เอกสารประกอบการสอน รายวิชา...

เอกสารประกอบการสอน

รายวชา การพฒนาองคกรชมชน

พรพฒน พนศร

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม

2559

เอกสารประกอบการสอน รายวชา การพฒนาองคกรชมชน

พรพฒน พนศร พธ.บ.(รฐศาสตร), สส.ม.(สงคมสงเคราะห)

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม 2559

คานา

เอกสารประกอบการสอน รายวชา “การพฒนาองคกรชมชน” นผเขยนไดพฒนาขนโดยมวตถประสงคเพอใหผเรยนไดนาไปใชเปนเอกสารหลกในการเรยนการสอนรายวชา “การพฒนาองคกรชมชน” รหสวชา 2533306 หลกสตรศลปศาสตรบณฑต สาขาวชาการพฒนาชมชน มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม พ.ศ. 2555

เนอหาภายในเลมไดมาจากการศกษารวบรวมขอมลจากตารา หนงสอ งานวจยและ ประมวลจากประสบการณของผเขยนทไดมาจากการทางานในชมชนทองถน เนอหาหลกของเอกสาร ประกอบดวย ความรทวไปเกยวกบชมชน ชมชนเขมแขงและพงตนเองได กลมและองคกรชมชน การสรางและพฒนากลม/องคกรชมชน เครอขายและการพฒนาเครอขายองคกรชมชน สภาองคกรชมชน และกรณศกษาตาง ๆ ทนาสนใจ

ผเขยนหวงเปนอยางยงวา เอกสารประกอบการสอนเลมนจะเปนประโยชนตอการเรยนการสอนและการคนควาเพมเตมสาหรบผเรยนและผสนใจทวไป สดทายนขอขอบพระคณและขอบคณผมรายชอในบรรณานกรมทกทาน

พรพฒน พนศร อาจารยประจาสาขาวชาการพฒนาชมชน

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม

พฤศจกายน 2559

สารบญ

หนา คานา ........................................................................................................................ (1) สารบญ........................................................................................................................ (2) สารบญภาพ .............................................................................................................. (6) สารบญตาราง.............................................................................................................. (7) แผนบรหารการสอนประจาวชา ................................................................................ (9) แผนบรหารการสอนประจาบทท 1 ........................................................................... 1 บทท 1 ชมชนและการพฒนาชมชน .......................................................................... 3

ความหมาย/นยามของชมชน......................................................................... 4 องคประกอบของชมชน................................................................................. 4 โครงสรางของชมชน..................................................................................... 8 หนาทของชมชน............................................................................................ 9 การพฒนาชมชน.......................................................................................... 12 เปาหมายของการพฒนาชมชน....................................................................... 14 บทสรป......................................................................................................... 16 คาถามทบทวน.............................................................................................. 17 เอกสารอางอง............................................................................................... 18

แผนบรหารการสอนประจาบทท 2.............................................................................. 19 บทท 2 ชมชนเขมแขงและการพงตนเอง..................................................................... 21

ชมชนเขมแขง............................................................................................... 21 แนวคดชมชนเขมแขง............................................................................... 22 ลกษณะและองคประกอบของชมชนเขมแขง.............................................. 31 การเสรมสรางความเขมแขงของชมชน...................................................... 36

ชมชนพงตนเอง............................................................................................. 42 แนวคดการพงตนเอง................................................................................ 42

องคประกอบของชมชนพงตนเอง.............................................................. 43 ลกษณะการพงตนเองของชมชน............................................................... 46 ลกษณะความสมพนธระหวางองคกรชมชนกบการพงตนเองของชมชน....... 48

สารบญ(ตอ)

หนา กรณศกษาชมชนเขมแขง............................................................................... 51 บทสรป......................................................................................................... 54 คาถามทบทวน.............................................................................................. 55 เอกสารอางอง............................................................................................... 56

แผนบรหารการสอนประจาบทท 3 ............................................................................. 59 บทท 3 กลมและองคกรในงานพฒนาชมชน................................................................ 61

ความหมายของกลม...................................................................................... 61 ความสาคญของกลม...................................................................................... 63 การจดตงและการพฒนากลม......................................................................... 65 ลกษณะและองคประกอบของกลม................................................................. 74 การรวมกลมในชมชน.................................................................................... 77 ความสาเรจในการรวมกลม…………………………………………………………………… 82 การพฒนากลมใหเขมแขงและมประสทธภาพ................................................. 83 การพฒนากลมใหเปนองคกรชมชน............................................................... 89 บทสรป......................................................................................................... 90 คาถามทบทวน.............................................................................................. 91 เอกสารอางอง............................................................................................... 92

แผนบรหารการสอนประจาบทท 4 ............................................................................. 95 บทท 4 องคกรชมชน................................................................................................... 97

ความหมายขององคกรชมชน......................................................................... 97 องคประกอบขององคกรชมชน....................................................................... 99 ประเภท ลกษณะ และหนาทขององคกรชมชน............................................... 103 ขนตอนการพฒนาองคกรชมชน..................................................................... 106 กลยทธการพฒนาองคกรชมชน...................................................................... 110 กระบวนการและการเรยนรขององคกรชมชน................................................. 116 ความเขมแขงขององคกรชมชนกบการพฒนาชมชน........................................ 118 บทสรป......................................................................................................... 127 คาถามทบทวน.............................................................................................. 129 เอกสารอางอง............................................................................................... 130

สารบญ(ตอ) หนา

แผนบรหารการสอนประจาบทท 5 ............................................................................. 133 บทท 5 การพฒนาเครอขายองคกรชมชน.................................................................... 135

ความหมายของเครอขาย............................................................................... 135 พฒนาการและวงจรชวตของเครอขาย............................................................ 136 องคประกอบของเครอขาย............................................................................. 139 ประเภทของเครอขาย.................................................................................... 142 การสราง การบรหาร และกระบวนการทางานเครอขาย................................. 147 แนวทางการพฒนาและการเชอมโยงเครอขาย................................................ 159 บทสรป......................................................................................................... 164 คาถามทบทวน.............................................................................................. 165 เอกสารอางอง............................................................................................... 166

แผนบรหารการสอนประจาบทท 6…........................................................................... 169 บทท 6 สภาองคกรชมชน............................................................................................ 171

ความหมายของสภาองคกรชมชน................................................................... 171 แนวคดสภาองคกรชมชน............................................................................... 174 ความเปนมาของพระราชบญญตสภาองคกรชมชน.......................................... 177 สาระสาคญของพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551…………………… 186 การจดตงสภาองคกรชมชน…………………………………………………………………… 187 สมาชกของสภาองคกรชมชน………………………………………………………………… 195 โครงสราง บทบาท และภารกจของสภาองคกรชมชน………………………………… 196 การสงเสรมกจการของสภาองคกรชมชนตาบล............................................... 199 การหนนเสรมการจดตงและการดาเนนงานของสภาองคกรชมชนตาบล........... 203 การพฒนาคณภาพของสภาองคกรชมชน........................................................ 206 เครองมอหนนเสรมการพฒนาคณภาพสภาองคกรชมชน…………………………… 213 บทสรป……………………………………………………………………………………………. 218 คาถามทบทวน.............................................................................................. 219 เอกสารอางอง............................................................................................... 220

สารบญ(ตอ) หนา

บรรณานกรม ............................................................................................................ 223 ภาคผนวก ................................................................................................................. 224 ประวตผเรยบเรยง .................................................................................................... 225

สารบญตาราง หนา

ตารางท 2.1 สรปลกษณะการพงตนเองของชมชนจากผลการดาเนนงานขององคกรชมชนโดยเปรยบเทยบ.............................................................................

41

ตารางท 5.1 การเชอมโยงเครอขายองคกรชมชน.......................................................... 148

สารบญภาพ หนา

ภาพท 2.1 ความสมพนธขององคประกอบทง 5 ประการกบแนวคดในการพงพาตน........ ภาพท 4.1 ขนตอนทวไปของการพฒนาองคกรชมชน....................................................

37 95

ภาพท 4.2 ขนตอนพฒนาการขององคกรชมชน............................................................ 97 ภาพท 4.3 โครงสรางองคกรพฒนาคณภาพชวตประชาชนตาบลนาเกยน....................... 100 ภาพท 4.4 มตของการพฒนาคน................................................................................. 101 ภาพท 4.5 กจกรรมในแตละระดบของเครอขาย............................................................. 102 ภาพท 4.6 ความเขมแขงขององคกรชมชน.................................................................... 109 ภาพท 5.1 ขนตอนการสรางเครอขาย........................................................................... 135 ภาพท 7.1 ขนตอนท 1 การจดแจงชมชน..................................................................... 172 ภาพท 7.2 ขนตอนท 2-4 การจดแจงชมชน.................................................................. 173 ภาพท 7.3 ขนตอนท 5-8 การจดแจงชมชน................................................................. 174 ภาพท 7.4 โครงสราง/การจดแจงสภาองคกรชมชน....................................................... 176 ภาพท 7.5 ความเชอมโยงระหวางสภาองคกรชมชนตาบล ทประชมระดบจงหวดของ สภาองคกรชมชนตาบล และทประชมระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบล..

179

แผนบรหารการสอนประจาวชา

รหสวชา 2532306 รายวชา การพฒนาองคกรชมชน 3 (3-0-6) Community Organization Development คาอธบายรายวชา ศกษาความหมาย องคประกอบ ประเภทขององคกรชมชน ความสาคญและความจาเปนในการเสรมสรางความเขมแขงขององคกรชมชนโดยกระบวนการพฒนากลม/องคกรชมชน เพอบรหารงานของชมชนทองถน หลกการพนฐานในการพฒนาองคกรชมชน การดาเนนงานของเครอขายองคกรชมชนในประเทศไทยทประสบความสาเรจ และปญหาอปสรรคในการดาเนนงาน วตถประสงคทวไป 1. เพอใหนกศกษามความรความเขาใจเกยวกบความเปนมา แนวคดทฤษฎ หลกการ ความหมาย ความสาคญ ขององคกรชมชนกบการพฒนาชมชน 2. เพอใหนกศกษามความรความเขาใจเกยวกบองคกรชมชนและตระหนกถงความความสาคญความจาเปนในการสงเสรมความเขมแขงขององคกรชมชนในการพฒนาชมชน

3. เพอใหนกศกษาทราบถงหลกการพนฐานการกอเกดองคกรชมชน กระบวนการ แนวทางการพฒนาองคกรชมชน

4. เพอใหนกศกษาทราบถงตวแบบขององคกรชมชน เครอขายและการดาเนนงานของเครอขายองคกรชมชนทประสบความสาเรจในประเทศไทย 5. เพอใหนกศกษาทราบถงบทบาท และศกยภาพของสภาองคกรชมชนในฐานเครองมอในการพฒนาชมชน 6. เพอใหนกศกษาพฒนาชมชนไดพฒนาทศนคตและทกษะของนกศกษาในการนาแนวคด การพฒนาองคกรชมชนไปประยกตใชกบการพฒนาชมชนได

(10) พรพฒน พนศร

เนอหา บทท 1 ชมชนและการพฒนาชมชน 3 ชวโมง ความหมาย/นยามของชมชน องคประกอบของชมชน โครงสรางของชมชน หนาทของชมชน การพฒนาชมชน เปาหมายของการพฒนาชมชน คาถามทบทวน เอกสารอางอง บทท 2 ชมชนเขมแขงและพงตนเอง 6 ชวโมง ชมชนเขมแขง แนวคดชมชนเขมแขง ลกษณะและองคประกอบของชมชนเขมแขง การเสรมสรางความเขมแขงของชมชน ชมชนพงตนเอง แนวคดการพงตนเอง องคประกอบของชมชนพงตนเอง ลกษณะการพงตนเองของชมชน ลกษณะความสมพนธระหวางองคกรชมชนกบการพงตนเองของชมชน กรณศกษาชมชนเขมแขง คาถามทบทวน เอกสารอางอง บทท 3 กลมและองคกรในงานพฒนาชมชน 9 ชวโมง ความหมายของกลม ความสาคญของกลม การจดตงและการพฒนากลม ลกษณะและองคประกอบของกลม การรวมกลมในชมชน การพฒนากลมใหเขมแขง

การพฒนาองคกรชมชน (11)

การพฒนากลมใหเปนองคกรชมชน คาถามทบทวน เอกสารอางอง บทท 4 องคกรชมชน 9 ชวโมง ความหมายขององคกรชมชน องคประกอบขององคกรชมชน ประเภท ลกษณะ และหนาทขององคกรชมชน ขนตอนการพฒนาองคกรชมชน กลยทธการพฒนาองคกรชมชน กระบวนและวธการเรยนรขององคกรชมชน ความเขมแขงขององคกรชมชนกบการพฒนาชมชน คาถามทบทวน เอกสารอางอง บทท 5 การพฒนาเครอขายองคกรชมชน 9 ชวโมง ความหมายของเครอขาย พฒนาการและวงจรชวตของเครอขาย องคประกอบของเครอขาย ประเภทของเครอขาย การสราง การบรหาร และกระบวนการทางานเครอขาย แนวทางการพฒนาและการเชอมโยงเครอขาย คาถามทบทวน เอกสารอางอง บทท 6 สภาองคกรชมชน 12 ชวโมง ความหมายของสภาองคกรชมชน แนวคดสภาองคกรชมชน ความเปนมาของพระราชบญญตสภาองคกรชมชน สาระสาคญของพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 เจตนารมณของพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 การจดตงสภาองคกรชมชน สมาชกของสภาองคกรชมชน

(12) พรพฒน พนศร

โครงสราง บทบาท และภารกจของสภาองคกรชมชน การสงเสรมกจการของสภาองคกรชมชนตาบล กระบวนการหนนเสรมการจดตงและการดาเนนงานของสภาองคกรชมชนตาบล 185 การพฒนาคณภาพของสภาองคกรชมชน เครองมอหนนเสรมการพฒนาคณภาพสภาองคกรชมชน คาถามทบทวน เอกสารอางอง วธการสอนและกจกรรม

1. การศกษาคนควาดวยตนเอง อาจารยใหนกศกษาคนควาเพมเตมจากหนงสออน ๆ ทอาจารยแนะนา รวมถงการนาเทคโนโลยมาใชรวมกบการศกษา เชน การคนควาหาขอมลทางอนเทอรเนต 2. การศกษาเอกสารประกอบการเรยนการสอนและการซกถาม ใหนกศกษาอานเอกสารประกอบการเรยนการสอนตามหวขอทกาหนด โดยใหอานมาลวงหนากอนการศกษาครงตอไป และเมอถงวนทตองเรยน อาจารยจะทาการซกถามนกศกษาถงความรเบองตนจากการอานมาลวงหนาในบทนน ๆ เปนการทดสอบความเขาใจกอนเขาสบทเรยน 3. การศกษาจากสออน ๆ นอกจากเอกสารประกอบการเรยนการสอน อาจารยนาสออน ๆ เชน การฉายวดทศนใหนกศกษาดภาพยนตรๆ ทนามาใหด และใหนกศกษาทาการวเคราะหภาพยนตรทดนนกบทฤษฎตาง ๆ ทไดศกษามา หรอใหวเคราะหเหตการณโดยนาทฤษฎมาปรบใชใหเหมาะสม รวมถงการฉายวดทศนทเกยวกบเรองทศกษาในขณะนน ๆ 4. การศกษาจากโครงการจรยธรรม อาจารยนาตวอยางงานวจยทเกยวของมาใหนกศกษาไดเรยนร และฝกการสรปประเดนสาคญในงานวจยชนนนโดยนาความรทไดจากการเรยนมาปรบใช เชน การนาทฤษฎอน ๆ ทนกศกษาเหนวาเกยวของกบงานวจยนอกเหนอไปจากทฤษฎทปรากฏในงานวจยชนนน เพอเปนการเปดกวางทางความคดและหดวเคราะหสงเคราะห 5. การทากจกรรมในแบบฝกหดทายบท หลงจากจบการเรยนการสอนในบทนน ๆ อาจารยจะทาการทดสอบความรโดยนกศกษาตองทาแบบฝกหดทายบทในสมดบนทกของตนเองเพอนาสงตออาจารยผสอนภายในเวลาทกาหนด 6. สอการเรยนการสอน 6.1 ตวอยางโครงงาน กระบวนการในการพฒนาจรยธรรม

การพฒนาองคกรชมชน (13)

6.2 การฉายวดทศนเกยวกบการทางานขององคกรชมชนเพอการพฒนาชมชน 6.3 การฉายภาพนง (Power Point) การวดและประเมนผล

การวดผล

วชาการพฒนาองคกรชมชน เปนวชาหนงในสาขาวชาการพฒนาชมชน ซงวดผลดวยการสอบทงขอสอบทเปนอตนย และขอสอบปรนย จานวน 100 คะแนน การประเมนผล

คะแนนระหวาง 80 – 100 ไดระดบ A คะแนนระหวาง 75 – 79 ไดระดบ B+

คะแนนระหวาง 70 – 75 ไดระดบ B คะแนนระหวาง 65 – 69 ไดระดบ C+

คะแนนระหวาง 60 – 64 ไดระดบ C คะแนนระหวาง 55 – 59 ไดระดบ D+

คะแนนระหวาง 50 – 54 ไดระดบ D คะแนนระหวาง 0 – 49 ไดระดบ E

แผนบรหารการสอนประจาบทท 1 ชมชนและการพฒนาชมชน

หวขอเนอหาประจาบท

1. ความหมาย/นยามของชมชน 2. องคประกอบของชมชน 3. โครงสรางของชมชน 4. หนาทของชมชน 5. การพฒนาชมชน 6. เปาหมายของการพฒนาชมชน วตถประสงคเชงพฤตกรรม

เมอศกษาบทท 1 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายความหมาย/นยามของชมชน องคประกอบของชมชน โครงสราง และหนาทของชมชนได 2. อธบายความหมายและกระบวนการพฒนาชมชนโดยสงเขป 3. อธบายเปาหมายสงสดของงานพฒนาชมชนได วธการสอนและกจกรรมระหวางการเรยนการสอนประจาบท

1. ประเมนความรเดม 2. ศกษาเอกสารประกอบการสอน 3. ทาแบบฝกหดภายหลงการเรยนร 4. เขารบการสอนเสรม (ถาม) สอการสอน

1. การฉายภาพนง (power point) 2. เอกสาร หนงสอ ตาราและเวบไซตทเกยวของ เชน - http://www.cdd.go.th/web/index_main.php

2 พรพฒน พนศร

- http://www.codi.or.th/ 3. หนงสอ คาตอบอยทอานาจขององคกรประชาชน ของประชา หตานวตร และวราภรณ หลวงมณ (2558) การวดผลและประเมนผล

1. ประเมนความรหลงการเรยนดวยวธการทาคาถามทบทวนทายบท 2. ประเมนการมสวนรวมในชนเรยนของนกศกษา 3. ประเมนความสนใจในบทเรยนดวยการสงเกต การซกถาม 4. ประเมนผลจากการสอบประจาภาคการศกษา

บทท 1 ชมชนและการพฒนา

ชมชนทองถนถอเปนหนวยพนฐานในการขบเคลอนและการพฒนาประเทศ สามารถกลาวไดวาเปนหนวยสาหรบการพฒนาระดบลางสดในโครงสรางการบรหารจดการโดยภาครฐทเนนการบรหารจดการจากบนลงลาง แตกระนนหนวยการพฒนาระดบชมชนทองถนกลบถอวามสวนสาคญทสดในงานพฒนาเพราะเปนหนวยทสะทอนประสทธภาพการพฒนาโดยภาครฐ ซงหากการดาเนนนโยบายโดยภาครฐขาดความร ความเขาใจ และสภาพทแทจรงของชมชนแลว การพฒนาโดยประเทศโดยภาพรวมกเปนไปไดยากทจะประสบความสาเรจ ดงนนการจะพฒนาประเทศไดควรเรมตนทชมชนทองถน เรมตนทการทาความเขาใจชมชน และเขาใจกระบวนการพฒนาชมชน จงจะสามารถขบเคลอนการพฒนาประเทศไดอยาง มทศ มทาง และมความยงยนอยางแทจรง

ความหมาย/นยามของ “ชมชน”

สาหรบคาวา “ชมชน (community)” มนกวชาการและนกพฒนาชมชนไดใหความหมายและคานยามไวอยางหลากหลาย ซงแตกตางกนออกไปตามนยยะแหงการนาคาวา “ชมชน” ไปใชในศาสตรนน ๆ อยางไรกตามสามารถสรปความหมาย/นยาม “ชมชน” ใน 4 ลกษณะ ดงน 1. ชมชนวาดวย “คน” กลาวคอ การทคนจานวนหนงมจานวนพอสมควร มวตถประสงครวมกน มการตดตอสอสารหรอรวมกลมกน มความเอออาทรตอกน มการเรยนรรวมกนในการกระทา มการจดการเพอใหเกดความสาเรจตามวตถประสงครวมกน รวมถงมความเชอ ผลประโยชน กจกรรม และมคณสมบตอนทคลายคลงกน คณลกษณะเหลานมลกษณะเดนเพยงพอทจะทาใหสมาชกนนตระหนกและเกอกลกน (ประเวศ วส, 2540, หนา 33; Mark S. Homan อางถงในปารชาต วลยเสถยร และคณะ, 2552, หนา 36) 2. ชมชนวาดวย “กลม/สมาชก” กลาวคอ กลมคนทอาศยอยในอาณาเขตบรเวณเดยวกน มความสมพนธใกลชดมฐานะและอาชพทคลายคลงกน มลกษณะของการใชชวตรวมกน มความเปนอนหนงอนเดยวกน ตงแตระดบครอบครวไปสระดบเครอญาตจนถงระดบหมบานและระดบเกนหมบาน โดยความรสกวาเปนคนชมชนเดยวกน และดารงรกษาคณคา มรดกทางวฒนธรรมและศาสนา และมการถายทอดไปยงลกหลายอกดวย ซ งลกษณะของความเปนกลม/สมาชกดงกลาวในทางพระพทธศาสนาเปรยบไดกบความเปน “สงฆะ” คอ ชมชนแหงกลยาณมตรทมบคคลมาอยดวยกนมผนาทเปนกลยาณมตรทคอยเกอหนนผอนในการพฒนาชวตไดด และมผทมาอยดวย(สมาชก) ซงม


ความเอออาทรตอกน โดยแตละบคคลไดรบประโยชนจากสงฆะหรอชมชนอยางเทาเทยมกน (กาญจนา แกวเทพ, 2538, หนา 14; พระธรรมปฏก, 2539, หนา 71-72) 3. ชมชนวาดวย “ความสมพนธ/ความตองการรวมกน” กลาวคอ มระบบความสมพนธของคน ความเชอ ศาสนา ประเพณ วฒนธรรม ระบบเศรษฐกจ อาชพ ระบบการเมอง ระบบการปกครอง โครงสรางอานาจ รวมถงระบบนเวศวทยา สงแวดลอม และเทคโนโลย ดานตาง ๆ ซงระบบเหลานมความสมพนธตอกนและระหวางกน หรอเรยกอกอยางหนงวามความเชอมโยงกนชนดทไมสามารถแยกจากกนได (จตต มลคลชยอรญญา, 2540, หนา 3) 4. ชมชนวาดวย “พนท/อาณาเขต” กลาวคอ อาณาเขตของพนทขนาดเลกทมขอบเขตทกาหนดไดและเขตพนทระดบของความคนเคย และการตดตอระหวางบคคล ตลอดจนพนฐานความยดเหนยว เฉพาะบางอยางททาใหชมชนตางไปจากกลมเพอนบาน ชมชนมลกษณะเศรษฐกจเปนแบบเลยงตวเองทจากดมากวาสงคม แตภายในวงจากดเหลานนยอมมการสงสรรคใกลชดกวา และความเหนอกเหนใจลกซงกวา อาจจะมสงเฉพาะบางประการทผกพนเอกภาพ เชนเชอชาต ตนกาเนดเดมของชาตหรอศาสนา(ราชบณฑตยสถาน, 2546, หนา 112) จากความหมายของชมชนดงกลาวขางตนจะพบวาลกษณะของชมชนนนมลกษณะทางกายภาพทสามารถมองเหนองคประกอบคอ คน สมาชก ความสมพนธภายในชมชนและขอบเขตอยางชดเจน อยางไรกตามปจจบนเนองจากการพฒนาทางดานเทคโนโลยและการสอสารไดเกดชมชนในรปแบบใหมขนทเรยกวา “ชมชนเสมอนจรง(virtual community)” ซงเปนชมชนทพฒนามาพรอมกบความเปนสมยใหมของสงคม เปนสงคมทไรรปแบบ ไรลกษณะทางกายภาพ ไมสามารถควบคมไดอยางเบดเสรจตายตว ชมชนในรปแบบใหม อาจกลาวไดวาเปนชมชนทางอากาศทเกดขนจากความตองการ ความสนใจ หรอมประเดนรวมกนโดยสอสารผานเทคโนโลยสมยใหมโดยทสมาชกไมตองพบปะหนาตากนโดยตรง มสามารถสรางประสานความสมพนธของคนในชมชนได นอกจากนในบางกรณยงสามารถสรางสานกรวมกนของสมาชกไดอกดวย ชมชนในลกษณะถอวาเปนชมชนรปแบบใหมทกาลงแผหลายและมอทธพลตอสงคมในปจจบนเปนอยางมาก และเปนเรองททายกระบวนการพฒนาชมชนในปจจบนทตองมากในสงคมปจจบน องคประกอบของชมชน

สาหรบองคประกอบของชมชนไพรตน เตชะรนทร (2524, หนา 16–17) ไดจาแนกองคประกอบของชมชนไว 3 ประการ คอ 1. องคประกอบดานมนษย(Human Component)

การพฒนาองคกรชมชน 5

เปนองคประกอบทมบทบาทสาคญยงในชมชน จากววฒนาการของมนษยในอดตจนถงปจจบน มนษยชอบอยรวมกนเปนกลม จะเหนไดวาในทกชมชนไมมใครถกทอดทงอยคนเดยว โดยไมมการไปมาหาสกน การอยรวมกนเปนกลมมหลากหลายลกษณะและหลายรปแบบ เชน ครอบครว กลมพอคา กลมองคกร กลมเครอขายทอยในชมชน เปนตน คอ มทงกลมทเปนทางการและไมเปนทางการ ตลอดจนกลมทเรยกวา กลมปฐมภม และกลมทตยภม ความจาเปนทมนษยตองอยรวมกนเปนกลม หรอตองมความสมพนธกบบคคลอนหรอกลมอน กเนองจากกจกรรมอยางใดอยางหนงรวมกน และคนทเปนสมาชกของกลมใด ๆ กตามยอมมความสมพนธตอสมาชกในกลมเดยวกนหรอกบกลมอน ๆ อก เปนลกโซเกยวพนกนไปสงเหลานเปนสวนประกอบทสาคญขององคประกอบดานมนษย 2. องคประกอบดานทสงมนษยประดษฐขน (man-made component) สงทมนษยคดคนประดษฐขนมหลากหลายลกษณะ ทงทเปนรปธรรมและนามธรรมและไดนาไปใชในชมชน ไมวาจะเปนเครองอานวยความสะดวก หรอสงจาเปนในการดารงชวต เชน อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย เครองทนแรง รถยนต วทย โทรทศน ตเยน พดลม นอกจากสงทเปนวตถแลว มนษยยงสรางแนวความคด ปรชญา คานยม ความเชอ ความรตาง ๆ เหลานลวนเปนสงทมนษยสรางขนทงนน องคประกอบเหลานแตกตางกนไปในแตละชมชน ซงมสภาพและระดบตางกน การประดษฐคดคนของมนษยไมมทสนสด และสบตอกนไปตลอดเวลา สงทงหลายทมนษยคดคนขนมานจะมความสมพนธกนตอกนในแตละชนดของมนเอง ความสมพนธเหลานคลาย ๆ กบลกโซทตอกนเปนชวง ๆ อนเปนการแสดงถงความสมพนธภายในองคประกอบของสงทมนษยคดคนขน เชน สรางรถยนตขนมากนาไปวงบนถนนทสรางขนมา และอาจะทาใหเกดฝนปลวไปสรางความเดอดรอนใหกบชาวบานหรอสามารถทจะขนผลผลตพวกพชผก ผลไมไปขายในตลาดไดเรวขน เปนตน 3. องคประกอบดานสงทธรรมชาตสรางขน (natural component) สงทธรรมชาตสรางขนมาหมายรวมทกอยาง ทเกยวของกบพช สตว ทรพยากรธรรมชาตทงหลาย ซงทกชมชนจะมสงทธรรมชาตสรางขนเปนสวนประกอบอยทงนน สงตาง ๆ แตละชนดในชมชนทธรรมชาตสรางขนจะมความสมพนธตอกนเหมอนองคประกอบทกลาวมาแลวทง 2 ประเภท เชน สภาพอากาศทแหงแลงจะทาใหดนแตกระแหงและไมมนาเพยงพอสาหรบการเจรญเตบโตของพชผลทงหลาย เปนตน องคประกอบของชมชนทง 3 ประการ จะมความสมพนธและมการปฏบตตอกนองคประกอบทอยภายในชมชนหนง ๆ เรมจากองคประกอบดานมนษย นอกจากจะมความสมพนธและปฏบตตอกนแลว ยงจะตองไปมความสมพนธตอสงทธรรมชาตสรางขนดวย เชน มนษยรวมมอกนไปชวยกนตดไมในปา แลวนามาสรางบานเรอนทอยอาศย เปนตน องคประกอบทง 3 ประการนจะความเกยวของสมพนธกนอยตลอดเวลา แตอยางไรกตามองคประกอบดงกลาวนจะมความเจรญทไมเทาเทยมกน เพราะวามตวบงการ (control point) หรอ


กลไกทมบทบาทในการควบคม สนบสนน หรอสงเสรมองคประกอบทง 3 ของชมชนใหเจรญกาวหนา หยดอยกบท หรอมการเปลยนแปลงไป ตวบงการสาคญนคอระบบตาง ๆ ในชมชนนนเอง ซงมรายละเอยดดงตอไปน (ไพรตน เดชะรนทร, 2524, หนา 19–20 ) 1. ระบบการปกครอง การบรหารประเทศยอมขนอยกบการจดรปการปกครองอาจเปนแบบกระจายอานาจ (decentralization) หรอเปนรปแบบรวมอานาจอยทสวนกลาง (centralization ) และรปแบบการปกครองยอมมอทธพลในการกาหนดหรอบงการองคประกอบของชมชนในรปแบบใดรปแบบหนง เชน การปกครองแบบคอมมวนสต แบบเสรประชาธปไตย ชมชนทมระบบการปกครองตางกนยอมมเสรภาพ อสรภาพ แสดงออกตางกนและยอมสงผลสะทอนมาถงวถชวตของบคคลทอยในชมชนนน และความสมพนธและปฏบตตอกนกบองคประกอบอน ๆ ยอมผดแผกแตกตางกนไป 2. ระบบเศรษฐกจ ปจจบนระบบเศรษฐกจมอทธพลเปนอยางมากตอระบบของชมชนสงคม การทชมชนใดชมชนหนงหรอประเทศใดประเทศหนงจะเปนประเทศอตสาหกรรมหรอเกษตรกรรมนน ระบบเศรษฐกจถอเปนตวกาหนดเปลยนแปลงดงกลาว ดงประเทศไทยมกกลาวกนอยเสมอวาเปนระบบเศรษฐกจแบบเกษตรกรรม ผลผลตและรายไดประชาชาตสวนใหญไดจากผลผลตทางการเกษตร เครองมอทใชในชมชนจงเปนเครองมอเพอการเกษตรเสยเปนสวนมาก ปญหาเรองการตลาด การผลต จงเปนปญหาของการเกษตร แตหากเปนชมชนทระบบเศรษฐกจขนอยกบอตสาหกรรมมากวาการเกษตร ชมชนนนกจะมเครองไมเครองมอทใชเพออตสาหกรรมมากกวาการเกษตรกรรม 3. ระบบการศกษา ระบบการศกษามอทธพลตอความเจรญและความลาหลงของชมชน สมาชกในชมชนใดมการศกษาสง ยอมเกดการถายทอดวชาความรและการคดคนประดษฐสงใหม ๆ มากขนกวาชมชนทสมาชกในชมชนนนไมมการศกษา และทสาคญปจจบนการขบเคลอนการพฒนาชมชน สงคม ประเทศชาต ยอมมพนฐานสาคญทการศกษา ดงนนหากระบบการศกษามความเขมเขม สามารถสรางคนใหมประสทธภาพไดยอมสงผลตอการพฒนาชมชนใหมความยงยน 4. ศาสนา ตวกาหนดความสมพนธขององคประกอบภายในชมชนหนง ๆ ทมความสาคญไมนอย โดยเฉพาะในชมชนทยงอยในขนพฒนา (developing community) คอ ศาสนา ศาสนาในทนยอมหมายความรวมถงความเชอในสงทศกดสทธ และการกระทาตาง ๆ ทางศาสนาซงนกมานษยวทยาพบวา อทธพลเรองความเชอศาสนาหรอลทธศาสนาของชมชนนน มอทธพลมากทจะสรางความสมพนธ หรอเปลยนแปลงความสมพนธของชมชนหนง ๆ เชน ชมชนทเอามนษยมาฆาเพอบชายญ โดยเชอวาพระเจาจะบนดาลประโยชนใหหากไดมการบชายญแลว 5. ตวบงการอน ๆ นอกจากตวบงการใหญทงสประการดงกลาวมาแลวยงอาจมตวบงการ อน ๆ อก เชน ตวบงการทธรรมชาตสรางสรรคให เชน สตว การเกดอทกภย หรอมอากาศหนาวจด รอนจด มภเขาไฟ สงเหลานลวนมอทธพลตอองคประกอบของชมชนอยมาก


ขณะทจม ไอฟ(Jim Ife) (อางถงใน สายณห ไพชาญจต, 2549 ,หนา 13) ไดกลาวถงความเปนชมชนวา มองคประกอบสาคญ 5 ประการดวยกน ไดแก 1. มขอบเขต/ขนาดทไมเกนความสามารถของมนษยทจะสามารถทาความรจกคนเคยได(human scale) คอ มขนาดตงแตพอประมาณจนถงใหญ ไมเปนสวนตว มศนยรวมจตใจทโยงยดผคนเขาดวยกนอยางเหนยวแนน เปนระบบปฏสมพนธของคนสวนใหญ ซงขนาดของหนวยหรอชมชนมกมขอบเขตอยในระดบทสมาชกคนหนงสามารถทาความรจกมกคนกบคนอน ๆ ไดเทาทตองการ และกเปนขนาดททกคนในนนสามารถเขาถงและมสวนรวมในกจกรรมของสวนรวมไดโดยไมมอปสรรค ชมชนตองมโครงสรางไมใหญโตเกนกวาทคนทเปนสมาชกจะสามารถรสกไดถงความเปนเจาของ และรสกวามอานาจ ควบคมความเปนไปในชมชนได ซงในความเปนจรงเราไมสามารถระบตวเลขเฉพาะเจาะจงลงไปไดวาจะตองมจานวนคนเทาไร บางครงกอาจจะเปนเพยงกลมคนจานวนไมกคนไปจนถงเปนพนเปนหมน หรอจานวนมากในระดบประเทศกได 2. มอตภาวะ (ความเปนตวตน) และความเปนเจาของ (Identity and belonging) ในความเปนชมชนโดยทวไปมกมสาระเกยวกบความรสกเปนเจาของแฝงอย หรอไมกมความยอมรบและเหนคณคารวมกนภายในกลมอนเปนทมาของคาวา สมาชกของชมชน มความหมายครอบคลมคาวา ความเปนเจาของ การยอมรบจากคนอน ๆ ความจงรกภกดและการยอมรบในความคาดหวงของกลมดวยความเตมใจ ซงความรสกเปนเจาของหรอเปนสมาชกมกจะแทรกเขาไปเปนสวนหนงของความเปนตวตนในปจเจกบคคลทสรางความรสกวาเปนใครอยทไหน ซงมความสาคญมากในสงคมโลกปจจบน เนองจากสถาบนชมชนทเคยเออตอการแสดงตวตนของคนในอดตไดคลายความสาคญลงไปมาก ไมวาจะเปนตระกล เผา หมบาน โบสถ หรอวด ทเคยสรางความรสกรวมกน ในขณะททกวนนสถานททางาน โรงงาน บรษท องคการ สถาบนการศกษา ลกษณะอาชพ กาลงมความสาคญมากขนในฐานะแหลงกาหนดสถานภาพและบทบาทของบคคลอยางเปนทางการ 3. มพนธะหนาท (obligations) สมาชกของชมชนตองมพนธกจ หรอภาระหนาททชดเจนทรสกไดโดยอตโนมตวาตองทาอะไรและอยางไรใหกบชมชนทสงกด โดยสมาชกเขาไปมสวนรวมในกจการอยางใดอยางหนงหรอทกอยางของชมชน เพอสรางและดารงวถชวตของชมชน 4. มความใกลชดสนทสนมแบบสงคมชนบท (gemeinschaff) ชมชนตองมโครงสรางทกอใหเกดความใกลชดสนทสนมของหมสมาชก สมาชกสามารถมสมพนธภาพตอกนและกนไดในหลาย ๆ บทบาทในสภาพทเปดกวางสาหรบทกคน ไมมเงอนไขทสอไปในทางขดวงจากดเฉพาะกลมหรอเฉพาะพวกซงเปนเรองจาเปนสาหรบการเสรมสรางศกยภาพของบคคลในการทจะแสดงความสามารถในเรองตาง ๆ ทจะกอใหเกดประโยชนแกคนหมมากและเปนคณแกชมชนโดยตรง 5. มวฒนธรรม (culture) ชมชนเปนแหลงกาเนดของระบบคณคา การสรางสรรค และการแสดงออกซงวถวฒนธรรมของชมชนทองถนใดทองถนหนงทตางกมคณลกษณะเฉพาะตวทตดตรงอยกบ


ชมชนนนน ๆ ซงเปนกลไกหนนเสรมใหสมาชกของชมชนเปนผผลตวฒนธรรมเพอใชเองมากกวาเปนเพยงผบรโภควฒนธรรมทหยบยมมาจากชมชนอน อกทงมสวนสาคญในการสนบสนนใหเกดความแตกตางหลากหลายระหวางชมชนตาง ๆ และเกดภาวการณมสวนรวมทกวางขวางมากขน โดยสรปแลวจะเหนไดวาองคประกอบของชมชนนนมลกษณะทสาคญคอมพนท มขอบเขตทแนนอนโดยคนในชมชนทองถนนน ๆ เขาใจตรงกนถงขอบเขตและพนท นน มทรพยากรทงทเปนธรรมชาตหรอทมนษยสรางขน รวมถงมวฒนธรรม ประเพณทชมชนทองถนสรางขนหรอรบมาซงสะทอน รบร หรอบงบอกไดถงความเปนชมชน ๆ นน โครงสรางของชมชน

โครงสรางชมชนเปรยบเสมอนกบตนไม ซงประกอบไปดวยราก ใบ ลาตน และสวนประกอบอน ๆ หรอถาเปรยบกบบานกไดแก พน เสา ขอ คาน เปนตน ซงสงเหลานประกอบเขาดวยกนอยางเปนระเบยบ สวนโครงสรางของชมชนบททสาคญนน ไดแก (เสถยร เหลองอราม, 2549, หนา 140 ) 1. บคคล หมายถง คนหนง ๆ ทมคณลกษณะหรอบคลกแตกตางกนไป เนองจากพนธกรรมและสงแวดลอมเปนตวกาหนด 2. กลมคน หมายถง บคคลตงแต 2 คน ทมความสมพนธทางสงคมดวยการกระทาตอกน คอ มปฏกรยาโตตอบกนและเขาใจกน 3. สถานภาพและบทบาท ไดแก ตาแหนงหนาทของบคคลซงผกพนกนอยในสงคมบคลแตละคนจะมสถานภาพและบทบาทหลายอยางตามกลมทสงกดอย 4. ระบบสงคม เปนเครองมอซงกาหนดและเปนแนวทางใหสมาชกของสงคมยดถอปฏบตตเพอความเปนระเบยบเรยบรอยและสงบสขของสงคม 5. สถาบนทางสงคม หมายถง คณธรรมและกจกรรมบางอยางทมความสาคญตอสงคมมนษย เชน สถาบนครอบครว สถาบนศาสนา สถาบนเศรษฐกจ สถาบนทางการเมองการปกครอง สถาบนนนทนาการ เปนตน 6. การแบงชนชนทางสงคม ไดแก 6.1 การแบงชนในสงคมเมอง คอ ตระกล เจานาย ขนนาง ขนหลวง พระ พระยา ความสาเรจทางราชการ อานาจทางเศรษฐกจและการเมอง ชนดของอาชพ 6.2 การแบงชนชนในสงคมชนบท คอ ชนชนผนาทองถนกบชนชนชาวบานทวไป อยางไรกตาม หากพจารณาจากโครงสรางทางสงคมของชมชน (social structure of community) ชมชนมโครงสรางทางสงคมทสาคญ คอ องคการทางสงคม (social organization) และสถาบนทางสงคม (social institution) (สนธยา พลศร, 2545, หนา 23-24) ดงน


