อรยาบถทควรบรหารและพฒนาใหดนายสชญา ศรธญภร

รองผอ�านวยการกองวชาการผจดการส�านกพมพ มจร

ความน�า การพฒนาหาความร เปนสงทด หากไมคนควาเรยนรเพมเตมกจะอย กบท สอนเรองเดม

พดเรองเดม ไมมความแปลกใหม จะท�าใหไรสสนของชวต เพอกระตนเตอนตนไวบาง จงไดคนควา

เรองราวตาง ๆ ทดมประโยชนมาบอกกลาวเลาไป สงทประมวลมาบางเรองรแลวรอกกเปนการทบทวน

บางเรองยงไมรกไดร เรองทยงสงสยกคลายความสงสย ยงเหนไมตรงกบความเปนจรง กเหนตรง

ฟงธรรมแลวจตใจสบายเลอมใสค�าสอนทางพระพทธศาสนายงขน1 ซงจะไดเลาอรยาบถ ๙ คอ ยน เดน

นง นอน กน ดม ท�า พด คด ซงควรน�ามาประยกตใช ทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา ทงพระไตรปฎก

อรรถกถา ฎกา และหนงสออน ๆ ทเกยวของ แตอรยาบถ ๓ ตอนทาย คอ ท�า พด คด จะไมขยาย เพราะ

อยในเนอหาอรยาบถทง ๖ ขางตนแลว

ความหมายค�าวา “พฒนา” ค�าวา พฒนา คอท�าใหมความเจรญ เมอเกดเปนคน ทส�าคญตอง พฒนา และคนเราควรพฒนา

กาย ศล จตและปญญาใหด เมอพฒนาครบแลว จะท�าใหชวตรจกปลอยวาง รจกความไมเทยงชดเจน

เพราะสรรพสงไมเทยง สรรพสงเมอพฒนาถงทสดกกลายเปนอยางอนไป คนเรา พฒนามาจากกลละ2

(รปละเอยดมลกษณะกลมใส) กอน จากกลละกเปนอพพทะ (รปละเอยดทเกดได ๗ วน มสเหมอน

น�าลางเนอ) จากอพพทะ กเปนเปส (ชนเนอเลก) จากเปส กเปนฆนะ (เปนกอน) จากฆนะ เกดเปนปม

๕ ปม (๒ แขน ๒ ขา และศรษะ) ในสรรพสงมการพฒนาทงนน แมของกนของดม เชนนม กมการพฒนา

เชนกน3 จากนม กลายเปนนมเปรยว จากนมเปรยว กลายเปนเนยขน จากเนยขน เปนเนยใส จากเนยใส

เปนหวเนยใส (เปนกอน) การพฒนาดน�าไปสความเจรญ แมการเศรษฐกจภายในตน คนเรากตองพฒนา

เชน ท�างาน หากรายได ในแตละป มรายไดคงเดม เงนเดอนไมขน เปนเจาหนาท หรอขาราชการ คงไม

ปรารถนา

1 ข.ปญจก.(ไทย) ๒๒/๒๐๒/๓๔๔.

2 ส�.ส.(ไทย) ๑๕/๒๓๕/๓๓๗,ส�.ส.อ.(บาล) ๑/๒๓๕/๒๘๕.

3 ท.ส.(ไทย) ๙/๔๔๐/๑๙๕.

14. �������� (173-184).indd 173 3/5/2561 13:17:50

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๑174

ความสขเกยวกบการใชจายทรพย ในเรองการด�ารงชวต เมอมรายไดแลว กตองจายใหเปน พระพทธเจาตรสวา เมอทรพยมาแลว

ใหแบงเปน ๔ สวน4 เชน ท�างาน ๑ วน ไดเงน ๔๐๐ บาท ใหกน ๑๐๐ บาท ใชลงทนประกอบการคา

๒๐๐ บาท และเกบไวในยามฉกเฉนอก ๑๐๐ บาท ท�าไดเชนน มมตร ผกมตรไวได มค�ากลอนสอนใจ

เรองนไววา

เมอมงม มากมาย มตรหมายมอง

เมอมวหมอง มตรมอง เหมอนหมหมา

เมอไมม หมดมตร มงมองมา

แมมอดมวย แมหมหมา ไมมามอง

ดงนน อยาประมาทในการใชเงน การใชเงนถอวาเปนความสขอยางหนง บางคนไมเขาใจวาความ

สขของคนเรา มอย ๔ อยาง5 คอ

๑) มเงนกดใจเปนความสข แตหากไมใชเงนทเกบไว กไดความสขนอยกวาคนทใชเงน (เปน)

บางคน

๒) ใชเงนไปลงทนอยางทพระพทธเจาสอนไว บางคนใชจายหาอาหารกน ซอสงทจ�าเปนตอการ

ด�ารงชวต เชนเสอผาเปนตน เมอใชจายตองพอด อยาใหเกนตว ใชเทาทม

๓) ไมเปนหนใคร กเปนความสข ในสงคมปจจบนมกกหน พระพทธเจาตรสวา การกหนเปนทกข

ในโลก6 แตคนเรากไมปฏบตตาม แมผเขยนกกเชนกน ท�าใหรชดวา การเปนหนเปนทกขจรงๆ

๔) เมอจะลงทนประกอบธรกจการงาน ตองลงทนท�างานทสจรต ท�าสงทดๆ กจะเปนการเพม

ความสขใหกบชวต

ดงนน ความสขม ๔ อยาง ผฉลาดจงเลอกหาความสขท�าใหครบ กจะเพมความสขใหแกตวเอง

เปนทวคณ

4 ท.ปา.(ไทย) ๑๑/๒๖๕/๒๑๒.

