระวงรกษาสงแวดลอม

อปกรณและวธการ ตวอยาง

ทาการศกษาคณภาพนาเสย จากตวอยางนาเสยทสงตรวจทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ไดแกจงหวด กาญจนบร นครปฐม ราชบร เพชรบร ประจวบครขนธ สมทรสงคราม และสมทรสาคร รวมจานวน 804 ตวอยาง ในระหวางเดอนมกราคม 2551ndash ธนวาคม 2553 จากฟารมสกรขนาดเลก กลาง และใหญ จานวน 284 400 120 ตวอยางตามลาดบ โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวแตละจงหวดเปนผเกบตวอยาง

3 3

วธการเกบตวอยาง ดาเนนการตามวธของกรมควบคมมลพษ(2546) มวธการโดยยอดงน เกบตวอยางจากจดระบายนาทงออกส

สงแวดลอมหรอภายนอกฟารมแบบจวง (grab sampling) จานวน 2 ขวด โดยขวดท 1 สาหรบตรวจวดคา COD และ TKN เกบตวอยางนาเสยปรมาณ 3 ใน 4 สวนใสขวดชนด High Density Polyethylene (HDPE) ขนาด 1000 มลลลตร เตมกรดซลฟรกเขมขน(H2SO4) ปรมาณ 2 มลลลตร เพอรกษาสภาพตวอยาง ขวดท 2 เพอตรวจวดคา pH BOD และ TSS โดยเกบตวอยางนาเสยเตมขวด Polyethylene ขนาด 1000 มลลลตร เกบรกษาสภาพตวอยางและปองกนแสงสวางในกลองนาแขงทอณหภม 4 0C สงตรวจวเคราะหคณภาพทหองปฏบตการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสย ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก จงหวดราชบร ภายใน 24 ชวโมง

วธวเคราะหตวอยาง ดาเนนการตามวธมาตรฐาน Standard Methods for the Examination of water and Wastewater

(AHPA et al 2005) โดยทดสอบคามาตรฐานนาเสยจากฟารมสกร จานวน 5 คาไดแก pH BOD COD TKN และ SS ดงน คา pH วดตวอยางนาเสยดวยเครองวด pH(pH meter) คา BOD วดคาออกซเจนละลายนา(dissolved oxygen DO) ทอณหภม 20 0C ดวยเครอง dissolved oxygen meter(DOndashmeter) 2 ครงคอในวนแรกและในวนท 5 คานวณคา BOD จากผลตางของคา DO ในวนแรกกบคา DO ในวนท 5 คา COD ใชวธการยอยดวยโปตสเซยมไดโครเมต(potassium dichromate digestion) แบบ Closed Reflux โดยยอยตวอยางดวยสารละลายผสมของ K2Cr2O7 HgSO4 Ag2SO4 และ H2SO4 ทอณหภม 150 0C เปนเวลา 2 ชวโมง แลวนาไปไทเทรตดวยสารละลายมาตรฐาน ferrous ammonium sulfate โดยใชสารละลาย Ferroin เปนอนดเคเตอร คา TKN ใชวธเจลดาหล (Kjeldahl) โดยยอยตวอยางดวยคอปเปอร(II)ซลเฟต(CuSO4) และกรดซลฟรกเขมขน(H2SO4) ทอณหภมประมาณ 360 ndash 370 0C แลวนาไปกลน โดยใชสารละลายกรดบอรก(H3BO3) จบกาซแอมโมเนย(NH3) ทไดจากการกลน นาสารละลายแอมโมเนยทไดไปไทเทรตดวยสารละลายมาตรฐานซลฟรก โดยใชอนดเคเตอรผสมระหวาง methyl red และ methyl blue และคา SS ใชวธการกรองผานกระดาษกรองใยแกว(glass fiber filter disc) อบใหแหงทอณหภม 103ndash105 0C แลวชงหานาหนกตะกอนบนกระดาษกรองเทยบกบปรมาตรของตวอยางทใชกรอง จากนนนาขอมลทไดจากการทดสอบคณภาพนาเสย มาวเคราะหโดยเทยบกบเกณฑมาตรฐานของกรมควบคมมลพษ (2553 ข) พรอมทงหาคาเฉลย และคาเบยงเบนมาตรฐานของขอมลทงหมด

ผลการทดสอบ

ผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในพนทภาคตะวนตก ระหวางป 2551ndash2553 พบวาฟารมขนาดเลกมจานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐานมากทสด คดเปน 359ndash421 รองลงมาเปนฟารมขนาดกลาง 266ndash300 และฟารมขนาดใหญ 154ndash308 ตามลาดบ ภาพรวมดชนคณภาพนาทผานเกณฑมาตรฐานมากทสดคอคา pH(969) ในขณะทคา BOD ผานเกณฑนอยทสด (422) ฟารมขนาดใหญมเปอรเซนตดชนคณภาพนาคา BOD และ COD ทผานเกณฑมาตรฐานนอยกวา ฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง(ตารางท 1)

จงหวดประจวบครขนธมจานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐานนอยทสด คดเปน 120 รองลงมาคอกาญจนบร 158 คาดชนคณภาพนาททาใหจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานนอย ไดแก คา BOD COD และ TKN ในขณะทจงหวดเพชรบรมตวอยางทผานเกณฑมากทสด คดเปน 477 ดชนคณภาพนาโดยรวมผานเกณฑมาตรฐานคอนขางสงในทกคา(ตารางท 2)

ผลการวดคาดชนคณภาพนาเสยแตละคาในฟารมขนาดเลก กลางและใหญ พบวาคา pH อยในเกณฑมาตร- ฐานทงหมดเฉลย 75+08 77+06 และ 80+07 ตามลาดบ โดยอยในเกณฑมาตรฐานทกาหนดไว 55ndash9 ในขณะทคาเฉลย BOD COD TKN และ SS ไมผานเกณฑมาตรฐาน ยกเวนคาเฉลย TKN ของฟารมขนาดเลก (ตารางท 3)

4 4

ตารางท 1 ผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกร ป 2551 ndash 2553

จานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐาน ป

ขนาดฟารม

จานวนตวอยาง pH BOD COD TKN SS ผานเกณฑ

เลก 76 73(961) 44(579) 43(566) 64((842) 54(711) 32(421) กลาง 79 77(975) 33(418) 39(494) 48(608) 50(633) 21(266) 2551 ใหญ 13 12(923) 5(385) 5(385) 9(692) 9(692) 4(308) เลก 39 38(974) 15(385) 21(538) 25(641) 27(692) 14(359) กลาง 70 67(957) 27(386) 43(614) 46(657) 47(671) 21(300) 2552 ใหญ 39 35(897) 6(154) 17(436) 18(462) 29(744) 6(154) เลก 169 166(982) 79(467) 126(746) 122(722) 115(680) 63(373) กลาง 251 247(984) 108(430) 164(653) 146(582) 163(649) 70(279) 2553 ใหญ 68 64(941) 24(353) 40(588) 35(515) 38(559) 15(221)

รวม 804 779(969) 341(424) 498(619) 513(638) 532(662) 246(306) หมายเหต จานวนตวอยางทผานเกณฑ(เปอรเซนต)

ตวอยางทมคา pH BOD COD TKN และ SS ทกคาผานเกณฑมาตรฐาน

ตารางท 2 ผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกรของจงหวดตาง ๆ

จานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐาน จงหวด

จานวนตวอยาง pH BOD COD TKN SS ผานเกณฑ

กาญจนบร 120 118(983) 29(242) 47(392) 47(392) 63(525) 19(158) นครปฐม 199 195(980) 107(538) 157(789) 146(734) 150(754) 81(407)

ประจวบครขนธ 100 97(970) 17(170) 36(360) 47(470) 43(430) 12(120) เพชรบร 128 126(984) 82(641) 106(828) 109(852) 96(750) 61(477) ราชบร 177 166(938) 59(333) 97(548) 98(554) 122(689) 37(209)

สมทรสงคราม 32 29(906) 22(688) 22(688) 25(781) 22(688) 14(438) สมทรสาคร 48 48(100) 25(521) 33(688) 41(854) 36(750) 22(458)

ตารางท 3 พสยและคาเฉลยผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกรเทยบกบเกณฑมาตรฐาน

ฟารมขนาดเลก ฟารมขนาดกลาง ฟารมขนาดใหญ ดชนคณภาพ

นา พสย

คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

พสย คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

พสย คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

pH 212-935 75plusmn08 55-9 626-975 77plusmn 06 55-9 538-1029 80plusmn07 55-9

BOD 1-2494 2415 plusmn3465

le100 mgL

1-5464 3069 plusmn5534

le100 mgL

9-1471 1787 plusmn2104

le60 mgL

COD 1-8239 5519

plusmn10150 le400 mgL

10-17120

7169 plusmn14463

le400 mgL

10-6828 4720 plusmn7899

le300 mgL

TKN 1-7380 1934plusmn5051 le200 mgL

1-1965 2142 plusmn2392

le200 mgL

1-930 1782 plusmn1955

le120 mgL

SS 1-3420 2534plusmn4506 le200 mgL

1-15000 4126

plusmn11657 le200 mgL

3-12100 2667

plusmn11254 le150 mgL

5 5

สรปและวจารณ

การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในพนทภาคตะวนตก ชวงป 2551ndash2553 พบวาฟารมสกรขนาดเลกมจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคดเปนเปอรเซนตสงกวาฟารมขนาดกลางและขนาดใหญ โดยป 2551 มจานวนผานเกณฑมาตรฐานมากสด คดเปน 421 ขณะทฟารมขนาดใหญผานเกณฑมาตรฐานนอยทสดในป 2552 เพยง 154 สอดคลองกบการศกษาของบญเชด และจารส (2552) ซงรายงานวาฟารมสกรรายยอยทมสกรนอยกวา 50 ตว มจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานสงสด รองลงมาคอฟารมทมจานวนสกรระหวาง 50 ถงนอยกวา 500 ตว โดยขนาดของฟารมทใหญขนเปนปจจยหลกททาใหนาทงจากฟารมสกรในจงหวดพะเยาททาการศกษามคณภาพตาลง แตกตางจากการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ซงศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกนพบวาฟารมขนาดเลกมตวอยางผานเกณฑมาตรฐานนอยกวาฟารมขนาดกลางและขนาดใหญ ภาพรวมการศกษาครงนพบวา ในแตละป ฟารมแตละขนาด มเปอรเซนตจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคอนขางตา แนวโนมเพมขนหรอลดลงไมแตกตางกนมาก แสดงใหเหนวาการจดการดานระบบบาบดนาเสยของฟารมสกรสวนใหญ ไมสามารถบาบดนาเสยไดตามเกณฑมาตรฐาน ประเมนไดวาระบบบาบดนาเสยภายในฟารมยงคงใชรปแบบเดมๆ หรอไมไดรบการปรบปรงและพฒนาใหดขน สอดคลองกบการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ทรายงานวาผลการตรวจคณภาพนาเสยสวนใหญไมผานเกณฑมาตรฐาน

คาดชนคณภาพนาเสยทมเปอรเซนตตวอยางผานเกณฑมาตรฐานมากทสดคอคา pH คดเปน 969 สอดคลองกบการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) และบญเชดและจารส (2552) จากการศกษาครงนพบวาคา pH ของฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ เฉลย 75+08 77+06 และ 80+07 ตามลาดบ เทยบกบเกณฑมาตรฐานท 55ndash9 จะเหนวาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในชวงเวลา ทศกษามคา pH เฉลยคอนขางเปนกลางซงเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของสงมชวต และมคณสมบตเหมาะสาหรบการบาบดนาเสยทตองการใชสารเคมซงคาความเปนกรดดางในระดบนจะทาใหสารเคมทางาน ไดอยางมประสทธภาพ อยางไรกตามผลการศกษาพบวานาเสยจากฟารมขนาดเลกบางฟารมมคาความเปนกรดสงวดคา pH ได 212 ซงเปนขอมลสวนหนงทเจาหนาททเกยวของควรเขาไปดแลใหคาแนะนา หรอหาแนวทางแกไขใหแกเกษตรกร

คา BOD เปนคาทบงบอกถงปรมาณความสกปรกของนาเสย ผานเกณฑมาตรฐานนอยทสด คดเปน 424 ตางจากการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ทรายงานวาดชนคณภาพนาทผานเกณฑมาตรฐานนอยทสดคอคา COD ขณะทบญเชด และจารส (2552) รายงานวาคา TKN ผานเกณฑนอยทสด จงหวดประจวบครขนธ กาญจนบร และราชบร จานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานตา สาเหตหลกมาจากความสกปรกของนา ประเมนไดวามความเสยงทจะเกดปญหาดานมลภาวะและสงแวดลอม ผเกยวของ ควรวเคราะหปญหาและแนวโนมเพอการปองกนและแกไขปญหามลพษทอาจเกดขน การศกษาครงนพบวา คา BOD ในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง ซงกาหนดมาตรฐานไวไมเกน 100 mgL ตรวจวดได เฉลย 2415+3465 และ 3069+5534 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญกาหนดมาตรฐานไมเกน 60 mgL แตตรวจวดได เฉลย 1787+2104 mgL แสดงใหเหนวานาเสยททาการศกษามความสกปรกสงจากปรมาณสารอนทรยทจลนทรยไมสามารถยอยสลายใหนอยลงได อยางไรกตามโดยทวไปปรมาณความสกปรก ซงตรวจวดเปนคา BOD จะขนอยกบพฤตกรรมการทาความสะอาดโรงเรอนและชนดของสกรทเลยง นาเสยจากการเลยงสกรขนจะมความสกปรกมากกวาสกรพอแมพนธ โดยเฉลยจะมคา BOD อยในชวง 1500ndash3000 mgL แตอาจสงถง 7000ndash10000 mgL หากไมทาการเกบกวาดมลสกรออกกอนการฉดลางฟารม ทมการจดการมลสกรทดจะพบคา BOD ตากวา 1000 mgL (กรมควบคมมลพษ 2546) ดงนนหากเปรยบเทยบปรมาณความสกปรกของนาเสยททาการศกษากบคาเฉลยโดยทวไปจะพบวาฟารมสกรใน ภาคตะวนตกสามารถจดการนาเสยไดดในระดบหนง แตยงไมดพอทจะทาใหคณภาพนาเสยผานเกณฑมาตรฐานตามทกาหนดได

คา COD ผานเกณฑมาตรฐาน 619 ปรมาณทวดไดในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง เฉลย 5519+10150 และ 7169+14463 mgL เกณฑมาตรฐานไมเกน 400 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญกาหนดเกณฑ

6 6

มาตรฐานไมเกน 300 mgL ปรมาณวดได เฉลย 4720+7899 mgL พบวาฟารมทกขนาดมปรมาณ COD เฉลยสงเกนมาตรฐานกาหนด แสดงใหเหนวาในนาเสยมสารอนทรยในปรมาณสง สอดคลองกบคา BOD ทวดได โดยทวไปนาเสยจากฟารมสกรมคา COD เฉลย 4000ndash7000 mgL (กรมควบคมมลพษ 2553) ปรมาณเฉลยคา COD ทวดไดจากการศกษาครงนไมสงหากเทยบกบคาเฉลยทวไป อยางไรกตามคาพสยสงสดทตรวจวดไดในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง 8239 และ 17120 mgL ประเมนไดวาฟารมสกรบางฟารมประสบปญหาดานการกาจดสารอนทรยในระบบบาบดนาเสย

TKN เปนคาทแสดงถงปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนในนา ผานเกณฑมาตรฐาน 638 คาไนโตรเจนในนาเสยโดยทวไปมปรมาณ เฉลย 400ndash800 mgL(กรมควบคมมลพษ 2553) ขณะทเกณฑมาตรฐานคา TKN ของฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง กาหนดไมเกน 200 mgL และฟารมขนาดใหญไมเกน 120 mgL จากการศกษาในฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ คา TKN มปรมาณ เฉลย 1934+5051 2142+2392 และ 1782+1955 mgL ตามลาดบ พบวาฟารมขนาดเลกผานเกณฑมาตรฐาน ขณะทฟารมขนาดกลางและขนาดใหญเกนมาตรฐานกาหนดเลกนอย ประเมนไดวาคา TKN ในนาเสย จากการศกษาครงนไมเปนสาเหตหลกทาใหเกดปญหาตอสงแวดลอม ยกเวนฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ บางฟารมทมปรมาณ TKN วดได พสยสงสด 7380 1965 และ 930 mgL อาจประสบปญหาความเปนพษจากแอมโมเนยได เนองจากวงจรของไนโตรเจน(nitrogen cycle) จะเกดจากการทสารประกอบไนโตรเจนจากสารอนทรยทอยในนาเสยผานเขาวงจร ทาใหเกดแอมโมเนยในรปสารละลายแอมโมเนยไอออน(ionized ammonium NH4

+) และแอมโมเนยอสระ(un-ionized ammonium NH3) ซงแอมโมเนยอสระ(NH3) จะมความเปนพษมากกวาแอมโมเนยไอออน(NH4

+) ถง 50 เทา(สชาดา 2546) และเปนอนตรายตอสงมชวตในแหลงนา สงผลกระทบถงมนษยและสงแวดลอม แอมโมเนยทอยในแหลงนาสามารถเกดกระบวนการออกซเดชน(oxidation) เปลยนแปลงรปเปนไนเตรท(NO3) ซงเปนอาหารทสาคญของพชนา ทาใหพชนาพวกสาหราย แพลงกตอน หรอวชพชตางๆ เจรญเตบโตมากเกนไปสงผลใหปรมาณออกซเจนในนาลดลง เรยกปรากฎการณนวายโทรฟเคชน(eutrophication) (Doorn et al 2002 ศลปชยและคณะ 2552)

คา SS ผานเกณฑมาตรฐาน 662 ชบงถงปรมาณของแขงแขวนลอยทไมละลายนา หากมปรมาณมากจะทาใหนามความขนมาก กาหนดเกณฑมาตรฐานของฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง ไมเกน 200 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญ ไมเกน 150 mgL คา SS ทวไปเฉลย 2000ndash4800 mgL (กรมควบคมมลพษ 2553) ปรมาณทวดไดจากการศกษาครงนในฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ เฉลย 2534+4506 4126+11657 และ 2667+11254 mgL ตามลาดบ มากกวาเกณฑกาหนดแตตากวาคาเฉลยทวไปมาก อยางไรกตามพสยสงสดของปรมาณทวดไดจากฟารมขนาดกลางและใหญ 15000 และ 12100 mgL แสดงใหเหนวาระบบบาบดนาเสยบางฟารมไมสามารถกาจดตะกอนหรอของแขงแขวนลอยได

ผลการศกษาครงน พบวาฟารมแตละขนาด มเปอรเซนตจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคอนขางตา ความเปนกรดดางของนาเสยอยในระดบด ดชนคณภาพนาเสยทชบงถงความสกปรกของนา มจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานตา ปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนในนาเสยและของแขงแขวนลอย ทไมละลายนาพบปรมาณสงในบางฟารมซงสามารถกอใหเกดปญหาได ภาพรวมดานการจดการเกยวกบระบบบาบดนาเสยภายในฟารม ประเมนไดวายงคงใชรปแบบเดมๆ ไมไดปรบปรงและพฒนาใหดขน อยางไรกตามหนวยงานทเกยวของควรเอาใจใส เขาไปดแลใหคาแนะนาหรอหาแนวทางแกไขใหกบเกษตรกร เปนการดแลสภาวะแวดลอมของโลกใหดตอไป

ขอเสนอแนะ

1 มลสกรมใชของเสย แตยงมมลคา มลสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพชสามารถจาหนายไดทงแบบสด แบบตากแหง หรอแปรรปเปนปย แปรรปเปนกาซชวภาพ สามารถชวยลดตนทน ในการบาบดนาเสยได ทงยงเพมรายไดอกดวย

7 7

2 นาเสยจากฟารมสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพช หากมการพฒนานาไปใช เปนปยในนาขาว ในไรมนสาปะหลง ในสวนปาลม หรอในพชเศรษฐกจอนๆ กจะมประโยชน ทงผประกอบการทเลยงสกร และเกษตรกรผปลกพชเศรษฐกจ เจาหนาทภาครฐจงมสวนสาคญในการประชาสมพนธ ใหความรและเปนสอกลางของทงสองฝาย 3 การลงทนทาระบบบาบดนาเสย เปนเรองหนกใจสาหรบผประกอบการ เนองดวยเปนการลงทนทไมมผลกาไรเพราะไมไดเพมผลผลตหรอเพมกลไกราคา เพยงแตเปนจตสานกรกษสงแวดลอม ของผประกอบการเองเทานน ดงนนการพจารณาเลอกระบบบาบดใหเหมาะสมกบปรมาณนาเสยในฟารมจงมความสาคญมากทสด ในปจจบนสามารถหาความรไดหลายทาง อกทงกรมปศสตวและกรมควบคมมลพษกมองคความรพรอมและยนดใหคาปรกษาแกผประกอบการทมใจรกษสงแวดลอม

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง และนางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ก ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดมาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากแหลงกาเนดมลพษประเภท การเลยงสกร ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 190-192

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ข ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 193-194

กรมควบคมมลพษ 2546 คมอการเลอกใช การดแลและบารงรกษาระบบบาบดนาเสยฟารมสกรตามแบบมาตรฐานกรมปศสตว กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 2548 ประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองถกควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 122 ตอนท 125ง วนท 29 ธนวาคม 2548 หนา 14-17

กรมควบคมมลพษ 2553 ก คมอการประเมนปรมาณนาเสยและปรมาณมลพษจากฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2553 ข คมอแนวทางการจดการสงแวดลอมฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2554 การจดการมลสกรและนาเสยจากฟารมสกร Available source httpwwwpcdgothinfo_servwater_swinehtml 5 พฤษภาคม 2554

บญเชด อาจองค และจารส เลศศร 2552 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดพะเยา ป 2547ndash2550 รายงานประจาป 2552 สถาบนสขภาพสตวแหงชาต กรงเทพฯ หนา195-196

8 8

สชาดา ยางเอน 2546 การกาจดแอมโมเนยในนาเสยจากตเลยงปลาโดยการกรองดวยหนภเขาไฟ วทยานพนธ ปรญญาโทมหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ

สมนชาต แสงปญญา และวระพฒ เพงพา 2550 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกน วารสารปศสตวเขต 4 11( 24) 74-83

สถานเทคโนโลยกาซชวภาพ 2554 ปญหามลภาวะในฟารมเลยงสตวและการ Available source httpwwwdldgothlslo_loewebfilepollutionhtm 5 พฤษภาคม 2554

ศลปชย มณขตย สขม เราใจ และ อสรยา วฒศลธ 2552 การกาจดแอมโมเนยไนโตรเจน จากนาเสยฟารมสกรและไก ดวยแมงกานสซโอไลต ในแบบจาลองคลองวนเวยน Environment and Natural Resources Journal 7(1) 51-65

ศนยสารสนเทศ กรมปศสตว 2553 ขอมลจานวนปศสตว ป 2553 สถตรายงาน Available source httpwwwdldgothictthindexphpoption=com_contentampview=articleampid=3682553ampcatid=74 2009-11-01-07-43-07 1 มค 2554

APHA AWWA and WEF2005Standard Methods for the Examination of water and Wastewater 21st Edition American Public Health Association Washington DC

Crook B Robertson J F Travers Glass SA Botheroyd E M Lacey J Topping MD 1991 Airborne dust ammonia microorganisms and antigens in pig confinement houses and the respiratory health of exposed farm workers american industrial hygiene association Journal 52(7) 271ndash279

Doorn MRJ Natschkea DF Thorneloeb SA and Southerland J 2002 Development of an emission factor for ammonia emissions from US swine farms based on field tests and application of a mass balance method Atmospheric Environment 36 p 5619ndash5625

El-Fadel M and Massoud M 2001 Methane emissions from wastewater management Environmental pollution 114(2) 177-185

Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy subjects Scand J Work Environ Health 30(4)313ndash321

Latos M Karageorgos P Mpasiakos CH Kalogerakis N and Lazaridis M 2010 Dispersion modeling of odors emitted from pig farms winter-spring measurements Global NEST Journal 12(1) 46-53

SuJJ LiuBY and ChangYC 2003 Emission of greenhouse gas from livestock waste and wastewater treatment in Taiwan Agriculture Ecosystems and Environment 95 p253ndash263

Sundblad BM Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy persons J Work Environ Health 30(4) 313ndash321

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams

9 9

แนวโนมการตรวจพบสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรพนทภาคตะวนตกป 2550-2552

สรลกษณ สายหงษ1 ภรมย นนทะสร1

1ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร 70150 ผเขยนผรบผดชอบ โทร 0-3222-8419 โทรสาร 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

บทคดยอ

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ไดวเคราะหตวอยางปสสาวะสกร จากฟารมสกร 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว 703 ตวอยาง ระหวาง มกราคม 2550 - ธนวาคม 2552 โดยการคดกรองเบองตน ดวยวธ EIA และตรวจหาความเขมขนสารดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) ตรวจพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสต ในป 2550 รอยละ 356 ป 2551 รอยละ 1555 และป 2552 รอยละ 1366 จงหวดนครปฐมพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสตมากทสด จากฟารมสกร รอยละ 1737 และจากโรงฆา รอยละ 5517 จากการสมตวอยาง 108 ตวอยาง เพอตรวจหาสาร Sulbutamol Rectopamine และ Zilpateralr พบถงรอยละ 7592 แสดงใหเหนวา ยงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตในการเลยงสกรในพนทภาคตะวนตก ดงนนเพอความปลอดภยของผบรโภค หนวยงานภาครฐตองใหความรความเขาใจแกเกษตรกร และมมาตรการตรวจตดตามอยางตอเนอง คาสาคญ เบตาอะโกนสต ปสสาวะสกร ภาคตะวนตก EIA LC-MSMS ทะเบยนวชาการเลขท 54(2)-0115-092

Trend Detection of beta-Agonists in Pig Urine in Western Thailand during 2007 - 2009

Sirilux Saihong 1 Pirom Nontasorn 1

1Veterinary Research and Development Center (Western Region) Photaram Ratchaburi 70150 Corresponding author Tel 0-3222-8419 Fax 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

Abstract

During January 2006 - December 2008 Veterinary Research and Development Center (western region) analyzed 21129 urine samples from pig farms and 703 urine samples from pig slaughter houses All samples were screening test for Beta-agonist by EIA and confirmed by Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) We found 356 positive samples in 2006 1555 in 2007 and 1366 in 2008 Both highest percent positive samples of Beta-agonist in pig farms (1737) and pig slaughter house (5517) were found in Nakornpathom province Out of positive samples one hundred and eight samples were selected for confirmed Sulbutamol Rectopamine and Zilpateral Then found 7592 positive The results showed many pig farm owners in western part of Thailand were still using beta-agonist for meat production Thus it is a responsibility of livestock officers to educate farm owners to concern about food safety The surveillance of Beta-agonist in animals feed should be performed

Keywords beta-agonists pig urine Western Thailand EIA LC-MSMS Technical Paper No 54(2)-0115-092

10 10

บทนา

สารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต(beta-agonists) เปนเคมภณฑทผลตขน โดยมวตถประสงคเพอเปนยารกษาโรคหอบหดและขยายหลอดลมในผปวย(อธกา 2552 สวรรณา 2554 Haney and Hancox 2007) สารกลมนมหลายชนด ไดแก salbutamol clenbuterol bromobuterol zilpaterol และ ractopamine เปนตน โดยจดอยในกลมของ adrenaline drug หรอ sympathomimetic amine เชนเดยวกบ adrenaline amphetamine และ ephedrine สามารถออกฤทธกระตนการทางานของหวใจและระบบประสาทสวนกลาง ทาใหเสนเลอดทไปยงผวหนงและ mucous membrane เกดการหดตว หลอดลมขยายใหญ และเสนเลอดทไปกลามเนอลายเกดการขยายตวและสงผลใหเมทะบอลซมของรางกายเกดการเปลยนแปลงโดยการนาเลอดจากอวยวะทไมจาเปนและไมมหนาทในการใชงานในขณะนนมาใชเพอเปนพลงงาน (สวรรณา 2554) ดานการปศสตวพบการลกลอบใชสาร salbutamol และ clenbuterol ผสมในอาหารเลยงสกรเพอการปรบปรงคณภาพซาก ลดปรมาณไขมน และเพมปรมาณเนอแดงในซากใหมากขน (รณชย และคณะ 2545) เพอตอบสนองผบรโภคทตองการเฉพาะหมเนอแดงไขมนตาและผจาหนายสามารถขายไดราคาทสงขน โดยไมคานงถงความปลอดภยของผบรโภคทอาจไดรบอนตรายจากสารตกคางในเนอสตว ซงมผรายงานแสดงใหเหนถงการตรวจพบสารกลมนตกคางในเนอเยอและปสสาวะสกรทเลยงดวยอาหารทผสมสารกลมเบตาอะโกนสต(Kuiper et al 1998 Hung et al 2010 Pleadin et al 2010) นอกจากนสารกลมดงกลาวยงมความคงทนตอความรอน จากผลการศกษาของสดชฎา(2548) ทกลาววาความรอนทอณหภม 70-200 องศาเซลเซยส ไมสามารถทาลายสารทตกคางในเนอสกรไดหมด ทผานมามรายงานผปวยอาหารเปนพษทประเทศสเปนโดยผปวยจะมอาการกระวนกระวาย กลามเนอเกรง ตวสน หวใจเตนเรว และเจบปวดกลามเนอ ปวดศรษะ 15 นาท ถง 6 ชวโมง และมอาการ คงอย 90 นาท ถง 6 วน หลงจากบรโภคอาหารทมการปนเปอนสารกลมเบตาอะโกนสตชนด clenbuterol (Pulce et al 1991 Salleras et al 1995) ดงนนในหลายประเทศ เชน กลมสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย ฮองกง และสงคโปร ไดกาหนดใหสารกลมเบตาอะโกนสตเปนสารอนตราย หามนามาใชในสตวทเลยงเพอการบรโภค ในประเทศไทยนนกระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงสาธารณสขไดรวมมอตอตานการใชสารเรงเนอแดงอยางตอเนอง มการแกไขปญหาดวยการควบคมและตรวจสอบการนาเขาสารกลมเบตาอะโกนสต โดยในป 2538 กระทรวงพาณชยออกประกาศใหมการขออนญาตนาเอาสาร clenbuterol เขามาในราชอาณาจกรโดยตองไดรบการรบรองจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข และป 2545 ออกประกาศเรองการนาสาร albuterol หรอ salbutamol เปนสนคาทตองขออนญาตนาเขามาในราชอาณาจกร นอกจากนกระทรวงเกษตรและสหกรณยงดาเนนการควบคมและตรวจสอบการนาสารกลมเบตาอะโกนสตมาผสมอาหารสตว ณ โรงงานอาหารสตว โดยอาศยตามพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหารสตว พศ 2525 ออกประกาศหามนาเขาอาหารสตวทกประเภททมสารเคมกลมเบตาอะโกนสตเปนสวนผสมและหามใชสารเคมกลมดงกลาว ทกชนดเปนวตถทเตมในอาหารสตวทผลตเพอขาย ในขณะเดยวกนกรมปศสตวซงไดรบมอบหมายจากกระทรวงเกษตรและสหกรณใหดาเนนการในโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต ไดจดทาโครงการความปลอดภยดานอาหาร(food safety) เพอใหสนคาปศสตวมคณภาพ ปลอดภยจากเชอโรคและสารตกคางอยางครบวงจรตงแตฟารมเลยงสตวจนถงผบรโภค ซงโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงนเปนสวนหนงของโครงการความปลอดภยดานอาหาร มการดาเนนการในดานการควบคมและตรวจสอบการลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ขนทะเบยนและรบรองมาตรฐานฟารมเลยงสกร เกบตวอยางอาหารสตว นา ยา และปสสาวะของสกรทเลยงภายในฟารมและทนาเขาโรงฆาสตว เพอตรวจสอบการปนเปอนของสารกลมเบตาอะโกนสต

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก เปนหนวยงานในสวนภมภาคของกรมปศสตว ทรบผดชอบดานการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรในพนทภาคตะวนตก โดยไดดาเนนการตามนโยบายกรมปศสตวตงแตป 2546 การศกษาในครงนมวตถประสงคเพอวเคราะหแนวโนมการใชสารกลมเบตาอะโก

11 11

นสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก และเปนขอมล ในการกาหนดแนวทางในการตดตามควบคมการใชสารดงกลาวเพอใหไดเนอสกรทปลอดภยจากสารตกคางตงแตระดบฟารมจนถงผบรโภค

อปกรณและวธการ

ตวอยาง เกบตวอยางปสสาวะสกรจากฟารมในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร เพชรบร

สมทรสงคราม และสมทรสาคร จานวน 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว ในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร จานวน 703 ตวอยาง โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดแตละแหง สงตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ระหวางเดอนมกราคม 2550ndashธนวาคม 2552 วธการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร

ทาการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร ดวยวธ competitive enzyme immunoassay (EIA) โดยใชชดทดสอบสาเรจรป szlig-AGONISTndashEIA FAST (Euro Proxima The Netherlands) วธการตามขนตอนทแนะนาโดยบรษทผผลต ชดทดสอบน coat ดวยsheep antibodies to rabbit IgG สวนปฏกรยาการทดสอบอาศยหลกการท salbutamol หรอ clenbuterol ในตวอยางปสสาวะสกร และEnzyme labelled salbutamol แยงจบตว (binding) กบแอนตบอดจาเพาะตอ salbutamol หรอ clenbuterol (rabbit anti-salbutamol และ rabbit anti-clenbuterol) ทจบกบ sheep antibodies to rabbit IgG บนพนผว microplate วดคาการดดกลนแสง (optical density OD) ดวยเครอง Micro ELISA Reader ทความยาวคลน 450 นาโนเมตร และแปรผลโดยคานวณคา maximal absorbance (Bmax) ดงน

Bmax = 100(standard or sample OD divide zero standard OD) หาคาความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางจาก Calibration curve ซง plot ระหวาง Bmax

กบคาความเขมขนของ standard หากมความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางสงกวา 1 ppb ถอวาตวอยางนนใหผลบวก ซงสงตรวจยนยนหาชนดสารตอไปดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer- Mass Spectrometer(LC-MSMS) ทสานกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว กรมปศสตว

ผล

ผลการตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆา โดยวธ EIA ระหวางเดอนมกราคม 2550 ถงธนวาคม 2552 ใหผลบวก 1073 (234221832) โดยป 2550 ใหผลบวก 356 (2767748) และป 2551 ใหผลบวกเพมขน คดเปน 1555 (11697519) ในขณะทป 2552 ใหผลบวกลดลงเปน 1366 (8976565) ปรมาณสารกลมเบตาอะโกนสตในชวงความเขมขน 11ndash20 ppb ใหผลบวกมากทสด คดเปน 5124 (12002342) ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 (5632342) และมจานวนทใหผลบวกเพมมากขนในแตละป (ตารางท 1)

การตรวจปสสาวะสกรจากฟารมในพนท 7 จงหวด ใหผลบวก 1087 (229621129) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash148438 ppb เฉลย 137plusmn1690 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 1731 (8795078) ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ 1033 (4364221) ความเขมขน เฉลย 138plusmn2448 ppb และราชบร 1017 (8127986) ความเขมขน เฉลย 086plusmn50 ppb สวนใหญพบตวอยางใหผลบวกมากทสดในป 2551 และลดลงในป 2552 ยกเวนสมทรสงครามมตวอยางใหผลบวกเพมมากขน (ตารางท 2)

12 12

การตรวจปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ไดแก ราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบร ใหผลบวก 654 (46703) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash1498 ppb เฉลย 063plusmn147 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 5517 (1629) ความเขมขนของสาร เฉลย 269 plusmn 450 ppb (ตารางท 3)

ผลการสมตรวจปสสาวะทใหผลบวกดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง ใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LC-MSMS 7592 (82108) ชวงความเขมขน 11ndash20 21ndash30 และ 31ndash49 ppb ใหผลบวก 3529 (1234) 400 (25) และ 8333 (56) ตามลาดบ ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยาง ใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ผลการตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) โดยมความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb ในขณะเดยวกนพบมการใชสาร salbutamol รวมกบ ractopamine และ salbutamol รวมกบ zilpaterol ความเขมขนสงสดของ ractopamine และ zilpaterol ทพบเทากบ 908 และ 235 ppb (ตารางท 4)

ตารางท 1 จานวนตวอยางทตรวจพบสารเบตาอะโกนสทในตวอยางปสสาวะสกร ป 2550ndash2552

จานวนบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

จานวนตวอยางบวกแตละชวงความเขมขน(ppb) (เปอรเซนต) ป

ฟารม โรงฆา

รวม (เปอรเซนต)

แหลงทมา 11ndash20 21ndash30 31ndash49 ge50 2687400 8348 2767748 ฟารม 136 43 28 61

2550 (362) (230) (356) โรงฆา 4 1 1 2

11397291 30228 11697519 ฟารม 660 188 94 197 2551

(1562) (1316) (1555) โรงฆา 15 6 1 8 8896438 8127 8976565 ฟารม 382 122 91 294

2552 (1381) (630) (1366) โรงฆา 3 1 3 1

รวม 229621129

(1087) 46703 (654)

234221832 (1073)

รวม 1200 (5124)

361 (1541)

218 (931)

563 (2404)

ตารางท 2 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารม ในพนท 7 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต) ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552 รวม

(เปอรเซนต) พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 1123222

(347) 4602843

(1618) 2401921

(1249) 8127986

(1017) 001ndash22155 086plusmn50

นครปฐม 1271694

(749) 2821253

(2251) 4702131

(2206) 8795078

(1731) 001ndash105580 288plusmn2528

ประจวบครขนธ 201142

(175) 3001928

(1556) 1161151

(1008) 4364221

(1033) 001ndash148438 138plusmn2448

กาญจนบร 3285 (105)

25366 (683)

16269 (595)

46920 (500)

001ndash1254 050plusmn103

เพชรบร 6717 (084)

45511 (881)

29651 (445)

801879 (426)

002ndash1266 039plusmn057

สมทรสงคราม 0190 (000)

7194 (361)

14135 (1037)

21519 (405)

001ndash143 041plusmn026

สมทรสาคร 0150 (000)

20196 (1020)

4180 (222)

24526 (456)

001ndash369 039plusmn037

รวม 2687400

(362) 11397291

(1562) 8896438

(1381) 229621129

(1087) 001ndash148438 137plusmn1690

13 13

ตารางท 3 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552

รวม (เปอรเซนต)

พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 022 (000)

218 (1111)

04 244 (455) 011ndash139 104plusmn030

นครปฐม ndash 1326 (5000)

33 (10000)

1629 (5517) 011ndash1388 269plusmn450

ประจวบครขนธ 4122 (328)

524 (1546)

339 (769)

12185 (649) 003ndash1498 056plusmn125

กาญจนบร 4204 (196)

10160 (625)

281 (247)

16445 (360) 001ndash726 046plusmn047

รวม 8348 (230)

30228 (1316)

8127 (630)

46703 (654) 001ndash1498 063plusmn147

ตารางท 4 เปรยบเทยบผลการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในตวอยางปสสาวะสกรดวยวธ EIA กบ LC-MSMS

ผลการทดสอบ วธ EIA วธ LCndashMSMS

จานวนตวอยางและชนดสารกลมเบตาอะโกนสตทพบ (ความเขมขน ppb)

ระดบความเขมขน(ppb) จานวนตวอยาง

ใหผลบวก ใหผลบวก

(เปอรเซนต) salbutamol

ractopamine salbutamol amp

ractopamine salbutamol amp zilpaterol

11ndash20 34

12 (3529)

9 (014ndash443)

3 (033ndash086)

1 (11)

1 (5300)

21ndash30 5

2 (4000)

2 (057ndash176)

0 0 0

31ndash49 6

5 (8333)

5 (037ndash1225)

0 0 1 (23500)

ge 5 63

63 (100)

61 (014ndash2230)

2 (120ndash142)

6 (016ndash908)

0

รวม 108

82 (7592)

77 (9390)

5 (610)

7 (853)

2 (244)

( ) ความเขมขนของสาร ractopamine ( ) ความเขมขนของสาร zilpaterol

สรปและวจารณ การวเคราะหหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก ระหวางป

2550ndash2552 จากตวอยางทงหมด 21832 ตวอยาง ใหผลบวกตอการทดสอบดวยวธ EIA คดเปน 1073 มากกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในพนทภาคตะวนตกชวงป 2546ndash2549 พบวาใหผลบวกเพยง 206 แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการฝาฝนลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกรอยางตอเนองและมจานวนทเพมมากขน การศกษาครงนพบวาป 2550 ใหผลบวกเพยง 356 ขณะทป 2551 ใหผลบวกเพมขนมากถง 1555 และมแนวโนมลดลงในป 2552 แตยงสงถง 1366 โดยปสสาวะทพบสารเบตาอะโกนสตชวงความเขมขนระหวาง 11ndash49 ppb ใหผลบวกคดเปน 7596 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 ตางจากทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาและรายงานวาปสสาวะทมระดบความเขมขนของสารตงแต 1ndash5 ppb ใหผลบวก 5351 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวกมากถง 4649 14 14