1. องคการทางสงคมในชมชน องคการทางสงคมในชมชน เปนกระบวนการจดระเบยบทางสงคมของสมาชกในชมชน(process of social organization) และกลมสมาชกของชมชนท ได จดระเบยบทางส งคมแลว(organized group) ซงแตละองคการทางสงคมมลกษณะคอ 1.1 กระบวนการจดระเบยบทางสงคมของสมาชกในชมชน เปนทงการสรางและการสอนระเบยบของสงคมใหกบสมาชกในชมชน โดยการสรางความเชอ (belief) ความร (wisdom) คานยม(value) อดมการณ(ideology) บรรทดฐาน (norms) คณธรรม (virtue) การกาหนดสภาพ (status) และบทบาท (role) ผานการขดเกลาทางสงคม (socialization) หรอการฝกอบรมใหรระเบยบของสงคมเพอใหสมาชกยอมรบและปฏบตตามระเบยบทางสงคมและสถานภาพบทบาททดารงอย 1.2 กลมสมาชกของชมชนทไดจดระเบยบทางสงคมแลว เปนกลมสมาชกทไดผานกระบวนการจดระเบยบทางสงคมในขอ 1 กลมคนเหลานมหลายขนาดตามจานวนสมาชก มความซบชอนของโครงสรางแตกตางกน แตมองคประกอบพนฐานรวมกน คอ ความสมพนธทางสงคมแบบแผนพฤตกรรม (pattern of behavior) และภาระหนาท (function) เชน กลมทางสงคม (social group) ครอบครว (family) สมาคมหรอสหจร (association) ชนชน (class) และสงคมมนษย (society) 2. สถาบนทางสงคมในชมชน สถาบนทางสงคมในชมชน เปนแบบอยางในการคดของสมาชกในชมชน ไดแก ความเชอ คานยม อดมการณ คณธรรม และแบบอยางในการกระทาสงตาง ๆ ของสมาชก ไดแก บรรทดฐานทางสงคม ซงมความจาเปนในการดารงอยของชมชนและชมชนไดสรางสรรค สะสม ถายถอดสบตอกนมา สถาบนทางสงคมมองคประกอบทสาคญ คอ ตาแหนงทางสงคม (social position) ของบคคลซงแตกตางกนออกไป ภาระหนาทหรอความรบผดชอบของบคคล ซงเปนไปตามสถานภาพของบคคลแลองควตถ(material component) คอ สวนทมลกษณะเปนรปธรรม มองเหนไดและจบตองไดสถาบนทางสงคมในชมชนทสาคญหลายสถาบน เชน สถาบนครอบครว สถาบนการศกษา สถาบนศาสนา สถาบนการเมอง สถาบนเศรษฐกจ สถาบนศลปะและนนทนาการ สถาบนภาษาและการสอสาร สถาบนการคมนาคมขนสง สถาบนอนามยและสาธารณสข สถาบนวทยาศาสตรและเทคโนโลย เปนตน หนาทของชมชน

หนวยทางสงคมทกหนวยลวนมหนาทของตนเองเพอสรรคสราจรรโลงสงคมใหดารงอยได ชมชนกเชนเดยวกนยอมมหนาทของตนเอง ตามแนวคดของนกสงคมวทยาชนบทและนกสงคมมานษยวทยาชมชน มดงตอไปน (ไพรตน เตชะรนทร, 2524, หนา 24 –30 )


1. ใหบรการขนตนแกสมาชก บรการขนตน หมายถง สงทสมาชกของชมชนทกเพศวยตองไดรบ และเปนสงททาใหสมาชกในชมชนมความสข สามารถอยรวมกนอยางมความเขาใจซงกนและกน และสามารถถายทอดวฒนธรรม ขนบธรรมเนยม และประเพณของทองถนสบตอไป ตวอยางบรการขนตนทเหนไดอยางชดเจนคอ คอ สถานพยาบาล หรอ สถานอนามย เมอสมาชกเจบปวยตองอาศยสถานอนามย ตอมาคอโรงเรยนใหการศกษาอบรมสงสอนวชาความร และลาดบถดมาคอสถาบนศาสนา ซงรวมถงความเชอ ขนบธรรมเนยมประเพณ ซงควบคมพฤตกรรมใหคนอยรวมกนอยางสงบสขภายในชมชน 2. จดใหมสงอานวยความสะดวกเบองตนสาหรบสมาชก สงอานวยความสะดวกเบองตนยอมแลวแตประเภทของชมชน และความเจรญมากนอยของชมชน แตโดยสรปแลวควรจะตองมสงตอไปนคอ ถนนภายในชมชน และถนนตดตอชมชนภายนอก นากนและนาใช ไฟฟา สถานทพกผอนหยอนใจ และสนามกฬา อยางไรกตามในปจจบนหมบานในชนบทไทยบางพนทยงมปญหาในเรองนากน นาใชทมไมเพยงพอทกฤดกาล ถนนตดตอทงภายในและภายนอกหมบาน รวมถงในพนทหางไกลบางแหงยงไฟฟาซงในแงของการพฒนาชมชนและการทาหนาทของชมชนแลว ชมชนทมผนาเขมแขงควรตองใหความสาคญกบโครงสรางพนฐานดงกลาวเปนลาดบแรก 3. จดใหมหนวยการปกครองทองถน ซงจะทาหนาทเปนผจดระเบยบชมชน เปนตวแทนของสมาชกชมชนทจะตดสนใจในการกระทาหรอไมกระทาการอยางใดอยางหนงเพอประโยชนสวนรวมของชมชวน ซงในชมชนดเดมหนาทดงกลาวเปนของหวหนาเผาหรอหวหนาหมบานทชาวบานใหการเคารพนบถอ ปจจบนหนวยการปกครองทองถนในหลายประเทศจดทาในรปแบบตาง ๆ กนไป บางแหงใชวธการเลอกตงโดยตรงจากประชาชน บางแหงใชการแตงตงจากทางราชการ และบางแหงกผสมกน แมวาประชาชนเลอกตงแลวกยงตองใหราชการเหนชอบดวย จงแตงตงใหเปนได หรอมฉะนนกสงคนของทางราชการมาควบคมการบรหาร 4. จดใหมการรกษาคมครองรกษาสวสดภาพของสมาชก ทงทรพยสนและรางกาย ความสงบสขของชมชน ซงในชมชนทเจรญมากกคอตารวจเปนผใหการคมครอง แตในหมบานชนบทไทยผใหการคมครองอาจเปนชาวบานในหมบานเอง โดยจดใหมเวรยามคอยปองกนวว ควาย สตวเลยง ในหมบานบางแหงใชชายฉกรรจ ในหมบานบางแหงเปนผชวยกานน ผใหญบาน นอกจากการปกปองรกษาทรพยสนของชาวบานแลว สวนจะทาไดเพยงไรนนอยทความเขมแขงของผนาในหมบาน 5. ดารงไวซงภาระหนาททางสรรวทยาของสมาชกภายในชมชน สมาชกภายในชมชนทเกดมาแทนสมาชกทตายจากไปจะตองไดรบการเลยงดเอาใจใส ในเรองปจจยทง 4 คอ อาหาร เครองนงหม การรกษาโรคภยไขเจบ และทอยอาศย นอกจากเปนภาระหนาทของครอบครวแลว ชมชนตองทาหนาทคอยใหความชวยเหลอสนบสนนเรองบรการเหลานแกสมาชกในชมชน นกการศกษาไดอธบายตอไปวา การจดบรการในดานนรวมไปถงการรกษาคมครองสวสดภาพของสมาชก และสงอานวยความสะดวก


ตาง ๆ ในรปวสดสงกอสรางทจะนามาเพอสนบสนนปจจย 4 ดงกลาวดวย พจารณาใหดกคอ การรวมบรการและสงอานวยความสะดวกบางอยางในชมชนนนเอง 6. จดใหมการบรการทางเศรษฐกจและบรการอน ๆ เพอสมาชกในชมชน ซงในดานการตลาดไดแก การใหความรในรปของการฝกอบรมใหสมาชกมความสามารถในดานการประกอบอาชพทตนถนด โดยภายในชมชนควรจะจดใหมการแบงผลผลตตามสดสวนความเสมอภาคระหวางสมาชกในชมชน นอกจากนสมาชกในชมชนควรจะตองมการแบงการใชแรงานใหถกตองตามวยของสมาชกในชมชน และแบงแยกตามความถนดของแตละบคคลเพอใหไดผลผลตทมประสทธภาพทสด 7. หนาทในการผลตสมาชกใหมของชมชน นกการศกษาไดอธบายถงภาระหนาทของชมชนในเรองน เปนการเตอนใหระวงวาบางชมชนไมสนใจตออตราการเกดของคนในชมชนไมมการวางแผนครอบครว การเกดเปนเรองของธรรมชาตไมควรจะปองกน หากมสมาชกเกดใหมจนชมชนไมสามารถใหบรการและเลยงดใหเปนผมคณภาพ ชมชนยอมประสบกบปญหามากมาย ชมชนเหลานมกเปนชมชนทอยในประเทศกาลงพฒนา 8. ใหความสนใจเปนพเศษในการใหการศกษา การปลกฝงของสมาชกของชมชนใหอยในแนวทางทชมชนตองการ ซงโดยปกตแลวทกชมชนยอมตงความหวงในเรองความเจรญกาวหนาทอยในสมาชกรนใหมของชมชน จะตองระมดระวงและมการวางแผนในการศกษา อบรมปลกฝงชนรนหลง โดยเรมวางระบบตงแตครอบครว เพอนเลนในโรงเรยน รวมถงหนาทการงานของสมาชกของชมชนนน ๆ ดวย 9. รกษาความสงบเรยบรอยภายในชมชน และจดสวสดการแกสมาชกในชมชน นอกจากจะจดในรปแบบของขนบธรรมเนยมประเพณแลว ยงหมายถงขอกาหนด กฎเกณฑทใชในชมชน ซงหนาทการรกษาความสงบเรยบรอยภายในชมชนดงกลาว ชมชนชนบทของไทยมลกษณะทเดนกลาวคอมศาสนาเปนสถาบนทคอยกบกบควบคมความเรยบรอยดงกลาว ตลอดจนความเชอและขนบธรรมเนยมประเพณของหมบานทมสวนชวยควบคมความประพฤตเพอใหเกดความสงบสขในชมชน 10. หนาทสรางสรรค กลาวคอ การปลกฝงคานยมท ดแกสมาชกในชมชน มบรบท สภาพแวดลอมทดทกอใหเกดกาลงใจและความภาคภมใจแกสมาชกในชมชน กอใหเกดความผกพนทางจตใจแกสมาชกในชมชน นอกจากนชมชนจะตองแสดงออกถงการเอาใจใสตอคนทกคน ทกรน ทกวย ทอยในชมชน รวมถงสรางสานกรวมทดในชมชนทกอใหเกดทศนคตและศรทธาทดตอชมชนของตนเอง ดงจะเหนไดจากในหมบานไทยทมการจดงานบญตาง ๆ ทมประโยชนและเสรมสรางคณคาชวตของคนในชมชนและทาใหสมาชกในชมชนเกดความภาคภมใจในชมชน โดยสรปแลวการทาหนาทของชมชนอาจกลาวไดวาเสมอนทาหนาทของรฐในภาพกวางคอตองทาหนาทในการใหการดแลการบรการเพอคนทอยในชมชนนนไดรบสวสดการทเหมาะสมทงทางตรงและทางออม คมครองและใหการดแล ใหการศกษาแกสมาชกในชมชนอยางทวถงและเสมอภาคอกดวย


การพฒนาชมชน

สาหรบการพฒนาชมชนนนมแนวคดพนฐานอยทการสรรหากระบวนการ แนวทาง รปแบบของกจกรรมหรอโครงการทหนนเสรมการพฒนาโดยเปดโอกาสใหชมชนไดเขามามสวนรวมพฒนาชมชนของตนเอง โดยวางอยบนแนวทางดงตอไปน (โกวทย พวงงาม, 2553 ,หนา 126-129) 1. คนมความสาคญทสด (man is a most important) กลาวคอ การพฒนาชมชนเชอมนในศกยภาพหรอพลงความสามารถของคน เพราะการดารงอยหรอการลมสลายของชมชน การพฒนาหรอการเสอมถอยของชมชน ขนอยกบคนในชมชนเปนสาคญ จงตองใหคนเปนศนยกลางการพฒนาดวย ดงนนจงตองพฒนาคนใหมศกยภาพในการพฒนาตนเองและชมชน รวมทงสรางมาตรฐานในการดารงชวตหรอมคณภาพชวตทด มความพรอมทจะพฒนาชมชนของตนเอง 2. การมสวนรวมของประชาชน (people participation) กลาวคอ การมสวนรวมของประชาชนถอเปนหวใจของการพฒนาโดยยดหลกของการมสวนรวมทวา ประชาชนมสวนรวมคด รวมวเคราะห รวมวางแผน รวมปฏบตงาน รวมประเมนผล และรวมรบผลประโยชนทเกดขน ซงอาจจะกลาวไดวา การพฒนาชมชนนนเปนของประชาชน โดยประชาชน และเพอประชาชนนนเอง 3. การชวยเหลอตนเอง (aided self-help) โดยการชวยเหลอตนเองเปนแนวทางในการพฒนาทยดเปนหลกการสาคญประการหนงคอ ตองพฒนาใหประชาชนพงตนเองไดมากขน โดยมรฐใหการชวยเหลอสนบสนนในสวนทเกดขดความสามารถของประชาชน ตามโอกาสและหลกเกณฑทเหมาะสม 4. การพงตนเอง (self-reliance) โดยการพงตนเองเปนความเชอในศกยภาพและพลงความสามารถของชมชน แนวคดของการพฒนาชมชนจงเชอมนวาการเสรมสรางขดความสามารถของประชาชนและชมชนนนทาใหคนสามารถทจะพฒนาชมชนไดดวยตนเอง สามารถสรางชมชนใหมความเขมแขงและพงตนเองได 5. ความคดรเรมของประชาชน (initiative) เปนแนวคดในการทางานกบประชาชนโดยยดหลกการทวา ความคดรเรมตองมาจากประชาชน ซงตองใชวถแหงประชาธปไตยและหาโอกาสกระตนใหการศกษา ใหประชาชนเกดความคดและแสดงออกซงความคดเหนอนเปนประโยชนตอหมบาน ตาบล เปนแนวความคดทเชอมนในสทธเสรภาพของคน การพฒนาชมชนตองเกดจากความตองการทแทจรงของประชาชนในชมชน โดยประชาชนเปนผรเรมในการศกษาวเคราะหปญหา จดทาแผนและโครงการไมใชถกกาหนดโดยบคคลหรอหนวยงานนอกชมชน การดาเนนงานพฒนาในขนตอนตาง ๆ ตองใหประชาชนในชมชนเปนผรเรมและรบผดชอบ หนวยงานนอกชมชนอน ๆ เปนหนวยทสนบสนนสงเสรมเทานน แนวความคดดงกลาวนจะเกดขนไดโดยวธใหการศกษาแกคนในชมชนจนมความร ความสามารถ


ในระดบทเรยกวา “คดเปนทาเปน” จนสามารถทจะคนหาปญหา วเคราะหปญหา กาหนดวธการแกไขปญหาและดาเนนการแกไขปญหาดวยตนเอง 6. ความตองการของชมชน (felt-needs) การพฒนาชมชนตองใหประชาชนและองคกรประชาชนคดและตดสนใจบนฐานความตองการของชมชนเอง เพอใหเกดความคดทวางานเปนของประชาชนและจะชวยกนดแลรกษาตอไป 7. การใชทรพยากรในชมชน (community natural resources utilize) การพฒนาชมชนยอมเปนไปเพอประโยชนของชมชนดงนนผลประโยชนในการพฒนาของชมชนใดยอมตองเกดขนกบชมชนนน จงตองใชทรพยากรตาง ๆ ของชมชน เชน คน เงน วสดอปกรณ ทนทางสงคมและทรพยากรตาง ๆ ไมพงพาชมชนอน ๆ ในการพฒนาชมชนของตนเอง เพราะแตละชมชนตางกมความจาเปนทจะตองใชทรพยากรเพอการพฒนาชมชนของตนเชนเดยวกน 8. ขดความสามารถของชมชนและรฐบาล (community and government capacity) การพฒนาชมชนมงเนนใหดาเนนการโดยคนและทรพยากรในชมชนเปนสาคญ เพราะรฐบาลมขดความสามารถจากด ทงดานบคลากร งบประมาณและระบบการบรหาร สวนชมชนกมขดจากดในเรองความไมพรอมของคนและทรพยากรทใชในการพฒนาไมเพยงพอ ดงนน การดาเนนงานพฒนาชมชนจงตองคานงถงขดความสามารถของชมชนและรฐบาล กลาวคอ ชมชนทมความพรอมมากกพงตนเองใหมาก ชมชนทมความพรอมนอย รฐกใหกรสนบสนนมากขน ขดความสามารถของชมชนและรฐนจะตองไดสดสวนและสอดคลองซงกนและกน 9. การรวมมอกนระหวางรฐกบประชาชน (co-operations between government with people) การพฒนาชมชนจะประสบความสาเรจไดตองเกดจากการรวมมอกนระหวางรฐบาลและประชาชนไมปลอยใหฝายหนงฝายใดรบผดชอบเพยงฝายเดยว เพราะทงรฐบาลและประชาชนในชมตางกมขอจากดไมสามารถดาเนนงานชมชนใหมประสทธภาพไดเตมทดงกลาวมาแลว การรวมมอระหวางรฐบาลและประชาชนนตองตงอยบนพนฐานของการชวยเหลอตวเอง การใชทรพยากรในชมชน การมสวนรวมของประชาชน และการสนบสนนสงเสรมของรฐบาลอยางเหมาะสมเปนสาคญ 10. การพฒนาแบบบรณาการ (integrated development) การพฒนาชมชนตองดาเนนการไปพรอม ๆ กนหลาย ๆ ดาน จะมงเพยงดานใดดานหนงไมไดเพราะกจกรรมในการพฒนาชมชนมหลายกจกรรม การดาเนนกจกรรมตาง ๆ ตองสอดคลองและเปนแนวทางเดยวกนเพอการประหยดแรงงาน งบประมาณ และเวลาทใช การดาเนนงานพฒนาชมชนจงตองประสานงานกบคน หนวยงาน องคกรตาง และงบประมาณจงจะประสบความสาเรจ 11. ความสมดลในการพฒนา (development as equality) การพฒนาชมชนตองดาเนนการไปพรอมกนทกดานไมมงในเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะ เพราะกจกรรมมความเกยวของกนอยางใกลชด จงตองคานงถงความสมดลในการพฒนาดวย เชน ความสมดลระหวางการพฒนาคนกบ


สงแวดลอม ความสมดลระหวางสงทเปนรปธรรมกบนามธรรม ความสมดลระหวางการพฒนาวตถกบการพฒนาจตใจของคน ความสมดลระหวางเพศและวย ความสมดลระหวางภมปญญาทองถนกบภมปญญาสากล เปนตน 12. การพฒนาชมชนเปนการศกษาภาคชวต (lifelong education) คอมลกษณะเปนการใหคาปรกษาแกประชาชนทกเพศวยอยางตอเนองกนไปตลอดชวต เปนการใหการศกษาทเนนใหรจกตนเอง รจกโลก และเรยนรทจะอยรวมกบสรรพสงทงทเปนมนษย ธรรมชาต หรอสงเหนอธรรมชาต อนกอใหเกดปญญาเพอปรบสภาพความเปนอยใหสอดคลองสมดล การศกษาภาคชวตเปนเครองมอสาคญซงจะทาใหมความสามารถปรบตวเองอยในชมชน และสงคมไดอยางเปนสขตามอตภาพ โดยสรปแนวคดการพฒนาชมชนคอกระบวนการในการหนนเสรมใหพนทและกลมคนทอาศยอยในพนท นนมพฒนาการทดขนทงในดานบรบทในการดาเนนชวตและวถชวตของผคน โดยมกระบวนการในการพฒนาผานคนทอาศยอยในชมชน ผานกระบวนการมสวนรวม การเรยนรรวมกน และรวมกนพฒนาโดยอาศยทรพยากรและทนทมอยในชมชน และการหนนเสรมจากหนวยงานภาครฐในลกษณะการมสวนรวมจากภายในและภายนอก ซงหากกระบวนการในการพฒนามการจดการทดยอมสงผลตอคณภาพชวตของคนทอยในชมชนและนาไปสความเจรญดานกายภาพในเชงพนทดวย เปาหมายของการพฒนาชมชน

การพฒนาชมชนนนแมจะมกระบวนการ วธการทหลากหลาย รวมถงมเปาหมายของการพฒนาทหลากหลาย แตโดยหลกการแลวมเปาหมายสาคญ 2 ประการ คอ การพฒนาคนใหมความสขและการพฒนาชมชนใหเขมแขง (โกวทย พวงงาม, 2553, หนา 160-162) กลาวคอ 1. การพฒนาคนใหมความสข คอ ใหเปนคนทมคณภาพ มคณธรรม มความสขสงบ จตใจทเยอกเยน อารมณแจมใส มนคง ไมมความเครยด สขม มเมตตา กรณา เอออาทรตอผอน รจกประมาณตน มความพอเพยง เขาใจในสจจธรรมของชวตมองโลกในแงด มสขภาพสมบรณแขงแรง เปนตน 2. การพฒนาชมชนใหเขมแขง ชมชนทเขมแขงมลกษณะดงน 2.1 มจตสานกชมชน คอสมาชกสานกวาตนเองเปนเจาของชมชน มความตงใจทจะรบผดชอบปญหาตาง ๆ รวมกบบคคลอน ๆ อยางเทาเทยมกนและสมานฉนท ยอมรบในศกยภาพของกนและกน ยอมรบในความหลากหลายของสมาชก เปนตน 2.2 มจตวญญาณชมชน คอ สมาชกมความจงรกภกดตอชมชน อทศตนเพอชมชน หวงแหนชมชน มสงยดเหนยวรวมกน เชน ศาสนา เครอญาตหรอความสมพนธทางสงคมแบบตาง ๆ ความมจตวญญาณชมชน ทาใหเกดความยนดมความมงมนและเกดพลงมหาศาล เปนพลงททาใหคนและชมชน


มความสขรวมกน จตวญญาณชมชนเปนสงทเกดขนตอเนองจากการมจตสานกของชมชน ทาใหสมาชกของชมชนมจตใจทแขงแกรง มความพรอมทจะรวมพลงกนเพอพฒนาชมชนของตนตอไป 2.3 เปนชมชนแหงการเรยนร คอสมาชกรวมกนเรยนรหรอเรยนรรวมกนเปนกลม มความตนตวอยตลอดเวลา รขาวคราวในดานตาง ๆ ทงทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม มองคความรเกยวกบชมชนของตนทเปนผลจากการปฏบตหรอประสบการณทไดรบรวมกน เปนกระบวนการเรยนรทนาไปสการตดสนใจรวมกนผานการแลกเปลยนขอมลและความคดรวมกน และนาไปใชในการดาเนนกจกรรมตาง ๆ ของการพฒนาชมชนรวมกนไมใชการดาเนนงานโดยบคคลใดบคคลหนง 2.4 มองคกรชมชนเขมแขง คอ สมาชกรวมตวกนอยางเหนยวแนนดวยจาสานกชมชนและจตวญญาณชมชน ผนกกาลงกนเปนกลมและองคกรเพอรวมกนแกไขปญหาและพฒนาชมชน อนเปนผลของการเรยนรรวมกนไมใชเปนแบบตางคนตางทา 2.5 มการจดการชมชนทด คอ สมาชกของชมชนมความสามารถในการจดการตนเอง กลม และชมชนไดวางแผน จดกระบวนการดาเนนงานและประเมนผลการพฒนาชมชนไดอยางมประสทธภาพ 2.6 มเครอขายชมชน คอ มกระบวนการเชอมโยงสมาชกในกลมและองคกรชมชนตาง ๆ เขาดวยกน ดวยระบบการสอสารทมประสทธภาพดวยความสมานฉนท ทาใหเกดการรวมจตสานกและจตวญญาณของสมาชกและองคกรชมชนตาง ๆ ใหมพลงเขมแขงรวมกน เรยนรและพฒนาชมชนจนประสบความสาเรจ 2.7 มภาวะผนาชมชน คอผนาในการพฒนาชนบทเปนผประสานความคดของสมาชก ไมผกขาดความคดหรอเปนเจาของชมชนเพยงผเดยว พรอมทจะเรยนรแลกเปลยนขอมลและความคดเหนกบผอน ผนกตวเองเขากบชมชนไดอยางแนบแนน รวมทาประโยชนเพอชมชน สามารถเชอมประสานสมาชกกลมและองคกรชมชนไดเปนอยางด 2.8 เปนชมชนพงตนเองได คอ สมาชกของชมชนมความเขมแขงพอทจะชวยเหลอหรอพงตนเองไดทงในทางเศรษฐกจ การเมอง การปกครอง สงคมและวฒนธรรมทงในยามปกตและเมอประสบกบภาวะวกฤตตาง ๆ ทาใหสามารถดารงรกษาชมชนเอาไวได 2.9 เปนชมชนสงบสข ชมชนเขมแขงเปนผลสบเนองมาจากการพฒนาคนใหมคณภาพ มคณธรรมและมความสข เมอคนมารวมกนเปนชมชนและสรางชมชนใหสงบสขแลว ชมชนกมความเขมแขงไมเบยดเบยนผอนบรรลเปาหมายของการพฒนาชมชน 2.10 เปนชมชนทยงยน ชมชนเขมแขงเปนชมชนทไมทาลายสงแวดลอมและทรพยากร ตาง ๆ ใหหมดสนไป แตดารงรกษาสงแวดลอมทงสงแวดลอมธรรมชาต สงแวดลอมทางวฒนธรรมและทรพยากรตาง ๆ ของชมชนไวไดแลวสบทอดตอไปใหลกหลานไมลมสลายโดยงาย


โดยสรป การพฒนาชมชนนนเปนไปเพอจดมงหมายสาคญคอการพฒนาคน และการพฒนาชมชนใหเขมแขง โดยมงหมายวาหากคนไดรบการพฒนาทแลวยอมเปนคนด เปนทยอมรบของสงคมและชมชนซงผลตอความเขมแขงของชมชนเพราะหากคนมคณภาพ มศกยภาพ กเปนภาพสะทอนถงความเขมแขงของชมชนน ๆ อยางไรกตามการพฒนาคนอยางเดยวยอมไมเพยงพอ ตองพฒนาบรบท สภาพแวดลอมของชมชนดวยซงมองคประกอบหลายดวยกน โดยหนงในนนเรองของ “การมองคกรชมชนทเขมแขง” ซงสอใหเหนวากลม/องคกรตาง ๆ ในชมชนนนมความสาคญเพราะโดยความหมายของกลม/องคกรแลวคอการรวมตวกนของคนหลาย ๆ คน ของกลมหลาย ๆ กลมซงหากกลม/องคกรเหลาไดรบการพฒนาทดใหมความเขมแขงแลวยอมมสวนชวยหนนเสรมใหชมชนเกดความเขมแขงเชนกน บทสรป

ชมชน หมายถง พนทหรออาณาบรเวณทมการรวมกลมกนของคนมากกวา 2 ขนไปทมความสมพนธกน มผลประโยชนรวมกน มความสมพนธกนระหวางสมาชก มกจกรรมรวมกน ขมชนมองคประกอบทหลากหลาย และมโครงสรางทชดเจนวาภายใตโครงสรางดงกลาวหนวยตาง ๆ มการทางานหรอหนาทของตนเองอยางไร และทสาคญชมชนตองทาหนาทของตนเองทเปนประโยชนแกสมาชกไดดวย ชมชนจะพฒนาไดดวยการมกระบวนการพฒนาทชดเจน ผานกจกรรม/โครงการตาง ๆ ทเปดโอกาสใหสมาชกในชมชนมสวนรวม โดยใชทรพยากรทมอยในชมชนของตนเองใหเกดประโยชนตอการพฒนา ชมชนทมกระบวนการในการพฒนาทดยอมมความเขมแขง และสามารถพงตนเองไดซงถอวาเปนเปาหมายสงสดของการพฒนาชมชน องคประกอบทสาคญอกประการหนงของการพฒนาชมชน และมสวนสาคญททาใหชมชนมความเขมแขงคอ “องคกรชมชน” ทมบทบาท มกระบวนการทางานในชมชนนน ๆ ทงนองคกรชมชนมบทบาทสาคญยงตอการรวมตวกนของคนในชมชน บางองคกรชมชนถอเปนศนยรวมทางจตวญญาณของชมชนในการรวมใหปจเจกบคคลหรอกลมคนตาง ๆ ในชมชนไดเกดการรวมตวกน รวมกนคด รวมกนแลกเปลยนประสบการณ และทางานรวมกน ดงนน “องคกรชมชน” ในชมชนนนจงเปนตวชวดหนงของการรวมกลมกนของคนในชมชนซงหาก “องคกรชมชน” ในชมชนใด ๆ มความเขมแขงยอมสะทอนความเขมแขงของชมชนนน ๆ ดวยเชนกน


คาถามทายบท

ใหนกศกษาอภปรายและตอบคาถามตอไปน ใหถกตอง 1. คาวา “ชมชน” หมายถงอะไร มองคประกอบอะไรบาง 2. โครงสรางของชมชน คออะไร มความสาคญอยางไร 3. องคประกอบของชมชน มความสาคญตอการพฒนาชมชน อยางไร 4. คาวา “หนาทของชมชน” หมายถงอะไร เหมอนหรอตางจากคาวา “หนาท” โดยทวไปอยางไร 5. การพฒนาชมชน หมายถง การพฒนาอะไร มความสาคญอยางไร 6. เปาหมายทแทจรงของการพฒนาชมชน มงเปาประสงคเพอการพฒนาอะไร


เอกสารอางอง

ภาษาไทย กาญจนา แกวเทพ. (2538). การพฒนาแนววฒนธรรมชมชน. กรงเทพฯ : สภาคาทอลกแหงประเทศ

ไทย. ______________. (2538). เครองมอการทางานแนววฒนธรรมชมชน. กรงเทพมหานคร: สภา

คาทอลกแหงประเทศไทย. กงเทยน ลาภรวย. (2546). “การมสวนรวมในกจกรรมกลมของสมาชกในการดาเนนงานศนยสงเสรม

และผลตภณฑขาวชมชน ตาบลดอนทราย อาเภอปากทอ จงหวดราชบร”. วทยานพนธปรญญารฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต ภาควชารฐประศาสนศาสตร คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณราชวทยาลย.

โก วท ย พวงงาม . (2553). การจดการตนเองของชมชนทองถน . กรงเทพฯ : ศน ยห นงสอมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

จตต มงคลชยอรญญา. (2540). การศกษาชมชนเพอการพฒนา. กรงเทพฯ : เอกสารประกอบการเร ย น ภ า ค ว ช า ก า ร พ ฒ น า ช ม ช น , ค ณ ะ ส ง ค ม ส ง เค ร า ะ ห ศ า ส ต ร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ประเวศ วะส. (2540). ศกดศรแหงความเปนคน ศกยภาพแหงความสรางสรรค. พมพครงท 4. กรงเทพฯ : สานกพมพหมอชาวบาน.

ปารชาต วลยเสถยร และคณะ. (2552). กระบวนการและเทคนคการทางานของนกพฒนา. กรงเทพฯ: โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข(สรส.).

ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ: นานมบคสพบลเคชนส.

ไพรตน เตชะรนทร. (2524). การบรหารงานพฒนาชมชน. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. พระธรรมปฏก (ประยทธ ปยตโต). (2539). นตศาสตรแนวพทธ. กรงเทพฯ : โรงพมพบรษท สหธรรมก

จากด. เสถยร เหลองอราม. (2549). หลกการบรหารงานบคคล. พมพครงท 3. กรงเทพฯ : โพธสามตนการ

พมพ. สายนต ไพรชาญจตร . (2549). กระบวนการเรยนรและการจดการความ รของชมชนดาน

ศลปวฒนธรรมและภมปญญาทองถน. กรงเทพฯ : สานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.).

สนธยา พลศร. (2545). ทฤษฏและหลกการพฒนาชมชน. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

แผนบรหารการสอนประจาบทท 2 ชมชนเขมแขงและพงตนเอง


1. ความหมายของชมชนเขมแขง 2. แนวคดชมชนเขมแขง 3. ลกษณะและองคประกอบของชมชนเขมแขง 4. การเสรมสรางความเขมแขงของชมชน 5. แนวคดการพงตนเอง 6. องคประกอบของชมชนพงตนเอง 7. กรณศกษาชมชนเขมแขง วตถประสงคเชงพฤตกรรม

เมอศกษาบทท 2 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายความหมายและองคประกอบของชมชนเขมแขงและพงตนเองได 2. อธบายแนวทางการพฒนาชมชนใหเขมแขงและพงตนเองได 3. อธบายลกษณะของชมชนเขมแขงและพงตนเองโดยยกตวอยางกรณศกษาทเหมาะสม วธการสอนและกจกรรมระหวางการเรยนการสอนประจาบท


1. การฉายภาพนง (power point) 2. เอกสาร หนงสอ ตาราและเวบไซตทเกยวของ


การวดผลและประเมนผล


บทท 2 ชมชนเขมแขงและพงตนเอง

แนวคดชมชนเขมแขงและพงตนเองไดถอเปนแนวคดเปาประสงคหลกของการพฒนาประเทศในปจจบนเพราะหลายฝายทเกยวของกบการพฒนาเรมมความเหนสอดคลองกนแลววาการจะพฒนาประเทศใหเขมแขงไดนนตองเรมทการหนนเสรมสนบสนนใหชมชนทองถนสามารถพฒนาตนเองตนเองไดอยางเขมแขงและสามารถพงตนเองได อยางไรกตามการพฒนาตนเองใหมความเขมแขงและพงตนเองไดของชมชนนนมองคประกอบหลายประการดวยไมวาจะเปนการมโครงสรางชมชนทด ชมชนมกระบวนการเรยนรดวยตนเอง มผนาทมความเปนผนาทด และทสาคญคอในชมชนนนตองมกลมและองคกรชมชนทเขมแขงอกดวย ซงถอเปนกลไกสาคญในการขบเคลอนการพฒนาชมชนใหมความเขมแขงและพงตนเองไดอยางยงยน ชมชนเขมแขง

การใหนยามความหมายของ “ชมชนเขมแขง” มบรบททแตกตางกนกลาวคอ หากมองจากประสบการณการพฒนาของนกพฒนาเอกชนหรอนกวชาการสายพฒนาชมชน จะเหนไดวาการพฒนาชมชนทประสบความสาเรจจนสามารถสรางความเขมแขงของชมชนไดนน ลวนมเงอนไขหรอตวแปรทแตกตางกนออกไปตามบรบทของชมชน ซงมองคประกอบความซบซอนของปจจยตาง ๆ อยอยางหลากหลาย อาท สภาพชมชน การจดบรหารจดการของสมาชกของชมชน เครอขาย ผนา การเรยนรของชมชน หรอการมสวนรวมภายในชมชน จตสานกรวมกนของสมาชกชมชน ศกยภาพของชมชนในการพงตนเอง โครงสรางอานาจรฐ รวมถงระบบกลไกของเศรษฐกจและสงคมทมอทธพลตอชมชนนนอกดวย ดงนนดวยบรบทแวดลอมทแตกตางกนกระบวนการพฒนาใหชมชนหนงเขมแขงภายในบรบทหนง อาจไมสามารถนากระบวนการพฒนาดงกลาวไปใชกบชมชนอน ๆ ไดแมจะมสภาพบรบททใกลเคยงกนกตาม ถงกระนนหากกระบวนการพฒนาดงกลาวมระบบ ขนตอน กระบวนการทชดเจน เขมขน และหวงผลได นกพฒนาชมชนสามารถนากระบวนการดงกลาวไปประยกตใชในการพฒนาชมชนอน ๆ ใหมความเขมแขงภายใตกระบวนการดงกลาวได ทงนขนอยกบศกยภาพและความสามารถของนกพฒนานนเอง


แนวคดการพฒนาชมชนใหเขมแขง

สาหรบแนวคดและการหนนเสรมความเขมแขงของชมชนโดยภาครฐนนไดปรากฏในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตของไทยมาโดยลาดบและเดนชดขนตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 (2540-2544) เปนตนมา ซงมหลกการ กระบวนการ และแนวทางการหนนเสรมความเขมแขงของชมชนโดยสงเขป ดงตอไปน (โกวทย พวงงาม, 2553, หนา 232-234) แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 (2540-2544) ไดกาหนดยทธศาสตรการสรางความเขมแขงของชมชน โดยใหความสาคญกบการพฒนาเศรษฐกจชมชนใหเขมแขงดวยชมชนเองซงชมชนจะพฒนาเศรษฐกจชมชนใหเขมแขงไดมองคประกอบทสาคญคอ ชมชนตองมความพรอมในเบองตน และมภาคเอกชน องคกรพฒนาเอกชนเขามาชวยสนบสนนเพอใหเตบโตอยางมนคง และเปนฐานสาหรบการพฒนาไปสดานอน ๆ ตอไป ขณะเดยวกนภาครฐจะมสวนสนบสนนในการเตรยมความพรอมของชมชนและองคกรชมชน การสนบสนนเงนทนแกชมชน รวมทงสรางบรรยากาศและการจงใจใหภาคธรกจเอกชนและองคกรพฒนาเอกชน รวมทงสถาบนการเงนทจะเขามาหนนเสรมดานอน ๆ อาท การพฒนาทกษะ การบรหารจดการและการตลาด เปนตน ซงมแนวทางหลก ๆ ในแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ดงกลาว ดงน 1. การเตรยมความพรอมของชมชน 2. การเพมศกยภาพขององคกรชมชน 3. การสนบสนนธรกจเอกชนใหเขามามสวนรวมในการพฒนาธรกจชมชนตามความพรอม ความถนด และความสมครใจในแตละองคกรธรกจ 4. การสนบสนนแหลงเงนทนสาหรบการพฒนาชมชน 5. การเพมบทบาทของภาครฐในการสงเสรมความเขมแขงขององคกรชมชน 6. สนบสนนกระบวนการเรยนรและขยายเครอขายการเรยนรของประชาชนและชมชนในชนบท นอกจากนในแผนพฒนาฯ ยงไดสนบสนนใหประชาชนทงในเมองและชนบทรวมตวกนอยางเขมแขง และสามารถเขามามสวนรวมในการจดการเรองของตนเอง ชมชน และสงคมไดในทกมต โดยมประเดนสาคญคอ 1. สนบสนนการรวมกลมของชมชนในทกรปแบบ อาท 1.1 ใหความร ความเขาใจทถกตองเกยวกบการรวมตวกนของชมชน ทงในเรองสทธ หนาทบทบาทขององคกรชมชน รวมทงทกษะในการพฒนาองคกรใหสามารถดาเนนการไดอยางมประสทธภาพ เชน ทกษะการบรหารจดการองคกร ทกษะในการบรหารจดการการเงนและสงแวดลอม เปนตน