5 อง.จตกก.(ไทย) ๒๑/๖๒/๑๐๕-๑๐๖.

6 อง.ฉกก.(ไทย) ๒๒/๔๕/๕๐๙.

14. �������� (173-184).indd 174 3/5/2561 13:17:51

อรยาบถทควรบรหารและพฒนาใหด 175

คณสมบตคนทประกอบการธรกจ เมอจะลงทนท�างานประกอบธรกจ สรางรายได ตองมคณสมบต ๓ อยาง

7 คอ

๑) สายตาด ๒) ขยน

๓) ถงพรอมดวยกลยาณมตร

ในคณสมบต ๓ อยาง สายตาด สายตามองไกล มองธรกจเปน จะมองเปนตองหมนเรยนรเรอง

นนๆ ขยน เอาใจใสตอเรองนนๆ ความขยนนตองท�าใหถกท ถกเวลา ถกจงหวะและโอกาส บางคน

เมอมโอกาสแลว กลบปลอยโอกาสใหผานไป คนมาภายหลงเจอโอกาสแลว ไขวควาทนท ดงพอคาชอ

วาเสรวะ8 ยอมไดก�าไรงาม

เรอง พอคาเรชอเสรวะในแควนเสรวรฐ

ดงมเรองเลาไววา พอคาเรชอเสรวะ ในแควนเสรวรฐ ไปคาขายกบพอคาเรผโลเลคนหนง

ขามแมน�าแลวเขาไปยงพระนครชออรฏฐประ ไปคนละทาง แลวเทยวขายสนคาในถนนทประจวบกบคน

ฝายวาณชนอกนยดเอาถนนทประจวบเขากบคนเทานน กในนครนนไดมตระกลเศรษฐตระกลหนง

เปนตระกลเกาแก บตรพนองและทรพยสนทงปวงไดหมดสนไป ไดมเดกหญงคนหนงเหลออยกบยาย

แมทงสองกระท�าการรบจางคนอนเลยงชวต กในเรอนไดมถาดทองทมหาเศรษฐของยายกบหลานนน

เคยใชสอยถกเกบไวกบภาชนะอนๆ เมอไมไดใชสอยมานาน เขมากจบ ยายและหลานไมรวาถาดนน

เปนถาดทอง สมยนนวาณชโลเลคนนนเทยวรองขายของวา จงถอเอาเครองประดบ จงถอเอา

เครองประดบ ไดไปถงประตบานนน กมารกานนเหนวาณชนนจงกลาวกบยายวา ยาย ขอยายจงซอ

เครองประดบอยางหนงใหหน ยายกลาววาหนเอย เราเปนคนจนจกเอาอะไรไปซอ กมารกากลาววา

พวกเรามถาดใบนอย และถาดใบนไมเปนอปการะเกอกลแกพวกเรา จงใหถาดใบนแลวถอเอา

(เครองประดบ) ยายจงใหเรยกนายวาณชมาแลวใหนงบนอาสนะ ใหถาดใบนนแลวกลาววา เจานาย

ทานจงถอเอาถาดน แลวใหเครองประดบอะไร ๆ กไดแกหลานสาวของเรา นายวาณชเอามอจบถาด

นนแล คดวาจกเปนถาดทอง จงพลกเอาเขมขดทหลงถาด รวาเปนทอง คดวา เราจกไมใหอะไร ๆ แกคน

เหลาน จกน�าเอาถาดนไป แลวกลาววา ถาดใบนจะมราคาอะไร ราคาของถาดใบนแมกงมาสกกยงไมถง

จงโยนไปทภาคพนแลวลกจากอาสนะหลกไป เสรวะพอคาคดวา คนอนยอมไดเพอจะเขาไปยงถนนท

นายวาณชนนเขาไปแลวออกไปจงเขาไปยงถนนนนรองขายของวาจงถอเอาเครองประดบ ไดไปถงประต

บานนนนนแหละ กมารกานนกลาวกบยายเหมอนอยางนนอก ยายไดกลาวกบกมารกาวา หลานเอย

7 อง.ตก.(ไทย) ๒๐/๒๐/๑๖๓-๑๖๔.

8 ข.ชา.อ.(บาล) ๑/๓/๑๖๑-๑๖๓.

