ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 62 | ห น า

หนวยการเรยนรท ๓

โลกทศนทางภาษาไทยในวรรณกรรมพนบาน1

โลกทศนทางภาษา

ค ำวำ โลกทศน (อำนวำ โลก-กะ-ทด) ประกอบดวยค ำวำ โลก และ ทศน ซงมำจำก ทศนะ

หมำยถง ควำมเหน กำรเหน สงท เหน ตรงกบค ำภำษำองกฤษวำ worldview (อำนวำ เวลด-วว)

หมำยถง กำรมองเหนโลก กำรรบรโลก กำรทคนแตละคนตควำมสงตำง ๆ ในโลกหรอมองวำสรรพสง

ในโลกมปฏสมพนธกนอยำงไร ทงน คนเรำจะมโลกทศนอยำงไรยอมขนอยกบวฒนธรรมและ

สงแวดลอมในสงคมของตน เชน คนตะวนตกกบคนตะวนออกมโลกทศนตำงกน. กำรทองเทยวท ำใหเรำ

มโลกทศนทกวำงไกลและปรบตวเขำกบสงคมไดดขน

โลกทศน (Worldview) จงหมำยถง ทศนะในกำรมองโลกและสงคมของบคคล เปนภำพของโลก

หรอสงคมทบคคลรบรโดยผำนกระบวนกำรและระบบวธคดในกำรประเมนคณคำสงใดสงหนง โดยม

พนฐำนอนหลอหลอมจำกวฒนธรรมแวดลอมในสงคมทบคคลนนเตบโตมำ อนไดแก ทศนะ ควำมคด

ควำมเชอ และคำนยม ทงของบคคลและของสงคมนน ๆ โลกทศนจงเปนตวก ำหนดทศทำงชวตของแต

ละคน อกทงเปนตวก ำหนดทศทำงสงคมของมนษยดวย กำรศกษำโลกทศนจงเปนกำรศกษำทศนคต

ควำมรสกนกคดของคนทมตอสงใดสงหนงอนหลอหลอมจำกควำมรและประสบกำรณโดยสวนตวและ

สงแวดลอมจำกวฒนธรรมทสงสมสบทอดจำกยคหนงไปสอกยคหนง กลำวอกนยหนงคอ กำรศกษำ

โลกทศนเปนกำรพยำยำมท ำควำมเขำใจวำกลมคนทเรำก ำลงศกษำอยนนมองสงคมและโลกรอบ ๆ

ตวเขำอยำงไร (สภำพร คงศรรตน, 2553, หนำ 12)

โลกทศนเปนสงก ำหนดแนวทำงสรำงสรรควฒนธรรมและอำรยธรรมอนเปนวถชวตสบตอ ๆ

มำจนถงปจจบน อยำงไรกตำม ในยคปจจบนทสงคมมกำรเปลยนแปลงอยำงรวดเรวสงผลใหมโลกทศน

ใหมเกดขนมำผสมผสำน ซงท ำใหวถชวตของคนไทยบำงสวนเปลยนไป ตวอยำงเชนคนไทยในอดต

มโลกทศนวำผหญงควรมฝมอในกำรท ำอำหำร ดงสะทอนใหเหนจำกภำษตวำ เสนหปลำยจวก

(ขนวจตรมำตรำ, 2543, หนำ 586) แมโลกทศนนยงคงมอยในปจจบนแตกมโลกทศนใหมเกดขน

คอ ผหญงอำจไมจ ำเปนตองท ำอำหำรเกงกไดเพรำะตองท ำงำนนอกบำนเชนเดยวกบผชำย ดงภำษตวำ

1 นำยศภณฐปรชญำ ท ำน ครประจ ำกลมสำระกำรเรยนรภำษำไทย โรงเรยนหนองแค “สรกจพทยำ” ศศ.บ. (ภำษำไทย), Grad. Dip.

(Teaching Thai as a Foreign Language), ศษ.ม. (กำรสอนภำษำไทย) ก ำลงท ำวทยำนพนธฯ ผเรยบเรยง

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 63 | ห น า

แมบำนถงพลำสตก (รำชบณฑตยสถำน, 2550, หนำ 124) หำกกลำวถงควำมสมพนธระหวำง

วรรณกรรมกบสงคมตงอยบนพนฐำนควำมเชอวำ นกเขยนเปรยบเสมอนบคคลสำมคนทรวมอยในคน

เดยวกน คอ เปนนกประพนธเปนหนวยหนงของคนรนนน และเปนพลเมองของสงคม ในฐำนะท

นกประพนธเปนหนวยหนงของคนรนนน ยอมไดรบอทธพลจำกสงคมสมยนนทงทำงดำนวฒนธรรม

ขนบ ประเพณ ศำสนำ ปรชญำ หรอกำรเมองไมมำกกนอย สงตำง ๆ เหลำนลวนก ำหนดโลกทศน

ของเขำ (วทย ศวะศรยำนนท, 2544, หนำ 196-197)

โดยสรป “โลกทศนทำงภำษำ” จงหมำยถง ทศนะหรอควำมคดเหนของบคคลมตอโลกหรอ

สงคมทเรำอำศยอย ซงแสดงออกผำนทำงถอยค ำภำษำในรปแบบตำง ๆ ทงรอยแกว รอยกรอง หรอ

ศลปะทำงภำษำอนใดทแสดงใหเหนวำเขำคดนกหรอรสกอยำงไรตอชวตทอยรวมกนในสงคม

อำจปรำกฏในจำรก จดหมำยเหต พงศำวดำร นทำน ต ำนำน เรองเลำมขปำฐะ วรรณคด วรรณกรรม

หรอกำรละเลนพนบำน กำรศกษำโลกทศนทำงภำษำไทยจงเปนค ำตอบหนงของกำรศกษำ

ควำมสมพนธของภำษำกบวฒนธรรมและภมปญญำอนล ำเลศในดำนตำง ๆ ของบรรพชนทได

สรำงสรรคเปนสมบตอนล ำคำตกทอดสยคสมยปจจบนน ในทนเนนศกษำโลกทศนทำงภำษำในปรมปรำ

คต นทำนพนบำน ต ำนำนพนบำน เพลงพนบำน ภมปญญำทำงภำษำ และกำรเลนทำงภำษำ

วรรณกรรมพนบาน

วรรณกรรมพนบำน หมำยถง วรรณกรรมทถำยทอดอยในวถชวตชำวบำน โดยครอบคลม

วรรณกรรมทถำยทอดโดยวธกำรบอกเลำ และทเขยนเปนลำยลกษณอกษร แบงออกเปน

๑. นทำนพนบำน หมำยถง เรองเลำทสบทอดตอ ๆ กนมำ เชน นทำนจกร ๆ วงศ ๆ นทำน

ศำสนำ นทำนคต นทำนอธบำยเหต นทำนเรองสตว นทำนเรองผ มขตลกนทำนเรองโม นทำนเขำแบบ

๒. ต ำนำนพนบำน หมำยถง เรองเลำเกยวกบประวตควำมเปนมำของสถำนท บคคล

ศำสนวตถ และศำสนสถำนทส ำคญๆ ในทองถนตำงๆ และเรองเลำทอธบำยควำมเปนมำของควำมเชอ

และพธกรรมในทองถนตำง ๆ

๓. บทสวดหรอบทกลำวในพธกรรม หมำยถง ค ำสวดทใชประกอบในพธกรรมตำง ๆ เชน

บทท ำขวญ ค ำบชำ ค ำสมำ ค ำเวนทำน บทสวดสรภญญ คำถำบทอำนสงส บทประกอบกำรรกษำโรค

พนบำน ค ำใหพร ค ำอธษฐำน ฯลฯ

๔. บทรองพนบำน หมำยถง ค ำรองทถำยทอดสบตอกนมำในโอกำสตำงๆ เชน บทกลอมเดก

บทรองเลน บทเกยวพำรำส และเพลงพนบำน ในทนเพลงพนบำนจะเนนเรยนรและศกษำเพลงพนบำน

ทปรำกฏใหพบเหนในปจจบนถงกระบวนกำรและวธกำรแสดงอนเปนศลปะทำงภำษำเฉพำะกลมชน

หรอทองทภำคกลำงทไดมกำรบนทกไว ประกอบดวย เพลงอแซว เพลงฉอย เพลงเตนก ำร ำเคยว

เพลงเกยวขำว เพลงเรอ เพลงแหล และล ำตด ซงเปนกำรแสดงทผเขยนพยำยำมถำยทอดและอนรกษ

ไวสบตอไปผำนกำรแสดงศลปะพนบำนทไดก ำหนดไวเปนกจกรรมของผเรยนในรำยวชำน

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 64 | ห น า

๕. ส ำนวน ภำษต หมำยถง ค ำพดหรอค ำกลำวทสบทอดกนมำ มกมสมผสคลองจองกน เชน

โวหำร ค ำคม ค ำพงเพย ค ำอปมำอปไมย ค ำขวญ คตพจน ค ำสบถสำบำน ค ำสำปแชง ค ำชม

ค ำคะนอง ฯลฯ

๖. ปรศนำค ำทำย หมำยถง ค ำหรอขอควำมทตงเปนค ำถำม ค ำตอบ ทสบทอดกนมำ เพอให

ผตอบไดทำยหรอตอบปญหำ เชน ค ำทำย ปญหำเชำวน ผะหม

๗. ต ำรำ หมำยถง องคควำมรทมกำรเขยนบนทกในเอกสำรโบรำณ เชน ต ำรำโหรำศำสตร

ต ำรำดลกษณะคนและสตว ต ำรำยำ ฯลฯ

วรรณกรรมพนบำน เปนมรดกทำงวฒนธรรมของไทยทสบทอดกนตอมำยำวนำน มมำกมำย

หลำกหลำยลกษณะและมควำมแตกตำงกนไปตำมระบบสงคมและวฒนธรรมของแตละทองท

มอตลกษณแสดงควำมเปนตวตนของวรรณกรรมพนบำนนน ๆ อยำงชดเจน ในต ำรำเรยนน จะมง

ศกษำโลกทศนทำงภำษำไทยในวรรณกรรมพนบำนทสำมำรถศกษำได ในทองถนจงหวดสระบรและ

ใกลเคยง โดยใชอำณำบรเวณและพนทศกษำ รวมไปถงวทยำกร ปรำชญชำวบำน ศลปนในสำขำวชำ

ตำง ๆ ทเกยวของมำบรณำกำรรวมกน โดยเนนศกษำในเนอหำองคควำมรของปรมปรำคต นทำน

พนบำน ต ำนำนพนบำน บทรองพนบำนในสวนของเพลงพนบำนเปนหลก และศกษำองคควำมรบทรอง

พนบำนในสวนของเพลงกลอมเดก บทรองเลน บทสวดบทกลำวในพธกรรม ส ำนวน ภำษำ และปรศนำ

ค ำทำยประกอบ ดงรำยละเอยดขอมลทไดเรยบเรยงไวในล ำดบตอไป

โลกทศนทางภาษาไทยในปรมปราคต นทาน และต านานพนบาน

โลกทศนทางภาษาไทยในปรมปราคต

ค ำวำ ปรมปรำ หมำยถง เกำกอนหรอมมำแลว เปนมำแลวแตกำลกอน ปรมปรำคต กคอ

ควำมเปนไปอนมแลว และสบ ๆ ตอกนมำแตโบรำณกำล

ปรมปรำคต เปนประเพณเกยวดวยควำมเชอเน องดวยกำรคำดผลทพงหวงวำจะได จะด

จะส ำเรจ หรอเปนสรมงคล กบเนองดวยเหตอนเปนเครองเตอนจตเตอนสตใน สงทคำดวำเปนเครำะห

เหตรำย หรออปมงคลอนจะพงเกดขนแกตน แกคนขำงเคยง พธกรรมและสงคม

คนไทยสวนมำก แมจะไดรบนบถอศำสนำพทธเปนศำสนำประจ ำชำตตอเนองกนมำเปน

เวลำนำนแลวกด แตคตควำมเชอเกยวกบผสำง โฉลก และโชคเครำะหตำง ๆ อนเปนสงทนบถอกน

อยกอนจะไดรบเอำพระพทธศำสนำและเขำรดเปนพทธศำสนกชน กไดรบควำมนบถอควบคกนมำโดย

ล ำดบ เกอบจะกลำวไดวำควำมเชอสวนใหญยงมอยเสมอดวยควำมนบถอในหมคนแตอดตทเดยว

ปรมปรำคตสวนใหญจะเกยวของกบผสำง โฉลก และโชคเครำะหตำงๆ ลวนแตมอทธพลแทรก

อยกบกำรด ำรงและด ำเนนชวตของชำวไทยในทกกรณกวำได ตวอยำงเชนนมปรำกฏไวในสมดไทย

ซงพบในพนบำนแหงหนง ดงไดคดบำงตอนมำแสดงในทนวำ

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 65 | ห น า

“เมอจะท ำกำรมงคลทงปวง จะยำตรำมทไปกด เมอเดอน

ขนค ำ ๑ พระพฒตก ไดใน มหำเศรษฐ พระพฤหศบด เสดจอยใน

อำกำศ ใหฤกษอดม เทพจรอยหวใจ พระนำรำยณเสดจมำใหฤกษ

เรงท ำมงคลกำรทกอน ทำวพญำจะใหลำภ ยำตรำไปหนบกจะเสย

สงสน ยำตรำไปหนเรอจะไดลำภ ผแลกลำวเมยอยดวยกนด ไถขำซอ

ควำยวว ตดผม นงผำใหมด จะมคนด ำแดงตำเหลองจะใหลำภ เจรจำ

ถอยควำมไปสขนนำงมด จะเสยสตย”