1.2 กระตนใหเกดการรวมตวของชมชน ทงในรปแบบทเปนทางการและไมเปนทางการ เชน กลม ชมรม สหกรณออมทรพย หรอ องคกรในรปแบบตาง ๆ ทเหมาะสมกบบรบทของชมชนและชมชนมสวนรวมในการกอตง 2. สงเสรมการสรางเครอขายชมชนอยางกวางขวาง อาท 2.1 สนบสนนใหองคกรชมชนประสานเครอขายการพฒนาทงในพนทใกลเคยง ทงในระดบจงหวด ระดบภมภาค และระหวางภมภาค เพอใหมการประสานผลประโยชนแลกเปลยนความรและรวมมอกนทานบารงศลปะวฒนธรรม รวมทงอนรกษทรพยากรธรรมชาต ตลอดจนจดการปญหาของชมชนรวมกน เชน ปญหาปาชมชน ปญหาสงแวดลอม ปญหาการดแลทรพยสนสาธารณะและความปลอดภยของชมชน และปญหาการเอารดเอาเปรยบกนในชมชน เปนตน 2.2 สรางกลไกลการประสานเครอขายการพฒนาชมชน ระหวางประชาชน องคกรชมชนหนวยงานภาครฐและเอกชน ทงในระดบพนทและสวนกลางอยางเปนรปธรรมรวมทงสรางเครอขายขอมลระหวางองคกรตาง ๆ เพอใหประชาชนไดรบขาวสารอยางทวถงและเปนจรง 2.3 เสรมสรางเครอขายการประสานงานขององคกรชมชนในเมองกบชมชนในชนบท 2.4 สนบสนนใหองคกรชมชนใชกลไกทางสงคมเปนเครองมอในการพฒนาทองถน และเสรมสรางความสามคคภายในชมชน โดยใหมการทากจกรรมรวมกน เชน การฟนฟประเพณวฒนธรรมอนดงาม การทอดผาปาตนไม การสบชะตาลานา รวมถงการรณรงคสรางจตสานกและคานยมทดในการเคารพสทธมนษยชน การอยรวมกนอยางสนต การมวนยและวถประชาธปไตยดวย แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 (2545-2549) ไดกลาวถงยทธศาสตรทสาคญในการสงเสรมการสรางความเขมแขงของชมชนโดยมประเดนทนาสนใจโดยสงเขป ดงน (โกวทย พวงงาม, 2553, หนา 236-239) 1. การพฒนาคณภาพคนและคมครองทางสงคม โดยใหความสาคญกบประเดนตาง ๆ ดงน การพฒนาคนใหมคณภาพและรเทาทนการเปลยนแปลง การสงเสรมใหคนมงานทาโดยมงสรางผประกอบอาชพสวนตวและผประกอบการขนาดเลกกระจายโอกาสการมงานทาใหทก ๆ พนททวประเทศ การปรบปรงระบบคมครองทางสงคมใหมประสทธภาพครอบคลมทวถงและเปนธรรมเพอสรางหลกประกนแกคนทกชวงวย การปองกนและแกไขปญหายาเสพตดและความปลอดภยในชวตและทรพยสนโดยปรบปรงรปแบบการบรหารจดการใหมเอกภาพและประสทธภาพมากขนเพอเสรมสรางความเขมแขงของครอบครวและชมชน การสงเสรมบทบาทครอบครว องคกรทางศาสนา องคกรชมชน องคกรพฒนาเอกชน อาสาสมครและสอมวลชนใหมสวนรวมในการพฒนาโดยสงเสรมใหสถาบนครอบครวมความเขมแขงในการดแลและพฒนาอาชพในทกดานสรางและปลกจตสานกในความรกชาตและความเปนไทยอยางจรงจง


2. การปรบโครงสรางการพฒนาชนบทและเมองอยางยงยน โดยใหความสาคญกบประเดนตาง ๆ ดงน การสรางความเขมแขงของชมชนและการพฒนาเมองนาอย ชมชนนาอย เนนการพฒนากระบวนการชมชนเขมแขงใหเปนฐานรากทมนคงของสงคม การแกปญหาความยากจนในเขตชนบทและเมองภายใตกระบวนการมสวนรวมของทกภาคสวนในสงคม การสรางความเชอมโยงของการพฒนาชนบทและเมองอยางเกอกลเพอกระจายโอกาสทางเศรษฐกจและสงคมใหเทาเทยมกนโดยใหความสาคญกบการสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจในระดบฐานราก การจดการพนทเชงบรณาการทยดพนทภารกจและการมสวนรวม และเตรยมความพรอมขององคกรปกครองสวนทองถนใหมคนดและระบบดเพอรองรบการกระจายอานาจ 3. การบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยใหความสาคญกบประเดน ตาง ๆ ดงน การเพมประสทธภาพการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและการพฒนาเศรษฐกจฐานรากของประเทศ การอนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาตใหมความอดมสมบรณโดยคมครองและกาหนดเขตพนทอนรกษเพอรกษาสมดลของระบบนเวศของประเทศ การอนรกษฟนฟและรกษาสภาพแวดลอมชมชน ศลปะวฒนธรรมและและแหลงทองเทยวใหเกอหนนการพฒนาคณภาพชวตและเศรษฐกจชมชน รวมถงการบรหารจดการปญหามลพษอยางมประสทธภาพเพอพฒนาใหเมองและชมชนมความนาอย แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 10 (2550-2554) ไดกาหนดแนวทางการสงเสรมความเขมแขงของชมชนดวยการสงเสรมการรวมตวกนทาและจดกจกรรมอยางตอเนองและสมาเสมอตามความพรอมของชมชน เชอมโยงกบการทามาหากนเลยงชพตงแตระดบปจเจก ระดบครอบครวจนถงระดบชมชน โดยคานงถงความพอประมาณและความพออยพอกนเปนลาดบแรก มการเชอมโยงกนของชมชนกบสงคมภายนอก มกระบวนการเรยนรและการจดการองคความรอยางเปนขนเปนตอน มเครอขายการเรยนรทงภายในและภายนอกชมชน เพอการสรางเสรมความเขมแขงของชมชน โดยมแนวทางโดยสรป ดงน (โกวทย พวงงาม, 2553, หนา 239-244) 1. การสงเสรมการรวมตวกนของคนในชมชนทากจกรรมเพอประโยชนของชมชน โดยมวธการ ดงน 1.1 สงเสรมใหมการรวมตวกนของคนในชมชนในรปแบบทหลากหลายมกจกรรมดาเนนการอยางตอเนอง ไมวาจะเปนการรวมตวในรปแบบทเปนทางการและไมเปนทางการ หรอการรวมตวของชมชนทงในเชงพนทหรอประเดนความสนใจ 1.2 เสรมหนนใหชมชนทมความสามารถในการรวมตวกนทาประโยชนตอสวนรวม ทงเรองการเปดพนทสาธารณะในการจดกจกรรม การเผยแพรขอมลขาวสารทเปนประโยชนตอการสรางความเขมแขงของชมชนผานสอบคคล สอการศกษา สอทองถนและสอระดบชาต รวมถงมาตรการและกลไก


ทางกฎหมาย ระเบยบขอบงคบและการเงนการคลงเพอเอออานวยใหภาคสวนตาง ๆ เขามามสวนรวมสนบสนนการสรางชมชนเขมแขง 2. การจดการองคความรและระบบการเรยนรของชมชนอยางครบวงจร โดยมวธการ ดงน 2.1 สารวจ รวบรวมและพฒนาฐานขอมลชมชนใหเปนระบบและทนสมย ทงขอมลครวเรอน ขอมลศกยภาพชมชนในประเดนตาง ๆ อาท การจดกจกรรมของชมชน ทนทางเศรษฐกจ ทนทางทรพยากรธรรมชาต ทนภมปญญาทองถนและปราชญหรอผนาตามธรรมชาตในชมชน การสบคนประวตทองถนและวฒนธรรมชมชน เปนตน โดยใหมการจดทาในลกษณะของแผนทศนยของชมชนทมพลวตทคนในชมชนเขาถงไดสะดวกและนาไปใชเปนฐานในการจดการทรพยากรในชมชนและกาหนดทางเลอกการพฒนาทสอดคลองกบวถชวตของชมชน 2.2 การฟนฟความรพนบานควบคกบการทาวจยการพฒนาองคความรใหมทสอดคลองกบวถ ช วตและความหลากหลายของทนในชมชน โดยสนบสนนบทบาทนกวจยทองถนรวมกบสถาบนการศกษาในการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ใหเกดความรใหมของชมชนทผสมผสานภมปญญาทองถนและเทคโนโลยทเหมาะสม เชน การทาเกษตรผสมผสานเทคโนโลยการเกษตรและหตถกรรมพนบาน เปนตน โดยมการรวบรวมความรตาง ๆ อยางเปนระบบและเผยแพรสคนในชมชน 2.3 สงเสรมใหปราชญ แกนนา และผร ถายทอดความรและภมปญญาทองถนผานการเรยนรและการจดการความรในชมชนสเดกและเยาวชน เชอมโยงความหลากหลายทางชวภาพและความหลากหลายทางวฒนธรรมกบวถชวตความเปนอย ควบคกบการคนหาผนาธรรมชาตรนใหมทเขมแขง มคณธรรม จรยธรรม ขยน อดทน ซอสตย และมจตสานกตอสวนรวม เพอใหเปนพลงขบเคลอนและขยายผลกจกรรมการเรยนรของชมชนในวงกวางและระยะยาว 2.4 จดใหมกระบวนการเรยนรรวมกนในชมชนอยางตอเนองสมาเสมอ เพอพฒนาและแกไขปญหาชมชนดวยตนเอง โดยนาขอมลชมชนและองคความรจากภายนอกมาวเคราะหหาปญหาและสาเหต แลวคนหาทางออกเพอนาไปทดลองปฏบตจรง บนฐานองคความรและศกยภาพของชมชน มการศกษาดงาน แลกเปลยนเรยนรจากเครอขายชมชนทประสบความสาเรจ นามาปรบใชประโยชนและประยกตตอยอดขยายผลกบสงทชมชนมอย โดยใชแหลงทนในชม อาท ธนาคารประชาชน โครงการพฒนาศกยภาพของหมบาน/ชมชน (SML) สหกรณเครดตยเนยน เปนตน โดยพฒนาเปนแผนชมชนเพอเชอมโยงกบภายนอกชมชนในบรบททตองการไดรบการสนบสนน 2.5 สนบสนนเครอขายการแลกเปลยนเรยนรประสบการณระหวางชมชนกบชมชน ชมชนกบสถาบนการศกษา ชมชนกบองคกรหรอหนวยงานตาง ๆ อาท ภาคธรกจเอกชน องคกรเอกชน สอมวลชน ฯลฯ เพอใหเกดการพฒนาองคความรโดยเฉพาะบทบาทของสถาบนการศกษาและหนวยงานวจยในการจดการความรและภมปญญาทอยในตวคน ใหเปนความร ท เปดเผยอยางเปนระบบมกระบวนการพฒนาตอยอด ใหเกดประโยชนแกชมชนสการพงตนเองและพงพาอาศยซงกนและกน


3. การสรางภมคมกนชมชน มการใหความสาคญและแนวทางการดาเนนการ ดงน การสรางภมคมกนใหกบชมชนตองเผชญกบการเปลยนแปลงในอนาคตดวยการสงเสรม

ขอความมนคงของครอบครว การจดบรการทางสงคมในชมชน การปลกฝงคานยมทดงาม การสรางระบบความสมพนธแบบพงพาอาศยกนและกนของชมชนและระหวางชมชนอยางเทาเทยมดวยบรบททางศาสนาและวฒนธรรมชมชน และการใหความคมครองสทธรวมทงการเฝาระวงชวยเหลอเยยวยาเมอชมชนไปชนกบภยพบตตาง ๆ โดย

3.1 เสรมสรางครอบครวใหมความมนคง มความอบอน มสมพนธภาพทด รกษาวฒนธรรมอนดงามและทาประโยชนตอสวนรวม โดยจดกจกรรมและใหขอมลขาวสารสารสนเทศทเปนประโยชนในการดารงชวต เชน คณคาและวธการออมของครวเรอน ความรดานโภชนาการ คาปรกษาการใชชวตสมรสและการเปนพอแมทด วธการเขารบบรการจากภาครฐ ราคาผลตภณฑการเกษตร รวมถงการสรางคานยมครอบครวอบอนผานระบบการศกษา สถาบนทางศาสนา สอมวลชนและสอสาธารณะ ตลอดจนใชศนยการเรยนรในชมชนจดกจกรรมอยางสมาเสมอ เชน การเสรมสรางปฏสมพนธทดระหวางคนตางวยโดยเฉพาะกลมวยรนและผสงอาย เปนตน

3.2 สรางบรรยากาศในชมชนใหเออตอการศกษาและเรยนรตลอดชวตทงในระบบและนอกระบบอยางตอเนองและเชอมโยงกบแหลงเรยนรในชมชน เชน ศนยการเรยนรของชมชน ศนยสาธตของหนวยงานรฐ คณะ/ภาควชาวจยของสถาบนอดมศกษาในพนททพพธภณฑพนบาน รวมทงอานวยความสะดวกใหชมชนเขาถงแหลงการเรยนรภายนอกอยางสมาเสมอดวยสาระและเครองมอถอทหลากหลายและราคาถก เชน การศ กษาทางไกลผ านดาวเท ยม รายการวท ย โทรทศ น ทสรางสรรค อนเตอรเนตประจาชมชน เปนตน

3.3 เสรมสรางความมนคงในการดารงชวตของคนในชมชน ทงการสรางหลกประกนชวต สวสดการสงคม ความมนคงดานอาหาร ความมนคงดานสขภาพและทอยอาศย การคมครองผบรโภค และความมนคงในสทธมนษยชน เปนตน

3.4 เชอมโยงบทบาทองคกรปกครองสวนทองถน ชมชน สถาบนทางศาสนา และสถานศกษาในการสบสานวฒนธรรมจารตประเพณทดงามของชมชน การฟนฟคานยมการทางานรวมกน เชน ประเพณลงแขก สบชะตาลานา เปนตน การปฏบตตามหลกธรรมและการทานบารงศาสนา การชวยเหลอเกอกลกนฉนทเครอญาต โดยเฉพาะการเกอกลคนยากจน และการดแลผสงอายในชมชน รวมทงการสรางความเขาใจและเคารพความหลากหลายทางวฒนธรรมและชนตางชาตพนธเพอการอยรวมกนอยางสนต

3.5 รณรงคสรางจตสานกสาธารณะใหคนในชมชนเปนพลเมองดรสทธหนาทและความรบผดชอบตอสวนรวม มความซอสตย รกและภมใจในบาน ดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตและ


สงแวดลอมของชมชน รวมทงรวมกนสรางระบบเฝาระวงภาวะสงคมในชมชนและสนบสนนการเปนอาสาสมครชมชน เปนตน แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 11 (2555-2559) สาหรบกรอบแนวคดการพฒนาประเทศในระยะแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 มแนวคดทตอเนองจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 8-10 โดยยงคงยดหลกการปฏบตตาม “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง”และขบเคลอนใหบงเกดผลในทางปฏบตทชดเจนยงขนในทกภาคสวน ทกระดบ ยดแนวคดการพฒนาแบบบรณาการเปนองครวมทม “คนเปนศนยกลางการพฒนา” มการเชอมโยงทกมตของการพฒนาอยางบรณาการ ทงมตตวคน สงคม เศรษฐกจ สงแวดลอม และการเมอง เพอสรางภมคมกนใหพรอมเผชญการเปลยนแปลงทเกดขนทงในระดบปจเจก ครอบครว ชมชน สงคม และประเทศชาต ขณะเดยวกนใหความสาคญกบการมสวนรวมของทกภาคสวนในสงคมในกระบวนการพฒนาประเทศ (ราชกจจานเบกษา เลม 128 ตอนพเศษ 152 ง, หนา 9) ดานการหนนเสรมและพฒนาชมชนทองถนใหเขมแขงนน แผนพฒนาฯ ฉบบท 11 อาจถอไดวาไดใหความสาคญเปนอยางมากเพราะไดกลาวถงการหนนเสรม การสงเสรม การสนบสนน รวมถงการกาหนดแนวทางการพฒนาใหชมชนทองถนเขมแขงแทรกไวในแทบทกยทธศาสตรของการพฒนาประเทศ ซงแสดงใหเหนวาแนวทางการพฒนาประเทศโดยภาพรวมนนเรมตนทฐานรากคอมชมชนทเขมแขง โดยมสาระสาคญในประเดนการหนนเสรมความเขมแขงของชมชนโดยสรป ดงน 1. สนบสนนการคนหาอตลกษณอนโดดเดนของชมชน การสรางกระบวนการเรยนร และปลกฝงความเปนอตลกษณของชมชน โดยอนรกษและฟนฟภมปญญาทองถนรวมทงสงเสรมกลไกเชงสถาบนในชมชนทองถนใหมสวนรวมสรางความเขาใจในพหวฒนธรรมสามารถอยรวมกนอยางสนตสข มความมนคงทางวฒนธรรมและดารงไวซงอตลกษณของชมชน 2. สนบสนนใหคนในชมชนมสวนรวมคดและรวมกาหนดแนวทางการพฒนาชมชนทองถนบนหลกการพงพาตนเองทคานงถงศกยภาพ ทรพยากร ภมปญญา วถชวต วฒนธรรม และสงแวดลอมในชมชนเปนหลก โดยใหความสาคญกบการจดการการเรยนรในชมชน การศกษาถอดองคความรของชมชนและชมชนตนแบบ การจดการตนเองไดตามบรบทของพนทและการถายทอดภมปญญาทชวยพฒนาทกษะในการประกอบอาชพ 3. สงเสรมการขยายผลและพฒนาศกยภาพของคนสามวย เพอเปนแหลงเรยนรและสรางความเขาใจทจะนาไปสการพฒนาคณภาพชวตในการอยรวมกบครอบครวชมชนอยางอบอนและเขมแขงควบคกบการสรางเครอขายความรวมมอระหวางชมชนกบเครอขายภาคประชาสงคม และภาคสวน ตาง ๆ ในการพฒนาระบบเฝาระวงปญหาทางดานสงคมและวฒนธรรมโดยเฉพาะในกลมเดกและเยาวชนในชมชน


4. สนบสนนการผลตและบรการของชมชนในการสรางมลคาเพมสนคาเกษตรอาหาร และพลงงาน โดยพฒนาศกยภาพการพฒนาเศรษฐกจจากฐานทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนในชมชน บนฐานความรทสรางสรรคเพอสรางเอกลกษณของสนคา เชน สมนไพร ผลตภณฑอาหารและบรการเพอสขภาพ สนคาอาหารและผลตภณฑฮาลาล เปนตน รวมถงสนคาเกษตรทมใชอาหาร เชน ผลตภณฑยาง ไมยาง สนคาจาพวกวสดชวภาพ ผลตภณฑยาและอาหารเสรมเพอสขภาพ เปนตน ตลอดจนการสนบสนนการวจยและพฒนาตอยอดใหมโอกาสทางการตลาดและเสรมสรางความสามารถในการแขงขน รวมถงสนบสนนการผลตและการตลาดสนคาเกษตรชนดใหม ๆ ทมมลคาสงเพอรองรบความตองการของตลาดเฉพาะกลมและตลาดโลก 5. สนบสนนการผลตพลงงานทดแทนภายในชมชน โดยการสนบสนนองคความรดานเทคโนโลยการผลตพลงงานทดแทน ทงจากวตถดบเหลอใชจากครวเรอนและการเกษตร อาท มลสตว ขยะ ฟาง แกลบ เศษไม ตลอดจนถายทอดวธการดแลรกษาและการซอมบารงใหแกชมชนหรอองคกรปกครองสวนทองถนใหมศกยภาพในการผลตพลงงานทดแทน เพอนาไปสการพฒนาพลงงานทดแทนอยางมนคงและยงยนในระดบชมชนและทองถน ทงน เพอเปนการลดตนทนดานพลงงานรวมถงลดมลภาวะแกชมชนและทองถน รวมทงสงเสรมการผลตพชพลงงานทดแทนทไมใชอาหารและมความเหมาะสมกบสภาพทองถน เชน สบดา เปนตน 6. เสรมสรางความเขมแขงของทองถน ชมชน ผประกอบการรายยอยวสาหกจชมชน และบคลากรภาครฐ เพอรวมกนพฒนาและเชอมโยงกบสาขาการผลตและบรการทเกยวเนองในพนทตามแนวทางการพฒนาเครอขายวสาหกจ พฒนาทกษะและองคความรของบคลากรภาครฐ องคกรปกครองสวนทองถน และชมชน รวมทงเสรมสรางศกยภาพของผประกอบการวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมใหสามารถปรบตวเพอรองรบผลกระทบตาง ๆ ทอาจจะเกดขนจากการเปลยนแปลงเงอนไขตามกฎระเบยบใหมของโลก 7. พฒนาชมชนให เขมแข ง และสงเสรมสท ธชมชนในการเข าถ งและใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตอยางสมดลและยงยน โดยสนบสนนแนวทางการใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตเชงอนรกษและแนวทางการพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ ตามวถชวต ภมปญญาและวฒนธรรมดงเดม ภายใตหลกการคนอยรวมกบระบบนเวศอยางเกอกล สนบสนนสทธของชมชน บทบาทของปราชญชาวบานและผนาชมชน ในการจดการทรพยากรธรรมชาตเพอการพงตนเอง สรางความรความเขาใจทถกตองเกยวกบระบบนเวศเพอใหชมชนเกดความรกและหวงแหนทรพยากรธรรมชาต และสนบสนนใหชมชนสารวจทรพยากรธรรมชาต ความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนเพอจดทาฐานขอมลระดบชมชน โดยรวมกบองคกรทองถน ตลอดจนสงเสรมระบบการจดการทเคารพสทธทางปญญา คมครองทรพยสนทางปญญา โดยเฉพาะดานสงบงชทางภมศาสตร และปกปองทรพยากรของชมชน


8. สนบสนนกระบวนการมสวนรวมและพฒนาศกยภาพของทองถนและชมชนโดย สนบสนนการจดการเชงพนท พฒนากลไกการจดการรวมทประกอบดวยภาครฐ ภาคเอกชน ภาควชาการ องคกรปกครองสวนทองถน และชมชน รวมทงการจดตงสภาสงแวดลอมชมชนทองถนเพอรบฟงความคดเหนเกยวกบโครงการพฒนาของภาครฐทอาจสงผลกระทบตอวถชวตความเปนอยสขภาพอนามยและสงแวดลอมของชมชนในทกขนตอน บนพนฐานขององคความร ขอมลทถกตองเปดเผย โปรงใส สามารถเขาถงไดอยาง เทาเทยม เสรมสรางบทบาทของสอมวลชนในการสรางความตระหนกรและความตนตวของสาธารณชนในการดแลคมครองทนทางทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของประเทศ รวมทงพฒนาศกยภาพขององคกรปกครองสวนทองถนใหเขมแขงดานการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยเฉพาะการบรหารจดการนา และมลพษทางนา การจดการขยะ และของเสยอนตราย รวมทงการจดการภยพบต 9. เสรมสรางความเขมแขงของชมชนใหพรอมรบความเปลยนแปลงมสวนรวมพฒนาชมชนกบภาคการพฒนาตาง ๆ โดยพฒนาความรและการจดการความเสยงใหชมชนเสรมดวยความรจากภายนอกผานเครอขายการวจยในพนท และสงเสรมใหเกดการแลกเปลยนเรยนรใหกวางขวางในทกระดบจากชมชน ตาบล สอาเภอและจงหวด เกดความรทสามารถนามาใชในการพฒนาและบรหารจดการความเสยงตาง ๆ สงเสรมการรวมกลมรวมคดรวมทาในชมชนอยางกวางขวางสามารถทาแผนพฒนาทสอดคลองกบวฒนธรรมอนหลากหลายของชมชนทองถน ขบเคลอนการพฒนาดวยตนเอง และสงเสรมใหเกดการทางานรวมกนระหวางภาคประชาชน องคกรปกครองสวนทองถนและสถาบนการศกษาในทองถน สาหรบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 12 (พ.ศ.2560-2564) มงตอยอดแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 เพอใหบรรลเปาหมายการพฒนาระยะยาวตามยทธศาสตรชาต 20 ป ไดกาหนดหลกการสาคญไว 6 ประการ โดยม 2 ประการทอาจกลาวไดวาใหความสาคญกบการพฒนาชมชนใหเขมแขงและพงตนเองได (สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2559, หนา 4) คอ 1. ยด “หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” ตอเนองมาตงแตแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 เพอใหเกดบรณาการการพฒนาในทกมตอยางสมเหตสมผล มความพอประมาณ และมระบบภมคมกนและการบรหารจดการความเสยงทด ซงเปนเงอนไขจาเปนสาหรบการพฒนาทยงยนโดยมงเนนการพฒนาคนใหมความเปนคนทสมบรณ สงคมไทยเปนสงคมคณภาพ สรางโอกาสและมทยนใหกบทกคนในสงคมไดดาเนนชวตท ด มความสขและอยรวมกนอยางสมานฉนท ในขณะทระบบเศรษฐกจของประเทศกเจรญเตบโตอยางตอเนอง มคณภาพ และมเสถยรภาพ การกระจายความมงคงอยางทวถงและเปนธรรม เปนการเตบโตทเปนมตรกบสงแวดลอม รกษาความหลากหลายทางชวภาพ ชมชนวถชวต คานยม ประเพณ และวฒนธรรม


2. ยด “คนเปนศนยกลางการพฒนา” มงสรางคณภาพชวตและสขภาวะทดสาหรบคนไทย พฒนาคนใหมความเปนคนทสมบรณมวนย ใฝร มความร มทกษะ มความคดสรางสรรค มทศนคตทด รบผดชอบตอสงคม มจรยธรรมและคณธรรม พฒนาคนทกชวงวยและเตรยมความพรอมเขาสสงคมผสงอายอยางมคณภาพ รวมถงการสรางคนใหใชประโยชนและอยกบสงแวดลอมอยางเกอกล อนรกษ ฟนฟ ใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางเหมาะสม ขณะทสวนท 4 ยทธศาสตรการพฒนาประเทศ ยทธศาสตรท 1 การเสรมสรางและพฒนาศกยภาพทนมนษย เปาหมายท 5 มสาระสาคญคอ สถาบนทางสงคมมความเขมแขงและมสวนรวมในการพฒนาประเทศเพมขนโดยเฉพาะสถาบนครอบครว สถาบนการศกษา สถาบนทางศาสนา ชมชน สอมวลชน และภาคเอกชน โดยมแนวทางการพฒนาทสาคญเกยวกบการสรางความเขมแขงและการพงตนเองของชมชน ในประเดนดงตอไปน (สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2559, หนา 67-70) คอ 1. เสรมสรางความเขมแขงของชมชนในการมสวนรวมจดกจกรรมสาธารณประโยชน จดระเบยบทางสงคม และกาหนดบทลงโทษแกผละเวนการปฏบตตามบรรทดฐานในสงคม 2. ปรบปรงแหลงเรยนรในชมชนใหเปนแหลงเรยนรเชงสรางสรรคและมชวต อาท พพธภณฑ หองสมด โบราณสถาน อทยานประวตศาสตร โรงเรยนผสงอาย รวมทงสงเสรมใหมระบบการจดการความรทเปนภมปญญาทองถน ขณะทยทธศาสตรท 2 การสรางความเปนธรรมและลดความเหลอมลาในสงคม เปาหมายท 3 ไดมสาระสาคญถงการเสรมสรางศยภาพชมชน การพฒนาเศรษฐกจชมชน และการสรางความเขมแขงการเงนฐานรากตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเพอใหชมชนสามารถพงตนเองได มสทธในการจดการทน ทดนและทรพยากรภายในชมชน ไดมแนวทางการพฒนา(สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2559, หนา 78-79) คอ

1. สรางและพฒนาผนาการเปลยนแปลงในชมชนใหมขดความสามารถในการสรางแรงบนดาลใจใหเกดความเชอมน ศรทธา มจดยนทางความคด มธรรมาภบาลในการบรหารและพฒนาชมชน สงเสรมการรวมกลมและสรางจตสานกใหชมชนพงพาตนเอง รวมทงสงเสรมและสนบสนน

2. สงเสรมใหเกดชมชนแหงการเรยนรดวยกระบวนการวจย และการถายทอดองคความรในชมชนเพอนาไปสการแกไขปญหาในพนทและการตอยอดองคความรไปสเชงพาณชย รวมทงสงเสรมการใชเทคโนโลยสารสนเทศในการสรางการจดการความรในชมชน

3. พฒนาเศรษฐกจชมชน โดยสงเสรมการประกอบอาชพของผประกอบการระดบชมชน การสนบสนนศนยฝกอาชพชมชน การสงเสรมการเชอมตอระหวางเครอขายอตสาหกรรม (Cluster) ในพนทกบเศรษฐกจชมชน การสรางความรวมมอกบภาคเอกชนและสถาบนการศกษาในการรวมกนพฒนาความรในเชงทฤษฎและสามารถนาไปประยกตใชในทางปฏบตเพอสรางศกยภาพใหกบชมชนในการ


ประกอบธรกจการสนนสนนการประกอบธรกจแบบวสาหกจเพอสงคม รวมถงการสงเสรมการทองเทยวทองถนและการทองเทยวเชงอนรกษในชมชนทมแหลงทองเทยว

4. สนบสนนการใหความรในการบรหารจดการทางการเงนแกชมชนและครวเรอน การปรบองคกรการเงนของชมชนใหทาหนาทเปนสถาบนการเงนในระดบหมบานตาบลททาหนาททงการใหกยมและการออม และจดตงโครงขายการเงนฐานรากโดยมธนาคารออมสนและธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณเปนแมขาย

5. สนบสนนชมชนใหมสวนรวมในการจดสวสดการ บรการ และการจดการทรพยากรในชมชน ในลกษณะเปนหนสวนกบหนวยงานภาครฐ อปท. ในการดแลคณภาพชวตประชาชน โดยเปดรบสมาชกทกคนในทองถนโดยไมเลอกปฏบต ผลกดนพ.ร.บ.โฉนดชมชน เพอใหชมชนมการบรหารจดการและใชประโยชนจากทดนและทรพยากรในพนทรวมกน

เปาหมายการพฒนาดงกลาวขางตนมแผนงานรองรบทสาคญคอ แผนงานการพฒนาเศรษฐกจชมชนฐานรากและชมชนเขมแขง โดยมสาระสาคญคอ มงพฒนาเศรษฐกจชมชนผานเครอขายวสาหกจเพอสงคม/วสาหกจชมชน โดยการสรางความรวมมอระหวางภาคเอกชนและวสาหกจเพอสงคม (วสาหกจชมชน) และความรวมมอระหวางวสาหกจเพอสงคม (วสาหกจชมชน) ในแตละพนท เพอการสรางองคความร รปแบบการจดการ เพอสรางความเขมแขงและความยงยนของวสาหกจในระยะยาว รวมทงเผยแพรความรดานการสงเสรมเศรษฐกจชมชนฐานราก พรอมทงประสานงานกบจงหวดและทองถนเพอขยายผลจากชมชนตนแบบใหมการนาไปใชในชมชนอนๆ อยางกวางขวางเพอสนบสนนนโยบายของรฐภายใตยทธศาสตรดานการแกไขปญหาความยากจน ลดความเหลอมลา และสรางการเตบโตจากภายใน โดยสรปจากการศกษาแผนพฒนาฯ ตงแตฉบบท 8 เปนตนมาจนถงฉบบปจจบนจะเหนไดวาแนวคดการพฒนาชมชนใหเขมแขงและพงตนเองไดนนไดถกบรรจในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตของไทยมาอยางยาวนานแสดงใหถงแนวนโยบายของชาตทตองการใหรากฐานของประเทศมความเขมแขงมาจากฐานราก ดงนนการใหความสาคญกบการพฒนาหนวยพนฐานตาง ๆ ทอยในชมชน ไมวาจะเปน คน ครอบครว องคกร รวมถงพนท/สภาพแวดลอมจงมความจาเปนและสาคญ ลกษณะและองคประกอบของชมชนเขมแขง

ความเขมแขงของชมชนนนมลกษณะและองคประกอบหลายประการดวยกน และทสาคญแมชมชนจะมลกษณะทใกลเคยง พนทใกลกน กใชวาชมชนนนจะมลกษณะความเขมแขงและองคประกอบเหมอนกน ซงทวศกด นพเกสร (2542, หนา 20-21) ไดกลาวถงความเขมแขงของชมชนวา ชมชนจะเขมแขงไดนนตองมลกษณะเปนประชาคมสง โดยประชาคมจะมสวนรวมในการถกทอความเขมแขงใหเกดขนในชมชน และประชาสงคมทเขมแขงจะตองประกอบดวยองคประกอบเหลาน คอ


1. จตสานกประชาสงคม คอ การสานกวาตนเองเปนเจาของปญหาชมชน และมเจตจานงทจะเขารวมรบผดชอบและรวมแกไขปญหากบฝายตาง ๆ ยอมรบในการรวมตวและความคดเหนอยางเทาเทยมกน ดวยมตรภาพในการเรยนรรวมกนหรอแกปญหาทเผชญอย ใหความสาคญกบศกยภาพของปจเจกชนในชมชน ยอมรบและเหนคณคาของความแตกตางหลากหลายของสมาชกในชมชนในการรวมทางานดวยกน การมสวนรวมในกจกรรมการแกปญหาชมชนเปนตวกระตนใหเกดสานกความเปนชมชน 2. โครงสรางพนฐานสาธารณะและชองทางสอสาร หมายถง โครงสรางพนฐานเพอใหผมโอกาสสอสารพดคยถงปญหารวมกนไมวาจะเปนการพดทเปนทางการหรอไมเปนทางการ การใหมเวทประชาคม (civic forum) ในรปแบบตาง ๆ จงเปนททจะสรางความเปนพลเมองใหแกประชาชน ในการรวมกนแกไขปญหาของชมชนและสาธารณะ โดยพนฐานทสดคอ การพบปะของผคนเปนครงคราว เชน การพบปะกนกบเพอนบานในวด การพดคยถงประเดนสาธารณะตาง ๆ ในระดบถดมา คอ การรวมกลมกนเปนกลมงานดานใดดานหนงหรอเปนองคกร เชน กลมสหกรณ กลมออมทรพย เปนตน ระดบสงสด คอ องคกรรวม (umbrella organization) เปลยนทเชอมองคกรสมาชกและสมาชกเขาหากนเปนเครอขายชมชน องคกรตาง ๆ ในประชาสงคมทเขมแขงการพบปะกนในเวทประชาสงคม ประชาชนมโอกาสเขารวมในการพดถงปญหาความเปนอยของชมชนไมเพยงในเวทวงเลก หากแตรวมไปถงเวทขนาดใหญดวย 3. กระบวนการเรยนรของชมชนและการตดสนใจ การตดสนใจในกจกรรมสาธารณะจาตองดาเนนการหลงกระบวนการเรยนรของชมชน ซงหมายถง สงซงประชาชนเรยนรซงกนและกน ผานการแลกเปลยนขอมล ความคดกบชมชนสาธารณะซงกระบวนการเรยนรไมใชประชาชนหรอชมชนเพยงรบฟงขอมลและขอเสนอแนะเทานน ประชาชนจาตองพดคยถกเถยง แลกเปลยนความคดเหนซงกนและกน เพราะไมมใครมประสบการณทเหมอนกนในเรองเดยวกน ตางคนตางมประสบการณและมองสงเดยวกนจากมมมองและการใหคณคาทแตกตางกน ชมชนทมประชาคมทเขมแขงจงเปนชมชนแหงการเรยนร 4. ภาวะการนาและผนาชมชน ลกษณะเดนของชมชนทมความเปนประชาสงคมไมไดอยทจานวนและและทอยของผนา แตอยทวถทางทผนาสมพนธกบคนอน ผนาตองสรางโอกาสใหแกผทจะเขามามสวนรวม และรเรมสรางสรรคไมพกพาความคด หรอการเปนเจาของปญหาหรอเจาของชมชน ชมชนจะเตมไปดวยภาวการณนาจากผคนทหลากหลายทมความสามารถตาง ๆ กน มวสยทศนกาวไกล มองปญหาชมชนอยางเชอมโยงพรอมทจะแลกเปลยนเรยนรขอมล ความคดเหน ผนาทหลากหลายเหลานจะไมคอยแตก ตางจากชาวบานคนอน คอ ไมมชนชนผนาทแยกจากผตามและคอยปกปองฐานะของตนเอง รวมทงการควบคมการกระทาของผอนอยางเขมงวด หากแตผนาทผนกตวเองเขากบชมชนอยางแนบแนนและทาประโยชนเพอชมชน


5. ความสมพนธระหวางคนกบสถาบนและชมชนทมความเขมแขงเปนประชาสงคม ในอดตการดารงอยของชมชนมกพงพารฐ หรอองอาศยรฐเปนหลกสงผลใหรฐมภาระรบผดชอบชมชนทกดานจนไมสามารถตอบสนองความตองการไดหมดครบถวน นามาซงความไรประสทธภาพในทสด สาหรบความเปนประชาสงคมนน ความสมพนธแนวระนาบในชมชนทไมเปนประชาสงคมพบวา ความสมพนธระหวางคนกบคน หรอความสมพนธระหวางคนกบสถาบนทางสงคมเปนความสมพนธในแนวดงหรอแบบอปถมภ ขอมลทไหลผานชองทางความสมพนธในแนวดงมากเชอถอไดนอย และความสมพนธในแนวดงยงมสวนกอใหเกดการปกครองแบบมาเฟยททาใหเศรษฐกจการเมองเกดความลาหลง

นอกจากนจากการศกษาทฤษฎฐานรากในเรองความเขมแขงของชมชนของนภาภรณ หะวานนท และคณะ (2550, หนา 85) พบวาความเขมแขงของชมชนนนประกอบดวยหลายมตดงตอไปน

1. ความเขมแขงของชมชนดานเศรษฐกจ ไดแก การกนดอยด การมอานาจตอรองกบนายทนมอสรภาพในการจดการทรพยากรของชมชน การไมเปนหน การมทนสารองสาหรบกจการสาธารณะและสวสดการชมชน การทชมชนมทรพยากรเพยงพอกบการบรโภค การมโอกาสเขาถงและใชทรพยากรในชมชนเพอประโยชนของคนในชมชน ความสามารถในการสรางมลคาเพมใหกบสงทมคานอยหรอไมมคาของชมชน การปลอดจากการพงพงตลาดทน และปจจยในการผลตจากภายนอกเพอลดการพงพงใหเหลอนอยทสด ขายผลตไดในราคาทเปนธรรม มความสามารถในการจดระบบธรกจของชมชนไดอยางมประสทธภาพ ปลอดจากความเสยงในการผลตหรอมความเสยงนอย

2. ความเขมแขงของชมชนดานการเมอง ไดแก การมอานาจในการผลกดนรฐ หรอกลมผลประโยชนใหดาเนนการเพอประโยชนของชมชนได การมสทธเหนอชมชน การไมตกอยภายใตอานาจของภายนอกอยางเดดขาด ไมวาจะเปนรฐหรอกลมอานาจใด

3. ความเขมแขงของชมชนดานสงคมและวฒนธรรม ไดแก การมความสามคค มความไววางใจกนระหวางคนในชมชน สามารถรวมมอรวมใจกนแกปญหาของชมชน มจตสานกสาธารณะ มศลธรรม มความมนใจในศกยภาพของชมชนในการแกปญหาของชมชน รจกชวยเหลอแบงปนกน เสยสละเพอประโยชนของสวนรวม พงพาอาศยกนและกนไดในยามจาเปน มวธคดทจะพงตนเอง มกระบวนการเรยนรทสอดคลองกบวถชวตของชมชน มสงแวดลอมทางสงคมทด มความสามารถปรบใชวฒนธรรมและภมปญญาของชมชนเพอประโยชนของชมชน มความปลอดภยในชวต สขภาพ และทรพยสน

4. ความเขมแขงของชมชนดานสงแวดลอม ไดแก การมสภาพแวดลอมทางธรรมชาตทด มการจดระบบการรกษาสงแวดลอมภายในชมชนทมประสทธภาพ คนในชมชนมจตสานกในการรกษาทรพยากรธรรมชาตของชมชน