14. �������� (173-184).indd 175 3/5/2561 13:17:52

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๑176

นายวาณชผมายงเรอนนโยนถาดนนลงบนภาคพนไปแลว บดน เราจกใหอะไรแลวถอเอาเครองประดบ

กมารกากลาววา ยาย นายวาณชคนนน พดจาหยาบคาย สวนนายวาณชคนน นารก พดจาออนโยน

คงจะรบเอาถาดใบน ยายกลาววา ถาอยางนน จงเรยกเขามา กมารกานนจงเรยกนายวาณชนนมา ยาย

และหลานไดใหถาดใบนนแกพอคาเสรวะผนงในเรอน พอคาเสรวะรวาถาดนนเปนถาดทอง จงกลาววา

แม ถาดใบนมคาตงแสนสนคาอนมคาเทาถาด ไมมในมอของเรา ยายและหลานจงกลาววา เจานาย

นายวาณชผมากอนพดวา ถาดใบนมคาไมถงแมกงมาสก แลวเหวยงถาดลงพนไป แตถาดใบนจกเกด

เปนถาดทอง เพราะบญของทาน พวกเราใหถาดใบนแกทาน ทานใหอะไรๆ กไดแกพวกเรา แลวถอเอา

ถาดใบนไปเถด พอคาเสรวะจงใหกหาปณะ ๕๐๐ ซงมอยในมอ และสนคาซงมราคา ๕๐๐ กหาปณะ

ทงหมดแลวขอเอาไวเพยงเทานวา ทานทงหลายจงใหตาชงนกบถงและกหาปณะ ๘ กหาปณะแกขาพเจา

แลวถอเอาถาดนนหลกไป พอคาเสรวะรบไปยงฝงแมน�า ใหนายเรอ ๘ กหาปณะ แลวขนเรอไป

ฝายนายวาณชพาลหวนกลบไปเรอนนนอก แลวกลาววา ทานจงน�าถาดใบนนมา เราจกใหอะไรๆ

บางอยางแกทาน หญงนนบรภาษวา ทานไดกระท�าถาดทองอนมคาตงแสนของพวกเราใหมคาเพยง

กงมาสก แตนายวาณชผมธรรมคนหนงเหมอนกบนายทานนนแหละใหทรพยพนหนงแกพวกเรา

แลวถอเอาถาดทองนนไปแลว นายวาณชพาลไดฟงดงนน คดวา เราเปนผเสอมจากถาดทองอนมคา

ตงแสน วาณชคนนท�าความเสอมอยางใหญหลวงแกเราหนอ เกดความโศกเศราไมมก�าลงทจะด�ารง

สตไวไดจงสลบไป พอฟนไดโปรยกหาปณะทอยในมอและสงของไวทประตเรอนนนแหละทงผานง

ผาหมถอคนชงท�าเปนไมคอนหลกไปตามรอยเทาพอคาเสรวะไปถงฝงแมน�านนเหนเขาก�าลงไปอย

จงกลาววา นายเรอผเจรญ ทานจงกลบเรอ พอคาเสรวะหามวา อยากลบ เมอนายวาณชพาล

แมนอกน เหนเขาไปอยนนแลเกดความโศกเศรา กระอกเปนเลอดพงออกจากปาก หวใจแตกเหมอน

โคลนในบงฉะนน วาณชพาลผกอาฆาตพอคาเสรวะตาย ณ ทนนนนเอง พอคาเสรวะมเงนกท�าบญ

ใหทานเปนตนด�ารงชวตอยอยางสบาย

เมอมเงนกไดรบผลด ๕ อยาง9 คอใชเลยงตนกได เลยงพอแมกได เลยงลก เมย ลกนอง คนรบใช

กได เลยงเพอนฝง ขาราชการกได และท�าบญเพมบารม ปลอยปลา ถายชวตววควาย ชวยเหลอผอน

กได

จากเรองนท�าใหเหนไดวา การพดความจรง ยอมน�ามาซงความเจรญแท ในชวตปจจบน

มกสอนกนผด ๆ วา ความจรงเปนสงไมตาย แตผพดจะตาย ในเรองการพด พระพทธเจาตรสวา ใหพด

ความจรงถกเวลา พดอยางไร ท�าอยางนน การพดความจรง ท�าใหโจรเปลยนใจกลบมาความรบนบถอ

และปฏบตตาม ดงทพระเจาสตโสม10

มงจะรกษาสจจะ ไดพดกบโจรโปรสาททจบมดมาวา ตนไดพด

9 ข.ปญจก.(ไทย) ๒๒/๒๒๓/๓๖๘.

10 ข.ชา.อ.(บาล) ๘/-/๓๗๗.

