นสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

หนวยการเรยนรท 3

สงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

สงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

ปญหาสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

การใชสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน

สงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

สงแวดลอม คอ สงตางๆ ทอยรอบตวเรา ซ ง ร วมกน เ ปนอ งคป ร ะกอบ ท เ ร ย ก ว า สภาพแวดลอม โดยอาจจะเปนสงมชวตหรอไมมชวต ท งทสามารถมองเหนไดและมองเหนไมได

สงแวดลอมตามธรรมชาต สงท เกดขนเองตามธรรมชาต ซงจะม

ความสมพนธและอยรวมกบสงแวดลอมอน เชน พช สตว อากาศ แรธาต ดน น า มนษย

สงแวดลอม

สงแวดลอมทเกดจากฝมอมนษย สงทเกดจากการกระท าของมนษย เพอใชอ านวยความสะดวกในการด ารงชวต โดย

อาจเกดจากการประดษฐคดคนหรอดดแปลงสงทมอยแลวตามธรรมชาต ซงสามารถจบหรอสมผสได เชน เรอ รถยนต บาน ของใชตางๆ หรอบางสงอาจจะสมผสไมได เชน ศาสนา ระเบยบ ประเพณ ขอบงคบ เปนตน

ทรพยากรธรรมชาตทใชไมหมดทรพยากรทมอยมากเกนความตองการ ใชไมม

วนหมด เพราะธรรมชาตจะผลตออกมาไดอยางรวดเรวและปรมาณมาก เชน อากาศ ทราย เปนตน

ทรพยากรธรรมชาตทสามารถสรางทดแทนขนมาใหมได

ทรพยากรธรรมชาตทน ามาใชแลวธรรมชาตสามารถสรางทดแทนได แตตองใชระยะเวลานานพอสมควร เชน ดน น า ปาไม สตวปา เปนตน

ทรพยากรธรรมชาต

สงทมอยแลวในธรรมชาต ซงมนษยน ามาใชประโยชนเพอตอบสนองความตองการ

ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวหมดไปทรพยากรธรรมชาตทมอยอยางจ ากด เมอน ามาใชแลวจะหมดไป ไมสามารถสราง

ทดแทนใหมได หรอตองใชระยะเวลานานมากกวาทธรรมชาตจะสรางขนมาไดใหม เชน แรธาต ถานหน น ามน แกสธรรมชาต เปนตน

ดน• ดนในแตละภมประเทศจะมสมบตและลกษณะทแตกตางกนไป ขนอยกบวตถตนก าเนดดนหรอองคประกอบตางๆ ในดน

• ดนเปนแหลงของน าและแรธาตอาหารทจ าเปนตอการเจรญเตบโตของพช• มนษยใชประโยชนจากดนหลายดาน เชน ใชเปนแหลงเพาะปลก เลยงสตว สรางทอยอาศย ตลอดจนสาธารณปโภคตางๆ

ความส าคญของสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

น า• เปนทรพยากรธรรมชาตทมการหมนเวยนไดไมมวนหมด • เปนแหลงก าเนดของสงมชวตตางๆ • มนษยใชประโยชนจากน าเพอการอปโภค บรโภค ใชในการเกษตรกรรม ใชเปนแหลงเพาะพนธสตวน า ใชเปนเสนทางคมนาคมขนสง และใชเปนแหลงพกผอนหยอนใจ

อากาศ• สงมชวตทกชนดตองใชออกซเจนจากอากาศในการหายใจเพอเผาผลาญสารอาหารใหเปนพลงงาน

• พชน าแกสคารบอนไดออกไซดในอากาศไปใชในกระบวนการสงเคราะหดวยแสง• ชวยปรบอณหภมของโลกใหเหมาะสมตอการด ารงชวตของสงมชวต• ชวยปองกนรงสและอนภาคตางๆ จากนอกโลกไมใหตกสพนผวโลก

ปาไม• เปนทอยอาศยของสงมชวตทงพชและสตว รวมทงจลนทรย• ปาไมมประโยชนตอมนษยในทางตรงไดแก การน าวตถดบจากปามาท าเปนอาหาร สมนไพรรกษาโรค ท าเสอผาเครองนงหม กอสรางบานเรอน เปนตน

• ประโยชนทางออมจากปาไม ไดแก เปนแหลงตนน าล าธาร ชวยปองกนการชะลางพงทลายของหนาดน ปองกนน าทวมเฉยบพลน รกษาดลยภาพของระบบนเวศ เปนแหลงทองเทยว เปนตน

สตวปา• สตวกอใหเกดสมดลตามธรรมชาตของระบบนเวศ• ใชเปนดชนวดคาความอดมสมบรณของทรพยากรปาไม• มนษยน ามาใชประโยชนในดานอาหาร เชน หมปา ไกปา เปนตน ใชเปนยารกษาโรค เชน น ามนเลยงผา ใชขนหรอหนงมาท าเครองนงหม น ามาใชงานหรอเปนพาหนะ