ควำมทคดมำนเปนเพยงตอนสนๆ วำถงโชคเครำะห เพยงในวนเดยวของปเทำนน ยงมควำมเชอ

เขำไปผกพนกบกำรด ำเนนชวตหลำยกรณดวยกน คนไทยในปจจบนจะวำไมถอคตเกยวกบโฉลกโชค

เครำะหกนหรอกระไร แตจะมกคนมำกนอยพอใจจะ “เผำผวนศกร ตดจกวนองคำร แตงงำน วน

พธ” หรอชอบทจะ “ตดผมวนพธ” ทคนสวนมำกไมท ำกำรในวนดงกลำว ยอมแสดงใหเหนวำ

ปรมปรำคตทเปนควำมเชอตำง ๆ อนเกยวกบผสำง โฉลก และโชคเครำะห ยงเปนสงทคนไทยสวนมำก

ยอมรบนบถออยเปนปกต โดยถำยทอดโลกทศนและคำนยมผำนกำรบอกเลำแบบมขปำฐะ รนตอรน

เลำสบตอกนมำโดยอำจผกเปนเรองเลำในลกษณะของนทำนพนบำนหรอต ำนำนพนบำนอนเปนวธกำร

สงสอนอยำงชำญฉลำดดวยภมปญญำทำงภำษำไทยของบรรพชน

ตวอยางเทวปกรณ หรอปรมปราคต

ปรมปรำคตสวนใหญเปนเรองทอธบำยถงก ำเนดจกรวำล ก ำเนดโลก ก ำเนดมนษย

สตว พช หรออธบำยปรำกฏกำรณทำงธรรมชำต เชน ลม ฝน กลำงวนกลำงคน จนทรครำส สรยครำส

ฟำแลบฟำรอง ฯลฯ ตลอดจนเปนเรองเลำ ทใชอธบำยทมำของพธกรรม

ปรมปราคตทอธบายก าเนดโลกและมนษย

ภำคเหนอมต ำนำนปรมปรำ ทแสดงใหเหนควำมเชอดงเดมเกยวกบ แถน วำ เปนผสรำงมนษย

เชอวำ ชวตมนษยจะเปนอยำงไร กยอมแลวแตแถนก ำหนด แถนจะท ำใหมนษยเจบปวยได ถำมนษยท ำ

ใหแถนไมพอใจ มนษยจงมประเพณบชำเซนสรวงแถน ในต ำนำนของภำคเหนอกลำวถงแถนวำ เปน

ผสรำงมนษยคแรก ทมชอวำ ปสงกะสำ-ยำสงกะส หรอ ปสำงสและยำสำงไส โดยเลำวำ ปสำงสและ

ยำสำงไสเปนมนษยคแรก ซงตอมำมลก ๑๒ คน ปสำงสและยำสำงไสจงเอำดนมำปนเปนสตว ๑๒ ตว

ใหลกเลน สตว ๑๒ ชนดนคอ สตวประจ ำป ๑๒ ป ไดแก หน วว เสอ กระตำย นำค ง มำ แพะ ลง ไก

หมำ และชำง ตอมำลกๆ ของปสำงสและยำสำงไส กแตงงำนกนเองระหวำงพนอง และมลกหลำนเหลน

สบตอกนมำ มนษยทกวนนจงไดชอวำ สบเชอสำยมำจำกปสำงสและยำสำงไสนนเอง ในต ำนำนพนบำน

อสำน กมควำมเชอวำ มผสรำงโลก ผสรำงมนษย และเรยก "คสรำง" นวำ ปสงกะสำ - ยำสงกะส

เชนเดยวกบทำงภำคเหนอ

นอกจำกนน ในทองถนอสำนยงมควำมเชอเรองมนษยเกดจำกน ำเตำ ซงตรงกบควำม

เชอของคนลำวโบรำณ ต ำนำนน เลำถงก ำเนดมนษยเผำพนธตำงๆ วำ เดมทมนษยบชำแถน และตอง

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 66 | ห น า

เซนไหวแถน แตตอมำมนษยลมเซนไหวแถน แถนจงโกรธ และบนดำลใหน ำทวมบำนทวมเมอง มนษย

จงไดตอแพ แลวลองแพขนไปเฝำพญำแถน ซงเปนเทวดำอยเมองสวรรค ตอมำแถนจงบนดำลใหน ำลด

และใหควำยลงมำชวยมนษยท ำนำ ตอมำควำยตำย และเกดมน ำเตำลกใหญออกมำทำงรจมก แลว

แถนไดใชเหลกเจำะน ำเตำ ปรำกฏวำ มคนไหลออกมำจำกน ำเตำสำมวนสำมคน เปนคนทมผวคล ำ คอ

พวกลำวเทง ขำ ขม ครงทสอง ใชสวเจำะ มคนผวขำวไหลออกมำสำมวนสำมคน คอ พวกลำวลม ไทด ำ

ไทขำว ไทพวน ไทลอ แถนยงไดสอนวธกำรท ำนำ กำรเพำะปลก กำรสรำงบำนเรอน และกำรทอผำ

ใหแกมนษย

ในทำงพทธศำสนำ กมเรองเลำเกยวกบก ำเนดโลกและมนษย ทเลำถงสมยปฐมกลปวำ

เกดไฟไหมโลก ตอมำฝนตกอยำงหนก จนน ำทวมโลก เมอน ำแหงแลว ดนมกลนหอมขนไปถงสวรรค

เทวดำไดกลนหอม กเหำะลงมำกนดน เมอกนงวนดนหอมแลว เหำะกลบสวรรคไมได จงตองอยบนโลก

และเปนบรรพบรษของมนษยสบมำ ในทำงภำคเหนอและอสำน มต ำนำนบำงส ำนวน ทเอำแนวคดเรอง

ปสงกะสำ-ยำสงกะส ไปปนกบแนวคดทำงพทธศำสนำ เรองเทวดำลงมำกนงวนดน และเรยกเทวดำวำ

พรหมสงส-พรหมสงไส

ปรมปราคตอธบายปรากฏการณจนทรคราสและสรยคราส

ต ำนำนพนบำนของไทยหลำยถน โดยเฉพำะทำงภำคเหนอ เลำถงสำเหตท เกดสรยครำส และ

จนทรครำสไววำ เดมทพระอำทตย พระจนทร และพระรำห เปนมนษย และเปนพนองกน อยมำวนหนง

ทง ๓ คนหงขำว เพอจะตกบำตร พระอำทตยกบจนทรแยงเอำขำวสวยไปหมด เหลอแตขำวไหมกน

หมอใหรำห รำหจงโกรธมำก เมอทง ๓ คนตำยไป กไปเกดเปนพระอำทตย พระจนทร และพระรำห

ดวยแรงอำฆำต พระรำหจงตองเขำไปบงแสงพระอำทตย และพระจนทร ทกครงทโคจรมำพบกนบน

ทองฟำ บำงเรองกเลำวำ พระอำทตย และพระจนทร ซงเปนพนองกน มบำวชอวำ รำห วนหนงไป

ท ำบญทวด รำหลมน ำชอนตกแกงไปดวย ตองกลบไปเอำทบำน เมอรำหเอำชอนมำแลว สองพนองได

ใชชอนตหวรำหตอหนำผคน รำหอบอำย และแคนใจมำก จงอธษฐำนวำ ชำตหนำขอใหไดพบกนอก

ถงแมพระอำทตย และพระจนทร จะมบญวำสนำเพยงใด กจะพยำยำมท ำใหมวหมอง เปนทขำยหนำแก

คนทงหลำยใหได พระรำหจงคอยทอยเสมอ เมอสบโอกำสกจะแกแคน ท ำใหพระอำทตย และ

พระจนทรมวหมอง

โลกทศนทางภาษาไทยในนทานพนบาน

“นทำน” ในพจนำนกรมฉบบรำชบณฑตยสถำน พ.ศ.2542 (2546, หนำ 588) อธบำย

ควำมหมำยไววำ “นทำน คอ เรองทเลำกนมำ เชน นทำนชำดก และนทำนอสป เปนตน”

กงแกว อตถำกร (2519, หนำ 12) อธบำยวำ นทำน หมำยถง เรองเลำสบตอกนมำเปน

มรดกทำงวฒนธรรม สวนใหญถำยทอดดวยวธมขปำฐะ แตกมอยสวนมำกทบนทกเปนลำยลกษณ

อกษรไว และนอกจำกนยงอธบำยวำนทำนเปนเรองเลำทวไป มไดจงใจแสดงประวตควำมเปนมำ

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 67 | ห น า

จดใหญเลำเพอควำมสนกสนำน บำงครงกจะแทรกคตเพอสอนใจไปดวย นทำนมใชเรองเฉพำะเดก

นทำนส ำหรบผใหญกมจ ำนวนมำก และเหมำะส ำหรบผใหญเทำนน

สมำมำลย พงษไพบลย (2542, หนำ 7) กลำววำ นทำนเปนค ำศพทภำษำบำล หมำยถง ค ำ

เลำเรอง ไมวำเปนเรองประเภทใด แตอยทลกษณะกำรเลำทเปนกนเอง แมจะเปนขอเขยนกมลกษณะ

คลำยกบกำรเลำทเปนวำจำ โดยใชภำษำพดหรอภำษำปำกในกำรเลำ

กลำวโดยสรป นทำน คอ เรองเลำทมนษยผกเรองขนดวยภมปญญำ โดยสวนใหญจะถำยทอด

ดวยวธมขปำฐะ เนอเรองมหลำกหลำยและใชเลำเพอจดประสงคตำงๆกน ตำมโอกำสและ

สภำพแวดลอมของแตละทองถน ค ำทใชเรยกนทำนมตำง ๆ กนไป เชน นทำนชำวบำน นทำนพนบำน

นทำนพนเมอง วรรณกรรมมขปำฐะ เปนตน ในทนจะใชวำนทำนพนบำน

ลกษณะของนทานพนบาน

นทำนพนบำนมลกษณะเฉพำะทเหนเดนชด คอ เปนเรองเลำทมกำรด ำเนนเรอง

อยำงงำย ๆ โครงเรองไมซบซอน วธกำรทเลำกเปนไปอยำงงำย ๆ ตรงไปตรงมำ มกจะเรมเรองโดยกำร

กลำวถงตวละครส ำคญของเรอง ซงอำจจะเปนรนพอ - แมของพระเอกหรอนำงเอก แลวด ำเนนเรอง

ไปตำมเวลำปฏทน ตวละครเอกพบอปสรรคปญหำ แลวกฟนฝำอปสรรคหรอแกปญหำลลวงไปจนจบ

เรอง ซงมกจะจบแบบมควำมสข หรอสขนำฏกรรม ถำเปนนทำนคต กมกจะจบลงวำ “นทำนเรองน

สอนใหรวำ…..” ถำเปนนทำนชำดกกจะบอกวำตวละครส ำคญของเรองในชำตตอไป ไปเกดเปนใครบำง

ถำเปนนทำนปรศนำกจะจบลงดวยประโยค ค ำถำม ลกษณะของนทำนพนบำน กหลำบ มลลกะมำส

(2518, หนำ 99-100) ไดสรปไวดงน

- เปนเรองเลำดวยถอยค ำธรรมดำ เปนภำษำรอยแกวไมใชรอยกรอง

- เลำกนดวยปำกสบทอดกนมำเปนเวลำชำนำน และเมอกำรเขยนเจรญขน กอำจม

กำรเขยนขนตำมเคำเดมทเคยเลำดวยปำก

- ไมปรำกฏวำผเลำดงเดมเปนใคร อำงแตวำเปนของเกำฟงมำจำกผ เลำ ซงเปนบคคล

ส ำคญยงในอดตอกตอหนง ผดกบนยำยสมยใหมททรำบตวผแตง แมนทำนทปรำกฏชอ ผแตงเชน

นทำนของกรมม กอำงวำเลำตำมเคำนทำนทมมำแตเดมไมใชตนแตงขนเอง

เจอ สตะเวทน (2517, หนำ 16) ใหค ำอธบำยลกษณะส ำคญของนทำนพนเมอง

ไวดงน

- ตองเปนเรองเกำ

- ตองเลำกนดวยภำษำรอยแกว

- ตองเลำกนดวยปำกมำกอน

- ตองแสดงควำมคด ควำมเชอของชำวบำน

- เรองจรงทมคตนบอนโลมเปนนทำนไดเชน มะกะโท ชำวบำนบำงระจน เปนตน

โดยนยดงกลำวจะเหนไดวำลกษณะทส ำคญทสดของนทำนพนบำนคอเปนเรองเลำ

ทสบทอดกนมำดวยปำกและไมทรำบวำผใดแตง

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 68 | ห น า

ความส าคญของนทานพนบาน

นทำนพนบำนมบทบำทส ำคญตอกำรถำยทอดกำรเรยนร เสรมสรำงบคลกภำพ มพลง

โนมนำวควำมคด ทศนคต และพฤตกรรมของแตละบคคล รวมทงมควำมส ำคญตอชวตมนษยและ

สงคมในหลำยดำน กลำวโดยสรปไดดงน (ประยร ทรงศลป, 2542, หนำ 6)