ขณะทโกวทย พวงงาม (2553, หนา 255-257) ไดกลาวถงแนวคดชมชนเขมแขงวาเปนแนวคดหนงทใชเกดจากการระเบดจากขางในโดยมพลงความสามารถ ศกยภาพภายในชมชนเปนตวหลกในการขบเคลอน อนจะนาไปสการพงพาตนเองของชมชน ซงความเปนชมชนเขมแขงดงกลาวสามารถสรปองคประกอบและลกษณะไดดงน 1. คนในชมชนตองเปนคนทมกระบวนการเรยนร (learning process) เพอเสรมศกยภาพของตนเอง ความเปนผนาชมชน เปนผนาทางความคด เปนแบบอยางของการเสยสละ ขยนหมนเพยร อดทน มวนยในตน ทสาคญสามารถทางานรวมกบคนอนได 2. เปนชมชนแหงการเรยนร (community learning) คอ สมาชกชวยกนเรยนร หรอเรยนรเปนกลม มความตนตวอยตลอดเวลา รขาวคราวในดานตาง ๆ ทงทางดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง ซงอยนอกชมชนและความรเกยวกบชมชนทเปนผลมาจากการปฏบตหรอประสบการณทไดรบรวมกน ความรทเกดขนจงเปนการเรยนรซงกนและกน ผานการแลกเปลยนขอมลความคดรวมกนเพอนาไปสการตดสนใจในการดาเนนกจกรรมตาง ๆ ของชมชน ดงนน การเปนชมชนเรยนร ทาใหสมาชกมการเรยนรรวมกน ซงเปนจดเรมตนของการดาเนนงานพฒนาชมชนรวมกนเพราะผลการเรยนรจะนาไปสการคดวธการทจะรวมกนพฒนาชมชนของตนเอง 3. มภาวะผนาชมชน (community leadership) คอ ผนาเปนผประสานความคดของสมาชก ใหโอกาสสมาชกไดแสดงความคดเหน ไมผกขาดกบความคดหรอเปนเจาของชมชนเพยงผเดยว พรอมทจะเรยนร แลกเปลยนขอมลและความคดเหนกบผอนผนกตวเองเขากบชมชนไดอยางแนบแนนและรวมกนทาประโยชนเพอชมชน โดยสรปผนาททาใหชมชนเขมแขง คอผทเชอมประสานแนวคด ตาง ๆ ของสมาชกและองคกรชมชนเพอนาไปปฏบตอยางเหมาะสมนนเอง 4. มจตสานกชมชน (community consciousness) หรอเปนชมชนทมจตวญญาณ (spirituality) คอสมาชกสานกวาตนเองเปนเจาของชมชนมความตงใจทจะเขารวมรบผดชอบปญหา ตาง ๆ กบบคคลอน ๆ อยางเทาเทยมกนและเปนมตรภาพยอมรบในศกยภาพของกนและกน และยอมรบในความแตกตางหลากหลายระหวางสมาชก มสวนรวมในการแกปญหาของชมชนรวม 5. มจตวญญาณชมชน (community spirituality) คอการทสมาชกมความจงรกภกดตอชมชน เสยสละทางานเพอชมชน หวงแผนชมชน มสงยดเหนยวรวมกน เชน วด เครอญาต หรอความสมพนธทางสงคมแบบตาง ๆ ทาใหชมชนมจตใจเหมอนเปนสงมชวตอยางหนง ความมจตวญญาณของชมชนทาใหเกดความปต ความสขอยางลนเหลอ และเปนพลงอยางมโหฬาร เปนพลงเยยวยา ททาใหคนและชมชนมความสข ดงนน จตวญญาณชมชน เปนสงทเกดขนตอเนองจากการมจตสานกชมชน ซงนอกจากจะทาใหชมชนเขมแขงโดยตรงแลว ยงเปนพนฐานสาคญททาใหเกดความเขมแขงแกชมชนในดานอน ๆ ดวย เพราะเปนเสมอนการทาใหสมาชกในชมชนมจตใจทแขงแกรง มความพรอมทจะรวมพลงกนเพอพฒนาชมชนตนตอไป


6. มองคกรชมชนเขมแขง (strengthens community organization) คอประชาชนรวมตวกนอยางเหนยวแนนดวยจตสานกชมชนและจตวญญาณชมชนผนกกาลงกนเพอชวยกนแกไขปญหาชมชนซงเปนผลมาจากการเรยนรรวมกนไมใชตางคนตางทา 7. มการจดการชมชน ท ด (community management) คอสมาชกของชมชน มความสามารถในการจดการตนเองและชมชนได วางแผน จดกระบวนการดาเนนงานและประสทธผลการพฒนาชมชนของตนเองได ทาใหองคกรชมชนมประสทธภาพมากยงขน 8. มเครอขายชมชน (community networks) คอ มกระบวนการเชอมโยงสมาชกในกลมและองคกรชมชนตาง ๆ เขาดวยกน ดวยระบบการสอสารทมประสทธภาพและการประชาสมพนธดวยความสมานฉนท ทาใหเกดการรวมจตสานกและจตวญญาณของสมาชกและองคกรชมชนตาง ๆ ใหมพลงเขมแขง 9. เปนชมชนทพงตนเองได (self-help management) สมาชกและองคกรตาง ๆ ในชมชนมความเขมแขงพอทจะชวยเหลอหรอพงตนเองได ในทางเศรษฐกจ การเมองการปกครอง สงคมและวฒนธรรมทงในยามปกตและประสบกบภาวะวกฤตตาง ๆ อนเปนการพฒนาแบบยงยนทพงประสงค 10. เปนชมชนสงบสข (solidarity) ชมชนเขมแขงเปนผลสบเนองมาจากการพฒนาคนใหมคณภาพ มคณธรรมและมความสข เมอคนมารวมกนเปนชมชนและสรางชมชนใหเขมแขงได กทาใหคนและชมชนมความสงบ บรรลเปาหมายของการพฒนาชมชน 11. การพฒนาแบบยงยน (sustainable development) ชมชนเขมแขงทมลกษณะดงกลาวมาแลวขางตน ทาใหชมชนดารงอยและดารงตอไปไดโดยไมลมละลายอนเปนการพฒนาแบบยงยนนนเอง ดานอทย ดลยเกษม และอรศร งามวทยาพงศ (2540, หนา 12-33) ไดวเคราะหถงปจจยและเงอนไขทสงผลใหชมชนทองถนมความเขมแขงประกอบดวย 7 ประการ ซงสามารถสรปไดดงน คอ 1. โครงสรางทางสงคมแบบแนวนอน หมายถง สมพนธภาพทางอานาจของบคคลในชมชนทเทาเทยมกน อานาจในการเขาถงทรพยากรหรอโอกาสของทกคนในชมชนไมแตกตางกน เงอนไขนเปนปจจยใหเกดความรก ความสามคค กอใหเกดความรวมมอและการมสวนรวมของชมชนอยางกวางขวาง 2. ระบบเศรษฐกจแบบพงตนเอง ซงแบงออกเปน 4 ดาน คอ การผลต การบรโภค การสะสมและการกระจายสวนเกน ประชาชนมสทธและอานาจในการเขาถงและจดการ มรปแบบการผลตทสนองความตองการของตนเปนหลกและเชอมโยงกบระบบนเวศนการบรโภคเนนการพออยพอกน ไมทาลายธรรมชาต ไมสะสมมาก หากมการกระจายสวนเกนสญาตมตรและสงคม ในรปแบบการแบงปน ทาบญ ชาระภาษ


3. คานยมจากหลกธรรมของศาสนา หรออดมการณ ในการใชชวตความเชอในเรองกรรม การเคารพนอบนอมตอธรรมชาตในฐานะเปนจตวญญาณเพอใหเกดการจดการทรพยากรธรรมชาตทมประสทธภาพ 4. กระบวนการเรยนรเพอชวต กระบวนการเรยนรทองถน การสบสานภมปญญาดงเดมจากครอบครว วด สถานประกอบการ โดยสงเกต ฟง ถาม ทดลองทา แลกเปลยนความคดเหนเปนการเรยนรทนามาปฏบตจรง 5. กลมผนาตามธรรมชาต ผนาตามธรรมชาตในชมชนเกดขนไดหลายเงอนไข เชน การประพฤตตนในกรอบของศลธรรม การเปนผตอสเพอชมชน หรอเปนผทรงคณความร ชมชนทมโครงสรางสงคมในแนวนอน จะเกดกลมผนาธรรมชาตอยางหลากหลายตามกจกรรมทเกดขน และมการทางานในรปแบบการปรกษาหารอแสวงหาความรวมมอในการแกไขปญหา 6. ระบบความสมพนธเชงแนนแฟน สงทเหนเปนรปธรรม คอการชวยเหลอเกอกลกนในชมชน ซงเปรยบเสมอนระบบความมนคงและสวสดการชมชน สมาชกในชมชนมความสมพนธใกลชดผานระบบครอบครว เครอญาต เพอนฝง มกฎเกณฑ แบบแผนการดาเนนชวตรวมกน ชมชนทมความสมพนธแนนแฟน จะมพลงสามารถจดการปญหาไดอยางด 7. กลไกทเออใหเกดความสมพนธ การตดตอสอสารทตอเนองตลอดเวลา ไมวาจะเปนสภาพทพบปะของชมชนในวถชวตและกจกรรมตาง ๆ หรอกระบวนการถายทอดแลกเปลยนขอมลขาวสารผานสอรปแบบตาง ๆ ลวนเปนการแลกเปลยน เรยนร ปรกษาหารอกน อนจะนาไปสการปรบตวของชมชนไดอยางรวดเรวทนเหตการณ

การเสรมสรางความเขมแขงของชมชน

การเสรมสรางความเขมแขงของชมชนอาศยอยบนพนฐานของกระบวนการมสวนรวมของประชาชนโดยในแตละชมชนจะมการพฒนาไปสความเขมแขงของชมชนในมตตาง ๆ เชน มตทางดานเศรษฐกจ มตทางดานทรพยากรธรรมชาต มตทางดานสงคมและมตทางดานวฒนธรรม ซงในการสรางความเขมแขงของชมชนนน อาจพฒนาความเขมแขงไดเพยงบางมตเทานน เนองจากเงอนไขและกระบวนการนาไปสความเขมแขงในแตละมตของชมชนมความแตกตางกน ซงในกระบวนการสรางความเขมแขงของชมชนนนอาจแบงเปนกจกรรมและกระบวนการได ดงน (โกวทย พวงงาม, 2553, หนา 223-227)

กจกรรมในการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน

การเสรมสรางความเขมแขงของชมชน เพอเปนฐานรองรบการแกไขปญหาและการพฒนาทงทางดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมพรอมกนทกดาน


หนวยงานทงภาครฐและเอกชน รวมไปถงภาคการพฒนาตาง ๆ ทงภายในและภายนอกประเทศ จงตองผนกกาลงดาเนนงานการเสรมความเขมแขงใหกบชมชนในการแกไขปญหาตาง ๆ ไดดวยตนเอง ดวยการกระตนและสรางกระบวนการทางานแบบมสวนรวม รวมทงการสรางสภาพแวดลอมใหชมชนรวมกนคดรวมกนทา และมการเรยนรเพอชวยเหลอซงกนและกนอนจะนาไปสการพฒนาทยงยนในระยะยาว ทงนกจกรรมหลกทดาเนนการสรางเสรมความเขมแขงของชมชน ไดแก 1. การสงเสรมกระบวนการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน เพอเผชญปญหาวกฤต โดยพฒนาศกยภาพใหคนในชมชนรวมกลมกนรวมกนคด รวมกนทา รวมกนรบผดชอบ และรวมรกษาผลประโยชนของชมชนดวยตนเอง รวมทงใหความสาคญกบการปรบวธคดและวธการทางานของบคลากรภาครฐ จากการเปนผสงการเปนผสนบสนนในการจดการและแกปญหาของชมชนเอง 2. การสงเสรมกระบวนการพฒนาแบบมสวนรวมของชมชนในลกษณะ “รวมคด รวมทา รวมเรยนร” เพอสงเสรมสรางความเขมแขงของชมชน ประกอบดวย กระบวนการสงเสรมและสนบสนนชมชนไดมการเรยนร แลกเปลยนประสบการณเพอการพฒนาอาชพและเศรษฐกจชมชน การพฒนาสวสดการสงคมและสวสดภาพชมชน การฟนฟอนรกษและจดการทรพยากรธรรมชาตชมชน การคนหาศกยภาพและการพฒนาภมปญญาทองถน ตลอดจนการจดทาแผนความตองการของชมชน รวมทงสรางประชาคมภายในชมชนและสรางเครอขายชมชนของชมชน

กระบวนการในการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน

กระบวนการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนนนเปนแนวคดทตองการเตรยมความพรอมในการสรางความเขมแขงใหกบชมชนโดยมขนตอนดงตอไปน ขนตอนท 1 การเตรยมคนหรอการพฒนาทรพยากรบคคล ทรพยากรบคคลในชมชนเปนหวใจสาคญของการพฒนา องคกรชมชนจะเขมแขงไมไดหากผนาในชมชนและประชาชนขาดจตสานก ขาดความร ความเขาใจในการกาหนดประเดนปญหา การพฒนาทางเลอก เพอดาเนนกจกรรมการบรหาร การจดกระบวนการการถายทอดความรและขาดการพฒนาวสยทศน การพฒนาทรพยากรบคคลหรอการเตรยมคนจงเปนปจจยหลกสาคญในความสาเรจของการพฒนาในระดบชมชนซงจากการดาเนนงานทผานมาพบวา หากดาเนนการไดอยางมประสทธภาพกจะทาใหโครงการทดาเนนการในชมชนประสบความสาเรจสง โดยผนาหรอแกนนาทประสบความสาเรจมกจะสรางความเขมแขงใหแกชมชน สวนใหญเปนบคคลทมลกษณะดงน 1. เปนผทมความคดรเรมสรางสรรค “รลก รกวาง รไกล” และนาเสนอทางเลอกในการพฒนาได 2. มความสามารถในการวเคราะหปญหา และวางแผนทงในระยะสนและยาวคดรอบดาน และบรณาการสการปฏบตได


3. มความสามารถในการจดจา ใฝร มการจดระบบการเรยนร และการแสวงหาความรทด 4. มความสามารถในดานการบรหารจดการ และประสานงานกบผอน 5. เปนผมความตงใจจรง “แสดงความเสยสละเพอสวนรวม” 6. สามารถพดชกจงคนอนได “นาเสนอทางเลอก และชวสยทศนใหแกสงคมได” 7. มความเขาใจชวต เขาใจโลก เขาใจธรรม และเทาทนตอสถานการณภายนอกชมชน 8. มความสามารถในการรบฟงความเหนของผอน “ควบคมตนเองและยอมรบการวพากษวจารณดวยใจทเปนธรรม” 9. ไดรบการยอมรบจากชาวบาน 10. มอดมการณ เชอมนและยดมนในหลกการ ขนตอนท 2 การกาหนดประเดนปญหาของชมชนและการพฒนาทางเลอก เพอดาเนนกจกรรม กาหนดและวางกรอบประเดนปญหาโดยชมชน มการทากจกรรมอยางตอเนองเชอมโยงไปกบการพฒนาทางเลอกในการดาเนนกจกรรมเพอแกไขปญหา ทงน เพราะการพฒนาทางเลอกรวมกนยอมนาไปสการดาเนนกจกรรมรวมกน แตการทจะทาใหทงสองกจกรรมเปนไปไดโดยปราศจากความขดแยงนนเปนเรองทเปนไปไดยาก ดงนน จงตองมการดาเนนการโดยผานกระบวนทสาคญ คอ 1. กระบวนการศกษาและวเคราะหชมชน ขนตอนสาคญในกระบวนการน คอ 1.1 จะทาอยางไรใหครอบครว ผนาชมชน กลมตาง ๆ มสวนรวมในการนาเสนอปญหาของตนเองและพจารณาปญหาของผอนรวมกนทงชมชน 1.2 ศกษาทรพยากรทมอยในชมชนใหรความหลากหลายในดานตาง ๆ เชน ความหลากหลายของทรพยากรบคคล ศกษาลกษณะการทางานของผนาทงองคกรรวมทงโครงสรางความสมพนธทางสงคมของหมบาน ชมชน ศกษาใหรวาพนทมอะไรเดน มอะไรด มอะไรเกง และอะไรเปนความสามารถในการพงตนเองได ศกษาภมหลง ภมร ภมธรรม วฒนธรรม ประเพณ คานยม ความเชอของแตละทองถน ศกษาสภาพทางภมศาสตรและการตงถนฐาน ศกษาวถชวต และโครงสรางพนฐาน และการตดตอสอสาร ศกษาทนทเปนทงเงน วสด อปกรณ สถานท อาชพ และทรพยากรธรรมชาต และศกษาปจจยทเอออานวนหรอสนบสนนใหเกดการพฒนา 2. การพฒนาทางเลอกเพอดาเนนกจกรรม 2.1 พนฐานทสาคญทสด คอ การพบปะของผคนเปนครงคราวซงอาจจะพบปะในทเสวนาของชมชน เพอนบาน หรอในทประชมสภาองคกรปกครองสวนทองถน ซงอาจเปนการพดคยอยางไมเปนทางการ หรอมเหตการณสงเสรมใหเกดการพดคย 2.2 การรวมกลมสนใจหรอเนนงานดานใดดานหนง เชน งานดานการพฒนาสขภาพ เปนตน


2.3 โครงสรางพนฐานระดบสงสด คอ การม “องคกรรวม” หรอ การจดใหม “คณะทางาน” ทสามารถเชอมสมาชกหรอประชาชนเขาหากนได โครงสรางพนฐานเหลานจะเปนชองทางการสอสารสาหรบคนในชมชนในเรองเกยวกบคณภาพชวตและการพฒนาชมชนโดยเปนการกระตนและเปดโอกาสใหประชาชนไดพดคยถงปญหาความเปนอย ขนตอนท 3 การดาเนนกจกรรมชมชน “กจกรรมสาธารณะของชมชน” เปนกจกรรมทเกดขนหลายกรณ เชน กรณปญหา กรณความสนใจ เปนตน ซงมลกษณะพเศษ คอเกดความสนใจและการมเปาหมายรวมกนของชมชน ทาใหมการรวมพลง มการสนทนาอยางพนจพเคราะห รเรมกจกรรมอยางสรางสรรค มการจดการรวมกนภายในความสมพนธในแนวระนาบ เรยนรและสรปบทเรยนรวมกน ลกษณะความรวมมอในการดาเนนการกจกรรมสาธารณะของชมชน จงเปนลกษณะเครอขายความรวมมอ (net-working) จากหลายฝายทเกยวของเปนพหภาค อยางไรกตามภาภรณ หะวานนท (2550, หนา 79-85) ไดศกษาทฤษฎฐานรากในเรองความเขมแขงของชมชนโดยศกษาชมชนตวอยาง 7 แหง พบวาปจจบนชมชนไทยไดมการปรบตวเพอสรางความเขมแขงใหแกของตนเองผานกระบวนการการตอส กจกรรม กระบวนการตาง ๆ ซงสามารถสรปไดดงน คอ 1. การรวมกลมกนของคนในชมชน ขอมลจากทกชมชนปรากฏออกมาเหมอนกนวา กระบวนการตอส ปรบตวของชมชนทประสบความสาเรจไดนน มไดเกดจากคนเพยงคนเดยว แตเกดจากการรวมตวกนของคนในชมชนทมองเหนปญหารวมกน และมความมงมนทจะแกปญหาใหกบชมชน กลมผนานมทงเปนผนาแบบทางการและผนาตามธรรมชาต อยางไรกตามลกษณะรวมอยางหนง ของผนาและสมาชกของชมชนคอ ประสบปญหาเดยวกนมประเดนรวมในการตอสรวมกนทาใหผนาและสมาชกของชมชนเกดความตระหนกถงความสาคญในการรวมมอกนเพอแกปญหาของชมชนตนเอง ดานการรวมกลมกนของผนาชมชนนน ในระยะแรกมกเปนกลมเลก ๆ 3-5 คน เปนกลมแกนนาทปรกษา หารอรวมกน แบบไมเปนทางการ เพอคดวเคราะหปญหา วางแผนในการแกปญหารวมกน เมอไดคาตอบเบองตนแลวในชมชนทพระสงฆและวดยงเปนศนยรวมของชมชน กลมแกนนามกแสวงหาการสนบสนนจากพระสงฆหรอผนาทเปนทางการ เพอใหการดาเนนงานสาเรจไดงายขน หลงจากนนจงเปนการขยายความคดขยายกลมไปสชาวบานจานวนมากขน เพอการยอมรบรวมปรกษา รวมดาเนนกจกรรมกนตอไปแตโดยปกตแลวกลมแกนนานมกจะทาหนาทเปนผนาทงทางดานความคดและการปฏบต 2. การกาหนดกจกรรมในการแกปญหา ในกระบวนการรวมคด รวมปรกษา รวมวางแผนการของกลมผนา และอาจรวมถงชาวบานทวไปนน ทสดกจะไดกจกรรมทจะแกปญหาของชมชนได กจกรรมนนอาจไดมาจากการฟนฟวฒนธรรมประเพณกได โดยอาจเปลยนรปแบบเพอปรบเปลยนวตถประสงค


ในการใชสอย ใหสอดคลองกบปญหาของชมชน เชน ประเพณการทาบญดงเดมทเคยหายไปของชมชน การกอตงกลมตาง ๆ ไมวาจะเปนกลมออมทรพย กลมเกษตร เปนตน นอกจากนนกจกรรมอาจไดมาจากการแนะนาหรอชวยเหลอขององคกรภายนอกชมชน ไมวาจะเปนองคกรพฒนาเอกชน นกวชาการในพนท หนวยงานราชการของจงหวด เพอมอานาจตอรองกบผมอทธพลในชมชน รวมถงการใชสานกในสทธของชมชนเปนกจกรรมในการแกปญหา เปนตน 3. การลงมอปฏบตกจกรรม การลงมอปฏบ ตกจกรรมในการแกปญหาของชมชนนนจาเปนตองอาศยความรวมมอ รวมแรง รวมใจของชมชน ถาเปนกจกรรมทสามารถทาพรอมกนไดทนท เชน การทาบญขาว ผนาชมชนกมกจะแสวงหาความรวมมอรวมใจกนดวยวธการตาง ๆ กอน เชน พดชกชวนใหชาวบานเหนความสาคญ และความจาเปนในการทากจกรรม หากเปนกจกรรมทชาวบานยงไมแนใจวาทาแลวจะไดผลหรอไม กลมผนาควรจะเปนผทดลองทากอนเพอใหเหนผล อาท กจกรรมการทาเกษตร หรอกจกรรมอนทเปนการรวมกลม กจกรรมเพอสรางจตสานกแกชมชน กจกรรมเพอแกปญหาเศรษฐกจของชมชน ซงจาแนกเปนกจกรรมยอย ๆ ไดอกหลายกจกรรม ไมวาจะเปนกจกรรมในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต กจกรรมในการสรางเครอขายสนบสนน กจกรรมเพอแกปญหาสงคม กจกรรมเพอการเรยนร และกจกรรมเพอฟนฟวฒนธรรมและภมปญญาของชมชน เปนตน 4. กจกรรมเพอการรวมกลม การรวมกลมกนของชาวบานจะเปนขนตอนแรกและขนตอนสาคญในการพฒนาความเขมแขงใหแกชมชน การรวมกลมเปนการสรางเครอขายความสมพนธทางสงคมระหวางคนในชมชนเพอหาอดมการณและแนวทางในการปรบตวรวมกน การรวมกลมจงทาใหเกดหรอเสรมพลงของ “ความเปนชมชน” ใหมแรงเกาะเกยวแนนแฟนยงขน 5. กจกรรมเพอสรางจตสานกแหลงชมชน การแกปญหาบางเรองซงอาจจะมลกษณะเปน กจกรรมสาหรบคนรนใหมหรอเปนปญหาทผนาชมชนรสกวา มตนตอของปญหามาจากจตสานกของคนในชมชนอาจจะใชกจกรรมนในการดาเนนงาน ซงมรปแบบทแตกตางกนไปตามบรบทของชมชน 6. กจกรรมเพอแกปญหาเศรษฐกจของชมชน ปญหาเศรษฐกจจะเปนปญหาพนฐานของทกชมชนทพบ กจกรรมในดานนจงมการจดระบบทชดเจนกวากจกรรมทางดานอน ๆ ปญหาเศรษฐกจเปนเรองทเกยวของกบทน หนสน และรายได ชมชนจงไดแสวงหารปแบบของกจกรรม มาชวยผอนคลายปญหาในรปแบบตาง อาท กลมออมทรพย กองทนหมบาน กลมเกษตรกรรมผสมผสาน การทาอาชพเสรม และธรกจชมชน เปนตน นอกจากน ยงมกจกรรมทนาสนใจอกหลายประการทพบในชมชนทเขมแขง ไมวาจะเปนกจกรรมในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต กจกรรมในการสรางเครอขายสนบสนน กจกรรมเพอแกปญหาสงคม กจกรรมเพอการเรยนร รวมถงกจกรรมเพอฟนฟวฒนธรรมและภมปญญาของชมชน เปนตน ซงกจกรรม กระบวนการดงกลาวถอไดวาเปนเครองมอทสาคญยงของงานพฒนาชมชนทจะชวย


ในการหนนเสรม สนบสนนกระบวนการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนและนาไปสการพงตนเองไดอยางยงยน ขณะทนฤมล อรโณทย (2549, หนา 112-113) ไดศกษา “ประชาคมและชมชนเขมแขงในบรบทของกลมชายขอบ: กรณศกษาชาวเลในประเทศไทย” พบวา กระบวนการหรอเงอนไขทจะสรางใหเกดชมชนเขมแขงในบรบทของชมชนชายขอบ โดยเฉพาะในกรณนคอชมชนชาวเลนน มองคประกอบโดยสรป ดงน 1. สรางความภาคภมใจในวฒนธรรมของตนเอง กลาวคอ การสรางความภาคภมใจในวฒนธรรมชาวเล โดยการกระตนใหชมชนเขามามสวนรวมในการจดการกบปญหาของตนเองตองเรมจากการสรางอตลกษณ ความภาคภมใจในกลม และการสรางความตระหนกเรองสทธทางวฒนธรรม ซงวฒนธรรมนนจะสงเสรมใหเกดสานกรวม อตลกษณ ศกดศร และความภาคภมใจของกลมได 2. สรางแกนนา-สรางการรวมกลม แกนนาชมชนเปนสวนสาคญทจะผลกดนขบวนการตาง ๆ ใหเกดขนและเกดความตอเนองได ผนาจะเปนผประสานงานและสอสารกบผทเกยวของ และทสาคญทสดคอเปนตวอยางทดใหกบคนในชมชน อนทจรงในวฒนธรรมดงเดมของชาวเลมผนาดานจตวญญาณ ซงกคอ โตะหมอ คนทรง ผประกอบพธกรรม ผนาเหลานสามารถจะทาใหชมชนอยดมสข โดยเปนผสอสารและประสานกบสงเหนอธรรมชาต ตามจารตแลวผนาดานจตวญญาณตองเปนผทรกษาความสตย ไมดมเหลาหรอเสพสงมนเมา เพราะจาทาใหวชาทเรยนมาเสอมถอย ลกษณะนสยผนาเชนนทาใหเปนทเคารพยกยอง ผคนในชมชนจงเชอถอและมแนวโนมจะคลอยตาม แมในปจจบนผนาและแกนนาควรจะตองรกษาลกษณะในเชงจารตน แตตองเปนผทสามารถจะเปนผนาเชงการปกครอง การประสาน และการเปนสอกลางตดตอกบสงคมสวนใหญไดดวย 3. สรางระบบการจดการทด ชมชนจะตองรจกเลอกวธทเหมาะสมในการจดการภายในชมชนเอง ซงดงเดมนนการ “จดการ” นนมรากฐานอยในระดบครวเรอนเปนหลก โครงสรางทางสงคมทหลวมทาใหการจดการระดบชมชนเปนไปไดยาก แตเมอผานขนตอนท 1 และ 2 มาแลว กตองมการสรางระบบของตนเอง โดยตองมการถายทอดแลกเปลยนเพอใหเกดการเรยนรใหม ๆ หรออาจจะเรยกไดวาเปน “นวตกรรม” และเปนการเพมศกยภาพในการแกปญหา 4. สรางความเขาใจและการสรางตวอยางความสาเรจ ในชมชนดงเดมสวนใหญยงไมเขาใจและมองไมเหนสวนดของการทางานเปนกลม ในชมชนของชาวเลกเชนเดยวกนเนอจากโครงสรางทางสงคมยดครอบครวเปนหนวยหลกทางดานเศรษฐกจและสงคม ในสงคมทมลกษณะเชนนจะตองมการสรางความเขาใจ สรางตวอยางความสาเรจใหเหนเปนรปธรรม หรอมการพอไปดงานแลกเปลยนกบชมชนอน ๆ ทประสบความสาเรจในการรวมกลมและจดการตนเอง


5. การสรางการเรยนรรวมกนและการไปดงานในทอน ๆ การพาไปดงานตามทตาง ๆ ใหชาวบานเรยนรจากประสบการณตรงเปนแนวทางทองคกรพฒนาเอกชนหลายแหงไดทามานาน และเปนการสงเสรมใหเกดเครอขายรวมมอการตอไปภายใหนา โดยสรปแลวจะเหนไดวาชมชนจะเกดความเขมแขงไดแรกเรมนนเกดจากความภาคภมในชมชนของตนเอง ซงความภาคภมใจดงกลาวนนอาจเกดจากการมวฒนธรรมของตนเอง มทนทางสงคม มอตลกษณความเปนชมชนเฉพาะตนเองทไมมทอนเหมอน มผนาทเขมแขง เสยสละ รวมถงการมการจดการความร มการเรยนรรวมกนภายในชมชน ซงองคประกอบตาง ๆ ดงกลาวนยอมนาไปสความเปนชมชนเขมแขงนนเอง ชมชนพงตนเอง

แนวคดการพงตนเอง

สาหรบแนวคดชมชนพงตนเองคอแนวคดทใหความสาคญกบความสามารถของคนทจะชวยเหลอดแลตนเองใหไดมากทสดโดยไมเปนภารของคนอน มความสมดล ความพอด ความพงพอใจในชวตทเปนอยภายใตปจจยสทจาเปนและเพยงพอ ในระดบชมชนกมความสามารถทจะดาเนนโครงการและลงทนดาเนนกจการไดดวยตนเองเพอใหเกดประโยชนแกชมชนทองถน สมาชกของชมชน สามารถชวยเหลอตนเองและมขดความสามารถทจะแกปญหาของชมชนตนเองเมอเผชญกบวกฤตภายนอก อยางไรกตามการพงตนเองดงกลาวไมไดหมายถงการดารงอยอยางโดดเดยวโดยไมเกยวของกบชมชน สงคม หรอประเทศอน แตมแนวทางการพฒนาการพงตนเองทเหมาะสม และมมาตรฐานหรอระดบการพงตนเองทสอดคลองกบสภาพแวดลอมของชมชน ทองถนของตนเอง (เสร พงศพศ, 2547, หนา 17; ยวฒน วฒเมธ, 2537, หนา 62; สเมธ ตนตเวชกล, 2530, หนา 214) ดานโกวทย พวงงาม (2553, หนา 169) ไดกลาวถงแนวคดการพงตนเองวา เปนแนวทางการจดการทเนนการพฒนาแบบองครวมทมองเหนคณคาของคนและสรรพสงอยางเปนระบบ เปนการพฒนาแบบรอบดานครบถวน เปนธรรม เสมอภาค ซงมรายละเอยดดงน 1. เนนการพฒนาแบบองครวม คอ ตองมความเปนองครวมของสรรพสงเปนพนฐาน โดยไมแยกวาเปนมนษย ธรรมชาต หรอสงเหนอธรรมชาต แลวใหความสาคญกบการพฒนาทมความเดนชดเฉพาะดาน เฉพาะเรองเปนแนวทางเลอก 2. เนนการพฒนาทยดระบบคณคา คอ ตองมองเหนคณคาของคนและสรรพสง ไมวาจะเปนทรพยากรธรรมชาต ทรพยากรชมชน ระบบเทคโนโลยตาง ๆ ควบคไปกบการมระบบการจดการทมประสทธภาพ เนนการบรหารและพฒนาทมคนเปนแกนกลางในการพฒนา


3. เนนการพฒนาแบบครบถวนรอบดาน คอ ตองเปนการพฒนาแบบครบถวน นนกคอ ตองใหความสาคญกบแนวทางการพฒนาในทกดานและพรอมทจะพฒนาไปดวยกน โดยมเปาหมายใหมทการสรางแนวทางการอยรวมกนทมความเปนชมชนเปนหวใจหลกของการพฒนา 4. เนนการพฒนาแบบกระจาย คอ ตองเปนการพฒนาทนาไปสความกาวหนาของทกภาคสวนของชมชน ไมใชเปนระบบการพฒนาทใหโอกาสแกผทเหนอกวาทางดานการเขาถงทรพยากร เศรษฐกจ และการเมอง อนจะทาใหเกดการพฒนาอยางไมเปนธรรม จากแนวคดการพงตนเองดงกลาวขางตนจะเหนไดวา การพงตนเองใหไดสาหรบชมชนนนมความสาคญเปนอยางมาก เพราะชมชนตองเผชญกบปญหาวกฤตการณตาง ๆ ทถาโถมเขามาภายใตบรบทของการพฒนาทเนนความเจรญกาวหนาทวดจากรายไดทางเศรษฐกจของประเทศชาตเปนหลกทาการพฒนาเปนภยคกคามอยางหนงของชมชน ดวยสถานการณดงกลาวชมชนทความเขมแขงแลวยอมสามารถพงพาตนเองได แตสาหรบชมชนทยงออนแอ ขาดการตงรบกบวกฤตการณดงกลาวยอมมความเสยงในการลมสลาย ดงนนเพอเตรยมความพรอมชมชนสาหรบตงรบกบวกฤตการณ ทจะขนกระบวนการพฒนาชมชนใหเขมแขงและมศกยภาพใหพงพาตนเองไดจงมความสาคญสาหรบชมชนในยคสมยปจจบน

องคประกอบของชมชนพงตนเอง

สาหรบองคประกอบการพงตนเองนน ประเวศ วะส (2531, อางถงใน โกวทย พวงงาม, 2551, หนา 174-176) ไดนาเสนอถงองคประกอบการพงตนเองทสาคญ 5 ประการ หรอ เบญจขนธของชมชนในการพฒนาชมชนและสงคมทพงประสงคไวแตกตางกนไป ดงน 1. จตใจทเปนธรรม หมายถง จตใจทมธรรมะ มความขยนหมนเพยร ไมกลวลาบาก ไมโลภมาก มสนโดษธรรม ไมจายฟมเฟอย กาหนดแบบแผนการผลตและทาใหเกดความสมดลทางเศรษฐกจ 2. แบบแผนการผลต หมายถง กาหนดแบบแผนการผลต ใหเปนแบบแผนการผลตเพอกนเอง ใชเอง ทาใหตองทาหลายอยาง เปนเกษตรกรรมแบบผสมผสาน ซงทาใหมกนมใชครบและธรรมชาตแวดลอมมความสมดล 3. ความสมดลของธรรมชาตแวดลอม หมายถง ความสมดลทเกดขนเพราะแบบแผนการผลตทคานงถงความสมดลของธรรมชาตแวดลอม และขนอยกบจตใจมนษยทไมโลภมากและการพงพาตนเองในทางเศรษฐกจได 4. การพงพาตนเองทางเศรษฐกจ หมายถง เปนระบบการผลตแบบใชเองกนเองความสมดลธรรมชาตกบสงแวดลอมกบพฤตกรรมทไมฟมเฟอยทาใหเศรษฐกจไดสมดล พอกนพอใช ไมขาดทน ไมเปนหน จงมชวตทสงบสข มเวลาและไมทาลายสงแวดลอม


5. ชวตชมชนและวฒนธรรม หมายถง ระบบชวตทมความสมพนธกบสงแวดลอมใกลตว มอาหารการกนทเหลอเฟอ มเวลาทจะชวยเหลอกนสงสรรคกน และเกดการผลตทางวฒนธรรมของชมชนขน คอมความเออเฟอเผอแผ มวดเปนสถาบนของชมชนทชวยพฒนาจตใจ เปนศนยกลางทางการศกษา ทางการสาธารณสข ทางศลปะและวฒนธรรมเปนสถานสงคมสงเคราะห และเปนเครองชวยใหเกดความสมดลทางเศรษฐกจ ความสมพนธขององคประกอบทง 5 ประการกบแนวคดในการพงพาตนเองดงขางตนสามารถเขยนเปนรปภาพ ไดดงน ภาพท 2.1 ความสมพนธขององคประกอบทง 5 ประการกบแนวคดในการพงพาตน ทมา: ประเวศ วะส (2531, อางถงใน โกวทย พวงงาม, 2551, หนา 174-176) ขณะทไพโรจน ภทรนรากล (อางถงใน ทศนย ลกขณาภชนชช, 2548, หนา 72-75) ไดนาเสนอองคประกอบการพงตนเองของชมชนโดยมชมชนเปนศนยกลางในการพฒนามองคประกอบดงตอไปน 1. ทรพยากรธรรมชาต ชมชนในอดตมขดความสามารถในการพ งตนเองสงเพราะมทรพยากรธรรมชาตทสมบรณ มปาไม มแหลงนา มปจจยในการผลตเลยงตวเองไดอยางมนคง หลายพนทเปนอขาว อนา เปนดนแดนทองทงทมความอดมสมบรณดงเหมอนทงรวงทอง เชน สโขทยในอดตสะทอนถง “ในนามปลา ในนามขาว” และหลายจงหวดโดยเฉพาะชอจงหวดสวนใหญสะทอนถงความมงคงของทรพยากร สะทอนถงความอดมสมบรณของทรพยากรปาไมและทรพยากรชายฝง เชน อางทอง สพรรณบร กาญจนบร เพชรบรณ และเพชรบร 2. ทนทางสงคมและทนทางเศรษฐกจ ชมชนจาเปนตองมทนทางสงคมอนไดแก ระบบสงคม ขนบธรรมเนยมประเพณ วฒนธรรมทเกอกลกบการดารงอยรวมกน ระบบความสมพนธแบบเครอญาต มความรวมมอรวมแรงรวมใจ ชวยเหลอเอออาทร และสมาชกทกคนมจตสานก มอดมการณรวมของชมชน มความผกพนในการสรรสรางความเปนชมชนทเขมแขงและมนคง

จตใจ(ธรรมะ)

ชวตชมชน(วฒนธรรม)

แบบแผนการผลต(เทคโนโลย)

ความสมดลของธรรมชาต การพงตนเองทางเศรษฐกจ(พอเพยง)


3. ภมปญญาและองคความร ชมชนจะพงตนเองไดตองมภมปญญาและองคความรเพอนามาเปนพนฐานในการดาเนนกจกรรมของชมชน การแกไขปญหาวกฤตการณของชมชนตลอดจนการม ภมปญญาในการคด วางแผน กาหนดเปาหมายของตนเอง องคความรเพอการจดการแกไขปญหาตาง ๆ ของชมชนโดยชมชนเอง การมเทคโนโลยทเหมาะสมกบชมชนเปนนวตกรรมของชมชน รวมถงองคความรในการปรบตวใหสามารถดารงอยไดอยางปลอดภยและมนคงในสภาพแวดลอมเปลยนแปลงไป นอกจากนชมชนจาเปนตองมภมปญญาและองคความรใหม ๆ ในการจดการความสมพนธภายในชมชนและการจดการความรวมมอกบภายนอกชมชน 4. ระบบการจดการ ตองประกอบดวยปรชญา คณคาและวฒนธรรมชมชน มองคกรชมชนและการจดการซงจะชวยในการประสานความรวมมอ หากเรามองชมชนเปนองคกร ชมชนเปรยบเสมอนองคกรทมชวตซงประกอบดวยระบบคณคา มขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมทหลากหลาย มปรชญา คณคาทสมาชกยดถอเปนบรรทดฐานและใชปฏบตรวมกนและถาเราพจารณาถงแนวคดเรองผมสวนเกยวของ (stakeholders) ชมชนเปนทรวมของวถชวตและมปฏสมพนธกบผปฏบต (actors) ทหลากหลายทงในระดบปจเจกบคคลและสถาบน การมระบบการจดการจงเปนองคประกอบทสาคญทจะชวยใหชมชนสามารถดารงอยไดอยางยงยน 5. การสนบสนนจากภายนอก มหลายชมชนทขาดศกยภาพหรอถกกระทาใหสญเสยศกยภาพจาเปนตองไดรบการสนบสนน ชวยเหลอ ซงอาจเปนการพงตนเองในระดบสงขน 6. เงอนไขปจจยทเออตอการพงพาตนเอง ในถานการณทโลกขบเคลอนไปในกระแสโลกาภวตนสงคมในยคทนนยม การเปดเสรทางการคา และการสอสารโทรคมนาคม นบเปนกระแสททาใหชมชนตองปรบตวเพอความอยรอด ทงนชมชนจะอยรอดไดและมแบบแผนทพงตนเองไดนนตองพจารณาถงเงอนไขปจจยทสาคญ ดงน 6.1 การปรบวธคดของสมาชกในชมชน และปรบวถชวตใหมโดยยดปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ใชชวตอยในสายกลาง เรยบงาย มความเพยร อยอยางเกอกลธรรมชาตและสงแวดลอม รเทาทนตนเองสามารถกาวขามวตถนยมและบรโภคนยมจะทาใหสามารถปรบตวดารงอยทามกลางกระแสโลกาภวตนได 6.2 ปรบความคด ปรบจตสานกการเปนผให ผสนบสนนชวยเหลอซงเปนเงอนไขทจาเปนตองอาศยปณธาน ความมงมนและวสยทศนของผนา 6.3 จาเปนตองมการจดระเบยบสงคมใหม ซงหมายถงการจดระบบความสมพนธของคนในชมชนดวยตนเองเปนการจดระบบความสมพนธเชงอานาจระหวางชมชนกบสงคมภายนอกใหตงอยบนฐานสานกใหมรวมกน ใหอยกนอยางเหนอกเหนใจ เอออาทร เสยสละแบงปน