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

และถกยอยสลายโดยจลนทรย เชน กาซมเทน(CH4) ซงเปนกาซเรอนกระจกทสงผลกระทบตอสภาพอากาศและบรรยากาศของโลก (ElndashFadel and Massoud 2001 Su et al 2003) กาซแอมโมเนย(NH3) เปนกาซมพษทาใหเกดการระคายเคองและมผลตอระบบทางเดนหายใจ(Crook et al 1991 Larsson et al 2004 Sunblade et al 2004) รวมทงไฮโดรเจนซลไฟด(H2S) หรอกาซไขเนาททาใหเกดกลนเหมน(Latos et al 2010 สถานเทคโนโลยกาซชวภาพ 2554) จะถกปลอยออกมาสภายนอกฟารมโดยขาดการควบคม สงผลกระทบทาใหเกดมลภาวะตอสงแวดลอมและชมชนใกลเคยง ซงกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม (2544 ข) เลงเหนความสาคญของปญหามลภาวะดานสงแวดลอมทเกดจากการเลยงสกร จงไดกาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะ ตองถกควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม โดยนาเสยจากฟารมสกรทระบายออกภายนอกฟารมหรอออกสสงแวดลอม ตองผานเกณฑมาตรฐานตามพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวด-ลอมแหงชาต พศ 2535 และใหเปนไปตามกาหนดมาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากแหลงกาเนดมลพษประเภทการเลยงสกร ตามประกาศกระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม (2544 ก) ซงปจจบนเปนภารกจของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม(2548) และยงคงกาหนดมาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากแหลง กาเนดมลพษประเภทการเลยงสกรเชนเดม โดยกาหนดดชนชวดคณภาพนาเสยดงน คาความเปนกรดดาง(pH) มคามาตรฐานอยระหวาง 55ndash9 โดยทวไปสงมชวตหรอจลนทรย ในระบบบาบดนาเสยสามารถเจรญเตบโตไดดในสภาวะเปนกลางทมคา pH ประมาณ 6ndash8 คา Biochemical Oxygen Demand(BOD) เปนคาวดความสกปรกของนาบอกถงปรมาณออกซเจนทจลนทรยใชยอยสลายสารอนทรยทางชววทยาใหกลายเปนคารบอนไดออกไซดและนา หากคา BOD สงแสดงวานามความสกปรกสงหรอมสารอนทรยในนามากทาใหความตองการใชออกซเจนในการยอยสลายสารอนทรยมาก โดยคา BOD มาตรฐานของฟารมขนาดใหญตองมคาไมเกน 60 mgL ฟารมขนาดกลางและเลกตองมคาไมเกน 100 mgL คา Chemical Oxygen Demand(COD) เปนคาความตองการออกซเจนทใชในการออกซไดซสารอนทรยทงหมดในนาดวยกระบวนการทางเคม โดยทวไปคา COD จะสงกวาหรอเทากบคา BOD เนองจากคา COD จะแสดงถงปรมาณสารอนทรยทงหมดในนาทงทจลนทรยสลายไดและไมได โดยคา COD มาตรฐานของฟารมขนาดใหญตองมคาไมเกน 300 mgL ฟารมขนาดกลางและเลกตองมคาไมเกน 400 mgL คา Total Kjeldahl Nitrogen(TKN) แสดงถงปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนอยในนา ซงเปนผลรวมของไนโตรเจนอนทรย(organic nitrogen) และแอมโมเนยไนโตรเจน(ammonia nitrogen) ถาคา TKN มคาสง จะทาใหพชนามการเจรญเตบโตมากเกนไปสงผลใหปรมาณออกซเจนละลายในนาลดลง โดยคา TKN มาตรฐานของฟารมขนาดใหญตองมคาไมเกน 120 mgL ฟารมขนาดกลางและเลกตองมคาไมเกน 200 mgL คา Suspended Solid(SS) แสดงถงปรมาณสงเจอปนของของแขงทไมละลายนา ซงแขวนลอยอยในนา อาจเปนสารอนทรยหรอสารอนนทรยกได หากมคาสงแหลงนาจะมความขนมากโดยคา SS มาตรฐานของฟารมขนาดใหญตองมคาไมเกน 150 mgL ฟารมขนาดกลางและเลกตองมคาไมเกน 200 mgL (กรมควบคมมลพษ 2546 กรมควบคมมลพษ 2553 ก และ ข) ดชนคณภาพนาตามทกาหนดมาตรฐานน สามารถตรวจวดและวเคราะหไดทางหองปฏบตการเพอใชบงชถงคณภาพของนาเสย การศกษาครงน มวตถประสงคเพอประเมนคณภาพนาเสยจากจดรวมนาเสยบอสดทาย กอนระบายออกภายนอกฟารมสกร เปนขอมลใหผเกยวของ เชน กรมปศสตว กรมควบคมมลพษ บคลากรในพนท นาไปใชเปนแนวทางในการปรบปรงการจดการนาเสยในฟารมสกร เพอควบคมมลพษทเกดจากฟารมปศสตวและเฝาระวงรกษาสงแวดลอม

อปกรณและวธการ ตวอยาง

ทาการศกษาคณภาพนาเสย จากตวอยางนาเสยทสงตรวจทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ไดแกจงหวด กาญจนบร นครปฐม ราชบร เพชรบร ประจวบครขนธ สมทรสงคราม และสมทรสาคร รวมจานวน 804 ตวอยาง ในระหวางเดอนมกราคม 2551ndash ธนวาคม 2553 จากฟารมสกรขนาดเลก กลาง และใหญ จานวน 284 400 120 ตวอยางตามลาดบ โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวแตละจงหวดเปนผเกบตวอยาง

3 3

วธการเกบตวอยาง ดาเนนการตามวธของกรมควบคมมลพษ(2546) มวธการโดยยอดงน เกบตวอยางจากจดระบายนาทงออกส

สงแวดลอมหรอภายนอกฟารมแบบจวง (grab sampling) จานวน 2 ขวด โดยขวดท 1 สาหรบตรวจวดคา COD และ TKN เกบตวอยางนาเสยปรมาณ 3 ใน 4 สวนใสขวดชนด High Density Polyethylene (HDPE) ขนาด 1000 มลลลตร เตมกรดซลฟรกเขมขน(H2SO4) ปรมาณ 2 มลลลตร เพอรกษาสภาพตวอยาง ขวดท 2 เพอตรวจวดคา pH BOD และ TSS โดยเกบตวอยางนาเสยเตมขวด Polyethylene ขนาด 1000 มลลลตร เกบรกษาสภาพตวอยางและปองกนแสงสวางในกลองนาแขงทอณหภม 4 0C สงตรวจวเคราะหคณภาพทหองปฏบตการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสย ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก จงหวดราชบร ภายใน 24 ชวโมง

วธวเคราะหตวอยาง ดาเนนการตามวธมาตรฐาน Standard Methods for the Examination of water and Wastewater

(AHPA et al 2005) โดยทดสอบคามาตรฐานนาเสยจากฟารมสกร จานวน 5 คาไดแก pH BOD COD TKN และ SS ดงน คา pH วดตวอยางนาเสยดวยเครองวด pH(pH meter) คา BOD วดคาออกซเจนละลายนา(dissolved oxygen DO) ทอณหภม 20 0C ดวยเครอง dissolved oxygen meter(DOndashmeter) 2 ครงคอในวนแรกและในวนท 5 คานวณคา BOD จากผลตางของคา DO ในวนแรกกบคา DO ในวนท 5 คา COD ใชวธการยอยดวยโปตสเซยมไดโครเมต(potassium dichromate digestion) แบบ Closed Reflux โดยยอยตวอยางดวยสารละลายผสมของ K2Cr2O7 HgSO4 Ag2SO4 และ H2SO4 ทอณหภม 150 0C เปนเวลา 2 ชวโมง แลวนาไปไทเทรตดวยสารละลายมาตรฐาน ferrous ammonium sulfate โดยใชสารละลาย Ferroin เปนอนดเคเตอร คา TKN ใชวธเจลดาหล (Kjeldahl) โดยยอยตวอยางดวยคอปเปอร(II)ซลเฟต(CuSO4) และกรดซลฟรกเขมขน(H2SO4) ทอณหภมประมาณ 360 ndash 370 0C แลวนาไปกลน โดยใชสารละลายกรดบอรก(H3BO3) จบกาซแอมโมเนย(NH3) ทไดจากการกลน นาสารละลายแอมโมเนยทไดไปไทเทรตดวยสารละลายมาตรฐานซลฟรก โดยใชอนดเคเตอรผสมระหวาง methyl red และ methyl blue และคา SS ใชวธการกรองผานกระดาษกรองใยแกว(glass fiber filter disc) อบใหแหงทอณหภม 103ndash105 0C แลวชงหานาหนกตะกอนบนกระดาษกรองเทยบกบปรมาตรของตวอยางทใชกรอง จากนนนาขอมลทไดจากการทดสอบคณภาพนาเสย มาวเคราะหโดยเทยบกบเกณฑมาตรฐานของกรมควบคมมลพษ (2553 ข) พรอมทงหาคาเฉลย และคาเบยงเบนมาตรฐานของขอมลทงหมด

ผลการทดสอบ

ผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในพนทภาคตะวนตก ระหวางป 2551ndash2553 พบวาฟารมขนาดเลกมจานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐานมากทสด คดเปน 359ndash421 รองลงมาเปนฟารมขนาดกลาง 266ndash300 และฟารมขนาดใหญ 154ndash308 ตามลาดบ ภาพรวมดชนคณภาพนาทผานเกณฑมาตรฐานมากทสดคอคา pH(969) ในขณะทคา BOD ผานเกณฑนอยทสด (422) ฟารมขนาดใหญมเปอรเซนตดชนคณภาพนาคา BOD และ COD ทผานเกณฑมาตรฐานนอยกวา ฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง(ตารางท 1)

จงหวดประจวบครขนธมจานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐานนอยทสด คดเปน 120 รองลงมาคอกาญจนบร 158 คาดชนคณภาพนาททาใหจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานนอย ไดแก คา BOD COD และ TKN ในขณะทจงหวดเพชรบรมตวอยางทผานเกณฑมากทสด คดเปน 477 ดชนคณภาพนาโดยรวมผานเกณฑมาตรฐานคอนขางสงในทกคา(ตารางท 2)

ผลการวดคาดชนคณภาพนาเสยแตละคาในฟารมขนาดเลก กลางและใหญ พบวาคา pH อยในเกณฑมาตร- ฐานทงหมดเฉลย 75+08 77+06 และ 80+07 ตามลาดบ โดยอยในเกณฑมาตรฐานทกาหนดไว 55ndash9 ในขณะทคาเฉลย BOD COD TKN และ SS ไมผานเกณฑมาตรฐาน ยกเวนคาเฉลย TKN ของฟารมขนาดเลก (ตารางท 3)

4 4

ตารางท 1 ผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกร ป 2551 ndash 2553

จานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐาน ป

ขนาดฟารม

จานวนตวอยาง pH BOD COD TKN SS ผานเกณฑ

เลก 76 73(961) 44(579) 43(566) 64((842) 54(711) 32(421) กลาง 79 77(975) 33(418) 39(494) 48(608) 50(633) 21(266) 2551 ใหญ 13 12(923) 5(385) 5(385) 9(692) 9(692) 4(308) เลก 39 38(974) 15(385) 21(538) 25(641) 27(692) 14(359) กลาง 70 67(957) 27(386) 43(614) 46(657) 47(671) 21(300) 2552 ใหญ 39 35(897) 6(154) 17(436) 18(462) 29(744) 6(154) เลก 169 166(982) 79(467) 126(746) 122(722) 115(680) 63(373) กลาง 251 247(984) 108(430) 164(653) 146(582) 163(649) 70(279) 2553 ใหญ 68 64(941) 24(353) 40(588) 35(515) 38(559) 15(221)

รวม 804 779(969) 341(424) 498(619) 513(638) 532(662) 246(306) หมายเหต จานวนตวอยางทผานเกณฑ(เปอรเซนต)

ตวอยางทมคา pH BOD COD TKN และ SS ทกคาผานเกณฑมาตรฐาน

ตารางท 2 ผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกรของจงหวดตาง ๆ

จานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐาน จงหวด

จานวนตวอยาง pH BOD COD TKN SS ผานเกณฑ

กาญจนบร 120 118(983) 29(242) 47(392) 47(392) 63(525) 19(158) นครปฐม 199 195(980) 107(538) 157(789) 146(734) 150(754) 81(407)

ประจวบครขนธ 100 97(970) 17(170) 36(360) 47(470) 43(430) 12(120) เพชรบร 128 126(984) 82(641) 106(828) 109(852) 96(750) 61(477) ราชบร 177 166(938) 59(333) 97(548) 98(554) 122(689) 37(209)

สมทรสงคราม 32 29(906) 22(688) 22(688) 25(781) 22(688) 14(438) สมทรสาคร 48 48(100) 25(521) 33(688) 41(854) 36(750) 22(458)

ตารางท 3 พสยและคาเฉลยผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกรเทยบกบเกณฑมาตรฐาน

ฟารมขนาดเลก ฟารมขนาดกลาง ฟารมขนาดใหญ ดชนคณภาพ

นา พสย

คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

พสย คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

พสย คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

pH 212-935 75plusmn08 55-9 626-975 77plusmn 06 55-9 538-1029 80plusmn07 55-9

BOD 1-2494 2415 plusmn3465

le100 mgL

1-5464 3069 plusmn5534

le100 mgL

9-1471 1787 plusmn2104

le60 mgL

COD 1-8239 5519

plusmn10150 le400 mgL

10-17120

7169 plusmn14463

le400 mgL

10-6828 4720 plusmn7899

le300 mgL

TKN 1-7380 1934plusmn5051 le200 mgL

1-1965 2142 plusmn2392

le200 mgL

1-930 1782 plusmn1955

le120 mgL

SS 1-3420 2534plusmn4506 le200 mgL

1-15000 4126

plusmn11657 le200 mgL

3-12100 2667

plusmn11254 le150 mgL

5 5

สรปและวจารณ

การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในพนทภาคตะวนตก ชวงป 2551ndash2553 พบวาฟารมสกรขนาดเลกมจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคดเปนเปอรเซนตสงกวาฟารมขนาดกลางและขนาดใหญ โดยป 2551 มจานวนผานเกณฑมาตรฐานมากสด คดเปน 421 ขณะทฟารมขนาดใหญผานเกณฑมาตรฐานนอยทสดในป 2552 เพยง 154 สอดคลองกบการศกษาของบญเชด และจารส (2552) ซงรายงานวาฟารมสกรรายยอยทมสกรนอยกวา 50 ตว มจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานสงสด รองลงมาคอฟารมทมจานวนสกรระหวาง 50 ถงนอยกวา 500 ตว โดยขนาดของฟารมทใหญขนเปนปจจยหลกททาใหนาทงจากฟารมสกรในจงหวดพะเยาททาการศกษามคณภาพตาลง แตกตางจากการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ซงศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกนพบวาฟารมขนาดเลกมตวอยางผานเกณฑมาตรฐานนอยกวาฟารมขนาดกลางและขนาดใหญ ภาพรวมการศกษาครงนพบวา ในแตละป ฟารมแตละขนาด มเปอรเซนตจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคอนขางตา แนวโนมเพมขนหรอลดลงไมแตกตางกนมาก แสดงใหเหนวาการจดการดานระบบบาบดนาเสยของฟารมสกรสวนใหญ ไมสามารถบาบดนาเสยไดตามเกณฑมาตรฐาน ประเมนไดวาระบบบาบดนาเสยภายในฟารมยงคงใชรปแบบเดมๆ หรอไมไดรบการปรบปรงและพฒนาใหดขน สอดคลองกบการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ทรายงานวาผลการตรวจคณภาพนาเสยสวนใหญไมผานเกณฑมาตรฐาน

คาดชนคณภาพนาเสยทมเปอรเซนตตวอยางผานเกณฑมาตรฐานมากทสดคอคา pH คดเปน 969 สอดคลองกบการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) และบญเชดและจารส (2552) จากการศกษาครงนพบวาคา pH ของฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ เฉลย 75+08 77+06 และ 80+07 ตามลาดบ เทยบกบเกณฑมาตรฐานท 55ndash9 จะเหนวาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในชวงเวลา ทศกษามคา pH เฉลยคอนขางเปนกลางซงเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของสงมชวต และมคณสมบตเหมาะสาหรบการบาบดนาเสยทตองการใชสารเคมซงคาความเปนกรดดางในระดบนจะทาใหสารเคมทางาน ไดอยางมประสทธภาพ อยางไรกตามผลการศกษาพบวานาเสยจากฟารมขนาดเลกบางฟารมมคาความเปนกรดสงวดคา pH ได 212 ซงเปนขอมลสวนหนงทเจาหนาททเกยวของควรเขาไปดแลใหคาแนะนา หรอหาแนวทางแกไขใหแกเกษตรกร

คา BOD เปนคาทบงบอกถงปรมาณความสกปรกของนาเสย ผานเกณฑมาตรฐานนอยทสด คดเปน 424 ตางจากการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ทรายงานวาดชนคณภาพนาทผานเกณฑมาตรฐานนอยทสดคอคา COD ขณะทบญเชด และจารส (2552) รายงานวาคา TKN ผานเกณฑนอยทสด จงหวดประจวบครขนธ กาญจนบร และราชบร จานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานตา สาเหตหลกมาจากความสกปรกของนา ประเมนไดวามความเสยงทจะเกดปญหาดานมลภาวะและสงแวดลอม ผเกยวของ ควรวเคราะหปญหาและแนวโนมเพอการปองกนและแกไขปญหามลพษทอาจเกดขน การศกษาครงนพบวา คา BOD ในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง ซงกาหนดมาตรฐานไวไมเกน 100 mgL ตรวจวดได เฉลย 2415+3465 และ 3069+5534 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญกาหนดมาตรฐานไมเกน 60 mgL แตตรวจวดได เฉลย 1787+2104 mgL แสดงใหเหนวานาเสยททาการศกษามความสกปรกสงจากปรมาณสารอนทรยทจลนทรยไมสามารถยอยสลายใหนอยลงได อยางไรกตามโดยทวไปปรมาณความสกปรก ซงตรวจวดเปนคา BOD จะขนอยกบพฤตกรรมการทาความสะอาดโรงเรอนและชนดของสกรทเลยง นาเสยจากการเลยงสกรขนจะมความสกปรกมากกวาสกรพอแมพนธ โดยเฉลยจะมคา BOD อยในชวง 1500ndash3000 mgL แตอาจสงถง 7000ndash10000 mgL หากไมทาการเกบกวาดมลสกรออกกอนการฉดลางฟารม ทมการจดการมลสกรทดจะพบคา BOD ตากวา 1000 mgL (กรมควบคมมลพษ 2546) ดงนนหากเปรยบเทยบปรมาณความสกปรกของนาเสยททาการศกษากบคาเฉลยโดยทวไปจะพบวาฟารมสกรใน ภาคตะวนตกสามารถจดการนาเสยไดดในระดบหนง แตยงไมดพอทจะทาใหคณภาพนาเสยผานเกณฑมาตรฐานตามทกาหนดได

คา COD ผานเกณฑมาตรฐาน 619 ปรมาณทวดไดในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง เฉลย 5519+10150 และ 7169+14463 mgL เกณฑมาตรฐานไมเกน 400 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญกาหนดเกณฑ

6 6

มาตรฐานไมเกน 300 mgL ปรมาณวดได เฉลย 4720+7899 mgL พบวาฟารมทกขนาดมปรมาณ COD เฉลยสงเกนมาตรฐานกาหนด แสดงใหเหนวาในนาเสยมสารอนทรยในปรมาณสง สอดคลองกบคา BOD ทวดได โดยทวไปนาเสยจากฟารมสกรมคา COD เฉลย 4000ndash7000 mgL (กรมควบคมมลพษ 2553) ปรมาณเฉลยคา COD ทวดไดจากการศกษาครงนไมสงหากเทยบกบคาเฉลยทวไป อยางไรกตามคาพสยสงสดทตรวจวดไดในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง 8239 และ 17120 mgL ประเมนไดวาฟารมสกรบางฟารมประสบปญหาดานการกาจดสารอนทรยในระบบบาบดนาเสย

TKN เปนคาทแสดงถงปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนในนา ผานเกณฑมาตรฐาน 638 คาไนโตรเจนในนาเสยโดยทวไปมปรมาณ เฉลย 400ndash800 mgL(กรมควบคมมลพษ 2553) ขณะทเกณฑมาตรฐานคา TKN ของฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง กาหนดไมเกน 200 mgL และฟารมขนาดใหญไมเกน 120 mgL จากการศกษาในฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ คา TKN มปรมาณ เฉลย 1934+5051 2142+2392 และ 1782+1955 mgL ตามลาดบ พบวาฟารมขนาดเลกผานเกณฑมาตรฐาน ขณะทฟารมขนาดกลางและขนาดใหญเกนมาตรฐานกาหนดเลกนอย ประเมนไดวาคา TKN ในนาเสย จากการศกษาครงนไมเปนสาเหตหลกทาใหเกดปญหาตอสงแวดลอม ยกเวนฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ บางฟารมทมปรมาณ TKN วดได พสยสงสด 7380 1965 และ 930 mgL อาจประสบปญหาความเปนพษจากแอมโมเนยได เนองจากวงจรของไนโตรเจน(nitrogen cycle) จะเกดจากการทสารประกอบไนโตรเจนจากสารอนทรยทอยในนาเสยผานเขาวงจร ทาใหเกดแอมโมเนยในรปสารละลายแอมโมเนยไอออน(ionized ammonium NH4

+) และแอมโมเนยอสระ(un-ionized ammonium NH3) ซงแอมโมเนยอสระ(NH3) จะมความเปนพษมากกวาแอมโมเนยไอออน(NH4

+) ถง 50 เทา(สชาดา 2546) และเปนอนตรายตอสงมชวตในแหลงนา สงผลกระทบถงมนษยและสงแวดลอม แอมโมเนยทอยในแหลงนาสามารถเกดกระบวนการออกซเดชน(oxidation) เปลยนแปลงรปเปนไนเตรท(NO3) ซงเปนอาหารทสาคญของพชนา ทาใหพชนาพวกสาหราย แพลงกตอน หรอวชพชตางๆ เจรญเตบโตมากเกนไปสงผลใหปรมาณออกซเจนในนาลดลง เรยกปรากฎการณนวายโทรฟเคชน(eutrophication) (Doorn et al 2002 ศลปชยและคณะ 2552)

คา SS ผานเกณฑมาตรฐาน 662 ชบงถงปรมาณของแขงแขวนลอยทไมละลายนา หากมปรมาณมากจะทาใหนามความขนมาก กาหนดเกณฑมาตรฐานของฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง ไมเกน 200 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญ ไมเกน 150 mgL คา SS ทวไปเฉลย 2000ndash4800 mgL (กรมควบคมมลพษ 2553) ปรมาณทวดไดจากการศกษาครงนในฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ เฉลย 2534+4506 4126+11657 และ 2667+11254 mgL ตามลาดบ มากกวาเกณฑกาหนดแตตากวาคาเฉลยทวไปมาก อยางไรกตามพสยสงสดของปรมาณทวดไดจากฟารมขนาดกลางและใหญ 15000 และ 12100 mgL แสดงใหเหนวาระบบบาบดนาเสยบางฟารมไมสามารถกาจดตะกอนหรอของแขงแขวนลอยได

ผลการศกษาครงน พบวาฟารมแตละขนาด มเปอรเซนตจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคอนขางตา ความเปนกรดดางของนาเสยอยในระดบด ดชนคณภาพนาเสยทชบงถงความสกปรกของนา มจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานตา ปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนในนาเสยและของแขงแขวนลอย ทไมละลายนาพบปรมาณสงในบางฟารมซงสามารถกอใหเกดปญหาได ภาพรวมดานการจดการเกยวกบระบบบาบดนาเสยภายในฟารม ประเมนไดวายงคงใชรปแบบเดมๆ ไมไดปรบปรงและพฒนาใหดขน อยางไรกตามหนวยงานทเกยวของควรเอาใจใส เขาไปดแลใหคาแนะนาหรอหาแนวทางแกไขใหกบเกษตรกร เปนการดแลสภาวะแวดลอมของโลกใหดตอไป

ขอเสนอแนะ

1 มลสกรมใชของเสย แตยงมมลคา มลสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพชสามารถจาหนายไดทงแบบสด แบบตากแหง หรอแปรรปเปนปย แปรรปเปนกาซชวภาพ สามารถชวยลดตนทน ในการบาบดนาเสยได ทงยงเพมรายไดอกดวย

7 7

2 นาเสยจากฟารมสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพช หากมการพฒนานาไปใช เปนปยในนาขาว ในไรมนสาปะหลง ในสวนปาลม หรอในพชเศรษฐกจอนๆ กจะมประโยชน ทงผประกอบการทเลยงสกร และเกษตรกรผปลกพชเศรษฐกจ เจาหนาทภาครฐจงมสวนสาคญในการประชาสมพนธ ใหความรและเปนสอกลางของทงสองฝาย 3 การลงทนทาระบบบาบดนาเสย เปนเรองหนกใจสาหรบผประกอบการ เนองดวยเปนการลงทนทไมมผลกาไรเพราะไมไดเพมผลผลตหรอเพมกลไกราคา เพยงแตเปนจตสานกรกษสงแวดลอม ของผประกอบการเองเทานน ดงนนการพจารณาเลอกระบบบาบดใหเหมาะสมกบปรมาณนาเสยในฟารมจงมความสาคญมากทสด ในปจจบนสามารถหาความรไดหลายทาง อกทงกรมปศสตวและกรมควบคมมลพษกมองคความรพรอมและยนดใหคาปรกษาแกผประกอบการทมใจรกษสงแวดลอม

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง และนางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ก ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดมาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากแหลงกาเนดมลพษประเภท การเลยงสกร ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 190-192

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ข ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 193-194

กรมควบคมมลพษ 2546 คมอการเลอกใช การดแลและบารงรกษาระบบบาบดนาเสยฟารมสกรตามแบบมาตรฐานกรมปศสตว กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 2548 ประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองถกควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 122 ตอนท 125ง วนท 29 ธนวาคม 2548 หนา 14-17

กรมควบคมมลพษ 2553 ก คมอการประเมนปรมาณนาเสยและปรมาณมลพษจากฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2553 ข คมอแนวทางการจดการสงแวดลอมฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2554 การจดการมลสกรและนาเสยจากฟารมสกร Available source httpwwwpcdgothinfo_servwater_swinehtml 5 พฤษภาคม 2554

บญเชด อาจองค และจารส เลศศร 2552 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดพะเยา ป 2547ndash2550 รายงานประจาป 2552 สถาบนสขภาพสตวแหงชาต กรงเทพฯ หนา195-196

8 8

สชาดา ยางเอน 2546 การกาจดแอมโมเนยในนาเสยจากตเลยงปลาโดยการกรองดวยหนภเขาไฟ วทยานพนธ ปรญญาโทมหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ

สมนชาต แสงปญญา และวระพฒ เพงพา 2550 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกน วารสารปศสตวเขต 4 11( 24) 74-83

สถานเทคโนโลยกาซชวภาพ 2554 ปญหามลภาวะในฟารมเลยงสตวและการ Available source httpwwwdldgothlslo_loewebfilepollutionhtm 5 พฤษภาคม 2554

ศลปชย มณขตย สขม เราใจ และ อสรยา วฒศลธ 2552 การกาจดแอมโมเนยไนโตรเจน จากนาเสยฟารมสกรและไก ดวยแมงกานสซโอไลต ในแบบจาลองคลองวนเวยน Environment and Natural Resources Journal 7(1) 51-65

ศนยสารสนเทศ กรมปศสตว 2553 ขอมลจานวนปศสตว ป 2553 สถตรายงาน Available source httpwwwdldgothictthindexphpoption=com_contentampview=articleampid=3682553ampcatid=74 2009-11-01-07-43-07 1 มค 2554

APHA AWWA and WEF2005Standard Methods for the Examination of water and Wastewater 21st Edition American Public Health Association Washington DC

Crook B Robertson J F Travers Glass SA Botheroyd E M Lacey J Topping MD 1991 Airborne dust ammonia microorganisms and antigens in pig confinement houses and the respiratory health of exposed farm workers american industrial hygiene association Journal 52(7) 271ndash279

Doorn MRJ Natschkea DF Thorneloeb SA and Southerland J 2002 Development of an emission factor for ammonia emissions from US swine farms based on field tests and application of a mass balance method Atmospheric Environment 36 p 5619ndash5625

El-Fadel M and Massoud M 2001 Methane emissions from wastewater management Environmental pollution 114(2) 177-185

Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy subjects Scand J Work Environ Health 30(4)313ndash321

Latos M Karageorgos P Mpasiakos CH Kalogerakis N and Lazaridis M 2010 Dispersion modeling of odors emitted from pig farms winter-spring measurements Global NEST Journal 12(1) 46-53

SuJJ LiuBY and ChangYC 2003 Emission of greenhouse gas from livestock waste and wastewater treatment in Taiwan Agriculture Ecosystems and Environment 95 p253ndash263

Sundblad BM Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy persons J Work Environ Health 30(4) 313ndash321

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams

9 9

แนวโนมการตรวจพบสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรพนทภาคตะวนตกป 2550-2552

สรลกษณ สายหงษ1 ภรมย นนทะสร1

1ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร 70150 ผเขยนผรบผดชอบ โทร 0-3222-8419 โทรสาร 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

บทคดยอ

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ไดวเคราะหตวอยางปสสาวะสกร จากฟารมสกร 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว 703 ตวอยาง ระหวาง มกราคม 2550 - ธนวาคม 2552 โดยการคดกรองเบองตน ดวยวธ EIA และตรวจหาความเขมขนสารดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) ตรวจพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสต ในป 2550 รอยละ 356 ป 2551 รอยละ 1555 และป 2552 รอยละ 1366 จงหวดนครปฐมพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสตมากทสด จากฟารมสกร รอยละ 1737 และจากโรงฆา รอยละ 5517 จากการสมตวอยาง 108 ตวอยาง เพอตรวจหาสาร Sulbutamol Rectopamine และ Zilpateralr พบถงรอยละ 7592 แสดงใหเหนวา ยงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตในการเลยงสกรในพนทภาคตะวนตก ดงนนเพอความปลอดภยของผบรโภค หนวยงานภาครฐตองใหความรความเขาใจแกเกษตรกร และมมาตรการตรวจตดตามอยางตอเนอง คาสาคญ เบตาอะโกนสต ปสสาวะสกร ภาคตะวนตก EIA LC-MSMS ทะเบยนวชาการเลขท 54(2)-0115-092

Trend Detection of beta-Agonists in Pig Urine in Western Thailand during 2007 - 2009

Sirilux Saihong 1 Pirom Nontasorn 1

1Veterinary Research and Development Center (Western Region) Photaram Ratchaburi 70150 Corresponding author Tel 0-3222-8419 Fax 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

Abstract

During January 2006 - December 2008 Veterinary Research and Development Center (western region) analyzed 21129 urine samples from pig farms and 703 urine samples from pig slaughter houses All samples were screening test for Beta-agonist by EIA and confirmed by Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) We found 356 positive samples in 2006 1555 in 2007 and 1366 in 2008 Both highest percent positive samples of Beta-agonist in pig farms (1737) and pig slaughter house (5517) were found in Nakornpathom province Out of positive samples one hundred and eight samples were selected for confirmed Sulbutamol Rectopamine and Zilpateral Then found 7592 positive The results showed many pig farm owners in western part of Thailand were still using beta-agonist for meat production Thus it is a responsibility of livestock officers to educate farm owners to concern about food safety The surveillance of Beta-agonist in animals feed should be performed

Keywords beta-agonists pig urine Western Thailand EIA LC-MSMS Technical Paper No 54(2)-0115-092

10 10

บทนา

สารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต(beta-agonists) เปนเคมภณฑทผลตขน โดยมวตถประสงคเพอเปนยารกษาโรคหอบหดและขยายหลอดลมในผปวย(อธกา 2552 สวรรณา 2554 Haney and Hancox 2007) สารกลมนมหลายชนด ไดแก salbutamol clenbuterol bromobuterol zilpaterol และ ractopamine เปนตน โดยจดอยในกลมของ adrenaline drug หรอ sympathomimetic amine เชนเดยวกบ adrenaline amphetamine และ ephedrine สามารถออกฤทธกระตนการทางานของหวใจและระบบประสาทสวนกลาง ทาใหเสนเลอดทไปยงผวหนงและ mucous membrane เกดการหดตว หลอดลมขยายใหญ และเสนเลอดทไปกลามเนอลายเกดการขยายตวและสงผลใหเมทะบอลซมของรางกายเกดการเปลยนแปลงโดยการนาเลอดจากอวยวะทไมจาเปนและไมมหนาทในการใชงานในขณะนนมาใชเพอเปนพลงงาน (สวรรณา 2554) ดานการปศสตวพบการลกลอบใชสาร salbutamol และ clenbuterol ผสมในอาหารเลยงสกรเพอการปรบปรงคณภาพซาก ลดปรมาณไขมน และเพมปรมาณเนอแดงในซากใหมากขน (รณชย และคณะ 2545) เพอตอบสนองผบรโภคทตองการเฉพาะหมเนอแดงไขมนตาและผจาหนายสามารถขายไดราคาทสงขน โดยไมคานงถงความปลอดภยของผบรโภคทอาจไดรบอนตรายจากสารตกคางในเนอสตว ซงมผรายงานแสดงใหเหนถงการตรวจพบสารกลมนตกคางในเนอเยอและปสสาวะสกรทเลยงดวยอาหารทผสมสารกลมเบตาอะโกนสต(Kuiper et al 1998 Hung et al 2010 Pleadin et al 2010) นอกจากนสารกลมดงกลาวยงมความคงทนตอความรอน จากผลการศกษาของสดชฎา(2548) ทกลาววาความรอนทอณหภม 70-200 องศาเซลเซยส ไมสามารถทาลายสารทตกคางในเนอสกรไดหมด ทผานมามรายงานผปวยอาหารเปนพษทประเทศสเปนโดยผปวยจะมอาการกระวนกระวาย กลามเนอเกรง ตวสน หวใจเตนเรว และเจบปวดกลามเนอ ปวดศรษะ 15 นาท ถง 6 ชวโมง และมอาการ คงอย 90 นาท ถง 6 วน หลงจากบรโภคอาหารทมการปนเปอนสารกลมเบตาอะโกนสตชนด clenbuterol (Pulce et al 1991 Salleras et al 1995) ดงนนในหลายประเทศ เชน กลมสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย ฮองกง และสงคโปร ไดกาหนดใหสารกลมเบตาอะโกนสตเปนสารอนตราย หามนามาใชในสตวทเลยงเพอการบรโภค ในประเทศไทยนนกระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงสาธารณสขไดรวมมอตอตานการใชสารเรงเนอแดงอยางตอเนอง มการแกไขปญหาดวยการควบคมและตรวจสอบการนาเขาสารกลมเบตาอะโกนสต โดยในป 2538 กระทรวงพาณชยออกประกาศใหมการขออนญาตนาเอาสาร clenbuterol เขามาในราชอาณาจกรโดยตองไดรบการรบรองจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข และป 2545 ออกประกาศเรองการนาสาร albuterol หรอ salbutamol เปนสนคาทตองขออนญาตนาเขามาในราชอาณาจกร นอกจากนกระทรวงเกษตรและสหกรณยงดาเนนการควบคมและตรวจสอบการนาสารกลมเบตาอะโกนสตมาผสมอาหารสตว ณ โรงงานอาหารสตว โดยอาศยตามพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหารสตว พศ 2525 ออกประกาศหามนาเขาอาหารสตวทกประเภททมสารเคมกลมเบตาอะโกนสตเปนสวนผสมและหามใชสารเคมกลมดงกลาว ทกชนดเปนวตถทเตมในอาหารสตวทผลตเพอขาย ในขณะเดยวกนกรมปศสตวซงไดรบมอบหมายจากกระทรวงเกษตรและสหกรณใหดาเนนการในโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต ไดจดทาโครงการความปลอดภยดานอาหาร(food safety) เพอใหสนคาปศสตวมคณภาพ ปลอดภยจากเชอโรคและสารตกคางอยางครบวงจรตงแตฟารมเลยงสตวจนถงผบรโภค ซงโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงนเปนสวนหนงของโครงการความปลอดภยดานอาหาร มการดาเนนการในดานการควบคมและตรวจสอบการลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ขนทะเบยนและรบรองมาตรฐานฟารมเลยงสกร เกบตวอยางอาหารสตว นา ยา และปสสาวะของสกรทเลยงภายในฟารมและทนาเขาโรงฆาสตว เพอตรวจสอบการปนเปอนของสารกลมเบตาอะโกนสต

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก เปนหนวยงานในสวนภมภาคของกรมปศสตว ทรบผดชอบดานการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรในพนทภาคตะวนตก โดยไดดาเนนการตามนโยบายกรมปศสตวตงแตป 2546 การศกษาในครงนมวตถประสงคเพอวเคราะหแนวโนมการใชสารกลมเบตาอะโก

11 11

นสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก และเปนขอมล ในการกาหนดแนวทางในการตดตามควบคมการใชสารดงกลาวเพอใหไดเนอสกรทปลอดภยจากสารตกคางตงแตระดบฟารมจนถงผบรโภค

อปกรณและวธการ

ตวอยาง เกบตวอยางปสสาวะสกรจากฟารมในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร เพชรบร

สมทรสงคราม และสมทรสาคร จานวน 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว ในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร จานวน 703 ตวอยาง โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดแตละแหง สงตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ระหวางเดอนมกราคม 2550ndashธนวาคม 2552 วธการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร

ทาการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร ดวยวธ competitive enzyme immunoassay (EIA) โดยใชชดทดสอบสาเรจรป szlig-AGONISTndashEIA FAST (Euro Proxima The Netherlands) วธการตามขนตอนทแนะนาโดยบรษทผผลต ชดทดสอบน coat ดวยsheep antibodies to rabbit IgG สวนปฏกรยาการทดสอบอาศยหลกการท salbutamol หรอ clenbuterol ในตวอยางปสสาวะสกร และEnzyme labelled salbutamol แยงจบตว (binding) กบแอนตบอดจาเพาะตอ salbutamol หรอ clenbuterol (rabbit anti-salbutamol และ rabbit anti-clenbuterol) ทจบกบ sheep antibodies to rabbit IgG บนพนผว microplate วดคาการดดกลนแสง (optical density OD) ดวยเครอง Micro ELISA Reader ทความยาวคลน 450 นาโนเมตร และแปรผลโดยคานวณคา maximal absorbance (Bmax) ดงน

Bmax = 100(standard or sample OD divide zero standard OD) หาคาความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางจาก Calibration curve ซง plot ระหวาง Bmax

กบคาความเขมขนของ standard หากมความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางสงกวา 1 ppb ถอวาตวอยางนนใหผลบวก ซงสงตรวจยนยนหาชนดสารตอไปดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer- Mass Spectrometer(LC-MSMS) ทสานกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว กรมปศสตว

ผล

ผลการตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆา โดยวธ EIA ระหวางเดอนมกราคม 2550 ถงธนวาคม 2552 ใหผลบวก 1073 (234221832) โดยป 2550 ใหผลบวก 356 (2767748) และป 2551 ใหผลบวกเพมขน คดเปน 1555 (11697519) ในขณะทป 2552 ใหผลบวกลดลงเปน 1366 (8976565) ปรมาณสารกลมเบตาอะโกนสตในชวงความเขมขน 11ndash20 ppb ใหผลบวกมากทสด คดเปน 5124 (12002342) ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 (5632342) และมจานวนทใหผลบวกเพมมากขนในแตละป (ตารางท 1)

การตรวจปสสาวะสกรจากฟารมในพนท 7 จงหวด ใหผลบวก 1087 (229621129) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash148438 ppb เฉลย 137plusmn1690 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 1731 (8795078) ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ 1033 (4364221) ความเขมขน เฉลย 138plusmn2448 ppb และราชบร 1017 (8127986) ความเขมขน เฉลย 086plusmn50 ppb สวนใหญพบตวอยางใหผลบวกมากทสดในป 2551 และลดลงในป 2552 ยกเวนสมทรสงครามมตวอยางใหผลบวกเพมมากขน (ตารางท 2)

12 12

การตรวจปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ไดแก ราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบร ใหผลบวก 654 (46703) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash1498 ppb เฉลย 063plusmn147 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 5517 (1629) ความเขมขนของสาร เฉลย 269 plusmn 450 ppb (ตารางท 3)

ผลการสมตรวจปสสาวะทใหผลบวกดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง ใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LC-MSMS 7592 (82108) ชวงความเขมขน 11ndash20 21ndash30 และ 31ndash49 ppb ใหผลบวก 3529 (1234) 400 (25) และ 8333 (56) ตามลาดบ ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยาง ใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ผลการตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) โดยมความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb ในขณะเดยวกนพบมการใชสาร salbutamol รวมกบ ractopamine และ salbutamol รวมกบ zilpaterol ความเขมขนสงสดของ ractopamine และ zilpaterol ทพบเทากบ 908 และ 235 ppb (ตารางท 4)

ตารางท 1 จานวนตวอยางทตรวจพบสารเบตาอะโกนสทในตวอยางปสสาวะสกร ป 2550ndash2552

จานวนบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

จานวนตวอยางบวกแตละชวงความเขมขน(ppb) (เปอรเซนต) ป

ฟารม โรงฆา

รวม (เปอรเซนต)

แหลงทมา 11ndash20 21ndash30 31ndash49 ge50 2687400 8348 2767748 ฟารม 136 43 28 61

2550 (362) (230) (356) โรงฆา 4 1 1 2

11397291 30228 11697519 ฟารม 660 188 94 197 2551

(1562) (1316) (1555) โรงฆา 15 6 1 8 8896438 8127 8976565 ฟารม 382 122 91 294

2552 (1381) (630) (1366) โรงฆา 3 1 3 1

รวม 229621129

(1087) 46703 (654)