๑. นทำนพนบำนเปนเครองชวยใหมนษยเขำใจสภำพของมนษยโดยทวไปไดดยงขน

เพรำะในนทำนพนบำนเปนทประมวลแหงควำมรสกนกคด ควำมเชอ ควำมนยม ควำมกลว ควำม

บนเทงใจ ระเบยบแบบแผน และอน ๆ

๒. นทำนพนบำนเปนเสมอนกรอบลอมชวตใหอยในขอบเขตทมนษยในสงคมนน ๆ นยม

วำดหรอถกตอง แมกฎหมำยบำนเมองกยงไมสำมำรถบงคบจตใจของมนษยไดเทำ เพรำะมนษย ไดฟง

ไดซมซบสงสมกำรอบรมนน ๆ ไวในวถชวตตงแตเดก

๓. นทำนพนบำนท ำใหมนษยรจกสภำพชวตทองถนโดยพจำรณำตำมหลกทวำ

คตชำวบำนเปนพนฐำนชวตของคนชำตหนง ๆ หรอชนกลมนน ๆ นทำนพนบำนเปนมรดกของชำตใน

ฐำนะเปนวฒนธรรมประจ ำชำตเปนเรองรำวเกยวกบชวตมนษยแตละชำตแตละภำษำ มกำรจดจ ำและ

ถอปฏบตกนตอ ๆ มำ

๔. นทำนพนบำนเปนทงศลปและศำสตร เปนตนเคำแหงศำสตรตำงๆและชวยให

กำรศกษำในสำขำวชำอนกวำงขวำงยงขน

๕. นทำนพนบำนท ำใหเกดควำมภำคภมใจในทองถนของตน ชวยใหคนแลเหนสภำพ

ของตนวำคลำยคลงกบคนอนๆ ควำมคดเชนนกอใหเกดควำมเปนกลมไมเกดกำรแบงแยก

๖. นทำนพนบำนเปนเครองบนเทงใจยำมวำงของมนษย

ประเภทของนทานพนบาน

1. ประเภทเทพนยำยหรอปรมปรำ (Fairy tale) เปนเรองเกยวกบเทวดำ นำงฟำ

เรองมหศจรรยเหนอธรรมชำต เปนควำมฝนและจนตนำกำรของผแตง เรยกหลำยอยำงเชน นทำน

มหศจรรย นทำน บรรพบรษ เรองรำวมกเกยวของกบรำชส ำนก เจำหญง เจำชำย มแมมด มยกษ

สตวประหลำด ตวละครทดจะเปนฝำยชนะ เชน เรองพระอภยมณ คำว สงขทอง พระสธนมโนหรำ ฯลฯ

2. ประเภทชวตจรง (Novella) เปนเรองทด ำเนนอยในโลกของควำมจรง มกำรบง

สถำนทและตวละครชดเจน อำจมปำฏหำรยอทธฤทธแตเปนไปในลกษณะทเปนไปได โดยใชสถำนท

เวลำ ตวละครทมำ จำกควำมจรง เชน ขนชำงขนแผน พระอภยมณ (บำงสวนทมำจำกชวตจรงของ

ผแตง) พระลอ พระรถเมร พระรวง ไกรทอง เปนตน

3. ประเภทวรบรษ (Hero tale) เปนเรองทมหลำยตอนขนำดยำว อำจคลำยชวตจรง

หรอจนตนำกำร เปนเรองเลำทกลำวถงวรบรษทตองผจญภยทมลกษณะเหนอมนษย เชน เรอง เฮอรคว

ลส เซซอ สและเพอรซอสของกรก เปนตน

4. ประเภทนทำนประจ ำถน (legend) มกเปนเรองแปลกพสดำรซงเชอวำ เคยเกดขน

จรง ณ สถำนทใดสถำนทหนง บงบอกสถำนทและตวละครชดเจน อำจมำจำกประวตศำสตร อำจ

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 69 | ห น า

เปนไปไดทงมนษย สตว เทวดำ ผ เชน เรอง พระยำพำน พระรวง เจำแมสรอยดอกหมำก ตำมองลำย

ทำวปำจตกบนำงอรพม เปนตน

5. ประเภทเลำอธบำยเหต (Explanatory tale) เปนเรองอธบำยก ำเนด ควำมเปนมำของ

สงทเกดขนในธรรมชำต ก ำเนดของสตววำเหตใดจงมรปรำงลกษณะ ตำง ๆ ก ำเนดของพช มนษย

ดวงดำวตำง ๆ เปน ตน เชน ท ำไมจระเขจงไมมลน ก ำเนด ดำวลกไก ก ำเนดจนทรครำส เปนตน

6. ประเภทเทพปกรณมหรอเทวปกรณ (Myth) เปนเรองอธบำยถงก ำเนดของจกรวำล

มนษย สตว ปรำกฏกำรณทำงธรรมชำต เชน ลม ฝน กลำงวน กลำงคน ฟำรอง ฟำผำ แสดงถง

ควำมเชอทำงศำสนำ ม เรองของเทพทเรำรจกกนด เชน เมขลำ รำมสร เปนตน

7. ประเภทสตว (Animal tale) เปนเรองทมสตวเปนตวเอก โดยจะแสดงให เหน

ควำมฉลำดและควำมโงเขลำของสตว โดยเจตนำจะมงสอนจรยธรรมหรอคตธรรม ซงจดเปนเรอง

ประเภทใหคตสอนใจ เชน นทำนอสป และปญจะตนตระ

8. ประเภทมขตลก (Merry tale) เปนเรองขนำดสนอำจเปนเรองเกยวกบมนษย หรอ

สตว จดส ำคญของเรองอยทควำมไมนำเปนไปได ซงเกยวของกบควำมโง ควำมฉลำด กำรใชกลลวง

กำรแขงขน กำร ปลอมแปลง ควำมเกยจครำน เรองเพศ กำรโม คนหหนวก นกบวช พระกบช ลกเขย

กบแมยำย ศรธนญชย กระตำยกบเตำ เปนตน

9. ประเภทศำสนำ (Religious tale) เปนเรองเกยวกบศำสนำ เชน เรองเลำเกยวกบพระ

เยซ นกบญ พระพทธเจำ พระสำวก ซงไมมในพระไตรปฎกอยหลำยเรอง ซงทรรศนะของผเลำมกถอวำ

เปนเรองจรง

10. ประเภทเรองผ เปนเรองเกยวกบผตำง ๆ ซงไมปรำกฏชดวำมำจำกไหน เกด

อยำงไร เชน ผบำบองและผปกกะโหลงของไทยภำคเหนอ หรอผทเปนคนตำยแลวมำหลอกดวยรปรำง

วธกำรตำง ๆ มผกอง กอย ฯลฯ

11. ประเภทเขำแบบ (Formula tale) เปนเรองทมโครงเรองส ำคญเลำเพอควำม

สนกสนำนของผเลำ และผฟงอำจมกำรเลนเกม แบงเปนนทำนลกโซ เชนเรองตำกบยำยปลกถวปลกงำ

ใหหลำนเฝำ นทำน หลอกผฟง นทำนไมรจบ เชนเกยวกำรนบจะเลำเรอยไปแตเปลยนตวเลข

บทบาทของนทานพนบาน

รองศำสตรำจำรยวเชยร เกษประทม (ม.ป.ป. : 10) กลำวถงบทบำทของนทำนพนบำน

ไววำ นทำนพนบำนนอกจำกสมพนธกบสงคมในดำนของกจกรรมกำรเลำ ซงขนอยกบโอกำสทม

กำรเลำนทำน อำชพของผเลำ และเพศของผเลำทวำ ผหญงหรอผชำยใครสำมำรถเลำนทำนไดมำกกวำ

กน นทำนพนบำนยงมบทบำทตำง ๆ ตอคนในสงคมดวย กลำวคอ

๑. ใหควำมเพลดเพลน

กำรใหควำมเพลดเพลน เปนบทบำททเดนชดของนทำนพนบำน ซงใหควำม

เพลดเพลนสนกสนำนทงแกผเลำ และผฟงนทำน

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 70 | ห น า

2. ชวยกระชบควำมสมพนธ

บทบำททำงดำนนทงควำมสมพนธภำยในครอบครว ระหวำงเดกกบผใหญ

และควำมสมพนธในหมมตรสหำย หรอคนทท ำงำนรวมกนกำรไดฟงนทำนนอกจำกชวยใหกำรท ำงำน

เปนไปอยำงสนกสนำนแลวยงชวยใหเกดควำมสนทสนม ควำมเปนกนเองอกดวย

3. ใหกำรศกษำและเสรมสรำงจนตนำกำร

เดกทไดฟงนทำนนอกจำกมโอกำสไดเรยนรลกษณะมนษยจำกตวละครในเรอง

อกทงกำรไดเรยนรเกยวกบอปสรรคตำง ๆ และกำรเอำชนะอปสรรคของตวละคร ชวยใหไดเรยนรเรอง

ของชวตมำกขน สำมำรถจะอดทนและพยำยำมหำทำงเอำชนะเมอตองเผชญอปสรรคในชวตจรง

นอกจำกนนทำนทมเรองของนำงฟำ แมมด อทธปำฏหำรย สงมหศจรรยตำง ๆ มคณคำในกำร

เสรมสรำงจนตนำกำรของเดก กอใหเกดควำมคดสรำงสรรค

4. ปลกฝงจรยธรรมและรกษำบรรทดฐำนของสงคม

นทำนบำงเรองหรอบำงประเภท เชน นทำนอสป ซงมตวเอก ของเรองเปน

สตวประเภทตำง ๆ มคณคำในฐำนะใหแนวคดทำงจรยธรรมอยำงดยง เชน สอนใหรจกขยนหมนเพยร

ใชเวลำวำงใหเปนประโยชน สอนไมใหดถกผทดอยกวำตน สอนใหรจกเกบสะสม สอนไมใหเปนคนโลภ

เปนตน นทำนมหศจรรย และนทำนมขตลกบำงเรองแฝงควำมคดดำนจรยธรรมไวเชนกน เชน เรองส

โนไวท เรองซนเดอเรลลำใหขอคดวำ ควำมดยอมชนะควำมชว นทำนมขตลกทลอเลยนพระและกษตรย

แฝงขอคดไววำ พระและกษตรยทดทสงคมตองกำรจะตองไมใชแบบทปรำกฏในนทำน

5. ชวยสะทอนใหเหนถงสภำพของสงคมในอดต

นทำนชวยสะทอนใหเหนสภำพของสงคมในอดตในหลำย ๆ ดำน นทำน

บำงเรองสะทอนใหเหนถงลกษณะของสงคม วถชวตของคนในสงคม ตลอดจนประเพณคำนยม ควำม

เชอ กำรศกษำนทำนพนบำนชวยใหเกดควำมเขำใจสภำพวถชวตของประชำชนในทองถนตำง ๆ ได

ตวอยางนทานพนบานในภาคเหนอ กลาง และตะวนออก

ภาคเหนอ

นทำนพนบำน เรอง พระรวง

พระรวง เปนนำมสำมญทใชเรยกกษตรยผครองแควนสโขทยและยงเปนชอ

วรบรษในนทำนประจ ำถนของชำวบำนแถบจงหวดสโขทย ก ำแพงเพชร พษณโลก อตรดตถและตำก

เรองพระรวงมทงทเปนมขปำฐะและลำยลกษณ เรองเลำแบบลำยลกษณบนทกไวในพงศำวดำรฉบบ

ตำงๆ ไดแก พงศำวดำรเหนอ จลยทธกำรวงศฉบบควำมเรยงภำษำไทย ประชมพงศำวดำรภำคท ๖๖

ประชมพงศำวดำรภำคท ๑ หนงสอค ำใหกำรชำวกรงเกำ รำชพงษำวดำรกมพชำ พงศำวดำรเมอง

เชยงใหมฉบบใบลำนยำวเลขท ๑ ณ พงศำวดำรโยนกและชนกำลมำลปกรณ เรองพระรวงทเปน

มขปำฐะ เปนต ำนำนประจ ำถน แบงเปน ๒ แบบ

แบบท ๑ คอ เรองพระรวงลกนำค เนนทก ำเนดพระรวงและกำรขนครองเมอง

มล ำดบโครงเรองดงน เจำเมองไดเสพสงวำสกบนำงนำค---นำงนำคละทงลกไว---มชำวบำนไปพบ

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 71 | ห น า

เดกและเกบมำเลยง---พระรวงเตบโตขนมโอกำสไดแสดงอทธฤทธ เปนเหตใหไดพบพอซงเปนเจำ

เมอง---พระรวงไดเปนเจำเมอง

แบบท ๒ ไมไดเนนชำตก ำเนดแตเนนใหเหนอทธฤทธของพระรวงวำเปนทมำ

ของสตว สงของ และภมนำมสถำนทตำงๆ เชน ปลำพระรวง ถนนพระรวง ไมเชดกนพระรวง ขำวตอก

พระรวง เปนตน

เรองพระรวงตำมทปรำกฏในพงศำวดำรแตกเปนหลำยส ำนวน แตสวนใหญม

โครงเรองและอนภำคเหตกำรณบำงอยำงคลำยกน แบงเปน ๓ แบบ ตำมก ำเนดของพระรวง ดงน

๑. พระรวงเปนกษตรยครองเมองสโขทย มแมเปนคนพนเมองเดม มพอเปน

กษตรยหรอคนตำงถน (โครงเรองเหมอน มขปำฐะแบบท ๑)

๒. พระรวงเปนเชอสำยกษตรยขอม ตอมำไดเปนใหญในหมไทยเม องใต

(โครงเรองเหมอนมขปำฐะแบบท ๑)

๓. พระรวงเปนชำวละโวทแขงขอกบขอมซงเปนชนชนปกครอง ภำยหลงไดเปน

กษตรยเมองสโขทย มโครงเรอง ดงน พระรวงเปนคนสงสวยน ำใหขอม---พระรวงใชวำจำสทธ

แกปญหำกำรสงสวยน ำ---กษตรยขอมตองกำรฆำพระรวงผมอทธฤทธ---พระรวงจงหนไปบวช---

พระรวงใชวำจำสทธก ำจดทหำรขอม---พระรวงไดเปนเจำเมอง ซงมควำมดงตอไปน

ยอนกลบไปในอดตกำลนำนนบพนปเศษลวงมำแลว ณ กรงอนทปด อนมพระ

เจำอทยรำช เปนผปกครอง พระองคมพระมเหส ซงเปนเชอสำยของพวกนำค จงมนำมเรยกกนวำ

พระนำงนำค วนหนงเมอพระเจำอทยรำชพำพระมเหส ซงก ำลงมพระครรภแกใกลคลอดเสดจประพำส

ณ หำดทรำย เมองอมรำพรณบรณ พระมเหสกประสตโอรสออกมำเปนฟองไข พระเจำอทยรำชไม

ทรำบชำตก ำเนดเดมของพระมเหส เกรงวำไขฟองนอำจจะเปนเสนยดจญไร และท ำใหเกดควำม

อปมงคลแกบำนเมอง จงใหน ำไปทง กอนทจะตำมเสดจพระสวำมกลบกรงอนทปด โดยพระนำงนำคสง

ใหคนสนทน ำฟองไขไปฝงทรำยไว ไมใหท ำลำยเดดขำด ขณะท กรงละโว ซงในเวลำนนไมมเจำเมอง

ครอบครอง นำยคงเครำ ซงเปนนำยกองสงน ำ ท ำหนำทรกษำกำรแทนอย ขณะนนเมองละโวอยใน

ควำมปกครองของพวกขอม ตองสงสวยเปนน ำศกดสทธจำกทะเลชบศร เปนประจ ำทก 3 ป ขำกลบท

คมไพรพลขนน ำไปถวำยพระเจำปทมสรยวงศ หรอ พระเจำสรยวรมนท 2 ณ เมองขอม

ขณะขบวนเกวยนของนำยคงเครำผำนเมองอมรำพรณบรณ กไปพบไข 1 ฟอง

มขนำดใหญกวำไขทวไป ผดขนมำบนหำดทรำย นำยคงเครำจงเกบเอำไปยงเมองละโวดวย แลวหำแม

ไกใหมำชวยฟกตวละหนงเดอน พอครบสบเดอนไขนนกแตกออก ภำยในมเดกผชำยหนำตำนำรกนำ

เอนด นำยคงเครำจงใหชอวำ รวง และเลยงไวเปนบตรบญธรรม นบแตนนมำ

เมอโตขนอำยได 11 ป รวงจงรวำตวเองมวำจำสทธ ดวยเหตทวนหนงไดไป

พำยเรอเลนในทงพรหมมำศ (บำงต ำรำวำพำยเลนในทะเลชบศร) พำยเรอตำมน ำไปไดสกพก กคดจะ

กลบแตตองพำยทวนน ำ รสกเหนดเหนอยจงพดเปรยๆ ออกมำวำ “ท ำไมน ำไมไหลกลบไปทำงเรอนเรำ

บำง” ทนใดนน น ำในทงพรหมมำศกเปลยนทศไหลพำเรอกลบอยำงทตนพด รวงไดเกบเรองนไวเปน

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 72 | ห น า

ควำมลบไมยอมบอกใหใครทรำบ ตอมำไมนำน นำยคงเครำถงแกกรรม บรรดำไพรพลทงปวงจงยกให

นำยรวงเปนนำยกองสงน ำแทน ครนครบก ำหนด นกคมขำหลวงจำกเมองขอมไดคมกองเกวยน

50 เลม พรอมไพรพล 1,000 คน มำบรรทกน ำศกดสทธจำกทะเลชบศร เพอน ำไปประกอบพธ

เมอมำถงเมองละโวไดทรำบขำวนำยคงเครำเสยชวตแลว จงใหคนไปตำมนำยรวงซงท ำหนำทแทนมำ

พบนำยรวงจงบอกกบนกคมวำทำนเอำโองเอำไหทท ำดวยดนมำใสน ำอยำงนหนกเปลำๆ จงชวยกนสำน

ชะลอมใสน ำไปเถด เรำจะสงน ำมใหไหลออกมำเอง

นกคมเหนนำยรวงรบรองแขงขนวำสำมำรถท ำได กสงไพรพลใหชวยกนสำน

ชะลอมใสเกวยนเลมละ 25 ใบ ซงเมอน ำชะลอมทกใบไปตกน ำตงบนเกวยน ปรำกฏวำไมมน ำไหลรว

ออกมำเลยแมแตใบเดยว นกคมรสกเกรงอ ำนำจวำจำสทธของนำยรวง จงรบน ำขบวนเกวยนเดนทำง

กลบเมองขอม ระหวำงทำงถงดำนแหงหนงนกคมเกดแคลงใจวำถกนำยรวงหลอกใหขนชะลอมเปลำไป

เมองตนเอง จงเปดชะลอมด กเหนน ำยงอยเตมเหมอนเดม ไมรวออกเลย นกคมจงยกยองนำยรวงวำ

เกงกลำสำมำรถนก และใหจำรกเรองรำวไวเปนส ำคญ ณ ทแหงนน ตอมำเรยกกนวำ ดำนพระจำรก

ครนเดนทำงตอมำจนถงเมองตกโช ชำวเมองพอทรำบขำวกเลำลอเรองท

นกคมน ำชะลอมใสน ำบรรทกมำ เจำเมองขอมทรำบจงเรยกไปสอบถำม นกคมกเลำเรองรำวทงหมด

ใหฟงอยำงละเอยด พรอมทงยกชะลอมใบทยงมน ำขงอยเทลงในพะเนยงใหเหนเปนทประจกษแกเจำ

เมองและเหลำขำรำชบรพำรโดยทวหนำกน เจำเมองขอมตกพระทยตรสวำ บดนผมบญมำเกด ณ เมอง

ละโวแลว กำลภำยหนำจะเปนอนตรำยแกเรำ อยำกระนนเลย เรำควรจะรบยกกองทพไปจบตวนำยรวง

มำสงหำรเสยดกวำ วำแลวกสงกองทหำรจ ำนวนหนงเดนทำงมำยงกรงละโว เพอจบตวนำยรวง

ไปส ำเรจโทษทนท

นำยรวงครนรขำววำทหำรขอมยกกองทพมำจบตว กหนออกจำกเมองละโวขน

ไปทำงเหนอและไดหลบอยรมวดแหงหนง ณ บำนบำงคลำน เขตเมองพจตร ไดรบควำมอดอยำกถงกบ

ตองขออำหำรชำวบำนกน ผทมจตเมตตำไดน ำขำวและปลำหมอตวหนงมำให นำยรวงกนเนอปลำทง

สองขำงหมดแลวกโยนกำงลงไปในสระ และสงวำ “เจำจงมชวตขนมำเถด” พลนปลำซงไมมเนอ มแต

กำง กกลบมชวตขนมำแหวกวำยอยในน ำ ซงปลำชนดน ปจจบนชำวบำนเรยกวำ ปลำกำง ตอมำนำย

รวงจงเดนทำงไปไปจนถงเขตแขวงเมองเชลยง นำยรวงจงหยดพกและรสกปวดทองถำย จงนงถำยท

ขำงปำ เสรจแลวไดหกกงไมแหงมำช ำระและโยนทง พรอมกบสงวำ “จงงอกขนมำเถด” พลนไมนนก

งอกขนมำเปนตนใหม และมกลนเหมอนอำจม ชำวบำนเรยกไมชนดนวำ ไมช ำระพระรวง

นำยรวงพเนจรหลบหนพวกทหำรขอมอยเปนเวลำหลำยป จนเมออำยครบบวช

จงอปสมบทเปนพระภกษอยทวดแหงหนงในเมองสโขทย ชำวบำนจงเรยกทำนวำ พระรวง นบแตนนมำ

วนหนงนำยทหำรขอมซงทรำบขำวไดตดตำมมำ ครนถงวดทพระรวงจ ำพรรษำอยไดใชฤทธด ำดนลอด

ก ำแพงวดเขำไป เหนพระรวงก ำลงกวำดลำนวดอย แตไมรจกจงถำมวำ “พระรวงทมำจำกเมองละโวอย

ทไหน” พระรวงจงสอบถำมจนรวำเปนนำยทหำรขอมทตำมมำจบตนจงบอกวำ “เจำจงอยทนแหละ

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 73 | ห น า

อยำไปไหนเลย ฉนจะไปตำมพระรวงให” ดวยฤทธวำจำสทธของพระรวง รำงของขอมด ำดนผนนกแขง

กลำยเปนหนตดคำแผนดนอยตรงนนทนท !!