14. �������� (173-184).indd 176 3/5/2561 13:17:54

อรยาบถทควรบรหารและพฒนาใหด 177

กบอาจารยวาจะฟงธรรมในตอนเยน จงขออนญาตใหไปฟงธรรมเมอฟงธรรมแลวจะกลบมา และเมอ

พระเจาสตโสมกลบมาจรงๆ โจรโปรสาทจงเลอมใสศรทธาวาพระองคท�าอยางทพดไวและยอมรบ

ในความสตยของพระองคและยอมรบปฏบตตามค�าสอนและเลกเบยดเบยนผอนตงแตนนมา และอก

เรองหนงทเปนคตธรรม กคอการพด หากพดจาไพเราะ ยอมน�าคณมาให พอคาเสรวะพดถอยค�านารก

ไพเราะ จงเกอกลท�าใหไดรบประโยชน

การพด ๓ ประเภท พระพทธเจาตรสการพดไว ๓ อยาง

11 คอ

๑) พดภาษาหยาบ ดงพอคาโลเล ๒) พดภาษาดอกไม พดความจรง

๓) พดภาษาไพเราะ จบใจ พดหวานปานน�าผง

ในการพด ๓ อยางนน พอคาโลเล จดวาพดค�าหยาบ พดไมไพเราะ และการพดค�าหยาบไมไพเราะน

ผไดฟงยอมไมพอใจ ไมเพยงแตคนเทานน สตวกไมพอใจเชนกน เชน โคนนทวสาล12

ไดฟงค�าทพราหมณ

เจาของพดวา เฮยไปโคโกง จงลากเกวยนไป กยนเฉย ๆ ไมกาวเทา นงอยอยางนน ภายหลงเจาของกลบ

พดใหมวา พอโคผเจรญ จงลากเกวยนไป โคนนทวสาลกลากเกวยนตงรอยเลมเกวยนได ดงนน ถงจะ

ขยน ท�างาน แตขยนไมถกทถกเวลา ถงจะท�างานสกเทาไรกไมรวย บางคนท�างานไมตองมาก

แตรจกโอกาส ท�าทไร ผบรหาร เจานายเหนทกท ความดปรากฏ จงมค�ากลาวกนวา ขยนผดท ท�างาน

ผดทาง ท�าใหตายกไมรวย ขยนถกท ท�างานถกทาง รวยเอา ๆ และ มมตรผสนบสนน จะท�าอะไร

ท�าคนเดยวรอดยาก เหมอนตนไมใหญ ลมพดแรงโคนได หามตรไว หาพรรคพวกองอาศย เหมอนหมไม

ลมพดแรงยอมอยรอดได

ความรจกความเปลยนแปลงท�าใหอยรอด ในยคปจจบนมการเปลยนแปลงอยตลอด คนและสตวปรบตวเพอความอยรอด ผทปรบตว

รบสภาพทเปลยนแปลงยอมอยรอดได ไดโนเสาร ปรบเปลยนแปลงชาจงท�าใหสญพนธ ในการ

เปลยนแปลงนบางทกน�าไปส ความเจรญ เชน เปลยนแปลงจากคนธรรมดาเปนผ หางไกลจาก

กเลสเปนพระอรหนต บางทความเปลยนแปลงกน�าไปสความเสอม เชน ใบไมเขยว กลายเปนเหลอง

แลวผสลายไป แตความเปลยนแปลงนน หลายคนกใชความเปลยนแปลงนแหละไปพฒนาจตได เชน

11 อง.ตก.(ไทย) ๒๐/๒๘/๑๗๗.

12 ข.ชา.อ.(บาล) ๑/-/๒๖๕.

14. �������� (173-184).indd 177 3/5/2561 13:17:55

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๑178

พระจฬปนถก13

ใชผาขาวบรกรรมลบคล�ากลายเปนผาเศราหมอง แลวยกจตเจรญวปสสนาวา ผาน

สะอาดแท ๆ แตอาศยมอของเราน จงละปกตเดมเสย กลายเปนผาเปอน สงขารไมเทยงหนอ กท�าให

บรรลธรรมเปนพระอรหนตได หรอบางคนเปลยนแปลง หาวธการท�างานใหม ๆ เชน นายแกละ ตวเลก

มอาชพตกน�าใสตม แลวรบเงนจากทานเศรษฐ นายจก ตวใหญ แขงแรง กตกน�าเหมอนกน ทกๆ วน

ทงคกตกน�าเปนแรมเดอนแรมป พอเวลาเยนกไปรบเงนจากทานเศรษฐ นายจกไปกนเหลา สวนนายแกละ

ไปหาวธการเพอน�าน�าไปทละมากๆ ดวยการท�าทอสงน�าทก ๆ วนตอนเยนหลงเลกงาน และไปชกชวน

นายจกใหมาชวยกนท�า แตนายจกไมมา แถมยงพดอวดวาตนรางกายแขงแรง คดโครงการอะไรไมเหน

จะเปนไปได จนเวลาผานไปหลายป ดวยอาศยความพยายามนายจกสรางทอสงน�าส�าเรจ นายแกละ

สงน�าไดมากมาย ไดรบคาจางมากมาย สวนนายจกนน รางกายทเคยแขงแรง เมอวยหนมลดลงกหาบ

น�าไดนอย และหมดแรง หาบน�าไมไดในทสด ท�าใหไมมรายได มชวตอยอยางล�าบากในบนปลาย ดงนน

การท�างานอยางเดม ๆ ชวตกคงเปนอยางเดมๆ ลองเปลยนแปลงวธการท�างานดบาง ลองคดหาวธการ

ใหมๆ เพอเพมรายไดใหกบชวต คณภาพชวตกจะดขน

คนเราเปลยนแปลงไปตามโลกธรรม คนเราเมอร วาสงขารไมเทยง เปลยนแปลงไป กจงอยายดมนถอมน พระพทธเจาตรสวา