• สตวปาคมครอง คอ สตวปาทไดรบความคมครองตามกฎหมาย หามลาหรอมซากไวในครอบครอง เวนแตเพอประโยชนทางวชาการ โดยตองขออนญาตจากกรมปาไมกอน เชน นกเงอก คางคาวกตต กระรอกบน ชะมด นกยง ปลาบก เปนตน

นกเงอก คางคาวกตต ปลาบก

นกยง แมวดาว ปลาเสอตอ

• สตวปาสงวน คอ สตวปาหายากหรอก าลงจะสญพนธ สตวปาประเภทนหามมใหลาหรอมไวในครอบครอง ท งทยงมชวตหรอซาก ยกเวนเพอการวจยหรอกจการสวนสตวสาธารณะ ซงตองไดรบอนญาตจากกรมปาไมเปนกรณพเศษ โดยมทงหมด 15 ชนด

กปร ควายปา กระซ

เลยงผา แรด สมเสรจ

นกแตวแรวทองด า นกกระเรยน พะยนหรอหมน า

เกงหมอ ละองหรอละมง กวางผา

สมนหรอเนอสมน แมวลายหนออน นกเจาฟาหญงสรนธร

ปญหาสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

สาเหตจากธรรมชาต ไฟปา • ท าลายสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตอยางมหาศาล

• ท าใหปาไมหยดการเจรญเตบโต ดนสญเสยสมบตในการอมน า และดลยภาพของสงแวดลอมเสยไป

• กอใหเกดมลพษทางอากาศจากเถาถานฝ นละออง และแกสพษ ซงเปนอนตรายตอระบบหายใจของสงมชวต

สาเหตของปญหาสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

น าทวม • ท าใหพนทมสภาพไมเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพช • ท าใหพนทนนเสยสมดลธรรมชาต เนองจากเกดภาวะเสอมสภาพของดน

ภเขาไฟปะท• การปะทของภเขาไฟ ท าใหลาวาทมความรอนสงไหลออกมาท าลายสงแวดลอมตางๆ • เมอลาวาเยนตวจะกลายเปนหนแขงท าใหสภาพแวดลอมบรเวณนนเปลยนแปลงไป• ไอระเหยและควนทเกดขนจะมก ามะถนปนอยมาก ซงเปนอนตรายตอระบบหายใจของสงมชวต

• หากเกดใตทะเลหรอมหาสมทร จะท าใหเกดคลนขนาดใหญซดเขาสฝง

แผนดนไหว• แผนดนไหวขนาด 5.0 รกเตอรขนไป กอใหเกดความเสยหายกบสงกอสราง ภเขาถลม แผนดนทรด ตนไมหกโคน แผนดนมรอยแยก

• สงผลใหสภาพแวดลอมในบรเวณนนเปลยนแปลงไปจากเดม

สาเหตจากมนษย การเพมขนของประชากร• จ านวนประชากรเพมขนอยางรวดเรวแบบทวคณ แตทรพยากรธรรมชาตกลบเพมไดชา และบางอยางลดลง ท าใหขาดความสมดล มผลใหทรพยากรธรรมชาตไมเพยงพอตอความตองการ

การขยายตวทางเศรษฐกจ• การเพมขนของจ านวนประชากรท าใหความตองการสนคาอปโภคบรโภคมมากขนตามมา

• ท าใหตองมการเพมปรมาณการน าทรพยากรธรรมชาตมาผลตสนคา เพอตอบสนองความตองการ

• เปนสาเหตท าใหเกดปญหาตางๆ เชน ปญหาขยะลนเมอง ปญหาน าเสย ปญหาอากาศเปนพษ เปนตน

ความเจรญกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย• การใชเทคโนโลยตางๆ ในการเพมผลผลต มสวนท าลายสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต รวมทงโซอาหารในระบบนเวศดวย

• ตวอยางเชน การใชเลอยโซสายพานแทนการใชขวานตดตนไม ท าใหปาไมถกท าลายไดงาย การใชสารเคมในการเกษตรกอใหเกดการสะสมสารพษในธรรมชาต

ขาดความรในการใชทรพยากรธรรมชาตทถกวธ• ท าใหทรพยากรธรรมชาตถกใชไปอยางไมคมคา และใชอยางฟมเฟอย• บางอยางถกท าลายไปดวยความรเทาไมถงการณของมนษย เชน การบกรกท าลายพนทปาชายเลนเพอท าฟารมเลยงกง

การก ากบดแลทดอยประสทธภาพจากหนวยงานของรฐ• การขาดแคลนเครองมอ เครองใช ตลอดจนบคลากรทจะมาปฏบตงาน• ปญหาการท าลายทรพยากรธรรมชาตมความซบซอน และเกดขนทวทกพนท การแกปญหาจงท าไดยากล าบาก