ลกษณะการพงตนเองของชมชน

สาหรบลกษณะการพงตนเองของชมชนนน กาญจนา แกวเทพ และกนกศกด แกวเทพ (2530, หนา 34) ไดจาแนกลกษณะการพงตนเองของชมชนใน 2 ลกษณะ คอ 1. การพงตนเองในลกษณะปจเจกบคคล หมายถง กจกรรมทงหลายทกระทาโดยปจเจกชนและครวเรอนเพอใหบรรลถงการมหลกประกนของการดารงชพของเขา 2. การพงตนเองในลกษณะของการรวมกลม หมายถง สงคม (กลม) ทมการจดระบบเพอใหประชาชนสามารถดาเนนการตอบสนองความตองการของตนดวย วธการชวยเหลอตนเอง และความรวมมอกบคนอนทอยสถานการณเดยวกน ทงน การพงตนเองอยางแทจรงนนตองกนความรวมถง กลมชนนนมอสระในการตงเปาหมาย และมอสระในการดาเนนการใหบรรลเปาหมายโดยอาศยความพยายามและกาลงของตน อยางไรกตามลกษณะการพงตนเองของชมชนทงสองลกษณะดงกลาวนนจะเปนไปเพอการพงตนเองอยางแทจรงหรอไมอยางไรขนอยกบกระบวนการเงอนไขในการพฒนาเพอใหไปถงเปาหมายดวยซงเงอนไขในการพฒนาโดยมงการพงตนเองนน ฉตรทพย นาถสภา(2529)ไดกลาวถงไวม 6 ประการดวยกน คอ 1. การพฒนาจะตองเปนรปแบบกลม (collective) ชาวบานจะตองอยรวมกนเปนชมชน เปนหมบานไมไดตางคนตางอย 2. ตองมจตสานกมการชวยเหลอซงกนและกน (mutual aid) พนฐาน คอ การพงตนเองขนอยกบจตใจ ความสมครใจทจะทาอยางนน (กจกรรมพฒนา) ของผคน (ชาวบาน) 3. จตสานกจะตองผลตขนมาอกได คอ ตองใหมนสรางขนมาใหมใหแจมชดตอเนอง 4. ตองมการรวมตวกนในรปแบบสหพนธอยางใดอยางหนงตองมการรวมตวกนเปนกลมในหนวยยอย คอ ในหมบานและหมบานเหลาน สามารถทจะรวมกนเปนสหพนธ กลาวคอตองพฒนาใหเปนเขต เขตควรมยงฉาง โรงส โรงเรยน และศนยวฒนธรรม สามารถตอรองกบสถาบนภายนอกได เชน พอคาและรฐ ไดอยางมพลง นาจะใหความสาคญกบงานนดวยเพอกอใหเกดเครอขายของหมบาน 5. การประสานวฒนธรรม นาจะสงเสรมใหชาวบานประสานวฒนธรรมของตวเอง หรอกจกรรมของตวกบคนอน ๆ ในสงคมดวย 6. ชมชนควรมความสมพนธทเหมาะสมกบสภาพแวดลอมธรรมชาตนาจะเปนชมชนทอนรกษธรรมชาตแวดลอมดวย โดยสรปจากการศกษาลกษณะการพงตนเองของชมชนขางตนจะพบวา ความสามารถในการพงตนเองของชมชนนนมอยใน 2 ลกษณะคอ คนหรอสมาชกของชมชนนนมความเขมแขง ซงเกดจากการเรยนร การตระหนกรถงศกยภาพของตนเองและศกยภาพของชมชนจนเกดสงทเรยกวา “จตวญญาณชมชน”ทฝงอยในตวของบคคลซงจะทาใหคนหรอสมาชกนน ๆ กาวขนมาเปนผนาชมชนได


อยางเขมแขงและมคณภาพ กบอกลกษณะหนงคอการรวมตวกนเปนกลมแลวพฒนาเปนองคกร มกระบวนการในการจดการ มกระบวนการในการเรยนร รวมถงกระบวนการในการพฒนากลมใหเขมแขงเพอขบเคลอนชมชนของตนเองใหมศกยภาพในการพฒนาอยางยงยน จากลกษณะการพงตนเองทงสองลกษณะนน ในทนจะกลาวถงการพงตนเองทเกดหรอไดรบอทธพลจากกระบวนการทางานของการกลมหรอองคกรของชมชนเปนสาคญ ซงจากการศกษางานวจยหลายชนพบวา การทกลม/องคกรชมชนในพนทมความเขมแขงมผลอยางยงตอการพฒนาชมชนใหพงตนเองได ซงจากการศกษาพลวตชมชนกบการพงตนเองในภาคตะวนตกของภมรรตน สธรรม(2546, หนา 250-251) จานวน 5 ชมชน ไดแก 1)สหกรณเครดตยเนยนวดยางเขายอย จากด จงหวดเพชรบร 2)กลมอนรกษทรพยากรธรรมชาตทางทะเลบางขนไทร จงหวดเพชรบร 3)กลมพทกษสตวปาและสงแวดลอมเพอการเกษตรบานฝงทา จงหวดประจวบครขนธ 4)กลมออมทรพยเพอการผลตบานสามเรอน จงหวดเพชรบร และ 5)กลมออมทรพยเพอการผลตบานหนองกลางดง จงหวดประจวบครขนธ พบวา การดาเนนงานของกลม/องคกรชมชนในแตละพนทสงผลใหเกดการพฒนาชมชนทสามารถพงตนเองหรอมลกษณะการพงตนเองทเปลยนแปลงไปจากเดม ดงตารางท 2.1

ชมชน องคกรชมชน ลกษณะการพงตนเอง

แบบเดม ลกษณะการพงตนเองท

เปลยนไป ช ม ช น เข ายอย

สหกรณ เคร ดต ยเ น ย น วด ย าง เข ายอย จากด

- การพงตนเองดานปจจยสจากธรรมชาตระบบเศรษฐกจแ บ บ พ อ เ พ ย ง ช ม ช น มวฒนธรรมทเขมแขง

- เนนการพงตนเองดานเศรษฐกจ สงคม โดยสหกรณฯ มบทบาททส า ค ญ พ ร อ ม ก บ ก า ร ส ร า งคณธรรม/การเกบออม/การจดสวสดการใหกบสมาชก/ชมชน

ช มชนบ างขนไทร

ก ล ม อ น ร ก ษท ร พ ย าก รธ ร รม ชาตทางทะเลบางขนไทร

- ชมชน พ งตนเองจากฐานระบบนเวศน ทหลากหลายทรพยากรชายฝงอดมสมบรณ ม ก า ร แ ล ก เป ล ย น ส น ค าระหวางพนทชมชนมระบบเศรษฐกจแบบพอเพยง

- เนนการพงตนเองในดานการจดการทรพยากรชายฝงใหเกดความยงยนโดยกลมอนรกษฯ มบทบาทสาคญ ในการบรหารจดการทรพยากรเพอเปนฐานดานเศรษฐกจของชมชนเปนศนยการเรยนรดานการอนรกษฯ

ชมชนบ านฝงทา

กลมพทกษสตวปาแล ะส งแ วดล อ มเพอการเกษตรบานฝงทา

- ชมชนพงตนเองโดยอาศยปจจยสจากความสมบรณของธรรมชาต ม เศรษฐกจแบบพอเพยง การเกอกลกนภายใน

- ชมชนเนนการพงตนเองโดยการฟนฟระบบนเวศนของชมชนใหกลบสความสมดล ใหคนกบธรรมชาตอยรวมกนไดเปนศนย


ชมชน องคกรชมชน ลกษณะการพงตนเอง

แบบเดม ลกษณะการพงตนเองท

เปลยนไป ชมชน ศกษาดานธรรมชาตสงแวดลอม

ชมชนบ านสามเรอน

กลมออมทรพยเพอการผลตบานสามเรอน

- ช ม ชน พ งตน เอ งใน ด านป จ จ ย ส จ า ก ธ ร ร ม ช า ตชวยเหลอ เก อก ล ใน ชมชนวฒนธรรมเขมแข ง ระบบเศรษฐกจแบบพอเพยง

- ช ม ช น เน น ก า ร พ ง ต น เอ งทางดานเศรษฐกจโดยมองคกรทางการเงนบรหารจดการ สรางแหลงเงนทนของชมชนเพอทนในการประกอบอาชพ แสวงหาอาชพทเหมาะสมกบชมชนแบบครบวงจรจดสวสดการใหกบชมชนมรานคาชมชน

ชมชนหนองกลางดง

กลมออมทรพยเพอการผลตบานหนองกลางดง

- ชมชนพงตนเองดานปจจยสจากธรรมชาตบางสวน พงพาจากภายนอกบางสวนมระบบเศรษฐกจแบบพอเพยง

- ชมชนเนนการพงพาตนเองดานเศรษฐกจ สงคม โดยมองคกรชมชนบรหารจดการดานเงนทนของชมชน การสงเสรมอาชพ ส รา ง เค ร อ ข าย ก ารบ ร ห ารจดการชมชน ในรปแบบ “สภาผนา” สรางสวสดการชมชนมรานคาชมชนเปนศนยการเรยนรดานเศรษฐกจชมชน

ทมา: ภมรรตน สธรรม (2546, หนา 250-251) ลกษณะความสมพนธระหวางองคกรชมชนกบการพงตนเองของชมชน

จากลกษณะการพงตนเองของชมชนทเปลยนแปลงไปดงกลาวขางตนในงานของภมรรตน สธรรม(2546, หนา 252-256) ยงพบวาลกษณะการพงตนเองท เปลยนแปลงไปดงกลาวเกดจากความสมพนธขององคกรชมชนกบการพงตนเองในลกษณะดงตอไปน 1. ความสมพนธระหวางองคกรชมชนกบการพงตนเองในดานเศรษฐกจของชมชน กลาวคอการดาเนนงานขององคกรชมชทมกจกรรมเนนดานการพฒนาดานเศรษฐกจ เชน กจกรรมของกลมออมทรพยฯ กจกรรมของสหกรณเครดตยเนยนฯ นนมวตถประสงคหลกคอการเกบออมเงนของสมาชกเพอสะสมใหเปนแหลงเงนทนของชมชนใหสมาชกไดกยมไปประกอบอาชพและเปนคาใชจายอน ๆ ทจาเปน


ในครวเรอนโดยมดอกเบยตา พรอมทงการจดสวสดการดานตาง ๆ ใหแกชมชนโดยนาดอกผลกาไรทไดจากการดาเนนการมาปนผลเฉลยคนใหกบสมาชกและเฉลยคนใหกบสงคม หรอบางองคกรจดรปแบบเปน “กองทนของชมชนหรอกองทนสวสดการของชมชน” โดยรวมเอาดอกผลจากการทากจกรรมอนในชมชนสมทบดวย หรอบางองคกรสามารถจดสวสดการใหกบสมาชกและชมชนไดจานวนมาก เปนหลกประกนทมนคงในดานเศรษฐกจและสงคมของชมชน ทาใหชมชนมความเขมแขงทางดานเศรษฐกจ นอกจากนน จากประสบการณในดานการบรหารจดการกลมออมทรพยฯ หรอสหกรณฯ ทาใหผนาชมชนมความสามารถในการบรหารจดการกบเงนงบประมาณตาง ๆ ทไดรบการสนบสนนจากภาครฐและเอกชนอยางโปรงใส เกดประโยชนแกชมชนอยางทวถงและมประสทธภาพ เชน เงนจากสานกงานกองทนเพอสงคม เงนทองทนแสนบาท เงนทองทนหมบานลานบาท สามารถนามาสงเสรมสนบสนนใหเกดประโยชนในดานการสงเสรมอาชพและสวสดการดานอน ๆ ไดอยางเตมทและเงนไมสญหาย มการคนทนทางสงคมและเปนการพฒนากระบวนการเรยนรของชมชนในดานการบรหารจดการเกยวกบการเงนไปพรอมกน ขณะเดยวกนกเนนการพงพาตนเองเปนหลกสรางนสยการออม การมธยสถ ไมฟมเฟอย เพอสรางวนยทางการเงนใหมความเปนอยทพอเพยง จากการดาเนนกจกรรมดงกลาวอยางตอเนองขององคกรชมชนซงขยายผลครอบคลมเปนทยอมรบทงชมชน ทาใหชมชนสามารถพงตนเองและมหลกประกนในดานเศรษฐกจไดในระดบหนง 2. ความสมพนธระหวางองคกรชมชนกบการพงพาตนเองของชมชนดานสงคม จตใจและวฒนธรรม ผลจากการทสมาชกในชมชนไดมการรวมตวกนเพอทากจกรรมการพฒนารวมกน ทงทางดานเศรษฐกจของชมชน ดานการอนรกษและฟนฟสงแวดลอมของชมชน เปนเวลาทยาวนานตอเนอง ทาใหมการฟนฟวฒนธรรมประเพณทดงาม การนาภมปญญามาปรบใชใหเหมาะสมกบสถานการณทเปลยนไป การปลกฝงสรางจตสานกทดงาม การบมเพาะคณธรรม จรยธรรม ตลอดจนกระบวนการมสวนรวมในกจกรรมของสมาชกในชมชนทมอยางสมาเสมอและชมชนไดรบผลประโยชนอยางทวถงยตธรรม ทาใหสมาชกในชมชนไดมการปรบเปลยนพฤตกรรมไปสสงทดขน ทาใหสมาชกของชมชนเกดความมนใจในแนวทางการดาเนนงานพฒนาเพอการพงตนเองขององคกรชมชนถกตองเหมาะสม ทาใหเกดความมนคงทางดานจตใจ สมาชกในชมชนสวนใหญมจตใจทโอบออมอาร ชวยเหลอซงกนและกน มจตใจเสยสละใชหลกพทธศาสนาเปนแนวทางในการดาเนนชวตทเรยบงาย สนโดษเนนการพงพาตนเอง ลดละอบายมข เปนทศกษาดงานเพอเปนแบบอยางในการสรางสงคมทนาอย เปนการผลตซาทางดานวฒนธรรมของชมชนใหเขมแขงเปนตวของตวเอง มจตใจเขมแขงเนนการพงตนเองเปนหลก อยางไรกตามองคกรชมชนทสามารถพงตนเองดานสงคม วฒนธรรมและจตใจทเหนเดนชด ไดแกองคกรทมพนทดาเนนกจกรรมอยในชมชนระดบหมบาน ซงสมาชกในชมชนจะดแลตรวจสอบควบคมอยางทวถงในทกดานและไดเขามามสวนรวมในการแกปญหาของชมชนอยางใกลชดทกขนตอน


ดงนนชมชนดงกลาวจะปลอดจากยาเสพตด อบายมขและอาชญากรรม แตสาหรบองคกรชมชนทดาเนนกจกรรมครอบคลมในระดบกวางทงตาบล/อาเภอนนกสามารถสรางความเขมแขงใหกบชมชน สามารถพงตนเองดานสงคม จตใจ และวฒนธรรมไดในระดบหนง โดยผานกระบวนการมสวนรวม การประชาสมพนธ การใหขอมลขาวสาร การพฒนากระบวนการเรยนร การฟนฟวฒนธรรมประเพณและภมปญญาทองถนขนมาเพอใหสมาชกเกดสานกรวมในชมชน เกดความภาคภมใจในชมชนของตนเองและตองการสรางสงคมทดใหกบลกหลานในอนาคต 3. ความสมพนธระหวางขององคกรชมชนกบการพงตนเองของชมชนดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม องคกรชมชนทมบทบาทสาคญในการดาเนนกจกรรมทมความโดดเดนในการพงตนเองทางดานทรพยากรและสงแวดลอมของชมชนไดอยางชดเจนเปนรปธรรม ไดแก องคกรชมชนบานฝงทา และองคกรชมชนบางขนไทร กลาวคอสามารถทาใหชมชนมการเปลยนแปลงดานศกยภาพในการจดการทรพยากรและสงแวดลอมใหสอดคลองเกอกลกบวถ ช วตของชมชน สามารถรกษาและฟนฟสภาพแวดลอมใหมความสมดลเพอเปนฐานทางเศรษฐกจทสาคญของชมชน เชน การทองคกรชมชนดแลปกปองทรพยากรชายฝงไมใหถกทาลาย ทาใหทรพยากรสตวนามปรมาณเพมขน ชมชนไดใชเปนแหลงทามาหากนเลยงครอบครวไดโดยไมเดอนรอน หรอการทองคกรชมชนเปนแกนนาในการชวยรณรงคหามลาสตวในพนท การลดเลกการใชสารเคมในการปราบศตรพชใหกลบมาใชสารชวภาพในการผลตทางการเกษตรเปนการสรางจตสานกทดใหมความรบผดชอบในสงคม นอกจากนนองคกรชมชนยงไดมการสงเสรมใหชมชนไดฟนฟและอนรกษเทคโนโลยทเปนภมปญญาทองถน ซงเปนเทคโนโลยทเหมาะสมสอดคลองกบสภาพแวดลอม ไมทาลายสงแวดลอม รวมทงมการพฒนามาใชเครองมอทผลตไดจานวนมากและใชแรงงานคนนอยซงเปนเทคโนโลยทเหมาะสม ราคาไมแพงและสามารถผลตไดในประเทศ การดาเนนการขององคกรชมชนดงกลาวจะเหนไดวามสวนหนนเสรมการปลกจตสานกของชมชนใหชมชนทาการผลตทพอเพยง ไมทาลายสงแวดลอม เนนการใชเทคโนโลยทเหมาะสมกบทองถน ราคาไมแพงไมเพมตนทนในการผลต เนนการพงตนเองและนาไปสการพฒนาทยงยนอยางแทจรง 4. ความสมพนธระหวางองคกรชมชนกบการพงตนเองของชมชนดานการเมองภาคประชาชน องคกรชมชนทศกษาสามารถเปนหนวยนาในดานการใหกระบวนการเรยนรทางดานการเมองภาคประชาชนใหกบชมชนเนองจากกระบวนการในการบรหารจดการขององคกรชมชนทกขนตอนเนนกระบวนการมสวนรวมของชมชนและใชระบบประชาธปไตยในการคดเลอกคณะกรรมการมาบรหารจดการองคกรหมนเวยนตลอดเวลา ซงคณะกรรมการบรหารจดการเหลานแสดงใหถงศกยภาพความร ความสามารถในการบรหารจดการองคกรอยางโปรงใส ทาใหชมชนมเกณฑชวดทสาคญในการตดสนใจทจะเลอกผแทนของตนเองในทกระดบ ตงแตระดบองคกร ระดบทองถน จนถงระดบชาต เนองจากเกณฑดงกลาวไดกลายเปนมาตรฐานของชมชนไปแลว กระบวนการดาเนนงาน การบรหารจดการในลกษณะ


ดงกลาวขององคกรชมชนทาใหชมชนมจตสานกและเขาไปมสวนรวมในการทางานการเมองภาคประชาชนมากขน มโอกาสในการเรยนรและนาแนวคดตาง ๆ ทไดมาใชในการพฒนา การบรหารจดการชมชนของตนเองมากขน นบเปนกระบวนการทสาคญในการเสรมพลงอานาจ(Empowerment) ใหกบชมชนใหมศกยภาพในการบรหารจดการทาใหชมชนมความเขมแขง สามารถพงตนเองไดอยางยงยนตอไป กรณศกษาชมชนเขมแขง

ชมชนยกกระบตร อาเภอบานแพว จงหวดสมทรสาคร ชมชนทเคยมปญหาความยากจน เมอมโครงการพฒนาชนบทแบบผสมผสาน ซงเปนโครงการ

รวมของ 3 มหาวทยาลย เขาไปทดลองปฏบตงาน กไดทาใหชมชนมความเขมแขงขน พงตนเองทางเศรษฐกจไดมากขน (อคน รพพฒน, 2531 อางถงใน นภาภรณ หะวานนท และคณะ, 2550 หนา 63-65)

เดมตาบลยกกระบตรเปนทองทยากจน ภมประเทศเปนปาโปรงชายทะเล มนาเคมทวมถงทกป ชาวบานมอาชพตดฟนขายรบจาง พ.ศ. 2498 เจาอาวาสวดยกกระบตร ซงสนใจปรบปรงเศรษฐกจ ไดรเรมใหชาวบานปลกมะพราวและทานาตาลปบ ชาวบานหม 6-7 ซงอยใกลคลองใหญไดเรมทาสวนมะพราวและทานาตาลปบ พอประมาณป 2508 ครอบครวเหลานกมฐานะดขน จนเกดความแตกตางทางฐานะเศรษฐกจของชาวสวนมะพราวหม 6-7 กบชาวนายากจนในหม 4-5 การทานาของชาวนา ไดผลผลตนอยขาดทนเพราะดนเคม และมปญหาจากหนนาและโรคพชสงมาก ชาวนาจงยากจนและเปนหนสน แทบทกครวเรอนตองไปรบจางทาสวน เพอหารายไดมาจนเจอกบการปลกขาวทขาดทน ครนจะไปทาสวนมะพราว ซงตองใชทนเสรม และตองรอถง 5 ป กวาจะโตพอททานาตาลได บางครอบครว สนหวงกอพยพโยกยายออกไปหางานทาทอน ความแตกตางในฐานะทางเศรษฐกจของชาวบาน ใน 2 อาชพ นไดกอใหเกดชองวางทางสงคมในชมชนขน ชาวนาทยากจนจงไมอาจแตงงานกบลกสาวชาวสวนทมฐานะได

ใน ป 2517 ได ม โครงการพฒนาชนบทล มแ ม น าแมกลอง ซ งเปน โครงการรวมของมหาวทยาลยธรรมศาสตร มหาวทยาลยมหดล และมหาวทยาลยเกษตรศาสตร เขาไปทดลองปฏบตพฒนาชนบทแบบผสมผสาน เพอหาวธการพฒนาชนบททมประสทธภาพ โครงการนเมอเขาไปทยกกระบตรในระยะแรก กมลกษณะการทางานแบบสงการจากเบองบน เชนเดยวกบการพฒนาของทางราชการอน ๆ สวนใหญจงดาเนนการผานผนาทเปนทางการ คอ กานน ผใหญบาน ซงมกจะมฐานะดกวาคนอน และมอาชพผลตนาตาลปบ โครงการระยะแรกซงไดแก อบรมตดเยบเสอผา อบรมการซอมเครองยนต ปรบปรงเตาเคยวนาตาล หรอจดการศกษานอกเวลาเพอสอบเทยบมธยมศกษา ฯลฯ จง


ลมเหลวเพราะตองลมเลกไปบาง หรอถาจะเปนประโยชนกเปนประโยชนแกคนทมฐานะดอยแลว ไมไดสามารถแกปญหาความยากจนของชาวบาน และชองวางทางสงคมของชมชนได

เมอโครงการพฒนาฯ ตระหนกในปญหาทเกดขน จงเรยนรทจะปรบเปลยนวธการทางานใหม โดยมกลมเปาหมายในการพฒนาทชดเจน คอ กลมชาวนายากจน และทางานแบบลางขนบน คอใหความสาคญกบศกยภาพของชมชนทจะมองปญหา คด ตดสนใจ วางแผน และดาเนนการแกไขปญหาโดยชมชนเอง เพอนาไปสการพงตนเองได ซงเปนมตใหมของการพฒนาในขณะนน งานของโครงการฯ ในระยะหลงจงจากดอยทการประสานงานใหชาวบานมการทางานแบบรวมกลมเกษตรกรใหการสนบสนนทางเทคนควทยา รวมถงชแหลงทรพยากรภายนอกใหชาวบานไดรจก และใชประโยชนเทานน กระบวนการพฒนาในแนวใหม เรมจากการหาผนาตามธรรมชาต ซงเปนผทชาวบานมกมาปรกษาหารอ หรอขอคาแนะนาในเรองตาง ๆ อยเสมอ และเปนผทพยายามคด มความเตมใจทจะหาทางชวยเหลอแกไขปญหาความยากจนของพวกเขา เมอไดผนาแลวกกระตนใหบคคลเหลานไดรวมตวกน ประชมปรกษาหารอถงปญหาโดยรวมของชาวนา ตลอดจนคดหาวธแกไขปญหา ทาใหไดคาตอบวาการแกไขปญหาควรจะเปนไปในทศทางใด ซงคาตอบหนงกคอ การเลยงปลาเพราะบรเวณนมแหลงนาอดมสมบรณตลอดป เมอตกลงไดแลวกลมผนาธรรมชาตจงไปพดคยใหผนาทางการคอ เจาอาวาสวดยกกระบตร กานน และผใหญบาน ทเกยวของไดทราบจนมการประชมชาวบานกลมใหญทวดยกกระบตร เมอชาวบานมองเหนแนวทางแกไขปญหารวมกน จงเรมมการศกษาเทคนคในการเลยงปลาและเพาะพนธปลา จากแหลงความรภายนอก เชน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร การหาเงนทนของชาวบาน ชาวบานใชวธการรวมตวกนเปนกลมเลก ๆ เปนกลมลกคาโดยตรงของธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ(ธกส.) ซงเกดจากการรวมของผนาธรรมชาตโดยสมาชกในกลมคาประกนกนเอง เมอไดรบเงนกจงทดลองเลยงปลานล โดยการซอลกปลานลจากสถาบนประมงนาจดแหงชาต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร และไดทดลองเลยงเมอทดลองประสบผลสาเรจจงมการจดตงกลมเลยงปลาเพม ภายหลงกจกรรมการเลยงปลาของชาวบานไดขยายใหเปนการปลกมะพราวและผลตนาตาลปบรวมดวย โดยไดรบการสนบสนนและแนะนาจากเจาอาวาสใหสรางเขอนดนรอบ ๆ ทนาของตน และแจกจายพนธมะพราวทคดเลอกแลวใหไปปลกบนเขอนดนทงยงขยายไปสการปลกพชผสมผสานบนคนดนตอมาดวย ระหวางการปรบตวเพอแกไขปญหาน ชาวบานไดมกระบวนการเรยนรเกดขนอยตลอดเวลา ทงการศกษาประสบการณจากภายนอกชมชน และจากการเรยนรดวยตวเอง ซงอาจเปนการเรยนรขนมาใหมจากการลองผดลองถก หรออาศยสตปญญา หรอเรยนรโดยอาศยภมปญญาและวฒนธรรมทมอยในชมชนเปนพนฐานในการปรบเปลยนไปสวฒนธรรมทเหมาะสมกบยคสมย ทาใหการดาเนนงานของชมชนยกกระบตรประสบผลสาเรจ โดยใชทนลดลง แตไดประโยชนเพมขน มอานาจในการตอรองสงขน


เชน มการขายลกปลาระหวางชาวบานดวยกนในราคาถกกวาทองตลาดมาก ชาวบานเรยนรทจะใชหญาเปนอาหาร โดยปลกหญาในวงปลา เมอตนหญาโตพนนากจะตดและหมกไวใหเนาจนเปนอาหารของปลาทาใหสามารถลดตนทนได ทงกอหญายงเปนทซอนปลาจากนกซงเปนศตรไดดวย ชาวบานเรยนรทจะจดระบบใหสมาชกกลมเลยงปลา ผลดเปลยนการวดปลาในบอ ไมใหวดพรอมกนในเวลาเดยวกน เพอปองกนปลาลนตลาดและราคาตกและยงไดอาศยแรงงานจากเพอนในกลมมาชวยวดปลา และชาวบานไดเรยนรทจะอยรวมกนกบระบบทนนยมไดอยางรเทาทน ดวยการไมยอมไปรบคาจางใหนายทนจากกรงเทพทเขามาตงบรษทเลยงปลาและรบซอปลาจากชาวบานทงยงไมยอมขายปลาใหดวย โครงการพฒนาฯ ซงเขาไปสชมชนยกกระบตรและมความสาคญในฐานะทชวยกระตนใหชาวบานเกดการรวมตวและตระหนกในศกยภาพของตนเองไดเรวขน กอาจไมใชเงอนไขทจาเปนตอการพฒนาของชมชนเสมอไป ในทองทอก 2 แหง จากทงหมด 5 แหงทโครงการพฒนาฯเขาไปดาเนนการกประสบความลมเหลว เนองจากไมสามารถคนพบความตองการ และวธการทจะปรบปรงสภาพความเปนอยของชาวบานไดศกยภาพซงแฝงตวอยในชมชนและความสามารถทจะนาออกมาใชประโยชนไดจงเปนเงอนไข เมอโครงการพฒนาฯ ถอนตวออกจากยกกระบตร ชมชนชาวนากมรายไดเพมขนจาก การพฒนาฯ และยงมรายไดเสรมจากการปลกพชผลไมบนคนดนรอบบอปลา และยงมรายไดจากการทานาตาลปบขายดวยนอกทองถน เรมกลบเขามาในหมบานเพอเลยงปลา ระหวางชาวบานซงทาสวนมะพราว (หม 6-7) ในทางกลบกนกเกดความเทาเทยมกนทางเศรฐกจมากขน จงนาไปสความรวมมอในการผลต ไดเรยนรรวมกนเลยงปลาและไดรบลกปลาไปเลยงในทองรองสวนมะพราว ชาวบานหม 4-5 กเรยนรการปลกมะพราวบนคนดนรอบบอปลา และเรมผลตนาตาลปบออกขายเพอเพมรายได ชมชนยกกระบตรจงสามารถทจะจดการใชทรพยากรทองถนไดอยางคมคาประโยชนสงสด การพนจากภาวะความยากจน ไดทาใหชาวบานมเครดตพอทจะกยมเงนจากธนาคารมาลงทนไดดวยและมทสาคญแมไมมโครงการพฒนาฯ แลวชมชนยกกระบตรกสามารถพงตนเองและพงพาอาศยกนภายในชมชนเพอแกไขปญหาของตนเองไดอยางตอเนองเหลนจงจดไดวาเปนความเขมแขงของชมชนยกกระบตร จากกรณศกษาดงกลาว จะเหนไดวา ชมชนทเขมแขงและสามารถพงตวเองไดนน เกดขนจากการรบรปญหารวมกนของชมชนในชมชน มผนาทเขมแขงเกดความตระหนกมจตวญญาณของชมชนเหนความสาคญของชมชนตองการแกปญหาชมชนดวยชมชนเอง โดยการแสวงหาเครอขายตาง ๆ ทมศกยภาพทสามารถแกปญหาของชมชนได แสวงหาแหลงทนเพอใชในการแกปญหา และทสาคญคอมการรวมตวกนเพอจดตงกลม/หรอองคกรขนเพอทางานรวมกนอยางมพลง และใชกลม/องคกรดงกลาวเปนกลไกในการขบเคลอนการพฒนาของชมชนทองถน ซงจากกรณศกษาดงกลาวนนจะเหนไดวากลม/องคกรชมชนมบทบาทอยางมากในการขบเคลอนการพฒนาชมชน นอกจากนการรวมกลมกนของชมชนยงกออานาจในการตอรองผลประโยชนจากกลมทนภายนอกแกชมชนอกดวย


บทสรป แนวคดชมชนเขมแขงและพงพาตนเองเปนแนวคดสาคญในการพฒนาชมชนทนกพฒนาใหความสาคญยงและปรากฏอยางชดเจนในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ตงแตฉบบท 8 (2540-2544) เปนตนมาโดยมเปาหมายทสาคญคอการหนนเสรมการพฒนาศกยภาพของชมชนในดานตาง ๆ อาท การรวมตวกนของคนในชมชน การจดการความรและระบบการเรยนรของชมชน การเชอมโยงเครอขายทงในชมชนและนอกชมชน เปนตน กระบวนการหนนเสรมดงกลาวกอใหเกดความเขมแขงของชมชนหลากหลายดานไมวาจะเปนความเขมแขงดานเศรษฐกจ ความเขมแขงดานการเมอง ดานสงคมและวฒนธรรม ดานสงแวดลอม ดานภมปญญา ความเขมแขงของชมชนดานตาง ๆ ดงกลาว ยอมกอใหเกดความสามารถและศกยภาพในการพงตนเองของชมชนซงจะเปนรากฐานอนมนคงในการพฒนาประเทศตอไป


คาถามทายบท

ใหนกศกษาอภปรายและตอบคาถามตอไปน ใหถกตอง 1. คาวา “ชมชนเขมแขง” มความหมายวาอยางไร มองคประกอบอะไรบาง 2. แนวคดการพฒนาชมชนใหเขมแขงปรากฏชดเจนในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตตงแตฉบบทเทาไหร มสาระสาคญโดยสงเขปอยางไรบาง 3. กระบวนการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน คออะไร มลกษณะอยางไร และควรมองคประกอบ/กจกรรมอะไรบาง 4. คาวา “การพงตนเองของชมชน” หมายถงอะไร มลกษณะอยางไร 5. แนวคด “การพงพาตนเองของชมชน” มทมาและมงเนนอะไรบาง 6. องคประกอบของชมชนพงตนเองมอะไรบาง บอกมาโดยละเอยด 7. ชมชนมลกษณะการพงตนเองในลกษณะใดบาง และมเงอนไขการพฒนาลกษณะดงกลาวอยางไร 8. องคกรชมชนมลกษณะสมพนธกบการพงตนเองของชมชนอยางไรบาง จงอธบายใหเขาใจ 9. จากการศกษากรณตวอยางของชมชนเขมแขง จงอภปรายวาความเขมแขงดงกลาวมจดเรมตนอยางไร มกระบวนการพฒนาอยางไร และมเครอขายอะไรบาง 10. หากนกศกษาตองการพฒนาชมชนใหเขมแขงและพงตนเองไดโดยใชองคกรชมชนเปนเครองมอในการพฒนาควรมกระบวนกรอยางไร จงอธบายใหเหนกระบวนการอยางเปนระบบ



ภาษาไทย กาญจนา แกวเทพ และกนกศกด แกวเทพ. (2530). การพงตนเอง: ศกยภาพในการพฒนาชนบท.

กรงเทพฯ: รงเรองสาสนการพมพ. กาญจนา แกวเทพ. (2538). การพฒนาแนววฒนธรรมชมชน. กรงเทพฯ: สภาคาทอลกแหงประเทศ

ไทย. ______________. (2538). เครองมอการทางานแนววฒนธรรมชมชน. กรงเทพฯ: สภาคาทอลกแหง

ประเทศไทย. กงเทยน ลาภรวย. (2546). “การมสวนรวมในกจกรรมกลมของสมาชกในการดาเนนงานศนยสงเสรม


โกวทย พวงงาม. (2553). การจดการตนเองของชมชนและทองถน. กรงเทพฯ: บพธการพมพ. เจมศกด ปนทอง. (2536). การบรหารงานพฒนาชนบท. กรงเทพฯ: สานกพมพโอเดยนสโตร. จตต มงคลชยอรญญา. (2540). การศกษาชมชนเพอการพฒนา. กรงเทพฯ: เอกสารประกอบการเรยน

ภาควชาการพฒนาชมชน, คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ฉตรทพย นาถสภา. (2529). แนวคดการพฒนาแบบพงตนเองบานกบเมอง. กรงเทพฯ: สรางสรรค. ทวศกด นพเกสร. (2542). วกฤตสงคมไทย 2540 กบบทบาทวทยากรกระบวนการ เลมท 2.

กรงเทพฯ: สานกงานกองทนเพอสงคม ธนาคารออมสน. ทศนย ลกขณาภชนชช. (2548). การบรหรสงคมกบโครงสรางสงคมไทย. กรงเทพฯ: มสเตอร กอปป

(ประเทศไทย). ธรพงษ แกวหาวงษ. (2543). กระบวนการเสรมสรางชมชนเขมแขง: ประชาคม ประชาสงคม.

ขอนแกน : โครงการจดตงมลน ธเสรมสรางชมชนเขมแขง ชมรมนกวชาการสาธารณสข ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ.

นราภรณ หะวานนท. (2550). ทฤษฎฐานรากในเรองความเขมแขงของชมชน. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.).

นฤมล อรโณทย. (2549). ประชาสงคมและชมชนเขมแขงในบรบทของกลมชายขอบ: กรณศกษากลมชาวเลในประเทศไทย. (เอกสารอดสาเนา)


บณฑร ออนดา และวรยา นอยวงศ นยางค.(2553). ยทธศาสตรในการพฒนาชนบท: ประสบการณของประเทศไทย . สาขาวชาการพฒนาชมชน คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ประเวศ วะส. (2540). ศกดศรแหงความเปนคน ศกยภาพแหงความสรางสรรค. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: สานกพมพหมอชาวบาน.

___________.( 2531). พงตนเองในชนบท: อกบทหนงของการทบทวนโลกทศนแหงการพงตนเอง. ขอนแกน: สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน.

ปรชา วงศทพย. (2555). การพฒนาชมชนประยกต: แนวคดและการบรณาการ. พมพครงแรก. กรงเทพฯ: สถาบนเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข(สรส.). บรษท ดไซน ดไลท จากด.

ปารชาต วลยเสถยร และคณะ. (2552). กระบวนการและเทคนคการทางานของนกพฒนา. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข(สรส.).

ปรญญา สงหเรอง. (2551). ชมชนเขมแขง: กรณศกษาบานดอนหม ตาบลขามเปย อาเภอตระการพชผล จงหวดอบลราชธาน . ปรญญาศลปะศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสงคมศาสตรและการพฒนา คณะศลปะศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน.

พระธรรมปฏก. (ประยทธ ปยตโต). (2539). นตศาสตรแนวพทธ. กรงเทพฯ: โรงพมพบรษท สหธรรมก จากด.

ภมรรตน สธรรม. (2546). พลวตรชมชนกบการพงตนเองในภาคตะวนตก. กรงเทพฯ: สถาบนวถทศน. ราชกจจานเบกษา เลม 128 ตอนพเศษ 152 ง, 14 ธนวาคม 2554, เอกสารอดสาเนา ยวฒน วฒเมธ. (2537). การพฒนาชมชนจากทฤษฏสการปฏบต. กรงเทพฯ: บางกอกบลอก. สญญา สญญาววฒน. (2526). การพฒนาชมชน. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. _______________. (2541). การพฒนาชมชนแบบจดการ. กรงเทพฯ: หจก. เอม เทรดดง. _______________. (2545). การพงตนเองทางเศรษฐกจในชนบท ฉบบรวมชด. พมพครงท 1.

กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. _______________. (2550). ทฤษฎและกลยทธการพฒนาสงคม. กรงเทพฯ: สานกพมพแหงจฬาลง

กรณราชวทยาลย. สานกงานคณะกรรมพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต สานกนายกรฐมนตร. (ราง) แผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบทสบสอง พ.ศ.2560-2564. เอกสารอดสาเนา สาวณ รอดสน. (2554). ชมชนเขมแขง : กรณศกษาชมชนบานปางจาป ตาบลหวยแกว อาเภอแม

ออน จงหวดเชยงใหม.(เอกสารอดสาเนา)


สเมธ ตนตเวชกล. (2530). ปจจยทางสงคมกบการพงตนเองทางเศรษฐกจของไทย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

เสร พงศพศ. (2547). 100 รอยคาทควรร. กรงเทพฯ: เจรญวทยการพมพ. อทย ดลยเกษม และอรศร งามวทยาพงศ. (2540). ระบบการศกษากบชมชน: กรอบความคดและ

ขอเสนอแนะเพอการศกษาวจย. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว).