ธรรมทงปวงไมควรยดมน คนเรายอมเปนไปตามโลกธรรมทง ๘ อยาง14

คอ ไดลาภ เลอมลาภ ไดยศ

เสอมยศ มสข มทกข ไดรบสรรเสรญ ถกนนทาตเตยน ลกษณะทง ๘ อยางนเปนธรรมดาของโลก

เมอไดลาภ ตองรกษาใหด บางคนไดลาภ เชน ถกหวย แตไมรจกวธการรกษาทรพย เพราะขาดความร

ไมมปญญา ไมนานนก ลาภทมเงนเปนลาน กหมด ดงนน ลาภ เงน จะอยไดนานตองมปญญารกษา

จงมภาษตสอนไววา มปญญาดกวามทรพย15

ดงตวอยางลกมหาเศรษฐ16

มเงนมากมาย สดทายตอง

ขอทาน เพราะเมอถงวยเรยนไมเรยน เทยวเตร เมอไดแตงงานกแตงงานกบลกสาวเศรษฐเชนกน

ยามทพอแมอยกด�ารงชวตอยางสขสบาย แตเมอพอแมตายไป เนองจากตนเอง ไมมการศกษา จงไมร

จกการจะรกษาทรพยใหคงอย จงเทยวเตร คบเพอนชวๆ ดมสรา เสพของมนเมา พาเพอนมากน

ของมนเมาทบานเปนประจ�า แจกเงนมากมายแกผทมาปรนนบตเพอเอาใจ สดทายเงนหมด เพอนชวๆ

กหายหนาไปพงพาไมได สดทายขายบาน ไปอาศยผอนอย ขอทานกน ตายสดอนาถ ท�าใหตระกลลมจม

13 ข.ธ.อ.(บาล) ๑/-/ ๑๘๔-๑๘๕.(มจร)

14 อง.อฏฐก.(ไทย) ๒๓/๕/๒๐๒-๒๐๓.

15 ม.ม.(ไทย) ๑๓/๓๐๗/๓๗๐.

16 ข.ธ.อ.(บาล) ๑/-/๙๗-๙๙. (มจร)

14. �������� (173-184).indd 178 3/5/2561 13:17:56

อรยาบถทควรบรหารและพฒนาใหด 179

เพราะตระกลจะด�ารงอยไดนาน ตองมพรอมดวยองค ๔ อยาง17

คอ หาของหาย ซอมของเกา รจก

ใชจาย และตงผมศลเปนใหญในบาน ดงนน ลาภเปนสงทคนเราปรารถนา ถาเปนคนไมมลาภ ไมมบญ

กไมมลาภ ในงานพธบญสลากภตร จะเหนไดชดเจนวา พระภกษรปใด มลาภมาก ลาภนอย เพราะผม

ลาภมาก ยอมมผไปถวายของมากมาย ดงนน เมอรตวเองวายงขาดบญดานนอยกจงหมนใหทาน

แบงปนผอนไวบาง ตามก�าลงทรพยทมอย บญจะหนนน�าใหเรามลาภเพมมากขน ยศ กเปนสงทคนเรา

ปรารถนา ต�าแหนงใหญโต เมอไดยศ ไมพงมวเมา18

คดวาต�าแหนงยอมเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา

ใชต�าแหนงดวยการ มคณธรรมประจ�าใจเปยมดวยเมตตาไปดวย กจะเปนทรกของคนตลอดไป สข

กเปนสงทนาปรารถนา ความจรง เพยงแคเราสงบกาย สงบวาจา สงบใจ กสขแลว เพราะสขอนยงกวา

ความสงบไมม19

นตถ สนตปะรง สขง การสรรเสรญกเปนสงทปรารถนาเชนกน พระพทธเจาตรสไววา

เมอเขาสรรเสรญอยาดใจ อยาหลงระเรง เพราะการลมตวกจะท�าใหเสอม ใหพจารณาสงทเขาสรรเสรญ

หากเปนจรงกจงท�าดใหยงๆ ขนไป จงรกษาความดไวเหมอนเกลอรกษาความเคมฉะนน เมอมสง

เหลานแลว กจงอยาประมาท รกษาไวใหด คนเราเมอมสงเหลานแลว สขกายสขภาพใจ กพลอยด

ไปดวย แตเมอสงเหลานหายไป กพลอยใหมความทกขกายทกขใจ

อรยาบถ ๖ ทควรบรหารและพฒนาใหด เพอเปนการรกษาสขภาพทงกายและใจ จงควรเรยนรเกยวกบสงทจะรกษาสขภาพไวบาง คนเรา