ตอมำเมอเจำเมองสโขทยสวรรคต และชำวเมองรวำพระรวงเปนผมบญ จง

พรอมใจกนขอใหพระรวงลำสกขำบทแลวอญเชญขนเปนเจำเมองพระนำมวำ พระเจำศรจนทรำธบด

และนบตงแตพระรวงขนครองรำชสมบต กรงสโขทย กเจรญรงเรอง นบแตนนมำนบพนป จนถงกำลลม

สลำย ต ำนำนเกยวกบขอมด ำดนหรอวำจำสทธพระรวงนนมแตกตำงกนไปหลำยนย บำงต ำนำนบอกวำ

ขอมด ำดนนนไดอำสำเจำเมองขอมมำตำมจบพระรวงตำมล ำพงตงแตแรก ไมใชทหำรขอมยกมำเปน

กองทพอยำงทกลำวไวในตอนตน และมผสนนษฐำนวำนำยรวงคงจะใชชนส ำหรบยำเรอ ฉำบหรอทำ

ชะลอมเอำไวน ำจงไมไหลออกมำ อนเปนภมปญญำชำวบำนนนเอง

นทำนพนบำน เรอง พระรวง จ ำลองลกษณะของวรบรษแบบชำวบำนไทยทม

ทงควำมเปนมนษยปถชนและทงควำมเปนผมอภนหำร สวนพระรวงในพงศำวดำรแสดงรองรอยทมำ

และควำมสมพนธของกลมชนชนปกครองในดนแดนแถบนในยคกอนสมยอำณำจกรสโขทย พระรวงม

ฐำนอ ำนำจอยทำงเมองใตเปนเครอญำตกบขอม เมองนครศรธรรมรำชและอยธยำซงเปนคนละกลมกบ

ไทยลำนนำ นอกจำกนนทำนทเลำวำพระรวงเปนชำวละโว ปลดแอกจำกขอมยงเปนทมำของ "บทละคร

เรองพระรวง" พระรำชนพนธในพระบำทสมเดจพระมงกฎเกลำเจำอยหว และละครรองเรอง "อำนภำพ

พอขนรำมค ำแหง" ของหลวงวจตรวำทกำร

ภาคกลาง นทำนพนบำน เรอง ปลำบทอง

เปนนทำนพนบำน ทนยมเลำกนอยำงแพรหลำย ปรำกฏทงรปแบบทเปน

มขปำฐะและวรรณกรรมลำยลกษณทมกำรบนทกในรปแบบรอยแกวและรอยกรอง เปนเรองของควำม

อจฉำรษยำอำฆำตระหวำงเมยหลวงเมยนอย เมยหลวงตำยไปเกดเปนปลำบทอง และตอมำเกดเปนตน

โพธเงนโพธทอง นำงเออยผเปนนำงเอกถกแมเลยงกลนแกลงอยำงไมเปนธรรมจนตกทกขไดยำก แต

เมอกษตรยประพำสปำ นำงเออยเปนผถอนตนโพธเงนโพธทองได จงไดเปนมเหสของกษตย แตตอมำก

หลงกลแมเลยงจนตำยไปและเกดเปนนกแขกเตำ จนฤำษตองมำชวยชบชวตคนมำ ตอนทำยเรอง

สะทอนใหเหนวำคนดยอมตกน ำไมไหลตกไฟไมไหม ท ำดไดด ท ำชวไดชว ดงควำมทไดจำกบทโทรทศน

ดงรำยละเอยดตอไปน

ชำยผหนงชอ นำยทอง เปนชำวบำนเมองพำรำณส นำยทองมภรรยำ ๒ คนชอ

ชนษฐำและชนษฐ ขนษฐำเปนผทมจตใจเมตตำ โอบออม ไมฆำสตวตดชวต ขนษฐำม ลกสำวทสวย

นำรก ๑ คนชอ เออย ซงเปนเดกสำวทมจตใจดงำม

ขนษฐ ภรรยำอกคนหนงของนำยทอง เปนผทมจตใจหยำบกระดำง อจฉำ

รษยำขนษฐำและเออยอยตลอดเวลำ ขนษฐมลกสำววยไลเลยกบเออย ๒ คน ชอ อำยกบอ ซงอปนสย

และจตใจเชนเดยวกบผเปนแม ขนษฐและลกสำวทงสองมกหำโอกำสกลนแกลง รงแกขนษฐำและเออย

โดยหวงก ำจดใหพนไปจำกบำน

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 74 | ห น า

วนหนงนำยทองออกไปจบปลำตงแตเชำจนเทยงไดปลำบมำหนงตว จงน ำมำ

บำน ใหขนษฐำท ำตมย ำปลำบ ขนษฐำพยำยำมขอชวตปลำบไวแตไมส ำเรจ จงท ำทวำจะฆำ ปลำบแลว

แกลงปลอยใหหนลงน ำไป นำยทองและขนษฐโกรธจดจบขนษฐำลงเรอบงคบให ออกไปจบปลำกลบมำ

ท ำอำหำร แตขนษฐำไมสำมำรถจบปลำได ซ ำยงประสบอบตเหต จนตกจำกเรอจมน ำเสยชวตไป ขนษฐ

อยบนบำนเหนขนษฐำตกน ำกดใจ และไมไดชวยเหลอ แตอยำงใด เออยกลบมำบำนในตอนเยนและ

ทรำบวำแมตกน ำหำยไปกรองใหเศรำโศกเสยใจ

ดวยผลแหงกรรมดทขนษฐำกระท ำไว เทวดำจงยอมใหขนษฐำซงเปนนำงฟำอย

บน สวรรคกลบลงมำอยใกลๆ เออยในรำงของปลำบทอง เมอเออยรวำแมกลบมำเกดเปนปลำ บทอง

อยททำน ำกดใจ ทกวนเออยจะมำพดคย และน ำอำหำรมำใหแมปลำบทอง ขนษฐและ ลกๆ สงสยทเหน

เออยมควำมสข จงสะกดรอยตำมเออยจนรเรองปลำบทอง และวำงแผนฆำแมปลำบทองไดส ำเรจแม

เปดเกบเกลดปลำบทองไดและน ำมำใหเออย ขณะเดยวกนขนษฐำกออนวอน เทวดำขอลงมำอยกบลก

อก เออยน ำเกลดปลำไปฝงไวในดน เทวดำสงสำรขนษฐำจงแปลงรำง ใหกลำยเปนตนมะเขอ ตอมำข

นษฐสงสยวำตนมะเขอทมผลหวำนอรอยคอขนษฐำกลบมำเกด จงท ำลำยตนมะเขอทงไปบงเอญอท ำ

ลกมะเขอหลนลงไปใตถนบำน ปนำซงเปนเพอนของเออยเกบได จงน ำไป ใหแมเปด เออยไดรบลก

มะเขอจำกแมเปดกแอบไปฝงทชำยปำ เทวดำยอมใหขนษฐำลงมำ อยกบลกอกครงเปนตนโพธเงนโพธ

ทอง ซงเมอตองลมกจะบงเกดเสยงไพเรำะดงกรงกรง เออย กมโอกำสมำหำแมทเปนตนโพธเงนโพธ

ทองไดทกวนโดยสำมแมลกไมสงสย

วนหนงพระเจำพรหมทตผครองกรงพำรำณสเสดจประพำสยำนหวเมอง เพอ

เยยมเยยนรำษฎร เมอมำถงชำยปำ ทรงสดบเสยงกรงกรงทไพเรำะ จงทรงมำออกตำมหำทมำของเสยง

จนพบตนโพธเงนโพธทองและเออย เออยตกใจวงหนไปกอน พระเจำพรหมทตมพระรำชประสงคจะน ำ

ตนโพธไปปลกในวง แตกไมสำมำรถน ำไปได จงทรงประกำศวำผทเคลอนยำยตนไมไดจะไดรบรำงวล

อยำงงำม วนรงขนมคนมำแสดงตวเปนเจำของของตนโพธหลำยรำย หนงในนนคอขนษฐและลกสำวทง

สอง ซงไมสำมำรถท ำได เออยเหนควำมมงมนของพระเจำพรหมทต และคดวำแมจะมควำมสขหำกได

เขำไปอยในวง จงขอใหแมยอมเขำไปอยในวง แลวตนจะเขำไปท ำงำนรบใชในวงเพอดแลตนโพธจงยอม

ขยบเขยอน พระเจำพรหมทตดพระทยและประกำศรบเออยเขำวงเปนมเหส ทำมกลำงควำมอจฉำเคยด

แคนของขนษฐ อำยและอทเหนเออยไดดตอหนำตอตำ หลำยเดอนผำนไป ขนษฐ และลกสำว ทนเกบ

ควำมรษยำไวไมได จงออกอบำยไปสงขำวบอกเออยวำพอเจบหนกใหกลบมำเยยม พอทรำบขำวเออยก

รบไปทนท สำมแมลกวำงแผนใหเออยเดนขำมสะพำนไมทวำงหลอกไวจนเออยตกน ำตำย แลวใหอำย

เขำไปในวงแทน

เออยเมอตำยไป เทวดำเหนวำยงไมสนอำยขยจรง แตไมสำมำรถกลบเปน

มนษยไดทนท เออยจงกลำยเปนนกแขกเตำบนกลบเขำวง และตดพอตอวำพระเจำพรหมทต จนพระ

เจำพรหมทตเกดควำมสงสย ขณะเดยวกนกทรงเอนดนกแขกเตำเปนอนมำก จงทรงจบมำเลยงในกรง

และเอำใจใสเปนอยำงด กระทงอำยเกดควำมไมพอใจ และแคลงใจวำนกตวนมอะไรทเกยวพนกบเออย

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 75 | ห น า

กเปนได จงหำทำงก ำจดแตนกแขกเตำกสำมำรถหนไปได เมอหลบหนออกมำจำกวง นกแขกเตำตอง

เผชญกบอนตรำยอกหลำยครง จนกระทงพบฤำษในปำ จงชบชวตใหนกแขกเตำกลบกลำยเปนเออย

ดงเดม และยงไดเสกเดกผชำยคนหนงชอลบ ใหเปนลกของเออยเพอคลำยเหงำ

ผำนไปหลำยป เจำลบเกดควำมสงสยวำพอเปนใคร เออยจงเลำเรองรำวตำงๆ

ใหฟง ท ำใหลบรองขอทจะเขำไปในวงเพอกรำบทลพระเจำพรหมทตใหทรงทรำบควำมจรง เออยไดรอย

พวงมำลยฝำกไปถวำยพระเจำพรหมทตดวย ลบเดนทำงมำถงพระรำชวง กพยำยำมหำทำงจนได

โอกำสเขำเฝำพระเจำพรหมทตและถวำยพวงมำลย พระเจำพรหมทตเหนฝมอรอยมำลยกจดจ ำไดวำ

เปนฝมอของเออย ลบจงกรำบทลเรองรำวของเออยถวำย พระเจำพรหมทตดพระทยทเออยยงมชวตอย

และทรงกรวทขนษฐกบลกสำวทงสองกอกรรมท ำเขญไวกบเออย จงใหคมขงสำมแมลกเพอรอกำร

ประหำร และเสดจไปรบเออยกลบคนสพระรำชวง เมอทรำบวำสำมแมลกจะถกประหำรชวต เออยจง

ขอพระรำชทำนอภยโทษจำกพระเจำพรหมทต ใหลงโทษดวยกำรขบออกนอกวงกลบบำนไป และใหถอ

ศลบ ำเพญควำมดตลอดชวต เออยและตนโพธเงนโพธทองกมชวตทสงบสข นบจำกนนเปนตนมำ

ทมำ : http://www.broadcastthai.com/web/plaboo/plaboo-story.php

ปลำบทอง เปนนทำนทมคตสอนใจในเรองกฎแหงกรรมและใหคนยดมนในกำร

ท ำควำมด จงไดมกำรน ำมำใชเปนหนงสอนทำนส ำหรบเดกและมกำรสรำงเปนบทภำพยนตรและละคร

โทรทศน

ภาคตะวนออก

นทำนพนบำนเรอง ตำมองลำย

เปนเรองรำวรกสำมเสำโศกนำฏกรรมระหวำงชำย ๒ กบหญง ๑ คอ เจำลำย

พระเจำกรงจน และนำงยมโดย ซงชำยทงสองตำงหลงรกหญงสำวคนเดยวกน โดยมปมปญหำทเกดขน

จำกกำรกระท ำของบดำ คอ ตำมองลำย และมำรดำ คอ นำงร ำพง ซงตำงกตกปำกรบค ำชำยหนมทง

สองไววำจะยกลกสำวใหโดยทมไดบอกกลำวใหอกฝำยหนงร และเปนเหตบงเอญทตำงกก ำหนดวน

แตงงำนในวนเดยวกน ควำมยงยำกจงเกดขน กลำวคอ ฝำยบดำแกปญหำดวยกำรฉกลกสำวออกเปน

๒ ซก เพอแบงใหแกชำยหนมทงสอง จงเปนเหตใหนำงเสยชวต หลงจำกเหตกำรณดงกลำวท ำใหสงผล

หรอเปนสำเหตใหตวละครทกตวถงแกชวตเชนกน นทำนเรองนใชอธบำยทมำของกำรเกดภมลกษณ

ตำงๆ เชน เกำะ หำดทรำย คงอำว และภเขำ รวมถงสงตำงๆ ในบรเวณชำยฝงทะเลอำวไทยตอนบน ม

เนอควำมวำ

อดตกำลนำนมำแลว ณ ภำคพนรมชำยทะเลประจวบครขนธ มบำนหลงหนง

ตงอยบนเนนเขำรมหนองน ำบำนอำวนอย ในทองทอ ำเภอเมองประจวบครขนธ จงหวดประจวบครขนธ

(ปจจบนสถำนทตงบำนและหนองน ำยงมปรำกฏอยบนเนนเขำตำมองลำย) เปนทพ ำนกอำศยของ

ครอบครวครอบครวหนง หวหนำครอบครวคอตำมองลำย ซงนยวำมเชอสำยจน เมยของตำมองลำยชอ

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 76 | ห น า

นำงร ำพง บำงวำเปนชำวบำนอำวมะนำว อ ำเภอบำงสะพำน มลกสำวคนหนงชอสำวยมโดย มอำชพท ำ

ประมงและท ำไร

สำวยมโดย เปนคนขยนขนแขง รปรำงหนำตำสะสวยงดงำมยำกทจะหำสำวใด

เปรยบได เปนทเลองลออยในละแวกบำนอำวนอยและบำนใกลเคยง เปนทหมำยปวงของชำยหนมทง

ใกลไกล

ชำวเรอประมงและพอคำวำนชทจบปลำคำขำยผำนไปมำ เมอไดยลโฉมควำม

งำมของสำวยมโดย กตองตำ พงใจ กนแทบทกคน จงเลำลอกนตอ ๆ ไป เลองลอไปจนเปนทรจกกนใน

ทองถนแถบชำยฝงทะเลแถบน

มหมบำนหนงไกลแดนเมองเพชรบร ชำวบำนตงถนฐำนท ำมำหำกนในทดนท

อดมสมบรณรมขนเขำ มเจำบำนปกครองอยกนมำดวยควำมรมเยนเปนสข เจำบำนมลกชำยคนหนงชอ

วำเจำลำย มรปรำงหนำตำหลอเหลำเปนเยยมในถนนน

ครน”เจำลำย” ไดยนกตตศพทเลองลอถงควำมงำมของสำวยมโดย ท ำใหเจำ

ลำยอยำกจะเหนโฉมของสำวยมโดย วำจะมโฉมงำมสมดงค ำเลำลอจรงหรอไม จงปลอมตวเปนชำว

เรอประมงเทยวหำปลำและแวะขนฝงไปคำขำยปลำ ณ หมบำนอำนอยทตำมองลำยอำศยอย

ชำวบำนอำวนอย เมอไดเหนรปรำงหนำตำอนหลอเหลำของเจำลำย กน ำไป

เลำขำนกนจนกระทงรไปถงหยำยร ำพงและสำวยมโดย และอยำกจะเหนเจำลำยวำจะมรปรำงหนำตำ

ตำมค ำเลำลอหรอไม จงออกอบำยใหชำวบำนบอกแกเจำลำยใหน ำปลำมำขำยทบำนของนำง จนได

รจกกน เมอสำวยมโดยและเจำลำยไดพบกน ตำงรสกพอใจซงกนและกน เหมอนรกแรกพบ

นบตงแตนนมำ เจำลำยกหมนไปมำหำสสำวยมโดย อยำงสม ำเสมอ และเมอ

มำครงใดกจะมขำวของมำฝำกยำยร ำพงเสมอ ๆ จนเปนทคนเคย สนทสนมเปนอนด และเปนทโปรด

ปรำณของยำยร ำพงยงนก

สวนตำมองลำยไมใครจะเหนดวยเทำใดนก จงแสดงออกถงควำมรงเกยจเจำ

ลำยอยำงออกหนำออกตำใหกบยำยร ำพงเหนเสมอ ๆ และในชวงนนสองตำยำยโกรธกนและแยกกนอย

คนละบำน สวนสำวยมโดยนนพกอยกบแม ซงอยไมหำงไกลกนมำกนก

ในทสด ทงเจำลำยและสำวยมโดย ตำงกมควำมรกใครตอกนอยำงลกซง

ควำมรกของคนทงสองเรมมอปสรรค เมอกตตศพทควำมงำมของสำวยมโดยแพรสะพดไปเรอย ๆ จน

ไปถงหของวำนชหนงเจำของเรอส ำเภำใหญ ซงเคยน ำส ำเภำมำจอด ณ บำนอำวนอยหลำยครงหลำย

ครำว ชำวบำนรจกนำยส ำเภำชำวจนผนเปนอนดวำชอ “เจำกรงจน”