การขาดจตส านกเพอสวนรวม• ชวตประจ าวนทเรงรบอาจท าใหหลายๆ คนมองขามความส าคญของสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

• การคดวาปญหาตางๆ มผ รบผดชอบอยแลว

• การคดวาตนเองท าลายทรพยากรไปเลกนอยคงไมมผลอะไรตามมา

ปญหาสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต ม 2 ลกษณะ คอ ปญหาการขาดแคลน และปญหาการเสอมคณภาพหรอการเกดมลพษ

มลพษทางสงแวดลอม

มลพษทางดน • สภาวะทดนมคณภาพเสอมลงไปจากเดม มสมบตเปลยนแปลงไป มสารมลพษอยมาก

• ไมสามารถน าใชประโยชนไดอยางเตมท และไมเหมาะสมกบการเจรญเตบโตของพชและสตว

• มสาเหตมาจากการตดไมท าลายปา การ ใชส า รปร าบศต รพ ช และยาฆาแมลง และการท าไรเลอนลอย

มลพษทางน า• น าทมคณภาพเสอมโทรมหรอมสมบตเปลยนแปลงไปจากเดม ทงลกษณะทเหนไดชดเจน เชน ส ความขน และสภาพทไมสามารถวดไดดวยตาเปลา เชน ปรมาณแรธาต โลหะหนก แกสออกซเจน เปนตน

• สาเหตทท าใหเกดมลพษทางน า ไดแก – สารมลพษทางเคม เชน น ามน ฟนอล ยาฆาแมลง คลอรน ซลเฟต เปนตน– สารมลพษทางชวภาพ เชน แบคทเรย ไวรส สาหราย เปนตน– สารมลพษทางกายภาพ เชน สารแขวนลอย ขยะ และสงปฏกล เปนตน

มลพษทางอากาศ• สภาพอากาศทมสารเจอปนในปรมาณทสงกวาร ะดบปก ต ห ร อ มส ด ส วนอ งคป ร ะกอบเปลยนแปลงไปจากปกต

• ท าใหเกดผลเสยดานสขภาพของมนษย สตว พช และทรพยสนตางๆ

• อาจเกดขนเองตามธรรมชาต เชน หมอกควนจากไฟปา ฝ นละอองจากลมพาย เถาถานจากภเขาไฟปะท เปนตน

• เกดจากสงทมนษยสรางขน เชน มลพษจากทอไอเสยรถยนต โรงงานอตสาหกรรม ยาฆาแมลง หรอสารก าจดศตรพช เปนตน

มลพษทางเสยง• สภาวะทมเสยงดงมากกวาปกตหรอดงอยางตอเนอง ซงจะรบกวนและกอความร าคาญแกผไดยน

• การรบฟงเสยงดงตอเนองเปนระยะเวลานาน จะท าใหเกดผลเสยตอสภาพรางกายและจตใจ เกดภาวะเครยด และสงผลเสยตอการท างานของอวยวะตางๆ ในระบบการไดยน

• มลพษทางเสยงมกเกดขนกบสงแวดลอมในเมองขนาดใหญ ท มการจราจรหนาแนน เค รองมอกอสราง เครองจกร และเครองขยายเสยงตางๆ

การใชสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน

การส ารวจขอมล• การจะอนรกษสงใด ควรท าความเขาใจในสงนนใหมากทสด เชน แหลงทมา ปรมาณ คณลกษณะหรอคณสมบต วธการน ามาใช ผลกระทบของการสญเสย สาเหตของการขาดแคลนหรอการเสอมคณภาพ เปนตน

การปองกนรกษา• การพยายามท าใหเกดการเปลยนแปลงกบทรพยากรธรรมชาตนอยทสดหรอไมมการเปลยนแปลงเลย

• วธการปองกน เชน การจบกมผกระท าผด การใหความรเกยวกบทรพยากรธรรมชาต การรณรงคและปลกจตส านกใหแกเยาวชน เปนตน

การอนรกษ

การฟนฟและปรบปรงคณภาพ • การฟนฟและปรบปรงคณภาพใหดขนจะท าใหสามารถน าทรพยากรกลบมาใชไดอกครง• ตวอยางเชน การบ าบดน าเสย การใสปยบ ารงดน การปลกพชหมนเวยน เปนตน

การจดการ

การใชใหเกดประโยชนสงสด • การเลอกใชทรพยากรตางๆ ใหถกประเภทและถกวธ จะท าใหไดประโยชนเตมท และอาจกอใหเกดผลพลอยไดทสามารถน ามาใชประโยชนไดอกแทนทจะทงไป