จงควรก�าหนดอรยาบถ ๖ อยาง คอ ยน เดน นง นอน กน ดม ใหด และอรยาบถแตละอยาง ลวนให

ขอคดและคตธรรม เชน

๑) อรยาบถยน เวลายน ใหกดปลายเทา ท�าไม จงกดปลายเทา เพราะศาสตรรกษาสขภาพ

คนจนสมยกอน เมอคนเราเขาสผสงวย (สว.) ออกก�าลงกายอยางอนท�าไดไมสะดวก อาจจะปวดเขา

เมอไปวงหรอเดนในระยะไกลๆ เขาจงแนะน�าใหยนแลวใหแกวงแขนไป-มา ยนใหเตมเทา แยกความกวาง

ของเทาเทากบไหล กดปลายเทา แกวงแขนไป มา ขน ลง วนละ ๕๐๐-๑๐๐๐ ครง รกษาสขภาพได

ดมาก แมคนทเปนโรคมะเรงตงแตอาย ๓๙ ท�ามาเชนนดวยการแกวงแขนวนละ ๑,๐๐๐ ครง กท�าให

อายยนถง ๘๖ ป และจะดยงขน หากขณะทท�าใหแขมวทองและขมบกน หายใจลกๆ กจะเยยม ในการ

ปฏบตธรรม หากตองการความสงบกาย สงบใจ ขอใหปฏบตอรยาบถยน ยนกสกแตวายน แตขอใหยน

นงๆ จรงๆ อยางสงบ ดสงทผดขนมนคด แตอยาไปคดตาม ใหดมนเปน เหนมนไป วนละ ๕ นาท

ถาเหนวาด กพฒนาขนตามล�าดบ

17 อง.จตกก.(ไทย) ๒๑/๒๕๘/๓๗๖.

18 ข.ชา.(ไทย) ๒๗/๑๐๑/๑๗๗.

19 ข.ธ.(ไทย) ๒๕/๒๐๒/๙๕.

14. �������� (173-184).indd 179 3/5/2561 13:17:57

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๑180

๒) อรยาบถเดน เวลาเดน ใหเยองยางดงพญาราชสห หากเปนพระภกษ ใหเดนก�าหนดเทาขวา

ยางหนอ ซายยางหนอ ๆ เรอยไป หรอใหมความส�ารวม ทอดสายตามองชวแอก ท�าไดเชนน จะกอให

เกดความเลอมใสของผทพบเหน พระพทธเจาตรสสอนใหภกษนยมเดน ไมควรวง เพราะพระภกษตอง

ส�ารวม บคคลทวงไมงามม ๔ จ�าพวก20

คอ พระราชา ชางทรง พระภกษ และผหญง บคคลทง ๔ จ�าพวก

ใหเดนปกตจงงาม เมอวงไมงาม ขอดของการเดน หรอการจงกรมมคณ ๕ อยาง21

คอเดนไดไกล

เพยรไดนาน มโรคเบยดเบยนนอย อาหารยอยไดงาย สมาธด ในการปฏบตธรรม หากตองการความ

สงบกาย สงบใจ ขอใหปฏบตอรยาบถเดน เดน กสกแตวาเดน ขอใหเดนจรงๆ อยางสงบ เวลาเดน

กอยาเผลอไปคด เดนกเดนไป ดสงทผดขน เมอมนคด กใหคดไป แตอยาคดตามมน ใหดมนเปน

เหนมนไป วนละ ๕ นาท ถาเหนวาด กพฒนาขนตามล�าดบ

๓) อรยาบถนง เวลานง ควรนงใหดด จะขดสมาธ หรอนงพบเพยบ หรอนงบนเกาอ กควรนง

ใหถก ส�าหรบเวลานงเกาอ บางคนเกาอ ม ๔ ขา แตนงเกาอไมครบ นงเพยง ๓ ขาโยกไปโยกมา สดทาย

เกาอขาหก เกดความเสยหาย พระพทธเจาทรงประทบนงหลายอรยาบถ ทานงตางๆ ลวนสวยงาม

ตอมามการถายทอดทานงในอรยาบถตางๆ ลงในจตรกรรมและพระพทธรปปางตางๆ ตามหนงสอ

พทธประวตตางๆ เชน ปางสมาธ (ภาพประกอบ) เมอมารมาอางขอบลลงก ปางปาลไลยก เมอลงถวาย

รวงผง ในการปฏบตธรรม หากตองการความสงบกาย สงบใจ ขอใหปฏบตอรยาบถนง นง กสกแตวา

นง ทานงเปนทาทเราคนเคยมาก เมอนง กขอใหนงจรงๆ ในทาทสบาย เวลานงกอยาไปคด เมอมนคด

กใหมนคดไป เพราะจตมปกตคดอยแลว นงกนงเฉย ๆ ดสงทผดขน เมอความคดเกด กอยาคดตามมน

ใหดมนเปน เหนมนไป วนละ ๕ นาท ถาเหนวาด กพฒนาขนตามล�าดบ

๔) อรยาบถนอน เวลานอน ควรเลอกนอนใหถกลกษณะ ในพระพทธศาสนา มการนอน ๔ แบบ22

คอ นอนหงาย (ตายมกนอนหงาย, เปรต) นอนตะแคงซาย (คนบรโภคกาม) นอนอยางราชสห

นอนตะแคงขวา ซอนเทาเหลอมเทา และนอนอยางพระตถาคต (นอนเขาฌาน ก�าหนดร ก�าหนดตน)

มค�าสอนสมยโบราณทเลากนใหฟงวา พระอรหนตนอน ๒-๔ ชวโมง พระราชาปกครองบานเมอง บรรทม

๔ ชวโมง เศรษฐ นอน ๖ ชวโมง (รวย) ชาวบานชาวไรชาวนา นอน ๘ ชวโมง (ไมรวย) เดก นอน ๘-๑๒

ชวโมง (ขอเงนพอแม) ในฐานะทคนเรายงเปนชาวบาน ยงไมร�ารวย กควรนอน ๖ ชวโมง กนาจะ

เพยงพอ แตขอใหเวลานอนนน หลบสนท หลบลกไมฝน ไดพกผอนอยางเพยงพอ ตนขนมายอมสดชน

แจมใส ในการนอน หากไมหลบ หรอหลบยาก ใหใชฝามอดานซายตผอนคลายทบรเวณเหนอหนาผาก

20 ข.ธ.อ.(บาล) ๑/-/๒๘๙. (มจร)

21 อง.ปญจก.(ไทย) ๒๒/๒๙/๔๑.