234221832 (1073)

รวม 1200 (5124)

361 (1541)

218 (931)

563 (2404)

ตารางท 2 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารม ในพนท 7 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต) ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552 รวม

(เปอรเซนต) พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 1123222

(347) 4602843

(1618) 2401921

(1249) 8127986

(1017) 001ndash22155 086plusmn50

นครปฐม 1271694

(749) 2821253

(2251) 4702131

(2206) 8795078

(1731) 001ndash105580 288plusmn2528

ประจวบครขนธ 201142

(175) 3001928

(1556) 1161151

(1008) 4364221

(1033) 001ndash148438 138plusmn2448

กาญจนบร 3285 (105)

25366 (683)

16269 (595)

46920 (500)

001ndash1254 050plusmn103

เพชรบร 6717 (084)

45511 (881)

29651 (445)

801879 (426)

002ndash1266 039plusmn057

สมทรสงคราม 0190 (000)

7194 (361)

14135 (1037)

21519 (405)

001ndash143 041plusmn026

สมทรสาคร 0150 (000)

20196 (1020)

4180 (222)

24526 (456)

001ndash369 039plusmn037

รวม 2687400

(362) 11397291

(1562) 8896438

(1381) 229621129

(1087) 001ndash148438 137plusmn1690

13 13

ตารางท 3 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552

รวม (เปอรเซนต)

พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 022 (000)

218 (1111)

04 244 (455) 011ndash139 104plusmn030

นครปฐม ndash 1326 (5000)

33 (10000)

1629 (5517) 011ndash1388 269plusmn450

ประจวบครขนธ 4122 (328)

524 (1546)

339 (769)

12185 (649) 003ndash1498 056plusmn125

กาญจนบร 4204 (196)

10160 (625)

281 (247)

16445 (360) 001ndash726 046plusmn047

รวม 8348 (230)

30228 (1316)

8127 (630)

46703 (654) 001ndash1498 063plusmn147

ตารางท 4 เปรยบเทยบผลการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในตวอยางปสสาวะสกรดวยวธ EIA กบ LC-MSMS

ผลการทดสอบ วธ EIA วธ LCndashMSMS

จานวนตวอยางและชนดสารกลมเบตาอะโกนสตทพบ (ความเขมขน ppb)

ระดบความเขมขน(ppb) จานวนตวอยาง

ใหผลบวก ใหผลบวก

(เปอรเซนต) salbutamol

ractopamine salbutamol amp

ractopamine salbutamol amp zilpaterol

11ndash20 34

12 (3529)

9 (014ndash443)

3 (033ndash086)

1 (11)

1 (5300)

21ndash30 5

2 (4000)

2 (057ndash176)

0 0 0

31ndash49 6

5 (8333)

5 (037ndash1225)

0 0 1 (23500)

ge 5 63

63 (100)

61 (014ndash2230)

2 (120ndash142)

6 (016ndash908)

0

รวม 108

82 (7592)

77 (9390)

5 (610)

7 (853)

2 (244)

( ) ความเขมขนของสาร ractopamine ( ) ความเขมขนของสาร zilpaterol

สรปและวจารณ การวเคราะหหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก ระหวางป

2550ndash2552 จากตวอยางทงหมด 21832 ตวอยาง ใหผลบวกตอการทดสอบดวยวธ EIA คดเปน 1073 มากกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในพนทภาคตะวนตกชวงป 2546ndash2549 พบวาใหผลบวกเพยง 206 แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการฝาฝนลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกรอยางตอเนองและมจานวนทเพมมากขน การศกษาครงนพบวาป 2550 ใหผลบวกเพยง 356 ขณะทป 2551 ใหผลบวกเพมขนมากถง 1555 และมแนวโนมลดลงในป 2552 แตยงสงถง 1366 โดยปสสาวะทพบสารเบตาอะโกนสตชวงความเขมขนระหวาง 11ndash49 ppb ใหผลบวกคดเปน 7596 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 ตางจากทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาและรายงานวาปสสาวะทมระดบความเขมขนของสารตงแต 1ndash5 ppb ใหผลบวก 5351 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวกมากถง 4649 14 14

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

วธการเกบตวอยาง ดาเนนการตามวธของกรมควบคมมลพษ(2546) มวธการโดยยอดงน เกบตวอยางจากจดระบายนาทงออกส

สงแวดลอมหรอภายนอกฟารมแบบจวง (grab sampling) จานวน 2 ขวด โดยขวดท 1 สาหรบตรวจวดคา COD และ TKN เกบตวอยางนาเสยปรมาณ 3 ใน 4 สวนใสขวดชนด High Density Polyethylene (HDPE) ขนาด 1000 มลลลตร เตมกรดซลฟรกเขมขน(H2SO4) ปรมาณ 2 มลลลตร เพอรกษาสภาพตวอยาง ขวดท 2 เพอตรวจวดคา pH BOD และ TSS โดยเกบตวอยางนาเสยเตมขวด Polyethylene ขนาด 1000 มลลลตร เกบรกษาสภาพตวอยางและปองกนแสงสวางในกลองนาแขงทอณหภม 4 0C สงตรวจวเคราะหคณภาพทหองปฏบตการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสย ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก จงหวดราชบร ภายใน 24 ชวโมง

วธวเคราะหตวอยาง ดาเนนการตามวธมาตรฐาน Standard Methods for the Examination of water and Wastewater

(AHPA et al 2005) โดยทดสอบคามาตรฐานนาเสยจากฟารมสกร จานวน 5 คาไดแก pH BOD COD TKN และ SS ดงน คา pH วดตวอยางนาเสยดวยเครองวด pH(pH meter) คา BOD วดคาออกซเจนละลายนา(dissolved oxygen DO) ทอณหภม 20 0C ดวยเครอง dissolved oxygen meter(DOndashmeter) 2 ครงคอในวนแรกและในวนท 5 คานวณคา BOD จากผลตางของคา DO ในวนแรกกบคา DO ในวนท 5 คา COD ใชวธการยอยดวยโปตสเซยมไดโครเมต(potassium dichromate digestion) แบบ Closed Reflux โดยยอยตวอยางดวยสารละลายผสมของ K2Cr2O7 HgSO4 Ag2SO4 และ H2SO4 ทอณหภม 150 0C เปนเวลา 2 ชวโมง แลวนาไปไทเทรตดวยสารละลายมาตรฐาน ferrous ammonium sulfate โดยใชสารละลาย Ferroin เปนอนดเคเตอร คา TKN ใชวธเจลดาหล (Kjeldahl) โดยยอยตวอยางดวยคอปเปอร(II)ซลเฟต(CuSO4) และกรดซลฟรกเขมขน(H2SO4) ทอณหภมประมาณ 360 ndash 370 0C แลวนาไปกลน โดยใชสารละลายกรดบอรก(H3BO3) จบกาซแอมโมเนย(NH3) ทไดจากการกลน นาสารละลายแอมโมเนยทไดไปไทเทรตดวยสารละลายมาตรฐานซลฟรก โดยใชอนดเคเตอรผสมระหวาง methyl red และ methyl blue และคา SS ใชวธการกรองผานกระดาษกรองใยแกว(glass fiber filter disc) อบใหแหงทอณหภม 103ndash105 0C แลวชงหานาหนกตะกอนบนกระดาษกรองเทยบกบปรมาตรของตวอยางทใชกรอง จากนนนาขอมลทไดจากการทดสอบคณภาพนาเสย มาวเคราะหโดยเทยบกบเกณฑมาตรฐานของกรมควบคมมลพษ (2553 ข) พรอมทงหาคาเฉลย และคาเบยงเบนมาตรฐานของขอมลทงหมด

ผลการทดสอบ

ผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในพนทภาคตะวนตก ระหวางป 2551ndash2553 พบวาฟารมขนาดเลกมจานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐานมากทสด คดเปน 359ndash421 รองลงมาเปนฟารมขนาดกลาง 266ndash300 และฟารมขนาดใหญ 154ndash308 ตามลาดบ ภาพรวมดชนคณภาพนาทผานเกณฑมาตรฐานมากทสดคอคา pH(969) ในขณะทคา BOD ผานเกณฑนอยทสด (422) ฟารมขนาดใหญมเปอรเซนตดชนคณภาพนาคา BOD และ COD ทผานเกณฑมาตรฐานนอยกวา ฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง(ตารางท 1)

จงหวดประจวบครขนธมจานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐานนอยทสด คดเปน 120 รองลงมาคอกาญจนบร 158 คาดชนคณภาพนาททาใหจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานนอย ไดแก คา BOD COD และ TKN ในขณะทจงหวดเพชรบรมตวอยางทผานเกณฑมากทสด คดเปน 477 ดชนคณภาพนาโดยรวมผานเกณฑมาตรฐานคอนขางสงในทกคา(ตารางท 2)

ผลการวดคาดชนคณภาพนาเสยแตละคาในฟารมขนาดเลก กลางและใหญ พบวาคา pH อยในเกณฑมาตร- ฐานทงหมดเฉลย 75+08 77+06 และ 80+07 ตามลาดบ โดยอยในเกณฑมาตรฐานทกาหนดไว 55ndash9 ในขณะทคาเฉลย BOD COD TKN และ SS ไมผานเกณฑมาตรฐาน ยกเวนคาเฉลย TKN ของฟารมขนาดเลก (ตารางท 3)

4 4

ตารางท 1 ผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกร ป 2551 ndash 2553

จานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐาน ป

ขนาดฟารม

จานวนตวอยาง pH BOD COD TKN SS ผานเกณฑ

เลก 76 73(961) 44(579) 43(566) 64((842) 54(711) 32(421) กลาง 79 77(975) 33(418) 39(494) 48(608) 50(633) 21(266) 2551 ใหญ 13 12(923) 5(385) 5(385) 9(692) 9(692) 4(308) เลก 39 38(974) 15(385) 21(538) 25(641) 27(692) 14(359) กลาง 70 67(957) 27(386) 43(614) 46(657) 47(671) 21(300) 2552 ใหญ 39 35(897) 6(154) 17(436) 18(462) 29(744) 6(154) เลก 169 166(982) 79(467) 126(746) 122(722) 115(680) 63(373) กลาง 251 247(984) 108(430) 164(653) 146(582) 163(649) 70(279) 2553 ใหญ 68 64(941) 24(353) 40(588) 35(515) 38(559) 15(221)

รวม 804 779(969) 341(424) 498(619) 513(638) 532(662) 246(306) หมายเหต จานวนตวอยางทผานเกณฑ(เปอรเซนต)

ตวอยางทมคา pH BOD COD TKN และ SS ทกคาผานเกณฑมาตรฐาน

ตารางท 2 ผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกรของจงหวดตาง ๆ

จานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐาน จงหวด

จานวนตวอยาง pH BOD COD TKN SS ผานเกณฑ

กาญจนบร 120 118(983) 29(242) 47(392) 47(392) 63(525) 19(158) นครปฐม 199 195(980) 107(538) 157(789) 146(734) 150(754) 81(407)

ประจวบครขนธ 100 97(970) 17(170) 36(360) 47(470) 43(430) 12(120) เพชรบร 128 126(984) 82(641) 106(828) 109(852) 96(750) 61(477) ราชบร 177 166(938) 59(333) 97(548) 98(554) 122(689) 37(209)

สมทรสงคราม 32 29(906) 22(688) 22(688) 25(781) 22(688) 14(438) สมทรสาคร 48 48(100) 25(521) 33(688) 41(854) 36(750) 22(458)

ตารางท 3 พสยและคาเฉลยผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกรเทยบกบเกณฑมาตรฐาน

ฟารมขนาดเลก ฟารมขนาดกลาง ฟารมขนาดใหญ ดชนคณภาพ

นา พสย

คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

พสย คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

พสย คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

pH 212-935 75plusmn08 55-9 626-975 77plusmn 06 55-9 538-1029 80plusmn07 55-9

BOD 1-2494 2415 plusmn3465

le100 mgL

1-5464 3069 plusmn5534

le100 mgL

9-1471 1787 plusmn2104

le60 mgL

COD 1-8239 5519

plusmn10150 le400 mgL

10-17120

7169 plusmn14463

le400 mgL

10-6828 4720 plusmn7899

le300 mgL

TKN 1-7380 1934plusmn5051 le200 mgL

1-1965 2142 plusmn2392

le200 mgL

1-930 1782 plusmn1955

le120 mgL

SS 1-3420 2534plusmn4506 le200 mgL

1-15000 4126

plusmn11657 le200 mgL

3-12100 2667

plusmn11254 le150 mgL

5 5

สรปและวจารณ

การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในพนทภาคตะวนตก ชวงป 2551ndash2553 พบวาฟารมสกรขนาดเลกมจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคดเปนเปอรเซนตสงกวาฟารมขนาดกลางและขนาดใหญ โดยป 2551 มจานวนผานเกณฑมาตรฐานมากสด คดเปน 421 ขณะทฟารมขนาดใหญผานเกณฑมาตรฐานนอยทสดในป 2552 เพยง 154 สอดคลองกบการศกษาของบญเชด และจารส (2552) ซงรายงานวาฟารมสกรรายยอยทมสกรนอยกวา 50 ตว มจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานสงสด รองลงมาคอฟารมทมจานวนสกรระหวาง 50 ถงนอยกวา 500 ตว โดยขนาดของฟารมทใหญขนเปนปจจยหลกททาใหนาทงจากฟารมสกรในจงหวดพะเยาททาการศกษามคณภาพตาลง แตกตางจากการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ซงศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกนพบวาฟารมขนาดเลกมตวอยางผานเกณฑมาตรฐานนอยกวาฟารมขนาดกลางและขนาดใหญ ภาพรวมการศกษาครงนพบวา ในแตละป ฟารมแตละขนาด มเปอรเซนตจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคอนขางตา แนวโนมเพมขนหรอลดลงไมแตกตางกนมาก แสดงใหเหนวาการจดการดานระบบบาบดนาเสยของฟารมสกรสวนใหญ ไมสามารถบาบดนาเสยไดตามเกณฑมาตรฐาน ประเมนไดวาระบบบาบดนาเสยภายในฟารมยงคงใชรปแบบเดมๆ หรอไมไดรบการปรบปรงและพฒนาใหดขน สอดคลองกบการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ทรายงานวาผลการตรวจคณภาพนาเสยสวนใหญไมผานเกณฑมาตรฐาน

คาดชนคณภาพนาเสยทมเปอรเซนตตวอยางผานเกณฑมาตรฐานมากทสดคอคา pH คดเปน 969 สอดคลองกบการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) และบญเชดและจารส (2552) จากการศกษาครงนพบวาคา pH ของฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ เฉลย 75+08 77+06 และ 80+07 ตามลาดบ เทยบกบเกณฑมาตรฐานท 55ndash9 จะเหนวาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในชวงเวลา ทศกษามคา pH เฉลยคอนขางเปนกลางซงเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของสงมชวต และมคณสมบตเหมาะสาหรบการบาบดนาเสยทตองการใชสารเคมซงคาความเปนกรดดางในระดบนจะทาใหสารเคมทางาน ไดอยางมประสทธภาพ อยางไรกตามผลการศกษาพบวานาเสยจากฟารมขนาดเลกบางฟารมมคาความเปนกรดสงวดคา pH ได 212 ซงเปนขอมลสวนหนงทเจาหนาททเกยวของควรเขาไปดแลใหคาแนะนา หรอหาแนวทางแกไขใหแกเกษตรกร

คา BOD เปนคาทบงบอกถงปรมาณความสกปรกของนาเสย ผานเกณฑมาตรฐานนอยทสด คดเปน 424 ตางจากการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ทรายงานวาดชนคณภาพนาทผานเกณฑมาตรฐานนอยทสดคอคา COD ขณะทบญเชด และจารส (2552) รายงานวาคา TKN ผานเกณฑนอยทสด จงหวดประจวบครขนธ กาญจนบร และราชบร จานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานตา สาเหตหลกมาจากความสกปรกของนา ประเมนไดวามความเสยงทจะเกดปญหาดานมลภาวะและสงแวดลอม ผเกยวของ ควรวเคราะหปญหาและแนวโนมเพอการปองกนและแกไขปญหามลพษทอาจเกดขน การศกษาครงนพบวา คา BOD ในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง ซงกาหนดมาตรฐานไวไมเกน 100 mgL ตรวจวดได เฉลย 2415+3465 และ 3069+5534 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญกาหนดมาตรฐานไมเกน 60 mgL แตตรวจวดได เฉลย 1787+2104 mgL แสดงใหเหนวานาเสยททาการศกษามความสกปรกสงจากปรมาณสารอนทรยทจลนทรยไมสามารถยอยสลายใหนอยลงได อยางไรกตามโดยทวไปปรมาณความสกปรก ซงตรวจวดเปนคา BOD จะขนอยกบพฤตกรรมการทาความสะอาดโรงเรอนและชนดของสกรทเลยง นาเสยจากการเลยงสกรขนจะมความสกปรกมากกวาสกรพอแมพนธ โดยเฉลยจะมคา BOD อยในชวง 1500ndash3000 mgL แตอาจสงถง 7000ndash10000 mgL หากไมทาการเกบกวาดมลสกรออกกอนการฉดลางฟารม ทมการจดการมลสกรทดจะพบคา BOD ตากวา 1000 mgL (กรมควบคมมลพษ 2546) ดงนนหากเปรยบเทยบปรมาณความสกปรกของนาเสยททาการศกษากบคาเฉลยโดยทวไปจะพบวาฟารมสกรใน ภาคตะวนตกสามารถจดการนาเสยไดดในระดบหนง แตยงไมดพอทจะทาใหคณภาพนาเสยผานเกณฑมาตรฐานตามทกาหนดได

คา COD ผานเกณฑมาตรฐาน 619 ปรมาณทวดไดในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง เฉลย 5519+10150 และ 7169+14463 mgL เกณฑมาตรฐานไมเกน 400 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญกาหนดเกณฑ

6 6

มาตรฐานไมเกน 300 mgL ปรมาณวดได เฉลย 4720+7899 mgL พบวาฟารมทกขนาดมปรมาณ COD เฉลยสงเกนมาตรฐานกาหนด แสดงใหเหนวาในนาเสยมสารอนทรยในปรมาณสง สอดคลองกบคา BOD ทวดได โดยทวไปนาเสยจากฟารมสกรมคา COD เฉลย 4000ndash7000 mgL (กรมควบคมมลพษ 2553) ปรมาณเฉลยคา COD ทวดไดจากการศกษาครงนไมสงหากเทยบกบคาเฉลยทวไป อยางไรกตามคาพสยสงสดทตรวจวดไดในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง 8239 และ 17120 mgL ประเมนไดวาฟารมสกรบางฟารมประสบปญหาดานการกาจดสารอนทรยในระบบบาบดนาเสย

TKN เปนคาทแสดงถงปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนในนา ผานเกณฑมาตรฐาน 638 คาไนโตรเจนในนาเสยโดยทวไปมปรมาณ เฉลย 400ndash800 mgL(กรมควบคมมลพษ 2553) ขณะทเกณฑมาตรฐานคา TKN ของฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง กาหนดไมเกน 200 mgL และฟารมขนาดใหญไมเกน 120 mgL จากการศกษาในฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ คา TKN มปรมาณ เฉลย 1934+5051 2142+2392 และ 1782+1955 mgL ตามลาดบ พบวาฟารมขนาดเลกผานเกณฑมาตรฐาน ขณะทฟารมขนาดกลางและขนาดใหญเกนมาตรฐานกาหนดเลกนอย ประเมนไดวาคา TKN ในนาเสย จากการศกษาครงนไมเปนสาเหตหลกทาใหเกดปญหาตอสงแวดลอม ยกเวนฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ บางฟารมทมปรมาณ TKN วดได พสยสงสด 7380 1965 และ 930 mgL อาจประสบปญหาความเปนพษจากแอมโมเนยได เนองจากวงจรของไนโตรเจน(nitrogen cycle) จะเกดจากการทสารประกอบไนโตรเจนจากสารอนทรยทอยในนาเสยผานเขาวงจร ทาใหเกดแอมโมเนยในรปสารละลายแอมโมเนยไอออน(ionized ammonium NH4

+) และแอมโมเนยอสระ(un-ionized ammonium NH3) ซงแอมโมเนยอสระ(NH3) จะมความเปนพษมากกวาแอมโมเนยไอออน(NH4

+) ถง 50 เทา(สชาดา 2546) และเปนอนตรายตอสงมชวตในแหลงนา สงผลกระทบถงมนษยและสงแวดลอม แอมโมเนยทอยในแหลงนาสามารถเกดกระบวนการออกซเดชน(oxidation) เปลยนแปลงรปเปนไนเตรท(NO3) ซงเปนอาหารทสาคญของพชนา ทาใหพชนาพวกสาหราย แพลงกตอน หรอวชพชตางๆ เจรญเตบโตมากเกนไปสงผลใหปรมาณออกซเจนในนาลดลง เรยกปรากฎการณนวายโทรฟเคชน(eutrophication) (Doorn et al 2002 ศลปชยและคณะ 2552)

คา SS ผานเกณฑมาตรฐาน 662 ชบงถงปรมาณของแขงแขวนลอยทไมละลายนา หากมปรมาณมากจะทาใหนามความขนมาก กาหนดเกณฑมาตรฐานของฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง ไมเกน 200 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญ ไมเกน 150 mgL คา SS ทวไปเฉลย 2000ndash4800 mgL (กรมควบคมมลพษ 2553) ปรมาณทวดไดจากการศกษาครงนในฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ เฉลย 2534+4506 4126+11657 และ 2667+11254 mgL ตามลาดบ มากกวาเกณฑกาหนดแตตากวาคาเฉลยทวไปมาก อยางไรกตามพสยสงสดของปรมาณทวดไดจากฟารมขนาดกลางและใหญ 15000 และ 12100 mgL แสดงใหเหนวาระบบบาบดนาเสยบางฟารมไมสามารถกาจดตะกอนหรอของแขงแขวนลอยได

ผลการศกษาครงน พบวาฟารมแตละขนาด มเปอรเซนตจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคอนขางตา ความเปนกรดดางของนาเสยอยในระดบด ดชนคณภาพนาเสยทชบงถงความสกปรกของนา มจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานตา ปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนในนาเสยและของแขงแขวนลอย ทไมละลายนาพบปรมาณสงในบางฟารมซงสามารถกอใหเกดปญหาได ภาพรวมดานการจดการเกยวกบระบบบาบดนาเสยภายในฟารม ประเมนไดวายงคงใชรปแบบเดมๆ ไมไดปรบปรงและพฒนาใหดขน อยางไรกตามหนวยงานทเกยวของควรเอาใจใส เขาไปดแลใหคาแนะนาหรอหาแนวทางแกไขใหกบเกษตรกร เปนการดแลสภาวะแวดลอมของโลกใหดตอไป

ขอเสนอแนะ

1 มลสกรมใชของเสย แตยงมมลคา มลสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพชสามารถจาหนายไดทงแบบสด แบบตากแหง หรอแปรรปเปนปย แปรรปเปนกาซชวภาพ สามารถชวยลดตนทน ในการบาบดนาเสยได ทงยงเพมรายไดอกดวย

7 7

2 นาเสยจากฟารมสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพช หากมการพฒนานาไปใช เปนปยในนาขาว ในไรมนสาปะหลง ในสวนปาลม หรอในพชเศรษฐกจอนๆ กจะมประโยชน ทงผประกอบการทเลยงสกร และเกษตรกรผปลกพชเศรษฐกจ เจาหนาทภาครฐจงมสวนสาคญในการประชาสมพนธ ใหความรและเปนสอกลางของทงสองฝาย 3 การลงทนทาระบบบาบดนาเสย เปนเรองหนกใจสาหรบผประกอบการ เนองดวยเปนการลงทนทไมมผลกาไรเพราะไมไดเพมผลผลตหรอเพมกลไกราคา เพยงแตเปนจตสานกรกษสงแวดลอม ของผประกอบการเองเทานน ดงนนการพจารณาเลอกระบบบาบดใหเหมาะสมกบปรมาณนาเสยในฟารมจงมความสาคญมากทสด ในปจจบนสามารถหาความรไดหลายทาง อกทงกรมปศสตวและกรมควบคมมลพษกมองคความรพรอมและยนดใหคาปรกษาแกผประกอบการทมใจรกษสงแวดลอม

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง และนางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ก ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดมาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากแหลงกาเนดมลพษประเภท การเลยงสกร ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 190-192

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ข ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 193-194

กรมควบคมมลพษ 2546 คมอการเลอกใช การดแลและบารงรกษาระบบบาบดนาเสยฟารมสกรตามแบบมาตรฐานกรมปศสตว กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 2548 ประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองถกควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 122 ตอนท 125ง วนท 29 ธนวาคม 2548 หนา 14-17

กรมควบคมมลพษ 2553 ก คมอการประเมนปรมาณนาเสยและปรมาณมลพษจากฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2553 ข คมอแนวทางการจดการสงแวดลอมฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2554 การจดการมลสกรและนาเสยจากฟารมสกร Available source httpwwwpcdgothinfo_servwater_swinehtml 5 พฤษภาคม 2554

บญเชด อาจองค และจารส เลศศร 2552 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดพะเยา ป 2547ndash2550 รายงานประจาป 2552 สถาบนสขภาพสตวแหงชาต กรงเทพฯ หนา195-196

8 8

สชาดา ยางเอน 2546 การกาจดแอมโมเนยในนาเสยจากตเลยงปลาโดยการกรองดวยหนภเขาไฟ วทยานพนธ ปรญญาโทมหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ

สมนชาต แสงปญญา และวระพฒ เพงพา 2550 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกน วารสารปศสตวเขต 4 11( 24) 74-83

สถานเทคโนโลยกาซชวภาพ 2554 ปญหามลภาวะในฟารมเลยงสตวและการ Available source httpwwwdldgothlslo_loewebfilepollutionhtm 5 พฤษภาคม 2554

ศลปชย มณขตย สขม เราใจ และ อสรยา วฒศลธ 2552 การกาจดแอมโมเนยไนโตรเจน จากนาเสยฟารมสกรและไก ดวยแมงกานสซโอไลต ในแบบจาลองคลองวนเวยน Environment and Natural Resources Journal 7(1) 51-65

ศนยสารสนเทศ กรมปศสตว 2553 ขอมลจานวนปศสตว ป 2553 สถตรายงาน Available source httpwwwdldgothictthindexphpoption=com_contentampview=articleampid=3682553ampcatid=74 2009-11-01-07-43-07 1 มค 2554

APHA AWWA and WEF2005Standard Methods for the Examination of water and Wastewater 21st Edition American Public Health Association Washington DC

Crook B Robertson J F Travers Glass SA Botheroyd E M Lacey J Topping MD 1991 Airborne dust ammonia microorganisms and antigens in pig confinement houses and the respiratory health of exposed farm workers american industrial hygiene association Journal 52(7) 271ndash279

Doorn MRJ Natschkea DF Thorneloeb SA and Southerland J 2002 Development of an emission factor for ammonia emissions from US swine farms based on field tests and application of a mass balance method Atmospheric Environment 36 p 5619ndash5625

El-Fadel M and Massoud M 2001 Methane emissions from wastewater management Environmental pollution 114(2) 177-185

Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy subjects Scand J Work Environ Health 30(4)313ndash321

Latos M Karageorgos P Mpasiakos CH Kalogerakis N and Lazaridis M 2010 Dispersion modeling of odors emitted from pig farms winter-spring measurements Global NEST Journal 12(1) 46-53

SuJJ LiuBY and ChangYC 2003 Emission of greenhouse gas from livestock waste and wastewater treatment in Taiwan Agriculture Ecosystems and Environment 95 p253ndash263

Sundblad BM Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy persons J Work Environ Health 30(4) 313ndash321

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams

9 9

แนวโนมการตรวจพบสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรพนทภาคตะวนตกป 2550-2552

สรลกษณ สายหงษ1 ภรมย นนทะสร1

1ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร 70150 ผเขยนผรบผดชอบ โทร 0-3222-8419 โทรสาร 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

บทคดยอ

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ไดวเคราะหตวอยางปสสาวะสกร จากฟารมสกร 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว 703 ตวอยาง ระหวาง มกราคม 2550 - ธนวาคม 2552 โดยการคดกรองเบองตน ดวยวธ EIA และตรวจหาความเขมขนสารดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) ตรวจพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสต ในป 2550 รอยละ 356 ป 2551 รอยละ 1555 และป 2552 รอยละ 1366 จงหวดนครปฐมพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสตมากทสด จากฟารมสกร รอยละ 1737 และจากโรงฆา รอยละ 5517 จากการสมตวอยาง 108 ตวอยาง เพอตรวจหาสาร Sulbutamol Rectopamine และ Zilpateralr พบถงรอยละ 7592 แสดงใหเหนวา ยงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตในการเลยงสกรในพนทภาคตะวนตก ดงนนเพอความปลอดภยของผบรโภค หนวยงานภาครฐตองใหความรความเขาใจแกเกษตรกร และมมาตรการตรวจตดตามอยางตอเนอง คาสาคญ เบตาอะโกนสต ปสสาวะสกร ภาคตะวนตก EIA LC-MSMS ทะเบยนวชาการเลขท 54(2)-0115-092

Trend Detection of beta-Agonists in Pig Urine in Western Thailand during 2007 - 2009

Sirilux Saihong 1 Pirom Nontasorn 1

1Veterinary Research and Development Center (Western Region) Photaram Ratchaburi 70150 Corresponding author Tel 0-3222-8419 Fax 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

Abstract

During January 2006 - December 2008 Veterinary Research and Development Center (western region) analyzed 21129 urine samples from pig farms and 703 urine samples from pig slaughter houses All samples were screening test for Beta-agonist by EIA and confirmed by Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) We found 356 positive samples in 2006 1555 in 2007 and 1366 in 2008 Both highest percent positive samples of Beta-agonist in pig farms (1737) and pig slaughter house (5517) were found in Nakornpathom province Out of positive samples one hundred and eight samples were selected for confirmed Sulbutamol Rectopamine and Zilpateral Then found 7592 positive The results showed many pig farm owners in western part of Thailand were still using beta-agonist for meat production Thus it is a responsibility of livestock officers to educate farm owners to concern about food safety The surveillance of Beta-agonist in animals feed should be performed

Keywords beta-agonists pig urine Western Thailand EIA LC-MSMS Technical Paper No 54(2)-0115-092

10 10

บทนา

สารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต(beta-agonists) เปนเคมภณฑทผลตขน โดยมวตถประสงคเพอเปนยารกษาโรคหอบหดและขยายหลอดลมในผปวย(อธกา 2552 สวรรณา 2554 Haney and Hancox 2007) สารกลมนมหลายชนด ไดแก salbutamol clenbuterol bromobuterol zilpaterol และ ractopamine เปนตน โดยจดอยในกลมของ adrenaline drug หรอ sympathomimetic amine เชนเดยวกบ adrenaline amphetamine และ ephedrine สามารถออกฤทธกระตนการทางานของหวใจและระบบประสาทสวนกลาง ทาใหเสนเลอดทไปยงผวหนงและ mucous membrane เกดการหดตว หลอดลมขยายใหญ และเสนเลอดทไปกลามเนอลายเกดการขยายตวและสงผลใหเมทะบอลซมของรางกายเกดการเปลยนแปลงโดยการนาเลอดจากอวยวะทไมจาเปนและไมมหนาทในการใชงานในขณะนนมาใชเพอเปนพลงงาน (สวรรณา 2554) ดานการปศสตวพบการลกลอบใชสาร salbutamol และ clenbuterol ผสมในอาหารเลยงสกรเพอการปรบปรงคณภาพซาก ลดปรมาณไขมน และเพมปรมาณเนอแดงในซากใหมากขน (รณชย และคณะ 2545) เพอตอบสนองผบรโภคทตองการเฉพาะหมเนอแดงไขมนตาและผจาหนายสามารถขายไดราคาทสงขน โดยไมคานงถงความปลอดภยของผบรโภคทอาจไดรบอนตรายจากสารตกคางในเนอสตว ซงมผรายงานแสดงใหเหนถงการตรวจพบสารกลมนตกคางในเนอเยอและปสสาวะสกรทเลยงดวยอาหารทผสมสารกลมเบตาอะโกนสต(Kuiper et al 1998 Hung et al 2010 Pleadin et al 2010) นอกจากนสารกลมดงกลาวยงมความคงทนตอความรอน จากผลการศกษาของสดชฎา(2548) ทกลาววาความรอนทอณหภม 70-200 องศาเซลเซยส ไมสามารถทาลายสารทตกคางในเนอสกรไดหมด ทผานมามรายงานผปวยอาหารเปนพษทประเทศสเปนโดยผปวยจะมอาการกระวนกระวาย กลามเนอเกรง ตวสน หวใจเตนเรว และเจบปวดกลามเนอ ปวดศรษะ 15 นาท ถง 6 ชวโมง และมอาการ คงอย 90 นาท ถง 6 วน หลงจากบรโภคอาหารทมการปนเปอนสารกลมเบตาอะโกนสตชนด clenbuterol (Pulce et al 1991 Salleras et al 1995) ดงนนในหลายประเทศ เชน กลมสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย ฮองกง และสงคโปร ไดกาหนดใหสารกลมเบตาอะโกนสตเปนสารอนตราย หามนามาใชในสตวทเลยงเพอการบรโภค ในประเทศไทยนนกระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงสาธารณสขไดรวมมอตอตานการใชสารเรงเนอแดงอยางตอเนอง มการแกไขปญหาดวยการควบคมและตรวจสอบการนาเขาสารกลมเบตาอะโกนสต โดยในป 2538 กระทรวงพาณชยออกประกาศใหมการขออนญาตนาเอาสาร clenbuterol เขามาในราชอาณาจกรโดยตองไดรบการรบรองจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข และป 2545 ออกประกาศเรองการนาสาร albuterol หรอ salbutamol เปนสนคาทตองขออนญาตนาเขามาในราชอาณาจกร นอกจากนกระทรวงเกษตรและสหกรณยงดาเนนการควบคมและตรวจสอบการนาสารกลมเบตาอะโกนสตมาผสมอาหารสตว ณ โรงงานอาหารสตว โดยอาศยตามพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหารสตว พศ 2525 ออกประกาศหามนาเขาอาหารสตวทกประเภททมสารเคมกลมเบตาอะโกนสตเปนสวนผสมและหามใชสารเคมกลมดงกลาว ทกชนดเปนวตถทเตมในอาหารสตวทผลตเพอขาย ในขณะเดยวกนกรมปศสตวซงไดรบมอบหมายจากกระทรวงเกษตรและสหกรณใหดาเนนการในโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต ไดจดทาโครงการความปลอดภยดานอาหาร(food safety) เพอใหสนคาปศสตวมคณภาพ ปลอดภยจากเชอโรคและสารตกคางอยางครบวงจรตงแตฟารมเลยงสตวจนถงผบรโภค ซงโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงนเปนสวนหนงของโครงการความปลอดภยดานอาหาร มการดาเนนการในดานการควบคมและตรวจสอบการลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ขนทะเบยนและรบรองมาตรฐานฟารมเลยงสกร เกบตวอยางอาหารสตว นา ยา และปสสาวะของสกรทเลยงภายในฟารมและทนาเขาโรงฆาสตว เพอตรวจสอบการปนเปอนของสารกลมเบตาอะโกนสต

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก เปนหนวยงานในสวนภมภาคของกรมปศสตว ทรบผดชอบดานการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรในพนทภาคตะวนตก โดยไดดาเนนการตามนโยบายกรมปศสตวตงแตป 2546 การศกษาในครงนมวตถประสงคเพอวเคราะหแนวโนมการใชสารกลมเบตาอะโก

11 11

นสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก และเปนขอมล ในการกาหนดแนวทางในการตดตามควบคมการใชสารดงกลาวเพอใหไดเนอสกรทปลอดภยจากสารตกคางตงแตระดบฟารมจนถงผบรโภค

อปกรณและวธการ

ตวอยาง เกบตวอยางปสสาวะสกรจากฟารมในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร เพชรบร

สมทรสงคราม และสมทรสาคร จานวน 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว ในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร จานวน 703 ตวอยาง โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดแตละแหง สงตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ระหวางเดอนมกราคม 2550ndashธนวาคม 2552 วธการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร

ทาการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร ดวยวธ competitive enzyme immunoassay (EIA) โดยใชชดทดสอบสาเรจรป szlig-AGONISTndashEIA FAST (Euro Proxima The Netherlands) วธการตามขนตอนทแนะนาโดยบรษทผผลต ชดทดสอบน coat ดวยsheep antibodies to rabbit IgG สวนปฏกรยาการทดสอบอาศยหลกการท salbutamol หรอ clenbuterol ในตวอยางปสสาวะสกร และEnzyme labelled salbutamol แยงจบตว (binding) กบแอนตบอดจาเพาะตอ salbutamol หรอ clenbuterol (rabbit anti-salbutamol และ rabbit anti-clenbuterol) ทจบกบ sheep antibodies to rabbit IgG บนพนผว microplate วดคาการดดกลนแสง (optical density OD) ดวยเครอง Micro ELISA Reader ทความยาวคลน 450 นาโนเมตร และแปรผลโดยคานวณคา maximal absorbance (Bmax) ดงน

Bmax = 100(standard or sample OD divide zero standard OD) หาคาความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางจาก Calibration curve ซง plot ระหวาง Bmax

กบคาความเขมขนของ standard หากมความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางสงกวา 1 ppb ถอวาตวอยางนนใหผลบวก ซงสงตรวจยนยนหาชนดสารตอไปดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer- Mass Spectrometer(LC-MSMS) ทสานกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว กรมปศสตว

ผล

ผลการตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆา โดยวธ EIA ระหวางเดอนมกราคม 2550 ถงธนวาคม 2552 ใหผลบวก 1073 (234221832) โดยป 2550 ใหผลบวก 356 (2767748) และป 2551 ใหผลบวกเพมขน คดเปน 1555 (11697519) ในขณะทป 2552 ใหผลบวกลดลงเปน 1366 (8976565) ปรมาณสารกลมเบตาอะโกนสตในชวงความเขมขน 11ndash20 ppb ใหผลบวกมากทสด คดเปน 5124 (12002342) ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 (5632342) และมจานวนทใหผลบวกเพมมากขนในแตละป (ตารางท 1)

การตรวจปสสาวะสกรจากฟารมในพนท 7 จงหวด ใหผลบวก 1087 (229621129) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash148438 ppb เฉลย 137plusmn1690 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 1731 (8795078) ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ 1033 (4364221) ความเขมขน เฉลย 138plusmn2448 ppb และราชบร 1017 (8127986) ความเขมขน เฉลย 086plusmn50 ppb สวนใหญพบตวอยางใหผลบวกมากทสดในป 2551 และลดลงในป 2552 ยกเวนสมทรสงครามมตวอยางใหผลบวกเพมมากขน (ตารางท 2)

12 12

การตรวจปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ไดแก ราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบร ใหผลบวก 654 (46703) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash1498 ppb เฉลย 063plusmn147 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 5517 (1629) ความเขมขนของสาร เฉลย 269 plusmn 450 ppb (ตารางท 3)

ผลการสมตรวจปสสาวะทใหผลบวกดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง ใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LC-MSMS 7592 (82108) ชวงความเขมขน 11ndash20 21ndash30 และ 31ndash49 ppb ใหผลบวก 3529 (1234) 400 (25) และ 8333 (56) ตามลาดบ ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยาง ใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ผลการตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) โดยมความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb ในขณะเดยวกนพบมการใชสาร salbutamol รวมกบ ractopamine และ salbutamol รวมกบ zilpaterol ความเขมขนสงสดของ ractopamine และ zilpaterol ทพบเทากบ 908 และ 235 ppb (ตารางท 4)

ตารางท 1 จานวนตวอยางทตรวจพบสารเบตาอะโกนสทในตวอยางปสสาวะสกร ป 2550ndash2552

จานวนบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

จานวนตวอยางบวกแตละชวงความเขมขน(ppb) (เปอรเซนต) ป

ฟารม โรงฆา

รวม (เปอรเซนต)

แหลงทมา 11ndash20 21ndash30 31ndash49 ge50 2687400 8348 2767748 ฟารม 136 43 28 61

2550 (362) (230) (356) โรงฆา 4 1 1 2

11397291 30228 11697519 ฟารม 660 188 94 197 2551

(1562) (1316) (1555) โรงฆา 15 6 1 8 8896438 8127 8976565 ฟารม 382 122 91 294

2552 (1381) (630) (1366) โรงฆา 3 1 3 1

รวม 229621129

(1087) 46703 (654)

234221832 (1073)

รวม 1200 (5124)

361 (1541)

218 (931)

563 (2404)

ตารางท 2 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารม ในพนท 7 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต) ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552 รวม

(เปอรเซนต) พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 1123222

(347) 4602843

(1618) 2401921

(1249) 8127986

(1017) 001ndash22155 086plusmn50

นครปฐม 1271694

(749) 2821253

(2251) 4702131

(2206) 8795078

(1731) 001ndash105580 288plusmn2528

ประจวบครขนธ 201142

(175) 3001928

(1556) 1161151

(1008) 4364221

(1033) 001ndash148438 138plusmn2448

กาญจนบร 3285 (105)

25366 (683)

16269 (595)

46920 (500)

001ndash1254 050plusmn103

เพชรบร 6717 (084)

45511 (881)

29651 (445)

801879 (426)

002ndash1266 039plusmn057

สมทรสงคราม 0190 (000)

7194 (361)

14135 (1037)

21519 (405)

001ndash143 041plusmn026

สมทรสาคร 0150 (000)