แผนบรหารการสอนประจาบทท 3 กลมและองคกรในงานพฒนาชมชน


1. ความหมายของกลม 2. ความสาคญของกลม 3. การจดตงและการพฒนากลม 4. ลกษณะและองคประกอบของกลม 5. การรวมกลมในชมชน 6. การพฒนากลมใหเขมแขงและมประสทธภาพ 7. การพฒนากลมใหเปนองคกรชมชน วตถประสงคเชงพฤตกรรม

เมอศกษาบทท 3 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายความหมาย ความสาคญ ของกลมในงานพฒนาชมชนได 2. อธบายกระบวนการจดตงและการพฒนากลมในงานพฒนาชมชนได 3. อธบายกระบวนการพฒนากลมใหเปนองคกรชมชนได วธการสอนและกจกรรมระหวางการเรยนการสอนประจาบท



บทท 3 กลมและองคกรในงานพฒนาชมชน

กลมและกระบวนการกลมถอเปนกลไกสาคญประการหนงในการทางานพฒนาชมชน เพราะการรวมกลมหรอการเกดขนของกระบวนการรวมกลมยอมสะทอนการรวมพลงของชมชน ซงการรวมพลงดงกลาวจาเปนเปนอยางมากในการขบเคลอนงานพฒนาชมชนในกรณทตองเรยกรองหรอตอรองกบหนวยงานหรอองคกรภายนอกเพอผลประโยชนของชมชน กลมจงเปนศนยกลาง เปนหนวยเชอมประสานระหวางปจเจกบคคลในชมชนซงมศกยภาพและคณภาพในตนเองอยแลว ดงนน การมกลมทเขมแขง มกระบวนกรในการพฒนากลมทดใหมประสทธภาพ สามารถยกระดบเปนองคกรชมชนได ยอมเปนปจจยชวดความเขมแขงของชมชนประการหนง ซงนกพฒนาชมชนจาเปนตองศกษาและทาความเขาใจถงความหมาย ความสาคญ และกระบวนการในการพฒนากลมและองคกรในชมชนใหลกซง เพอเปนเครองมอในการทางานพฒนาอยางมประสทธภาพตอไป ความหมายของกลม

สาหรบความหมายของกลมและองคกรในงานพฒนาชมชนนนไดมนกวชาการไดใหความหมายแตกตางกนดงน จตต มงคลอรญญา (2540, หนา 1) ไดกลาวถงความหมายของกลมในงานพฒนาชมชนไววา กลมเปนการรวมพลงของคนจานวนหนงเพอแกปญหาทประสบอย หรอรวมกนกระทาสงใดสงหนง (หรอหลายสง) เพอใหไดรบผลประโยชนตามทตองการ โดยอาจจะมวตถประสงค 2 ประการ คอ เพอตอรองเรยกรอง ขอรบความชวยเหลอจากภายนอกและเพอตอรองดาเนนการดวยตนเองใหมากทสด เพอการแกไขปญหาของตนซงตามหลกการพฒนาแลว การรวมพลงทเหมาะสมในการพฒนาจะอยในรปแบบหลงมากกวา เพราะสามารถนาไปสการพงตนเองไดในทสด การมประสบการณดวยตนเองทาใหเกดการเรยนรมากยงขนทาใหสามารถแกไขปญหาอน ๆ ทผานเขามาได แมวาปญหานนจะมความยากลาบากในการแกไขมากกวาเดมกตาม ปรชาต วลยเสถยร (2543, หนา 35-40) ไดกลาวถง การรวมกลม หมายถง การรวมตวของคนตงแต 2 คนขนไปแลวมปฏสมพนธตอกนอยางสมาเสมอในชวงเวลาหนง มบรรทดฐานรวมกน และมเอกลกษณเดยวกน คนเหลานจะมการรบรในกลมของตนเองวา พวกเขามขอตกลงกนและกนในอนทจะปฏบตการเพอบรรลเปาหมายรวมกน ชอบ เขมกลด (อางถงใน ปารชาต วลยเสถยร และคณะ, 2543, หนา 387) ไดกลาวถงกลมวา กลมมฐานะเปนองคกรประชาชนเพราะกลมเกดจาการทประชาชนมจตสานกและตระหนกถงปญหา


ตาง ๆ ทประสบอยในลกษณะทตนเองรสกวาพวกตนเปนผเสยเปรยบในทกดาน ไมวาจะเปนดานเศรษฐกจสงคมหรอการเมองกตาม และคดวาถาหากมการปรบปรงแกไขในระดบ (degree) ของความเสยเปรยบดงกลาวนนใหลดนอยลงดวยวธการรวมกลมกนขนตามกจกรรมทตนตองการ กจะทาใหมอานาจตอรองทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองดงกลาว การใหความหมายของกลมดงกลาวขางตนสะทอนกลมในลกษณะของความเปนองคกรชมชนทเกดจากการรวมตวกนของคนตงแต 2 คนขนไปเพอทากจกรรมชมชนอยางใดอยางหนงซงสามารถกลาวไดวากลมเปนองคกรประชาชนในหลายลกษณะ (สนยา พลศร, 2556, หนา 99) ดงน 1. เปนการรวมกลมเพอทากจกรรมประเภทตาง ๆ ในรปแบบทแตกตางกน เชน สหกรณ ประเภทตาง ๆ กลมออมทรพย กลมอาชพตาง ๆ กลมพลงตาง ๆ กลมกฬาและนนทนาการ กลมวฒนธรรม เปนตน 2. เปนศนยรวมของกจกรรมตาง ๆ ซงในชมชนมหลายกจกรรม เชน รานคาชมชนซงเปนทจาหนายสนคาของสมาชกและแบงปนผลประโยชนใหแกสมาชก ธนาคารหมบานทรวมกองทนตาง ๆ ทมอยในชมชนเขาดวยกน เปนตน 3. เปนการรวมกลมเพอรณรงคและแสดงใหเหนถงความตองการของกลม เชน การเหนดวยหรอไมเหนดวยกบโครงการบางอยางของรฐบาลหรอเอกชน การตอตานไมใหยาเสพตดแพรหลายเขามาในชมชน เปนตน 4. เปนการรวมกลมเพอเปนตวแทนของคนในชมชน เพอตอรองหรอเรยกรองสทธบางอยาง เชน การเวนคนทดน การจายเงนชดเชยหรอเพอรกษาสทธประโยชนบางอยางในชมชน เปนตน 5. การรวมกลมเปนองคกรเพอตอบสนองวตถประสงคของกลมและสมาชก ตามทสมาชกไดรวมกนกาหนดขน เชน ประชาคมหมบาน องคกรศาสนาตาง ๆ กลมบาเพญประโยชน กลมนนทนาการตาง ๆ เปนตน 6. กลมมโครงสรางการบรหารมการจดระเบยบ มผนา มการจดระบบการทางานอยางชดเจน ซงเปนลกษณะหนงขององคกร ดงนน องคการบรหารสวนตาบล เทศบาล และกลมในชมชนทมลกษณะดงกลาวจงมฐานะเปนองคกรหนงของชมชน 7. เปนการรวมกลมเพอขยายองคกรในลกษณะของเครอขาย ซงทาใหกลมไปรวมกจกรรมกบกลมอน ๆ ทาใหกลมและองคกรขยายใหญขน มประสทธภาพมากขน เชน เครอขายกองทนหมบานและชมชนเมองระดบตาบล อาเภอ จงหวด ภาค และระดบประเทศ เครอขายเกษตรกรรม เครอขายผลตภณฑชมชน เครอขายหนงตาบลหนงผลตภณฑ(OTOP) เครอขายเกษตรกรรมทางเลอก เครอขายผบรหารองคกรทองถนในจงหวดตาง ๆ เปนตน ขณะทพฒน บณยรตพนธ (2517, หนา 148) ไดอธบายกลมในมตของงานพฒนาชมชนวาหมายถง มวลชนทคดไดรวมกนไดตงแต 2 คนขนไป และมารวมกนเพอดาเนนการอยางใดอยางหนง


เมอรวมกนแลวในทสดกเกดพลงขน ถามการจดตงและวธการดาเนนงานทแนนแฟนและเคลอนไหวไปในทศทางทวางไว เมอประชาชนเกดความเชอถอ กจะใหการสนบสนน และเมอประชาชนสนบสนนมากขน กลมกเคลอนไหวมากขน ทาใหกลมนนขยายผลไดกวางขวาง เมอกลมขยายผลกวางขน พลงกลมและขดความสามารถของกลมจะสงขน กลมอน ๆ ทมอยตามธรรมชาตในชมชนกจะเขามารวมหรอสนธเขาดวยกน ทานองเดยวกน แมเหลกซงเมออณของแมเหลกเรยงไปทศเดยวกนกจะเกดเปนพลงแมเหลกดเหลกตาง ๆ ได และอณของแมเหลกจะทาใหเหลกทถกกลายเปนแมเหลกไปดวย ซงแสดงใหเหนวา กลมทแขงแรงจะชวยกลมทออนแอ การมารวมกนไมเพยงแตมารวมกนเฉย ๆ แตมงใหตางคนตางไดรบความพอใจ ตางมความเขาใจในวตถประสงคของการมารวมกน มงบรรลถงจดประสงคนน และมความปรารถนารวมกนในอนทจะแกไขปญหาตาง ๆ ในชมชนใหหมดสนไปโดยคานงถงขดความสามารถของตนเอง โดยสรปแลวกลมคอการรวมตวกนของคนในชมชนโดยมวตถประสงครวมกน เพอตอรองเรยกรอง หรอสรางพลง ซงสะทอนความเขมแขงของชมชน การรวมกลมดงกลาวเมอมขนาดใหญขนยอมสามารถกอตงองคกรทสามารถกาหนดบทบาท การขบเคลอนงานในชมชน และนาไปสการทางานพฒนาชมชนไดอยางมประสทธภาพ ความสาคญของกลม

สาหรบกระบวนการพฒนาชมชนการใหความสาคญกบการรวมกลมถอวามความสาคญเพราะงานพฒนาตองอาศยการมสวนรวมจากทกภาคสวนและตองการองคความรทหลากหลาย ดงนนการรวมกลมเพอทางานพฒนาชมชนจงมความสาคญ (สนธยา พลศร, 2556, หนา 103-104) คอ

1. เปนศนยกลางในการรวมพลงของชมชน เพราะกลมเปนทรวมของสมาชกทเปนคนในชมชน จงสามารถระดมพลงของคนในชมชนมาใชในการดาเนนงานพฒนาชมชนใหประสบความสาเรจได

2. กลมมพลงและศกยภาพ สามารดาเนนงานดวยสมาชกไดอยางมประสทธภาพไมตองพงพาคนภายนอกชมชน สามารถกาหนดเปาหมายของกลมไดเหมาะสมสอดคลองกบบรบทหรอสภาพของชมชน

3. เพมโอกาสในการแกปญหาและการพฒนาชมชน เพราะปญหาบางอยางของสมาชกและชมชนอาจจะเกนขดความสามารถทจะแกไขไดโดยตวบคคลทเผชญปญหาอยเพยงลาพง การรวมกนเปนกลมจะทาใหมพลงเพยงพอทจะแกปญหาและดาเนนงานพฒนาชมชนใหประสบความสาเรจได

4. เปนเครองมอในการพฒนาศกยภาพของบคคลและชมชน เพราะกลมมผนา มสมาชกมวตถประสงคในการพฒนาชมชนรวมกน มกจกรรม มวสดอปกรณ มความพรอมในการพฒนาสมาชกและบคคลอน ๆ ในชมชนใหมศกยภาพเพยงพอทจะรวมกนพฒนาชมชนใหประสบความสาเรจ


5. เปนศนยกลางในการประสานงานเพอพฒนาชมชน เพราะกลมประกอบดวยสมาชกของชมชนทเชอมโยงคนในชมชนไวดวยกนสามารถรวมพลงของบคคลใหเปนพลงของกลมและเปนพลงของชมชน มการบรหารและจดการมกจกรรมทมประสทธภาพ สามารถเปนศนยกลางในการประสานงานเพอพฒนาชมชนรวมกนของคนในชมชนไดเปนอยางด

6. เปนพลงสาคญในการขบเคลอนกระบวนการพฒนาชมชนใหประสบความสาเรจ เพราะกลมมพลงเพยงพอตอการมสวนรวมในทกขนตอนของกระบวนการพฒนาชมชน ทงการศกษาชมชน การวเคราะหชมชน การจดลาดบปญหาและความตองการของชมชน การวางแผนและโครงการ การดาเนนงานพฒนา การตดตามประเมนผล และการทบทวนปญหาอปสรรคของการพฒนาชมชน

7. เปนกลไกสาคญในการดาเนนงานพฒนาชมชน เพราะกลมมความพรอมในดานบคลากรและอน ๆ กลมจงสามารถหนนเสรมเทคนควธการในงานพฒนาชมชนไดเปนอยางดทงในการใหการศกษาแกชมชนและการจดระเบยบชมชน ซงเปนวธการสาคญของงานพฒนาชมชน

8. กลมมอานาจในการตอรอง กลมเปนทรวมของสมาชกในชมชนเปนจานวนมาก ทาใหการตดสนใจและกจกรรมของกลมมพลงเปนทยอมรบ ทาใหมอานาจตอรองในดานตาง ๆ ทเปนประโยชนตอการดาเนนงานพฒนาชมชน ซงถาดาเนนการโดยบคคลอาจไมประสบความสาเรจเพราะไมมพลงตอรองเพยงพอ

9. เปนการนาแนวคด ปรชญา และหลกการพฒนาชมชน คอหลกการทางานเปนกลมและการมสวนรวมของประชาชนมาใชในงานพฒนาชมชน ทาใหการพฒนาชมชนมลกษณะเปนรปธรรมทงในดานเทคนควธการและผลทเกดขน

10. เปนกลไกสาคญในงานพฒนาชมชนใหเขมแขงและยงยน เพราะกลมสามารถพฒนากลมใหเปนองคกรทมประสทธภาพ มการขยายตวตลอดเวลา และเชอมโยงกลบกลมองคกรอนในลกษณะเปนเครอขายซงทาใหกลมพฒนามากขน กลาวคอ มความเขมแขงและยงยน เมอนากลมมาใชในงานพฒนาชมชนกจะทาใหชมชนประสบความสาเรจในการพฒนา คอ มความเขมแขงและยงยนดวย ดานจตต มงคลชยอรญญา (อางถงใน ปารชาต วลยเสถยร และคณะ, 2552, หนา 391-393) ไดสะทอนใหเหนความสาคญและความจาเปนในการรวมกลมวา คนทอยในปจจบนมปญหาหรอมความความตองการทมความจาเปนแตยงไมไดรบการตอบสนองไดครบ คนเหลานกไดใชความพยายามทจะแกไขมาระดบหนงประสบความสาเรจบาง และไมประสบความสาเรจบาง รปธรรม คอ สถานการณทเปนอยในปจจบน และดเหมอนวาหากเปนคนจนหรอคนดอยโอกาสมากเทาใดกยงจะตองมารวมพลงกนเพอแกไขมากขนเทานน และการรวมพลงนอาจจะตองรวมกบคนอน ๆ ทอาจมใชญาตพนอง หรอคนในครอบครวเดยวกน(เพราะปกตกคงจะพยายามชวยกนอยแลวแตกยงไมประสบความสาเรจ) เพอจะไดเพมโอกาสในการแกไขปญหา เพราะคนอน ๆ อาจมความสามารถทแตกตางกนออกไป หากนามาใชถก


วธ กาลเทศะ กอาจจะนาไปสการแกปญหาของตนเองและชมชนได โดยผลจากการรวมพลงของการรวมกลมทถกตองดงกลาวประกอบดวย ประการทหนง คอ ทกคนทเขามารวมตางกจะมความร ความสามารถมากขน ทงจากการแลกเปลยน ความร ประสบการณ ระหวางกนและกน และการไดทางาน เพมประสบการณใหมรวมกน ความรทไดน อาจจะมากกวาทแตละคนมรวมกนกได เชน เราจะพบวา บางทในทประชมเรามกจะไดแนวความคดใหม ๆ เสมอ ททกคนในทประชมอาจไมเคยมมากอน แตความคดนจะไมเกดขนเลยหากไมมการนาความคดเหนของแตละคนมาพดคย แลกเปลยนอยางเปนระบบภายในกลมของตน ประการทสอง คอ การเพมโอกาสในการแกไขปญหาโดยการใชปจจยของกลม เชน คน ๆ เดยวอาจมงานไมมากพอทจะลงทน แตหากมกลมออมทรพย ซงสมาชกบางคนอาจจะยงไมจาเปนตองใชเงน กจะเปดโอกาสใหคนทตองการใชเงนสะสมทงของตนและของเพอน ๆ (ทฝากไวกบกลม) นามาพฒนาอาชพของตนกอน เมอทาแลวกชาระเงนคนเขากลมพรอมดอกเบย ทาใหทนนนไมสญหายแตงอกเงย พรอมทจะเปดโอกาสใหคนอน ๆ ไดใชประโยชนในภายหลง ประการทสาม คอ อานาจหรอพลง(แฝง) ทเกดขนจากการรวมตวกน ซงอานาจหรอพลงตอรองน จะไมมทางเกดขนไดเลยหากตางคนตางอยหรอไมมการรวมตวทเหนยวแนนพอ พลงหรออานาจนอาจจะไมสงผลแกตวสมาชกเหมอนกบผลทไดใน 2 ประการแรก แตจะมผลประโยชนตอสมาชกทางออม เพราะจะทาใหคนอน ๆ ทอยนอกกลมใหความเกรงใจเปดโอกาส ไมกลาทจะเอารดเอาเปรยบกลมหรอสมาชก เชน พอคาเกรงใจกลมเกษตรกรทเขมแขง นกการเมองรวมตวเปนพรรคเพอคอยปกปองผลประโยชนของตนเองและคนอน ๆ และการใหความเกรงใจนบถอของกลมหอการคาของนกธรกจ ชมรมกานนผใหญบาน สโมสรโรตาร ไลออนส เปนตน การจดตงและการพฒนากลม

สาหรบกระบวนการเกดกลมในชมชนหรอสงคมมหลายขนตนดวยกนในเบองตนสามารถสรปการเกดกลมดงกลาวได 4 ขนตอน คอ (ปารชาต วลยเสถยร, 2543, หนา 35-40) 1. ขนกอตวของกลมทเกดจากการพดคยแลกเปลยนความคดเหนจนกระทงกลายเปนการกระตนจตสานกใหตระหนกสงทเผชญอย เกดแกนนาในการประสานความสนใจรวมในการรวมกลม ประกอบดวยขนตอนยอย ๆ ไดแก ขนตอนการวเคราะหชมชน และการแสวงหาทางเลอกเพอทากจกรรม 1.1 การวเคราะหชมชน ในขนนถอวาเปนหวใจของการพฒนากลมซงเปนไปตามหลกของพระพทธศาสนาทวา “การมความเขาใจทถกตอง(สมมาทฏฐ) เปนหลกประกนของสงอน ๆ ทจะตามมา” ความสาเรจของการพฒนากลมขนอยกบปญหาและการแกปญหาอยางถกตอง มความเขาใจ


รวมกนอยางเปนเอกภาพ ผลทเกดขนในขนตอนน คอ ตองการเพมพลงและองคความรแกชมชนในการจดลาดบของปญหา การมองสงเกตหลกของปญหา การตรวจสอบสาเหตทแทจรงรวมถงการตรวจวเคราะหตวเองกบคนอน ๆ ในชมชน 1.2 การแสวงหาทางเลอกเพอทากจกรรม เปนการระดมความคดเพอทากจกรรมกอนหลงใหพอเหมาะกบความสามารถของชมชน จงจาเปนตอง “รเขา รเรา” นอกเหนอจากระดมความคดในกลมของตนเองแลว จาเปนตองดงานของกลมอน ๆ เพอเปนการขยายฐานความรในเรองของการแกปญหา การคดลวงหนาหรอสถานการณในอนาคต และประเมนความเปนไปไดในการทากจกรรม รวมทงการประเมนโอกาสและขดจากด 2. ขนดาเนนการปฏบต การเคลอนไหว หรอการรวมตวกนจดตงกลม หลงจากทพดคยตกลงกนจงตองมการวางแผน วางกฎระเบยบ และวางแนวทางในการทางานของกลม 3. ขนตอนการขยายตว การเจรญเตบโตและการขยายกจกรรมของกลม ระดมทรพยากรจากภายในและภายนอกชมชนใชกระบวนการเรยนรทเกดขนแลกเปลยนประสบการณซงกนและกนในการสรางเครอขายของกลม 4. ขนความสามคคคอพลง หลงจากกลมมความเขมแขงแลวกจะสามารถระดมความรวมมอจากลมซงเรยกวา “องคกรพนมตร” รปแบบของการสาแดงพลงความสามคค นอกจากจะเปนไปในรปแบบระดมความรวมมอแลว ในบางกรณยงเปนไปในรปแบบของการตอรองอานาจและโดยทวไปเปนหลกธรรมชาตทวา กลมของชมชนใดมความเขมแขงมากกสามารถสาแดงพลงในรปแบบตาง ๆ ไดมาก นอกจากนยงสามารถระดมความสามคคและการยอมรบจากคนนอกไดมากยงขน ซงในแตละขนตอนของการกอรางสรางกลมนนมเทคนคและกระบวนการดงน 1. ขนตอนการเกดกลม เปนขนตอนการปลกจตสานกเพอกระตนใหสมาชกทอยกระจดกระจายเกดความตระหนก รบรถงปญหา เกดความสนใจในการเขามารวมแกไขปญหาโดยมเทคนคใชไดแก การสรางความศรทธา ความไววางใจกบกลมเปาหมาย การสรางหนวยนา หรอแนวรวม การศกษาสารวจขอมล สถานการณ หาปญหาหรอความตองการหรอการศกษาวเคราะหชมชน 2. ขนการสรางกลม หรอขนการดาเนนงากลม เปนขนของการรวมตวจดตงกลมเปนทางการนาเสนอขอมลทไดจากการศกษา วเคราะห เพอกระตนใหเกดการคดคนแนวทางแกไขปญหาและมการสนบสนนในเรองความรเรองเทคโนโลย โดยการจดเวทแลกเปลยนศกษาดงานระหวางชาวบานกบชาวบาน หรอการเชญวทยากรจากภายในนอกมาใหความร 3. ขนเจรญเตบโตของกลม ขนการขยายกลม หรอขนการบารงรกษากลม เมอกลมมความเคลอนไหว มการดาเนนกจกรรมตอเนอง กลมกจะเกดพลง เมอแตละกลมเกดพลงกจะมการขยายกลมในลกษณะของการขยายเปนเครอขาย การสรางแกนนาหรอจดเชอมแมขาย การเสรมเรองการบรหารจดการ และการตดตอสอสารเปนสงสาคญ ในการเสรมสรางและพฒนาเครอขาย ดงนนเทคนควธการใน


ขนตอนน จงมความเกยวของสมพนธกบการกระตนใหเกดกลมและกลมตระหนกถงความจาเปนในการสรางเครอขาย การรวมกลมเปนแนวคดในการทางานรวมกน เกดการรวมตวของกลมหรอกลมบคคลทมวตถประสงค มความสมพนธ ความเปนหนงเดยวตอกนซงตองอาศยปจจยตาง ๆ ในการทางานรวมกน ใหเกดผลเปนไปตามเปาหมายของกลมทไดกาหนดซงรปแบบของกลมขนอยกบเงอนไขความสมพนธ โครงสรางทางสงคมและกจกรรมของขมชน รวมทงบรบทชมชนทมอทธพลตอกลมนน ๆ ดานบณฑร ออนดา (2533, หนา 84-90) ไดสรปประสบการณจากโครงการสงเสรมการมสวนรวมของเกษตรกรในงานพฒนา (SFPP) พบวา กระบวนการกระตนใหเกดกลมของเกษตรกรรายยอยนนประกอบดวย 3 ขนตอน คอ ขนตอนท 1 การเตรยมกลม(pre group stage) ขนตอนนเปนขนตอนทเกษตรตาบลเขาไปสรางความคนเคย การยอมรบและความไววางใจจากชมชนและเกษตรกรรายยอย บทบทหนาทของเกษตรตาบลในขนการเตรยมกลม คอ การไปคยกบเกษตรกรรายยอยทกครอบครวและดงปญหาและความตองการของแตละครอบครวออกมาใหไดเพราะในกระบวนการกลมของเกษตรกรรายยอย เราตองเอาปญหาและความตองการของเกษตรกรรายยอยมาเปนฐานในการรวมกลมของพวกเขา จากนนจงเอาความตองการมาจดเปนกลมเพอทางานในขนทสอง ซงเรยกวา ขนกลมศกษาเรยนร(learning group stage) ตอไป สงทตองการตอกยาในขนตอนการเตรยมกลมน คอ งานททาในขนการเตรยมกลมถอวาเปนงานวางพนฐาน(group work) หรอเปนงานสรางฐาน(foundation) ของกลม จาเปนทเกษตรตาบลควรใหความสนใจเปนอยางมาก ถาหากฐาน(foundation) ไมแขงแรงจะทาใหกลมซงเปรยบเสมอนบานจะไมแขงแรงทนทานตอไป ขนตอนท 2 กลมศกษาเรยนร(learning group stage) เปนขนตอนทตอจากขนตอนทหนงกลาวคอ เมอเกษตรกรตาบลไดแบงกลมเกษตรกรรายยอยตามความตองการทเหมอนกนแลว เกษตรกรกเตรยมจดใหมการประชมกนระหวางเกษตรกรรายยอยทมความตองการเหมอนกน สาหรบการกระตนใหเกดกลม ในขนตอนกลมศกษาเรยนรนน เมอเกษตรกรตาบลไดกลมเกษตรกรรายยอยตามความตองการทเหมอนกนแลวจะเปนกกลมกได เกษตรกรตาบลตองวางแผนใหเกษตรกรรายยอยแตละกลมมการประชมกนแบงกลมเปนกลมตาง ๆ ตามความตองการ เชน กลมไกกเอาเฉพาะผทตองการเลยงไกมาประชมกน กลมสบปะรดกเอาเฉพาะผทตองการปลกสบปะรดมาประชมกน การประชมครงแรกของกลมแตละกลม จะเปนการประชมอยางไมเปนทางการ เปนการพบปะหารอกนระหวางผทมความตองการเหมอนกน เกษตรตาบลจะใชขอมลทไดจากการคยกบเกษตรกรรายยอย


เปนรายครอบครว กลาวถงความตองการของแตละคนและเนนถงความตองการทเหมอนกนของคนทมาประชม จากนนกกระตนใหปรกษาหารอกนวาจะทาอยางไรจงจะแกปญหาและตอบสนองความตองการทเหมอนกน การประชมครงแรก นาจะจบลงดวยการชใหเหนความสาคญของความรทางวชาการ หรอความรทางเทคโนโลยตาง ๆ กลาวโดยงายคอ การมความรพอทจะทากจกรรมนน ๆ ไดอยางมประสทธภาพพอควร การมความรดงกลาวไมใชรเทานนตองปฏบตไดดวย ขนศกษาเรยนรจงเนนการมความรเกยวกบการทากจกรรมนน ๆ และสามารถกจกรรมนนไดอยางงมประสทธภาพ การประชมครงแรกถงจบลงโดยการใหสมาชกภายในกลมแลกเปลยนประสบการณ และความรกนภายในกลมและกระตนใหเกดความตองการในการเรยนรมากขน พรอมทงกระตนใหพบปะกนอกเพอปรกษาหารอและหาทางหาความรเพมเตม ขนตอนกลมศกษาเรยนรน จะมการประชมกนระหวางสมาชกหลายครงเพอเพมพนความร และความสามารถทางเทคโนโลย เพอทากจกรรมนน ๆ ได จากประสบการณของโครงการปรากฏวาในขนกลมศกษากลมเรยนรนนจะเรมจากการปรกษาหารอกนกอนในระหวางสมาชก จากนนกจะมการไปศกษาดงาน สลบกบการเชญวทยากรมาเสรมใหความรรวมไปถงการทดลองทาในบางเรอง สงทจะเนนในกลมศกษาเรยนรนคอเกษตรกรตาบลจะตองกระตนใหกลมศกษาเรยนร ทาการศกษา เรมฝกหดทาเรองทเกยวของกบการทจะทากจกรรมนน ๆ ไดทกดาน มฉะนนจะมปญหาในการทากจกรรมเกดขนภายหลง ขนตอนท 3 ทากลมกจกรรม (activity group stage) เปนขนตอนสดทายของกระบวนการกระตนใหเกดกลมเกษตรกรรายยอย ตอจากขนตอนกลมศกษาเรยนร เมอเกษตรกรตาบลประเมนดวากลมศกษาเรยนรมความร ความรทางวชาการหรอความรทางเทคโนโลยพอทจะทากจกรรมรวมกน เพอใหเกดกลมกจกรรม (activity group) ตอไปในขนกลมกจกรรมน โครงการฯ ตองการเพยงใหเกษตรกรรายยอยไดมโอกาสทางานรวมกนเปนหลก ยงไมคาดหวงใหเปนกลมทมโครงสรางชดเจนแตอยางใด เนองจากยงเปนกลมเลก สมาชกทกคนสามารถรวมกนคด รวมกนวางแผน รวมกนทา ยงไมมหวหนาหรอประธานกลมเปนกจจะลกษณะ ใครถนดทางดานใดกลมกใหทาดานนน ยงไมมการแบงหนาททชดเจน กลมแบบนจงเปนกลมธรรมชาตซงมอยในหมบานมากอน กลาวคอ เปนคนทมลกษณะเปนกลมกจกรรมอยางหนง เชน การลงแขกในการทางานตาง ๆ โดยคาดหวงวากลมกจกรรมทเรมตนแบบนจะไดรบการพฒนาตอไป ทงนโดยตองอาศยความรเรองการบรหารกลมใหเกษตรกรตาบลกอน และจากนนเกษตรกรตาบลจะใหเขาไปประชมใหกลมเกษตรกรรายยอยพฒนาตนเอง และกาหนดทศทางกลมตอไป ทงในดานโครงสรางของกลมและกจกรรมของกลม


ขนตอนการสงเสรมการรวมกลมของโครงการสงเสรมการมสวนรวมของเกษตรกรในงานพฒนาชมชนดงกลาว เปรยบเสมอนขนตอนการจดตงกลม จากนนเสรมพฒนาสการรวมกลมเพอเรยนร ทมความสาคญตอการพฒนากลมทยงยนกอนทจะมงสการรวมตวกนเปนกลมองคกรทมความตอเนองในทสด ขณะทอทศ สมบต และคณะ (2549, หนา 172-175) ไดศกษาการจดการองคกรชมชนรปแบบใหม ภายใตชดโครงการ “การมสวนรวมในการศกษาประวตศาสตรแมแจม 100 ป จากเมองแจมสแมแจม” พบวา ปจจยหรอเงอนไขททาใหเกดกลม/โครงการ หรอองคการ แบงเปน 2 ประเภท คอ ปจจยภายใน และปจจยภายนอก ซงมรายละเอยดโดยสรป ดงน 1. ปจจยภายใน ทมความสมพนธในการจดตงกลม โครงการ และองคกร คอ 1.1 จารต ประเพณ ศาสนา วฒนธรรม ซงในลกษณะของสงคมอยางสงคมดงเดมอยางสงคมแมแจม เปนสงคมทเตมไปดวยจารต ประเพณ วฒนธรรม ทผสมผสานระหวางกลมชาตพนธมากกวา 2 กลมขนไป กลาวคอ คนเมอง กลมชนเผา อาท ปะกาเกอะญอ มง ลวะ และลซอ ซงในแตกลมชาตพนธมความแตกตางกนในดานจารต ประเพณ วฒนธรรม ซงมกจกรรมในกลมของตนเอง การจดตงกลม โครงการ และองคกรทอยบนพนฐานของจารต ประเพณ ศาสนา วฒนธรรม ทเปนไดอยางเดนชดและเปนทคนเคยตอสงคมภายนอกอาเภอแมแจม และเปนการดาเนนการของคนเมองทมถนฐานอยบนทราบลม คอ การประสานความสมพนธระหวางคนกบวด จงทาใหเกดกลมศรทธาวด หวหมวดวด 1.2 ระบบความเชอ ในระบบความเชอของกลมชาตพนธตาง ๆ ในอาเภอแมแจมทมความเหมอนกนคอ ความเชอในสงศกดสทธและผทปกปองคมครองดแลตนเอง ครอบครว ญาตพนอง ชมชนเรอกสวนไรนา ปาเขา ตนนาและแหลงนา ซงความเชอนเปนฐานของการนาไปสการจดตงกลมในชมชนทมกจกรรมเกยวของกบการประกอบพธกรรม และขอหามในดานตาง ๆ เชน ดานการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และนบถอผทปกปองรกษาฝาย โดยมการเลยงผฝาย เปนตน 1.3 ความสมพนธเชงเครอญาต ในกลมชมชนดงเดมการจดตงกลมเกดขนมาโดยอาศยจตสานกของชมชนในแตละกลมชาตพนธทมแตเกากอน ซงไดแก ความสมพนธเชงเครอญาต ระบบความสมพนธเชงเครอญาตสาหรบชมชนทตงถนฐานอยหางจากจดศนยกลางการปกครองเปนเรองทมความสาคญเปนอยางยง ลกษณะความเปนเครอญาต เปนฐานของการไดมาของตวผนาชมชนและผนากลมในแบบธรรมชาต 1.4 ระบบอาวโส ระบบอาวโสเปนระบบทจดวาเปนฐานดงเดมทสาคญอยางยงของทกกลมชาตพนธในการปกครองกลมสงคมในชมชนของตนเอง การพจารณาการตดสนปญหารวมทงเปนผนาในการรวมคนหาแนวทางในการแกปญหา 1.5 ฐานะทางสงคม การจดตงกลม โครงการ หรอองคกร นอกเหนอจากจารต ประเพณ วฒนธรรม ระบบความเชอ ความสมพนธเชงเครอญาต ระบบอาวโสแลว ฐานะทางสงคมเปนรากฐาน


หนงทเขามามสวนในดานการจดตงกลม ลกษณะของการจดตงกลม สวนใหญจะเกดจากการทมผทมความคดรเรม เปนผทชนากระตนใหเกดกระบวนการทากจกรรมในเรองตาง ๆ 1.6 การมแนวคดหรอความตองการในการปกปองสทธชมชน ในดานเศรษฐกจ สงคม การเมองการปกครอง และการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กลาวคอ กลมองคกรชมชนรปแบบใหมทเกดขนในชมชนนนโดยมากเกดจากความตองการในการปกปองสทธชมชนของตนเอง การดารงชวตขนพนฐานจาเปนตองใชประโยชนจากทรพยากรเหลานทงในดานการใชในชวตประจาวน การประกอบอาชพ ดงนน หากการปกปองสทธชมชนทเรมจากความตองการในการรกษาและปกปองทรพยากรประสบความสาเรจแลว ยอมสงผลใหระบบเศรษฐกจสงคม การเมองการปกครองใน ชมชนนน ๆ เกดการขบเคลอนไปในทศทางทเหมาะสมตอไป 1.7 การมสวนรวมของสมาชกใน ชมชน กลาวคอ พฒนาการในการจด ตงกล ม องคประกอบทสาคญของกลม คอ สมาชก ซงเปนคนในชมชนทเมอเกดเหตการณตาง ๆ ทมผลกระทบตอสงคมยอมทาใหเกดแรงผลกดนของคนในชมชน เมอคนในชมชนประสบปญหา พบกบวกฤตการณทเสยงตอการใชชวตความเปนอยยอมใหความสนใจในวกฤตปญหาหรอผลประโยชนรวมกนและมความตองการอยากเปลยนแปลง ซงไมสามารถกระทาไดโดยคนเพยงคนเดยว หากแตตองอาศยความสนใจรวมกนของคนในชมชน การมสวนรวมของคนในชมชนจงเรมกระบวนการตงแตคดโครงการ กลม หรอองคกร โดยเรมจากการคนหาปญหา สาเหต วางแผน ตดสนใจดาเนนงาน ระดมทรพยากรทมอย กาหนดเปาหมาย สรปบทเรยน ตดตามประเมนผล รบผลทเกดขนรวมกน ซงตองดาเนนการภายใตความเสมอภาคและยตธรรม 1.8 การรบรขาวสารจากภายนอกชมชน การรบรขาวสารจากภายนอกชมชนถอเปนอกปจจยหรอเงอนไขหนงททาใหชมชนเกดการรวมตวกน เชน ในกรณของชมชนแมแจม การรวมตวกนเกดขนเพราะการดาเนนงานของภาครฐทตองการตดปาสนของวดในพนทแลวซงในระยะเรมแรกไมมการแจงใหชมชนทราบ แตเมอชมชนทราบขาวจงเกดการรวมตวกนขนเพราะเกดความหวงแหนทรพยากรธรรมชาตมการรวมตวกนเปนกลมขนซงถอไดวาการไดรบรขาวสารทาใหคนในชมชนไดเปดโลกทศน รบรความเคลอนไหวของการดาเนนงานของภาครฐ 2. ปจจยภายนอก ไดแก นโยบายการบรหารประเทศ/องคกรปกครองสวนทองถน แนวนโยบายดานเศรษฐกจ สงคม การเมองการปกครอง และการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ดานพฒน บณยรตนพนธฎ(2517, อางถงในปารชาต วลยเสถยร และคณะ, 2552 หนา 401-406) ไดกลาวถงหลกการสงเสรมการรวมกลมและกระบวนการพฒนาองคกรภาคประชาสงคมโดยเรยกกระบวนการนนวา “หลกการรวมกลม 3 ขน 8 ตอน” ซงเปนกระบวนการและเปนพนฐานของการเสรมสรางกลมและเครอขายซงประกอบดวยขนตอนตาง ๆ ดงน


ขนตอนท 1 วาดวยการจดตงกลม การจดตงกลมเปนขนตอนทสาคญยงเพราะหากไดดาเนนการจดตงใหถกวธทกขนตอนแตเรมแรก จะทาใหกลมมคณคาและเจรญกาวหนาไปสขนตอนอนไดงายขน ในการจดตงกลมมหลกเกณฑทควรยดถออย 8 ตอน กลาวคอ ตอนท 1 วาดวยการคนหาผนาหรอหนวยนาของหมบาน ตอนท 2 วาดวยการหาความตองการของแตละบคคล กอนทจะนามากาหนดความตองการรวมของกลม ตอนท 3 วาดวยความสมครใจในการเขารวมกลม รวมถงการสรางความซอสตย และความภกดตอกลม ตอนท 4 วาดวยสงแวดลอมทคลายคลงกน มความรสกเปนพวกเดยวกน ทาใหความสามารถทางานรวมกนไดงายขน และเกดความเปนอนหนงอนเดยวกน ตอนท 5 วาดวยการมวยใกลเคยงกน ทาใหมความคดอาน ความสนใจ ความตองการและความสามารถในการทางานใกลเคยงกน เขาใจสงงายในการทางาน ตอนท 6 วาดวยเพศเดยวกน กจกรรมบางอยางจาเปนตองแบงแยกเพศขณะทกจกรรมบางอยางรวมกนทาทงชายและหญง ตอนท 7 วาดวยการมความสมพนธตอกนไมขดแยง หนาทกลมมความสามคคกลมเกลยว ชวยกนคด ชวยกนทา จนทาใหงานกลมสาเรจตามวตถประสงคทตองการ ตอนท 8 วาดวยสถานการณบบตว หมายถง การทจะทาใหคนรวมกนเพอความอยรอด เพอผลประโยชน ฯลฯ ซงตรงกบความตองการของกลมโดยสมาชกทมารวมกน สรปแลว ในขนท 1 การจดตงกลมนมสวนประกอบทสาคญอย 3 ประการคอ ตอนท 1 เปนเรองเกยวกบผนากลม ตอนท 2-7 เปนเรองเกยวกบสมาชกในกลม และตอนท 8 เปนเรองของสถานการณซงถาหากมครบสวนประกอบทกชนดแลวกยอมจะเกดกลมเพอนได นกพฒนาจะตองดาเนนการในขนตอนนใหรอบคอบ เพราะมฉะนนแลวอาจจะนากลมลมสลายไปในภายหลงได ซงอาจจะทาใหเสยกาลงใจทจะจดการรวมกลมตอไปกได สงสาคญอนหนงทนกพฒนาควรจะตองระมดระวงในเรองน กคอการเกดของกลมนนไมใชหนาทโดยตรงของนกพฒนา นกพฒนาเปนเพยงผกระตนและสนบสนนบงคบปกครองใหมการรวมกลมใหเกดขนเพอเปนตวแทนในการพฒนา ฉะนน จงจาตองคอยกระตนและใหคาปรกษาแกผนาดงกลาวใหดทสดเทาทจะดได ทงนกเพอใหกลมไดกอรปรางอยางแขงแกรงตอไป