ค ำเลำลอควำมงำมของสำวยมโดยรถงเจำกรงจน กอยำกจะยลโฉมงำมสำว

ยมโดยเปนอยำงยง จงสอบถำมถงทอยและพงศพนธของนำง เมอทรำบแลว เจำกรงจนไดพยำยำมหำ

วถทำงผกมตรไมตรกบตำมองลำย และน ำของมำขำยทบำน ตำมองลำย

เมอเจำกรงจนไดยลโฉมสำวยมโดยเขำ กหลงใหลในควำมงำมของนำงกผกมด

รดตรงใจเจำกรงจน ยงนก โดยทเจำกรงจนไมใสใจยำยร ำพงนก

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 77 | ห น า

ตงแตนนมำ เจำกรงจนกพยำยำมแวะเวยนมำเยยมเยอน และแสดงไมตรอนด

กบตำมองลำยอยเสมอ มำครงใดกจะมแกวแหวนเงนทองมำฝำกตำมองลำยเสมอ ๆ แตมไดมโอกำส

ตดตอกบยำยร ำพงเลย

เมอถงครำวจะเกดเหตใหญ ฝำยเจำลำย สงผใหญมำสขอสำวยมโดยตอยำย

ร ำพง ซงมควำมพอใจเจำลำยอยเปนทนเดมอยแลว กตกปำกรบค ำยกสำวยมโดยใหแกเจำลำย และรบ

สนสอดทองหมนไวโดยมไดบอกตำมองลำย

ขำงฝำยเจำกรงจน กแตงเถำแกมำสขอสำวยมโดยเชนกน โดยมำสขอกบตำม

องลำย ตำมองลำย กรบปำกตกลงยกสำวยมโดยใหแกเจำกรงจน โดยมไดปรกษำยำยร ำพงเชนกน

เหตกำรณไมคำดฝน เมอทงสองฝำยทงยำยร ำพงและตำมองลำยไดนดวน

แตงงำนสำวยมโดย ตรงกนวนเดยวกน ถงวนแตงงำนขบวนขนหมำกทงสองฝำยกแหกนมำอยำงอกทก

ครกโครม ขบวนชำงมำ หำบเงนหำบทองของฝำยเจำลำย ขบวนเรอขนหมำกปำนประหนงทพน ำของ

เจำกรงจนกยกมำจนเนองอำว แขกของงำนทงสองฝำยกมำพรอมกนมำกมำย

ครนขนหมำกสองขบวนมำประจนหนำกน เหตกำรณทไมคำดคดกเกดขน

ตำมองลำยและยำยร ำพง ตำงกเกดทะเลำะทมเถยงกน ยำยร ำพงกอำงวำ “ลกสำวของขำจะยกให

เจำลำย” ตำมองลำยกไมยอม อำงวำสำวยมโดยกเปนลกสำวของตนเหมอนกน “ขำจะยกให

เจำกรงจน” ตำงฝำยตำงไมยอมกน เกดกำรทะเลำะกนเสยงอออง ยำยร ำพง ฉนโกรธเตมท ฉวยหมวก

ไดกกวำงเขำใสตำมองลำย หมวกลอยไปตกชำยทะเลใกล ๆ ละแวกบำนอำวนอยนนกลำยเปน

“เขำลอมหมวก” อยบรเวณชำยทะเลอำวเกำะหลกหรออำวประจวบ อ ำเภอเมองประจวบครขนธ

นนเอง ตำมองลำยฉนโกรธขนมำบำง ควำกระบงทวำงอยใกล ๆ ตว ขวำงยำยร ำพงดวยแรกโกรธสดขด

กระบงเลยลอยไปตกไกลถงจงหวดตรำด กลำยเปน “เกำะกระบง” อยในกงอ ำเภอเกำะชำง จงหวด

ตรำด ยำยร ำพง ควำงอบไดกขวำงเขำใสตำมองลำยอยำงแรงเชนกน งอบเลยกระเดนไปตกกลำยเปน

”แหลมงอบ” อยในอ ำเภอแหลมงอบ จงหวดจนทบร

ตำมองลำยบนดำลโทษะจด ฉวยสำกไดกไลตยำยร ำพง ยำยร ำพงวงหน

ตำมองลำยเลยเอำสำกขวำงตำมไป สำกไปโดนเกำะชำยทะเลท ำใหเกำะทะลเปนชองโหว จงเรยกเกำะ

นวำ “เกำะทะล” มำจนทกวนน ซงอยในทองทอ ำเภอบำงสะพำนนอย จงหวดประจวบครขนธ สวนสำก

นนยงไมสนแรงลอยไปตกยงชำยทะเลตะวนออก กลำยเปน “เกำะสำก” อยในอ ำเภอบำงละมง จงหวด

ชลบร

ฝำยยำยร ำพงเกดควำมกลวตำมองลำยทจะท ำรำยตน จงหนตำมองลำย

มงหนำไปยงบำนเดมของนำงและไปร ำพงร ำพนดวยควำมเศรำโศรกเสยใจอยใกลอำวชำยทะเลบำง

สะพำนจนตวตำยกลำยเปน “เขำแมร ำพง” อยเคยงขำงอำว อำวนนไดชอวำ “อำวแมร ำพง” อยใน

ทองทอ ำเภอบำงสะพำน จงหวดประจวบครขนธ

ตำมองลำยโกรธจดเลยพำลพำโล ขำดสต วำเหตทเกดยงกเพรำะสำวยมโดย

คนเดยวแท ๆ ยำยร ำพงผเปนแมกยกใหแกเจำลำย ตนเองกยกใหแกเจำกรงจน ไหน ๆ ตำงกยกให

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 78 | ห น า

กนแลว เพอไมใหเสยวำจำ กเลยคดจะแบงใหทงสองฝำย เพอมใหไดเปรยบเสยเปรยบกน วำแลวกจบ

สำวยมโดยฉกออกเปนสองซก ขวำงไปทำงทศเหนอซงเปนบำนของเจำลำยซกหนง ไปตกกลำยเปน

“เกำะนมสำว” อยทบำนบำงป ปจจบนอยในอ ำเภอสำมรอยยอด จงหวดประจวบครขนธ อกซกหนง

ขวำงไปทำงทศตะวนออกซงเปนทศทำงบำนของเจำกรงจน ไปตกกลำยเปน ”เกำะนมสำว” อยในเขต

อ ำเภอแหลมสงห จงหวดชลบร

โอนำอนำรถใจนก ลกกตำย เมยกตำย ควำมกลมของตำมองลำยกถงขดสด

หมำกพล ขนมจน จำน กระจก ตะเกยบ ขนหมำกและสงของตำง ๆ ตำมองลำยกหยบขวำงกระจด

กระจำยจนหมดสน บำงกไปตกในทะเล บำงกไปตกในพนแผนดนยงสถำนทตำง ๆ กลำยเปนสงตำง ๆ

เกดขน เชน

“มวนพล” ทน ำมำในครำวงำน กลำยเปนหอยมวนพลทมอยทวไปตำม

ชำยทะเลจงหวดประจวบครขนธ

“ขนมจน” กลำยเปนสำหรำยทะเล ซงเรยกวำเสนขนมจนเจำลำย

“หวกลวย” กลำยเปนตวหวกลวย ซงเกำะหนอยใตน ำ

“ขนหมำก” เมอไปตกลงพนดนกลำยเปนเทอกเขำขนหมำก (ซงภำยหลงรจก

กนนำมเขำสำมรอยยอด) ปจจบนอยในเขตอทยำนแหงชำตเขำสำมรอยยอด (อทยำนแหงชำตชำยทะเล

แหงแรกของประเทศไทย) อ ำเภอสำมรอยยอด จงหวดประจวบครขนธ

“ แกว แหวน เงน ทอง ทบทม “ กลำยเปนหอยตำง ๆ เปลอกหอยมรปรำง

สวยงำมเหมอนเพชรพลอยทบทม ฯลฯ อยตำมชำยหำด

“ ปทอด “ กลำยเปนปหน

“กระจก” ของสำวยมโดย ตำมองลำยกกวำงไปถกเขำจนทะลเปนชองโหว

เรยกวำเขำชองกระจก อยกลำงเมองประจวบครขนธนนเอง

“ตะเกยบ” ลอยไปตกชำยทะเลกลำยเปนเขำตะเกยบ ในทองทอ ำเภอหวหน

จงหวดประจวบครขนธ

“จำน” ลอยไปตกเปนเกำะจำน อย ในทองท อ ำเภอทบสะแก จงหวด

ประจวบครขนธ

สวนแขกทมำรวมงำน เหนเหตกำรณโกลำหลวนวำย ไมสำมำรถหยดควำมบำ

คลงของตำมองลำยได เหนตำมองลำยอำละวำดใหญ ตำงกพำกนแยกยำยกลบบำนของตน เจำลำย

และเจำกรงจน เหนพธมงคลเสย กพำสมครพรรคพวกของตนกลบถนฐำนบำนเดมของตน เจำลำย

เสยใจเพรำะรกสำวยมโดยมำก เมอกลบถงบำนของตนกไมยอมกนขำวปลำอำหำร เศรำโศรกเสยใจจน

ตวตำยกลำยเปน “เขำเจำลำย” อยในทองทอ ำเภอชะอ ำ จงหวดเพชรบร

สวนตำมองลำย กเสยใจทตนบนดำลโทษะจนท ำใหเสยลกเสยเมยไป กควำไห

เหลำไปนงดมคนเดยวบนไหลเขำดวยควำมกลมใจหมดสตและตำยคำไหเหลำกลำยเปนกอนหนอยขำง

ไหลภเขำ เขำลกนกไดชอวำ “เขำตำมองลำย” ปรำกฏใหเหนอยจนทกวนน

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 79 | ห น า

ต ำนำนนทำนเรองตำมองลำย ไมปรำกฏหลกฐำนวำผใดแตงขนมำ แตกมเลำ

กนมำเปนต ำนำน เปนนทำนคบำนคเมองประจวบครขนธ สนนษฐำนวำผแตงตองเปนผทรอบรภม

ประเทศ ภมศำสตร แถบชำยทะเลตะวนออกนเปนอยำงด จงสำมำรถผกเรองรำวตำง ๆ ใหเขำกบชอ

สถำนทตำง ๆ รอบบรเวณจงหวดประจวบครขนธ และจงหวดใกลเคยง ไดอยำงนำทง

เรอง “ตำมองลำย”น แสดงใหเหนถงควำมสมพนธ ระหวำงเพอนบำน

ใกลเคยง กำรตดตอคำขำยกบตำงชำต ตำงภำษำ ตำงอำชพและภมประเทศแถบชำยฝงทะเลของ

จงหวดประจวบครขนธ ซงประกอบดวยภเขำ เกำะแกงใหญนอยสวยงำม แปลกตำ ซงเปนสถำนท

ทองเทยวส ำคญ ท ำใหเกดจนตนำกำรน ำมำผกเปนเรองเชอมโยงกบตวละครซงเลำขำนสบตอ กนมำแต

อดต ท ำใหอนชนรนหลงไดเรยนรสภำพภมศำสตร สภำพภมประเทศไปกบต ำนำน นทำนพนบำนเรองน

ไดอยำงนำสนใจ

ตำมองลำย เปนนทำนทมชอเสยงและเปนทรจกกนอยำงกวำงขวำงของคนใน

ทองถนแถบบร เวณชำยฝ งทะเลอำวไทยตอนบนท งทำงฝ งต ะวนตกในเขตจงหวดเพชรบร

ประจวบครขนธ และชมพร และทำงฝงทะเลตะวนออกในเขตจงหวดตรำด จนทบร ระยอง และชลบร

นทำนเรองนมเนอหำทอธบำยภมศำสตรของทองถนและอธบำยภมนำมตำงๆ ในจงหวดตำงๆ บรเวณ

ชำยฝงทะเลอำวไทย เชน เขำลอมหมวก เขำชองกระจกทจงหวดประจวบครขนธ, เกำะทะล เขำแม

ร ำพง ทอ ำเภอบำงสะพำน จงหวดประจวบครขนธ, เกำะกระบง จงหวดตรำด เปนตน

นอกจำกนยงปรำกฏวำไดมกำรจดพมพวรรณกรรมพนบำนเรองน เปน

ภำษำตำงประเทศ ๗ ภำษำ ไดแก ภำษำองกฤษ ภำษำจน ภำษำญปน ภำษำฝรงเศส ภำษำเยอรมน

ภำษำสเปน และภำษำอตำเลยน รวมทงพมพวรรณกรรมดงกลำวส ำนวนทเปนภำษำไทยไวดวยโดย

กองทนหมอมรำชวงศอำยมงคล โสณกลไดพมพไวในหนงสอตำมองลำย นทำนพนบำนจงหวด

ประจวบครขนธ โดยมภำพประกอบทงทเปนภำพกำรตนเรอง ตำมองลำย ฝมอของประยร จรรยำวงษ

ซงเลำเรองรำวเปนค ำประพนธรอยกรอง และมภำพถำยเกยวกบสถำนทตำงๆ ทเลำไวในเรองนดวย

คณคาของนทานพนบาน

1. ใหควำมร เก ยวกบวฒนธรรมของเจำของนทำน เชน ควำมร เก ยวกบ ชวต

ควำมเปนอย จำรตประเพณ ควำมเชอ คำนยม สภำพเศรษฐกจ ภมประเทศ และถนฐำนบำนเรอน

2. ใหควำมสนกสนำนเพลดเพลน ปกตแลวผ เลำนทำนมกเปนผ ใหญหรอผม

ประสบกำรณและผฟงมกจะเปนเดกหรอมประสบกำรณนอยกวำกำรเลำนทำนพนบำนเปนกจกรรม

ทยงควำมชนชอบในผฟงทกหมทกเหลำ

3. สอนหรอสอดแทรกศลธรรม จรยธรรม คณธรรม หรอใหคตเตอนใจ เชน นทำน

ชำดก นทำนอสป นทำนสภำษต นทำนในศำสนำตำง ๆ นทำนเหลำนลวนสอนใหผฟงไดตระหนกถง

คณธรรมทพงประสงคทงทำงโลกและทำงธรรม เชน สอนใหไมเหนแกตว สอนใหยดมนในหลกธรรม

ค ำสอนของพระผเปนเจำ สอนใหระวงกำรใชค ำพด กระตนควำมเปนวรบรษ พฒนำศรทธำทมตอ

ศำสนำ ฯลฯ

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 80 | ห น า

โลกทศนทางภาษาไทยในต านาน

ต ำนำนเปนเรองทกลำวถงเหตกำรณตำงๆ ทเกดขนในสมยโบรำณ แตไมสำมำรถก ำหนด

วน เดอน ป ทเกดเหตกำรณนนไดชดเจน ต ำนำนมกเปนเรองรำวเกยวกบบคคลส ำคญเรองกำรสรำง

บำนสรำงเมอง เรองประเพณและควำมเชอเกยวกบศำสนำ ตลอดจนเรองกำรสรำงและสถำปนำ

ปชนยวตถหรอปชนยสถำน ทงนเพรำะประเทศไทยนบถอพทธศำสนำมำแตโบรำณ เรองรำวในต ำนำน

จงเปนเรองรำวของกำรสรำงวด ถำวรวตถ รวมทงพระธำตเจดยในพระพทธศำสนำเปนจ ำนวนมำก

เรองดงกลำวนจะมลกษณะกำรเลำตอปำกสบทอดกนมำหลำยชวอำยคน ในระยะหลงจงไดมกำร

บนทกเรองรำวตำงๆ ทเลำตอปำกกนนนเปนลำยลกษณ (มนวภำ เจยจนทรพงษ, ๒๕๒๖: ๒๗)

สวนนำฎวภำ ชลตำนนท (๒๕๒๔ : ๑๐๗ - ๑๑๒) ไดใหควำมหมำยของต ำนำนไววำ

ต ำนำน หมำยถง เรองเลำตอ ๆ กนมำโดยสมมตวำจรง เปนเรองทเกยวกบกษตรย วรบรษ หรอบคคล

ส ำคญ ๆ เปนชนดหนงของนทำนพนบำนพนเมองของมนษย ซงเนนเกยวกบมนษย มจดหมำยทจะ

อธบำยหรอสรรเสรญบรรพบรษหรอวงศวำลโดยเฉพำะ อยำงไรกดต ำนำนมใชกำรจดบนทกทำง

ประวตศำสตร แตอำจกลำวถงบคคลในประวตศำสตรและขอเทจจรงบำงประกำรในประวตศำสตร

อำนนท กำญจนพนธ (๒๕๒๗ : ๒๓-๒๕) กลำววำ ต ำนำนเปนเอกสำรทำงประวตศำสตร

โดยมลกษณะของกำรผสมผสำนเอำเรองรำวอนเปนอภนหำรและควำมเชอในนยำยปรมปรำเขำไว

ดวยกน และมลกษณะเปนผลผลตทำงจนตนำกำรทเกดจำกควำมคดและควำมเชอทตองกำรควำม

เขำใจแบบหนงโดยเฉพำะทแตกตำงจำกปจจบนเพรำะกำรแสดงออกของต ำนำน มกเปนไปในรปของ

สญลกษณทสรำงขนจำกลกษณะควำมคดทำงสงคมเชนเดยวกนกบท สมพร จำรนฏ (๒๕๓๘ : ๒๕)

ทวำ ต ำนำน คอ เรองรำวโบรำณทเลำสบตอมำเกยวกบบคคล ชนชำต สถำนท หรอสงของโดยมกเชอ

กนวำเปนเรองจรงอำจจะเปนเรองเกยวกบเทพเจำซงมกจะประกอบดวยอทธปำฏหำรยเรองเลำขำน

เกยวกบบคคลมกจะแสดงใหเหนควำมกลำหำญ ควำมเปนวรบรษ วรสตร อำจจะมควำมเกยวของ

กบเหตกำรณในประวตศำสตร

ลมล จนทนหอม (๒๕๓๘ : ๒๕) ใหทรรศนะวำ ต ำนำน หมำยถง เรองรำวทเปนงำนเขยน

ทบนทกเรองรำวตำงๆ เชน นทำน นยำย และค ำบอกเลำตำง ๆ ยอนหลงไปในอดตทไกลมำกของ

ลำนนำ ปรกตต ำนำนมกจะมพทธศำสนำเปนแกนกลำงในกำรเขยน รวมไปถงเรองรำวทเกยวกบ

กษตรยและวรบรษทส ำคญ ๆ ของลำนนำ

อษณย ธงไชย (๒๕๔๐ : ๑๐๙) ทกลำววำ ควำมเปนมำของต ำนำนผกพนกบพทธศำสนำท ำให

ผเขยนและผรวบรวมต ำนำนเชอวำงำนเขยนต ำนำนเปนเครองมออยำงหนงในกำรแสวงหำบญสะสม

บญไวในชำตหนำ

อดม รงเรองศร (๒๕๔๖ :๓๐๒) แสดงทรรศนะวำต ำนำนคอเรองรำวทเลำตอกนมำอนม

ลกษณะคลำยประวตศำสตรแมจะใหขอมลเกยวกบประวตศำสตรแตกมกมขอมลทเกยวพนกบศำสนำ

และอทธปำฏหำรยและควำมชดเจนดำนขอมลของศกรำชหรอก ำหนดระยะเวลำอำจไมกระจำงหรอ

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 81 | ห น า

อำจละเวนกำรกลำวถงเวลำทเกดเหตกำรณกได ซงสอดคลองกบเสำวลกษณ อนนตศำนต (๒๕๔๗ :