20196 (1020)

4180 (222)

24526 (456)

001ndash369 039plusmn037

รวม 2687400

(362) 11397291

(1562) 8896438

(1381) 229621129

(1087) 001ndash148438 137plusmn1690

13 13

ตารางท 3 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552

รวม (เปอรเซนต)

พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 022 (000)

218 (1111)

04 244 (455) 011ndash139 104plusmn030

นครปฐม ndash 1326 (5000)

33 (10000)

1629 (5517) 011ndash1388 269plusmn450

ประจวบครขนธ 4122 (328)

524 (1546)

339 (769)

12185 (649) 003ndash1498 056plusmn125

กาญจนบร 4204 (196)

10160 (625)

281 (247)

16445 (360) 001ndash726 046plusmn047

รวม 8348 (230)

30228 (1316)

8127 (630)

46703 (654) 001ndash1498 063plusmn147

ตารางท 4 เปรยบเทยบผลการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในตวอยางปสสาวะสกรดวยวธ EIA กบ LC-MSMS

ผลการทดสอบ วธ EIA วธ LCndashMSMS

จานวนตวอยางและชนดสารกลมเบตาอะโกนสตทพบ (ความเขมขน ppb)

ระดบความเขมขน(ppb) จานวนตวอยาง

ใหผลบวก ใหผลบวก

(เปอรเซนต) salbutamol

ractopamine salbutamol amp

ractopamine salbutamol amp zilpaterol

11ndash20 34

12 (3529)

9 (014ndash443)

3 (033ndash086)

1 (11)

1 (5300)

21ndash30 5

2 (4000)

2 (057ndash176)

0 0 0

31ndash49 6

5 (8333)

5 (037ndash1225)

0 0 1 (23500)

ge 5 63

63 (100)

61 (014ndash2230)

2 (120ndash142)

6 (016ndash908)

0

รวม 108

82 (7592)

77 (9390)

5 (610)

7 (853)

2 (244)

( ) ความเขมขนของสาร ractopamine ( ) ความเขมขนของสาร zilpaterol

สรปและวจารณ การวเคราะหหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก ระหวางป

2550ndash2552 จากตวอยางทงหมด 21832 ตวอยาง ใหผลบวกตอการทดสอบดวยวธ EIA คดเปน 1073 มากกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในพนทภาคตะวนตกชวงป 2546ndash2549 พบวาใหผลบวกเพยง 206 แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการฝาฝนลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกรอยางตอเนองและมจานวนทเพมมากขน การศกษาครงนพบวาป 2550 ใหผลบวกเพยง 356 ขณะทป 2551 ใหผลบวกเพมขนมากถง 1555 และมแนวโนมลดลงในป 2552 แตยงสงถง 1366 โดยปสสาวะทพบสารเบตาอะโกนสตชวงความเขมขนระหวาง 11ndash49 ppb ใหผลบวกคดเปน 7596 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 ตางจากทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาและรายงานวาปสสาวะทมระดบความเขมขนของสารตงแต 1ndash5 ppb ใหผลบวก 5351 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวกมากถง 4649 14 14

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

ตารางท 1 ผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกร ป 2551 ndash 2553

จานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐาน ป

ขนาดฟารม

จานวนตวอยาง pH BOD COD TKN SS ผานเกณฑ

เลก 76 73(961) 44(579) 43(566) 64((842) 54(711) 32(421) กลาง 79 77(975) 33(418) 39(494) 48(608) 50(633) 21(266) 2551 ใหญ 13 12(923) 5(385) 5(385) 9(692) 9(692) 4(308) เลก 39 38(974) 15(385) 21(538) 25(641) 27(692) 14(359) กลาง 70 67(957) 27(386) 43(614) 46(657) 47(671) 21(300) 2552 ใหญ 39 35(897) 6(154) 17(436) 18(462) 29(744) 6(154) เลก 169 166(982) 79(467) 126(746) 122(722) 115(680) 63(373) กลาง 251 247(984) 108(430) 164(653) 146(582) 163(649) 70(279) 2553 ใหญ 68 64(941) 24(353) 40(588) 35(515) 38(559) 15(221)

รวม 804 779(969) 341(424) 498(619) 513(638) 532(662) 246(306) หมายเหต จานวนตวอยางทผานเกณฑ(เปอรเซนต)

ตวอยางทมคา pH BOD COD TKN และ SS ทกคาผานเกณฑมาตรฐาน

ตารางท 2 ผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกรของจงหวดตาง ๆ

จานวนตวอยางทผานเกณฑมาตรฐาน จงหวด

จานวนตวอยาง pH BOD COD TKN SS ผานเกณฑ

กาญจนบร 120 118(983) 29(242) 47(392) 47(392) 63(525) 19(158) นครปฐม 199 195(980) 107(538) 157(789) 146(734) 150(754) 81(407)

ประจวบครขนธ 100 97(970) 17(170) 36(360) 47(470) 43(430) 12(120) เพชรบร 128 126(984) 82(641) 106(828) 109(852) 96(750) 61(477) ราชบร 177 166(938) 59(333) 97(548) 98(554) 122(689) 37(209)

สมทรสงคราม 32 29(906) 22(688) 22(688) 25(781) 22(688) 14(438) สมทรสาคร 48 48(100) 25(521) 33(688) 41(854) 36(750) 22(458)

ตารางท 3 พสยและคาเฉลยผลการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยจากฟารมสกรเทยบกบเกณฑมาตรฐาน

ฟารมขนาดเลก ฟารมขนาดกลาง ฟารมขนาดใหญ ดชนคณภาพ

นา พสย

คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

พสย คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

พสย คาเฉลย plusmnSD

เกณฑมาตรฐาน

pH 212-935 75plusmn08 55-9 626-975 77plusmn 06 55-9 538-1029 80plusmn07 55-9

BOD 1-2494 2415 plusmn3465

le100 mgL

1-5464 3069 plusmn5534

le100 mgL

9-1471 1787 plusmn2104

le60 mgL

COD 1-8239 5519

plusmn10150 le400 mgL

10-17120

7169 plusmn14463

le400 mgL

10-6828 4720 plusmn7899

le300 mgL

TKN 1-7380 1934plusmn5051 le200 mgL

1-1965 2142 plusmn2392

le200 mgL

1-930 1782 plusmn1955

le120 mgL

SS 1-3420 2534plusmn4506 le200 mgL

1-15000 4126

plusmn11657 le200 mgL

3-12100 2667

plusmn11254 le150 mgL

5 5

สรปและวจารณ

การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในพนทภาคตะวนตก ชวงป 2551ndash2553 พบวาฟารมสกรขนาดเลกมจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคดเปนเปอรเซนตสงกวาฟารมขนาดกลางและขนาดใหญ โดยป 2551 มจานวนผานเกณฑมาตรฐานมากสด คดเปน 421 ขณะทฟารมขนาดใหญผานเกณฑมาตรฐานนอยทสดในป 2552 เพยง 154 สอดคลองกบการศกษาของบญเชด และจารส (2552) ซงรายงานวาฟารมสกรรายยอยทมสกรนอยกวา 50 ตว มจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานสงสด รองลงมาคอฟารมทมจานวนสกรระหวาง 50 ถงนอยกวา 500 ตว โดยขนาดของฟารมทใหญขนเปนปจจยหลกททาใหนาทงจากฟารมสกรในจงหวดพะเยาททาการศกษามคณภาพตาลง แตกตางจากการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ซงศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกนพบวาฟารมขนาดเลกมตวอยางผานเกณฑมาตรฐานนอยกวาฟารมขนาดกลางและขนาดใหญ ภาพรวมการศกษาครงนพบวา ในแตละป ฟารมแตละขนาด มเปอรเซนตจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคอนขางตา แนวโนมเพมขนหรอลดลงไมแตกตางกนมาก แสดงใหเหนวาการจดการดานระบบบาบดนาเสยของฟารมสกรสวนใหญ ไมสามารถบาบดนาเสยไดตามเกณฑมาตรฐาน ประเมนไดวาระบบบาบดนาเสยภายในฟารมยงคงใชรปแบบเดมๆ หรอไมไดรบการปรบปรงและพฒนาใหดขน สอดคลองกบการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ทรายงานวาผลการตรวจคณภาพนาเสยสวนใหญไมผานเกณฑมาตรฐาน

คาดชนคณภาพนาเสยทมเปอรเซนตตวอยางผานเกณฑมาตรฐานมากทสดคอคา pH คดเปน 969 สอดคลองกบการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) และบญเชดและจารส (2552) จากการศกษาครงนพบวาคา pH ของฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ เฉลย 75+08 77+06 และ 80+07 ตามลาดบ เทยบกบเกณฑมาตรฐานท 55ndash9 จะเหนวาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในชวงเวลา ทศกษามคา pH เฉลยคอนขางเปนกลางซงเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของสงมชวต และมคณสมบตเหมาะสาหรบการบาบดนาเสยทตองการใชสารเคมซงคาความเปนกรดดางในระดบนจะทาใหสารเคมทางาน ไดอยางมประสทธภาพ อยางไรกตามผลการศกษาพบวานาเสยจากฟารมขนาดเลกบางฟารมมคาความเปนกรดสงวดคา pH ได 212 ซงเปนขอมลสวนหนงทเจาหนาททเกยวของควรเขาไปดแลใหคาแนะนา หรอหาแนวทางแกไขใหแกเกษตรกร

คา BOD เปนคาทบงบอกถงปรมาณความสกปรกของนาเสย ผานเกณฑมาตรฐานนอยทสด คดเปน 424 ตางจากการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ทรายงานวาดชนคณภาพนาทผานเกณฑมาตรฐานนอยทสดคอคา COD ขณะทบญเชด และจารส (2552) รายงานวาคา TKN ผานเกณฑนอยทสด จงหวดประจวบครขนธ กาญจนบร และราชบร จานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานตา สาเหตหลกมาจากความสกปรกของนา ประเมนไดวามความเสยงทจะเกดปญหาดานมลภาวะและสงแวดลอม ผเกยวของ ควรวเคราะหปญหาและแนวโนมเพอการปองกนและแกไขปญหามลพษทอาจเกดขน การศกษาครงนพบวา คา BOD ในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง ซงกาหนดมาตรฐานไวไมเกน 100 mgL ตรวจวดได เฉลย 2415+3465 และ 3069+5534 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญกาหนดมาตรฐานไมเกน 60 mgL แตตรวจวดได เฉลย 1787+2104 mgL แสดงใหเหนวานาเสยททาการศกษามความสกปรกสงจากปรมาณสารอนทรยทจลนทรยไมสามารถยอยสลายใหนอยลงได อยางไรกตามโดยทวไปปรมาณความสกปรก ซงตรวจวดเปนคา BOD จะขนอยกบพฤตกรรมการทาความสะอาดโรงเรอนและชนดของสกรทเลยง นาเสยจากการเลยงสกรขนจะมความสกปรกมากกวาสกรพอแมพนธ โดยเฉลยจะมคา BOD อยในชวง 1500ndash3000 mgL แตอาจสงถง 7000ndash10000 mgL หากไมทาการเกบกวาดมลสกรออกกอนการฉดลางฟารม ทมการจดการมลสกรทดจะพบคา BOD ตากวา 1000 mgL (กรมควบคมมลพษ 2546) ดงนนหากเปรยบเทยบปรมาณความสกปรกของนาเสยททาการศกษากบคาเฉลยโดยทวไปจะพบวาฟารมสกรใน ภาคตะวนตกสามารถจดการนาเสยไดดในระดบหนง แตยงไมดพอทจะทาใหคณภาพนาเสยผานเกณฑมาตรฐานตามทกาหนดได

คา COD ผานเกณฑมาตรฐาน 619 ปรมาณทวดไดในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง เฉลย 5519+10150 และ 7169+14463 mgL เกณฑมาตรฐานไมเกน 400 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญกาหนดเกณฑ

6 6

มาตรฐานไมเกน 300 mgL ปรมาณวดได เฉลย 4720+7899 mgL พบวาฟารมทกขนาดมปรมาณ COD เฉลยสงเกนมาตรฐานกาหนด แสดงใหเหนวาในนาเสยมสารอนทรยในปรมาณสง สอดคลองกบคา BOD ทวดได โดยทวไปนาเสยจากฟารมสกรมคา COD เฉลย 4000ndash7000 mgL (กรมควบคมมลพษ 2553) ปรมาณเฉลยคา COD ทวดไดจากการศกษาครงนไมสงหากเทยบกบคาเฉลยทวไป อยางไรกตามคาพสยสงสดทตรวจวดไดในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง 8239 และ 17120 mgL ประเมนไดวาฟารมสกรบางฟารมประสบปญหาดานการกาจดสารอนทรยในระบบบาบดนาเสย

TKN เปนคาทแสดงถงปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนในนา ผานเกณฑมาตรฐาน 638 คาไนโตรเจนในนาเสยโดยทวไปมปรมาณ เฉลย 400ndash800 mgL(กรมควบคมมลพษ 2553) ขณะทเกณฑมาตรฐานคา TKN ของฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง กาหนดไมเกน 200 mgL และฟารมขนาดใหญไมเกน 120 mgL จากการศกษาในฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ คา TKN มปรมาณ เฉลย 1934+5051 2142+2392 และ 1782+1955 mgL ตามลาดบ พบวาฟารมขนาดเลกผานเกณฑมาตรฐาน ขณะทฟารมขนาดกลางและขนาดใหญเกนมาตรฐานกาหนดเลกนอย ประเมนไดวาคา TKN ในนาเสย จากการศกษาครงนไมเปนสาเหตหลกทาใหเกดปญหาตอสงแวดลอม ยกเวนฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ บางฟารมทมปรมาณ TKN วดได พสยสงสด 7380 1965 และ 930 mgL อาจประสบปญหาความเปนพษจากแอมโมเนยได เนองจากวงจรของไนโตรเจน(nitrogen cycle) จะเกดจากการทสารประกอบไนโตรเจนจากสารอนทรยทอยในนาเสยผานเขาวงจร ทาใหเกดแอมโมเนยในรปสารละลายแอมโมเนยไอออน(ionized ammonium NH4

+) และแอมโมเนยอสระ(un-ionized ammonium NH3) ซงแอมโมเนยอสระ(NH3) จะมความเปนพษมากกวาแอมโมเนยไอออน(NH4

+) ถง 50 เทา(สชาดา 2546) และเปนอนตรายตอสงมชวตในแหลงนา สงผลกระทบถงมนษยและสงแวดลอม แอมโมเนยทอยในแหลงนาสามารถเกดกระบวนการออกซเดชน(oxidation) เปลยนแปลงรปเปนไนเตรท(NO3) ซงเปนอาหารทสาคญของพชนา ทาใหพชนาพวกสาหราย แพลงกตอน หรอวชพชตางๆ เจรญเตบโตมากเกนไปสงผลใหปรมาณออกซเจนในนาลดลง เรยกปรากฎการณนวายโทรฟเคชน(eutrophication) (Doorn et al 2002 ศลปชยและคณะ 2552)

คา SS ผานเกณฑมาตรฐาน 662 ชบงถงปรมาณของแขงแขวนลอยทไมละลายนา หากมปรมาณมากจะทาใหนามความขนมาก กาหนดเกณฑมาตรฐานของฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง ไมเกน 200 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญ ไมเกน 150 mgL คา SS ทวไปเฉลย 2000ndash4800 mgL (กรมควบคมมลพษ 2553) ปรมาณทวดไดจากการศกษาครงนในฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ เฉลย 2534+4506 4126+11657 และ 2667+11254 mgL ตามลาดบ มากกวาเกณฑกาหนดแตตากวาคาเฉลยทวไปมาก อยางไรกตามพสยสงสดของปรมาณทวดไดจากฟารมขนาดกลางและใหญ 15000 และ 12100 mgL แสดงใหเหนวาระบบบาบดนาเสยบางฟารมไมสามารถกาจดตะกอนหรอของแขงแขวนลอยได

ผลการศกษาครงน พบวาฟารมแตละขนาด มเปอรเซนตจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคอนขางตา ความเปนกรดดางของนาเสยอยในระดบด ดชนคณภาพนาเสยทชบงถงความสกปรกของนา มจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานตา ปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนในนาเสยและของแขงแขวนลอย ทไมละลายนาพบปรมาณสงในบางฟารมซงสามารถกอใหเกดปญหาได ภาพรวมดานการจดการเกยวกบระบบบาบดนาเสยภายในฟารม ประเมนไดวายงคงใชรปแบบเดมๆ ไมไดปรบปรงและพฒนาใหดขน อยางไรกตามหนวยงานทเกยวของควรเอาใจใส เขาไปดแลใหคาแนะนาหรอหาแนวทางแกไขใหกบเกษตรกร เปนการดแลสภาวะแวดลอมของโลกใหดตอไป

ขอเสนอแนะ

1 มลสกรมใชของเสย แตยงมมลคา มลสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพชสามารถจาหนายไดทงแบบสด แบบตากแหง หรอแปรรปเปนปย แปรรปเปนกาซชวภาพ สามารถชวยลดตนทน ในการบาบดนาเสยได ทงยงเพมรายไดอกดวย

7 7

2 นาเสยจากฟารมสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพช หากมการพฒนานาไปใช เปนปยในนาขาว ในไรมนสาปะหลง ในสวนปาลม หรอในพชเศรษฐกจอนๆ กจะมประโยชน ทงผประกอบการทเลยงสกร และเกษตรกรผปลกพชเศรษฐกจ เจาหนาทภาครฐจงมสวนสาคญในการประชาสมพนธ ใหความรและเปนสอกลางของทงสองฝาย 3 การลงทนทาระบบบาบดนาเสย เปนเรองหนกใจสาหรบผประกอบการ เนองดวยเปนการลงทนทไมมผลกาไรเพราะไมไดเพมผลผลตหรอเพมกลไกราคา เพยงแตเปนจตสานกรกษสงแวดลอม ของผประกอบการเองเทานน ดงนนการพจารณาเลอกระบบบาบดใหเหมาะสมกบปรมาณนาเสยในฟารมจงมความสาคญมากทสด ในปจจบนสามารถหาความรไดหลายทาง อกทงกรมปศสตวและกรมควบคมมลพษกมองคความรพรอมและยนดใหคาปรกษาแกผประกอบการทมใจรกษสงแวดลอม

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง และนางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ก ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดมาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากแหลงกาเนดมลพษประเภท การเลยงสกร ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 190-192

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ข ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 193-194

กรมควบคมมลพษ 2546 คมอการเลอกใช การดแลและบารงรกษาระบบบาบดนาเสยฟารมสกรตามแบบมาตรฐานกรมปศสตว กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 2548 ประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองถกควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 122 ตอนท 125ง วนท 29 ธนวาคม 2548 หนา 14-17

กรมควบคมมลพษ 2553 ก คมอการประเมนปรมาณนาเสยและปรมาณมลพษจากฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2553 ข คมอแนวทางการจดการสงแวดลอมฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2554 การจดการมลสกรและนาเสยจากฟารมสกร Available source httpwwwpcdgothinfo_servwater_swinehtml 5 พฤษภาคม 2554

บญเชด อาจองค และจารส เลศศร 2552 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดพะเยา ป 2547ndash2550 รายงานประจาป 2552 สถาบนสขภาพสตวแหงชาต กรงเทพฯ หนา195-196

8 8

สชาดา ยางเอน 2546 การกาจดแอมโมเนยในนาเสยจากตเลยงปลาโดยการกรองดวยหนภเขาไฟ วทยานพนธ ปรญญาโทมหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ

สมนชาต แสงปญญา และวระพฒ เพงพา 2550 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกน วารสารปศสตวเขต 4 11( 24) 74-83

สถานเทคโนโลยกาซชวภาพ 2554 ปญหามลภาวะในฟารมเลยงสตวและการ Available source httpwwwdldgothlslo_loewebfilepollutionhtm 5 พฤษภาคม 2554

ศลปชย มณขตย สขม เราใจ และ อสรยา วฒศลธ 2552 การกาจดแอมโมเนยไนโตรเจน จากนาเสยฟารมสกรและไก ดวยแมงกานสซโอไลต ในแบบจาลองคลองวนเวยน Environment and Natural Resources Journal 7(1) 51-65

ศนยสารสนเทศ กรมปศสตว 2553 ขอมลจานวนปศสตว ป 2553 สถตรายงาน Available source httpwwwdldgothictthindexphpoption=com_contentampview=articleampid=3682553ampcatid=74 2009-11-01-07-43-07 1 มค 2554

APHA AWWA and WEF2005Standard Methods for the Examination of water and Wastewater 21st Edition American Public Health Association Washington DC

Crook B Robertson J F Travers Glass SA Botheroyd E M Lacey J Topping MD 1991 Airborne dust ammonia microorganisms and antigens in pig confinement houses and the respiratory health of exposed farm workers american industrial hygiene association Journal 52(7) 271ndash279

Doorn MRJ Natschkea DF Thorneloeb SA and Southerland J 2002 Development of an emission factor for ammonia emissions from US swine farms based on field tests and application of a mass balance method Atmospheric Environment 36 p 5619ndash5625

El-Fadel M and Massoud M 2001 Methane emissions from wastewater management Environmental pollution 114(2) 177-185

Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy subjects Scand J Work Environ Health 30(4)313ndash321

Latos M Karageorgos P Mpasiakos CH Kalogerakis N and Lazaridis M 2010 Dispersion modeling of odors emitted from pig farms winter-spring measurements Global NEST Journal 12(1) 46-53

SuJJ LiuBY and ChangYC 2003 Emission of greenhouse gas from livestock waste and wastewater treatment in Taiwan Agriculture Ecosystems and Environment 95 p253ndash263

Sundblad BM Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy persons J Work Environ Health 30(4) 313ndash321

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams

9 9

แนวโนมการตรวจพบสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรพนทภาคตะวนตกป 2550-2552

สรลกษณ สายหงษ1 ภรมย นนทะสร1

1ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร 70150 ผเขยนผรบผดชอบ โทร 0-3222-8419 โทรสาร 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

บทคดยอ

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ไดวเคราะหตวอยางปสสาวะสกร จากฟารมสกร 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว 703 ตวอยาง ระหวาง มกราคม 2550 - ธนวาคม 2552 โดยการคดกรองเบองตน ดวยวธ EIA และตรวจหาความเขมขนสารดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) ตรวจพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสต ในป 2550 รอยละ 356 ป 2551 รอยละ 1555 และป 2552 รอยละ 1366 จงหวดนครปฐมพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสตมากทสด จากฟารมสกร รอยละ 1737 และจากโรงฆา รอยละ 5517 จากการสมตวอยาง 108 ตวอยาง เพอตรวจหาสาร Sulbutamol Rectopamine และ Zilpateralr พบถงรอยละ 7592 แสดงใหเหนวา ยงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตในการเลยงสกรในพนทภาคตะวนตก ดงนนเพอความปลอดภยของผบรโภค หนวยงานภาครฐตองใหความรความเขาใจแกเกษตรกร และมมาตรการตรวจตดตามอยางตอเนอง คาสาคญ เบตาอะโกนสต ปสสาวะสกร ภาคตะวนตก EIA LC-MSMS ทะเบยนวชาการเลขท 54(2)-0115-092

Trend Detection of beta-Agonists in Pig Urine in Western Thailand during 2007 - 2009

Sirilux Saihong 1 Pirom Nontasorn 1

1Veterinary Research and Development Center (Western Region) Photaram Ratchaburi 70150 Corresponding author Tel 0-3222-8419 Fax 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

Abstract

During January 2006 - December 2008 Veterinary Research and Development Center (western region) analyzed 21129 urine samples from pig farms and 703 urine samples from pig slaughter houses All samples were screening test for Beta-agonist by EIA and confirmed by Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) We found 356 positive samples in 2006 1555 in 2007 and 1366 in 2008 Both highest percent positive samples of Beta-agonist in pig farms (1737) and pig slaughter house (5517) were found in Nakornpathom province Out of positive samples one hundred and eight samples were selected for confirmed Sulbutamol Rectopamine and Zilpateral Then found 7592 positive The results showed many pig farm owners in western part of Thailand were still using beta-agonist for meat production Thus it is a responsibility of livestock officers to educate farm owners to concern about food safety The surveillance of Beta-agonist in animals feed should be performed

Keywords beta-agonists pig urine Western Thailand EIA LC-MSMS Technical Paper No 54(2)-0115-092

10 10

บทนา

สารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต(beta-agonists) เปนเคมภณฑทผลตขน โดยมวตถประสงคเพอเปนยารกษาโรคหอบหดและขยายหลอดลมในผปวย(อธกา 2552 สวรรณา 2554 Haney and Hancox 2007) สารกลมนมหลายชนด ไดแก salbutamol clenbuterol bromobuterol zilpaterol และ ractopamine เปนตน โดยจดอยในกลมของ adrenaline drug หรอ sympathomimetic amine เชนเดยวกบ adrenaline amphetamine และ ephedrine สามารถออกฤทธกระตนการทางานของหวใจและระบบประสาทสวนกลาง ทาใหเสนเลอดทไปยงผวหนงและ mucous membrane เกดการหดตว หลอดลมขยายใหญ และเสนเลอดทไปกลามเนอลายเกดการขยายตวและสงผลใหเมทะบอลซมของรางกายเกดการเปลยนแปลงโดยการนาเลอดจากอวยวะทไมจาเปนและไมมหนาทในการใชงานในขณะนนมาใชเพอเปนพลงงาน (สวรรณา 2554) ดานการปศสตวพบการลกลอบใชสาร salbutamol และ clenbuterol ผสมในอาหารเลยงสกรเพอการปรบปรงคณภาพซาก ลดปรมาณไขมน และเพมปรมาณเนอแดงในซากใหมากขน (รณชย และคณะ 2545) เพอตอบสนองผบรโภคทตองการเฉพาะหมเนอแดงไขมนตาและผจาหนายสามารถขายไดราคาทสงขน โดยไมคานงถงความปลอดภยของผบรโภคทอาจไดรบอนตรายจากสารตกคางในเนอสตว ซงมผรายงานแสดงใหเหนถงการตรวจพบสารกลมนตกคางในเนอเยอและปสสาวะสกรทเลยงดวยอาหารทผสมสารกลมเบตาอะโกนสต(Kuiper et al 1998 Hung et al 2010 Pleadin et al 2010) นอกจากนสารกลมดงกลาวยงมความคงทนตอความรอน จากผลการศกษาของสดชฎา(2548) ทกลาววาความรอนทอณหภม 70-200 องศาเซลเซยส ไมสามารถทาลายสารทตกคางในเนอสกรไดหมด ทผานมามรายงานผปวยอาหารเปนพษทประเทศสเปนโดยผปวยจะมอาการกระวนกระวาย กลามเนอเกรง ตวสน หวใจเตนเรว และเจบปวดกลามเนอ ปวดศรษะ 15 นาท ถง 6 ชวโมง และมอาการ คงอย 90 นาท ถง 6 วน หลงจากบรโภคอาหารทมการปนเปอนสารกลมเบตาอะโกนสตชนด clenbuterol (Pulce et al 1991 Salleras et al 1995) ดงนนในหลายประเทศ เชน กลมสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย ฮองกง และสงคโปร ไดกาหนดใหสารกลมเบตาอะโกนสตเปนสารอนตราย หามนามาใชในสตวทเลยงเพอการบรโภค ในประเทศไทยนนกระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงสาธารณสขไดรวมมอตอตานการใชสารเรงเนอแดงอยางตอเนอง มการแกไขปญหาดวยการควบคมและตรวจสอบการนาเขาสารกลมเบตาอะโกนสต โดยในป 2538 กระทรวงพาณชยออกประกาศใหมการขออนญาตนาเอาสาร clenbuterol เขามาในราชอาณาจกรโดยตองไดรบการรบรองจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข และป 2545 ออกประกาศเรองการนาสาร albuterol หรอ salbutamol เปนสนคาทตองขออนญาตนาเขามาในราชอาณาจกร นอกจากนกระทรวงเกษตรและสหกรณยงดาเนนการควบคมและตรวจสอบการนาสารกลมเบตาอะโกนสตมาผสมอาหารสตว ณ โรงงานอาหารสตว โดยอาศยตามพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหารสตว พศ 2525 ออกประกาศหามนาเขาอาหารสตวทกประเภททมสารเคมกลมเบตาอะโกนสตเปนสวนผสมและหามใชสารเคมกลมดงกลาว ทกชนดเปนวตถทเตมในอาหารสตวทผลตเพอขาย ในขณะเดยวกนกรมปศสตวซงไดรบมอบหมายจากกระทรวงเกษตรและสหกรณใหดาเนนการในโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต ไดจดทาโครงการความปลอดภยดานอาหาร(food safety) เพอใหสนคาปศสตวมคณภาพ ปลอดภยจากเชอโรคและสารตกคางอยางครบวงจรตงแตฟารมเลยงสตวจนถงผบรโภค ซงโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงนเปนสวนหนงของโครงการความปลอดภยดานอาหาร มการดาเนนการในดานการควบคมและตรวจสอบการลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ขนทะเบยนและรบรองมาตรฐานฟารมเลยงสกร เกบตวอยางอาหารสตว นา ยา และปสสาวะของสกรทเลยงภายในฟารมและทนาเขาโรงฆาสตว เพอตรวจสอบการปนเปอนของสารกลมเบตาอะโกนสต

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก เปนหนวยงานในสวนภมภาคของกรมปศสตว ทรบผดชอบดานการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรในพนทภาคตะวนตก โดยไดดาเนนการตามนโยบายกรมปศสตวตงแตป 2546 การศกษาในครงนมวตถประสงคเพอวเคราะหแนวโนมการใชสารกลมเบตาอะโก

11 11

นสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก และเปนขอมล ในการกาหนดแนวทางในการตดตามควบคมการใชสารดงกลาวเพอใหไดเนอสกรทปลอดภยจากสารตกคางตงแตระดบฟารมจนถงผบรโภค

อปกรณและวธการ

ตวอยาง เกบตวอยางปสสาวะสกรจากฟารมในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร เพชรบร

สมทรสงคราม และสมทรสาคร จานวน 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว ในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร จานวน 703 ตวอยาง โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดแตละแหง สงตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ระหวางเดอนมกราคม 2550ndashธนวาคม 2552 วธการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร

ทาการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร ดวยวธ competitive enzyme immunoassay (EIA) โดยใชชดทดสอบสาเรจรป szlig-AGONISTndashEIA FAST (Euro Proxima The Netherlands) วธการตามขนตอนทแนะนาโดยบรษทผผลต ชดทดสอบน coat ดวยsheep antibodies to rabbit IgG สวนปฏกรยาการทดสอบอาศยหลกการท salbutamol หรอ clenbuterol ในตวอยางปสสาวะสกร และEnzyme labelled salbutamol แยงจบตว (binding) กบแอนตบอดจาเพาะตอ salbutamol หรอ clenbuterol (rabbit anti-salbutamol และ rabbit anti-clenbuterol) ทจบกบ sheep antibodies to rabbit IgG บนพนผว microplate วดคาการดดกลนแสง (optical density OD) ดวยเครอง Micro ELISA Reader ทความยาวคลน 450 นาโนเมตร และแปรผลโดยคานวณคา maximal absorbance (Bmax) ดงน

Bmax = 100(standard or sample OD divide zero standard OD) หาคาความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางจาก Calibration curve ซง plot ระหวาง Bmax

กบคาความเขมขนของ standard หากมความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางสงกวา 1 ppb ถอวาตวอยางนนใหผลบวก ซงสงตรวจยนยนหาชนดสารตอไปดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer- Mass Spectrometer(LC-MSMS) ทสานกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว กรมปศสตว

ผล

ผลการตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆา โดยวธ EIA ระหวางเดอนมกราคม 2550 ถงธนวาคม 2552 ใหผลบวก 1073 (234221832) โดยป 2550 ใหผลบวก 356 (2767748) และป 2551 ใหผลบวกเพมขน คดเปน 1555 (11697519) ในขณะทป 2552 ใหผลบวกลดลงเปน 1366 (8976565) ปรมาณสารกลมเบตาอะโกนสตในชวงความเขมขน 11ndash20 ppb ใหผลบวกมากทสด คดเปน 5124 (12002342) ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 (5632342) และมจานวนทใหผลบวกเพมมากขนในแตละป (ตารางท 1)

การตรวจปสสาวะสกรจากฟารมในพนท 7 จงหวด ใหผลบวก 1087 (229621129) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash148438 ppb เฉลย 137plusmn1690 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 1731 (8795078) ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ 1033 (4364221) ความเขมขน เฉลย 138plusmn2448 ppb และราชบร 1017 (8127986) ความเขมขน เฉลย 086plusmn50 ppb สวนใหญพบตวอยางใหผลบวกมากทสดในป 2551 และลดลงในป 2552 ยกเวนสมทรสงครามมตวอยางใหผลบวกเพมมากขน (ตารางท 2)

12 12

การตรวจปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ไดแก ราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบร ใหผลบวก 654 (46703) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash1498 ppb เฉลย 063plusmn147 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 5517 (1629) ความเขมขนของสาร เฉลย 269 plusmn 450 ppb (ตารางท 3)

ผลการสมตรวจปสสาวะทใหผลบวกดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง ใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LC-MSMS 7592 (82108) ชวงความเขมขน 11ndash20 21ndash30 และ 31ndash49 ppb ใหผลบวก 3529 (1234) 400 (25) และ 8333 (56) ตามลาดบ ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยาง ใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ผลการตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) โดยมความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb ในขณะเดยวกนพบมการใชสาร salbutamol รวมกบ ractopamine และ salbutamol รวมกบ zilpaterol ความเขมขนสงสดของ ractopamine และ zilpaterol ทพบเทากบ 908 และ 235 ppb (ตารางท 4)

ตารางท 1 จานวนตวอยางทตรวจพบสารเบตาอะโกนสทในตวอยางปสสาวะสกร ป 2550ndash2552

จานวนบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

จานวนตวอยางบวกแตละชวงความเขมขน(ppb) (เปอรเซนต) ป

ฟารม โรงฆา

รวม (เปอรเซนต)

แหลงทมา 11ndash20 21ndash30 31ndash49 ge50 2687400 8348 2767748 ฟารม 136 43 28 61

2550 (362) (230) (356) โรงฆา 4 1 1 2

11397291 30228 11697519 ฟารม 660 188 94 197 2551

(1562) (1316) (1555) โรงฆา 15 6 1 8 8896438 8127 8976565 ฟารม 382 122 91 294

2552 (1381) (630) (1366) โรงฆา 3 1 3 1

รวม 229621129

(1087) 46703 (654)

234221832 (1073)

รวม 1200 (5124)

361 (1541)

218 (931)

563 (2404)

ตารางท 2 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารม ในพนท 7 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต) ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552 รวม

(เปอรเซนต) พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 1123222

(347) 4602843

(1618) 2401921

(1249) 8127986

(1017) 001ndash22155 086plusmn50

นครปฐม 1271694

(749) 2821253

(2251) 4702131

(2206) 8795078

(1731) 001ndash105580 288plusmn2528

ประจวบครขนธ 201142

(175) 3001928

(1556) 1161151

(1008) 4364221

(1033) 001ndash148438 138plusmn2448

กาญจนบร 3285 (105)

25366 (683)

16269 (595)

46920 (500)

001ndash1254 050plusmn103

เพชรบร 6717 (084)

45511 (881)

29651 (445)

801879 (426)

002ndash1266 039plusmn057

สมทรสงคราม 0190 (000)

7194 (361)

14135 (1037)

21519 (405)

001ndash143 041plusmn026

สมทรสาคร 0150 (000)

20196 (1020)

4180 (222)

24526 (456)

001ndash369 039plusmn037

รวม 2687400

(362) 11397291

(1562) 8896438

(1381) 229621129

(1087) 001ndash148438 137plusmn1690

13 13

ตารางท 3 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552

รวม (เปอรเซนต)

พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 022 (000)

218 (1111)

04 244 (455) 011ndash139 104plusmn030

นครปฐม ndash 1326 (5000)

33 (10000)

1629 (5517) 011ndash1388 269plusmn450

ประจวบครขนธ 4122 (328)

524 (1546)

339 (769)

12185 (649) 003ndash1498 056plusmn125

กาญจนบร 4204 (196)

10160 (625)

281 (247)

16445 (360) 001ndash726 046plusmn047

รวม 8348 (230)

30228 (1316)

8127 (630)

46703 (654) 001ndash1498 063plusmn147

ตารางท 4 เปรยบเทยบผลการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในตวอยางปสสาวะสกรดวยวธ EIA กบ LC-MSMS

ผลการทดสอบ วธ EIA วธ LCndashMSMS

จานวนตวอยางและชนดสารกลมเบตาอะโกนสตทพบ (ความเขมขน ppb)

ระดบความเขมขน(ppb) จานวนตวอยาง

ใหผลบวก ใหผลบวก

(เปอรเซนต) salbutamol

ractopamine salbutamol amp

ractopamine salbutamol amp zilpaterol

11ndash20 34

12 (3529)

9 (014ndash443)

3 (033ndash086)

1 (11)

1 (5300)

21ndash30 5

2 (4000)

2 (057ndash176)

0 0 0

31ndash49 6

5 (8333)

5 (037ndash1225)

0 0 1 (23500)

ge 5 63

63 (100)

61 (014ndash2230)

2 (120ndash142)

6 (016ndash908)

0

รวม 108

82 (7592)

77 (9390)

5 (610)

7 (853)

2 (244)

( ) ความเขมขนของสาร ractopamine ( ) ความเขมขนของสาร zilpaterol

สรปและวจารณ การวเคราะหหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก ระหวางป

2550ndash2552 จากตวอยางทงหมด 21832 ตวอยาง ใหผลบวกตอการทดสอบดวยวธ EIA คดเปน 1073 มากกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในพนทภาคตะวนตกชวงป 2546ndash2549 พบวาใหผลบวกเพยง 206 แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการฝาฝนลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกรอยางตอเนองและมจานวนทเพมมากขน การศกษาครงนพบวาป 2550 ใหผลบวกเพยง 356 ขณะทป 2551 ใหผลบวกเพมขนมากถง 1555 และมแนวโนมลดลงในป 2552 แตยงสงถง 1366 โดยปสสาวะทพบสารเบตาอะโกนสตชวงความเขมขนระหวาง 11ndash49 ppb ใหผลบวกคดเปน 7596 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 ตางจากทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาและรายงานวาปสสาวะทมระดบความเขมขนของสารตงแต 1ndash5 ppb ใหผลบวก 5351 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวกมากถง 4649 14 14

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

สรปและวจารณ

การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในพนทภาคตะวนตก ชวงป 2551ndash2553 พบวาฟารมสกรขนาดเลกมจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคดเปนเปอรเซนตสงกวาฟารมขนาดกลางและขนาดใหญ โดยป 2551 มจานวนผานเกณฑมาตรฐานมากสด คดเปน 421 ขณะทฟารมขนาดใหญผานเกณฑมาตรฐานนอยทสดในป 2552 เพยง 154 สอดคลองกบการศกษาของบญเชด และจารส (2552) ซงรายงานวาฟารมสกรรายยอยทมสกรนอยกวา 50 ตว มจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานสงสด รองลงมาคอฟารมทมจานวนสกรระหวาง 50 ถงนอยกวา 500 ตว โดยขนาดของฟารมทใหญขนเปนปจจยหลกททาใหนาทงจากฟารมสกรในจงหวดพะเยาททาการศกษามคณภาพตาลง แตกตางจากการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ซงศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกนพบวาฟารมขนาดเลกมตวอยางผานเกณฑมาตรฐานนอยกวาฟารมขนาดกลางและขนาดใหญ ภาพรวมการศกษาครงนพบวา ในแตละป ฟารมแตละขนาด มเปอรเซนตจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคอนขางตา แนวโนมเพมขนหรอลดลงไมแตกตางกนมาก แสดงใหเหนวาการจดการดานระบบบาบดนาเสยของฟารมสกรสวนใหญ ไมสามารถบาบดนาเสยไดตามเกณฑมาตรฐาน ประเมนไดวาระบบบาบดนาเสยภายในฟารมยงคงใชรปแบบเดมๆ หรอไมไดรบการปรบปรงและพฒนาใหดขน สอดคลองกบการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ทรายงานวาผลการตรวจคณภาพนาเสยสวนใหญไมผานเกณฑมาตรฐาน

คาดชนคณภาพนาเสยทมเปอรเซนตตวอยางผานเกณฑมาตรฐานมากทสดคอคา pH คดเปน 969 สอดคลองกบการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) และบญเชดและจารส (2552) จากการศกษาครงนพบวาคา pH ของฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ เฉลย 75+08 77+06 และ 80+07 ตามลาดบ เทยบกบเกณฑมาตรฐานท 55ndash9 จะเหนวาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในชวงเวลา ทศกษามคา pH เฉลยคอนขางเปนกลางซงเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของสงมชวต และมคณสมบตเหมาะสาหรบการบาบดนาเสยทตองการใชสารเคมซงคาความเปนกรดดางในระดบนจะทาใหสารเคมทางาน ไดอยางมประสทธภาพ อยางไรกตามผลการศกษาพบวานาเสยจากฟารมขนาดเลกบางฟารมมคาความเปนกรดสงวดคา pH ได 212 ซงเปนขอมลสวนหนงทเจาหนาททเกยวของควรเขาไปดแลใหคาแนะนา หรอหาแนวทางแกไขใหแกเกษตรกร