• ตวอยางเชน การน าขเลอยมาอดเปนกอนหรอแทง เพอน าไปท าถานหรอเฟอรนเจอร เปนตน

การใชซ า• ทรพยากรธรรมชาตบางชนดใชประโยชนแลวแตไมเปลยนรปรางไปจงสามารถน ากลบมาใชซ าได

• การใชซ าจะเปนการใชประโยชนไดอยางคมคา และชวยลดปรมาณของเสยทเกดจากการใชเพยงครงเดยว

การน ากลบมาใชใหม• ทรพยากรทเปลยนสภาพไปอยในรปอนทไมตองการ เรยกวา ขยะ• การน าขยะบางอยางกลบมาใชใหมโดยการผานกระบวนการแปรสภาพ จะเปนการชวยลดปญหาการขาดแคลนทรพยากร

• ลดปญหาขยะลนเมอง• ลดคาใชจายในการก าจดขยะและยงชวยเพมรายไดอกทางหนง

ลดการใช• เปนการอนรกษทรพยากรธรรมชาตใหยงคงมอยตอไปได โดยใชในปรมาณจ ากดเทาทจ าเปน หรอใชสงอนทดแทน

• ตวอยางเชน การใชหนผสมปนในการกอสรางในปรมาณเทาทจ าเปน ซงหากใชปรมาณมากจะท าใหคอนกรตไมมความแขงแรง และเกดความสนเปลองอกดวย

การใชผลตภณฑชนดเตมเปนการชวยลดบรรจภณฑ ซงสงผลใหมการลดการผลตบรรจภณฑตางๆ

การใชผลตภณฑชนดเตม• เปนการชวยลดบรรจภณฑ ซงสงผลใหมการลดการผลตบรรจภณฑตางๆ

การหาสงอนมาทดแทน• เปนทางเลอกหนงในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตทส าคญใหคงอย เนองจากทรพยากรธรรมชาตบางชนดเรมมปรมาณลดลง

• ตวอยางเชน ใชเสนใยสงเคราะหแทนขนสตว ใชพลาสตกแขงแทนไม ใชแกสโซฮอลแทนน ามนเบนซน เปนตน

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนปรชญาทชและเนนถงแนวทางการด ารงชวต หรอการปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ใหเปนไปตามทางสายกลาง และมความพอเพยง

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบการใชทรพยากรธรรมชาต

ยดทางสายกลาง• ใชทรพยากรในปรมาณทไมมากหรอนอยเกนไป หากใชทรพยากรในปรมาณมากเกนไป จะเปนการใชอยางสนเปลองและไมคมคา แตหากใชทรพยากรในปรมาณนอยและไมเหมาะสม กจะไมกอใหเกดประโยชนตามความตองการ

ไมประมาท• ควบคมปรมาณการใชทรพยากรอยางเหมาะสม ไมใชเกนความจ าเปน และตองมการสรางขนมาทดแทน

• พจารณาความเหมาะสมในการน าทรพยากรมาใชงาน และพจารณาวาหากไมใชทรพยากรน จะสามารถใชสงอนทดแทนไดหรอไม

ใชทรพยากรอยางพอเพยงไดอยางไร

พอประมาณ• ประเมนปรมาณการน าทรพยากรมาใชประโยชนอยางเหมาะสม โดยไมใชในปรมาณมากเกนความจ าเปน หรอขาดการควบคม

มเหตผล• ใชทรพยากรธรรมชาตอยางมเหตผล โดยไมใชอยางสนเปลองเกนความจ าเปน ซงจะท าใหประชาชนมทรพยากรไวใชอยางย งยน

เตรยมความพรอมรบความเปลยนแปลง• สนบสนนและสงเสรมใหชมชนใชทรพยากรในทองถนส าหรบการผลตและการใชประโยชนมากทสด โดยพงพาทรพยากรจากภายนอกนอยทสด

• สงแวดลอม คอสงตางๆ ทอยรอบตวเรา มทงสงมชวตและไมมชวต• ทรพยากรธรรมชาต คอ สงทมอยในธรรมชาต ซงมนษยสามารถน ามาใชประโยชนเพอการด ารงชวต

• ปญหาสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต เปนปญหาดานความเสอมโทรมของสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต ซงสงผลกระทบและสรางความเสยหายใหแกสงมชวต โดยสาเหตเกดไดจากธรรมชาตเอง และจากการกระท าของมนษย

• การใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางย งยน จะตองมแนวทางในการด าเนนการโดยการอนรกษและการจดการอยางมประสทธภาพ

• ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง สามารถน ามาประยกตใชเปนแนวทางในการอนรกษสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตได ซงประกอบดวยหลกการความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน โดยอยบนเงอนไขความรและคณธรรม เพอใหประเทศไทยมสงแวดลอมทด มทรพยากรธรรมชาตใหใชอยางย งยน

สรปทบทวนประจ าหนวยการเรยนรท 3