๓๓) ใหค ำจ ำกดควำมของต ำนำนไววำ ต ำนำน คอ เรองเลำประเภทรอยแกวทผเลำและผฟงเชอวำ

เกดขนจรง เปนเหตกำรณทมอยจรงและไมวำจะเกยวกบตวบคคลหรอสถำนทกตำม บคคลนนและ

สถำนทนนกมกจะมอย ต ำนำนเปนสงสะทอนใหเหนถงควำมเชอของคนพนบำนในทองถนทมกำรเลำ

เรองนน

จำกนยำมขำงตนสรปไดวำต ำนำน หมำยถง เรองรำวทผสมผสำนระหวำงขอเทจจรงและ

จนตนำกำรของผเขยนผำนภำษำ โดยมควำมเชอถอศรทธำเปนสงผลกดน มเนอหำเพออธบำยถง

พฤตกรรมของบคคล ทมำของสงตำงๆหรอสถำนทตำงๆและสภำพเหตกำรณบำนเมองในขณะนนท

บนทกลงในใบลำนหรอถำยทอดผำนมขปำฐะ ซงเปนบอเกดของประเพณ พธกรรม หรอขนบนยมของ

กลมชนกลมใดกลมหนงทมควำมสมพนธทำงตรงและทำงออมกบต ำนำนนน โดยอำจหมำยรวมถง

นทำนพนบำนบำงประเภททมลกษณะใกลเคยงกน อำท นทำนวรบรษ หรอ นทำนประจ ำถน เปนตน

ความเปนมาของต านาน

ดำนควำมเปนมำของต ำนำน เสำวลกษณ อนนตศำนต (๒๕๔๗ :๓๕ ) ไดกลำวถง

ภมหลงของต ำนำนไววำ ต ำนำนเปนเรองเลำทมรปแบบเฉพำะมลกษณะเปนปจจบนอยเสมอแมเปน

เหตกำรณทเกดขนในอดต เปนพนฐำนของควำมรสกนกคดและเชอถอของคนในสงคม ควำมเปนอย

และลกษณะของกำรอยรวมกนของคนในสงคมจงสำมำรถกลำวถงภมหลงของต ำนำนอนเปน

ลกษณะรวมได ดงน

1. เกดจำกควำมรกและควำมภำคภมใจในบคคลหรอเชอในเรองผมบญ

2. เกดจำกควำมเชอในสงเหนอธรรมชำต

3. เกดจำกเหตกำรณในประวตศำสตร

4. เกดจำกควำมลกลบ

5. เกดจำกขำวลอและเรองโจษจน

โลกทศนและภมปญญาทางภาษาไทยในเพลงพนบาน

เพลงพนบาน

เพลงพนบำน คอ บทรอยกรองของทองถน เปนวรรณกรรมมขปำฐะซงเกดขนจำกกำรแตง

ถอยค ำของกลมชำวบำน เพอถำยทอด และสออำรมณควำมรสก นยมรองถำยทอดแบบปำกเปลำ

มำกกวำกำรเขยนเปนลำยลกษณอกษร มกมกำรจดวำงจงหวะของค ำ และจงหวะของเสยง ท ำใหเกด

เปนรปแบบรอยกรองงำยๆ นอกจำกนบำงกลมใชเครองดนตรประกอบดวย กำรรองเพลงพนบำน

ของไทยมปรำกฏแพรหลำย และสบทอดตอๆ กนมำในกลมชำวบำนเกอบทกภมภำคทวประเทศ

(สำรำนกรมไทยส ำหรบเยำวชนฉบบออนไลน เลมท ๓๔) หรอในอกควำมหมำยหนง นนหมำยถง

บทรอยกรองของชำวบำนทสบทอดตอกนมำจดเปนลกษณะศลปะของกลมชนลกษณะทเดนชด

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 82 | ห น า

ของเพลงนนคอควำมเรยบงำยของบทรอยกรองและไมตดอยกบกฎเกณฑมควำมเปนอสระทำงภำษำ

เพลงพนบำนของแตละภำคจะมกำรรอง กำรแตงทไมเหมอนกนแตละภำคแตกตำงกนมำกแตละเพลง

แตละภำคกมควำมหมำยไมเหมอนกน ทงท ำนองทงกำรขบรองกไมเหมอนกนและมควำมสนกสนำน

ตำงกน

ประวตความเปนมาของเพลงพนบาน

ในสมยอยธยำ มหลกฐำนกลำวถงเพลงพนบำนครงแรกในกฎมณเฑยรบำล

ทตรำขนในรชกำลสมเดจพระบรมไตรโลกนำถ มกำรกลำวถงเพลงชนดหนงเรยกวำ เพลงเรอ เปนเพลง

ทชำยหญงรองเลนในเรอ ซงประกำศมใหมำรองในทำน ำสระแกว และใกลเขตพระรำชฐำนทก ำหนดไว

ตอมำ สมยอยธยำตอนปลำย ในรชกำลสมเดจพระเจำอยหวบรมโกศมเพลงชอวำ เพลงเทพทอง

ปรำกฏในหนงสอเรอง "ปณโณวำทค ำฉนท" ของพระมหำนำค ดงน

"เทพทองคนองเฮ ชนเปรประดบสรวล

โตตอบกไปควร ประถอยแถลงกน"

จนถงสมยธนบร กลำวถงเพลงเทพทอง ดงปรำกฏหลกฐำนกำรมหรสพในงำน

พระเมรใหญ ๒ งำน คอ งำนพระเมรพระอฐกรมพระเทพำมำตย พระพนปหลวง พ.ศ. ๒๓๑๙ วำ

มเทพทอง ๒ โรง และงำนพระเมรกรมขนอนทรพทกษ มเทพทอง ๑ โรง สมยรตนโกสนทร ในสมย

รชกำลท ๑ ครงจดงำนฉลองพระแกวมรกตและพระบำง ใน พ.ศ. ๒๓๒๕ นน กำรมหรสพสมโภช

มเพลงพนบำนอย ๒ ชนด คอ เพลงปรบไก และเพลงเทพทอง

สมยรชกำลท ๒ เพลงปรบไกยงเปนมหรสพทใชในงำนสมโภชพระยำเศวต

กญชรทไดมำจำกเมองโพธสตว เมอ พ.ศ. ๒๓๕๕ และสมยรชกำลท ๓ ปรำกฏหลกฐำนดงใน

"โคลงพระรำชพธทวำทศมำส" กลำวถงงำนลอยกระทงวำ มกำรเลนเพลงสกวำ เพลงครงทอน

เพลงปรบไก และดอกสรอย ตอมำ ในรชกำลท ๔ เกดกระแสควำมนยมแอวลำว จงทรงออกประกำศ

หำมเลนแอวลำวขน เมอ พ.ศ. ๒๔๐๙ และทรงขอใหฟนฟเพลงครงทอน เพลงปรบไก เพลงสกวำ

เพลงไกปำ เพลงเกยวขำว ขนใหม ครนถงรชกำลท ๕ มกำรประสมเพลงฉอยเขำกบละครร ำ เกดเพลง

พนบำนชนดใหมเรยกวำ เพลงทรงเครอง หรอเพลงสงเครอง นบตงแตรชกำลท ๕ ถงรชกำลท ๗

เพลงพนบำนยงเปนมหรสพทไดรบควำมนยมไมแพมหรสพอนๆ

เมอจอมพล ป. พบลสงครำม เปนนำยกรฐมนตร เปนสมยเปลยนแปลง

เกดควำมเคลอนไหวทำงวฒนธรรมอยำงมำกรฐบำลควบคมกำรละเลนพนบำน ในพ.ศ. ๒๔๘๖

กรมศลปำกรไดก ำหนดระเบยบกำรควบคมกำรละเลนพนบำน ใหอยในกฎเกณฑบงคบ สงผลให

พอเพลงแมเพลงไมสำมำรถวำเพลงไดดงเดม ในขณะเดยวกน รฐบำลมนโยบำยสนบสนนกำรร ำวง

อำท บงคบใหขำรำชกำรฝกซอมร ำวงทกบำยวนพธ และใหร ำวงในโอกำสตำง ๆ กำรร ำวงจงแพรหลำย

อยำงรวดเรว สวนเพลงพนบำนดงเดมกคอย ๆ เสอมควำมนยมลงตงแตนนเปนตนมำ

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 83 | ห น า

ลกษณะเฉพาะของเพลงพนบาน

เพลงพนบำนเปนบทรอยกรองทองถนทจดจ ำสบตอกนมำ และน ำมำรอง

มำขบล ำ เพอควำมบนเทง เปนวรรณกรรมมขปำฐะ ทแพรหลำยในกลมชำวบำน มลกษณะเฉพำะท

สรปไดดงน

๑. เพลงพนบำนเปนงำนของกลมชำวบำนสบทอดจำกปำกสปำก อำศยกำรฟง

และจ ำ ไมมกำรจดบนทกเปนลำยลกษณอกษร คนในกลมสงคมเดยวกนมสวนรวมเปนเจำของบทเพลง

ชำวบำนรวมรองดวยกน หรอรองโตตอบ หรอเปนลกค หรออยำงนอย กเคยฟงและรจกเนอเพลง

๒. เพลงพนบำนเปนเพลงทไมมก ำเนดแนนอน เนองจำกสบทอดกนมำเปน

ระยะเวลำนำน จนไมอำจหำตนตอทแนชดไดวำ มมำตงแตสมยใด หรอใครเปนผแตง

๓. เพลงพนบำนสวนใหญเปนเพลงทมเนอรองและท ำนองไมตำยตว เนอรอง

หรอบทเพลง สำมำรถขยำยใหยำวไปเรอยๆ หรอตดทอนใหสนได แลวแตควำมตองกำรของผรอง หรอ

ตำมสถำนกำรณ จงพบเสมอวำ เพลงพนบำนแมวำเปนชอเดยวกน แตมเนอรองแตกตำงกนไป ซงอำจ

เกดจำกผรองในแตละทองถน และระยะเวลำทสบทอดมำ เชน เพลงกลอมเดกทชอวำ เพลงเจำขนทอง

เปนเพลงทแพรหลำยมำก และเปนเพลงทมส ำนวนหลำกหลำยมำกเพลงหนงดวย

เพลง เจาขนทอง ส านวนทแพรหลายมาก

วดเอยวดโบสถ ตำลโตนดเจดตน

ขนทองไปปลน ปำนฉะนไมเหนมำ

คดขำวใสหอ ถอเรอไปหำ

เขำกร ำลอมำ วำขนทองตำยแลว

เหลอแตกระดกแกว เมยรกจะไปปลง

ขนศรถอฉตร ยกกระบตรถอธง

ถอทำยเรอหงส ปลงศพเจำขนทอง

เพลง ขนทอง ส านวนนางชม บวทอง ชาวบานอ าเภอบานแพว จงหวดสมทรสาคร

ตำลเอย ตำลโตนดอยเจดตน

นำยทองไปปลน ปำนฉะนไมเหนมำคด

ขำวใสหอ ถอเรอไปหำ

ลอเลำไปมำ วำขนทองตำยแลว

เหลอแตกระดกลกแกว แผวไวกลำงดง

นำยศรถอฉตร ยกกระบตรถอธง

ถอทำยเรอหงส ปลงศพเจำขนทอง

เรอกลมจมคว ำ ปำกน ำแมกลอง

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 84 | ห น า

สวนท ำนองเพลงพนบำนนน ไมมกำรบนทกโนตดนตรไว จงไมมท ำนองใดท

ถกตองทสด และพบวำ เพลงพนบำนแมชนดเดยวกน กมลลำกำรรองท ำนองแตกออกไปไดหลำยทำง

๔. เพลงพนบำนมลกษณะค ำประพนธรอยกรองทจดจงหวะค ำและสมผสงำยๆ

ไมมกฎเกณฑตำยตว ดงเชนรปแบบของเพลงพนบำนภำคกลำง นยมค ำกลอนทลงทำยดวยสระเสยง

เดยวกนไปเรอยๆ เปนสมผสคลองจองกนทเสยงสระ ไมใชรปสระ ทนกวชำกำรเรยกวำ "กลอนหวเดยว"

แตพอเพลงแมเพลง (ผรองเพลงพนบำนฝำยชำย-ฝำยหญง) นยมเรยกวำ กลอนไล กลอนลำ กลอนล

ตวอยาง กลอนไล

กลอนไลเปนทนยมเพรำะหำค ำไดมำก คอ ค ำสดทำยของวรรคหลงลงทำย

ดวยเสยงสระไอทกค ำ และใชรปสระไดทง ไอ ใอ อำย

ธรรมเนยมออกปำ ละกตองชมนก วำธรรมเนยมเขำรก ละกตองชมไม

กนนยโถกระถน ซอนกลนมถม กโนนแนะลนทม อยในเมองไทย

ตนทองสองตน กขนอยรมทำง กลอบเขำถำกเขำถำง วำจะปลกไปขำย

ทงใตตนกระทอน มทงดงกระทอ พขเกยจจะถอ ทงแมจะถอนเอำไป

โนนแนะตนกระเบำ ขนอยทคนบอ ตนบวรบอ มนอยในบอหนงใบ

อยในบอมบอน จะตดแบกไปบำน แกงกนเสยใหบำน เชยวนะตะไท

(เพลงฉอย ส ำนวนนำยเผอน โพธภกตร)

ตวอยาง กลอนลา

(กลอนลำ คอ ค ำสดทำยของวรรคหลงลงทำยดวยเสยงสระอำทกค ำ)

จะยกบำยศรขนสมม

ลกจะไหวพระภมทนำ

ไหวทงแมขำวเจำ ทงแมขำวเหนยว

เสยแหละ เมอลกนเทยวกนมำ

ลกจะไหวแมโพสพ

สบนวนอบนบ นงหนำ

ขอใหมำเปนมงคล มำสวมบนเกศำ

กนแตเมอเวลำนเอย

(เพลงเรอ ส ำนวนนำงบวผน จนทรศร)

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 85 | ห น า

ตวอยาง กลอนล

(กลอนล คอ ค ำสดทำยของวรรคหลงลงทำยดวยเสยงสระอทกค ำ)

เองเอย ถอยค ำร ำไข วำกนในกลอนล

ไอเกยนกหกลงคำหวย เรยกนองมำชวยพท

ขอปนสกเตำ จะทำขอเพลำกนเสยใหด

ฉนอนอนจนใจ จะท ำยงไงกนขำพ

ฉนไมใชคนสพรรณ ทงมดทงขวำนแมกไมม

(เพลงเตนก ำ ส ำนวนนำงบวผน จนทรศร)

กลอนทนยมใชกนมำกในเพลงพนบำนภำคกลำง ไดแก กลอนไล กลอนลำ

กลอนล ตำมชอทพอเพลงแมเพลงเรยก นอกจำกน ยงมอกหลำยกลอน เชน กลอนลน กลอนลว

กลอนลด กลอนตด กลอนแชะ สดแลวแตผรองจะคดประดษฐขนมำ เพลงพนบำนของภำคอนๆ กม

ลกษณะค ำประพนธคลำยกบภำคกลำง คอ มกำรลงเสยงสมผสทำยวรรคเชนเดยวกบกลอนหวเดยว

โดยใหควำมส ำคญกบเสยง และจงหวะกำรรอง มำกกวำควำมเครงครดในจ ำนวนค ำและสมผส

๕. จ ำนวนค ำและสมผสไมก ำหนดแนนอนตำยตว กลอนเพลงพนบำนเกดจำก

กำรรอยค ำ ๖ - ๑๐ ค ำเขำดวยกนในแตละวรรค จ ำนวนค ำจะมำกหรอนอยขนอยกบจงหวะของเสยง

ทลงและผรองเปนส ำคญ ฉะนนเพลงพนบำนทกประเภท จงมลกษณะค ำประพนธคลำยกน หรออำจใช

กลอนบทเดยวกนแตรองหลำยท ำนอง จะพบวำ พอเพลงแมเพลงในภำคกลำง ใชกลอนชดเดยวกน

แตรองไดทงเพลงเกยวขำว เพลงเรอ เพลงระบ ำบำนนำ หรอเพลงฉอย

๖. เพลงพ นบ ำนส วน ใหญ มควำมเรยบงำย ในถอยค ำ กำรรองและ

กำรแสดงออก แตแฝงดวยควำมคมคำย เลอกใชค ำ ส ำนวนโวหำร และควำมเปรยบงำยๆ ทชำวบำนใช

โดยทวไป ไมมศพทยำกทตองแปล ถำเปรยบเทยบสญลกษณอยำงไร กสำมำรถแปลควำมหมำยได

โดยงำย เชน

จะเสยงสตยอธษฐำน ขอใหเปนพยำน จะคลำดไป

ถำนองเปนน ำ ตวพจะตำมเปนปลำ มนจะไดเยนอรำ พชำย

ถำนองเปนขำว พจะขอเปนเคยว พจะไดตำมไปเกยว ฉำดไป

ถำนองเปนไม พจะขอเปนนก จะไดชนอก ชนใจ

เหลองเอยใบยอ หอมชอมะเขอเปรำะ

รกกนใหมน เหมอนเชอกขนชะเนำะ

สำมปสเดอน ขออยำใหเลอนสกเปลำะ

รกนองใหมนเหมำะใจเอย

(เพลงเรอ ส ำนวนหลวงพอพรอม อนทรวไล)

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 86 | ห น า

สวนควำมเรยบงำยในกำรแสดงออกจะเหนวำ ชำวบำนรองและเลนเพลง

พนบำน โดยไมตองใชอปกรณมำกมำย นอกจำกขนอยกบกำรใชถอยค ำแลว กคอกำรปรบมอหรอกำร

ใชเครองประกอบจงหวะงำย ๆ ไดแก กรบ ฉง และกลอง หรออำจไมไดใชเครองดนตรใดเลย นอกจำก

เสยงเออนให เกดบรรยำกำศและอำรมณ เท ำนน บำงทกน ำอปกรณท ใชท ำกจกรรมอยนน

มำประกอบกำรรองร ำ เชน เพลงเกยวขำว กใชรวงขำวและเคยวซงถออยประกอบ สงส ำคญส ำหรบ

เพลงทรองหลำยๆ คน คอ อำศยเสยงรองรบ/กระทงของลกค ชวยใหเพลงนน สนกสนำนยงขน

๗. เนนควำมสนกสนำนเปนหลก ซงจะแสดงออกมำในรปของกำรใชค ำสองแง

สองงำม หรอค ำท เรยกวำ "กลอนแดง" เปนภำษำของชำวเพลงภำคกลำง หมำยถง กลอนทม

ค ำกลำวถงอวยวะเพศ และพฤตกรรมทำงเพศอยำงตรงไปตรงมำ หรอบำงครง กใชค ำผวนแทน

ค ำเหลำนปกตถอวำเปนค ำหยำบ แตเมอน ำมำใชในพธกรรมตำมควำมเชอดงเดม ทปรำกฏในกลมชน

ซงประกอบอำชพทำงเกษตรกรรม และกสกรรม ถอวำเปนกำรชวยเพมผลผลต สงผลใหเกดควำมอดม

สมบรณของพชพนธ

ตวอยาง กลอนแดง

หญง : พเอยพมำถง พจะมำพงของรก แมหนยงหนก น ำใจ

ไอตรงแองทในหอผำ พเอยแกอยำไดหมำย

พพงเงนจะกอง พพงทองจะให

พจะพงอแปะ จนใจนองแกะไมไหว (เอชำ)

ชำย : ท ำไมกบเงนกบทอง สมบตเปนของนอกกำย

พจะพงหนงมำหมเนอ จะไดตดเปนเยอเปนใย (เอชำ)

(เพลงฉอย ของโรงพมพวดเกำะ)