คา BOD เปนคาทบงบอกถงปรมาณความสกปรกของนาเสย ผานเกณฑมาตรฐานนอยทสด คดเปน 424 ตางจากการศกษาของสมนชาตและวระพฒ(2550) ทรายงานวาดชนคณภาพนาทผานเกณฑมาตรฐานนอยทสดคอคา COD ขณะทบญเชด และจารส (2552) รายงานวาคา TKN ผานเกณฑนอยทสด จงหวดประจวบครขนธ กาญจนบร และราชบร จานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานตา สาเหตหลกมาจากความสกปรกของนา ประเมนไดวามความเสยงทจะเกดปญหาดานมลภาวะและสงแวดลอม ผเกยวของ ควรวเคราะหปญหาและแนวโนมเพอการปองกนและแกไขปญหามลพษทอาจเกดขน การศกษาครงนพบวา คา BOD ในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง ซงกาหนดมาตรฐานไวไมเกน 100 mgL ตรวจวดได เฉลย 2415+3465 และ 3069+5534 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญกาหนดมาตรฐานไมเกน 60 mgL แตตรวจวดได เฉลย 1787+2104 mgL แสดงใหเหนวานาเสยททาการศกษามความสกปรกสงจากปรมาณสารอนทรยทจลนทรยไมสามารถยอยสลายใหนอยลงได อยางไรกตามโดยทวไปปรมาณความสกปรก ซงตรวจวดเปนคา BOD จะขนอยกบพฤตกรรมการทาความสะอาดโรงเรอนและชนดของสกรทเลยง นาเสยจากการเลยงสกรขนจะมความสกปรกมากกวาสกรพอแมพนธ โดยเฉลยจะมคา BOD อยในชวง 1500ndash3000 mgL แตอาจสงถง 7000ndash10000 mgL หากไมทาการเกบกวาดมลสกรออกกอนการฉดลางฟารม ทมการจดการมลสกรทดจะพบคา BOD ตากวา 1000 mgL (กรมควบคมมลพษ 2546) ดงนนหากเปรยบเทยบปรมาณความสกปรกของนาเสยททาการศกษากบคาเฉลยโดยทวไปจะพบวาฟารมสกรใน ภาคตะวนตกสามารถจดการนาเสยไดดในระดบหนง แตยงไมดพอทจะทาใหคณภาพนาเสยผานเกณฑมาตรฐานตามทกาหนดได

คา COD ผานเกณฑมาตรฐาน 619 ปรมาณทวดไดในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง เฉลย 5519+10150 และ 7169+14463 mgL เกณฑมาตรฐานไมเกน 400 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญกาหนดเกณฑ

6 6

มาตรฐานไมเกน 300 mgL ปรมาณวดได เฉลย 4720+7899 mgL พบวาฟารมทกขนาดมปรมาณ COD เฉลยสงเกนมาตรฐานกาหนด แสดงใหเหนวาในนาเสยมสารอนทรยในปรมาณสง สอดคลองกบคา BOD ทวดได โดยทวไปนาเสยจากฟารมสกรมคา COD เฉลย 4000ndash7000 mgL (กรมควบคมมลพษ 2553) ปรมาณเฉลยคา COD ทวดไดจากการศกษาครงนไมสงหากเทยบกบคาเฉลยทวไป อยางไรกตามคาพสยสงสดทตรวจวดไดในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง 8239 และ 17120 mgL ประเมนไดวาฟารมสกรบางฟารมประสบปญหาดานการกาจดสารอนทรยในระบบบาบดนาเสย

TKN เปนคาทแสดงถงปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนในนา ผานเกณฑมาตรฐาน 638 คาไนโตรเจนในนาเสยโดยทวไปมปรมาณ เฉลย 400ndash800 mgL(กรมควบคมมลพษ 2553) ขณะทเกณฑมาตรฐานคา TKN ของฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง กาหนดไมเกน 200 mgL และฟารมขนาดใหญไมเกน 120 mgL จากการศกษาในฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ คา TKN มปรมาณ เฉลย 1934+5051 2142+2392 และ 1782+1955 mgL ตามลาดบ พบวาฟารมขนาดเลกผานเกณฑมาตรฐาน ขณะทฟารมขนาดกลางและขนาดใหญเกนมาตรฐานกาหนดเลกนอย ประเมนไดวาคา TKN ในนาเสย จากการศกษาครงนไมเปนสาเหตหลกทาใหเกดปญหาตอสงแวดลอม ยกเวนฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ บางฟารมทมปรมาณ TKN วดได พสยสงสด 7380 1965 และ 930 mgL อาจประสบปญหาความเปนพษจากแอมโมเนยได เนองจากวงจรของไนโตรเจน(nitrogen cycle) จะเกดจากการทสารประกอบไนโตรเจนจากสารอนทรยทอยในนาเสยผานเขาวงจร ทาใหเกดแอมโมเนยในรปสารละลายแอมโมเนยไอออน(ionized ammonium NH4

+) และแอมโมเนยอสระ(un-ionized ammonium NH3) ซงแอมโมเนยอสระ(NH3) จะมความเปนพษมากกวาแอมโมเนยไอออน(NH4

+) ถง 50 เทา(สชาดา 2546) และเปนอนตรายตอสงมชวตในแหลงนา สงผลกระทบถงมนษยและสงแวดลอม แอมโมเนยทอยในแหลงนาสามารถเกดกระบวนการออกซเดชน(oxidation) เปลยนแปลงรปเปนไนเตรท(NO3) ซงเปนอาหารทสาคญของพชนา ทาใหพชนาพวกสาหราย แพลงกตอน หรอวชพชตางๆ เจรญเตบโตมากเกนไปสงผลใหปรมาณออกซเจนในนาลดลง เรยกปรากฎการณนวายโทรฟเคชน(eutrophication) (Doorn et al 2002 ศลปชยและคณะ 2552)

คา SS ผานเกณฑมาตรฐาน 662 ชบงถงปรมาณของแขงแขวนลอยทไมละลายนา หากมปรมาณมากจะทาใหนามความขนมาก กาหนดเกณฑมาตรฐานของฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง ไมเกน 200 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญ ไมเกน 150 mgL คา SS ทวไปเฉลย 2000ndash4800 mgL (กรมควบคมมลพษ 2553) ปรมาณทวดไดจากการศกษาครงนในฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ เฉลย 2534+4506 4126+11657 และ 2667+11254 mgL ตามลาดบ มากกวาเกณฑกาหนดแตตากวาคาเฉลยทวไปมาก อยางไรกตามพสยสงสดของปรมาณทวดไดจากฟารมขนาดกลางและใหญ 15000 และ 12100 mgL แสดงใหเหนวาระบบบาบดนาเสยบางฟารมไมสามารถกาจดตะกอนหรอของแขงแขวนลอยได

ผลการศกษาครงน พบวาฟารมแตละขนาด มเปอรเซนตจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคอนขางตา ความเปนกรดดางของนาเสยอยในระดบด ดชนคณภาพนาเสยทชบงถงความสกปรกของนา มจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานตา ปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนในนาเสยและของแขงแขวนลอย ทไมละลายนาพบปรมาณสงในบางฟารมซงสามารถกอใหเกดปญหาได ภาพรวมดานการจดการเกยวกบระบบบาบดนาเสยภายในฟารม ประเมนไดวายงคงใชรปแบบเดมๆ ไมไดปรบปรงและพฒนาใหดขน อยางไรกตามหนวยงานทเกยวของควรเอาใจใส เขาไปดแลใหคาแนะนาหรอหาแนวทางแกไขใหกบเกษตรกร เปนการดแลสภาวะแวดลอมของโลกใหดตอไป

ขอเสนอแนะ

1 มลสกรมใชของเสย แตยงมมลคา มลสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพชสามารถจาหนายไดทงแบบสด แบบตากแหง หรอแปรรปเปนปย แปรรปเปนกาซชวภาพ สามารถชวยลดตนทน ในการบาบดนาเสยได ทงยงเพมรายไดอกดวย

7 7

2 นาเสยจากฟารมสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพช หากมการพฒนานาไปใช เปนปยในนาขาว ในไรมนสาปะหลง ในสวนปาลม หรอในพชเศรษฐกจอนๆ กจะมประโยชน ทงผประกอบการทเลยงสกร และเกษตรกรผปลกพชเศรษฐกจ เจาหนาทภาครฐจงมสวนสาคญในการประชาสมพนธ ใหความรและเปนสอกลางของทงสองฝาย 3 การลงทนทาระบบบาบดนาเสย เปนเรองหนกใจสาหรบผประกอบการ เนองดวยเปนการลงทนทไมมผลกาไรเพราะไมไดเพมผลผลตหรอเพมกลไกราคา เพยงแตเปนจตสานกรกษสงแวดลอม ของผประกอบการเองเทานน ดงนนการพจารณาเลอกระบบบาบดใหเหมาะสมกบปรมาณนาเสยในฟารมจงมความสาคญมากทสด ในปจจบนสามารถหาความรไดหลายทาง อกทงกรมปศสตวและกรมควบคมมลพษกมองคความรพรอมและยนดใหคาปรกษาแกผประกอบการทมใจรกษสงแวดลอม

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง และนางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ก ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดมาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากแหลงกาเนดมลพษประเภท การเลยงสกร ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 190-192

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ข ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 193-194

กรมควบคมมลพษ 2546 คมอการเลอกใช การดแลและบารงรกษาระบบบาบดนาเสยฟารมสกรตามแบบมาตรฐานกรมปศสตว กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 2548 ประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองถกควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 122 ตอนท 125ง วนท 29 ธนวาคม 2548 หนา 14-17

กรมควบคมมลพษ 2553 ก คมอการประเมนปรมาณนาเสยและปรมาณมลพษจากฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2553 ข คมอแนวทางการจดการสงแวดลอมฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2554 การจดการมลสกรและนาเสยจากฟารมสกร Available source httpwwwpcdgothinfo_servwater_swinehtml 5 พฤษภาคม 2554

บญเชด อาจองค และจารส เลศศร 2552 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดพะเยา ป 2547ndash2550 รายงานประจาป 2552 สถาบนสขภาพสตวแหงชาต กรงเทพฯ หนา195-196

8 8

สชาดา ยางเอน 2546 การกาจดแอมโมเนยในนาเสยจากตเลยงปลาโดยการกรองดวยหนภเขาไฟ วทยานพนธ ปรญญาโทมหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ

สมนชาต แสงปญญา และวระพฒ เพงพา 2550 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกน วารสารปศสตวเขต 4 11( 24) 74-83

สถานเทคโนโลยกาซชวภาพ 2554 ปญหามลภาวะในฟารมเลยงสตวและการ Available source httpwwwdldgothlslo_loewebfilepollutionhtm 5 พฤษภาคม 2554

ศลปชย มณขตย สขม เราใจ และ อสรยา วฒศลธ 2552 การกาจดแอมโมเนยไนโตรเจน จากนาเสยฟารมสกรและไก ดวยแมงกานสซโอไลต ในแบบจาลองคลองวนเวยน Environment and Natural Resources Journal 7(1) 51-65

ศนยสารสนเทศ กรมปศสตว 2553 ขอมลจานวนปศสตว ป 2553 สถตรายงาน Available source httpwwwdldgothictthindexphpoption=com_contentampview=articleampid=3682553ampcatid=74 2009-11-01-07-43-07 1 มค 2554

APHA AWWA and WEF2005Standard Methods for the Examination of water and Wastewater 21st Edition American Public Health Association Washington DC

Crook B Robertson J F Travers Glass SA Botheroyd E M Lacey J Topping MD 1991 Airborne dust ammonia microorganisms and antigens in pig confinement houses and the respiratory health of exposed farm workers american industrial hygiene association Journal 52(7) 271ndash279

Doorn MRJ Natschkea DF Thorneloeb SA and Southerland J 2002 Development of an emission factor for ammonia emissions from US swine farms based on field tests and application of a mass balance method Atmospheric Environment 36 p 5619ndash5625

El-Fadel M and Massoud M 2001 Methane emissions from wastewater management Environmental pollution 114(2) 177-185

Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy subjects Scand J Work Environ Health 30(4)313ndash321

Latos M Karageorgos P Mpasiakos CH Kalogerakis N and Lazaridis M 2010 Dispersion modeling of odors emitted from pig farms winter-spring measurements Global NEST Journal 12(1) 46-53

SuJJ LiuBY and ChangYC 2003 Emission of greenhouse gas from livestock waste and wastewater treatment in Taiwan Agriculture Ecosystems and Environment 95 p253ndash263

Sundblad BM Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy persons J Work Environ Health 30(4) 313ndash321

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams

9 9

แนวโนมการตรวจพบสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรพนทภาคตะวนตกป 2550-2552

สรลกษณ สายหงษ1 ภรมย นนทะสร1

1ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร 70150 ผเขยนผรบผดชอบ โทร 0-3222-8419 โทรสาร 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

บทคดยอ

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ไดวเคราะหตวอยางปสสาวะสกร จากฟารมสกร 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว 703 ตวอยาง ระหวาง มกราคม 2550 - ธนวาคม 2552 โดยการคดกรองเบองตน ดวยวธ EIA และตรวจหาความเขมขนสารดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) ตรวจพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสต ในป 2550 รอยละ 356 ป 2551 รอยละ 1555 และป 2552 รอยละ 1366 จงหวดนครปฐมพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสตมากทสด จากฟารมสกร รอยละ 1737 และจากโรงฆา รอยละ 5517 จากการสมตวอยาง 108 ตวอยาง เพอตรวจหาสาร Sulbutamol Rectopamine และ Zilpateralr พบถงรอยละ 7592 แสดงใหเหนวา ยงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตในการเลยงสกรในพนทภาคตะวนตก ดงนนเพอความปลอดภยของผบรโภค หนวยงานภาครฐตองใหความรความเขาใจแกเกษตรกร และมมาตรการตรวจตดตามอยางตอเนอง คาสาคญ เบตาอะโกนสต ปสสาวะสกร ภาคตะวนตก EIA LC-MSMS ทะเบยนวชาการเลขท 54(2)-0115-092

Trend Detection of beta-Agonists in Pig Urine in Western Thailand during 2007 - 2009

Sirilux Saihong 1 Pirom Nontasorn 1

1Veterinary Research and Development Center (Western Region) Photaram Ratchaburi 70150 Corresponding author Tel 0-3222-8419 Fax 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

Abstract

During January 2006 - December 2008 Veterinary Research and Development Center (western region) analyzed 21129 urine samples from pig farms and 703 urine samples from pig slaughter houses All samples were screening test for Beta-agonist by EIA and confirmed by Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) We found 356 positive samples in 2006 1555 in 2007 and 1366 in 2008 Both highest percent positive samples of Beta-agonist in pig farms (1737) and pig slaughter house (5517) were found in Nakornpathom province Out of positive samples one hundred and eight samples were selected for confirmed Sulbutamol Rectopamine and Zilpateral Then found 7592 positive The results showed many pig farm owners in western part of Thailand were still using beta-agonist for meat production Thus it is a responsibility of livestock officers to educate farm owners to concern about food safety The surveillance of Beta-agonist in animals feed should be performed

Keywords beta-agonists pig urine Western Thailand EIA LC-MSMS Technical Paper No 54(2)-0115-092

10 10

บทนา

สารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต(beta-agonists) เปนเคมภณฑทผลตขน โดยมวตถประสงคเพอเปนยารกษาโรคหอบหดและขยายหลอดลมในผปวย(อธกา 2552 สวรรณา 2554 Haney and Hancox 2007) สารกลมนมหลายชนด ไดแก salbutamol clenbuterol bromobuterol zilpaterol และ ractopamine เปนตน โดยจดอยในกลมของ adrenaline drug หรอ sympathomimetic amine เชนเดยวกบ adrenaline amphetamine และ ephedrine สามารถออกฤทธกระตนการทางานของหวใจและระบบประสาทสวนกลาง ทาใหเสนเลอดทไปยงผวหนงและ mucous membrane เกดการหดตว หลอดลมขยายใหญ และเสนเลอดทไปกลามเนอลายเกดการขยายตวและสงผลใหเมทะบอลซมของรางกายเกดการเปลยนแปลงโดยการนาเลอดจากอวยวะทไมจาเปนและไมมหนาทในการใชงานในขณะนนมาใชเพอเปนพลงงาน (สวรรณา 2554) ดานการปศสตวพบการลกลอบใชสาร salbutamol และ clenbuterol ผสมในอาหารเลยงสกรเพอการปรบปรงคณภาพซาก ลดปรมาณไขมน และเพมปรมาณเนอแดงในซากใหมากขน (รณชย และคณะ 2545) เพอตอบสนองผบรโภคทตองการเฉพาะหมเนอแดงไขมนตาและผจาหนายสามารถขายไดราคาทสงขน โดยไมคานงถงความปลอดภยของผบรโภคทอาจไดรบอนตรายจากสารตกคางในเนอสตว ซงมผรายงานแสดงใหเหนถงการตรวจพบสารกลมนตกคางในเนอเยอและปสสาวะสกรทเลยงดวยอาหารทผสมสารกลมเบตาอะโกนสต(Kuiper et al 1998 Hung et al 2010 Pleadin et al 2010) นอกจากนสารกลมดงกลาวยงมความคงทนตอความรอน จากผลการศกษาของสดชฎา(2548) ทกลาววาความรอนทอณหภม 70-200 องศาเซลเซยส ไมสามารถทาลายสารทตกคางในเนอสกรไดหมด ทผานมามรายงานผปวยอาหารเปนพษทประเทศสเปนโดยผปวยจะมอาการกระวนกระวาย กลามเนอเกรง ตวสน หวใจเตนเรว และเจบปวดกลามเนอ ปวดศรษะ 15 นาท ถง 6 ชวโมง และมอาการ คงอย 90 นาท ถง 6 วน หลงจากบรโภคอาหารทมการปนเปอนสารกลมเบตาอะโกนสตชนด clenbuterol (Pulce et al 1991 Salleras et al 1995) ดงนนในหลายประเทศ เชน กลมสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย ฮองกง และสงคโปร ไดกาหนดใหสารกลมเบตาอะโกนสตเปนสารอนตราย หามนามาใชในสตวทเลยงเพอการบรโภค ในประเทศไทยนนกระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงสาธารณสขไดรวมมอตอตานการใชสารเรงเนอแดงอยางตอเนอง มการแกไขปญหาดวยการควบคมและตรวจสอบการนาเขาสารกลมเบตาอะโกนสต โดยในป 2538 กระทรวงพาณชยออกประกาศใหมการขออนญาตนาเอาสาร clenbuterol เขามาในราชอาณาจกรโดยตองไดรบการรบรองจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข และป 2545 ออกประกาศเรองการนาสาร albuterol หรอ salbutamol เปนสนคาทตองขออนญาตนาเขามาในราชอาณาจกร นอกจากนกระทรวงเกษตรและสหกรณยงดาเนนการควบคมและตรวจสอบการนาสารกลมเบตาอะโกนสตมาผสมอาหารสตว ณ โรงงานอาหารสตว โดยอาศยตามพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหารสตว พศ 2525 ออกประกาศหามนาเขาอาหารสตวทกประเภททมสารเคมกลมเบตาอะโกนสตเปนสวนผสมและหามใชสารเคมกลมดงกลาว ทกชนดเปนวตถทเตมในอาหารสตวทผลตเพอขาย ในขณะเดยวกนกรมปศสตวซงไดรบมอบหมายจากกระทรวงเกษตรและสหกรณใหดาเนนการในโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต ไดจดทาโครงการความปลอดภยดานอาหาร(food safety) เพอใหสนคาปศสตวมคณภาพ ปลอดภยจากเชอโรคและสารตกคางอยางครบวงจรตงแตฟารมเลยงสตวจนถงผบรโภค ซงโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงนเปนสวนหนงของโครงการความปลอดภยดานอาหาร มการดาเนนการในดานการควบคมและตรวจสอบการลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ขนทะเบยนและรบรองมาตรฐานฟารมเลยงสกร เกบตวอยางอาหารสตว นา ยา และปสสาวะของสกรทเลยงภายในฟารมและทนาเขาโรงฆาสตว เพอตรวจสอบการปนเปอนของสารกลมเบตาอะโกนสต

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก เปนหนวยงานในสวนภมภาคของกรมปศสตว ทรบผดชอบดานการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรในพนทภาคตะวนตก โดยไดดาเนนการตามนโยบายกรมปศสตวตงแตป 2546 การศกษาในครงนมวตถประสงคเพอวเคราะหแนวโนมการใชสารกลมเบตาอะโก

11 11

นสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก และเปนขอมล ในการกาหนดแนวทางในการตดตามควบคมการใชสารดงกลาวเพอใหไดเนอสกรทปลอดภยจากสารตกคางตงแตระดบฟารมจนถงผบรโภค

อปกรณและวธการ

ตวอยาง เกบตวอยางปสสาวะสกรจากฟารมในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร เพชรบร

สมทรสงคราม และสมทรสาคร จานวน 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว ในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร จานวน 703 ตวอยาง โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดแตละแหง สงตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ระหวางเดอนมกราคม 2550ndashธนวาคม 2552 วธการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร

ทาการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร ดวยวธ competitive enzyme immunoassay (EIA) โดยใชชดทดสอบสาเรจรป szlig-AGONISTndashEIA FAST (Euro Proxima The Netherlands) วธการตามขนตอนทแนะนาโดยบรษทผผลต ชดทดสอบน coat ดวยsheep antibodies to rabbit IgG สวนปฏกรยาการทดสอบอาศยหลกการท salbutamol หรอ clenbuterol ในตวอยางปสสาวะสกร และEnzyme labelled salbutamol แยงจบตว (binding) กบแอนตบอดจาเพาะตอ salbutamol หรอ clenbuterol (rabbit anti-salbutamol และ rabbit anti-clenbuterol) ทจบกบ sheep antibodies to rabbit IgG บนพนผว microplate วดคาการดดกลนแสง (optical density OD) ดวยเครอง Micro ELISA Reader ทความยาวคลน 450 นาโนเมตร และแปรผลโดยคานวณคา maximal absorbance (Bmax) ดงน

Bmax = 100(standard or sample OD divide zero standard OD) หาคาความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางจาก Calibration curve ซง plot ระหวาง Bmax

กบคาความเขมขนของ standard หากมความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางสงกวา 1 ppb ถอวาตวอยางนนใหผลบวก ซงสงตรวจยนยนหาชนดสารตอไปดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer- Mass Spectrometer(LC-MSMS) ทสานกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว กรมปศสตว

ผล

ผลการตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆา โดยวธ EIA ระหวางเดอนมกราคม 2550 ถงธนวาคม 2552 ใหผลบวก 1073 (234221832) โดยป 2550 ใหผลบวก 356 (2767748) และป 2551 ใหผลบวกเพมขน คดเปน 1555 (11697519) ในขณะทป 2552 ใหผลบวกลดลงเปน 1366 (8976565) ปรมาณสารกลมเบตาอะโกนสตในชวงความเขมขน 11ndash20 ppb ใหผลบวกมากทสด คดเปน 5124 (12002342) ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 (5632342) และมจานวนทใหผลบวกเพมมากขนในแตละป (ตารางท 1)

การตรวจปสสาวะสกรจากฟารมในพนท 7 จงหวด ใหผลบวก 1087 (229621129) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash148438 ppb เฉลย 137plusmn1690 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 1731 (8795078) ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ 1033 (4364221) ความเขมขน เฉลย 138plusmn2448 ppb และราชบร 1017 (8127986) ความเขมขน เฉลย 086plusmn50 ppb สวนใหญพบตวอยางใหผลบวกมากทสดในป 2551 และลดลงในป 2552 ยกเวนสมทรสงครามมตวอยางใหผลบวกเพมมากขน (ตารางท 2)

12 12

การตรวจปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ไดแก ราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบร ใหผลบวก 654 (46703) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash1498 ppb เฉลย 063plusmn147 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 5517 (1629) ความเขมขนของสาร เฉลย 269 plusmn 450 ppb (ตารางท 3)

ผลการสมตรวจปสสาวะทใหผลบวกดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง ใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LC-MSMS 7592 (82108) ชวงความเขมขน 11ndash20 21ndash30 และ 31ndash49 ppb ใหผลบวก 3529 (1234) 400 (25) และ 8333 (56) ตามลาดบ ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยาง ใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ผลการตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) โดยมความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb ในขณะเดยวกนพบมการใชสาร salbutamol รวมกบ ractopamine และ salbutamol รวมกบ zilpaterol ความเขมขนสงสดของ ractopamine และ zilpaterol ทพบเทากบ 908 และ 235 ppb (ตารางท 4)

ตารางท 1 จานวนตวอยางทตรวจพบสารเบตาอะโกนสทในตวอยางปสสาวะสกร ป 2550ndash2552

จานวนบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

จานวนตวอยางบวกแตละชวงความเขมขน(ppb) (เปอรเซนต) ป

ฟารม โรงฆา

รวม (เปอรเซนต)

แหลงทมา 11ndash20 21ndash30 31ndash49 ge50 2687400 8348 2767748 ฟารม 136 43 28 61

2550 (362) (230) (356) โรงฆา 4 1 1 2

11397291 30228 11697519 ฟารม 660 188 94 197 2551

(1562) (1316) (1555) โรงฆา 15 6 1 8 8896438 8127 8976565 ฟารม 382 122 91 294

2552 (1381) (630) (1366) โรงฆา 3 1 3 1

รวม 229621129

(1087) 46703 (654)

234221832 (1073)

รวม 1200 (5124)

361 (1541)

218 (931)

563 (2404)

ตารางท 2 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารม ในพนท 7 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต) ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552 รวม

(เปอรเซนต) พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 1123222

(347) 4602843

(1618) 2401921

(1249) 8127986

(1017) 001ndash22155 086plusmn50

นครปฐม 1271694

(749) 2821253

(2251) 4702131

(2206) 8795078

(1731) 001ndash105580 288plusmn2528

ประจวบครขนธ 201142

(175) 3001928

(1556) 1161151

(1008) 4364221

(1033) 001ndash148438 138plusmn2448

กาญจนบร 3285 (105)

25366 (683)

16269 (595)

46920 (500)

001ndash1254 050plusmn103

เพชรบร 6717 (084)

45511 (881)

29651 (445)

801879 (426)

002ndash1266 039plusmn057

สมทรสงคราม 0190 (000)

7194 (361)

14135 (1037)

21519 (405)

001ndash143 041plusmn026

สมทรสาคร 0150 (000)

20196 (1020)

4180 (222)

24526 (456)

001ndash369 039plusmn037

รวม 2687400

(362) 11397291

(1562) 8896438

(1381) 229621129

(1087) 001ndash148438 137plusmn1690

13 13

ตารางท 3 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552

รวม (เปอรเซนต)

พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 022 (000)

218 (1111)

04 244 (455) 011ndash139 104plusmn030

นครปฐม ndash 1326 (5000)

33 (10000)

1629 (5517) 011ndash1388 269plusmn450

ประจวบครขนธ 4122 (328)

524 (1546)

339 (769)

12185 (649) 003ndash1498 056plusmn125

กาญจนบร 4204 (196)

10160 (625)

281 (247)

16445 (360) 001ndash726 046plusmn047

รวม 8348 (230)

30228 (1316)

8127 (630)

46703 (654) 001ndash1498 063plusmn147

ตารางท 4 เปรยบเทยบผลการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในตวอยางปสสาวะสกรดวยวธ EIA กบ LC-MSMS

ผลการทดสอบ วธ EIA วธ LCndashMSMS

จานวนตวอยางและชนดสารกลมเบตาอะโกนสตทพบ (ความเขมขน ppb)

ระดบความเขมขน(ppb) จานวนตวอยาง

ใหผลบวก ใหผลบวก

(เปอรเซนต) salbutamol

ractopamine salbutamol amp

ractopamine salbutamol amp zilpaterol

11ndash20 34

12 (3529)

9 (014ndash443)

3 (033ndash086)

1 (11)

1 (5300)

21ndash30 5

2 (4000)

2 (057ndash176)

0 0 0

31ndash49 6

5 (8333)

5 (037ndash1225)

0 0 1 (23500)

ge 5 63

63 (100)

61 (014ndash2230)

2 (120ndash142)

6 (016ndash908)

0

รวม 108

82 (7592)

77 (9390)

5 (610)

7 (853)

2 (244)

( ) ความเขมขนของสาร ractopamine ( ) ความเขมขนของสาร zilpaterol

สรปและวจารณ การวเคราะหหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก ระหวางป

2550ndash2552 จากตวอยางทงหมด 21832 ตวอยาง ใหผลบวกตอการทดสอบดวยวธ EIA คดเปน 1073 มากกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในพนทภาคตะวนตกชวงป 2546ndash2549 พบวาใหผลบวกเพยง 206 แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการฝาฝนลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกรอยางตอเนองและมจานวนทเพมมากขน การศกษาครงนพบวาป 2550 ใหผลบวกเพยง 356 ขณะทป 2551 ใหผลบวกเพมขนมากถง 1555 และมแนวโนมลดลงในป 2552 แตยงสงถง 1366 โดยปสสาวะทพบสารเบตาอะโกนสตชวงความเขมขนระหวาง 11ndash49 ppb ใหผลบวกคดเปน 7596 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 ตางจากทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาและรายงานวาปสสาวะทมระดบความเขมขนของสารตงแต 1ndash5 ppb ใหผลบวก 5351 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวกมากถง 4649 14 14

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

มาตรฐานไมเกน 300 mgL ปรมาณวดได เฉลย 4720+7899 mgL พบวาฟารมทกขนาดมปรมาณ COD เฉลยสงเกนมาตรฐานกาหนด แสดงใหเหนวาในนาเสยมสารอนทรยในปรมาณสง สอดคลองกบคา BOD ทวดได โดยทวไปนาเสยจากฟารมสกรมคา COD เฉลย 4000ndash7000 mgL (กรมควบคมมลพษ 2553) ปรมาณเฉลยคา COD ทวดไดจากการศกษาครงนไมสงหากเทยบกบคาเฉลยทวไป อยางไรกตามคาพสยสงสดทตรวจวดไดในฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง 8239 และ 17120 mgL ประเมนไดวาฟารมสกรบางฟารมประสบปญหาดานการกาจดสารอนทรยในระบบบาบดนาเสย

TKN เปนคาทแสดงถงปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนในนา ผานเกณฑมาตรฐาน 638 คาไนโตรเจนในนาเสยโดยทวไปมปรมาณ เฉลย 400ndash800 mgL(กรมควบคมมลพษ 2553) ขณะทเกณฑมาตรฐานคา TKN ของฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง กาหนดไมเกน 200 mgL และฟารมขนาดใหญไมเกน 120 mgL จากการศกษาในฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ คา TKN มปรมาณ เฉลย 1934+5051 2142+2392 และ 1782+1955 mgL ตามลาดบ พบวาฟารมขนาดเลกผานเกณฑมาตรฐาน ขณะทฟารมขนาดกลางและขนาดใหญเกนมาตรฐานกาหนดเลกนอย ประเมนไดวาคา TKN ในนาเสย จากการศกษาครงนไมเปนสาเหตหลกทาใหเกดปญหาตอสงแวดลอม ยกเวนฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ บางฟารมทมปรมาณ TKN วดได พสยสงสด 7380 1965 และ 930 mgL อาจประสบปญหาความเปนพษจากแอมโมเนยได เนองจากวงจรของไนโตรเจน(nitrogen cycle) จะเกดจากการทสารประกอบไนโตรเจนจากสารอนทรยทอยในนาเสยผานเขาวงจร ทาใหเกดแอมโมเนยในรปสารละลายแอมโมเนยไอออน(ionized ammonium NH4

+) และแอมโมเนยอสระ(un-ionized ammonium NH3) ซงแอมโมเนยอสระ(NH3) จะมความเปนพษมากกวาแอมโมเนยไอออน(NH4

+) ถง 50 เทา(สชาดา 2546) และเปนอนตรายตอสงมชวตในแหลงนา สงผลกระทบถงมนษยและสงแวดลอม แอมโมเนยทอยในแหลงนาสามารถเกดกระบวนการออกซเดชน(oxidation) เปลยนแปลงรปเปนไนเตรท(NO3) ซงเปนอาหารทสาคญของพชนา ทาใหพชนาพวกสาหราย แพลงกตอน หรอวชพชตางๆ เจรญเตบโตมากเกนไปสงผลใหปรมาณออกซเจนในนาลดลง เรยกปรากฎการณนวายโทรฟเคชน(eutrophication) (Doorn et al 2002 ศลปชยและคณะ 2552)

คา SS ผานเกณฑมาตรฐาน 662 ชบงถงปรมาณของแขงแขวนลอยทไมละลายนา หากมปรมาณมากจะทาใหนามความขนมาก กาหนดเกณฑมาตรฐานของฟารมขนาดเลกและขนาดกลาง ไมเกน 200 mgL ขณะทฟารมขนาดใหญ ไมเกน 150 mgL คา SS ทวไปเฉลย 2000ndash4800 mgL (กรมควบคมมลพษ 2553) ปรมาณทวดไดจากการศกษาครงนในฟารมขนาดเลก กลาง และใหญ เฉลย 2534+4506 4126+11657 และ 2667+11254 mgL ตามลาดบ มากกวาเกณฑกาหนดแตตากวาคาเฉลยทวไปมาก อยางไรกตามพสยสงสดของปรมาณทวดไดจากฟารมขนาดกลางและใหญ 15000 และ 12100 mgL แสดงใหเหนวาระบบบาบดนาเสยบางฟารมไมสามารถกาจดตะกอนหรอของแขงแขวนลอยได

ผลการศกษาครงน พบวาฟารมแตละขนาด มเปอรเซนตจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานคอนขางตา ความเปนกรดดางของนาเสยอยในระดบด ดชนคณภาพนาเสยทชบงถงความสกปรกของนา มจานวนตวอยางผานเกณฑมาตรฐานตา ปรมาณไนโตรเจนทปนเปอนในนาเสยและของแขงแขวนลอย ทไมละลายนาพบปรมาณสงในบางฟารมซงสามารถกอใหเกดปญหาได ภาพรวมดานการจดการเกยวกบระบบบาบดนาเสยภายในฟารม ประเมนไดวายงคงใชรปแบบเดมๆ ไมไดปรบปรงและพฒนาใหดขน อยางไรกตามหนวยงานทเกยวของควรเอาใจใส เขาไปดแลใหคาแนะนาหรอหาแนวทางแกไขใหกบเกษตรกร เปนการดแลสภาวะแวดลอมของโลกใหดตอไป

ขอเสนอแนะ

1 มลสกรมใชของเสย แตยงมมลคา มลสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพชสามารถจาหนายไดทงแบบสด แบบตากแหง หรอแปรรปเปนปย แปรรปเปนกาซชวภาพ สามารถชวยลดตนทน ในการบาบดนาเสยได ทงยงเพมรายไดอกดวย

7 7

2 นาเสยจากฟารมสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพช หากมการพฒนานาไปใช เปนปยในนาขาว ในไรมนสาปะหลง ในสวนปาลม หรอในพชเศรษฐกจอนๆ กจะมประโยชน ทงผประกอบการทเลยงสกร และเกษตรกรผปลกพชเศรษฐกจ เจาหนาทภาครฐจงมสวนสาคญในการประชาสมพนธ ใหความรและเปนสอกลางของทงสองฝาย 3 การลงทนทาระบบบาบดนาเสย เปนเรองหนกใจสาหรบผประกอบการ เนองดวยเปนการลงทนทไมมผลกาไรเพราะไมไดเพมผลผลตหรอเพมกลไกราคา เพยงแตเปนจตสานกรกษสงแวดลอม ของผประกอบการเองเทานน ดงนนการพจารณาเลอกระบบบาบดใหเหมาะสมกบปรมาณนาเสยในฟารมจงมความสาคญมากทสด ในปจจบนสามารถหาความรไดหลายทาง อกทงกรมปศสตวและกรมควบคมมลพษกมองคความรพรอมและยนดใหคาปรกษาแกผประกอบการทมใจรกษสงแวดลอม

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง และนางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ก ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดมาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากแหลงกาเนดมลพษประเภท การเลยงสกร ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 190-192

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ข ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 193-194

กรมควบคมมลพษ 2546 คมอการเลอกใช การดแลและบารงรกษาระบบบาบดนาเสยฟารมสกรตามแบบมาตรฐานกรมปศสตว กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 2548 ประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองถกควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 122 ตอนท 125ง วนท 29 ธนวาคม 2548 หนา 14-17

กรมควบคมมลพษ 2553 ก คมอการประเมนปรมาณนาเสยและปรมาณมลพษจากฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2553 ข คมอแนวทางการจดการสงแวดลอมฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2554 การจดการมลสกรและนาเสยจากฟารมสกร Available source httpwwwpcdgothinfo_servwater_swinehtml 5 พฤษภาคม 2554

บญเชด อาจองค และจารส เลศศร 2552 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดพะเยา ป 2547ndash2550 รายงานประจาป 2552 สถาบนสขภาพสตวแหงชาต กรงเทพฯ หนา195-196

8 8

สชาดา ยางเอน 2546 การกาจดแอมโมเนยในนาเสยจากตเลยงปลาโดยการกรองดวยหนภเขาไฟ วทยานพนธ ปรญญาโทมหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ

สมนชาต แสงปญญา และวระพฒ เพงพา 2550 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกน วารสารปศสตวเขต 4 11( 24) 74-83

สถานเทคโนโลยกาซชวภาพ 2554 ปญหามลภาวะในฟารมเลยงสตวและการ Available source httpwwwdldgothlslo_loewebfilepollutionhtm 5 พฤษภาคม 2554

ศลปชย มณขตย สขม เราใจ และ อสรยา วฒศลธ 2552 การกาจดแอมโมเนยไนโตรเจน จากนาเสยฟารมสกรและไก ดวยแมงกานสซโอไลต ในแบบจาลองคลองวนเวยน Environment and Natural Resources Journal 7(1) 51-65

ศนยสารสนเทศ กรมปศสตว 2553 ขอมลจานวนปศสตว ป 2553 สถตรายงาน Available source httpwwwdldgothictthindexphpoption=com_contentampview=articleampid=3682553ampcatid=74 2009-11-01-07-43-07 1 มค 2554

APHA AWWA and WEF2005Standard Methods for the Examination of water and Wastewater 21st Edition American Public Health Association Washington DC

Crook B Robertson J F Travers Glass SA Botheroyd E M Lacey J Topping MD 1991 Airborne dust ammonia microorganisms and antigens in pig confinement houses and the respiratory health of exposed farm workers american industrial hygiene association Journal 52(7) 271ndash279

Doorn MRJ Natschkea DF Thorneloeb SA and Southerland J 2002 Development of an emission factor for ammonia emissions from US swine farms based on field tests and application of a mass balance method Atmospheric Environment 36 p 5619ndash5625

El-Fadel M and Massoud M 2001 Methane emissions from wastewater management Environmental pollution 114(2) 177-185

Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy subjects Scand J Work Environ Health 30(4)313ndash321

Latos M Karageorgos P Mpasiakos CH Kalogerakis N and Lazaridis M 2010 Dispersion modeling of odors emitted from pig farms winter-spring measurements Global NEST Journal 12(1) 46-53

SuJJ LiuBY and ChangYC 2003 Emission of greenhouse gas from livestock waste and wastewater treatment in Taiwan Agriculture Ecosystems and Environment 95 p253ndash263

Sundblad BM Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy persons J Work Environ Health 30(4) 313ndash321

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams

9 9

แนวโนมการตรวจพบสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรพนทภาคตะวนตกป 2550-2552

สรลกษณ สายหงษ1 ภรมย นนทะสร1

1ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร 70150 ผเขยนผรบผดชอบ โทร 0-3222-8419 โทรสาร 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

บทคดยอ

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ไดวเคราะหตวอยางปสสาวะสกร จากฟารมสกร 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว 703 ตวอยาง ระหวาง มกราคม 2550 - ธนวาคม 2552 โดยการคดกรองเบองตน ดวยวธ EIA และตรวจหาความเขมขนสารดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) ตรวจพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสต ในป 2550 รอยละ 356 ป 2551 รอยละ 1555 และป 2552 รอยละ 1366 จงหวดนครปฐมพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสตมากทสด จากฟารมสกร รอยละ 1737 และจากโรงฆา รอยละ 5517 จากการสมตวอยาง 108 ตวอยาง เพอตรวจหาสาร Sulbutamol Rectopamine และ Zilpateralr พบถงรอยละ 7592 แสดงใหเหนวา ยงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตในการเลยงสกรในพนทภาคตะวนตก ดงนนเพอความปลอดภยของผบรโภค หนวยงานภาครฐตองใหความรความเขาใจแกเกษตรกร และมมาตรการตรวจตดตามอยางตอเนอง คาสาคญ เบตาอะโกนสต ปสสาวะสกร ภาคตะวนตก EIA LC-MSMS ทะเบยนวชาการเลขท 54(2)-0115-092

Trend Detection of beta-Agonists in Pig Urine in Western Thailand during 2007 - 2009

Sirilux Saihong 1 Pirom Nontasorn 1

1Veterinary Research and Development Center (Western Region) Photaram Ratchaburi 70150 Corresponding author Tel 0-3222-8419 Fax 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

Abstract

During January 2006 - December 2008 Veterinary Research and Development Center (western region) analyzed 21129 urine samples from pig farms and 703 urine samples from pig slaughter houses All samples were screening test for Beta-agonist by EIA and confirmed by Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) We found 356 positive samples in 2006 1555 in 2007 and 1366 in 2008 Both highest percent positive samples of Beta-agonist in pig farms (1737) and pig slaughter house (5517) were found in Nakornpathom province Out of positive samples one hundred and eight samples were selected for confirmed Sulbutamol Rectopamine and Zilpateral Then found 7592 positive The results showed many pig farm owners in western part of Thailand were still using beta-agonist for meat production Thus it is a responsibility of livestock officers to educate farm owners to concern about food safety The surveillance of Beta-agonist in animals feed should be performed