22 อง.จตกก.(ไทย) ๒๑/๒๔๖/๓๖๖.

14. �������� (173-184).indd 180 3/5/2561 13:17:58

อรยาบถทควรบรหารและพฒนาใหด 181

เลกนอย ใหมจงหวะตามวาระจต ประมาณ ๕-๑๐ นาท เมอรสกผอนคลาย กหยด จะท�าใหหลบงาย

และสบายผอนคลาย ในการปฏบตธรรม หากตองการความสงบกาย สงบใจ ขอใหปฏบตอรยาบถนอน

ซงเปนทาทงายทสด แตปฏบตยากทสด เวลานอน กใหนอนเฉยๆ สกแตวานอน และขอใหนอนจรงๆ

อยางสงบ ดจคนทตาย ไมไหวตง ปลอยมอราบขางกาย เรยนรทจะฝกตายตอนน เมอตายจรง ๆ กจะ

มความสงบ ในการปฏบต หากไมมสต มกจะหลบไป ดงนน ผปฏบตธรรม อาจารยหลายส�านกสวนใหญ

จะไมสอนอรยาบถนอน ดงนน ถอวาไดพลาดโอกาสทจะฝกตายไป อยากใหฝกอรยาบถนอนอยางมสต

กนใหมาก แตตองมสตไมใหหลบ นอนไมไหวตง สบาย ผอนคลาย แลวดมนเปน เหนมนไป วนละ ๕

นาท ถาเหนวาด กพฒนาขนตามล�าดบ

๕) อรยาบถกน เวลากนใหกนชาๆ อยางมสต กนเพราะกน กนเพอด�ารงชวต ในปจจบน ใหกน

ค�าละ ๓๐ เคยว ขอคดจากการกนมมากมาย พระพทธเจาตรสสอนใหกนอยางพอประมาณ ใหยดหลก

โภชะเน มตตญญตา23

รจกประมาณในการกน ทานเพอใหรางกายอยได เพอใหรางกายเปนไปได

เพอบรรเทาความหว พอรสกวาใกลจะอม ใหดมน�าตาม กจะอมพอด ดมน�าหลงทานอาหารไมควรดม

ทละมาก ๆ ใหจบน�าบอย ๆ จนหมดแกว จะท�าใหชวยยอยอาหารไดด ใหทานพอประมาณ และไมควร

ทานกลางคน จะท�าใหรางกายคลองแคลว กระปรกระเปรา ไมมโรคเบยดเบยน มโรคนอย สขภาพด

อยสบาย24

ถาทานเกน ควรทองไววา กนเกนเปนภย โรครายถามหา พระพทธเจาตรสสอนไววา

กนเกนท�าใหเปนทกข ลกษณะของคนทกนจะมแตกตางกน ในคมภรวสทธมรรค25

กลาวถงคนทกน

ไววา คนรกสวยรกงาม ราคจรต เชองาย ชอบอาหารอนละมนละไม มรสอรอย สนท หวานมน เมอทาน

ท�าค�าขาวใหกลมกลอมพอเหมาะ ชอบลมรสอาหารทมรสแปลกๆ ทานไมรบรอน ไดอาหารดถกปาก

อยางเดยวเทานนกมความพอใจมาก คนมกโกรธ โทสจรต ปญญาด ชอบทานอาหารหยาบ ๆ รสเปรยว

เคม ขม ฝาดจด เมอทานท�าค�าโตจนคบปาก ไมใชเปนนกลมรส ทานเรว ไดอาหารทไมถกใจแมเพยง

อยางเดยว กพาลหาเรองโกรธขนมาได คนมกหลง โมหจรต ฟงซาน ชอบทานรสอาหารไมแนนอน

เมอทานท�าค�าเลกๆ ไมกลมกลอม เมดขาวตกเรยราด กนปากเลอะ จตใจฟงซาน คดไปทานไปอยาง

คนใจลอย เวลากนใหตงสตไววา กนเพออย

๖) อรยาบถดม เวลาดม พระพทธเจาสอนใหภกษดมดวยความส�ารวม ไมใหมเสยงจบจบ ซดๆ26

เพราะอรยาบถเชนนไมกอใหเกดความเลอมใสแกผพบเหน ไมเฉพาะพระภกษเทานน ชาวบานทดม

23 อง.ตก.(ไทย) ๒๐/๑๖/๑๕๙.

24 ม.ม.(ไทย) ๑๓/๑๗๖/๒๐๓.

25 วสทธ.(บาล) ๑/-/๑๑๔.