เนอหำของเพลงแมแตตอนทรองร ำพนถงควำมทกขหรอควำมผดหวง กยงใช

ถอยค ำทออกไปในทำงสนกสนำน มำกกวำจะใหคนฟงเกดควำมรสกเศรำใจ

ประเภทของเพลงพนบาน

เพลงพนบำนแบงไดหลำยประเภทขนอยกบวธกำรจดแบงดงน

แบงตำมเขตพนท

เปนกำรแบงตำมสถำนททปรำกฏเพลง อำจแบงกวำงทสดเปนภำค

เชน เพลงพนบำนภำคกลำง เพลงพนบำนภำคเหนอ เพลงพนบำนภำคอสำน เพลงพนบำนภำคใต หรอ

อำจแบงยอยลงไปอกเปนเขตจงหวด อ ำเภอ ต ำบล เชน เพลงพนบำนต ำบลเขำทอง อ ำเภอพยหะคร

จงหวดนครสวรรค เพลงพนบำนของอ ำเภอพนมทวน จงหวดกำญจนบร

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 87 | ห น า

แบงตำมกลมวฒนธรรมของผเปนเจำของเพลง

เปนกำรแบงตำมกลมชนทองถนทมวฒนธรรม หรอเชอชำตตำงกน

เชน เพลงพนบำนกลมวฒนธรรมไทยโครำช เพลงพนบำนกลมวฒนธรรมเขมร-สวย เพลงพนบำน

กลมวฒนธรรมไทย-ลำว เพลงพนบำนกลมไทยมสลม

แบงตำมโอกำสทรอง

กลมหนงเปนเพลงทรองตำมฤดกำลหรอเทศกำล เชน เพลงทรองใน

ฤดกำลเกบเกยว ไดแก เพลงเกยวขำว เพลงสงฟำง เพลงนำ และเพลงทรองในเทศกำลสงกรำนต ไดแก

เพลงบอก เพลงรอยพรรษำ เพลงตรจ อกกลมหนงเปนเพลงทรองไดทวไปไมจ ำกดโอกำส เชน ซอ

หมอล ำ เพลงโครำช เพลงล ำตด เพลงฉอย เพลงอแซว

แบงตำมจดประสงคในกำรรอง

เชน เพลงกลอมเดก เพลงปลอบเดก เพลงประกอบกำรละเลนของเดก

เพลงปฏพำกย เพลงรองร ำพน เพลงประกอบกำรละเลนของผใหญ และเพลงประกอบพธกรรม

แบงตำมจ ำนวนผรอง

เปนเพลงรองเดยวและเพลงรองหม เชน เพลงกลอมเดก เพลงพำด-

ควำย สวนเพลงเกยวขำว เพลงเรอ เปนเพลงรองหม นอกจำกน ยงมกำรแบงประเภทเพลงพนบำน

แบบอนๆ เชน ตำมควำมสนยำวของเพลง แบงตำมเพศของผ รอง แบงตำมวยของผรอง ในทนขอ

กลำวถงเพลงพนบำน โดยแบงตำมเขตพนทเปนภมภำค ๔ ภำค คอ ๑. เพลงพนบำนภำคกลำง

๒. เพลงพนบำนภำคเหนอ ๓. เพลงพนบำนภำคอสำน ๔. เพลงพนบำนภำคใต ส ำหรบในต ำรำนจะ

กลำวถงเพลงพนบำนในภำคกลำงซงเปนบรบทเชงพนทศกษำของภมล ำเนำของผเรยบเรยงเพยงเทำนน

ดงรำยละเอยดตอไปน

เพลงพนบำนภำคกลำง

เพลงพนบำนภำคกลำงสวนใหญเปนเพลงโตตอบหรอเพลงปฏพำกย

เปนเพลงทหนมสำวใชรองโตตอบเกยวพำรำสกน มกรองกนเปนกลมหรอเปนวง ประกอบดวย ผรองน ำ

เพลงฝำยชำยและฝำยหญงทเรยกวำ พอเพลง แมเพลง สวนคนอนๆ เปนลกครองรบ ใหจงหวะดวย

กำรปรบมอ หรอใชเครองดนตรประกอบจงหวะ เชน กรบ ฉง เพลงโตตอบน ชำวบำนภำคกลำงน ำมำ

รองเลนในโอกำสตำงๆ ตำมเทศกำล หรอในเวลำทมำรวมกลมกน เพอท ำกจกรรมอยำงใดอยำงหนง

หรอบำงเพลงกใชรองเลนไมจ ำกดเทศกำล แบงได ๕ กลม คอ

๑. เพลงทนยมรองเลนในฤดน ำหลำก เทศกำลกฐนและผำปำ ในชวง

เทศกำลออกพรรษำ ไดแก

* เพลงเรอ (รองก นท ว ไป ในลมแมน ำ เจ ำพระยำ โดยเฉพำะ

พระนครศรอยธยำ อำงทอง สงหบร สพรรณบร ลพบร)

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 88 | ห น า

**เพลงครงทอน เพลงไกปำ (ปรำกฏชอในหนงสอเกำกอนสมยรชกำล

ท ๕ วำรองอยแถบพระนครศรอยธยำ)

***เพลงหนำใย เพลงยมใย เพลงโซ (นครนำยก)

****เพลงร ำพำขำวสำร (ปทมธำน)

*****เพลงรอยภำษำ (กำญจนบร)

๒. เพลงทนยมเลนในเทศกำลเกบเกยว เปนเพลงทรองเลนในเวลำลง

แขกเกยวขำว และนวดขำว ไดแก

*เพลงเกยวขำว เพลงกม (อำงทอง สพรรณบร)

**เพลงเตนก ำ (อำงทอง พระนครศรอยธยำ)

***เพลงเตนก ำร ำเคยว (นครสวรรค)

****เพลงจำก (อ. พนมทวน กำญจนบร)

*****เพลงสงฟำง (สพรรณบร กำญจนบร อำงทอง สงหบร)

******เพลงพำนฟำง (สพรรณบร กำญจนบร)

*******เพลงสงคอล ำพวน (กำญจนบร นครปฐม รำชบร)

********เพลงชกกระดำน (กำญจนบร รำชบร นครปฐม สงหบร

อำงทอง)

**********เพลงโอก (รำชบร ใชรองเลนเวลำหยดพกระหวำง

นวดขำว)

๓. เพลงทนยมเลนในเทศกำลสงกรำนต เปนเพลงทรองเพอควำม

สนกสนำน รนเรง และบำงเพลงเปนเพลงทใชประกอบกำรละเลนของหนมสำว ไดแก

*เพลงพษฐำน (พระนครศรอยธยำ สพรรณบร อทยธำน นครสวรรค

สโขทย ก ำแพงเพชร ตำก)

**เพลงพวงมำลย (นครปฐม เพชรบ ร กำญจนบ ร อ ำงทอง

นครสวรรค)

***เพลงระบ ำ เพลงระบ ำบำนไร (พระนครศรอยธยำ ลพบร อำงทอง

สพรรณบร)

****เพลงเหยอย (กำญจนบร)

๔. เพลงทใชรองเวลำมำรวมกนท ำกจกรรมอยำงหนง ไดแก

*เพลงโขลกแปง (รองโตตอบกนเวลำลงแขกโขลกแปงท ำขนมจน ใน

งำนท ำบญ ของชำวอำงทอง ชำวนครสวรรค)

**เพลงแหนำคหรอสงนำค (รองกนทวไปในภำคกลำง ในงำนบวชนำค

ขณะแหนำคไปวดหรอรบไปท ำขวญนำค)

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 89 | ห น า

๕. เพลงท รองเลนไมจ ำกดเทศกำล เปนเพลงท รองเพอควำม

สนกสนำนรนเรงในงำนบญประเพณตำงๆ รองร ำพนแสดงอำรมณควำมรสก รองประกอบกำรละเลน

หรอรองโดยทมวตถประสงคอยำงใดอยำงหนง ไดแก

*เพลงเทพทอง (เปนเพลงพนบำนทเกำทสด ตำมหลกฐำนในวรรณคด

และหนงสอเกำบนทกไววำ นยมเลนตงแตสมยอยธยำ สมยธนบร สมยรตนโกสนทร จนถง รชกำลท ๖)

**เพลงล ำตด

***เพลงแหเจำบำว

****เพลงพำดควำย

*****เพลงปรบไก

******เพลงขอทำน

*******เพลงฉอย (มชอเรยกอนๆ เชน เพลงวง เพลงเป เพลงฉำ)

********เพลงทรงเครอง

*********เพลงอแซว

**********เพลงร ำโทน

***********เพลงส ำหรบเดก (เพลงกลอมเดก เพลงปลอบเดก

เพลงประกอบกำรละเลนเดก)

เพลงพนบำนภำคกลำงแมจะมหลำกหลำยประเภทมำกกวำทกภำค

แตมเพลงจ ำนวนนอยทยงคงรองเลนกนบำงในชนบท และสวนหนงกเปนเพลงทเลนกนเฉพำะถนเทำนน

เพลงพนบำนภำคกลำงทแพรหลำยไดยนทวๆ ไป และมพอเพลงแมเพลงทยงจดจ ำรองกนได ๘ เพลง

ดงน

๑. เพลงเรอ ๒. เพลงเตนก ำ ๓. เพลงพษฐำน ๔. เพลงระบ ำบำนไร

๕. เพลงอแซว ๖. เพลงพวงมำลย ๗. เพลงเหยอย ๘. เพลงฉอย

ในทน จะขอกลำวแตเพยงเพลงเรอ เพลงเตนก ำ เพลงอแซว เพลง

พวงมำลย และเพลงฉอยไวในต ำรำเลมนเทำนน เพรำะผเขยนมควำมเชยวชำญและสำมำรถฝกฝน

ผเรยนใหเกดองคควำมรและทกษะกำรรองเพลงพนบำนนน ๆ ได รวมถงใหผเรยนไดศกษำเพมเตม

ควำมรทเกยวกบล ำตด เพลงเกยวขำว และเพลงแหล ซงเปนภมปญญำไทยในวรรณกรรมเพลงพนบำน

อกประกำรทมไดกลำวรำยละเอยดไวในต ำรำเลมน

เพลงเรอ

เพลงเรอเปนเพลงท รองเลนในฤดน ำหลำก นยม เลนในจงหวด

พระนครศรอยธยำ อำงทอง สงหบร สพรรณบร และลพบร ชวงเทศกำลกฐน ผำปำ หรองำนนมสกำร

งำนบญประจ ำปของวด ซงเปนฤดน ำหลำก ชำวนำวำงเวนจำกกำรท ำนำ รอน ำลด และรวงขำวสก

กจะพำกนพำยเรอมำท ำบญไหวพระและเลนเพลง เรอทใชมเรอมำดสแจว เรอพำยมำทกล ำจดตะเกยง

เจำพำย หรอตะเกยงลำนไวกลำงล ำเรอ ธรรมเนยมในกำรเลนมเรอฝำยชำยและฝำยหญง จ ำนวนผเลน

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 90 | ห น า

ขนอยกบขนำดของเรอประมำณ ๙ - ๑๐ คน มพอเพลง แมเพลง สวนทเหลอเปนลกค ใชกลอนลงสระ

เสยงเดยวกนไปเรอยๆ ทเรยกวำ "กลอนหวเดยว" นยมรองกลอนลำ และกลอนไล เพรำะคดหำค ำได

งำยกวำสระเสยงอน มเครองประกอบจงหวะ ไดแก ฉง และกรบ พอเพลงทนงกลำงล ำเรอ จะเปนคนต

ฉงดงฉบๆ ไปเรอยๆ ทเหลอกเปนลกคคอยรองรบหรอรองยวดวยค ำวำ "ฮำ ไฮ" และคอยกระทงวำ

"ชะ ชะ" ตำมควำมคะนองปำกเปนจงหวะๆ

เมอชำวเพลงพำยเรอมำถงทหมำย โดยทวไปกจะมองหำเรอจบควำ

เพลงกนแลว ฝำยชำยจะพำยเรอไปเทยบจนชดเรอฝำยหญงและเกบพำยขน ในเรอแตละล ำจะนงเปน

คๆ นอกจำกชวงหวเรอทำยเรอจะนงคนเดยวเพรำะทแคบ เรอฝำยชำยจะเรมวำเพลงกอน เรยกวำ

"เพลงปลอบ" เพอขอเลนเพลงกบฝำยหญงตำมมำรยำท เมอวำไปสก ๒ - ๓ บท หำกฝำยหญงนงไม

ตอบ กแสดงวำ ไมสมครใจเลนเพลงดวย หรอมคนดหมำยอยแลว เรอฝำยชำยตองไปหำคใหม แตถำ

ฝำยหญงเออนเสยงตอบ แสดงวำ ตกลงปลงใจเลนเพลงดวย กเรมวำ "เพลงประ" โตตอบกนในเชงเกยว

พำรำสอยำงสนกสนำน เมอวำเพลงกนสมควรแกเวลำแลว เรอฝำยชำยจะพำยไปสงเรอฝำยหญง ใน

ระหวำงนนกวำ "เพลงจำก" เพอเปนกำรแสดงควำมอำลยอำวรณ

ตวอยาง เพลงเรอ

ชำยเกรน : เอย เลยบเรอเรยง เขำเคยงใกล หวงจะฝำกน ำใจ (ฮำ ไฮ) ของขำ (ชะ ชะ)

นองจะรบไปไหน ขอใหพำยเบำเบำ พจะไดมำพบเจำ (ฮำ ไฮ) งำมตำ

พพำยมำนำน ใหแสนเหนอยหนก พอไดพบนงลกษณ (ฮำ ไฮ) โสภำ

ทเหนอยกหำย ทหนำยกแขง กลบมเรยวมแรง (ฮำ ไฮ) หนกหนำ

ขอเชญนวลนอง มำรองเลนดงวำ ขอจงเผยวำจำสกค ำ...เอย

ลกครบ : ขอจงเผยวำจำสกค ำ เอย

ขอเชญนวลนองมำเลนรองดงวำ (ซ ำ) ขอจงเผยวำจำสกค ำเอย

ฯลฯ

หญงตอบ : เอย ไดยนน ำค ำ เสยงมำร ำสนอง เสยงใครมำเรยกหำนอง (ฮำไฮ) ทไหนละ

แตพอเรยกหำฉน แมหนไมนำนไมเนน เสยงผชำยรองเชญ (ฮำไฮ) ฉนจะวำ

กำรจะเลนจะหว หนนองไมดดไมดน หรอกแมวำไมใชยำมกฐน (ฮำไฮ) ผำปำ

พอเรยกกขำน แตพอวำนกเอย หนนองไมนงกนท ำเฉย (ฮำไฮ) ใหมนชำ

แตพอเรยกหำนอง ฉนกรองขนร ำ ฉนนบนอบตอบค ำ (ฮำไฮ) จรงเจำขำ

แมหนนบนอบตอบค ำ ตอบกนไปเสยดวยน ำ (ฮำไฮ) วำจำ

แตพอเรยกหำนอง ฉนกรองวำจำ กนแตเมอเวลำ เอยจวนเอย

ลกครบ : กนแตเมอเวลำ จวนเอย

แตพอเรยกหำนอง ฉนกรองวำจำ (ซ ำ) กนแตเมอเวลำ จวนเอย

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 91 | ห น า

เพลงเตนก ำ

เพลงเตนก ำมอยทวไปแถบลมแมน ำเจำพระยำ นยมเลนในจงหวด

อำงทอง สงหบร สพรรณบร พระนครศรอยธยำ และนครนำยก สวนมำกจะรองเลนระหวำงชวงหยด

พกเมอเกยวขำวไปถงอกคนนำหนง หรอมกเลนตอนเยนหลงเลกเกยวขำวแลว ผเลนจะยนลอมเปน

วงกลม หรออำจยนเปนแถวหนำกระดำน หนหนำเขำหำกน มอซำยถอรวงขำว มอขวำถอเคยว

พอเพลงแมเพลงอำจมหลำยคนชวยกนรองแก หรอรองโตตอบฝำยตรงขำม สวนคนอนๆ เปนลกครบ

วำ "เฮ เอำ เฮ เฮ"

ตวอยาง บทเกรน เพลงเตนก า

ไหวครส ำเรจเสรจสก ขยำยยกเปนเพลงปลอบ (เฮ เอำ เฮ เฮ)

หำไหนไมเทยมเรยมเรอ ไมมคนเสมอเหมอนอยำงฟำครอบ (เฮ เอำ เฮ เฮ)

ขอเชญมำเลนเตนกนสกรอบ ลกขนมำตอบเพลงเอย

ลกครบ : ขอเชญมำเลน เตนกนสกรอบ ขอเชญมำเลน เตนกนสกรอบ ลกขนมำตอบเพลงเอย

เอง เอย ชำยเอย เอำกนสกรอบ ลกขนมำตอบเพลงเอย

ขอเชญมำเลน เตนกนสกรอบ ลกขนมำตอบเพลงเอย (เฮ เอำ เฮ เฮ)

จตใจเจำไมสมเพช พจะเปำดวยเวทยมหำละลวย (เฮ เอำ เฮ เฮ)

เดชะ คณพระขลง ปถะมง ขมกขมวย (เฮ เอำ เฮ เฮ)

ลกครบ : เดชะ คณพระชวย ใหเลนกนดวยนำงเอย

ตวอยาง บทประ เพลงเตนก า

หญง : ไดยนส ำเหนยกเรยกหญง นองเองไมนงอยชกชำ (เฮ เอำ เฮ เฮ)

แมเหยยบหวซงกะทงหวหญำ เดนเขำมำหำชำยเอย (รบ)

ชำย : เหยยบหวซงกะทงหวหญำ ไอซงมนแหงจะแยงเอำขำ (เฮ เอำ เฮ เฮ)

ไอตอโสนมนโดหนำ จะต ำเอำขำนำงเอย (รบ)