Keywords beta-agonists pig urine Western Thailand EIA LC-MSMS Technical Paper No 54(2)-0115-092

10 10

บทนา

สารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต(beta-agonists) เปนเคมภณฑทผลตขน โดยมวตถประสงคเพอเปนยารกษาโรคหอบหดและขยายหลอดลมในผปวย(อธกา 2552 สวรรณา 2554 Haney and Hancox 2007) สารกลมนมหลายชนด ไดแก salbutamol clenbuterol bromobuterol zilpaterol และ ractopamine เปนตน โดยจดอยในกลมของ adrenaline drug หรอ sympathomimetic amine เชนเดยวกบ adrenaline amphetamine และ ephedrine สามารถออกฤทธกระตนการทางานของหวใจและระบบประสาทสวนกลาง ทาใหเสนเลอดทไปยงผวหนงและ mucous membrane เกดการหดตว หลอดลมขยายใหญ และเสนเลอดทไปกลามเนอลายเกดการขยายตวและสงผลใหเมทะบอลซมของรางกายเกดการเปลยนแปลงโดยการนาเลอดจากอวยวะทไมจาเปนและไมมหนาทในการใชงานในขณะนนมาใชเพอเปนพลงงาน (สวรรณา 2554) ดานการปศสตวพบการลกลอบใชสาร salbutamol และ clenbuterol ผสมในอาหารเลยงสกรเพอการปรบปรงคณภาพซาก ลดปรมาณไขมน และเพมปรมาณเนอแดงในซากใหมากขน (รณชย และคณะ 2545) เพอตอบสนองผบรโภคทตองการเฉพาะหมเนอแดงไขมนตาและผจาหนายสามารถขายไดราคาทสงขน โดยไมคานงถงความปลอดภยของผบรโภคทอาจไดรบอนตรายจากสารตกคางในเนอสตว ซงมผรายงานแสดงใหเหนถงการตรวจพบสารกลมนตกคางในเนอเยอและปสสาวะสกรทเลยงดวยอาหารทผสมสารกลมเบตาอะโกนสต(Kuiper et al 1998 Hung et al 2010 Pleadin et al 2010) นอกจากนสารกลมดงกลาวยงมความคงทนตอความรอน จากผลการศกษาของสดชฎา(2548) ทกลาววาความรอนทอณหภม 70-200 องศาเซลเซยส ไมสามารถทาลายสารทตกคางในเนอสกรไดหมด ทผานมามรายงานผปวยอาหารเปนพษทประเทศสเปนโดยผปวยจะมอาการกระวนกระวาย กลามเนอเกรง ตวสน หวใจเตนเรว และเจบปวดกลามเนอ ปวดศรษะ 15 นาท ถง 6 ชวโมง และมอาการ คงอย 90 นาท ถง 6 วน หลงจากบรโภคอาหารทมการปนเปอนสารกลมเบตาอะโกนสตชนด clenbuterol (Pulce et al 1991 Salleras et al 1995) ดงนนในหลายประเทศ เชน กลมสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย ฮองกง และสงคโปร ไดกาหนดใหสารกลมเบตาอะโกนสตเปนสารอนตราย หามนามาใชในสตวทเลยงเพอการบรโภค ในประเทศไทยนนกระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงสาธารณสขไดรวมมอตอตานการใชสารเรงเนอแดงอยางตอเนอง มการแกไขปญหาดวยการควบคมและตรวจสอบการนาเขาสารกลมเบตาอะโกนสต โดยในป 2538 กระทรวงพาณชยออกประกาศใหมการขออนญาตนาเอาสาร clenbuterol เขามาในราชอาณาจกรโดยตองไดรบการรบรองจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข และป 2545 ออกประกาศเรองการนาสาร albuterol หรอ salbutamol เปนสนคาทตองขออนญาตนาเขามาในราชอาณาจกร นอกจากนกระทรวงเกษตรและสหกรณยงดาเนนการควบคมและตรวจสอบการนาสารกลมเบตาอะโกนสตมาผสมอาหารสตว ณ โรงงานอาหารสตว โดยอาศยตามพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหารสตว พศ 2525 ออกประกาศหามนาเขาอาหารสตวทกประเภททมสารเคมกลมเบตาอะโกนสตเปนสวนผสมและหามใชสารเคมกลมดงกลาว ทกชนดเปนวตถทเตมในอาหารสตวทผลตเพอขาย ในขณะเดยวกนกรมปศสตวซงไดรบมอบหมายจากกระทรวงเกษตรและสหกรณใหดาเนนการในโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต ไดจดทาโครงการความปลอดภยดานอาหาร(food safety) เพอใหสนคาปศสตวมคณภาพ ปลอดภยจากเชอโรคและสารตกคางอยางครบวงจรตงแตฟารมเลยงสตวจนถงผบรโภค ซงโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงนเปนสวนหนงของโครงการความปลอดภยดานอาหาร มการดาเนนการในดานการควบคมและตรวจสอบการลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ขนทะเบยนและรบรองมาตรฐานฟารมเลยงสกร เกบตวอยางอาหารสตว นา ยา และปสสาวะของสกรทเลยงภายในฟารมและทนาเขาโรงฆาสตว เพอตรวจสอบการปนเปอนของสารกลมเบตาอะโกนสต

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก เปนหนวยงานในสวนภมภาคของกรมปศสตว ทรบผดชอบดานการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรในพนทภาคตะวนตก โดยไดดาเนนการตามนโยบายกรมปศสตวตงแตป 2546 การศกษาในครงนมวตถประสงคเพอวเคราะหแนวโนมการใชสารกลมเบตาอะโก

11 11

นสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก และเปนขอมล ในการกาหนดแนวทางในการตดตามควบคมการใชสารดงกลาวเพอใหไดเนอสกรทปลอดภยจากสารตกคางตงแตระดบฟารมจนถงผบรโภค

อปกรณและวธการ

ตวอยาง เกบตวอยางปสสาวะสกรจากฟารมในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร เพชรบร

สมทรสงคราม และสมทรสาคร จานวน 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว ในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร จานวน 703 ตวอยาง โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดแตละแหง สงตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ระหวางเดอนมกราคม 2550ndashธนวาคม 2552 วธการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร

ทาการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร ดวยวธ competitive enzyme immunoassay (EIA) โดยใชชดทดสอบสาเรจรป szlig-AGONISTndashEIA FAST (Euro Proxima The Netherlands) วธการตามขนตอนทแนะนาโดยบรษทผผลต ชดทดสอบน coat ดวยsheep antibodies to rabbit IgG สวนปฏกรยาการทดสอบอาศยหลกการท salbutamol หรอ clenbuterol ในตวอยางปสสาวะสกร และEnzyme labelled salbutamol แยงจบตว (binding) กบแอนตบอดจาเพาะตอ salbutamol หรอ clenbuterol (rabbit anti-salbutamol และ rabbit anti-clenbuterol) ทจบกบ sheep antibodies to rabbit IgG บนพนผว microplate วดคาการดดกลนแสง (optical density OD) ดวยเครอง Micro ELISA Reader ทความยาวคลน 450 นาโนเมตร และแปรผลโดยคานวณคา maximal absorbance (Bmax) ดงน

Bmax = 100(standard or sample OD divide zero standard OD) หาคาความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางจาก Calibration curve ซง plot ระหวาง Bmax

กบคาความเขมขนของ standard หากมความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางสงกวา 1 ppb ถอวาตวอยางนนใหผลบวก ซงสงตรวจยนยนหาชนดสารตอไปดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer- Mass Spectrometer(LC-MSMS) ทสานกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว กรมปศสตว

ผล

ผลการตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆา โดยวธ EIA ระหวางเดอนมกราคม 2550 ถงธนวาคม 2552 ใหผลบวก 1073 (234221832) โดยป 2550 ใหผลบวก 356 (2767748) และป 2551 ใหผลบวกเพมขน คดเปน 1555 (11697519) ในขณะทป 2552 ใหผลบวกลดลงเปน 1366 (8976565) ปรมาณสารกลมเบตาอะโกนสตในชวงความเขมขน 11ndash20 ppb ใหผลบวกมากทสด คดเปน 5124 (12002342) ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 (5632342) และมจานวนทใหผลบวกเพมมากขนในแตละป (ตารางท 1)

การตรวจปสสาวะสกรจากฟารมในพนท 7 จงหวด ใหผลบวก 1087 (229621129) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash148438 ppb เฉลย 137plusmn1690 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 1731 (8795078) ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ 1033 (4364221) ความเขมขน เฉลย 138plusmn2448 ppb และราชบร 1017 (8127986) ความเขมขน เฉลย 086plusmn50 ppb สวนใหญพบตวอยางใหผลบวกมากทสดในป 2551 และลดลงในป 2552 ยกเวนสมทรสงครามมตวอยางใหผลบวกเพมมากขน (ตารางท 2)

12 12

การตรวจปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ไดแก ราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบร ใหผลบวก 654 (46703) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash1498 ppb เฉลย 063plusmn147 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 5517 (1629) ความเขมขนของสาร เฉลย 269 plusmn 450 ppb (ตารางท 3)

ผลการสมตรวจปสสาวะทใหผลบวกดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง ใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LC-MSMS 7592 (82108) ชวงความเขมขน 11ndash20 21ndash30 และ 31ndash49 ppb ใหผลบวก 3529 (1234) 400 (25) และ 8333 (56) ตามลาดบ ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยาง ใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ผลการตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) โดยมความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb ในขณะเดยวกนพบมการใชสาร salbutamol รวมกบ ractopamine และ salbutamol รวมกบ zilpaterol ความเขมขนสงสดของ ractopamine และ zilpaterol ทพบเทากบ 908 และ 235 ppb (ตารางท 4)

ตารางท 1 จานวนตวอยางทตรวจพบสารเบตาอะโกนสทในตวอยางปสสาวะสกร ป 2550ndash2552

จานวนบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

จานวนตวอยางบวกแตละชวงความเขมขน(ppb) (เปอรเซนต) ป

ฟารม โรงฆา

รวม (เปอรเซนต)

แหลงทมา 11ndash20 21ndash30 31ndash49 ge50 2687400 8348 2767748 ฟารม 136 43 28 61

2550 (362) (230) (356) โรงฆา 4 1 1 2

11397291 30228 11697519 ฟารม 660 188 94 197 2551

(1562) (1316) (1555) โรงฆา 15 6 1 8 8896438 8127 8976565 ฟารม 382 122 91 294

2552 (1381) (630) (1366) โรงฆา 3 1 3 1

รวม 229621129

(1087) 46703 (654)

234221832 (1073)

รวม 1200 (5124)

361 (1541)

218 (931)

563 (2404)

ตารางท 2 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารม ในพนท 7 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต) ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552 รวม

(เปอรเซนต) พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 1123222

(347) 4602843

(1618) 2401921

(1249) 8127986

(1017) 001ndash22155 086plusmn50

นครปฐม 1271694

(749) 2821253

(2251) 4702131

(2206) 8795078

(1731) 001ndash105580 288plusmn2528

ประจวบครขนธ 201142

(175) 3001928

(1556) 1161151

(1008) 4364221

(1033) 001ndash148438 138plusmn2448

กาญจนบร 3285 (105)

25366 (683)

16269 (595)

46920 (500)

001ndash1254 050plusmn103

เพชรบร 6717 (084)

45511 (881)

29651 (445)

801879 (426)

002ndash1266 039plusmn057

สมทรสงคราม 0190 (000)

7194 (361)

14135 (1037)

21519 (405)

001ndash143 041plusmn026

สมทรสาคร 0150 (000)

20196 (1020)

4180 (222)

24526 (456)

001ndash369 039plusmn037

รวม 2687400

(362) 11397291

(1562) 8896438

(1381) 229621129

(1087) 001ndash148438 137plusmn1690

13 13

ตารางท 3 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552

รวม (เปอรเซนต)

พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 022 (000)

218 (1111)

04 244 (455) 011ndash139 104plusmn030

นครปฐม ndash 1326 (5000)

33 (10000)

1629 (5517) 011ndash1388 269plusmn450

ประจวบครขนธ 4122 (328)

524 (1546)

339 (769)

12185 (649) 003ndash1498 056plusmn125

กาญจนบร 4204 (196)

10160 (625)

281 (247)

16445 (360) 001ndash726 046plusmn047

รวม 8348 (230)

30228 (1316)

8127 (630)

46703 (654) 001ndash1498 063plusmn147

ตารางท 4 เปรยบเทยบผลการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในตวอยางปสสาวะสกรดวยวธ EIA กบ LC-MSMS

ผลการทดสอบ วธ EIA วธ LCndashMSMS

จานวนตวอยางและชนดสารกลมเบตาอะโกนสตทพบ (ความเขมขน ppb)

ระดบความเขมขน(ppb) จานวนตวอยาง

ใหผลบวก ใหผลบวก

(เปอรเซนต) salbutamol

ractopamine salbutamol amp

ractopamine salbutamol amp zilpaterol

11ndash20 34

12 (3529)

9 (014ndash443)

3 (033ndash086)

1 (11)

1 (5300)

21ndash30 5

2 (4000)

2 (057ndash176)

0 0 0

31ndash49 6

5 (8333)

5 (037ndash1225)

0 0 1 (23500)

ge 5 63

63 (100)

61 (014ndash2230)

2 (120ndash142)

6 (016ndash908)

0

รวม 108

82 (7592)

77 (9390)

5 (610)

7 (853)

2 (244)

( ) ความเขมขนของสาร ractopamine ( ) ความเขมขนของสาร zilpaterol

สรปและวจารณ การวเคราะหหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก ระหวางป

2550ndash2552 จากตวอยางทงหมด 21832 ตวอยาง ใหผลบวกตอการทดสอบดวยวธ EIA คดเปน 1073 มากกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในพนทภาคตะวนตกชวงป 2546ndash2549 พบวาใหผลบวกเพยง 206 แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการฝาฝนลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกรอยางตอเนองและมจานวนทเพมมากขน การศกษาครงนพบวาป 2550 ใหผลบวกเพยง 356 ขณะทป 2551 ใหผลบวกเพมขนมากถง 1555 และมแนวโนมลดลงในป 2552 แตยงสงถง 1366 โดยปสสาวะทพบสารเบตาอะโกนสตชวงความเขมขนระหวาง 11ndash49 ppb ใหผลบวกคดเปน 7596 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 ตางจากทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาและรายงานวาปสสาวะทมระดบความเขมขนของสารตงแต 1ndash5 ppb ใหผลบวก 5351 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวกมากถง 4649 14 14

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

2 นาเสยจากฟารมสกรอดมไปดวยธาตอาหารทจาเปนสาหรบพช หากมการพฒนานาไปใช เปนปยในนาขาว ในไรมนสาปะหลง ในสวนปาลม หรอในพชเศรษฐกจอนๆ กจะมประโยชน ทงผประกอบการทเลยงสกร และเกษตรกรผปลกพชเศรษฐกจ เจาหนาทภาครฐจงมสวนสาคญในการประชาสมพนธ ใหความรและเปนสอกลางของทงสองฝาย 3 การลงทนทาระบบบาบดนาเสย เปนเรองหนกใจสาหรบผประกอบการ เนองดวยเปนการลงทนทไมมผลกาไรเพราะไมไดเพมผลผลตหรอเพมกลไกราคา เพยงแตเปนจตสานกรกษสงแวดลอม ของผประกอบการเองเทานน ดงนนการพจารณาเลอกระบบบาบดใหเหมาะสมกบปรมาณนาเสยในฟารมจงมความสาคญมากทสด ในปจจบนสามารถหาความรไดหลายทาง อกทงกรมปศสตวและกรมควบคมมลพษกมองคความรพรอมและยนดใหคาปรกษาแกผประกอบการทมใจรกษสงแวดลอม

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง และนางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหคณภาพนาเสยทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ก ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดมาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากแหลงกาเนดมลพษประเภท การเลยงสกร ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 190-192

กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม 2544 ข ประกาศกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 118 ตอนพเศษ 18 ง วนท 23 กมภาพนธ 2544 หนา 193-194

กรมควบคมมลพษ 2546 คมอการเลอกใช การดแลและบารงรกษาระบบบาบดนาเสยฟารมสกรตามแบบมาตรฐานกรมปศสตว กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 2548 ประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เรอง กาหนดใหการเลยงสกรเปนแหลงกาเนดมลพษทจะตองถกควบคมการปลอยนาเสยลงสแหลงนาสาธารณะหรอออกสสงแวดลอม ประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 122 ตอนท 125ง วนท 29 ธนวาคม 2548 หนา 14-17

กรมควบคมมลพษ 2553 ก คมอการประเมนปรมาณนาเสยและปรมาณมลพษจากฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2553 ข คมอแนวทางการจดการสงแวดลอมฟารมสกร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กรงเทพมหานคร

กรมควบคมมลพษ 2554 การจดการมลสกรและนาเสยจากฟารมสกร Available source httpwwwpcdgothinfo_servwater_swinehtml 5 พฤษภาคม 2554

บญเชด อาจองค และจารส เลศศร 2552 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดพะเยา ป 2547ndash2550 รายงานประจาป 2552 สถาบนสขภาพสตวแหงชาต กรงเทพฯ หนา195-196

8 8

สชาดา ยางเอน 2546 การกาจดแอมโมเนยในนาเสยจากตเลยงปลาโดยการกรองดวยหนภเขาไฟ วทยานพนธ ปรญญาโทมหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ

สมนชาต แสงปญญา และวระพฒ เพงพา 2550 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกน วารสารปศสตวเขต 4 11( 24) 74-83

สถานเทคโนโลยกาซชวภาพ 2554 ปญหามลภาวะในฟารมเลยงสตวและการ Available source httpwwwdldgothlslo_loewebfilepollutionhtm 5 พฤษภาคม 2554

ศลปชย มณขตย สขม เราใจ และ อสรยา วฒศลธ 2552 การกาจดแอมโมเนยไนโตรเจน จากนาเสยฟารมสกรและไก ดวยแมงกานสซโอไลต ในแบบจาลองคลองวนเวยน Environment and Natural Resources Journal 7(1) 51-65

ศนยสารสนเทศ กรมปศสตว 2553 ขอมลจานวนปศสตว ป 2553 สถตรายงาน Available source httpwwwdldgothictthindexphpoption=com_contentampview=articleampid=3682553ampcatid=74 2009-11-01-07-43-07 1 มค 2554

APHA AWWA and WEF2005Standard Methods for the Examination of water and Wastewater 21st Edition American Public Health Association Washington DC

Crook B Robertson J F Travers Glass SA Botheroyd E M Lacey J Topping MD 1991 Airborne dust ammonia microorganisms and antigens in pig confinement houses and the respiratory health of exposed farm workers american industrial hygiene association Journal 52(7) 271ndash279

Doorn MRJ Natschkea DF Thorneloeb SA and Southerland J 2002 Development of an emission factor for ammonia emissions from US swine farms based on field tests and application of a mass balance method Atmospheric Environment 36 p 5619ndash5625

El-Fadel M and Massoud M 2001 Methane emissions from wastewater management Environmental pollution 114(2) 177-185

Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy subjects Scand J Work Environ Health 30(4)313ndash321

Latos M Karageorgos P Mpasiakos CH Kalogerakis N and Lazaridis M 2010 Dispersion modeling of odors emitted from pig farms winter-spring measurements Global NEST Journal 12(1) 46-53

SuJJ LiuBY and ChangYC 2003 Emission of greenhouse gas from livestock waste and wastewater treatment in Taiwan Agriculture Ecosystems and Environment 95 p253ndash263

Sundblad BM Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy persons J Work Environ Health 30(4) 313ndash321

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams

9 9

แนวโนมการตรวจพบสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรพนทภาคตะวนตกป 2550-2552

สรลกษณ สายหงษ1 ภรมย นนทะสร1

1ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร 70150 ผเขยนผรบผดชอบ โทร 0-3222-8419 โทรสาร 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

บทคดยอ

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ไดวเคราะหตวอยางปสสาวะสกร จากฟารมสกร 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว 703 ตวอยาง ระหวาง มกราคม 2550 - ธนวาคม 2552 โดยการคดกรองเบองตน ดวยวธ EIA และตรวจหาความเขมขนสารดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) ตรวจพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสต ในป 2550 รอยละ 356 ป 2551 รอยละ 1555 และป 2552 รอยละ 1366 จงหวดนครปฐมพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสตมากทสด จากฟารมสกร รอยละ 1737 และจากโรงฆา รอยละ 5517 จากการสมตวอยาง 108 ตวอยาง เพอตรวจหาสาร Sulbutamol Rectopamine และ Zilpateralr พบถงรอยละ 7592 แสดงใหเหนวา ยงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตในการเลยงสกรในพนทภาคตะวนตก ดงนนเพอความปลอดภยของผบรโภค หนวยงานภาครฐตองใหความรความเขาใจแกเกษตรกร และมมาตรการตรวจตดตามอยางตอเนอง คาสาคญ เบตาอะโกนสต ปสสาวะสกร ภาคตะวนตก EIA LC-MSMS ทะเบยนวชาการเลขท 54(2)-0115-092

Trend Detection of beta-Agonists in Pig Urine in Western Thailand during 2007 - 2009

Sirilux Saihong 1 Pirom Nontasorn 1

1Veterinary Research and Development Center (Western Region) Photaram Ratchaburi 70150 Corresponding author Tel 0-3222-8419 Fax 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

Abstract

During January 2006 - December 2008 Veterinary Research and Development Center (western region) analyzed 21129 urine samples from pig farms and 703 urine samples from pig slaughter houses All samples were screening test for Beta-agonist by EIA and confirmed by Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) We found 356 positive samples in 2006 1555 in 2007 and 1366 in 2008 Both highest percent positive samples of Beta-agonist in pig farms (1737) and pig slaughter house (5517) were found in Nakornpathom province Out of positive samples one hundred and eight samples were selected for confirmed Sulbutamol Rectopamine and Zilpateral Then found 7592 positive The results showed many pig farm owners in western part of Thailand were still using beta-agonist for meat production Thus it is a responsibility of livestock officers to educate farm owners to concern about food safety The surveillance of Beta-agonist in animals feed should be performed

Keywords beta-agonists pig urine Western Thailand EIA LC-MSMS Technical Paper No 54(2)-0115-092

10 10

บทนา

สารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต(beta-agonists) เปนเคมภณฑทผลตขน โดยมวตถประสงคเพอเปนยารกษาโรคหอบหดและขยายหลอดลมในผปวย(อธกา 2552 สวรรณา 2554 Haney and Hancox 2007) สารกลมนมหลายชนด ไดแก salbutamol clenbuterol bromobuterol zilpaterol และ ractopamine เปนตน โดยจดอยในกลมของ adrenaline drug หรอ sympathomimetic amine เชนเดยวกบ adrenaline amphetamine และ ephedrine สามารถออกฤทธกระตนการทางานของหวใจและระบบประสาทสวนกลาง ทาใหเสนเลอดทไปยงผวหนงและ mucous membrane เกดการหดตว หลอดลมขยายใหญ และเสนเลอดทไปกลามเนอลายเกดการขยายตวและสงผลใหเมทะบอลซมของรางกายเกดการเปลยนแปลงโดยการนาเลอดจากอวยวะทไมจาเปนและไมมหนาทในการใชงานในขณะนนมาใชเพอเปนพลงงาน (สวรรณา 2554) ดานการปศสตวพบการลกลอบใชสาร salbutamol และ clenbuterol ผสมในอาหารเลยงสกรเพอการปรบปรงคณภาพซาก ลดปรมาณไขมน และเพมปรมาณเนอแดงในซากใหมากขน (รณชย และคณะ 2545) เพอตอบสนองผบรโภคทตองการเฉพาะหมเนอแดงไขมนตาและผจาหนายสามารถขายไดราคาทสงขน โดยไมคานงถงความปลอดภยของผบรโภคทอาจไดรบอนตรายจากสารตกคางในเนอสตว ซงมผรายงานแสดงใหเหนถงการตรวจพบสารกลมนตกคางในเนอเยอและปสสาวะสกรทเลยงดวยอาหารทผสมสารกลมเบตาอะโกนสต(Kuiper et al 1998 Hung et al 2010 Pleadin et al 2010) นอกจากนสารกลมดงกลาวยงมความคงทนตอความรอน จากผลการศกษาของสดชฎา(2548) ทกลาววาความรอนทอณหภม 70-200 องศาเซลเซยส ไมสามารถทาลายสารทตกคางในเนอสกรไดหมด ทผานมามรายงานผปวยอาหารเปนพษทประเทศสเปนโดยผปวยจะมอาการกระวนกระวาย กลามเนอเกรง ตวสน หวใจเตนเรว และเจบปวดกลามเนอ ปวดศรษะ 15 นาท ถง 6 ชวโมง และมอาการ คงอย 90 นาท ถง 6 วน หลงจากบรโภคอาหารทมการปนเปอนสารกลมเบตาอะโกนสตชนด clenbuterol (Pulce et al 1991 Salleras et al 1995) ดงนนในหลายประเทศ เชน กลมสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย ฮองกง และสงคโปร ไดกาหนดใหสารกลมเบตาอะโกนสตเปนสารอนตราย หามนามาใชในสตวทเลยงเพอการบรโภค ในประเทศไทยนนกระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงสาธารณสขไดรวมมอตอตานการใชสารเรงเนอแดงอยางตอเนอง มการแกไขปญหาดวยการควบคมและตรวจสอบการนาเขาสารกลมเบตาอะโกนสต โดยในป 2538 กระทรวงพาณชยออกประกาศใหมการขออนญาตนาเอาสาร clenbuterol เขามาในราชอาณาจกรโดยตองไดรบการรบรองจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข และป 2545 ออกประกาศเรองการนาสาร albuterol หรอ salbutamol เปนสนคาทตองขออนญาตนาเขามาในราชอาณาจกร นอกจากนกระทรวงเกษตรและสหกรณยงดาเนนการควบคมและตรวจสอบการนาสารกลมเบตาอะโกนสตมาผสมอาหารสตว ณ โรงงานอาหารสตว โดยอาศยตามพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหารสตว พศ 2525 ออกประกาศหามนาเขาอาหารสตวทกประเภททมสารเคมกลมเบตาอะโกนสตเปนสวนผสมและหามใชสารเคมกลมดงกลาว ทกชนดเปนวตถทเตมในอาหารสตวทผลตเพอขาย ในขณะเดยวกนกรมปศสตวซงไดรบมอบหมายจากกระทรวงเกษตรและสหกรณใหดาเนนการในโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต ไดจดทาโครงการความปลอดภยดานอาหาร(food safety) เพอใหสนคาปศสตวมคณภาพ ปลอดภยจากเชอโรคและสารตกคางอยางครบวงจรตงแตฟารมเลยงสตวจนถงผบรโภค ซงโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงนเปนสวนหนงของโครงการความปลอดภยดานอาหาร มการดาเนนการในดานการควบคมและตรวจสอบการลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ขนทะเบยนและรบรองมาตรฐานฟารมเลยงสกร เกบตวอยางอาหารสตว นา ยา และปสสาวะของสกรทเลยงภายในฟารมและทนาเขาโรงฆาสตว เพอตรวจสอบการปนเปอนของสารกลมเบตาอะโกนสต

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก เปนหนวยงานในสวนภมภาคของกรมปศสตว ทรบผดชอบดานการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรในพนทภาคตะวนตก โดยไดดาเนนการตามนโยบายกรมปศสตวตงแตป 2546 การศกษาในครงนมวตถประสงคเพอวเคราะหแนวโนมการใชสารกลมเบตาอะโก

11 11

นสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก และเปนขอมล ในการกาหนดแนวทางในการตดตามควบคมการใชสารดงกลาวเพอใหไดเนอสกรทปลอดภยจากสารตกคางตงแตระดบฟารมจนถงผบรโภค

อปกรณและวธการ

ตวอยาง เกบตวอยางปสสาวะสกรจากฟารมในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร เพชรบร

สมทรสงคราม และสมทรสาคร จานวน 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว ในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร จานวน 703 ตวอยาง โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดแตละแหง สงตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ระหวางเดอนมกราคม 2550ndashธนวาคม 2552 วธการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร

ทาการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร ดวยวธ competitive enzyme immunoassay (EIA) โดยใชชดทดสอบสาเรจรป szlig-AGONISTndashEIA FAST (Euro Proxima The Netherlands) วธการตามขนตอนทแนะนาโดยบรษทผผลต ชดทดสอบน coat ดวยsheep antibodies to rabbit IgG สวนปฏกรยาการทดสอบอาศยหลกการท salbutamol หรอ clenbuterol ในตวอยางปสสาวะสกร และEnzyme labelled salbutamol แยงจบตว (binding) กบแอนตบอดจาเพาะตอ salbutamol หรอ clenbuterol (rabbit anti-salbutamol และ rabbit anti-clenbuterol) ทจบกบ sheep antibodies to rabbit IgG บนพนผว microplate วดคาการดดกลนแสง (optical density OD) ดวยเครอง Micro ELISA Reader ทความยาวคลน 450 นาโนเมตร และแปรผลโดยคานวณคา maximal absorbance (Bmax) ดงน

Bmax = 100(standard or sample OD divide zero standard OD) หาคาความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางจาก Calibration curve ซง plot ระหวาง Bmax

กบคาความเขมขนของ standard หากมความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางสงกวา 1 ppb ถอวาตวอยางนนใหผลบวก ซงสงตรวจยนยนหาชนดสารตอไปดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer- Mass Spectrometer(LC-MSMS) ทสานกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว กรมปศสตว

ผล

ผลการตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆา โดยวธ EIA ระหวางเดอนมกราคม 2550 ถงธนวาคม 2552 ใหผลบวก 1073 (234221832) โดยป 2550 ใหผลบวก 356 (2767748) และป 2551 ใหผลบวกเพมขน คดเปน 1555 (11697519) ในขณะทป 2552 ใหผลบวกลดลงเปน 1366 (8976565) ปรมาณสารกลมเบตาอะโกนสตในชวงความเขมขน 11ndash20 ppb ใหผลบวกมากทสด คดเปน 5124 (12002342) ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 (5632342) และมจานวนทใหผลบวกเพมมากขนในแตละป (ตารางท 1)

การตรวจปสสาวะสกรจากฟารมในพนท 7 จงหวด ใหผลบวก 1087 (229621129) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash148438 ppb เฉลย 137plusmn1690 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 1731 (8795078) ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ 1033 (4364221) ความเขมขน เฉลย 138plusmn2448 ppb และราชบร 1017 (8127986) ความเขมขน เฉลย 086plusmn50 ppb สวนใหญพบตวอยางใหผลบวกมากทสดในป 2551 และลดลงในป 2552 ยกเวนสมทรสงครามมตวอยางใหผลบวกเพมมากขน (ตารางท 2)

12 12

การตรวจปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ไดแก ราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบร ใหผลบวก 654 (46703) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash1498 ppb เฉลย 063plusmn147 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 5517 (1629) ความเขมขนของสาร เฉลย 269 plusmn 450 ppb (ตารางท 3)

ผลการสมตรวจปสสาวะทใหผลบวกดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง ใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LC-MSMS 7592 (82108) ชวงความเขมขน 11ndash20 21ndash30 และ 31ndash49 ppb ใหผลบวก 3529 (1234) 400 (25) และ 8333 (56) ตามลาดบ ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยาง ใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ผลการตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) โดยมความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb ในขณะเดยวกนพบมการใชสาร salbutamol รวมกบ ractopamine และ salbutamol รวมกบ zilpaterol ความเขมขนสงสดของ ractopamine และ zilpaterol ทพบเทากบ 908 และ 235 ppb (ตารางท 4)

ตารางท 1 จานวนตวอยางทตรวจพบสารเบตาอะโกนสทในตวอยางปสสาวะสกร ป 2550ndash2552

จานวนบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

จานวนตวอยางบวกแตละชวงความเขมขน(ppb) (เปอรเซนต) ป

ฟารม โรงฆา

รวม (เปอรเซนต)

แหลงทมา 11ndash20 21ndash30 31ndash49 ge50 2687400 8348 2767748 ฟารม 136 43 28 61

2550 (362) (230) (356) โรงฆา 4 1 1 2

11397291 30228 11697519 ฟารม 660 188 94 197 2551

(1562) (1316) (1555) โรงฆา 15 6 1 8 8896438 8127 8976565 ฟารม 382 122 91 294

2552 (1381) (630) (1366) โรงฆา 3 1 3 1

รวม 229621129

(1087) 46703 (654)

234221832 (1073)

รวม 1200 (5124)

361 (1541)

218 (931)

563 (2404)

ตารางท 2 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารม ในพนท 7 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต) ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552 รวม

(เปอรเซนต) พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 1123222

(347) 4602843

(1618) 2401921

(1249) 8127986

(1017) 001ndash22155 086plusmn50

นครปฐม 1271694

(749) 2821253

(2251) 4702131

(2206) 8795078

(1731) 001ndash105580 288plusmn2528

ประจวบครขนธ 201142

(175) 3001928

(1556) 1161151

(1008) 4364221

(1033) 001ndash148438 138plusmn2448

กาญจนบร 3285 (105)

25366 (683)

16269 (595)

46920 (500)

001ndash1254 050plusmn103

เพชรบร 6717 (084)

45511 (881)

29651 (445)

801879 (426)

002ndash1266 039plusmn057

สมทรสงคราม 0190 (000)

7194 (361)

14135 (1037)

21519 (405)

001ndash143 041plusmn026

สมทรสาคร 0150 (000)

20196 (1020)

4180 (222)

24526 (456)

001ndash369 039plusmn037

รวม 2687400

(362) 11397291

(1562) 8896438

(1381) 229621129

(1087) 001ndash148438 137plusmn1690

13 13

ตารางท 3 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552

รวม (เปอรเซนต)

พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 022 (000)

218 (1111)

04 244 (455) 011ndash139 104plusmn030

นครปฐม ndash 1326 (5000)

33 (10000)

1629 (5517) 011ndash1388 269plusmn450

ประจวบครขนธ 4122 (328)

524 (1546)

339 (769)

12185 (649) 003ndash1498 056plusmn125

กาญจนบร 4204 (196)

10160 (625)

281 (247)

16445 (360) 001ndash726 046plusmn047

รวม 8348 (230)

30228 (1316)

8127 (630)

46703 (654) 001ndash1498 063plusmn147

ตารางท 4 เปรยบเทยบผลการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในตวอยางปสสาวะสกรดวยวธ EIA กบ LC-MSMS

ผลการทดสอบ วธ EIA วธ LCndashMSMS

จานวนตวอยางและชนดสารกลมเบตาอะโกนสตทพบ (ความเขมขน ppb)

ระดบความเขมขน(ppb) จานวนตวอยาง

ใหผลบวก ใหผลบวก

(เปอรเซนต) salbutamol

ractopamine salbutamol amp

ractopamine salbutamol amp zilpaterol

11ndash20 34

12 (3529)

9 (014ndash443)

3 (033ndash086)

1 (11)

1 (5300)

21ndash30 5

2 (4000)

2 (057ndash176)

0 0 0

31ndash49 6

5 (8333)

5 (037ndash1225)

0 0 1 (23500)

ge 5 63

63 (100)

61 (014ndash2230)

2 (120ndash142)

6 (016ndash908)

0

รวม 108

82 (7592)

77 (9390)

5 (610)

7 (853)

2 (244)

( ) ความเขมขนของสาร ractopamine ( ) ความเขมขนของสาร zilpaterol

สรปและวจารณ การวเคราะหหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก ระหวางป

2550ndash2552 จากตวอยางทงหมด 21832 ตวอยาง ใหผลบวกตอการทดสอบดวยวธ EIA คดเปน 1073 มากกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในพนทภาคตะวนตกชวงป 2546ndash2549 พบวาใหผลบวกเพยง 206 แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการฝาฝนลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกรอยางตอเนองและมจานวนทเพมมากขน การศกษาครงนพบวาป 2550 ใหผลบวกเพยง 356 ขณะทป 2551 ใหผลบวกเพมขนมากถง 1555 และมแนวโนมลดลงในป 2552 แตยงสงถง 1366 โดยปสสาวะทพบสารเบตาอะโกนสตชวงความเขมขนระหวาง 11ndash49 ppb ใหผลบวกคดเปน 7596 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 ตางจากทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาและรายงานวาปสสาวะทมระดบความเขมขนของสารตงแต 1ndash5 ppb ใหผลบวก 5351 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวกมากถง 4649 14 14

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

สชาดา ยางเอน 2546 การกาจดแอมโมเนยในนาเสยจากตเลยงปลาโดยการกรองดวยหนภเขาไฟ วทยานพนธ ปรญญาโทมหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ

สมนชาต แสงปญญา และวระพฒ เพงพา 2550 การศกษาคณภาพนาเสยจากฟารมสกรในจงหวดขอนแกน วารสารปศสตวเขต 4 11( 24) 74-83

สถานเทคโนโลยกาซชวภาพ 2554 ปญหามลภาวะในฟารมเลยงสตวและการ Available source httpwwwdldgothlslo_loewebfilepollutionhtm 5 พฤษภาคม 2554

ศลปชย มณขตย สขม เราใจ และ อสรยา วฒศลธ 2552 การกาจดแอมโมเนยไนโตรเจน จากนาเสยฟารมสกรและไก ดวยแมงกานสซโอไลต ในแบบจาลองคลองวนเวยน Environment and Natural Resources Journal 7(1) 51-65

ศนยสารสนเทศ กรมปศสตว 2553 ขอมลจานวนปศสตว ป 2553 สถตรายงาน Available source httpwwwdldgothictthindexphpoption=com_contentampview=articleampid=3682553ampcatid=74 2009-11-01-07-43-07 1 มค 2554

APHA AWWA and WEF2005Standard Methods for the Examination of water and Wastewater 21st Edition American Public Health Association Washington DC

Crook B Robertson J F Travers Glass SA Botheroyd E M Lacey J Topping MD 1991 Airborne dust ammonia microorganisms and antigens in pig confinement houses and the respiratory health of exposed farm workers american industrial hygiene association Journal 52(7) 271ndash279

Doorn MRJ Natschkea DF Thorneloeb SA and Southerland J 2002 Development of an emission factor for ammonia emissions from US swine farms based on field tests and application of a mass balance method Atmospheric Environment 36 p 5619ndash5625

El-Fadel M and Massoud M 2001 Methane emissions from wastewater management Environmental pollution 114(2) 177-185

Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy subjects Scand J Work Environ Health 30(4)313ndash321

Latos M Karageorgos P Mpasiakos CH Kalogerakis N and Lazaridis M 2010 Dispersion modeling of odors emitted from pig farms winter-spring measurements Global NEST Journal 12(1) 46-53

SuJJ LiuBY and ChangYC 2003 Emission of greenhouse gas from livestock waste and wastewater treatment in Taiwan Agriculture Ecosystems and Environment 95 p253ndash263

Sundblad BM Larsson BM Acevedo F Ernstgard L Johanson G Larsson K and Palmberg L 2004 Acute respiratory effects of exposure to ammonia on healthy persons J Work Environ Health 30(4) 313ndash321

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams

9 9

แนวโนมการตรวจพบสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรพนทภาคตะวนตกป 2550-2552

สรลกษณ สายหงษ1 ภรมย นนทะสร1

1ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร 70150 ผเขยนผรบผดชอบ โทร 0-3222-8419 โทรสาร 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

บทคดยอ

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ไดวเคราะหตวอยางปสสาวะสกร จากฟารมสกร 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว 703 ตวอยาง ระหวาง มกราคม 2550 - ธนวาคม 2552 โดยการคดกรองเบองตน ดวยวธ EIA และตรวจหาความเขมขนสารดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) ตรวจพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสต ในป 2550 รอยละ 356 ป 2551 รอยละ 1555 และป 2552 รอยละ 1366 จงหวดนครปฐมพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสตมากทสด จากฟารมสกร รอยละ 1737 และจากโรงฆา รอยละ 5517 จากการสมตวอยาง 108 ตวอยาง เพอตรวจหาสาร Sulbutamol Rectopamine และ Zilpateralr พบถงรอยละ 7592 แสดงใหเหนวา ยงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตในการเลยงสกรในพนทภาคตะวนตก ดงนนเพอความปลอดภยของผบรโภค หนวยงานภาครฐตองใหความรความเขาใจแกเกษตรกร และมมาตรการตรวจตดตามอยางตอเนอง คาสาคญ เบตาอะโกนสต ปสสาวะสกร ภาคตะวนตก EIA LC-MSMS ทะเบยนวชาการเลขท 54(2)-0115-092

Trend Detection of beta-Agonists in Pig Urine in Western Thailand during 2007 - 2009

Sirilux Saihong 1 Pirom Nontasorn 1

1Veterinary Research and Development Center (Western Region) Photaram Ratchaburi 70150 Corresponding author Tel 0-3222-8419 Fax 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

Abstract

During January 2006 - December 2008 Veterinary Research and Development Center (western region) analyzed 21129 urine samples from pig farms and 703 urine samples from pig slaughter houses All samples were screening test for Beta-agonist by EIA and confirmed by Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) We found 356 positive samples in 2006 1555 in 2007 and 1366 in 2008 Both highest percent positive samples of Beta-agonist in pig farms (1737) and pig slaughter house (5517) were found in Nakornpathom province Out of positive samples one hundred and eight samples were selected for confirmed Sulbutamol Rectopamine and Zilpateral Then found 7592 positive The results showed many pig farm owners in western part of Thailand were still using beta-agonist for meat production Thus it is a responsibility of livestock officers to educate farm owners to concern about food safety The surveillance of Beta-agonist in animals feed should be performed