ขนตอนท 2 วาดวยการเคลอนไหวของกลม หลงจากทไดดาเนนการจดตงกลมอยางถกวธในขนตอนท 1 ซงประกอบดวย 8 ตอนแลว จะตองสงเสรมใหเกด “การเคลอนไหว” เพราะการเคลอนไหวของกลมเปนขนตอนทสาคญอนจะชวยผลกดนใหกลมเกดพลง การตอส และพลงการตอรองในโอกาสตอไป การดาเนนงานเพอใหกลมมการเคลอนไหวจงมความสาคญอยางยงทนกพฒนาจะตองใชความอดทนในการทาความเขาใจกบสมาชกทกคนของกลมใหตระหนกและซาบซงในบทบาทหนาทของตน เพอใหทกคนไดรวมผนกกาลงอยางมระเบยบแบบแผน อนจะนาไปสการสรางพลงการตอสหรอพลงการตอรองในโอกาสตอไป ในขนของการเคลอนไหวของกลมซงเนนขนท 2 มหลกเกณฑทควรยดถออยดวยกน 8 ตอนคอ ตอนท 1 วาดวยการสงเสรมการประชมพบปะ เพอแลกเปลยนทศนะความคดซงกนและกนเพอสรางความสมพนธในกลมใหแนนแฟนขนและหาแนวทางปฏบตงานใหบรรลเปาหมาย ตอนท 2 วาดวยการสงเสรมแนวความคดยกระดบจตใจของสมาชกกลม ตอนท 3 วาดวยสงเสรมการมระเบยบวนย ไดแก การมกฎเกณฑ ขอบงคบในการรวมกลม และมระเบยบวนยในการปฏบตตอกน ตอนท 4 วาดวยสงเสรมสมพนธภาพบคคล ใหมความกลมเกลยวแนนแฟน ตอนท 5 วาดวยการสงเสรมกจกรรม เพอทาใหกลมไดเคลอนไหวและเปนการฝกกลมใหไดเรยนรจากการปฏบตจรง ตอนท 6 วาดวยสงเสรมวชาการ ควรสงเสรมทางวชาการ ความรใหม ๆ ในรปแบบตาง ๆ และเกดประโยชนโดยตรงตอกลม ตอนท 7 วาดวยการสงเสรมผลประโยชนรวม เปนสงสาคญทจะชวยใหกลมดารงอยได การจดสรรผลประโยชนตองเทยงธรรม เสมอภาค ถาหากขาดประโยชนรวมกนหรอขดผลประโยชน กลมกจะขาดความสามคค และสลายตวในทสด ตอนท 8 วาดวยสงเสรมและดารงไวซงสถานภาพผกพน โดยพยายามสงเสรมใหมการผกพนระหวางสมาชก สงเสรมใหทกคนมบทบาทหนาทอยในกลมและรจกรบผดชอบรวมกนกบกลม สรปในขนตอนท 2 ทวาดวยการเคลอนไหวของกลมนน มองคประกอบสาคญ 3 ประการดวยกนคอ ระเบยบวนย(ตอนท 3) วตถประสงครวมหรอผลประโยชนรวม (ตอนท 7) และกจกรรม ตาง ๆ (ตอนอน ๆ นอกเหนอจากตอนท 3 และตอนท 7) ฉะนน ในขนนจะเหนไดวาเปนขนการลงมอดาเนนงานกจกรรมตาง ๆ ของกลมซงเปนหนาทโดยตรงของนกพฒนา ทจะตองจดกจกรรมตาง ๆ ใหมอยเสมอ เพราะสงตาง ๆ เหลานจะเปนเครองผกมดหรอยดโยงใหกลมคงอยไมแตกสลาย โดยเฉพาะอยางยงการสงเสรมและดารงไวซงสถานภาพผกพนของกลมในตอนท 8


ขนตอนท 3 วาดวยการเจรญเตบโตของกลม ประกอบดวย 8 ขนตอนไดแก ตอนท 1 วาดวยสหพนธรวมกลม เปนการทาใหกลมเลก ๆ มาสนธเขากนเปนกลมใหญกลมเดยว ตอนท 2 วาดวยการสรางใหมนารอง โดยการนาเอาตวแทนหรอผนาของแตละกลมมารวมกนเปน “หนวยนารอง” เพอรกษาผลประโยชนของกลมเลก ประสานงาน ประสานผลประโยชนระหวางกลม ตอนท 3 วาดวยสรางผลประโยชนรวม เพอชวยใหความเคลอนไหวไปในทศทางเดยวกน เกาะตดกน เพราะเกดผลประโยชนในกจกรรมรวมกน แตละกลมมสวนไดสวนเสยในกจกรรมทดาเนนการ ตอนท 4 วาดวยสรางกจกรรมพงพา เปนวธการทกลมจะตองอาศยซงกนและกน โดยม “หนวยนารวม” เปนตวกลางชวยใหกจกรรมของกลมตาง ๆ มความเกยวพนกน พงพากนแลวจงมผลประโยชนสงขนไป ตอนท 5 วาดวยสนธวชาการเปนการแลกเปลยนและอาศยความรทกษะ ตลอดจนความตองการระหวางกลมทมตอกน ซงจะชวยเสรมสรางความสามารถและกจกรรมอนใหม ๆ ตอนท 6 วาดวยสรางพลงรวมในการดาเนนการรวมดวยการสงเสรมใหกลมเกดการรวมทน รวมวชาการ รวมจดการ รวมกาลงคน รวมกาลงวตถ ซงถากลมไดรวมกนมากเทาไหร พลงมหาศาลกจะเกดขนเทานน ตอนท 7 วาดวยลดความสนเปลองรวม ไดแก การลดความสนเปลองของแรงงาน วสดอปกรณตาง ๆ รวมทงดานบรหารและการบรหารดวย ตอนท 8 สรางพลงตอรอง กคอ อานาจของกลมในการรกษาผลประโยชนและดารงดารงคงไวซงพลงตอรองเปนพลงในการตอสของกลมซงเกดจากการรวมกลมกน จงนบวาเปนหวใจสาคญยงของการพฒนา สรปในขนท 3 ขนการเจรญเตบโตของกลมนน นกพฒนาจะตองพยายามเอากลมตาง ๆ หลายกลมใหมาสนธใหเขากน (ตอนท 1 วาดวยสหพนธรวมกลม) จะตองสรางสงตาง ๆ ขน (ตอนท 2-8) ทาใหกลมขยายตวไปสความเจรญเตบโตยงขน ดงนน จะเหนไดวาขนตอนของการเสรมสรางและพฒนากลมใหมความเขมแขง ดงกลาวขางตนนนเปนขนตอนทมพฒนาการอยางตอเนองและสามารถนาไปประยกตใชไดในทกสถานการณ โดยสรปจะเหนไดวาการเกดขนของการรวมกลมเกดขนทงจากปจจยเงอนไขภายในชมชนเอง ไดแก ชมชนมทนทางสงคมของชมชนเอง มศลปวฒนธรรมและมภมปญญา มทรพยากรธรรมชาตเปนสมบ ตรวม สวนปจจยจากเงอน ไขภายนอกชมชน มลกษณะของการได รบผลกระทบจากกระบวนการพฒนาของภาครฐจงทาใหเกดการรวมตวกนของชมชนเพอใชเปนพลงตอรองในการจดการชมชนของตวเอง และทสาคญนอกจากการรวมกลมแลว การเรยนรของกลม การรกษาผลประโยชนของ


กลม รวมถงการสรางพลงตอรองเพอใหกลมเขมแขงถอเปนกระบวนการท ตองมการพฒนาเพอเสรมสรางกระบวนการทางานพฒนาใหมประสทธภาพตอไป ลกษณะและองคประกอบของกลม

สาหรบลกษณะและองคประกอบของกลมนน จตต มงคลชยอรญญา (อางถงใน ปารชาต วลยเสถยร และคณะ, 2552, หนา 385) ไดกลาววามองคประกอบดงน 1. สมาชก ซงจะมขนาดเทาใดกได แลวแตความจาเปนในการรวมพลง เพอแกไขปญหานน ๆ สงสาคญทพงมในสมาชก กคอ คณสมบตบางอยางทมความคลายคลงกน ความไวเนอเชอใจกน ความเชอมนหรอความมนใจในตนเองและกลม และความเปนนาหนงใจเดยวกน ทจะประสานใหเกดการพฒนาตามจดมงหมายของกลม 2. คณะผแทน ทมความร ความสามารถบางประการทเหนอกวาสมาชก ซงสมาชกจะตองไตรตรอง พจารณา และเสนอหรอเลอกผแทนของตนเขาไปทาหนาทบางอยางแทนตนเอง ซงตนเองนนไมสามารถกระทาได 3. คณะจดการ เปนคณะทดาเนนการทจะทาใหปญหา ความตองการของกลมไดรบการดาเนนการแกไข ซงในกลมทมขนาดเลก บคคลทจะทาหนาทเปนคณะจดการ อาจจะเปนผแทนบางคน หรอบางครงอาจเปนสมาชกบางคนกไดทจะมาทาหนาทน ดานจมพล นมพานช (อางถงใน กงเทยน ลาภรวย, 2546, หนา 23) ไดกลาวถงลกษณะของกลมไวดงน คอ 1. จะตองบอกหรอพสจนได โดยสมาชกของกลมเองและโดยบคคลอน หรอผสงเกตทอยนอกกลม แตไมไดหมายความวาสมาชกทกคนจะตองมความคนเคยกนหรอรจกกนเปนอยางด แตหมายความวาเขานาจะรจกและคนนอยในกลมเดยวกน หรอไมอยในกลมเดยวกน 2. ทกกลมจะตองมปทสถานการประพฤตปฏบต ซงสงดงกลาวไมจาเปนจะตองเปนลายลกษณอกษร แตตองเปนทเขาใจและรบปฏบตได 3. กลมจะตองมกจกรรม เปนกจกรรมเพอทจะบรรลจดมงหมายหรอวตถประสงคของกลม เชน กจกรรมทางการเมอง กจกรรมทางสงคม ซงจะทาใหกลมเกดความเปนระเบยบและมความสงบภายในกลม 4. กลมจะตองมโครงสรางทางสงคม คอมการจดแบงตาแหนงและมสถานภาพภายในกลม เชน สถานภาพผนา กรรมการหรอสมาชกภายในกลม 5. มความสมพนธตอบโตกนและกน หรออาจกลาวไดวาจะตองมการสอสารกนระหวางสมาชกภายในกลม


6. สมาชกจะตองมคานยมและความสนใจบางอยางรวมกน เชน นกธรกจรวมทน กลมคนจงมคานยมคอความอดทนมความขยนหมนเพยรในการประกอบอาชพ 7. กลมจะตองมระยะเวลาอยรวมกนระยะหนง คอ การมาอยรวมกนเปนกลมทมความสมพนธกน นอกจากนสนนทา เลาหนนท (2531) ไดกลาวถงลกษณะของกลมไวดงน คอ 1. การรวมกลม ของคนในชมชนประกอบดวยกลมทเปนทางการและกลมทไมเปนทางการ กลมทเปนทางการเปนกลมทจดตงขนมาเพอดาเนนการอยางใดอยางหนงโดยเฉพาะ เปนกลมทมโครงสรางแนนอน มกฎเกณฑ มการกาหนดตาแหนงหนาทรบผดชอบทแนนอน และกลมทไมเปนทางการเปนกลมทเกดจากความไมจงใจในการจดตง หากแตเกดจากธรรมชาตของมนษยทมความตองการมเพอน มสมาคม มความสนใจ มการกาหนดบทบาทและปทสถานขนมาเอง ปรบเปลยนยดหยนไดตามความเหมาะสมและขนอยกบกลม 2. เมอกลมเกดขน กลมอาจตองสนองความตองการของบคคลหลายๆ ดานพรอม ๆ กน เชน ดานความมนคง ความตองการทางสงคม ความตองการการยอมรบยกยอง ความตองการดานเศรษฐกจ และเปาหมายของกลม เปนตน บางครงความตองการของบคคลอาจไมไดรบการตอบสนองในระดบทพงพอใจ ซงมผลตอกลมและชมชนโดยรวม 3. ลกษณะของบคคล ทมารวมกนเปนกลม จะม 2 ลกษณะ คอกลมทมลกษณะคลายคลงกนและกลมทมลกษณะแตกตางกน กลมแรกเหมาะสาหรบงานประจาทไมซบซอนมากนก สมาชกมมนษยสมพนธทดตอกน มความรวมมอรวมใจกน มปญหาขดแยงสวนตวนอย สวนกลมหลงเหมาะสาหรบงานทตองการคดสรางสรรค การแกปญหางานทซบซอน เพราะจะไดมแนวคดทแตกตางมาใชใหเปนประโยชนตอการทางาน อยางไรกดระดบความแตกตางไมควรมมากจนเกนไปซงจะกลายเปนความขดแยงขนมาได 4. กลมทกกลมจะมปทสถานสาหรบเปนระเบยบควบคมการทากจกรรม ปทสถานของกลมตาง ๆ จะมลกษณะเฉพาะของกลม 5. บทบาททแสดงออกมหลายลกษณะ อาจจะเปนบทบาททคาดหวง บทบาททรบร และบทบาททแสดงออก โดยสรปแลวจะเหนไดวากลมนนมองคประกอบทสาคญ คอ มสมาชกทมความตองการหรอความสนใจบางอยางรวมกน มโครงสรางคณะทางานทมความรและมความเปนตวแทนของกลม มกจกรรม/โครงการทแกไขปญหาหรอตอบสนองความตองการของกลม และตงอยภายใตระเบยบกตการวมกนจงจะทาใหกลมนนมประสทธภาพ ขณะทพฒน บณยรตพนธ (2517, หนา 148) ไดกลาวถงองคประกอบของกลมวามลกษณะทสาคญดงน


1. คนตงแต 2 คนขนไป ซงไมจากดในเรองเชอชาต ศาสนา และเพศ มารวมกนหรอมาปรกษาหารอกนในเรองใดเรองหนง เพอทจะแกไขหรอขจดขอขดของในเรองนน ๆ หรอปญหานน ๆ ใหหมดไป หรอใหบรรลถงวตถประสงคของตนเองทมจดมงหมายเอาไว 2. ความสนใจรวมกน ความสนใจรวมกนนมกจะแสดงออกไดชดจากวตถประสงคของกลม กลมทกกลมทตงขนมาจะตองมวตถประสงคซงเปนเปาหมายทสมาชกทกคนตองการจะใหบรรล ความสนใจรวมกนนจะเปนแรงดงดดใหสมาชกมารวมกลมกน เพอไดรบผลประโยชนจากความสนใจนน ๆ ถาหากกลมไมสามารถดาเนนไปสวตถประสงคได กลมกจะเรมสลายตวแตกแยก 3. การปฏบตตอกน องคประกอบทสาคญทสดกคอ สมาชกภายในกลมนนจะตองมความสมพนธเปนพเศษ และมปฏกรยาโตตอบซงกนและกนมากกวาทจะมตอบคคลภายนอกกลม ในกลมสมาชกจะมความรสกรบรตอสมาชกอน ๆ ทรวมอยในทเดยวกน และใหความสาคญตอสมาชกนน ๆ ตามบทบาทฐานะ ขณะทพนม ลมอารย (2522, หนา 110-120) กลาววา การทกลมจะอยรอดและมการพฒนามากยงขน หรอมการเปลยนแปลงไปในทางเสอมหรอแตกสลายขนอยกบกลมวามประสทธภาพหรอไม กลมทมประสทธภาพ คอกลมทสามารถสนองความตองการของกลมและความตองการของสมาชกแตละคนในกลมไดสาเรจ ชวยใหกลมบรรลจดมงหมายทตงไว สวนกลมทขาดประสทธภาพ คอ กลมทไมสามารถสนองความตองการของกลมและสมาชกได ไมสามารถนากลมไปถงจดมงหมายทตงไว ลกษณะของกลมทมประสทธภาพมองคประกอบ 7 ประการ คอ 1. การยดเหนยวกนและผลผลตของกลม (cohesiveness and productivity) หมายถงความรสกและลกษณะตาง ๆ ทปรากฏในกลมไมวาจะเปนความภมใจของสมาชก การยอมรบปฏบตตามระเบยบขอบงคบของกลม ความรวมแรงรวมใจกนในการฟนฝาอปสรรค หรอลกษณะตาง ๆ ททาใหสมาชกรสกวาเปนการรวมกนเพอความอยรอดของกลม และผลงานทกลมไดรบจากการทางานรวมกนของสมาชกภายในกลม ซงเปนผลพลอยไดจากการทกลม ยดเหนยวกน 2. ขนาดของกลม (size) กลมขนาดเลกจะมการยดเหนยวสงกวากลมขนาดใหญและกลมขนาดเลกจะมความสามคคในการทากจกรรมตาง ๆ มากกวากลมขนาดใหญ แตกลมขนาดใหญกมผลดอยบาง คอ ยงกลมมคนจานวนมากความคดใหม ๆ แนวแปลก ๆ กอาจมไดมากยงขน 3. จดมงหมายของกลม (group goal) กลมทมประสทธภาพจะตองไมคลมเครอและเปนทเขาใจตรงกนในหมสมาชกตอบสนองความตองการของสมาชกไดและในขณะเดยวกนกนาไปสจดมงหมายทตงไวเปนผลสาเรจ 4. คานยมและปทสถาน (values and norms) กลมทมประสทธภาพจะตองมคานยมบางอยางทคลายคลงกนและสมาชกทกคนจะยอมรบปทสถานของกลม ยดถอเปนระเบยบขอบงคบปฏบตตามอยางเครงครด


5. ลกษณะสมาชก (membership) หมายถง ลกษณะบคลกภาพของสมาชกทมารวมกนในแตละกลมจะมผลตอแบบแผนทางพฤตกรรมของกลม เชน ลกษณะนสยของสมาชกภายในกลม ถามความกาวหนา มความเชอมนในตนเองหรอเปนแบบเผดจการยอมทาใหการยดเหนยวกนของกลมและความเปนกนเองภายในกลมนอยลง เปนตน 6. ผนา (leader) ผนาจะมสวนรบผดชอบเกยวกบประสทธภาพของกลมโดยตรง กลมทมประสทธภาพยอมจะมผนาทด ใชอานาจถกกาลเทศะ คานยมและปทสถาน 7. การสอสารภายในกลม (communication) หมายถง การทสมาชกภายในกลมมการตดตอซงกนและกน โดยสรปแลวกลมทอยจะอยรอดนนอยางนอยตองมผลประโยชนรวมกน มคานยมและปทสถานใกลเคยงกน รวมถงมจดมงหมายหรอเปาหมายรวมกน และทสาคญคอมผนากลมทมศกยภาพ มความรบผดชอบ สามารถสอสารกบสมาชกภายในกลมและกลมอน ๆ ได การรวมกลมในชมชน

สาหรบการรวมกลมในชมชนเกดจากหลายปจจยดวยกนเรมแตปจจยพนฐานเชน มความตองการใกลเคยงกน มอดมการรวมกน รวมจนถงมผลประโยชนรวมกนทงในระดบบคคลและระดบกลม ซงนนทยา หตานวตร และณรงค หตานวตร (2549, หนา 23-35) ไดกลาวถงกลาวรวมกลมหรอการกอตงกลมควรยดหลก 5 ประการ คอ 1. การรวมคนจากความสนใจและความตองการใกลเคยงกน มวฒนธรรมคลายคลงกนตงบานเรอนอยในละแวกเดยวกน เพราะทาใหผทจะเปนสมาชกพดคยกนงายขน มความเขาใจตรงกนยอมรบกนและกน ตดตอสอสารกนไดสะดวก ทาใหรวมกนเปนกลมไดงาย การรวมกลมในเบองตนจงตองคานงถงปจจยททาใหบคคลรวมกนเปน 4 ประการ คอ 1.1 ปจจยดานเศรษฐกจ กลมสามารถใหประโยชนทางเศรษฐกจแกสมาชกได เชน การไดรบผลตอบแทนทเปนเงน การเพมพนความรในการประกอบอาชพ เปนตน 1.2 ปจจยดานสงคม กลมสามารถตอบสนองความตองการดานสงคมของบคคลได เชน การยอมรบ ความรก ความผกพนทางจตใจจากบคคลอน เปนตน 1.3 ปจจยดานเทคโนโลย เพราะมผลกระทบตอชวตความเปนอยและการตดตอสมพนธระหวางบคคลในชมชนอยางมาก เชน เทคโนโลยดานการเกษตรทผถายทอดทงหนวยงานของรฐและหนวยงานภาคเอกชนทใหบรการโดยการจดฝกอบรมเปนกลม เปนตน 1.4 ปจจยดานชวภาพและจตวทยา บคคลตองการสนองตอบความตองการตาง ๆ ของกลมตน เพอใหเกดความอบอนทางจตใจ


2. การรวมกลมตองเปนประโยชนรวมกนของสมาชกในกลม ทงผลประโยชนทเปนเงน ความภาคภมใจ ความพงพอใจ โดยตองกระจายผลประโยชนอยางเปนธรรม ในการรวมกลมจงควรมหลก 3 ประการ คอ 2.1 การวางระเบยบเกยวกบผลประโยชนหรออานาจการจดสรรผลประโยชนใหชดเจน 2.2 การถอหลกการจดสรรผลประโยชนตามความสามารถ 2.3 การจดสรรผลประโยชนทเปนตวเงนไวเปนสวนกลางของกลม เพอจดสวสดการใหแกสมาชก 3. คนเปนศนยกลางของการพฒนา การรวมกลมจงตองยดถอการพฒนาคนเปนสาคญทสด ทงการพฒนาดานคณธรรม ความร และความสามารถสวนบคคลและกลม 4. การยดหลกการมสวนรวม โดยใหสมาชกมสวนเกยวของกบกจกรรมของกลมในทกขนตอน เพอใหสมาชกไดทางานรวมกน การมสวนรวมเปนทงเปาหมายและวธการ กลาวคอการมสวนรวมเปนวธการหมายถง การใชกระบวนการมสวนรวม ทาใหความเขมแขงของกลม การมสวนรวมของผนาและสมาชกจงเปนวธการ ความเขมแขงของกลมจะเปนเปาหมาย เปนตน 5. การจดการเปนฐานในการพฒนากลม โดยควรยดหลก 7 ประการ ตอไปน 5.1 การบรหารจดการในรปแบบคณะกรรมการ เพราะมความรอบครอบมพลงมากกวาการมผบรหารเพยงคนเดยว เปนการถวงดลอานาจระหวางผนา และเปดโอกาสใหสมาชกเขามามสวนรวมรบรและเรยนรการดาเนนกจการของกลม 5.2 การยดถอความเสยสละในขอบเขตทเหมาะสม เพอทาใหสมาชกเกดความเชอมนและศรทธา ซงเปนหวใจของการทางานในรปแบบของกลม แตการเสยสละนนตองมขอบเขตเพราะคงไมมผใดทางานโดยเสยสละไดตลอดไป เชน ในชวงเรมตนกจกรรม คณะกรรมการกลมอาจจะตองเสยสละเวลา แรงกายหรออน ๆ เพอดาเนนกจกรรมของกลม แตเมอกลมเขมแขงสามารถดาเนนกจกรรมไดแลว กลดบทบาทลงหรออาจจะมคาตอบแทนใหตามความเหมาะสม เปนตน 5.3 การยดความซอสตยและการสรางระบบการเงนท ปองกนการทจรต เพอความนาเชอถอของกลม จงควรเลอกผททาหนาทเกยวของกบการเงนจากบคคลทไดรบการยอมรบจากสมาชกกลม สรางระบบการควบคมการทจรตทางการเงน สามารถตรวจสอบไดทงจากสมาชกและบคคลภายนอก 5.4 การเลอกคนใหเหมาะสมกบงานดวยขอมลทสะสมมานานและสรางทมทลงตวโดยพจารณจากความร ความสามารถ ความถนด อปนสย ความชอบของแตละบคคล และใชขอมลทสะสมมานาน ใหความสาคญแกคนทางานอยางเทาเทยมกนในการทางานรวมกน และผลกกาลงเปนทมงานททดแทนจดออนดวยจดแขงของกนและกน ทาใหเกดความลงตวในการทางาน


5.5 การมงมนทมเทการทางานและเรยนรไมหยดยง โดยเฉพาะผนาของกลมตองมความมงมนตงใจจรงในการดาเนนกจกรรมของกลม มความรบผดชอบสง มการเรยนรและพฒนาตนเองในดานตาง ๆ ขวนขวายเขารวมประชม อบรม สมมนาเพอพอกพนความรเกยวกบการทางาน การสรางวสยทศนใหกวางไกล สามารถตดตาม เขาใจสถานการณตาง ๆ ทเกดขน และปรบใชในการทางานเพอใหเกดประโยชนแกกลม 5.6 การสรางโอกาสใหสมาชกไดเขามาเรยนรและมกระบวนการสรางสรรคคนรนใหม โดยการหมนเวยนใหสมาชกเขามาทางานแทนทกนเทาทจะทาได เพอใหเกดสรางคนทางานในหมกวาง สามารถคดเลอกและฝกผนารนใหมได ไมทาใหเกดการผกขาดการทางานเฉพาะกลมผนา ทาใหสามารถตรวจสอบได เกดความเชอถอในการทางาน ผทางานมโอกาสไดพบปะพดคยกน รจกสนทสนมกน ซงเปนพนฐานของการอยรวมกนเปนกลม 5..7 การสรางจตสานกและแรงจงใจควบคกบกฎระเบยบ การบรหารจดการกลมควรมกฎระเบยบทเขยนเปนลายลกษณอกษรควบคไปกบการกระตนจตสานกและจงใจ การตดตามควบคมงานในกลมควรกระทาโดยการพดคย ปรกษาหารอมากกวาการบงคบจงจะทาใหสมาชกยอมรบและปฏบตตามกฎระเบยบของกลม ดานสนธยา พลศร (2556, หนา 129-131) กลาวถงกระบวนการกอตงกลมในงานพฒนาชมชนนนมขนตอนทสาคญ คอ การเตรยมการ การกอตงกลมและการตดตามประเมนผล ซงอาจจะดาเนนการไดดงตอไปน ขนตอนท 1 การเตรยมการกอตงกลม เปนขนตอนแรกของการกอตงกลมเพอเตรยมความพรอมกอนทจะดาเนนการกอตงกลม ซงมกจกรรมหลายประการดงน 1.1 การเตรยมคน เปนการเตรยมบคคลทเกยวของกบการกอตงกลม เชน บคคลเปาหมายทจะเปนสมาชกแกนนาของกลม ทมงานทจะดาเนนการกอตงกลม ซงควรเปนผทมลกษณะคลายคลงกน เชน มความสนใจและความตองการใกลเคยงกน มวฒนธรรมเดยวกน ประสบปญหาเดยวกน เปนตน 1.2 การสรางความตระหนกถงความจาเปนในการรวมกนเปนกลม ไดแกบคคลเปาหมายทจะใหเปนสมาชกไดรบรถงปญหาของชมชน เกดความสนใจในการรวมกนเปนกลมเพอแกไขปญหา 1.3 การประชาสมพนธ เพอเผยแพรแนวคดในการสรางกลม วตถประสงคของกลม กจกรรมของกลม ประโยชนทจะไดรบจากการเปนสมาชกของกลมใหบคคลทเปนกลมเปาหมายและบคคลอนในชมชนมความรความเขาใจอยางทวถง 1.4 การจดเตรยมกระบวนการและขนตอนในการสรางกลมไวลวงหนา แตอาจจะปรบเปลยนขนตอนไดตามสถานการณและความเหมาะสม เพอใหการกอตงกลมดาเนนไปตามลาดบและมความราบรน


1.5 จดเตรยมปจจยสนบสนนในการสรางกลมไวใหพรอม เชน สถานทในการประชมวทยากรกระบวนการ เทคนควธการทใชในการประชม เอกสารตาง ๆ วสด อปกรณทตองใช อาหารและอาหารวาง เปนตน 1.6 ตดตอประสานงานกบบคคล กลม องคกร และเครอขายตาง ๆ ทเกยวของ เพอขอความรวมมอและสนบสนนในการสรางกลม ขนท 2 การกอตงกลม เมอไดเตรยมความพรอมทจะกอตงกลมในขนท 1 แลวขนตอนตอมาคอการดาเนนการกอตงกลม ซงควรดาเนนการ ดงตอไปน 2.1 การรวมคน เปนการจดประชมบคคลเปาหมายทจะใหเปนสมาชกของกลมและผทสนใจในการรวมกนเปนกลม เพอมารวมกนรบทราบขอมลตาง ๆ เกยวกบกลม และแนวทางในการกอตงกลม 2.2 การสรางจตสานก คอการทาใหสมาชกตระหนกรบรสถานการณหรอปญหาทเกดขนในชมชน รวมกนวเคราะห มองเหนความสาคญของการรวมมอกนเปนกลม เพอรวมกนแกไขปญหาของชมชนใหหมดไป 2.3 การรวมพลง ดวยการสรางความสมพนธทดระหวางสมาชก การสรางคานยม การสรางอดมการณรวมกน ความผกพนกน ความรสกเปนพวกเดยวกนพรอมทจะทางานกบกลมเพอแกปญหาการพฒนาชมชน 2.4 การรวมกนกาหนดกรอบในการดาเนนงานของกลม คอ วสยทศน วตถประสงค เปาหมาย พนธกจ ยทธศาสตร โครงสราง บรรทดฐาน สถานภาพและบทบาท แผนและโครงการของกลม กจกรรม คณะกรรมการกลม เปนตน 2.5 การสนบสนนสงเสรมในเรองทน ความร เทคโนโลย วสดอปกรณการสอสาร เครองมอเครองใชตาง ๆ เปนตน เพอใหสมาชกสามารถดาเนนงานของกลมไดอยางราบรนและมประสทธภาพ 2.6 การรวมกนดาเนนงาน เปนขนตอนทสมาชกของกลมเรมทากจกรรมรวมกน บรหารงานรวมกน เรยนรรวมกน สรปบทเรยนรวมกน เปนตน เพอการบรรลเปาหมายของกลมรวมกน 3. การตดตามประเมนผล การตดตามงานเปนการดาเนนงานของกลมใหเปนไปตามแผนโครงการและผลทเกดขนจากกจกรรมตาง ๆ ของกลม สวนการประเมนผลเปนการตรวจสอบในระหวางทโครงการกาลงดาเนนงานอยและหลงจากดาเนนงานแลวเสรจ เพอใหการดาเนนงานพฒนาเปนไปอยางมประสทธภาพและประสทธพล ซงเปนประโยชนตอการปรบปรงแผนและโครงการของกลม ความสาเรจของการจดตงกลมและความสาเรจของกลม โดยควรดาเนนการดงตอไปน 3.1 การวางระบบตดตามและประเมนผล ในลกษณะของแผนปฏบตงานและโครงการทมงเนนการมสวนรวมของสมาชก


3.2 การกาหนดรายละเอยดของการตดตามและประเมนผล โดยรวมกนกาหนดผรบผดชอบ กลมเปาหมายทจะใหขอมล เอกสารทเกยวของ ขนตอนการประเมน ชวงเวลา เทคนควธเครองมอ เปนตน 3.3 การดาเนนการตดตามและประเมนผล การกอตงกลมและการดาเนนงานของกลมตามทกาหนดไวในขนตอนทสอง 3.4 การวเคราะหผลการประเมน ตามวธและเครองมอทใชซงมเทคนควธการแตกตางกนออกไป 3.5 การนาผลการประเมนไปใชประโยชน เพอปรบปรง พฒนากลมใหมความเขมแขงตอไป สาหรบกระบวนการกอตงกลมในงานพฒนาชมชนสามารถสรปได ดงน

ภาพท 3.1 กระบวนการกอตงกลมในงานพฒนา ทมา : สนธยา พลศร (2556, หนา 131)

กระบวนการกอตงกลมในงานพฒนา

2.การกอตงกลม

การรวมคน

การสรางจตสานก

การรวมพลง

การกาหนดกระบวนการ

การสนบสนนสงเสรม

การรวมกนดาเนนงาน

1.การเตรยมการกอตง

การเตรยมคน

การสรางความตระหนก

การประชาสมพนธ

การจดเตรยม

การจดเตรยมปจจย

การตดตอประสานงาน

3.การตดตาม

การวางระบบ

การกาหนดรายละเอยด

การดาเนนงาน

การวเคราะหผล

การนาผลไปใช


ความสาเรจในการรวมกลม

กระบวนการพฒนากลมใหเกดนน แมจะมการสงเสรมและหนนเสรมใหเกดขน แตกใชวาจะเกดขนหรอเกดการรวมกลมกนสาเรจไดงาย ๆ โดยเฉพาะการกลมในชมชนเพราะมเหตปจจยแทรกซอนมากมาย อยางไรกตามจากการถอดบทเรยนชมชนเขมแขงโดยการศกษาจากประสบการณการรวมกลมของ “กลมคนรกเมองเพชร” (จารวรรณ แกวมะโน, 2556, หนา 68-70) พบวา ความสาเรจของการรวมกลมนนมปจจยสาคญหลายประการ กลาวโดยสรป คอ 1. สมาชกและเครอข าย ม เป าหมายของกล มร วมกนอ ยางชด เจน ในการอน รก ษทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม และประเพณวฒนธรรมอนดของทองถนไว 2. สมาชกในกลมมอดมการณทชดเจน ยดมนในแนวทางทางการดาเนนงานทเนนความพอใจ ความถกตอง ไมเนนเงน เปนหลก ซงการไมเนนเรองเงนดงกลาวนาสงผลใหกลมไดรบความเชอถอและไววางใจจากทกฝายดวยใจจรง 3. ปจจยดานกฏหมายทเปดชองใหภาคประชาชนสามารถมสวนรวมได เชน ในกฏหมายรฐธรรมนญ ฉบบป พ.ศ. 2540 และ พ.ศ. 2550 ทเปดโอกาสใหภาคประชาชนสามารถมสวนรวมไดในรปแบบตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงสามารถรวมตวกนเพอสรางสรรคสงดงามและอนรกษวฒนธรรมอนดใหคงอยกบทองถน รวมถงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต นบแตแผนพฒนาเศรษฐกจฯ ฉบบท 8 เปนตนมา ทเนนการพฒนาทรพยากรมนษยในฐานะปจจยสาคญของการพฒนาบานเมองและประเทศชาต ทาใหการรวมตวเคลอนไหวของภาคพลเมองไดรบความสนใจและมการเคลอนไหวเพมมากขน 4. ปจจยดานตวบคคล นบเปนตนทนทางสงคมทสาคญของกลมซงกลมมองคประกอบทหลากหลายทงปราชญชาวบาน คร อาจารย ขาราชการ นกธรกจเอกชน ประชาชน ซงลวนเปนบคคลทมความรความสามารถมประสบการณทางดานการพฒนาอยางยาวนาน โดยมสมาชกทเปนทรจกและเคารพนบถอของคนในชมชนทาใหกลมไดรบความไววางไวและเปนทรจกของสงคม 5. องคกรเครอขายภาคประชาชนทมลกษณะแบนราบ มความหลากหลายและมการกระจายตวของสมาชกสง มการประสานงานกนอยางทวถงและทสาคญผประสานสามารถทาหนาทเชอมประสานเครอขายและสมาชกทกระจดกระจายกนใหมาสามารถรวมตวกนได รวมถงผประสานงานมลกษณะเปนแหลงขอมลขาวสารทสมาชกของกลมสามารถเขาถงไดตลอดเวลา 6. รปแบบการจดการองคกรในลกษณะเครอขาย ทชวยใหการดาเนนงานของกลมเปนไปอยางยดหยน เหมาะสมตามสถานการณ และสอดคลองกบหลกการปกครองในระบบประชาธปไตย 7. รปแบบการเคลอนไหวทเปดโอกาสใหสมาชกไดดาเนนกจกรรมตามทตนถนดและสนใจ


8. แนวทางการบรหารจดการงบประมาณมความโปรงใสตรวจสอบได มการทาเอกสารชแจงทสามารถตรวจสอบได สาหรบงบประมาณในการจดกจกรรมตาง ๆ นน ใชวธการระดมทนตามความจาเปนเทานนซงการบรหารจดการงบประมาณเชนน ชวยสรางความไววางใจใหแกสมาชกไดเปนอยางมาก โดยสรปความสาเรจจากการรวมกลมดงกลาวขางตนอาจกลาวไดวามาจากสองปจจยหลกคอ ปจจยภายในชมชนหรอภายในกลม อาท การมสมาชกหรอองคประกอบดานตวบคคลทดมอดมการณ มความเสยสละและเหนความสาคญของประโยชนสวนรวม มการจดการองคกรทดและบรหารงบประมาณไดอยางโปรงใส รวมถงมรปแบบการเคลอนทสมาชกทกคนสามารถดาเนนการไดอยางมสวนรวม และปจจยภายนอกไดแก การดาเนนการตามแนวทางทกฎหมายกาหนดไว และใชประโยชนจากกฏหมายใหเกดประเกดกบการรวมกลม นอกจากนยงตองมองคกรเครอขายทมอดมการณรวมกนและสามารถประสานงาน และทางานรวมกนไดอยางเปนระบบและเขาใจซงกนและกนอกดวย การพฒนากลมใหเขมแขงและมประสทธภาพ

แนวทางการพฒนากลมใหเขมแขงและมประสทธภาพ สาหรบหรบแนวทางในการจดการกลมหรอองคกรชมชนใหมประสทธภาพนน จากการศกษาการจดการองคกรชมชนรปแบบใหมในอาเภอแมแจม โดยอทศ สมบต และคณะ (2549, หนา 176-17) พบวาการจดการกลมหรอองคกรชมชนใหมประสทธภาพควรมลกษณะโดยสรปดงตอไปน 1. การสงเสรมกระบวนการเรยนรการศกษาประวตศาสตรในรปแบบการฟนความทรงจารวมของชาวบานในชมชน กลาวคอกระตนใหเกดการศกษาประวตศาสตรในชมชนของตนเอง ทมาจากการฟนความทรงจารวมของชาวบานหรอทเรยกวา “ประวตศาสตรทองถน” ทาใหชมชนเกดจตสานกรกบานเกด รกทองถน รจกความเปนตวของตนเอง และมความเขมแขงพอทจะเผชญกบกระแสโลกาภวตทมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาและตอเนอง รวมทงการพสจนหาความจรงเกยวกบเรองราวหรอเหตการณทเกดขนในอดตใหไกลทสดเทาทจะสามารถทาได โดยยดมนการอางองความถกตองผานหลกฐานทงทเปนโบราณวตถ โบราณสถาน การจดบนทกในลกษณะตาง ๆ การสบคนตานาน การใชเอกสารชนตนเพอเชอมโยงภาพอดตทเกดขน แนวทางของกระบวนการศกษาประวตศาสตรทองถนโดยการฟนความทรงจารวมของคนในชมชน เปนการสรางตวตนของคนในชมชน สรางพลงทางปญญา เสรมสรางกระบวนการเรยนรใหชมชนสามารถพงตนเองได สามารถเชอมโยงมตทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดอยางเหมาะสม มความพรอมทจะนาไปสการพฒนากลมหรอองคกร ชมชนกจะเกดขบวนการขบเคลอนตอไป