26 ว.มหา.(ไทย) ๒/๖๒๗/๗๐๓.

14. �������� (173-184).indd 181 3/5/2561 13:17:59

สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ๒๕๖๑182

อยางไมระวง กขาดเสนห ขาดมารยาททดในสงคม เปนทรงเกยจของผทไดพบเหน ในทางการแพทย

สอนใหเรารจกเลอกดมผลไมทคนสดๆ จะไดประโยชนมากหลงจากคนได ๕-๑๕ นาท หากปลอยไวนาน

เกนไป เวลาทานไปจะกไดประโยชนนอยมาก เพราะเอนไซนผลไมชนดนนๆ ลดลงแลว เวลาไปซอ

ควรก�าหนดใหด หากบรรจกลองเกบไวนานๆ ควรดวนเดอนปทผลตกอนซอ และเวลาจะดม ควรดม

พอประมาณ ค�าวาดมน ส�าหรบคนทชอบสงสรรคกบเพอนฝง เวลาดม อาจจะมเหลา เบยร ควรดม

พอประมาณ ดมเปนพธ และเวลาดม ไมควรขบรถ เพราะสตในการควบคมยอมดอยลง จงมสโลแกน

ทวา เมาไมขบ ดมไมขบ ในเรองการดมหรอบรโภคพระพทธเจาตรสสอนใหกนขาวตม หรอดมขาวยาค

ตอนเชา เพราะจะท�าใหสขภาพด ประโยชนของขาวตม มหลายอยาง27

เชน ใหชวยคลายความหว

ระงบความกระหาย ลมเดนคลอง ลางล�าไส เผาผลาญอาหารใหยอยไดด

คนดกบอรยาบถท�า พด คด คนเราตองด�ารงอยในสงคม คนดเปนสงทสงคมตองการ ลกษณะคนด กม ๓ อยาง คอ ท�า พด

คด หมายถงท�าด พดด และคดด ท�าอยางไร พดอยางไร คดอยางไร ท�าด คอการไมเบยดเบยน

การไมท�ารายผอน ไมลกขโมย ไมผดลกเมยหรอผวชาวบาน พดด คอการไมพดโกหกหลอกลวงผอน

การไมพดใหเขาแตกแยกกน การไมพดค�าหยาบ และการไมพดไรสาระ คดด คอการไมเพงเลงอยากได

ของของใคร ไมมจตพยาบาทปองรายผอน และมความเหนชอบ ใครมลกษณะคนดเชนน กเปนทตองการ

ของสงคม ธรรมดาคนเรา ตองการเปนคนดของสงคม และแมสงคมกปรารถนาทจะไดคนดมาอย

เปนเพอน สงทสงคมตองการ คอสงทไดพงพาอาศย การแบงปนกน และการแบงปนเอออาทรกน

และกนเปนสงทด แตหากคนเรายงขาดแคลนดานก�าลงทรพย ไมมเงนมากพอ การทจะชวยเหลอผอน

ไดอยางเตมท กคงท�าไมได ดงนน การจะชวยเหลอผอนไดด ตองมความมนคง และมงคง รจก

ใชจายทรพย คบเพอนทด มความขยน ประหยด และบรหารอรยาบถทงหลายใหด ใหมสขภาพรางกาย

แขงแรง กจะไมเจบปวย และหากคนเราเปนผมศล ด�ารงอยในธรรม ชวยกนปลกปา ปลกตนไมในบรเวณ

ทอยอาศย กจะไดบญทกวน และท�าใหบรรยากาศทอยอาศยมความรมเยน มความสดชน แตอยางไร

กตาม หากยงไมมก�าลงทรพย กชวยเหลอออกแรง หรอชวยเหลอในดานสงของทจ�าเปน กส�าเรจ

ประโยชนไดเชนกน ความเออเฟอเปนเนอนาบญ และจะไดบญมากเมอใหในสงทตองการและจ�าเปน

แกปฏคาหกผรบปรารถนา

27 ว.ม.(ไทย) ๕/๒๘๒/๘๙.

14. �������� (173-184).indd 182 3/5/2561 13:18:00

อรยาบถทควรบรหารและพฒนาใหด 183

บทสรป ทายสดน อรยาบถทควรบรหารและพฒนาใหด เนนอรยาบถ ๖ คอ ยน เดน นง นอน กน ดม

เมอบรหารและพฒนาใหดอยางถกตองแลว กจะท�าใหมชวตมความสข และหากมการด�ารงชวตอยาง

ไมประมาท และใชจายทรพยแบง ๔ สวนอยางสมดล กจะท�าใหเราด�ารงชวตอยางสดชนเปนสขแล.

เอกสารอางองพระสรมงคลาจารย รจนา. มงคลตถทปน ภาค ๑ และ ภาค ๒ ฉบบมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ-

ราชวทยาลย. แปลโดย คณาจารย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพ-

มหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, กรงเทพ-

มหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. อรรถกถาภาษาไทย ฉบบมหาวยาลยมหาจฬาลงกรณ-

ราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐-๒๕๖๐.

14. �������� (173-184).indd 183 3/5/2561 13:18:00

14. �������� (173-184).indd 184 3/5/2561 13:18:05