Keywords beta-agonists pig urine Western Thailand EIA LC-MSMS Technical Paper No 54(2)-0115-092

10 10

บทนา

สารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต(beta-agonists) เปนเคมภณฑทผลตขน โดยมวตถประสงคเพอเปนยารกษาโรคหอบหดและขยายหลอดลมในผปวย(อธกา 2552 สวรรณา 2554 Haney and Hancox 2007) สารกลมนมหลายชนด ไดแก salbutamol clenbuterol bromobuterol zilpaterol และ ractopamine เปนตน โดยจดอยในกลมของ adrenaline drug หรอ sympathomimetic amine เชนเดยวกบ adrenaline amphetamine และ ephedrine สามารถออกฤทธกระตนการทางานของหวใจและระบบประสาทสวนกลาง ทาใหเสนเลอดทไปยงผวหนงและ mucous membrane เกดการหดตว หลอดลมขยายใหญ และเสนเลอดทไปกลามเนอลายเกดการขยายตวและสงผลใหเมทะบอลซมของรางกายเกดการเปลยนแปลงโดยการนาเลอดจากอวยวะทไมจาเปนและไมมหนาทในการใชงานในขณะนนมาใชเพอเปนพลงงาน (สวรรณา 2554) ดานการปศสตวพบการลกลอบใชสาร salbutamol และ clenbuterol ผสมในอาหารเลยงสกรเพอการปรบปรงคณภาพซาก ลดปรมาณไขมน และเพมปรมาณเนอแดงในซากใหมากขน (รณชย และคณะ 2545) เพอตอบสนองผบรโภคทตองการเฉพาะหมเนอแดงไขมนตาและผจาหนายสามารถขายไดราคาทสงขน โดยไมคานงถงความปลอดภยของผบรโภคทอาจไดรบอนตรายจากสารตกคางในเนอสตว ซงมผรายงานแสดงใหเหนถงการตรวจพบสารกลมนตกคางในเนอเยอและปสสาวะสกรทเลยงดวยอาหารทผสมสารกลมเบตาอะโกนสต(Kuiper et al 1998 Hung et al 2010 Pleadin et al 2010) นอกจากนสารกลมดงกลาวยงมความคงทนตอความรอน จากผลการศกษาของสดชฎา(2548) ทกลาววาความรอนทอณหภม 70-200 องศาเซลเซยส ไมสามารถทาลายสารทตกคางในเนอสกรไดหมด ทผานมามรายงานผปวยอาหารเปนพษทประเทศสเปนโดยผปวยจะมอาการกระวนกระวาย กลามเนอเกรง ตวสน หวใจเตนเรว และเจบปวดกลามเนอ ปวดศรษะ 15 นาท ถง 6 ชวโมง และมอาการ คงอย 90 นาท ถง 6 วน หลงจากบรโภคอาหารทมการปนเปอนสารกลมเบตาอะโกนสตชนด clenbuterol (Pulce et al 1991 Salleras et al 1995) ดงนนในหลายประเทศ เชน กลมสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย ฮองกง และสงคโปร ไดกาหนดใหสารกลมเบตาอะโกนสตเปนสารอนตราย หามนามาใชในสตวทเลยงเพอการบรโภค ในประเทศไทยนนกระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงสาธารณสขไดรวมมอตอตานการใชสารเรงเนอแดงอยางตอเนอง มการแกไขปญหาดวยการควบคมและตรวจสอบการนาเขาสารกลมเบตาอะโกนสต โดยในป 2538 กระทรวงพาณชยออกประกาศใหมการขออนญาตนาเอาสาร clenbuterol เขามาในราชอาณาจกรโดยตองไดรบการรบรองจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข และป 2545 ออกประกาศเรองการนาสาร albuterol หรอ salbutamol เปนสนคาทตองขออนญาตนาเขามาในราชอาณาจกร นอกจากนกระทรวงเกษตรและสหกรณยงดาเนนการควบคมและตรวจสอบการนาสารกลมเบตาอะโกนสตมาผสมอาหารสตว ณ โรงงานอาหารสตว โดยอาศยตามพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหารสตว พศ 2525 ออกประกาศหามนาเขาอาหารสตวทกประเภททมสารเคมกลมเบตาอะโกนสตเปนสวนผสมและหามใชสารเคมกลมดงกลาว ทกชนดเปนวตถทเตมในอาหารสตวทผลตเพอขาย ในขณะเดยวกนกรมปศสตวซงไดรบมอบหมายจากกระทรวงเกษตรและสหกรณใหดาเนนการในโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต ไดจดทาโครงการความปลอดภยดานอาหาร(food safety) เพอใหสนคาปศสตวมคณภาพ ปลอดภยจากเชอโรคและสารตกคางอยางครบวงจรตงแตฟารมเลยงสตวจนถงผบรโภค ซงโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงนเปนสวนหนงของโครงการความปลอดภยดานอาหาร มการดาเนนการในดานการควบคมและตรวจสอบการลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ขนทะเบยนและรบรองมาตรฐานฟารมเลยงสกร เกบตวอยางอาหารสตว นา ยา และปสสาวะของสกรทเลยงภายในฟารมและทนาเขาโรงฆาสตว เพอตรวจสอบการปนเปอนของสารกลมเบตาอะโกนสต

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก เปนหนวยงานในสวนภมภาคของกรมปศสตว ทรบผดชอบดานการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรในพนทภาคตะวนตก โดยไดดาเนนการตามนโยบายกรมปศสตวตงแตป 2546 การศกษาในครงนมวตถประสงคเพอวเคราะหแนวโนมการใชสารกลมเบตาอะโก

11 11

นสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก และเปนขอมล ในการกาหนดแนวทางในการตดตามควบคมการใชสารดงกลาวเพอใหไดเนอสกรทปลอดภยจากสารตกคางตงแตระดบฟารมจนถงผบรโภค

อปกรณและวธการ

ตวอยาง เกบตวอยางปสสาวะสกรจากฟารมในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร เพชรบร

สมทรสงคราม และสมทรสาคร จานวน 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว ในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร จานวน 703 ตวอยาง โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดแตละแหง สงตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ระหวางเดอนมกราคม 2550ndashธนวาคม 2552 วธการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร

ทาการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร ดวยวธ competitive enzyme immunoassay (EIA) โดยใชชดทดสอบสาเรจรป szlig-AGONISTndashEIA FAST (Euro Proxima The Netherlands) วธการตามขนตอนทแนะนาโดยบรษทผผลต ชดทดสอบน coat ดวยsheep antibodies to rabbit IgG สวนปฏกรยาการทดสอบอาศยหลกการท salbutamol หรอ clenbuterol ในตวอยางปสสาวะสกร และEnzyme labelled salbutamol แยงจบตว (binding) กบแอนตบอดจาเพาะตอ salbutamol หรอ clenbuterol (rabbit anti-salbutamol และ rabbit anti-clenbuterol) ทจบกบ sheep antibodies to rabbit IgG บนพนผว microplate วดคาการดดกลนแสง (optical density OD) ดวยเครอง Micro ELISA Reader ทความยาวคลน 450 นาโนเมตร และแปรผลโดยคานวณคา maximal absorbance (Bmax) ดงน

Bmax = 100(standard or sample OD divide zero standard OD) หาคาความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางจาก Calibration curve ซง plot ระหวาง Bmax

กบคาความเขมขนของ standard หากมความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางสงกวา 1 ppb ถอวาตวอยางนนใหผลบวก ซงสงตรวจยนยนหาชนดสารตอไปดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer- Mass Spectrometer(LC-MSMS) ทสานกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว กรมปศสตว

ผล

ผลการตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆา โดยวธ EIA ระหวางเดอนมกราคม 2550 ถงธนวาคม 2552 ใหผลบวก 1073 (234221832) โดยป 2550 ใหผลบวก 356 (2767748) และป 2551 ใหผลบวกเพมขน คดเปน 1555 (11697519) ในขณะทป 2552 ใหผลบวกลดลงเปน 1366 (8976565) ปรมาณสารกลมเบตาอะโกนสตในชวงความเขมขน 11ndash20 ppb ใหผลบวกมากทสด คดเปน 5124 (12002342) ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 (5632342) และมจานวนทใหผลบวกเพมมากขนในแตละป (ตารางท 1)

การตรวจปสสาวะสกรจากฟารมในพนท 7 จงหวด ใหผลบวก 1087 (229621129) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash148438 ppb เฉลย 137plusmn1690 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 1731 (8795078) ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ 1033 (4364221) ความเขมขน เฉลย 138plusmn2448 ppb และราชบร 1017 (8127986) ความเขมขน เฉลย 086plusmn50 ppb สวนใหญพบตวอยางใหผลบวกมากทสดในป 2551 และลดลงในป 2552 ยกเวนสมทรสงครามมตวอยางใหผลบวกเพมมากขน (ตารางท 2)

12 12

การตรวจปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ไดแก ราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบร ใหผลบวก 654 (46703) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash1498 ppb เฉลย 063plusmn147 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 5517 (1629) ความเขมขนของสาร เฉลย 269 plusmn 450 ppb (ตารางท 3)

ผลการสมตรวจปสสาวะทใหผลบวกดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง ใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LC-MSMS 7592 (82108) ชวงความเขมขน 11ndash20 21ndash30 และ 31ndash49 ppb ใหผลบวก 3529 (1234) 400 (25) และ 8333 (56) ตามลาดบ ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยาง ใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ผลการตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) โดยมความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb ในขณะเดยวกนพบมการใชสาร salbutamol รวมกบ ractopamine และ salbutamol รวมกบ zilpaterol ความเขมขนสงสดของ ractopamine และ zilpaterol ทพบเทากบ 908 และ 235 ppb (ตารางท 4)

ตารางท 1 จานวนตวอยางทตรวจพบสารเบตาอะโกนสทในตวอยางปสสาวะสกร ป 2550ndash2552

จานวนบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

จานวนตวอยางบวกแตละชวงความเขมขน(ppb) (เปอรเซนต) ป

ฟารม โรงฆา

รวม (เปอรเซนต)

แหลงทมา 11ndash20 21ndash30 31ndash49 ge50 2687400 8348 2767748 ฟารม 136 43 28 61

2550 (362) (230) (356) โรงฆา 4 1 1 2

11397291 30228 11697519 ฟารม 660 188 94 197 2551

(1562) (1316) (1555) โรงฆา 15 6 1 8 8896438 8127 8976565 ฟารม 382 122 91 294

2552 (1381) (630) (1366) โรงฆา 3 1 3 1

รวม 229621129

(1087) 46703 (654)

234221832 (1073)

รวม 1200 (5124)

361 (1541)

218 (931)

563 (2404)

ตารางท 2 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารม ในพนท 7 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต) ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552 รวม

(เปอรเซนต) พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 1123222

(347) 4602843

(1618) 2401921

(1249) 8127986

(1017) 001ndash22155 086plusmn50

นครปฐม 1271694

(749) 2821253

(2251) 4702131

(2206) 8795078

(1731) 001ndash105580 288plusmn2528

ประจวบครขนธ 201142

(175) 3001928

(1556) 1161151

(1008) 4364221

(1033) 001ndash148438 138plusmn2448

กาญจนบร 3285 (105)

25366 (683)

16269 (595)

46920 (500)

001ndash1254 050plusmn103

เพชรบร 6717 (084)

45511 (881)

29651 (445)

801879 (426)

002ndash1266 039plusmn057

สมทรสงคราม 0190 (000)

7194 (361)

14135 (1037)

21519 (405)

001ndash143 041plusmn026

สมทรสาคร 0150 (000)

20196 (1020)

4180 (222)

24526 (456)

001ndash369 039plusmn037

รวม 2687400

(362) 11397291

(1562) 8896438

(1381) 229621129

(1087) 001ndash148438 137plusmn1690

13 13

ตารางท 3 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552

รวม (เปอรเซนต)

พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 022 (000)

218 (1111)

04 244 (455) 011ndash139 104plusmn030

นครปฐม ndash 1326 (5000)

33 (10000)

1629 (5517) 011ndash1388 269plusmn450

ประจวบครขนธ 4122 (328)

524 (1546)

339 (769)

12185 (649) 003ndash1498 056plusmn125

กาญจนบร 4204 (196)

10160 (625)

281 (247)

16445 (360) 001ndash726 046plusmn047

รวม 8348 (230)

30228 (1316)

8127 (630)

46703 (654) 001ndash1498 063plusmn147

ตารางท 4 เปรยบเทยบผลการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในตวอยางปสสาวะสกรดวยวธ EIA กบ LC-MSMS

ผลการทดสอบ วธ EIA วธ LCndashMSMS

จานวนตวอยางและชนดสารกลมเบตาอะโกนสตทพบ (ความเขมขน ppb)

ระดบความเขมขน(ppb) จานวนตวอยาง

ใหผลบวก ใหผลบวก

(เปอรเซนต) salbutamol

ractopamine salbutamol amp

ractopamine salbutamol amp zilpaterol

11ndash20 34

12 (3529)

9 (014ndash443)

3 (033ndash086)

1 (11)

1 (5300)

21ndash30 5

2 (4000)

2 (057ndash176)

0 0 0

31ndash49 6

5 (8333)

5 (037ndash1225)

0 0 1 (23500)

ge 5 63

63 (100)

61 (014ndash2230)

2 (120ndash142)

6 (016ndash908)

0

รวม 108

82 (7592)

77 (9390)

5 (610)

7 (853)

2 (244)

( ) ความเขมขนของสาร ractopamine ( ) ความเขมขนของสาร zilpaterol

สรปและวจารณ การวเคราะหหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก ระหวางป

2550ndash2552 จากตวอยางทงหมด 21832 ตวอยาง ใหผลบวกตอการทดสอบดวยวธ EIA คดเปน 1073 มากกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในพนทภาคตะวนตกชวงป 2546ndash2549 พบวาใหผลบวกเพยง 206 แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการฝาฝนลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกรอยางตอเนองและมจานวนทเพมมากขน การศกษาครงนพบวาป 2550 ใหผลบวกเพยง 356 ขณะทป 2551 ใหผลบวกเพมขนมากถง 1555 และมแนวโนมลดลงในป 2552 แตยงสงถง 1366 โดยปสสาวะทพบสารเบตาอะโกนสตชวงความเขมขนระหวาง 11ndash49 ppb ใหผลบวกคดเปน 7596 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 ตางจากทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาและรายงานวาปสสาวะทมระดบความเขมขนของสารตงแต 1ndash5 ppb ใหผลบวก 5351 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวกมากถง 4649 14 14

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

แนวโนมการตรวจพบสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรพนทภาคตะวนตกป 2550-2552

สรลกษณ สายหงษ1 ภรมย นนทะสร1

1ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร 70150 ผเขยนผรบผดชอบ โทร 0-3222-8419 โทรสาร 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

บทคดยอ

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ไดวเคราะหตวอยางปสสาวะสกร จากฟารมสกร 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว 703 ตวอยาง ระหวาง มกราคม 2550 - ธนวาคม 2552 โดยการคดกรองเบองตน ดวยวธ EIA และตรวจหาความเขมขนสารดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) ตรวจพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสต ในป 2550 รอยละ 356 ป 2551 รอยละ 1555 และป 2552 รอยละ 1366 จงหวดนครปฐมพบผลบวกตอสารกลมเบตาอะโกนสตมากทสด จากฟารมสกร รอยละ 1737 และจากโรงฆา รอยละ 5517 จากการสมตวอยาง 108 ตวอยาง เพอตรวจหาสาร Sulbutamol Rectopamine และ Zilpateralr พบถงรอยละ 7592 แสดงใหเหนวา ยงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตในการเลยงสกรในพนทภาคตะวนตก ดงนนเพอความปลอดภยของผบรโภค หนวยงานภาครฐตองใหความรความเขาใจแกเกษตรกร และมมาตรการตรวจตดตามอยางตอเนอง คาสาคญ เบตาอะโกนสต ปสสาวะสกร ภาคตะวนตก EIA LC-MSMS ทะเบยนวชาการเลขท 54(2)-0115-092

Trend Detection of beta-Agonists in Pig Urine in Western Thailand during 2007 - 2009

Sirilux Saihong 1 Pirom Nontasorn 1

1Veterinary Research and Development Center (Western Region) Photaram Ratchaburi 70150 Corresponding author Tel 0-3222-8419 Fax 0-3222-8379 e-mail address saihongsiriyahoocoth

Abstract

During January 2006 - December 2008 Veterinary Research and Development Center (western region) analyzed 21129 urine samples from pig farms and 703 urine samples from pig slaughter houses All samples were screening test for Beta-agonist by EIA and confirmed by Liquid Chromatography-Mass Spectrometer-Mass Spectrometer (LC-MSMS) We found 356 positive samples in 2006 1555 in 2007 and 1366 in 2008 Both highest percent positive samples of Beta-agonist in pig farms (1737) and pig slaughter house (5517) were found in Nakornpathom province Out of positive samples one hundred and eight samples were selected for confirmed Sulbutamol Rectopamine and Zilpateral Then found 7592 positive The results showed many pig farm owners in western part of Thailand were still using beta-agonist for meat production Thus it is a responsibility of livestock officers to educate farm owners to concern about food safety The surveillance of Beta-agonist in animals feed should be performed

Keywords beta-agonists pig urine Western Thailand EIA LC-MSMS Technical Paper No 54(2)-0115-092

10 10

บทนา

สารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต(beta-agonists) เปนเคมภณฑทผลตขน โดยมวตถประสงคเพอเปนยารกษาโรคหอบหดและขยายหลอดลมในผปวย(อธกา 2552 สวรรณา 2554 Haney and Hancox 2007) สารกลมนมหลายชนด ไดแก salbutamol clenbuterol bromobuterol zilpaterol และ ractopamine เปนตน โดยจดอยในกลมของ adrenaline drug หรอ sympathomimetic amine เชนเดยวกบ adrenaline amphetamine และ ephedrine สามารถออกฤทธกระตนการทางานของหวใจและระบบประสาทสวนกลาง ทาใหเสนเลอดทไปยงผวหนงและ mucous membrane เกดการหดตว หลอดลมขยายใหญ และเสนเลอดทไปกลามเนอลายเกดการขยายตวและสงผลใหเมทะบอลซมของรางกายเกดการเปลยนแปลงโดยการนาเลอดจากอวยวะทไมจาเปนและไมมหนาทในการใชงานในขณะนนมาใชเพอเปนพลงงาน (สวรรณา 2554) ดานการปศสตวพบการลกลอบใชสาร salbutamol และ clenbuterol ผสมในอาหารเลยงสกรเพอการปรบปรงคณภาพซาก ลดปรมาณไขมน และเพมปรมาณเนอแดงในซากใหมากขน (รณชย และคณะ 2545) เพอตอบสนองผบรโภคทตองการเฉพาะหมเนอแดงไขมนตาและผจาหนายสามารถขายไดราคาทสงขน โดยไมคานงถงความปลอดภยของผบรโภคทอาจไดรบอนตรายจากสารตกคางในเนอสตว ซงมผรายงานแสดงใหเหนถงการตรวจพบสารกลมนตกคางในเนอเยอและปสสาวะสกรทเลยงดวยอาหารทผสมสารกลมเบตาอะโกนสต(Kuiper et al 1998 Hung et al 2010 Pleadin et al 2010) นอกจากนสารกลมดงกลาวยงมความคงทนตอความรอน จากผลการศกษาของสดชฎา(2548) ทกลาววาความรอนทอณหภม 70-200 องศาเซลเซยส ไมสามารถทาลายสารทตกคางในเนอสกรไดหมด ทผานมามรายงานผปวยอาหารเปนพษทประเทศสเปนโดยผปวยจะมอาการกระวนกระวาย กลามเนอเกรง ตวสน หวใจเตนเรว และเจบปวดกลามเนอ ปวดศรษะ 15 นาท ถง 6 ชวโมง และมอาการ คงอย 90 นาท ถง 6 วน หลงจากบรโภคอาหารทมการปนเปอนสารกลมเบตาอะโกนสตชนด clenbuterol (Pulce et al 1991 Salleras et al 1995) ดงนนในหลายประเทศ เชน กลมสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย ฮองกง และสงคโปร ไดกาหนดใหสารกลมเบตาอะโกนสตเปนสารอนตราย หามนามาใชในสตวทเลยงเพอการบรโภค ในประเทศไทยนนกระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงสาธารณสขไดรวมมอตอตานการใชสารเรงเนอแดงอยางตอเนอง มการแกไขปญหาดวยการควบคมและตรวจสอบการนาเขาสารกลมเบตาอะโกนสต โดยในป 2538 กระทรวงพาณชยออกประกาศใหมการขออนญาตนาเอาสาร clenbuterol เขามาในราชอาณาจกรโดยตองไดรบการรบรองจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข และป 2545 ออกประกาศเรองการนาสาร albuterol หรอ salbutamol เปนสนคาทตองขออนญาตนาเขามาในราชอาณาจกร นอกจากนกระทรวงเกษตรและสหกรณยงดาเนนการควบคมและตรวจสอบการนาสารกลมเบตาอะโกนสตมาผสมอาหารสตว ณ โรงงานอาหารสตว โดยอาศยตามพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหารสตว พศ 2525 ออกประกาศหามนาเขาอาหารสตวทกประเภททมสารเคมกลมเบตาอะโกนสตเปนสวนผสมและหามใชสารเคมกลมดงกลาว ทกชนดเปนวตถทเตมในอาหารสตวทผลตเพอขาย ในขณะเดยวกนกรมปศสตวซงไดรบมอบหมายจากกระทรวงเกษตรและสหกรณใหดาเนนการในโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต ไดจดทาโครงการความปลอดภยดานอาหาร(food safety) เพอใหสนคาปศสตวมคณภาพ ปลอดภยจากเชอโรคและสารตกคางอยางครบวงจรตงแตฟารมเลยงสตวจนถงผบรโภค ซงโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงนเปนสวนหนงของโครงการความปลอดภยดานอาหาร มการดาเนนการในดานการควบคมและตรวจสอบการลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ขนทะเบยนและรบรองมาตรฐานฟารมเลยงสกร เกบตวอยางอาหารสตว นา ยา และปสสาวะของสกรทเลยงภายในฟารมและทนาเขาโรงฆาสตว เพอตรวจสอบการปนเปอนของสารกลมเบตาอะโกนสต

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก เปนหนวยงานในสวนภมภาคของกรมปศสตว ทรบผดชอบดานการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรในพนทภาคตะวนตก โดยไดดาเนนการตามนโยบายกรมปศสตวตงแตป 2546 การศกษาในครงนมวตถประสงคเพอวเคราะหแนวโนมการใชสารกลมเบตาอะโก

11 11

นสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก และเปนขอมล ในการกาหนดแนวทางในการตดตามควบคมการใชสารดงกลาวเพอใหไดเนอสกรทปลอดภยจากสารตกคางตงแตระดบฟารมจนถงผบรโภค

อปกรณและวธการ

ตวอยาง เกบตวอยางปสสาวะสกรจากฟารมในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร เพชรบร

สมทรสงคราม และสมทรสาคร จานวน 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว ในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร จานวน 703 ตวอยาง โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดแตละแหง สงตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ระหวางเดอนมกราคม 2550ndashธนวาคม 2552 วธการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร

ทาการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร ดวยวธ competitive enzyme immunoassay (EIA) โดยใชชดทดสอบสาเรจรป szlig-AGONISTndashEIA FAST (Euro Proxima The Netherlands) วธการตามขนตอนทแนะนาโดยบรษทผผลต ชดทดสอบน coat ดวยsheep antibodies to rabbit IgG สวนปฏกรยาการทดสอบอาศยหลกการท salbutamol หรอ clenbuterol ในตวอยางปสสาวะสกร และEnzyme labelled salbutamol แยงจบตว (binding) กบแอนตบอดจาเพาะตอ salbutamol หรอ clenbuterol (rabbit anti-salbutamol และ rabbit anti-clenbuterol) ทจบกบ sheep antibodies to rabbit IgG บนพนผว microplate วดคาการดดกลนแสง (optical density OD) ดวยเครอง Micro ELISA Reader ทความยาวคลน 450 นาโนเมตร และแปรผลโดยคานวณคา maximal absorbance (Bmax) ดงน

Bmax = 100(standard or sample OD divide zero standard OD) หาคาความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางจาก Calibration curve ซง plot ระหวาง Bmax

กบคาความเขมขนของ standard หากมความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางสงกวา 1 ppb ถอวาตวอยางนนใหผลบวก ซงสงตรวจยนยนหาชนดสารตอไปดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer- Mass Spectrometer(LC-MSMS) ทสานกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว กรมปศสตว

ผล

ผลการตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆา โดยวธ EIA ระหวางเดอนมกราคม 2550 ถงธนวาคม 2552 ใหผลบวก 1073 (234221832) โดยป 2550 ใหผลบวก 356 (2767748) และป 2551 ใหผลบวกเพมขน คดเปน 1555 (11697519) ในขณะทป 2552 ใหผลบวกลดลงเปน 1366 (8976565) ปรมาณสารกลมเบตาอะโกนสตในชวงความเขมขน 11ndash20 ppb ใหผลบวกมากทสด คดเปน 5124 (12002342) ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 (5632342) และมจานวนทใหผลบวกเพมมากขนในแตละป (ตารางท 1)

การตรวจปสสาวะสกรจากฟารมในพนท 7 จงหวด ใหผลบวก 1087 (229621129) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash148438 ppb เฉลย 137plusmn1690 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 1731 (8795078) ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ 1033 (4364221) ความเขมขน เฉลย 138plusmn2448 ppb และราชบร 1017 (8127986) ความเขมขน เฉลย 086plusmn50 ppb สวนใหญพบตวอยางใหผลบวกมากทสดในป 2551 และลดลงในป 2552 ยกเวนสมทรสงครามมตวอยางใหผลบวกเพมมากขน (ตารางท 2)

12 12

การตรวจปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ไดแก ราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบร ใหผลบวก 654 (46703) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash1498 ppb เฉลย 063plusmn147 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 5517 (1629) ความเขมขนของสาร เฉลย 269 plusmn 450 ppb (ตารางท 3)

ผลการสมตรวจปสสาวะทใหผลบวกดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง ใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LC-MSMS 7592 (82108) ชวงความเขมขน 11ndash20 21ndash30 และ 31ndash49 ppb ใหผลบวก 3529 (1234) 400 (25) และ 8333 (56) ตามลาดบ ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยาง ใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ผลการตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) โดยมความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb ในขณะเดยวกนพบมการใชสาร salbutamol รวมกบ ractopamine และ salbutamol รวมกบ zilpaterol ความเขมขนสงสดของ ractopamine และ zilpaterol ทพบเทากบ 908 และ 235 ppb (ตารางท 4)

ตารางท 1 จานวนตวอยางทตรวจพบสารเบตาอะโกนสทในตวอยางปสสาวะสกร ป 2550ndash2552

จานวนบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

จานวนตวอยางบวกแตละชวงความเขมขน(ppb) (เปอรเซนต) ป

ฟารม โรงฆา

รวม (เปอรเซนต)

แหลงทมา 11ndash20 21ndash30 31ndash49 ge50 2687400 8348 2767748 ฟารม 136 43 28 61

2550 (362) (230) (356) โรงฆา 4 1 1 2

11397291 30228 11697519 ฟารม 660 188 94 197 2551

(1562) (1316) (1555) โรงฆา 15 6 1 8 8896438 8127 8976565 ฟารม 382 122 91 294

2552 (1381) (630) (1366) โรงฆา 3 1 3 1

รวม 229621129

(1087) 46703 (654)

234221832 (1073)

รวม 1200 (5124)

361 (1541)

218 (931)

563 (2404)

ตารางท 2 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารม ในพนท 7 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต) ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552 รวม

(เปอรเซนต) พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 1123222

(347) 4602843

(1618) 2401921

(1249) 8127986

(1017) 001ndash22155 086plusmn50

นครปฐม 1271694

(749) 2821253

(2251) 4702131

(2206) 8795078

(1731) 001ndash105580 288plusmn2528

ประจวบครขนธ 201142

(175) 3001928

(1556) 1161151

(1008) 4364221

(1033) 001ndash148438 138plusmn2448

กาญจนบร 3285 (105)

25366 (683)

16269 (595)

46920 (500)

001ndash1254 050plusmn103

เพชรบร 6717 (084)

45511 (881)

29651 (445)

801879 (426)

002ndash1266 039plusmn057

สมทรสงคราม 0190 (000)

7194 (361)

14135 (1037)

21519 (405)

001ndash143 041plusmn026

สมทรสาคร 0150 (000)

20196 (1020)

4180 (222)

24526 (456)

001ndash369 039plusmn037

รวม 2687400

(362) 11397291

(1562) 8896438

(1381) 229621129

(1087) 001ndash148438 137plusmn1690

13 13

ตารางท 3 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552

รวม (เปอรเซนต)

พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 022 (000)

218 (1111)

04 244 (455) 011ndash139 104plusmn030

นครปฐม ndash 1326 (5000)

33 (10000)

1629 (5517) 011ndash1388 269plusmn450

ประจวบครขนธ 4122 (328)

524 (1546)

339 (769)

12185 (649) 003ndash1498 056plusmn125

กาญจนบร 4204 (196)

10160 (625)

281 (247)

16445 (360) 001ndash726 046plusmn047

รวม 8348 (230)

30228 (1316)

8127 (630)

46703 (654) 001ndash1498 063plusmn147

ตารางท 4 เปรยบเทยบผลการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในตวอยางปสสาวะสกรดวยวธ EIA กบ LC-MSMS

ผลการทดสอบ วธ EIA วธ LCndashMSMS

จานวนตวอยางและชนดสารกลมเบตาอะโกนสตทพบ (ความเขมขน ppb)

ระดบความเขมขน(ppb) จานวนตวอยาง

ใหผลบวก ใหผลบวก

(เปอรเซนต) salbutamol

ractopamine salbutamol amp

ractopamine salbutamol amp zilpaterol

11ndash20 34

12 (3529)

9 (014ndash443)

3 (033ndash086)

1 (11)

1 (5300)

21ndash30 5

2 (4000)

2 (057ndash176)

0 0 0

31ndash49 6

5 (8333)

5 (037ndash1225)

0 0 1 (23500)

ge 5 63

63 (100)

61 (014ndash2230)

2 (120ndash142)

6 (016ndash908)

0

รวม 108

82 (7592)

77 (9390)

5 (610)

7 (853)

2 (244)

( ) ความเขมขนของสาร ractopamine ( ) ความเขมขนของสาร zilpaterol

สรปและวจารณ การวเคราะหหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก ระหวางป

2550ndash2552 จากตวอยางทงหมด 21832 ตวอยาง ใหผลบวกตอการทดสอบดวยวธ EIA คดเปน 1073 มากกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในพนทภาคตะวนตกชวงป 2546ndash2549 พบวาใหผลบวกเพยง 206 แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการฝาฝนลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกรอยางตอเนองและมจานวนทเพมมากขน การศกษาครงนพบวาป 2550 ใหผลบวกเพยง 356 ขณะทป 2551 ใหผลบวกเพมขนมากถง 1555 และมแนวโนมลดลงในป 2552 แตยงสงถง 1366 โดยปสสาวะทพบสารเบตาอะโกนสตชวงความเขมขนระหวาง 11ndash49 ppb ใหผลบวกคดเปน 7596 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 ตางจากทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาและรายงานวาปสสาวะทมระดบความเขมขนของสารตงแต 1ndash5 ppb ใหผลบวก 5351 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวกมากถง 4649 14 14

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

บทนา

สารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต(beta-agonists) เปนเคมภณฑทผลตขน โดยมวตถประสงคเพอเปนยารกษาโรคหอบหดและขยายหลอดลมในผปวย(อธกา 2552 สวรรณา 2554 Haney and Hancox 2007) สารกลมนมหลายชนด ไดแก salbutamol clenbuterol bromobuterol zilpaterol และ ractopamine เปนตน โดยจดอยในกลมของ adrenaline drug หรอ sympathomimetic amine เชนเดยวกบ adrenaline amphetamine และ ephedrine สามารถออกฤทธกระตนการทางานของหวใจและระบบประสาทสวนกลาง ทาใหเสนเลอดทไปยงผวหนงและ mucous membrane เกดการหดตว หลอดลมขยายใหญ และเสนเลอดทไปกลามเนอลายเกดการขยายตวและสงผลใหเมทะบอลซมของรางกายเกดการเปลยนแปลงโดยการนาเลอดจากอวยวะทไมจาเปนและไมมหนาทในการใชงานในขณะนนมาใชเพอเปนพลงงาน (สวรรณา 2554) ดานการปศสตวพบการลกลอบใชสาร salbutamol และ clenbuterol ผสมในอาหารเลยงสกรเพอการปรบปรงคณภาพซาก ลดปรมาณไขมน และเพมปรมาณเนอแดงในซากใหมากขน (รณชย และคณะ 2545) เพอตอบสนองผบรโภคทตองการเฉพาะหมเนอแดงไขมนตาและผจาหนายสามารถขายไดราคาทสงขน โดยไมคานงถงความปลอดภยของผบรโภคทอาจไดรบอนตรายจากสารตกคางในเนอสตว ซงมผรายงานแสดงใหเหนถงการตรวจพบสารกลมนตกคางในเนอเยอและปสสาวะสกรทเลยงดวยอาหารทผสมสารกลมเบตาอะโกนสต(Kuiper et al 1998 Hung et al 2010 Pleadin et al 2010) นอกจากนสารกลมดงกลาวยงมความคงทนตอความรอน จากผลการศกษาของสดชฎา(2548) ทกลาววาความรอนทอณหภม 70-200 องศาเซลเซยส ไมสามารถทาลายสารทตกคางในเนอสกรไดหมด ทผานมามรายงานผปวยอาหารเปนพษทประเทศสเปนโดยผปวยจะมอาการกระวนกระวาย กลามเนอเกรง ตวสน หวใจเตนเรว และเจบปวดกลามเนอ ปวดศรษะ 15 นาท ถง 6 ชวโมง และมอาการ คงอย 90 นาท ถง 6 วน หลงจากบรโภคอาหารทมการปนเปอนสารกลมเบตาอะโกนสตชนด clenbuterol (Pulce et al 1991 Salleras et al 1995) ดงนนในหลายประเทศ เชน กลมสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย ฮองกง และสงคโปร ไดกาหนดใหสารกลมเบตาอะโกนสตเปนสารอนตราย หามนามาใชในสตวทเลยงเพอการบรโภค ในประเทศไทยนนกระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงสาธารณสขไดรวมมอตอตานการใชสารเรงเนอแดงอยางตอเนอง มการแกไขปญหาดวยการควบคมและตรวจสอบการนาเขาสารกลมเบตาอะโกนสต โดยในป 2538 กระทรวงพาณชยออกประกาศใหมการขออนญาตนาเอาสาร clenbuterol เขามาในราชอาณาจกรโดยตองไดรบการรบรองจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข และป 2545 ออกประกาศเรองการนาสาร albuterol หรอ salbutamol เปนสนคาทตองขออนญาตนาเขามาในราชอาณาจกร นอกจากนกระทรวงเกษตรและสหกรณยงดาเนนการควบคมและตรวจสอบการนาสารกลมเบตาอะโกนสตมาผสมอาหารสตว ณ โรงงานอาหารสตว โดยอาศยตามพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหารสตว พศ 2525 ออกประกาศหามนาเขาอาหารสตวทกประเภททมสารเคมกลมเบตาอะโกนสตเปนสวนผสมและหามใชสารเคมกลมดงกลาว ทกชนดเปนวตถทเตมในอาหารสตวทผลตเพอขาย ในขณะเดยวกนกรมปศสตวซงไดรบมอบหมายจากกระทรวงเกษตรและสหกรณใหดาเนนการในโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงหรอสารกลมเบตาอะโกนสต ไดจดทาโครงการความปลอดภยดานอาหาร(food safety) เพอใหสนคาปศสตวมคณภาพ ปลอดภยจากเชอโรคและสารตกคางอยางครบวงจรตงแตฟารมเลยงสตวจนถงผบรโภค ซงโครงการแกไขปญหาการใชสารเรงเนอแดงนเปนสวนหนงของโครงการความปลอดภยดานอาหาร มการดาเนนการในดานการควบคมและตรวจสอบการลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ขนทะเบยนและรบรองมาตรฐานฟารมเลยงสกร เกบตวอยางอาหารสตว นา ยา และปสสาวะของสกรทเลยงภายในฟารมและทนาเขาโรงฆาสตว เพอตรวจสอบการปนเปอนของสารกลมเบตาอะโกนสต

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก เปนหนวยงานในสวนภมภาคของกรมปศสตว ทรบผดชอบดานการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรในพนทภาคตะวนตก โดยไดดาเนนการตามนโยบายกรมปศสตวตงแตป 2546 การศกษาในครงนมวตถประสงคเพอวเคราะหแนวโนมการใชสารกลมเบตาอะโก

11 11

นสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก และเปนขอมล ในการกาหนดแนวทางในการตดตามควบคมการใชสารดงกลาวเพอใหไดเนอสกรทปลอดภยจากสารตกคางตงแตระดบฟารมจนถงผบรโภค

อปกรณและวธการ

ตวอยาง เกบตวอยางปสสาวะสกรจากฟารมในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร เพชรบร

สมทรสงคราม และสมทรสาคร จานวน 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว ในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร จานวน 703 ตวอยาง โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดแตละแหง สงตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ระหวางเดอนมกราคม 2550ndashธนวาคม 2552 วธการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร

ทาการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร ดวยวธ competitive enzyme immunoassay (EIA) โดยใชชดทดสอบสาเรจรป szlig-AGONISTndashEIA FAST (Euro Proxima The Netherlands) วธการตามขนตอนทแนะนาโดยบรษทผผลต ชดทดสอบน coat ดวยsheep antibodies to rabbit IgG สวนปฏกรยาการทดสอบอาศยหลกการท salbutamol หรอ clenbuterol ในตวอยางปสสาวะสกร และEnzyme labelled salbutamol แยงจบตว (binding) กบแอนตบอดจาเพาะตอ salbutamol หรอ clenbuterol (rabbit anti-salbutamol และ rabbit anti-clenbuterol) ทจบกบ sheep antibodies to rabbit IgG บนพนผว microplate วดคาการดดกลนแสง (optical density OD) ดวยเครอง Micro ELISA Reader ทความยาวคลน 450 นาโนเมตร และแปรผลโดยคานวณคา maximal absorbance (Bmax) ดงน

Bmax = 100(standard or sample OD divide zero standard OD) หาคาความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางจาก Calibration curve ซง plot ระหวาง Bmax

กบคาความเขมขนของ standard หากมความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางสงกวา 1 ppb ถอวาตวอยางนนใหผลบวก ซงสงตรวจยนยนหาชนดสารตอไปดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer- Mass Spectrometer(LC-MSMS) ทสานกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว กรมปศสตว

ผล

ผลการตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆา โดยวธ EIA ระหวางเดอนมกราคม 2550 ถงธนวาคม 2552 ใหผลบวก 1073 (234221832) โดยป 2550 ใหผลบวก 356 (2767748) และป 2551 ใหผลบวกเพมขน คดเปน 1555 (11697519) ในขณะทป 2552 ใหผลบวกลดลงเปน 1366 (8976565) ปรมาณสารกลมเบตาอะโกนสตในชวงความเขมขน 11ndash20 ppb ใหผลบวกมากทสด คดเปน 5124 (12002342) ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 (5632342) และมจานวนทใหผลบวกเพมมากขนในแตละป (ตารางท 1)

การตรวจปสสาวะสกรจากฟารมในพนท 7 จงหวด ใหผลบวก 1087 (229621129) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash148438 ppb เฉลย 137plusmn1690 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 1731 (8795078) ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ 1033 (4364221) ความเขมขน เฉลย 138plusmn2448 ppb และราชบร 1017 (8127986) ความเขมขน เฉลย 086plusmn50 ppb สวนใหญพบตวอยางใหผลบวกมากทสดในป 2551 และลดลงในป 2552 ยกเวนสมทรสงครามมตวอยางใหผลบวกเพมมากขน (ตารางท 2)

12 12

การตรวจปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ไดแก ราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบร ใหผลบวก 654 (46703) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash1498 ppb เฉลย 063plusmn147 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 5517 (1629) ความเขมขนของสาร เฉลย 269 plusmn 450 ppb (ตารางท 3)

ผลการสมตรวจปสสาวะทใหผลบวกดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง ใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LC-MSMS 7592 (82108) ชวงความเขมขน 11ndash20 21ndash30 และ 31ndash49 ppb ใหผลบวก 3529 (1234) 400 (25) และ 8333 (56) ตามลาดบ ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยาง ใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ผลการตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) โดยมความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb ในขณะเดยวกนพบมการใชสาร salbutamol รวมกบ ractopamine และ salbutamol รวมกบ zilpaterol ความเขมขนสงสดของ ractopamine และ zilpaterol ทพบเทากบ 908 และ 235 ppb (ตารางท 4)

ตารางท 1 จานวนตวอยางทตรวจพบสารเบตาอะโกนสทในตวอยางปสสาวะสกร ป 2550ndash2552

จานวนบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

จานวนตวอยางบวกแตละชวงความเขมขน(ppb) (เปอรเซนต) ป

ฟารม โรงฆา

รวม (เปอรเซนต)

แหลงทมา 11ndash20 21ndash30 31ndash49 ge50 2687400 8348 2767748 ฟารม 136 43 28 61