เพลงอแซว

เพลงอแซวเปนเพลงพนบำนจงหวดสพรรณบร เลนในงำนเทศกำล

สงกรำนต หรองำนบญกศล เดมเปนเพลงรองโตตอบกนสนๆ แบบกลอนหวเดยว ตอมำ ไดยมกลอน

เพลงฉอยไปรองใหยำวมำกขน รองดวยจงหวะเรวๆ เดนจงหวะดวยฉง กรบ พอเพลงแมเพลงแตละฝำย

มลกค ๔ - ๕ คน รองโตตอบเชงเกยวพำรำสแฝงค ำสองแงสองงำม เพอสรำงควำมครกครนใหแกผฟง

สวนผรองตองมควำมสำมำรถในกำรเลอกถอยค ำมำรอยเรยง ทเรยกกนวำ "ดนเพลง" ใหทนจงหวะ

ทเรวกวำเพลงประเภทอนๆ ตอมำ เพลงอแซวไดพฒนำเปนวงอำชพรบจำงแสดงตำมงำนตำงๆ และ

เปนทนยมรองกนแพรหลำยในจงหวดใกลเคยงดวย

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 92 | ห น า

ตวอยาง เพลงอแซว ของ ไวพจน เพชรสพรรณ

โอมำเถดหนำกระไรแมมำ สำวนอยเจำอยำชำๆ ร ำไร (ดนตร)

หำกไดยนเสยงน เสยงของพไวพจน คนสพรรณเขำรหมด วำพเปนใคร

พนเปนพอเพลง ใครๆ กเกรงกระท ถำหำกวำนองยงอย พจะบอกให

พสบสำยเพลงอแซว ไปเลนมำแลวทกท ศรประจนตดอนเจดย พนกเคยไป

เดมบำงนำงบวช กเคยไปอวดอำรมณ สำมชกกเคยชม วำคำรมพคมคำย

บำงปลำมำอทอง สองพนองอ ำเภอเมอง อยำวำคยเของ พเฟองนะสำยใจ

ชอเสยงโดงดง แตยงขำดแมเพลง แมฝปำกเจำยงไมเกง จะเกรงไปไย

พขอเชญใหมำสมคร ถำมใจรกทำงรอง อกหนอยกคงจะคลอง ตองคอยหดคอยไป

ขอเพยงใหเชอฟง แมรอยชงอยำเกรง จะหดใหเปนแมเพลง ใหรองเกงจนได

คอหนงนนเสยงพ เสยงโฉมศรเปนคอสอง บกพรองจะแกให

ถำหำกนองเกงแลว มำรวมอแซววงพ คงมแมเพลงชนด มำเปนเพอนใจ

จะไดรวมกนหำกน ในถนเมองสพรรณ ใหขนชอลอลน ไมหวนใครๆ

ขออยำไดอดเออน ใหพเตอนซ ำสอง เชญแมเกรนท ำนอง รองเปนเพลงอแซวเอย

โอมำเถดมำกระไรแมมำๆ สำวนอยเจำอยำชำๆ ร ำไร

มำรวมวงกบพชำย นองอยำอำยใครเลย

เพลงพวงมำลย

เพลงพวงมำลยเปนเพลงรองโตตอบระหวำงชำยและหญง นยมเลนกน

แถบภำคกลำงทวไปแทบทกจงหวด ในงำนเทศกำลตำงๆ เชน วนสงกรำนต งำนโกนจก งำนบวชนำค

งำนมงคลตำงๆ โดยเลอกสถำนทเลนเพลง เปนลำนกวำงๆ ยนลอมเปนวงกลม แบงเปนฝำยชำยครงวง

ฝำยหญงครงวง มพอเพลง แมเพลงผลดกนรอง สวนทเหลอจะเปนลกคปรบมอเปนจงหวะ และรองรบ

ฝำยของตน

ตวอยาง เพลงพวงมาลย ชาวบานอ าเภอบางแพ จงหวดราชบร

แมเพลง : เออระเหยลอยมำ ลอยมำกลอยไป

ลกค : เออระเหยลอยมำ ลอยมำกลอยไป

แมเพลง : ไดยนผชำยมำรองเชญ ไมนงเนน อยท ำไม

นำงหยบเขมขดเขำมำรดพง สองมอแมกนงผำลำย

นำงหยบหวนอยเขำมำสอยเสย ผมเผำแมเลย กระจำย

นำงมำยกเทำกำวกระดำก สวยนองลงจำกกะได

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 93 | ห น า

ตวอยาง เพลงพวงมาลย ชาวบานอ าเภอบางแพ จงหวดราชบร (ตอ)

พวงเจำเอยมำลย ไมชำไถลเลยเอย

ลกค : พวงเจำเอยมำลย ไมชำไถลเลยเอย

แมเพลง : เออระเหยลอยมำ ลอยมำกลอยไป

ลกค : เออระเหยลอยมำ ลอยมำกลอยไป

เพลงนถำน ำมำเลนในวนสงกรำนต จะรองประกอบกำรเลนลกชวง

ฝำยใดแพกตองมำร ำ เพลงพวงมำลยนน เปนเพลงทรองงำยและฟงสนก จงเหมำะกบกำรรองร ำมำก

เพลงฉอย

เพลงฉอยเปนเพลงทเลนกนทวไปทกจงหวดในภำคกลำง โดยนยมเลน

ในชวงเทศกำลสงกรำนต และวนนกขตฤกษอนๆ ภำยหลงมกำรตงวงเปนอำชพรบจำงแสดงทวไป คณะ

ล ำตดหวงเตะนยมน ำเพลงฉอยมำรองแทรกกบกำรเลนเพลงล ำตดเสมอๆ เพลงฉอยเปนเพลงโตตอบ

ระหวำงชำยหญง มเอกลกษณตรงทลกคจะรองรบวำ "เอชำ เอชำ ชำ ฉำด ชำ" บำงคณะตอดวย

"หนอยแม" ไมตองมดนตรประกอบ ลกคจะปรบมอเทำนน แตในปจจบนน มกำรน ำเอำเครองดนตรไทย

มำประกอบกำรแสดงเพลงฉอย อำท ตะโพน ฉง ฉำบ กรบ เพอสรำงควำมครกครนและเพมจงหวะให

เกดควำมสนกสนำนใหกบบทเพลง ตวอยำงเชน

ฉอยสวสด

พวง เชญยม,โยง เชญยม,นงค เชญยม

เอง เอง เออ ชะ เอง เอย

วนนมำรองเพลงฉอยกนสกหนอย พนอง

มนเปนค ำรอง ท ำนองไทย เอยท ำนองไทย ท ำนองไทย

สวสดครบ กสวสด นองนอง พพ หญงหญง ชำยชำย

สวสดผชำยกทไมใชผหญง สวสดผหญงทไมใชผชำย

สวสดผใหญละทไมใชเดกเดก

สวสดเดกเดกทยงไมเปนผใหญ

หนมำดคนดละทมำนงด เอำดคนดละทมำนงด

แหมพอดคนดซเรำกชนใจ บำงคนมำเดยว บำงคนมำค

โนน ดดกจะรได ถำคนไหนมำเดยวหรอมำค

แกมองดรไดไง ไดไง รไดไง

แหมดผหญงอะดผชำย ดงำยจรงจรง

ยงดผหญงดงำยใหญ ผหญงมผว หรอยงไมม

กำรเดนทำทจะแตกตำงกนไป

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 94 | ห น า

ผหญงมผว หรอยงไมม แกมวธดกำรเดนยงไงเอำ

เดนยงไง ดนะเดนยงไง

ถำยงไมมผวจะเดนตรงเขำมำ

ละมนจะไมคดขวำมนจะไมคดซำย

แตถำมผวแลวเดนมำในน

สะดดไอนน ชนไอน ชนเกำอเรอยไป

มนเปนยงไงละถงไดเปนยงงน

กมนเปนอำกำรเสยศนยไง

นถำเปนเมยของพวกเรำเดนเขำมำ

คงตองตลงกำกลงมำแตไกล

พดถงเมยแกอยำไปพดถงมน

เมยกะฉนทะเลำะกนยกใหญ ทะเลำะเรองอะไรหรอ

ไมไดตงชอวำทะเลำะกนเรองอะไร

กลบบำนดก เมยกดำ พอกลบบำนชำเมยกดำใหญ

เคำไลใหเรำเนยลงไปนอนทรถ คดแลวรนทดกสลดใจ

แกไมตองรนทดกนอนในรถแก รอนกเปดแอร เยนสบำย

แอรเออนะไมมทงหมด ไอทฉนนอนนะมนรถมอเตอรไซค

มนไมมมงยงมนกกด แกเอยอดอด แทบตำย

พวงเอย นงเอย มำทำงน ถำมเพอนทกจะไดไหม

โบรำณวำไว ยงรำยกวำเสอ แกเชอโบรำณไหม เชอ

โบรำณวำไวยงรำยกวำเสอ ฉนเองกเชอโบรำณวำไว

ยงรำยกวำเสอ แกเชอแนนะ ฉนจะถำมแกใหม

มมงอยสองมง เอำมมงอยสองมง

มงเสอ มงยง แกจะเขำมงไหน มงไหน มงไหน

ถำเขำมงเสอเนยเปอรเซนตตำยสง

ฉนเขำมงยงเพรำะเปนมงใหญ

แตถำเปนฉนนะฉนไมเขำไปหรอก

ฉนกนอนขำงนอกกเพรำะมนปลอดภย

เขำขงยงไวในมงไมใหยงออกมำ

แลวแกเขำไปหำยงมนท ำไม

เออ...เออ...เอง...

ยงรำยกวำเสอ เมยเหนอกวำยง

เมยมเรองยงกตองมำกมำย

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 95 | ห น า

ยงมนกดเรำนะถำเรำตบ ถำยงไมหลบ เรำกตบยงตำย

แตเมยแคเงอมอจะตบ

ถำเรำไมเตรยมตวหลบ มนแทงเรำตำย

เมยมนแทงเรำตำยละจรงจรงนะพ

เมยมนแทงเรำตำยละจรงจรงนะพ

ฉนแทงมนตงหลำยท ไมเหนมนตำย

เพรำะวำพวกเมยแกงำยละมนตำยชำ

กเพรำะวำเมยแกงำยมนตำยชำ

ขนำดรถผำปำคว ำมนยงไมตำย

แสดงวำเขำชวยเมยแกไวทน มนนะไมไดไป

จองตวใหไว นเขำไปตำยกนทงคน

นำงนเขำดนตนไมทนคนตำย

มนมทงเรองดมทงเรองเสย ถำพดถงเรองเมยละมนละเหยใจ

ตอนแตงกบเรำละมนจะเอำหมำ เรำกออก

แตงงำนใหมใหมเมยอยำกไดหมำ

เรำกออกไปหำซอหมำมำให

แตมนกดมควำมสข เลยอยกนแบบสนกสขหวใจ

พอเลกจำกงำนกลบบำนเรำ หมำกออกมำเหำใหก ำลงใจ

ขนำดเมยหงขำวอยในครว ยงหำผำเชดตวเอำออกมำให

ปแรกมนกด พอสองปสำมปละมนกเปลยนไป

ทนละครบพอผมกลบบำนมำ หมำคำบผำเชดตวเอำมำให

แตสวนละอนงเมยเรำ โนน ไปยนเหำอยทหวบนได

เอย พวงเอยเปนยงไงบำง ฮะ เมยแกนะเปนยงไงบำง

เลำใหฟงมงกจะไดไหม

เออ...เอง...เออ...เอง...เออ

อะเมยแกนะเปนยงไง เอง เอง เออ ชะ เอง เอย

เอำเปนยงไง เอง เอง เออ เออ เอง เอย

เมยแกนะเปนยงไง อม...เอง...เอย...

แกรองมำ มนกมเหตผล

รองรองไปมนยงไง งง งง รองรองไปมนยงไง งง งง

เพรำะไมรจะลงยงไง

เอชำ เอชำ ชำ ชะ ฉำ ชำ หนอยแม

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 96 | ห น า

สรป

เพลงพนบำนเปนผลงำนทสรำงสรรคมำจำกควำมคดอสระของชำวบำน

มไดผลตงำนเพลงเปนอำชพ แตจะขบล ำรองเพลงกน ในระหวำงเวลำท ำงำนอำชพหลก คอ กำรท ำไร

ท ำนำ เนองจำกสงคมไทยดงเดม ชำวบำนสวนใหญเปนชำวไร ชำวนำ มวถชวตผกพนกบกำรท ำมำหำ

กนอนเกยวเนองกบธรรมชำต ควำมอดมสมบรณของพชพนธธญญำหำร ซงเปนปจจยส ำคญทสด

ในกำรยงชพ คนไทยจงคดสรำงพธกรรมทเกยวเนองกบควำมเจรญงอกงำม ทเหนไดชดทสด ไดแก

พธกรรมในฤดเกบเกยว ดงนน เพลงทใชรองในฤดกำลเกบเกยวจงเกดขน เพอเปนกำรฉลองควำมอดม

สมบรณ หลงจำกเสรจสนงำนหนกในไรนำ มำเปนเวลำเกอบป เมอถงฤดรอนซงเปนระยะเวลำหลงเกบ

เกยวพชผล กเปนเวลำรนเรง มเพลงทรองเลนในเทศกำลสงกรำนต และวนส ำคญทำงพระพทธศำสนำ

ดวย

เพลงพนบำนเปนสมบตของชำวบำน แสดงใหเหนภมปญญำกำรใชภำษำของ

คนไทย โดยใชสภำพแวดลอมทำงธรรมชำต ทำงควำมเชอ ขนบธรรมเนยมประเพณ ตลอดจนเครองมอ

เครองใชในชวตประจ ำวน เปนแหลงบนดำลใจในกำรสรำงภำษำ เพอควำมสนกเพลดเพลน และใน

ทำงออมกเปนสอในกำรอบรมสงสอน โดยสอดแทรกค ำสอนทำงศำสนำ คำนยม หรอกฎเกณฑ ทควร

ปฏบตในสงคม ใชระบำยควำมในใจทมตอธรรมชำตแวดลอมอกดวย ในยคกอนทจะมวทย โทรทศน

และอนเทอรเนต เพลงพนบำนกท ำหนำทเปนสอสำรมวลชนกระจำยขำวสำรในสงคม เชอเชญใหคน

รวมท ำบญ เปนกำรสรำงควำมรสกเปนอนหนงอนเดยวกนในสงคม แตปจจบนบทบำทเหลำนนหมดไป

จำกสงคมไทยแลว เนองจำก เกดระบบสอสำร และเครองมอใหม ๆ ทพฒนำขนอยำงไมหยดยงเขำมำ

ทดแทน โดยท ำหนำทไดรวดเรวกวำ และทนสมยกวำ ประกอบกบวถชวตของคนไทยเปลยนแปลงไป

พนทเกษตรกรรมลดลง ในขณะทพนทอตสำหกรรมขยำยตวเพมขน ตลอดจน วฒนธรรมตะวนตก

หลงไหลเขำมำแทนทวฒนธรรมไทยเกอบทกดำน เกดเพลงและดนตรแบบสำกลหลำกหลำยรปแบบ

เปนควำมบนเทงสมยใหม ทคนไทยสำมำรถเลอกสรรทจะฟงอยำงเพลดเพลนได โดยไมม ขอจ ำกด

ขณะทพอเพลงแมเพลงพนบำนคอย ๆ ตำยจำกไปตำมอำยขย และแทบจะไมมผสบทอดเลยในชมชนแต

ละทองถน ปจจบน เพลงพนบำนยงมจดแสดงรองเลนใหฟงและชมกนได ในบำงโอกำส ซงกเปนเพยง

กำร "ฟนอดต" และเปนควำมพยำยำม ทจะสบทอด "มรดกภมปญญา" แขนงนใหคงอยในฐำนะ

"สมบตวฒนธรรมของชาต" สบไป

ภาษากบวฒนธรรม (Thai Language & Culture) ครศภณฐปรชญา ท าน 97 | ห น า

รายการอางอง

กงแกว อตถำกร. (2519). คตชนวทยา. เอกสำรนเทศกำรศกษำ ฉบบท 184. กรงเทพฯ:

หนวยศกษำนเทศก

กรมกำรฝกหดคร. (2514). วรรณกรรมจากบานใน. เอกสำรนเทศกำรศกษำ ฉบบท 113.

กรงเทพฯ: หนวยศกษำนเทศก กรมกำรฝกหดคร.

กหลำบ มลลกะมำส. (2518). คตชาวบาน. กรงเทพมหำนคร : มหำวทยำลยรำมค ำแหง.

เจอ สตะเวทน. (2517). คตชาวบานไทย. กรงเทพฯ : สทธสำรกำรพมพ.

ประคอง นมมำนเหมนทร. (2543). นทานพนบานศกษา. กรงเทพมหำนคร : โครงกำรต ำรำ

และอกษรศำสตร จฬำลงกรณมหำวทยำลย.

ประยร ทรงศลป. (2542). การศกษาวเคราะหต านานและนทานพนบานเขมรภาคท 1-9.

กรงเทพฯ : ภำควชำภำษำไทย คณะมนษยศำสตรและสงคมศำสตร สถำบนรำชภฏธนบร.

เรไร ไพรวรรณ. (2551). วรรณกรรมทองถน. กรงเทพมหำนคร : โครงกำรผลงำนวชำกำร

มหำวทยำลยรำชภฏธนบรเฉลมพระเกยรต เนองในวโรกำสพระบำทสมเดจพระเจำอยหว

ทรงครองสรรำชสมบตครบ 60 ป

ศรำพร ฐตะฐำน. (2523). ทฤษฎการแพรกระจายของนทาน. กรงเทพฯ:

ส ำนกงำนคณะกรรมกำรวฒนธรรมแหงชำต.

สมำมำลย พงษไพบลย. (2542). คตชนวทยา. กรงเทพมหำนคร : ภำควชำภำษำไทย

คณะมนษยศำสตรและสงคมศำสตร สถำบนรำชภฏพระนคร.