2550 (362) (230) (356) โรงฆา 4 1 1 2

11397291 30228 11697519 ฟารม 660 188 94 197 2551

(1562) (1316) (1555) โรงฆา 15 6 1 8 8896438 8127 8976565 ฟารม 382 122 91 294

2552 (1381) (630) (1366) โรงฆา 3 1 3 1

รวม 229621129

(1087) 46703 (654)

234221832 (1073)

รวม 1200 (5124)

361 (1541)

218 (931)

563 (2404)

ตารางท 2 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารม ในพนท 7 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต) ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552 รวม

(เปอรเซนต) พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 1123222

(347) 4602843

(1618) 2401921

(1249) 8127986

(1017) 001ndash22155 086plusmn50

นครปฐม 1271694

(749) 2821253

(2251) 4702131

(2206) 8795078

(1731) 001ndash105580 288plusmn2528

ประจวบครขนธ 201142

(175) 3001928

(1556) 1161151

(1008) 4364221

(1033) 001ndash148438 138plusmn2448

กาญจนบร 3285 (105)

25366 (683)

16269 (595)

46920 (500)

001ndash1254 050plusmn103

เพชรบร 6717 (084)

45511 (881)

29651 (445)

801879 (426)

002ndash1266 039plusmn057

สมทรสงคราม 0190 (000)

7194 (361)

14135 (1037)

21519 (405)

001ndash143 041plusmn026

สมทรสาคร 0150 (000)

20196 (1020)

4180 (222)

24526 (456)

001ndash369 039plusmn037

รวม 2687400

(362) 11397291

(1562) 8896438

(1381) 229621129

(1087) 001ndash148438 137plusmn1690

13 13

ตารางท 3 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552

รวม (เปอรเซนต)

พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 022 (000)

218 (1111)

04 244 (455) 011ndash139 104plusmn030

นครปฐม ndash 1326 (5000)

33 (10000)

1629 (5517) 011ndash1388 269plusmn450

ประจวบครขนธ 4122 (328)

524 (1546)

339 (769)

12185 (649) 003ndash1498 056plusmn125

กาญจนบร 4204 (196)

10160 (625)

281 (247)

16445 (360) 001ndash726 046plusmn047

รวม 8348 (230)

30228 (1316)

8127 (630)

46703 (654) 001ndash1498 063plusmn147

ตารางท 4 เปรยบเทยบผลการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในตวอยางปสสาวะสกรดวยวธ EIA กบ LC-MSMS

ผลการทดสอบ วธ EIA วธ LCndashMSMS

จานวนตวอยางและชนดสารกลมเบตาอะโกนสตทพบ (ความเขมขน ppb)

ระดบความเขมขน(ppb) จานวนตวอยาง

ใหผลบวก ใหผลบวก

(เปอรเซนต) salbutamol

ractopamine salbutamol amp

ractopamine salbutamol amp zilpaterol

11ndash20 34

12 (3529)

9 (014ndash443)

3 (033ndash086)

1 (11)

1 (5300)

21ndash30 5

2 (4000)

2 (057ndash176)

0 0 0

31ndash49 6

5 (8333)

5 (037ndash1225)

0 0 1 (23500)

ge 5 63

63 (100)

61 (014ndash2230)

2 (120ndash142)

6 (016ndash908)

0

รวม 108

82 (7592)

77 (9390)

5 (610)

7 (853)

2 (244)

( ) ความเขมขนของสาร ractopamine ( ) ความเขมขนของสาร zilpaterol

สรปและวจารณ การวเคราะหหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก ระหวางป

2550ndash2552 จากตวอยางทงหมด 21832 ตวอยาง ใหผลบวกตอการทดสอบดวยวธ EIA คดเปน 1073 มากกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในพนทภาคตะวนตกชวงป 2546ndash2549 พบวาใหผลบวกเพยง 206 แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการฝาฝนลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกรอยางตอเนองและมจานวนทเพมมากขน การศกษาครงนพบวาป 2550 ใหผลบวกเพยง 356 ขณะทป 2551 ใหผลบวกเพมขนมากถง 1555 และมแนวโนมลดลงในป 2552 แตยงสงถง 1366 โดยปสสาวะทพบสารเบตาอะโกนสตชวงความเขมขนระหวาง 11ndash49 ppb ใหผลบวกคดเปน 7596 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 ตางจากทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาและรายงานวาปสสาวะทมระดบความเขมขนของสารตงแต 1ndash5 ppb ใหผลบวก 5351 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวกมากถง 4649 14 14

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

นสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก และเปนขอมล ในการกาหนดแนวทางในการตดตามควบคมการใชสารดงกลาวเพอใหไดเนอสกรทปลอดภยจากสารตกคางตงแตระดบฟารมจนถงผบรโภค

อปกรณและวธการ

ตวอยาง เกบตวอยางปสสาวะสกรจากฟารมในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร เพชรบร

สมทรสงคราม และสมทรสาคร จานวน 21129 ตวอยาง และจากโรงฆาสตว ในจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ กาญจนบร จานวน 703 ตวอยาง โดยเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดแตละแหง สงตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ระหวางเดอนมกราคม 2550ndashธนวาคม 2552 วธการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร

ทาการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกร ดวยวธ competitive enzyme immunoassay (EIA) โดยใชชดทดสอบสาเรจรป szlig-AGONISTndashEIA FAST (Euro Proxima The Netherlands) วธการตามขนตอนทแนะนาโดยบรษทผผลต ชดทดสอบน coat ดวยsheep antibodies to rabbit IgG สวนปฏกรยาการทดสอบอาศยหลกการท salbutamol หรอ clenbuterol ในตวอยางปสสาวะสกร และEnzyme labelled salbutamol แยงจบตว (binding) กบแอนตบอดจาเพาะตอ salbutamol หรอ clenbuterol (rabbit anti-salbutamol และ rabbit anti-clenbuterol) ทจบกบ sheep antibodies to rabbit IgG บนพนผว microplate วดคาการดดกลนแสง (optical density OD) ดวยเครอง Micro ELISA Reader ทความยาวคลน 450 นาโนเมตร และแปรผลโดยคานวณคา maximal absorbance (Bmax) ดงน

Bmax = 100(standard or sample OD divide zero standard OD) หาคาความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางจาก Calibration curve ซง plot ระหวาง Bmax

กบคาความเขมขนของ standard หากมความเขมขนของสารเบตาอะโกนสตในตวอยางสงกวา 1 ppb ถอวาตวอยางนนใหผลบวก ซงสงตรวจยนยนหาชนดสารตอไปดวยวธ Liquid Chromatography-Mass Spectrometer- Mass Spectrometer(LC-MSMS) ทสานกตรวจสอบคณภาพสนคาปศสตว กรมปศสตว

ผล

ผลการตรวจหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆา โดยวธ EIA ระหวางเดอนมกราคม 2550 ถงธนวาคม 2552 ใหผลบวก 1073 (234221832) โดยป 2550 ใหผลบวก 356 (2767748) และป 2551 ใหผลบวกเพมขน คดเปน 1555 (11697519) ในขณะทป 2552 ใหผลบวกลดลงเปน 1366 (8976565) ปรมาณสารกลมเบตาอะโกนสตในชวงความเขมขน 11ndash20 ppb ใหผลบวกมากทสด คดเปน 5124 (12002342) ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 (5632342) และมจานวนทใหผลบวกเพมมากขนในแตละป (ตารางท 1)

การตรวจปสสาวะสกรจากฟารมในพนท 7 จงหวด ใหผลบวก 1087 (229621129) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash148438 ppb เฉลย 137plusmn1690 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 1731 (8795078) ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ 1033 (4364221) ความเขมขน เฉลย 138plusmn2448 ppb และราชบร 1017 (8127986) ความเขมขน เฉลย 086plusmn50 ppb สวนใหญพบตวอยางใหผลบวกมากทสดในป 2551 และลดลงในป 2552 ยกเวนสมทรสงครามมตวอยางใหผลบวกเพมมากขน (ตารางท 2)

12 12

การตรวจปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ไดแก ราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบร ใหผลบวก 654 (46703) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash1498 ppb เฉลย 063plusmn147 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 5517 (1629) ความเขมขนของสาร เฉลย 269 plusmn 450 ppb (ตารางท 3)

ผลการสมตรวจปสสาวะทใหผลบวกดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง ใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LC-MSMS 7592 (82108) ชวงความเขมขน 11ndash20 21ndash30 และ 31ndash49 ppb ใหผลบวก 3529 (1234) 400 (25) และ 8333 (56) ตามลาดบ ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยาง ใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ผลการตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) โดยมความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb ในขณะเดยวกนพบมการใชสาร salbutamol รวมกบ ractopamine และ salbutamol รวมกบ zilpaterol ความเขมขนสงสดของ ractopamine และ zilpaterol ทพบเทากบ 908 และ 235 ppb (ตารางท 4)

ตารางท 1 จานวนตวอยางทตรวจพบสารเบตาอะโกนสทในตวอยางปสสาวะสกร ป 2550ndash2552

จานวนบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

จานวนตวอยางบวกแตละชวงความเขมขน(ppb) (เปอรเซนต) ป

ฟารม โรงฆา

รวม (เปอรเซนต)

แหลงทมา 11ndash20 21ndash30 31ndash49 ge50 2687400 8348 2767748 ฟารม 136 43 28 61

2550 (362) (230) (356) โรงฆา 4 1 1 2

11397291 30228 11697519 ฟารม 660 188 94 197 2551

(1562) (1316) (1555) โรงฆา 15 6 1 8 8896438 8127 8976565 ฟารม 382 122 91 294

2552 (1381) (630) (1366) โรงฆา 3 1 3 1

รวม 229621129

(1087) 46703 (654)

234221832 (1073)

รวม 1200 (5124)

361 (1541)

218 (931)

563 (2404)

ตารางท 2 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารม ในพนท 7 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต) ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552 รวม

(เปอรเซนต) พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 1123222

(347) 4602843

(1618) 2401921

(1249) 8127986

(1017) 001ndash22155 086plusmn50

นครปฐม 1271694

(749) 2821253

(2251) 4702131

(2206) 8795078

(1731) 001ndash105580 288plusmn2528

ประจวบครขนธ 201142

(175) 3001928

(1556) 1161151

(1008) 4364221

(1033) 001ndash148438 138plusmn2448

กาญจนบร 3285 (105)

25366 (683)

16269 (595)

46920 (500)

001ndash1254 050plusmn103

เพชรบร 6717 (084)

45511 (881)

29651 (445)

801879 (426)

002ndash1266 039plusmn057

สมทรสงคราม 0190 (000)

7194 (361)

14135 (1037)

21519 (405)

001ndash143 041plusmn026

สมทรสาคร 0150 (000)

20196 (1020)

4180 (222)

24526 (456)

001ndash369 039plusmn037

รวม 2687400

(362) 11397291

(1562) 8896438

(1381) 229621129

(1087) 001ndash148438 137plusmn1690

13 13

ตารางท 3 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552

รวม (เปอรเซนต)

พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 022 (000)

218 (1111)

04 244 (455) 011ndash139 104plusmn030

นครปฐม ndash 1326 (5000)

33 (10000)

1629 (5517) 011ndash1388 269plusmn450

ประจวบครขนธ 4122 (328)

524 (1546)

339 (769)

12185 (649) 003ndash1498 056plusmn125

กาญจนบร 4204 (196)

10160 (625)

281 (247)

16445 (360) 001ndash726 046plusmn047

รวม 8348 (230)

30228 (1316)

8127 (630)

46703 (654) 001ndash1498 063plusmn147

ตารางท 4 เปรยบเทยบผลการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในตวอยางปสสาวะสกรดวยวธ EIA กบ LC-MSMS

ผลการทดสอบ วธ EIA วธ LCndashMSMS

จานวนตวอยางและชนดสารกลมเบตาอะโกนสตทพบ (ความเขมขน ppb)

ระดบความเขมขน(ppb) จานวนตวอยาง

ใหผลบวก ใหผลบวก

(เปอรเซนต) salbutamol

ractopamine salbutamol amp

ractopamine salbutamol amp zilpaterol

11ndash20 34

12 (3529)

9 (014ndash443)

3 (033ndash086)

1 (11)

1 (5300)

21ndash30 5

2 (4000)

2 (057ndash176)

0 0 0

31ndash49 6

5 (8333)

5 (037ndash1225)

0 0 1 (23500)

ge 5 63

63 (100)

61 (014ndash2230)

2 (120ndash142)

6 (016ndash908)

0

รวม 108

82 (7592)

77 (9390)

5 (610)

7 (853)

2 (244)

( ) ความเขมขนของสาร ractopamine ( ) ความเขมขนของสาร zilpaterol

สรปและวจารณ การวเคราะหหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก ระหวางป

2550ndash2552 จากตวอยางทงหมด 21832 ตวอยาง ใหผลบวกตอการทดสอบดวยวธ EIA คดเปน 1073 มากกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในพนทภาคตะวนตกชวงป 2546ndash2549 พบวาใหผลบวกเพยง 206 แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการฝาฝนลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกรอยางตอเนองและมจานวนทเพมมากขน การศกษาครงนพบวาป 2550 ใหผลบวกเพยง 356 ขณะทป 2551 ใหผลบวกเพมขนมากถง 1555 และมแนวโนมลดลงในป 2552 แตยงสงถง 1366 โดยปสสาวะทพบสารเบตาอะโกนสตชวงความเขมขนระหวาง 11ndash49 ppb ใหผลบวกคดเปน 7596 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 ตางจากทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาและรายงานวาปสสาวะทมระดบความเขมขนของสารตงแต 1ndash5 ppb ใหผลบวก 5351 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวกมากถง 4649 14 14

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

การตรวจปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ไดแก ราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบร ใหผลบวก 654 (46703) ความเขมขนของสารอยในชวง 001ndash1498 ppb เฉลย 063plusmn147 ppb จงหวดนครปฐมใหผลบวกมากทสด 5517 (1629) ความเขมขนของสาร เฉลย 269 plusmn 450 ppb (ตารางท 3)

ผลการสมตรวจปสสาวะทใหผลบวกดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง ใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LC-MSMS 7592 (82108) ชวงความเขมขน 11ndash20 21ndash30 และ 31ndash49 ppb ใหผลบวก 3529 (1234) 400 (25) และ 8333 (56) ตามลาดบ ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยาง ใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ผลการตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) โดยมความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb ในขณะเดยวกนพบมการใชสาร salbutamol รวมกบ ractopamine และ salbutamol รวมกบ zilpaterol ความเขมขนสงสดของ ractopamine และ zilpaterol ทพบเทากบ 908 และ 235 ppb (ตารางท 4)

ตารางท 1 จานวนตวอยางทตรวจพบสารเบตาอะโกนสทในตวอยางปสสาวะสกร ป 2550ndash2552

จานวนบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

จานวนตวอยางบวกแตละชวงความเขมขน(ppb) (เปอรเซนต) ป

ฟารม โรงฆา

รวม (เปอรเซนต)

แหลงทมา 11ndash20 21ndash30 31ndash49 ge50 2687400 8348 2767748 ฟารม 136 43 28 61

2550 (362) (230) (356) โรงฆา 4 1 1 2

11397291 30228 11697519 ฟารม 660 188 94 197 2551

(1562) (1316) (1555) โรงฆา 15 6 1 8 8896438 8127 8976565 ฟารม 382 122 91 294

2552 (1381) (630) (1366) โรงฆา 3 1 3 1

รวม 229621129

(1087) 46703 (654)

234221832 (1073)

รวม 1200 (5124)

361 (1541)

218 (931)

563 (2404)

ตารางท 2 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารม ในพนท 7 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต) ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552 รวม

(เปอรเซนต) พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 1123222

(347) 4602843

(1618) 2401921

(1249) 8127986

(1017) 001ndash22155 086plusmn50

นครปฐม 1271694

(749) 2821253

(2251) 4702131

(2206) 8795078

(1731) 001ndash105580 288plusmn2528

ประจวบครขนธ 201142

(175) 3001928

(1556) 1161151

(1008) 4364221

(1033) 001ndash148438 138plusmn2448

กาญจนบร 3285 (105)

25366 (683)

16269 (595)

46920 (500)

001ndash1254 050plusmn103

เพชรบร 6717 (084)

45511 (881)

29651 (445)

801879 (426)

002ndash1266 039plusmn057

สมทรสงคราม 0190 (000)

7194 (361)

14135 (1037)

21519 (405)

001ndash143 041plusmn026

สมทรสาคร 0150 (000)

20196 (1020)

4180 (222)

24526 (456)

001ndash369 039plusmn037

รวม 2687400

(362) 11397291

(1562) 8896438

(1381) 229621129

(1087) 001ndash148438 137plusmn1690

13 13

ตารางท 3 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552

รวม (เปอรเซนต)

พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 022 (000)

218 (1111)

04 244 (455) 011ndash139 104plusmn030

นครปฐม ndash 1326 (5000)

33 (10000)

1629 (5517) 011ndash1388 269plusmn450

ประจวบครขนธ 4122 (328)

524 (1546)

339 (769)

12185 (649) 003ndash1498 056plusmn125

กาญจนบร 4204 (196)

10160 (625)

281 (247)

16445 (360) 001ndash726 046plusmn047

รวม 8348 (230)

30228 (1316)

8127 (630)

46703 (654) 001ndash1498 063plusmn147

ตารางท 4 เปรยบเทยบผลการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในตวอยางปสสาวะสกรดวยวธ EIA กบ LC-MSMS

ผลการทดสอบ วธ EIA วธ LCndashMSMS

จานวนตวอยางและชนดสารกลมเบตาอะโกนสตทพบ (ความเขมขน ppb)

ระดบความเขมขน(ppb) จานวนตวอยาง

ใหผลบวก ใหผลบวก

(เปอรเซนต) salbutamol

ractopamine salbutamol amp

ractopamine salbutamol amp zilpaterol

11ndash20 34

12 (3529)

9 (014ndash443)

3 (033ndash086)

1 (11)

1 (5300)

21ndash30 5

2 (4000)

2 (057ndash176)

0 0 0

31ndash49 6

5 (8333)

5 (037ndash1225)

0 0 1 (23500)

ge 5 63

63 (100)

61 (014ndash2230)

2 (120ndash142)

6 (016ndash908)

0

รวม 108

82 (7592)

77 (9390)

5 (610)

7 (853)

2 (244)

( ) ความเขมขนของสาร ractopamine ( ) ความเขมขนของสาร zilpaterol

สรปและวจารณ การวเคราะหหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก ระหวางป

2550ndash2552 จากตวอยางทงหมด 21832 ตวอยาง ใหผลบวกตอการทดสอบดวยวธ EIA คดเปน 1073 มากกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในพนทภาคตะวนตกชวงป 2546ndash2549 พบวาใหผลบวกเพยง 206 แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการฝาฝนลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกรอยางตอเนองและมจานวนทเพมมากขน การศกษาครงนพบวาป 2550 ใหผลบวกเพยง 356 ขณะทป 2551 ใหผลบวกเพมขนมากถง 1555 และมแนวโนมลดลงในป 2552 แตยงสงถง 1366 โดยปสสาวะทพบสารเบตาอะโกนสตชวงความเขมขนระหวาง 11ndash49 ppb ใหผลบวกคดเปน 7596 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 ตางจากทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาและรายงานวาปสสาวะทมระดบความเขมขนของสารตงแต 1ndash5 ppb ใหผลบวก 5351 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวกมากถง 4649 14 14

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

ตารางท 3 ผลการตรวจสารเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากโรงฆา 4 จงหวด ระหวางป 2550 ndash 2552

ตวอยางบวกตวอยางทตรวจ (เปอรเซนต)

ความเขมขน(ppb) จงหวด

2550 2551 2552

รวม (เปอรเซนต)

พสย เฉลย plusmnSD

ราชบร 022 (000)

218 (1111)

04 244 (455) 011ndash139 104plusmn030

นครปฐม ndash 1326 (5000)

33 (10000)

1629 (5517) 011ndash1388 269plusmn450

ประจวบครขนธ 4122 (328)

524 (1546)

339 (769)

12185 (649) 003ndash1498 056plusmn125

กาญจนบร 4204 (196)

10160 (625)

281 (247)

16445 (360) 001ndash726 046plusmn047

รวม 8348 (230)

30228 (1316)

8127 (630)

46703 (654) 001ndash1498 063plusmn147

ตารางท 4 เปรยบเทยบผลการตรวจวเคราะหสารเบตาอะโกนสตในตวอยางปสสาวะสกรดวยวธ EIA กบ LC-MSMS

ผลการทดสอบ วธ EIA วธ LCndashMSMS

จานวนตวอยางและชนดสารกลมเบตาอะโกนสตทพบ (ความเขมขน ppb)

ระดบความเขมขน(ppb) จานวนตวอยาง

ใหผลบวก ใหผลบวก

(เปอรเซนต) salbutamol

ractopamine salbutamol amp

ractopamine salbutamol amp zilpaterol

11ndash20 34

12 (3529)

9 (014ndash443)

3 (033ndash086)

1 (11)

1 (5300)

21ndash30 5

2 (4000)

2 (057ndash176)

0 0 0

31ndash49 6

5 (8333)

5 (037ndash1225)

0 0 1 (23500)

ge 5 63

63 (100)

61 (014ndash2230)

2 (120ndash142)

6 (016ndash908)

0

รวม 108

82 (7592)

77 (9390)

5 (610)

7 (853)

2 (244)

( ) ความเขมขนของสาร ractopamine ( ) ความเขมขนของสาร zilpaterol

สรปและวจารณ การวเคราะหหาสารกลมเบตาอะโกนสตในปสสาวะสกรจากฟารมและโรงฆาในพนทภาคตะวนตก ระหวางป

2550ndash2552 จากตวอยางทงหมด 21832 ตวอยาง ใหผลบวกตอการทดสอบดวยวธ EIA คดเปน 1073 มากกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในพนทภาคตะวนตกชวงป 2546ndash2549 พบวาใหผลบวกเพยง 206 แสดงใหเหนวาเกษตรกรมการฝาฝนลกลอบใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกรอยางตอเนองและมจานวนทเพมมากขน การศกษาครงนพบวาป 2550 ใหผลบวกเพยง 356 ขณะทป 2551 ใหผลบวกเพมขนมากถง 1555 และมแนวโนมลดลงในป 2552 แตยงสงถง 1366 โดยปสสาวะทพบสารเบตาอะโกนสตชวงความเขมขนระหวาง 11ndash49 ppb ใหผลบวกคดเปน 7596 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวก 2404 ตางจากทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาและรายงานวาปสสาวะทมระดบความเขมขนของสารตงแต 1ndash5 ppb ใหผลบวก 5351 ขณะทความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป ใหผลบวกมากถง 4649 14 14

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

ผลการตรวจปสสาวะทเกบจากฟารม ทงหมด 21129 ตวอยาง ใหผลบวก 1087 จงหวดนครปฐมซงเลยงสกรมากเปนอนดบสองของภาคตะวนตก ใหผลบวกมากทสด คดเปน 1731 ความเขมขนของสาร เฉลย 288plusmn2528 ppb รองลงมาคอประจวบครขนธ ใหผลบวก 1033 ความเขมขนของสาร เฉลย 138plusmn2448 ppb ขณะทราชบรซงเปนจงหวดทมการเลยงสกรมากเปนอนดบหนงของภาค พบใหผลบวกไมแตกตางกน คดเปน 1017 ความเขมขนของสาร เฉลย 086plusmn50 ppb ภาพรวมจากการศกษาครงนพบสารตกคางมความเขมขน เฉลย 137plusmn1690 ppb แตปรมาณสารวดไดสงสดถง 148438 จากฟารมในพนทจงหวดประจวบครขนธ สงกวาทนพดลและสรลกษณ(2550) เคยศกษาในป 2546ndash2550 พบความเขมขนของสารวดไดสงสดเพยง 4977 ppb แสดงใหเหนวาเกษตรกรบางรายเพมปรมาณการใชสารมากขน ประเมนไดวามความเสยงสงทจะพบการตกคางของสารในเนอเยอและอวยวะไดหากมการใชอยางตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน เทยบกบการศกษาการใหสาร salbutamol ปรมาณ 3 ppm(3000 ppb) โดยการผสมในอาหารใหสกร เปนเวลา 14 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 14512 ppb หลงจากไดรบสาร salbutamol 18 ชวโมง และยงคงตรวจพบหลงจากระยะเวลาผานไปแลวถง 30 วน ขณะเดยวกนกพบสารตกคางในตบ ไตปอด หวใจ สมอง และกลามเนอในปรมาณ 7042 3188 2606 676 341 และ 297 ppb ตามลาดบ(Hung et al 2010)

ปสสาวะทเกบจากโรงฆาในพนทจงหวดราชบร นครปฐม ประจวบครขนธ และกาญจนบรใหผลบวก คดเปน 654 (46703) ภาพรวมพบวาความเขมขนสารคอนขางตา เฉลย 063plusmn147 ppb โรงฆาจากจงหวดประจวบครขนธและนครปฐม ตรวจพบความเขมขนสงสด 1498 และ 1388 ppb ขณะทโรงฆาจากจงหวดกาญจนบรและราชบร ความเขมขนของสารทตรวจพบสงสดเทากบ 726 และ 139 ppb อยางไรกตามอาจประเมนไดวาเนอเยอและอวยวะของสกรจากโรงฆาซงจะถกสงตอออกไปถงผบรโภคโดยตรงนนมโอกาสทจะพบสารตกคางไดเชนกน เทยบกบผลการศกษาของ Hung et al (2010) ทพบวาหลงการใหสาร salbutamol ผานไป 4 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะ 1029plusmn143 ppb และพบสารตกคางในตบ ปอด สมอง กระเพาะ และลาไสใหญ ในขณะเดยวกนหลงการใหสารผานไป 11 วน ตรวจพบสารตกคางในปสสาวะเพยง 253plusmn022 ppb แตสามารถตรวจพบสารตกคางในลาไสเลกและลาไสใหญ มความเขมขน 019plusmn039 และ 073plusmn021 ppb ตามลาดบ

ผลการสมตรวจตวอยางปสสาวะทมความเขมขนสารมากกวา 1 ppb ขนไป ซงตดสนวาใหผลบวกตอการคดกรองดวยวธ EIA จานวน 108 ตวอยาง พบวาใหผลบวกตอการตรวจดวยวธ LCndashMSMS 7592 โดยความเขมขนตงแต 5 ppb ขนไป จานวน 63 ตวอยางใหผลบวกทงสองวธตรงกน 100 สารกลมเบตาอะโกนสตทตรวจพบประกอบดวย salbutamol ractopamine และ zilpaterol ซงจากการศกษาครงนตรวจพบสารชนด salbutamol มากทสดถง 9390 (7782) ความเขมขนอยในชวง 014ndash2230 ppb พบเฉพาะสาร ractopamine 610 (582) ความเขมขน 033ndash142 ppb ในขณะเดยวกนตรวจพบสาร salbutamol รวมกบ ractopamine 853 (782) ความเขมขนสงสดของ ractopamine วดได 908 ppb และพบสาร salbutamol รวมกบ zilpaterol 244 (282) โดยความเขมขนสงสดของ zilpaterol เทากบ 235 ppb จากผลการตรวจดวยวธ LCndashMSMS เปนการยนยนใหเหนวาทผานมายงคงมการใชสารกลมเบตาอะโกนสตอยางตอเนองและใชในปรมาณทสงขน เหนไดจากความเขมขนของสาร salbutamol ทขบออกมาทางปสสาวะซงตรวจวดไดสงสดถง 2230 ppb นอกจากนยงพบวาเกษตรกร มการใชสารกลมเบตาอะโกนสตชนดใหมๆ ทนอกเหนอจาก salbutamol และมการใชรวมกนถงสองชนด ในบางราย

การศกษาครงน กลาวไดวาเกษตรกรในพนทภาคตะวนตกยงคงใชสารกลมเบตาอะโกนสต ในกระบวนการเลยงสกร โดยมแนวโนมการใชสารมจานวนเพมมากขน และปรมาณสารทใชมระดบความเขมขนทสงมากพอทจะทาใหประเมนไดวาอาจเกดการตกคางในอวยวะและกลามเนอได ดงนนเจาหนาทภาครฐควรใหความสาคญในการแกไขปญหา เพมการรนณรงคใหความรแกผบรโภคไดรบทราบถงพษภยจากการบรโภคเนอสตวทปนเปอนสารตกคาง รวมทงตองใชมาตรการในการลงโทษผประกอบการทยงคง ฝาฝนลกลอบใชสารอยางเขมงวดยงขน

15 15

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณสตวแพทยหญงชองมาศ อนตรเสน ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหการสนบสนนและเหนชอบในการเสนอผลงาน ขอบคณนายสตวแพทยตระการศกด แพไธสง นางเพชรรตน ศกดนนท ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคตะวนตก ทใหความกรณาชวยพจารณาและใหคาแนะนาในการแกไข และขอบคณเจาหนาทสานกงานปศสตวจงหวดทใหความรวมมอ ในการเกบตวอยาง รวมทงเจาหนาทหองปฏบตการตรวจวเคราะหสารเรงเนอแดงทรวมปฏบตงานจนไดรบผลสาเรจดวยด

เอกสารอางอง

กระทรวงพาณชย 2538 ประกาศกระทรวงพาณชยวาดวยการนาสนคาเขามาในราชอาณาจกร(ฉบบท 107) พศ 2538 ประกาศ ณ วนท 17 มนาคม 2538

กระทรวงพาณชย 2545 ประกาศกระทรวงพาณชย เรอง การนาสารอลบวเตอรอล(Albuterol) หรอซลบวตามอล(Salbutamol) เขามาในราชอาณาจกร พศ 2545 ประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศทวไป เลม 119 ตอนพเศษ 33ง วนท 5 เมษายน 2545

นพดล มมาก และสรลกษณ สายหงษ 2550 การตรวจพบสารกลมเบตาอะโกนสตในสกรจากฟารมและโรงฆาในภาคตะวนตกของประเทศไทย Thai-NIAH eJournal httpwwwdldgothniah V1 N3 (January - April 2007) หนา 171-179

รณชย สทธไกรพงษ สายชล เลศสวรรณ กนยา ตนตวสทธกล และจฑารตน เศรษฐกล 2545 ผลของสารซลบตามอลตอสมรรถภาพการผลตและคณภาพซากสกรขน Effect of Salbutamol on Production Performance and Carcass Quality of Finishing Pigs Agricultural Sci J 33 6(Suppl) 358-362

สดชฏา ศรประสทธ 2548 ผลกระทบของความรอนตอปรมาณสารซาลบทามอลตกคางในเนอหมดบ วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย 47(4) 261-269

สวรรณา พรหมทอง 2554 การทาฟารมสกร Swine farm management Available source httpe-bookramedue-bookinsidehtmldlbookaspcode=AT328 8 มถนายน 2554

อธกา จารโชตกมล 2552 Drug-related to the peripheral nervous system คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

Haney S and Hancox RJ 2007 Overcoming beta-agonist tolerance high dose salbutamol and ipratropium bromide Two randomised controlled trials Available source httprespiratory-researchcomcontent8119 9 มถนายน 2554

Hung M J Huang H H Chen C L Wu Y J Dixon K M and Mao CL 2010 Salbutamol residues in swine tissues and body fluids after feeding Thai J Vet Med 2010 40(4) 399-404

Kuiper HA Noordam MY Van Dooren-Flipsen MMH Schilt R and Roos AH 1998 Illegal Use of b-Adrenergic Agonists European Community J Anim Sci 76195ndash207

Pleadin J Vulic A Persi N and Vahci N 2010 Clenbuterol residues in pig muscle after repeat administration in a growth-promoting dose Meat Sci Nov86(3)733-737

Pulce C Lamaison D Keck G Bostvironnois C Nicolas J and Descotes J 1991 Collective human food poisonings by clenbuterol residues in veal liver J Vet Hum Toxicol 33(5)480-481

Salleras L Domiacutenguez A Mata E Taberner JL Moro I and Salva P 1995 Epidemiologic study of an outbreak of clenbuterol poisoning in Catalonia Spain Public Health Rep May- 110(3)338-342

diamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiamsdiams 16 16

สรปยากาจดพยาธและขนาดทใชสาหรบพยาธแตละชนด

พยาธโรค ยา ขนาดทใช พยาธไสเดอน Ascaris lumbricoides

Albendazole Pyrantel pamoate Levamisole Piperazine Mebendazole

400 มก(2 เมด) ครงเดยว 10 มกกก ครงเดยว 150 มก(1 เมด) ครงเดยว(เดก 25 มกกก) 75 มกกก (ไมเกน 35 กรม) วนละ 2 ครง 100 มก (1 เมด) เชา-เยน 3 วน

พยาธเขมหมด Enterobius vermicularis

Albendazole Pyrantel pamoate Mebendazole Piperazine

100 มก ครงเดยว 10 มกกก ครงเดยว 100 มก (1 เมด) ครงเดยว 65 มกกก (ไมเกน 25 กรม)วนละครง 7วน

พยาธแสมา Trichuris trichiura

Mebendazole Thiubadazole

เชนเดยวกบพยาธไสเดอน 25 มกกก วนละ 2 ครง 1 วน

Strogyloidaes

พยาธเทาชาง Wbancrorofti BMalayi

Albendazole Diethylcarbamazine

400 มก วนละครง 3 วน 2 มกกก วนละ 3ครง 3-4 สปดาห

Cutaneous larva migran

Thaibendazole 25 มกกก วนละ 2 ครง 2-5 วน

Trichinosis Thaibendazole 25 มกกก วนละ 2 ครง 7 วน

Capillaria Cphilippinensis

Albendazole Mebendazole

400 มก เชา-เยน 21 วน

200 มก เชา-เยน 20-30 วน พยาธตวตด Tsolium Tsaginata

Niclosamide Praziquantel Mebendazole

2 กรม (4 เมด) ครงเดยว (เดก 50 มกกก) 10 มกกก ครงเดยว 200 มก (2 เมด) เชา ndashเยน 4 วน

17 17

พยาธใบไมในลาไส Fbuski

Praziquantel Niclosamide

15 มกกก ครงเดยว 2 กรม (4 เมด) วนละครง 2 วน

พยาธใบไมตบ Oviverrini

Praziquantel Albendazole Mebendazole

25 มกกก วนละ 3 ครง 1 วน 400 มก เชา ndash เยน 3 วน 500 มก วนละ 3 ครง 21 วน

พยาธใบไมปอด Praziquantel 25 มกกก วนละ 3 ครง 2 วน พยาธใบไมเลอด Sjaponicum

Praziquantel Niclosamide

30 มกกก เชา ndash เยน 1 วน 25 มกกก กน 7 วน

พยาธโรค ยา ขนาดทใช พยาธตวจด Prednisolone

Albendazole 20 มก นาน 5 วน 400 มก เชา ndash เยน 5 วน

wwwscphcacthsomkitpcohelmin-kitdoc

18 18

รายงานการชนสตรโรคสตว เมษายน ndash มถนายน 2554

จานวนตวอยางทสงตรวจ ชนดสตว ซาก

มชวต เลอด ซรม

อจจาระ เชอปายสาล

โรคทตรวจพบ จานวนตวอยาง ทพบ

โค - 4249 302 - - -

กระบอ - 99 - - - -

สกร 26 90 - - PRRS 23

แกะ - 125 - - - -

แพะ - 2744 - - - -

กวาง - 2 - - - -

ไก 339 844 17 1499 - -

เปด 3 244 1340 754 - -

นกธรรมชาต 10 - - 146 - - สตวปกสวยงาม 1 - - 4 - -

นกกระทา - - - 12 - - นกกระจอกเทศ - - - 8 - -

มา - 542 30 - - -

สตวเลยง 6 22 - - Rabies 2

สตวทดลอง 1 - - - - -

PRRS = Porcine respiratory and reproductive syndrome

19 19

ชาระคาฝากสงเปนรายเดอน

ใบอนญาตเลขท 602542

ไปรษณยวงทอง

เหตขดของทนาจายผรบไมได

0 จาหนาไมชดเจน

0 ไมมเลขทบานตามจาหนา

0 ไมยอมรบ

0 ไมมผรบตามจาหนา

0 ไมมารบภายในกาหนด

0 ตาย

0 เลกกจการ

0 ลาออก

0 ยาย ไมทราบทอยใหม

0 เลขทบมไมถง

0 บานรอถอน

0 เลขขาดหายไป

0 อนๆ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

ลงชอhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

20

ทปรกษา ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคเหนอตอนลาง เจาของ ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคเหนอตอนลาง บรรณาธการ สพญธรรมรฐ หรพรอม นางสาววลาวรรณ บตรกล

20

21 21

พยาธใบไมในลาไส Fbuski

Praziquantel Niclosamide

15 มกกก ครงเดยว 2 กรม (4 เมด) วนละครง 2 วน

พยาธใบไมตบ Oviverrini

Praziquantel Albendazole Mebendazole

25 มกกก วนละ 3 ครง 1 วน 400 มก เชา ndash เยน 3 วน 500 มก วนละ 3 ครง 21 วน

พยาธใบไมปอด Praziquantel 25 มกกก วนละ 3 ครง 2 วน พยาธใบไมเลอด Sjaponicum

Praziquantel Niclosamide

30 มกกก เชา ndash เยน 1 วน 25 มกกก กน 7 วน

พยาธโรค ยา ขนาดทใช พยาธตวจด Prednisolone

Albendazole 20 มก นาน 5 วน 400 มก เชา ndash เยน 5 วน

wwwscphcacthsomkitpcohelmin-kitdoc

18 18

รายงานการชนสตรโรคสตว เมษายน ndash มถนายน 2554

จานวนตวอยางทสงตรวจ ชนดสตว ซาก

มชวต เลอด ซรม

อจจาระ เชอปายสาล

โรคทตรวจพบ จานวนตวอยาง ทพบ

โค - 4249 302 - - -

กระบอ - 99 - - - -

สกร 26 90 - - PRRS 23

แกะ - 125 - - - -

แพะ - 2744 - - - -

กวาง - 2 - - - -

ไก 339 844 17 1499 - -

เปด 3 244 1340 754 - -

นกธรรมชาต 10 - - 146 - - สตวปกสวยงาม 1 - - 4 - -

นกกระทา - - - 12 - - นกกระจอกเทศ - - - 8 - -

มา - 542 30 - - -

สตวเลยง 6 22 - - Rabies 2

สตวทดลอง 1 - - - - -

PRRS = Porcine respiratory and reproductive syndrome

19 19

ชาระคาฝากสงเปนรายเดอน

ใบอนญาตเลขท 602542

ไปรษณยวงทอง

เหตขดของทนาจายผรบไมได

0 จาหนาไมชดเจน

0 ไมมเลขทบานตามจาหนา

0 ไมยอมรบ

0 ไมมผรบตามจาหนา

0 ไมมารบภายในกาหนด

0 ตาย

0 เลกกจการ

0 ลาออก

0 ยาย ไมทราบทอยใหม

0 เลขทบมไมถง

0 บานรอถอน

0 เลขขาดหายไป

0 อนๆ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

ลงชอhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

20

ทปรกษา ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคเหนอตอนลาง เจาของ ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคเหนอตอนลาง บรรณาธการ สพญธรรมรฐ หรพรอม นางสาววลาวรรณ บตรกล

20

21 21

รายงานการชนสตรโรคสตว เมษายน ndash มถนายน 2554

จานวนตวอยางทสงตรวจ ชนดสตว ซาก

มชวต เลอด ซรม

อจจาระ เชอปายสาล

โรคทตรวจพบ จานวนตวอยาง ทพบ

โค - 4249 302 - - -

กระบอ - 99 - - - -

สกร 26 90 - - PRRS 23

แกะ - 125 - - - -

แพะ - 2744 - - - -

กวาง - 2 - - - -

ไก 339 844 17 1499 - -

เปด 3 244 1340 754 - -

นกธรรมชาต 10 - - 146 - - สตวปกสวยงาม 1 - - 4 - -

นกกระทา - - - 12 - - นกกระจอกเทศ - - - 8 - -

มา - 542 30 - - -

สตวเลยง 6 22 - - Rabies 2

สตวทดลอง 1 - - - - -

PRRS = Porcine respiratory and reproductive syndrome

19 19

ชาระคาฝากสงเปนรายเดอน

ใบอนญาตเลขท 602542

ไปรษณยวงทอง

เหตขดของทนาจายผรบไมได

0 จาหนาไมชดเจน

0 ไมมเลขทบานตามจาหนา

0 ไมยอมรบ

0 ไมมผรบตามจาหนา

0 ไมมารบภายในกาหนด

0 ตาย

0 เลกกจการ

0 ลาออก

0 ยาย ไมทราบทอยใหม

0 เลขทบมไมถง

0 บานรอถอน

0 เลขขาดหายไป

0 อนๆ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

ลงชอhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

20

ทปรกษา ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคเหนอตอนลาง เจาของ ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคเหนอตอนลาง บรรณาธการ สพญธรรมรฐ หรพรอม นางสาววลาวรรณ บตรกล

20

21 21

ชาระคาฝากสงเปนรายเดอน

ใบอนญาตเลขท 602542

ไปรษณยวงทอง

เหตขดของทนาจายผรบไมได

0 จาหนาไมชดเจน

0 ไมมเลขทบานตามจาหนา

0 ไมยอมรบ

0 ไมมผรบตามจาหนา

0 ไมมารบภายในกาหนด

0 ตาย

0 เลกกจการ

0 ลาออก

0 ยาย ไมทราบทอยใหม

0 เลขทบมไมถง

0 บานรอถอน

0 เลขขาดหายไป

0 อนๆ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

ลงชอhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

20

ทปรกษา ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคเหนอตอนลาง เจาของ ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคเหนอตอนลาง บรรณาธการ สพญธรรมรฐ หรพรอม นางสาววลาวรรณ บตรกล

20

21 21

21 21