2. การประสานความรวมมอและเชอมพนธมตรระหวางภาค สมาชกกลม โครงการ และองคกร ซงจากการทบทวนบทเรยนของกลม โครงการ องคกรในอาเภอแมแจมพบวา ในระยะเรมแรกการดาเนนงานของกลม องคกรตาง ๆ ไมประสบความสาเรจเทาทควรเนองจากมการบรหารจดการเชงปจเจก ขาดการมสวนรวมของคนในชมชนทรวมกาหนดแนวทางในการพฒนาชมชนทเกดจากความตองการภายในชมชนเอง โดยผานขนตอนของการรบฟงความคดเหนของประชาชนในการกาหนดหรอตดสนใจนโยบายและโครงการทเกดขน ทงนผมสวนไดเสยรวมแสดงความคดเหนผานเวทสาธารณะ เพอหาขอยต และเกดการยอมรบความคดเหนของผอนโดยไมมการชนาทางความคดแตอยางใด ดงนนกลมองคกรทจะเกดขนในอนาคต จงควรมลกษณะการดาเนนงานในรปแบบของการบรหารจดการแบบ พหภาค และมการเชอมความสมพนธระหวางกลม ผานขบวนการเคลอนไหวของเครอขายพนธมตรรวม 3. การนาองคความรทไดจากการศกษาประวตศาสตรทองถน ไปประยกตใชหรอปรบใชในงานดานการพฒนาทองถนและจดทาหลกสตรประวตศาสตรทองถนในสถาบนการศกษา ซงเปนกระบวนการหนงในการนาความรทไดจากการศกษา สงเคราะหดแลวไปถายทอดสเยาวชนรนใหมทตองมความร มความเขาใจในทองถนของตนเอง รวมทงฝกฝนทกษะในการคด การจดการ การตงรบและเผชญตอเหตการณในอนาคต โดยใชหลกสตร/บทเรยนในอดตหรอประวตศาสตรทองถนทผานมาเปนกรณศกษา ดานสนธยา พลศร (2556, หนา 35-36) ไดกลาวถงการพฒนากลมใหมความเขมแขงและยงยนควรมการดาเนนการดงตอไปน 1. จดโครงสราง ระบบ ระเบยบแบบแผน อานาจหนาท สายการบรหาร กลไก การทางาน การประสานงาน การตดตามประเมนผล การประสานผลประโยชน เปนตน ของกลมใหชดเจน 2. จงใจใหสมาชกแตละคนของกลมตระหนก ยอมรบในความเปนองคกร มความเหนพองถงความจาเปนของการพฒนากลมใหเปนองคกร ตระหนกถงความสาคญขององคกรประชาชนกบงานพฒนาชมชน 3. การพฒนาความสามารถของบคลากรในกลม ทงผนาและสมาชกใหมความร ความเขาใจเกยวกบองคกร พฒนาคณสมบตใหพรอมทจะพฒนาเปนองคกรประชาชน และสามารถปฏบตงานในองคกรไดอยางไมหยดชะงก 4. ประสานความตองการของสมาชกและเปาหมายขององคกรทจะเกดขนใหเปนสงเดยวกน ทาใหความตองการของสมาชกสอดคลองกบเปาหมายขององคกร การพฒนาจากกลมเปนองคกรจงเกดขนไดงาย 5. สรางบรรยากาศของการทางานแบบองคกร ใหเกดขนในกลมอยางกวางขวางจนสมาชกเคยชนกบวฒนธรรมแบบองคกร ปรบเปลยนการทางานกลมใหเปนการทางานแบองคกรซงทาใหกลมพฒนาไปอกระดบหนง


6. กระตน สนบสนนสงเสรมทกวถทางเพอพฒนากลมไปเปนองคกรประชาชนใหได เพราะองคกรมความเขมแขง มนคง และยงยนมากกวากลม การยกระดบกลมเปนองคกรจงเปนขนตอนหนงของการพฒนากลมในงานพฒนาชมชน โดยสรปแลวกลมทมความเขมแขงนนตองมการจดโครงสราง ระเบยบแบบแผนในการทางานรวมกนของกลม สมาชกทกคนในกลมใหการยอมรบซงกนและกนพรอมทจะเรยนรและทางานรวมกน และรบรเปาหมายของกลมพรอมทจะทางานพฒนากลมไปดวยกน

ปจจยททาใหกลมเขมแขงและมประสทธภาพ การพฒนากลมใหเขมแขงและมประสทธภาพในงานพฒนาชมชนถอเปนงานใหญในงานพฒนาชมชนทงนเพราะความเปนกลมในชมชนมองคประกอบหลายอยาง มบรบทแวดลอมทซบซอน และมปจจยทหลากหลาย กระบวนการพฒนากลมหนงทประสบความสาเรจเมอนาไปใชในการพฒนากบอกกลมหนงแมจะอยในพนทใกลเคยงกนกใชวาจะประสบความสาเรจเชนเดยวกน อยางไรกตามกลมทประสบความสาเรจและมความเขมแขงพบวามลกษณะ มปจจยรวมหลายประการดวยกน จากการศกษาของภมรรตน สธรรม (2546, หนา 167-211) ซงไดศกษาวจยเกยวกบพลวตชมชนกบการพงตนเองในภมภาคตก จานวน 5 พนท พบวาแตละพนทมปจจยทเสรมสรางความเขมแขงของกลมในชมชนนน ๆ แตกตางกนออกไปซงมลกษณะทนาสนใจโดยเฉพาะใน 2 พนทหลก ไดแก สหกรณเครดตยเนยนวดยางเขายอย จากด และกลมพทกษพนธสตวปาและสงแวดลอมเพอการเกษตรชมชนบานฝงทา พบวา แตละองคกรมกระบวนการเสรมสรางความเขมแขงของกลม กลาวโดยสรป ดงน สหกรณเครดตยเนยนวดยางเขายอย จากด เปนองคกรการเงนของชมชนทมระบบและกระบวนการพฒนาคน กลมคน และชมชน โดยอาศยการออมเปนเครองมอทสาคญในการพฒนากลมใหมความเขมแขง โดยความเขมแขงของกลมดงกลาวเกดจากปจจย 2 ประการ คอ ปจจยภายในชมชนและปจจยภายนอกชมชน ซงประกอบดวย 1. ปจจยภายในชมชน ประกอบดวย 1.1 ปจจยดานความสมพนธทางสงคมในชมชน กลาวคอ สภาพชมชนเขายอยเปนชมชนทเกาแกทผคนสวนใหญเปนคนไทยดาอพยพมาจากเมองแถงหรอเดยนเบยนฟ ตงแตปพ.ศ.2335 ความสมพนธในชมชนจงคอนขางเหนยวแนนเนองจากเปนชาตพนธเดยวกน สมาชกภายในชมชนมความสมพนธเกยวดองกนเปนเครอญาต นบถอผบรรพบรษเดยวกนถอเปนพวกดาเดยวกน ชาวไทดาจงเปนผทรกพวกพอง มจตใจซอสตย เสยสละ ทาตามวฒนธรรมประเพณทสบทอดกนมาอยางเครงครดเพราะกลวการลงโทษจากผบรรพบรษ ดวยลกษณะนสยของไทยดาทมความเกรงกลวตอบาป ไมกลาทาผด มคณธรรม และมความซอสตย รบผดชอบ ดงนนจงเปนพนฐานความสาเรจและนาไปสการพฒนาเครดตยเนยนใหเขมแขงและยงยน


1.2 ปจจยดานผนากลมหรอคณะกรรมการบรหารสหกรณฯ ลกษณะเดนของผนาหรอผกอตงองคกรในรนแรกของสหกรณเครดตยเนยนวดยางเขายอย คอเปนผทเสยสละ เปนผทมความตงใจจรง มความมงมนทจะทาใหองคกรประสบความสาเรจ ดวยลกษณะความเปนผนาทโดดเดน มความเสยสละของประธานกลมรนกอตงดงกลาว ทาใหเปนแบบอยางตอประธานรนตอ ๆ มา นอกจากนในระดบองคกรนนคณะกรรมการบรหารยงมการทางานกนเปนทม มการแบงงานกนอยางชดเจน ทกคนทาหนาททไดรบมอบหมายอยางจรงจง และมการผลดเปลยนหมนเวยนคณะกรรมการเขามาทาหนาทตามวาระ ทาใหทกคนไดมโอกาสเรยนรงานและพฒนาศกยภาพของตนเองไปดวย 1.3 ปจจย ด านการเสรมสรางกระบวนการเรยนร ให กบสมาชกภายในองคกร คณะกรรมการบรหารสหกรณใหความสาคญในการพฒนากระบวนการเรยนรใหกบสมาชก พนกงาน และคณะกรรมการบรหารอยางตอเนอง โดยถอวาเปนรากฐานทสาคญของการเตบโตและการพฒนาองคกรชมชนไดอยางยงยน 1.4 ปจจยดานกระบวนการมสวนรวมของสมาชก วตถประสงคทแทจรงของสหกรณเครดตยเนยนวดยางเขายอย คอ การพฒนาจตใจคนใหมความเออเฟอเผอแผตอกน โดยใชเงนเปนสอในการสรางคนเทานน สหกรณฯ จงเปนธรกจของสมาชกทกคน ดงคากลาวทวา “ธนาคารชาวบาน ของชาวบาน โดยชาวบาน เพอชาวบาน” ดงนนในการดาเนนงานทกขนตอนจงเปนการดาเนนงานโดยเนนกระบวนการมสวนรวมของชาวบาน 2. ปจจยภายนอกชมชน ปจจยภายนอกชมชนทเขามามสวนสงเสรมใหองคกรชมชนเขมแขง ไดแก หนวยงานตาง ๆ ทงจากหนวยงานภาครฐและเอกชนทใหการสนบสนนทงทางดานงบประมาณและดานวชาการ อาท กรมสงเสรมสหกรณ กรมตรวจสอบบญชสหกรณ สถาบนพฒนาองคกรชมชน สานกงานกองทนเพอสงคม เปนตน นอกจากนยงมการแลกเปลยนเรยนรศกษาดงานจากสถานทตาง ๆ รวมถงการเปดใหหนวยงานอน ๆ ไดเขามาศกษาเรยนรดานธรกจการเงนของสหกรณฯ อกดวย ปจจยภายนอกดงกลาวจงทาใหเกดองคความร เกดการแลกเปลยน แนวทางการทางาน รวมถงการบรหารงานของสหกรณเครดตยเนยนซงถอเปนปจจยหนนเสรมความเขมแขงของสหกรณเครดตยเนยนใหยงยนอยางมนคง กลมพทกษพนธสตวปาและสงแวดลอมเพอการเกษตรชมชนบานฝงทา สาหรบปจจยหรอเงอนไขทเสรมสรางใหกลมอนรกษพนธสตวปาและสงแวดลอมเพอการเกษตรเปนองคกรทเขมแขงประสบความสาเรจในการดาเนนงานจนเปนทยอมรบจากชมชนภายนอก นนประกอบดวย 1. ปจจยภายในชมชน มองคประกอบจากปจจยหลก ๆ ดงน 1.1 ปจจยดานความสมพนธภายในชมชน เปนความสมพนธแบบเครอญาต ซงทกคนภายในชมชนจะรจกกนด มการชวยเหลอเอออาทรกน มลกษณะการอยแบบเปนพนองมอะไรกชวยเหลอกน มการปรกษาหารอกนเพอใหชมชนพฒนาไปในทศทางทเหมาะสม และทสาคญคอไมใช


ความรนแรงในการแกไขปญหาความขดแยง เชน ในกรณทคนในชมชนบางคนเขาปาสตวในเขตชมชน กใชวธนมนวลเขาไปพดคยใหเกดความละอาย และเกดความตระหนกรบผดชอบกบผลกระทบทเกดขนกบลกหลานในอนาคต และใชมาตรการทางสงคมของชมชนในการลงโทษผฝาฝนโดยการไมพดคยดวย การไมใหเขารวมกลมตาง ๆ ในชมชน ซงการดาเนนงานดงกลาวของกลมไดรบความรวมมอสนบสนนจากสมาชกภายในชมชนเปนอยางด 1.2 ปจจยดานสภาพภมประเทศทหลากหลาย ชมชนบานฝงทาเปนชมชนทมภมทศนทสวยงาม มสภาพพนดนทเหมาะสมกบการทาเกษตรและมสตวปาหลายชนดทเขามาอาศยอยในชมชน ดวยลกษณะทางภมประเทศและทรพยากรทหลากหลายดงกลาว ทาใหชมชนเกดความรกและหวงแหนในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตของตนเองใหกลบมามความสมบรณ โดยมกลมอนรกษฯ เปนแกนนาในการดาเนนกจกรรมและเปดโอกาสใหสมาชกเขารวมในการบรหารจดการ ทาใหเกดการมสวนรวมจากทกฝายในชมชน 1.3 ปจจยดานผนาชมชนหรอคณะกรรมการบรหาร ถอเปนปจจยทสาคญยงททาใหการดาเนนการอนรกษของกลมองคกรชมชนมความเขมแขงและประสบความสาเรจในชมชน ซงกลมผนาดงกลาวประกอบดวยผนาตามธรรมชาตและผนาทเปนทางการ แตผทมบทบาทสาคญในการรเรมการอนรกษในชมชนไดแก ผนาตามธรรมชาตหรอผนาทไมเปนทางการ ซงในชวงแรก ๆ มเพยง 2-3 คน แลวคอยขยายออกไปเปน 10-20 ครวเรอน โดยการพบปะพดคยแบบไมเปนทางการ ผนาสวนใหญมจตใจทมนคงแนวแนในการทางานและเรมตนจากตวเองเปนตวอยางกอน เมอผนาทาตวเปนตวอยางไมลาสตว ไมจบสตวปาขาย เอาใจใสในการอนรกษทรพยากรอยางมงมน ทาใหสมาชกชมชนเอาเปนตวอยาง 1.4 ปจจยดานการมสวนรวมของสมาชกในชมชน กระบวนการมสวนรวมของชมชนของกลมเปดโอกาสใหสมาชกมสวนรวมทกขนตอนตงแตการมสวนรวมคด รวมปฏบตการตามแผน รวมตดตามประเมนผล รวมวเคราะหสรปบทเรยน เชน การรวมกนคดคาขวญรณรงคใหมการอนรกษสงแวดลอม การรวมกนสละแรงงาน วสดอปกรณและเงนในการจดทาปายอนรกษฯ รวมถงการเสยสละเวลาเขารวมฝกอบรมอาสาสมครพทกษสงแวดลอมทงชมชน เปนตน กระบวนการมสวนรวมดงกลาวทาใหสมาชกทกคนเหนคณคาของทรพยากรของตนเอง ชมชนของตนเอง เกดกระบวนการเรยนร กระบวนการพฒนาเพอการพงตนเองอยางยงยน โดยหนกลบมาอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมดวยการทาการเกษตรแบบธรรมชาตทเกอกลกบระบบนเวศน 1.5 ปจจยดานการประชาสมพนธโดยการใชสอสรางจตสานก โดยใชกระบวนการออกเสยงตามสายทางหอกระจายขาวของชมชน เชน การอานบทความ บทกว คากลอนทเกยวของกบการอนรกษฯ ทกวนในชวงเชาวนละ 1 ชวโมง ซงเนอหาเหลานนไดมาจากบทความในหนงสอพมพ หนวยงานของราชการ/เอกชน หรอเขยนโดยสมาชกในชมชนเอง นอกจากนยงมการเขยนปายรณรงคให


มการอนรกษฯ ตดทวหมบานซงเปนสงทคอยกระตนเตอนใหสมาชกไดมจตสานกและชวยกนดแลสอดสองไมใหบคคลภายนอกเขามาลาสตวภายในชมชน สงเหลานลวนเปนปจจยเสรมทชวยใหกลมองคกรชมชนเขมแขงและมศกยภาพในการดาเนนงานไดอยางมประสทธภาพ 2. ปจจยภายนอกชมชน มองคประกอบหลก ๆ ดงน 2.1 ปจจยดานการสนบสนนชวยเหลอจากหนวยงานภายนอกชมชน ซงการดาเนนงานของกลมอนรกษสตวปาและสงแวดลอมเพอการเกษตรไดรบการสนบสนนชวยเหลอจากหนวยงานภายนอกหลายหนวยงาน ไดแก สานกงานเกษตรอาเภอ สานกงานพฒนาชมชนอาเภอ ศนยการศกษานอกโรงเรยนปราณบร ชมรมนกกลอนอกษรสยาม เครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กลมอนรกษชางอาเภอกยบร รวมถงสานกงานกองทนเพอสงคม(social investment fund : SIF) ซงหนวยงานเหลานไดใหการสนบสนนทงในดานเงนทน บคลากรและดานวชาการอยางสมาเสมอ ปจจยเหลานถอเปนปจจยภายนอกทสาคญในการพฒนาใหองคกรชมชนเขมแขงและพงตนเองได 2.2 ปจจยดานนโยบายของรฐและกระแสแนวคดการพฒนาทยงยน โดยมแนวคดหลกหลกทสาคญคอ แนวคดทฤษฎใหมของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว แนวคดเศรษฐกจพอเพยงหรอเศรษฐกจชมชนพงตนเอง การสงเสรมการเกษตรแบบผสมผสาน การเกษตรแบบธรรมชาต รวมทงแนวคดวฒนธรรมชมชนทเนนการใชภมปญญาทองถนในการพฒนาชมชนโดยเนนการจดตงกลมหรอองคกรเปนแกนนาในการพฒนา ทาใหองคกรชมชนเกดความเขมแขงมศกยภาพ และมความสามารถในการจดการตนเองไดอยางมประสทธภาพ โดยสรปแลวจะเหนไดวาปจจยเงอนไขทเสรมสรางความเขมแขงขององคกรชมชนนน แบงไดเปน 2 ปจจยหลกคอ ปจจยภายในชมชน และปจจยภายนอกชมชน ปจจยภายในชมชนทเสรมสรางความเขมแขงของกลม/องคกรชมชน ไดแก ความสมพนธภายในชมชนทมลกษณะของการเอออาทรกน การมกตการวมกน และคารพการตดสนใจของสวนรวม มผนาและคณะกรรมการกลมทเขมแขงเสยสละอทศตนเพอประโยชนโดยรวมของชมชน เกดกระบวนการมสวนรวมของคนทอยในชมชนตงแตเรมคด รวมทา รวมประเมนผล และรวมรบผลประโยชนทสาคญคอทกคนตองตระหนกวาตนเองเปนสมาชกของชมชน การมระบบภมนเวศนทเหมาะสม มทรพยากรทมคณคา มภมปญญาทตองอนรกษและหวงแหน รวมถงมกระบวนการกระตนจตสานกของคนในชมชนโดยใชการสอสารและการประชาสมพนธเปนเครองมอ สวนปจจยภายนอกชมชน ไดแก การไดรบการสนบสนนจากนโยบายของรฐ กระบวนการทางานโดยภาครฐ องคกรพฒนาเอกชน สถาบนการศกษา โดยเฉพาะเรองขององคความรการประยกตใชแนวคด ทฤษฎตาง ๆ ในการพฒนาชมชน เชน แนวคดการพฒนาอยางยงยน แนวคดเศรษฐกจชมชนพงตนเอง แนวคดเศรษฐกจพอเพยง อยางไรกตามการสนบสนนจากปจจยภายนอกจะไมมความหมายเลย หากชมชนผนาชมชนไมไดนาแนวคด ทฤษฎตาง ๆ มาประยกตใชในการพฒนากลม


องคกร ชมชนของตนเอง ดงนนกระบวนการเรยนร การพฒนาตนเอง การประยกตใชความรเพอการพฒนาอยางยงยน จงถอวามความสาคญทสดในกระบวนการสรางความเขมแขงใหกบกลม/องคกร การพฒนากลมใหเปนองคกรชมชน

สาหรบการพฒนากลมใหเปนองคกรชมชนหรอองคกรประชาชน สนธยา พลศร (2556, หนา 233-236) ไดกลาวถงองคกรชมชนหรอองคกรประชาชนวา เปนกลมทมการประสานงานอยางเปนระเบยบแบบแผน มโครงสรางในการบรหาร มการแบงหนาทในการทางานระหวางสมาชกอยางชดเจน เพอการบรรลเปาหมายรวมกนของสมาชกกลม ดงนน การพฒนากลมเปนองคกรชมชน จงเปนการปรบปรงหรอพฒนาประสทธภาพของกลมในชมชนใหมความเขมแขงยงขน ทงในดานโครงสรางและลกษณะของกลม สถานภาพและบทบาทของสมาชก ระเบยบขอบงคบ การบรหารจดการ กจกรรมและองคประกอบอน ๆ ซงมความมนคงและยงยนมากยงขน โดยอาจจะจดทะเบยนเปนนตบคคลตอทางราชการ เพอใหถกกฎหมายตอไปกได อยางไรกตาม “ความเปนกลม” กบ “ความเปนองคกร” มลกษณะทเหมอนกนหลายประการ ซงหากพจารณาจากความเปนกลมแลว ความเปนกลมจะเปนการหนนเสรมใหเกดความเปนองคกรนนเอง ซงอาจกลาวไดวา กลมกบองคกรมลกษณะทงทเหมอนกน แตกตางกน และสามารถหนนเสรมกนและกนได ดงตอไปน 1. โครงสรางการบรหาร องคกรมโครงสรางการบรหารทชดเจน มการกาหนดสายงาน การทางาน ระเบยบ ขอบงคบ ในการดาเนนงานไวอยางชดเจนมากกวากลม มความมนคงและยงยนมากกวากลม 2. ความเปนทางการ องคกรมลกษณะทเปนทางการมากกวากลม ทงการจดตง การดาเนนงาน และความสมพนธระหวางสมาชก 3. บรรทดฐาน องคกรมกฎ ระเบยบ ขอบงคบในการดาเนนงานทชดเจน และเปนทางการมากกวากลม 4. สถานภาพและบทบาท องคกรมการจดแบงอานาจ หนาท และความรบผดชอบของผนา ผบรหาร สมาชกอยางชดเจน และเปนทางการมากกวากลม 5. ความยดหยนในการปฏบตงาน กลมมการดาเนนงานทยดหยนไดมากกวาองคกรจงสามารถปรบตวใหเขากบสถานการณตาง ๆ ไดดกวาองคกร 6. ความเหนยวแนนในการรวมตว สมาชกขององคกรรวมตวกนอยางเหนยวแนนและยาวนานกวากลม


7. การพฒนากลม เปนการรวมกนของบคคลกอนทจะพฒนามาเปนองคกร ดงนนกลมจงเปนขนตอนหนงของการเกดองคกร 8. การจดทะเบยนเปนนตบคคล องคกรสามารถจดทะเบยนในฐานะเปนนตบคคลไดงายมากกวากลม เพราะมคณสมบตทเหมาะสม มความพรอมมากกวากลม 9. ความสมพนธระหวางสมาชก สมาชกของกลมมความใกลชดสนทสนมแบบปฐมภมหรอแบบไมเปนทางการมากกวาสมาชกขององคกร ทาใหความสมพนธภายในกลมเปนความสมพนธแบบสวนตว ไมมพธรตองมาก 10. ความยงยน องคกรมความนคงและยงยนมากกวากลม เพราะมโครงสรางและการดาเนนงานทมระเบยบแบบแผนแนนอนกวากลม โดยสรปจากลกษณะของกลมและองคกรขางตนอาจกลาวไดวา กลมเปนพฒนาการเรมแรกของการกอตวเปนองคกร ซงเรมจากการรวมตวกนโดยมประเดนรวมกน มโครงสรางการจดการงาย ๆ มความยดหยนและความสมพนธระหวางสมาชกแบบเปนกนเองเมอกลมมการขยายตวใหญขนจาเปนทจะตองมการจดการใหมความเขมขนขนจงเรมมการปรบปรงโครงสราง กตกา ระเบยบ ความสมพนธระหวางสมาชกใหมความชดเจนยงขน บางกรณจาเปนตองมการจดจดแจง จดตงให หรอจดทะเบยนเปนนตบคคลเพอใหสามารถทาธรกรรมตาง ๆ ได ลกษณะดงกลาวเปนลกษณะของการขยายขยบจากกลมเปนองคกร ซงอาจกลาวไดวาความเปนองคกรมความเขมขนในการบรหารจดการ การดาเนนงานในทกเรอง/ทกกจกรรมมากกวาความเปนกลมนนเอง บทสรป

กลม คอ การรวมตวกนซงสะทอนการรวมพลงของสมาชกในชมชนเพอประโยชนอยางใดอยางหนงโดยมเปาหมายรวมกน ทงเพอประโยชนของกลมเองและเพอชมชน ซงการรวมกลมมความสาคญหลายประการดวยกน อาท เปนศนยกลางในการรวมพลงของชมชน สะทอนศกยภาพของกลมและชมชน เพมโอกาสในการแกปญหาและพฒนาชมชน เปนเครองมอในการพฒนาศกยภาพของสมาชกและชมชน เปนกลไกในการขบเคลอนการงานพฒนาชมชนอยางมประสทธภาพและเขมแขง กลมจะมความเขมแขงและมประสทธภาพสามารถเปนเครองมอในการพฒนาชมชนไดตองมกระบวนการในการพฒนาอยางเปนขนตอน เปนระบบ รวมถงมเปาหมายในการพฒนาพลงของกลมอยางชดเจน โดยอาศยความสมพนธพนฐานของชมชนในการจดตงผานระบความเชอ ระบบจารต ประเพณ ศาสนาและวฒนธรรม ความสมพนธของเครอญาต รวมถงระบบอาวโสในชมชน และสงทขาดไมไดในกระบวนการพฒนากลมคอกระบวนการมสวนรวมของสมาชกในชมชน


สวนสาคญคอกลมจะมพลงและมศกยภาพในการขบเคลอนงานพฒนาเปนอยางมาก หากสามารถพฒนากลมตาง ๆ ทดารงอยในชมชนใหเกดเปนเครอขายและพฒนาเปนองคกรชมชนททกกลม ทกเครอขายในชมชนเขามามสวนรวมในการบรหารจดการและใชเปนเครองมอในการทางานเพอชมชนอยางมประสทธภาพรวมกน คาถามทบทวน

ใหนกศกษาอภปรายและตอบคาถามตอไปน ใหถกตอง 1. คาวา “กลม” ในงานพฒนาชมชนถงใครบาง มความสาคญอยางไร 2. คาวา “กระบวนการกลม” หมายถงกระบวนการเชนไร จงอธบายใหเขาใจโดยสงเขป 3. การเกดขนของกลมในชมชนมลกษณะ และกระบวนการในการพฒนาอยางไร 4. องคประกอบของกลมมอะไรบาง มความสาคญอยางไร 5. การรวมกลมของชมชนเปนไปเพอประโยชนดานใดบาง จงอธบาย 6. การพฒนากลมใหเขมแขงและมประสทธภาพมแนวทางเชนไร มกระบวนการอยางไร 7. กลมทเขมแขงและมประสทธภาพมปจจยทสาคญอะไรบาง 8. กลมทออนแอไมประสบความสาเรจมลกษณะอยางไร จงอธบาย 9. หากตองการยกระดบการพฒนากลมใหเปนองคกรชมชน ควรมกระบวนการอยางไรบาง 10. นกศกษาจงยกตวอยางกลมในชมชนของตนเองทมความเขมแขงมาหนงกลม และอธบายใหเหนลกษณะของกลมนนวามความเขมแขงอยางไร



ภาษาไทย กาญจนา แกวเทพ. (2538). การพฒนาแนววฒนธรรมชมชน. กรงเทพฯ: สภาคาทอลกแหงประเทศ

ไทย. ______________. (2538). เครองมอการทางานแนววฒนธรรมชมชน. กรงเทพฯ: สภาคาทอลกแหง

ประเทศไทย. กงเทยน ลาภรวย. (2546). “การมสวนรวมในกจกรรมกลมของสมาชกในการดาเนนงานศนยสงเสรม


กตตศกด ปรกต. (2550). สทธของบคคลซงรวมกนเปนชมชน. กรงเทพฯ: วญญชน จตต มงคลชยอรญญา. (2540). การศกษาชมชนเพอการพฒนา. กรงเทพฯ: เอกสารประกอบการเรยน

ภาควชาการพฒนาชมชน คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. จารวรรณ แกวมะโน. (2556). การเมองเชงวฒนธรรมประสบการณความขดแยง “กลมคนรกเมอง

เพชร” จงหวดเพชรบร. กรงเทพฯ : สถาบนพระปกเกลา. นนทยา หตานวตร และณรงค หตานวตร. (2549). การพฒนาองคกรชมชน. กรงเทพฯ: บรษท เอกซ

เปอรเนท จากด. ประเวศ วะส. (2540). ศกดศรแหงความเปนคน ศกยภาพแหงความสรางสรรค. พมพครงท 4.

กรงเทพฯ: สานกพมพหมอชาวบาน. ปารชาต วลยเสถยร และคณะ. (2543). กระบวนการและเทคนคการทางานของนกพฒนา. กรงเทพฯ:

สานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.). ______________. (2552). กระบวนการและเทคนคการทางานของนกพฒนา. พมพครงท 4.

กรงเทพฯ: โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข(สรส). บ ณ ฑ ร อ อ น ด า . (2533). ย ท ธ ศ าสต ร ก า ร พ ฒ น าช น บ ท . พ ม พ ค ร ง ท 1. ก ร ง เท พ ฯ :

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. พฒน บณรตพนธ. (2517). การสรางพลงชมชนโดยขวนการพฒนาชมชน. กรงเทพฯ: ไทยวฒนา

พานช จากด. พนม ลมอารย. (2522). กลมสมพนธ. ภาควชาการแนะแนวและจตวทยาการศกษา คณะศกษาศาสตร

มหาวทยาศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม.(เอกสารอดสาเนา)


พระธรรมปฏก (ประยทธ ปยตโต). (2539). นตศาสตรแนวพทธ. กรงเทพฯ: โรงพมพบรษท สหธรรมก จากด.

ภมรรตน สธรรม. (2546). พลวตชมชนกบการพงตนเองในภาคตะวนตก. กรงเทพฯ: สถาบนวถทศน. สนธยา พลศร. (2556). การพฒนาความสามารถของบคคลและกลม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ:

โอเดยนสโตร. สนนทา เลาหนนท. (2531). การพฒนาองคการ. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: โรงพมพรงวฒนา. อทศ สมบต และคณะ. (2549). “การจดการองคกรชมชนรปแบบใหม”. รายงานการวจยฉบบ

สมบรณ. สานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.).

แผนบรหารการสอนประจาบทท 4 องคกรชมชน


1. ความหมายขององคกรชมชน 2. องคประกอบขององคกรชมชน 3. ประเภท ลกษณะ และหนาทขององคกรชมชน 4. ขนตอนการพฒนาองคกรชมชน 5. กลยทธการพฒนาองคกรชมชน 6. กระบวนและวธการเรยนรขององคกรชมชน 7. ความเขมแขงขององคกรชมชนกบการพฒนาชมชน วตถประสงคเชงพฤตกรรม

เมอศกษาบทท 4 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายความหมาย องคประกอบ ประเภท ลกษณะ และหนาทขององคกรชมชนได 2. อธบายขนตอน กลยทธ กระบวนการและวธการเรยนรขององคกรชมชนได 3. อธบายความสาคญของความเขมแขงกบการพฒนาชมชนได วธการสอนและกจกรรมระหวางการเรยนการสอนประจาบท



บทท 4 องคกรชมชน

สาหรบองคกรชมชนในงานพฒนาชมชนนอาจกลาวไดวาเปนพฒนาการทเตบโตมาจากกลมทผานกระบวนการรวมกลม ผานการหนนเสรม สนบสนนใหกลมตาง ๆ รวมตวกนเปนเครอขาย และพฒนาเปนองคกรชมชนเพอเปนเครองมอในการพฒนาชมชนนน ซงลกษณะขององคกรชมชนนนมทงเหมอนและแตกตางจากกลมในชมชนทงนเพราะเกดจากการรวมตวกนของสมาชกในชมชนนนเอง แตมพฒนาการทกาวหนากวาคอองคกรชมชนนนมลกษณะโครงสราง มหนาทขององคกรทเปนทางการมากกวาการเปนกลม และทสาคญในปจจบนองคกรชมชนสวนใหญมกฎหมายรองรบในการจดตงทาใหมสถานะทางกฎหมาย เปนนตบคคล ทาใหสามารถดาเนนกจกรรม โครงการในการพฒนาทรบทนจากหนวยงานของรฐ เอกชน หรอหนวยงานทสนบสนนการพฒนาชมชนอน ๆ ได ดงนนการรวมกลมกนเปนองคกรชมชนของกลมตาง ๆ จงมพลงและมบทบาทในการขบเคลอนงานพฒนาทมประสทธภาพมากขน ความหมายขององคกรชมชน

สาหรบคาวา องคกรชมชน ไดมการใหความหมายกนไวอยางหลากหลายเชนเดยวกบคาวา ชมชน ซงอาจพจารณาได ดงน ไพรตน เดชะรนทร (2526, หนา 1) ไดใหความหมายขององคกรชมชน วาหมายถง การรวมประชาชนในหมบานหรอตาบลในรปของกลมตงแตสองคนขนไป เพอดาเนนกจกรรมใดกจกรมหนงตามวตถประสงคขององคกรเองหรอสนองวตถประสงคของชมชน หรอแมกระทงสนองวตถประสงคของทางราชการหรอหนวยงานเอกชนทใหการสนบสนน องคกรทจดตงขนนอาจตงอยางเปนทางการกลาวคอ ไมมกฎหมายรองรบแตอาจมระเบยบทางราชการหรอระเบยบทกลมจดทาขนมาเอง เพอใชเปนแนวทางดาเนนกจกรรมองคกร และองคกรทเปนทางการซงจดตงขนมาโดยมกฎหมายรองรบอาจเปนนตบคคลหรอไมเปนนตบคคลกไดแลวแตกรณ จตต มงคลชยอรญญา (2540, หนา 6) ไดใหความหมายขององคกรชมชน วาหมายถง คนจานวนหนงทรวมมอกนดาเนนกจกรรมบางอยาง โดยคนในกลมตองเปนผกาหนดเปาหมายในการรวมพลง คณสมบตและจานวนผเขารวมกจกรรม กฎ กตกาใชบงคบ รวมกนกาหนดกจกรรมททา รปแบบการบรหาร การจดการ การแบงปนผลประโยชนดวยตนเอง ทงนจะมบคคลภายนอกมากระตนหรอสนบสนนในดานตาง ๆ อาท เงนทน ขอมล ขาวสาร หรอไมกตาม กลมทมลกษณะดงกลาวจะมชอเรยกวาเปนกองทน ธนาคารหรอกลมกได และไมจาเปนตองมสภาพเปนนตบคคลหรอไดรบการรบรอง


จากทางราชการหรอจากหนวยงานราชการ หากแตคนในกลมมความรสกเปนเจาของและตระหนกถงประโยชนในการใชกลไกเปนเครองมอในการพฒนาคณภาพชวตของตน กาญจนา แกวเทพ (2538, หนา 11-13) นยามวา องคกรชมชน หมายถง การจดระบบรปแบบความสมพนธของคนในชมชนเพอดาเนนภารกจตาง ๆ ใหลลวง ซงองคกรชมชนนมลกษณะเปนสถาบนทบรรพบรษไทยไดสรางสรรคขนมาเพอทาหนาทสบทอดชวตของชมชน เพอการพงตนเองใหสามารถอยรอดได ทงดานกายภาพ ดานเศรษฐกจ การเมอง สงคม และวฒนธรรมใหยนยาวตลอดมาในประวตศาสตร ภมรรตน สธรรม (2546, หนา 47) ไดกลาววา องคกรชมชน หมายถง การรวมตวของประชาชนซงอาจจะเกดจากภายในหมบานเดยวกน หรอตางหมบานกได ไมจากดพนทมเปาหมายทเปนอนหนงอนเดยวกนของชมชน และกระทาตามเปาหมายเพอชมชน มวตถประสงครวมกน มผนาและกจกรรมพฒนารวมกนในชมชน เปนตวแทนของประชาชนในการรกษาผลประโยชน และคลคลายปญหาของชมชนทงปญหาเฉพาะหนา และระยะยาวรวมกน โดยแบงองคกรชมชนดงกลาว เปน 2 ลกษณะ คอ 1) องคกรทจดตงโดยกระบวนการของชมชน ภายในชมชน จากแนวคดของชมชนเอง ซงจดตงขนนมาเพอทางาน และแกไขปญหารวมกนภายในชมชน มทงองคกรถาวร และองคกรเฉพาะกจ 2) องคกรทจดตง โดยกระบวนการภายนอกชมชน จากแนวคดภายนอกชมชน ไดแก องคกรทจดตงขนโดยสวนราชการ และองคกรพฒนาเอกชนมากระตนเสรมแรงใหคดและชมชนเหนชอบจดตงองคกรขน” ไททศน มาลา (2553, หนา 11) ไดกลาววา องคกรชมชน หมายถง การรวมกลมโดยมเจตจานงรวมกน โดยมการจดระบบความสมพนธระหวางสมาชกทเออตอผลประโยชนรวมกน อกทงยงเปนสอกลางในการตดตอสอสารระหวางสมาชกดวยกนเอง และกบองคกร หรอหนวยงานอนจากภายนอก ขณะทนลน ตนธวนตย (อางถงใน สมพนธ เตชะอธก, 2540, หนา 2-3) ไดใหความหมายขององคกรชาวบาน ไวหลายความหมายดงน 1. องคกรชาวบานในความหมายของการรวมกลมทากจกรรมในหมบาน เชน กลมออมทรพย ธนาคารขาว กลมเกษตรผสมผสาน กลมปศสตว ฯลฯ 2. องคกรชาวบานในความหมายของการรวมกจกรรมหลาย ๆ กจกรรมในหมบานเขาดวยกน 3. องคกรชาวบานในความหมายของการประสานเหมอน ๆ กนในตางหมบานเปนเครอขายกจกรรมตางหมบาน เชน องคกรชาวบานเพอการพฒนาอสาน กลมอโตนอย 4. องคกรชาวบานในความหมายของการตอรองกบนโยบายรฐหรอผลประโยชนรวมกนของชาวบานในหลายๆหมบาน เชน สมชชาเกษตรกรรายยอย เปนตน


ดานนนทยา หตานวตร และณรงค หตานวตร (2546, หนา 24) ไดใหความหมายขององคกรชมชน ในมตความเปนองคกรประชาชน คอการรวมตวกนของประชาชนในหมบาน หรอตาบลในรปของกลมตงแตสองคนขนไป เพอดาเนนกจกรรมใดกจกรรมหนงตามวตถประสงคของกลมเอง หรอสนองวตถประสงคของชมชน หรอแมกระทงสนองตอบวตถประสงคของทางราชการ หรอหนวยงานเอกชนทใหการสนบสนน กลมทจดตงอาจเปนการจดตงอยางไมเปนทางการ กลาวคอ ไมมกฎหมายรบรอง แตอาจมระเบยบราชการ หรอระเบยบของกลมทจดทาขนเอง เพอใชเปนแนวทางดาเนนกจกรรมของกลม และกลมทเปนทางการซงจดตงขนโดยมกฎหมายรองรบ จะเปนนตบคคล หรอไมเปนนตบคคลแลวแตกรณ

องคประกอบขององคกรชมชน

ความเปนองคกรชมชนมลกษณะทสาคญคอมองคประกอบทชดเจนเพอบงบอกถงแนวคด โครงสราง กระบวนการทางาน รวมถงการมกจกรรมในการพฒนารวมกนซงนนทยา หตานวตรและณรงค หตานวตร (2546, หนา 41-71) กลาวถงองคประกอบขององคกรชมชนไว 10 ประการดวยกน ไดแก

1. อดมการณ ภารกจและวตถประสงค อดมการณ เปนชดของความคดและความเชอของบคคล ทเกดจากการสงกดอยในชนชนใดชนชนหนงในสงคม อดมการณขององคกรนนมาจากการหลอหลอมของบคคลทเกยวของ โดยปกตแลวมกมาจากอดมการณของผนาหรอผกอตงองคกร ดานภารกจ หมายถง ความมงหมายพนฐานทกลมหรอองคกรตองการทจะเปนซงภารกจจะถกกาหนดจากอดมการณและภารกจเองกจะเปนสงทกาหนดวตถประสงคขององคกร สวนวตถประสงค หมายถง ความตองการทจะเขาไปใหถงหรอสงทองคกรกาหนดขนเพอบรรลความตองการของบคคลในองคกร วตถประสงคจะระบภาพขององคกร การคงอยขององคกร ความรสกเปนอนหนงอนเดยวกน การใหแนวทางการทากจกรรมและการประเมนผล ซงวตถประสงคทกาหนดขนนนควรมความชดเจน เปนรปธรรมและมความเปนไปได

2. ผนา สามารถจาแนกไดเปน 4 ลกษณะ คอ 1)ผนาแบบบอกกลาว เปนผนาทใหความรเฉพาะอยางยงตดตามใหคาแนะนาอยางใกลชดในการทางาน 2)ผนาแบบขายความคดเปนผนาทอธบายหรอขายความคดโดยใหโอกาสการทาความเขาใจใหชดเจนกอนการตดสนใจ 3)ผนาแบบมสวนรวม เปนผนาทแลกเปลยนความคดเหนและอานวยใหเกดการตดสนในรวมกน 4)ผนาแบบตวแทน เปนผนาทไดรบมอบหมายใหเปนตวแทนในการตดสนใจและปฏบตงานซงโดยสวนใหญแลวผนาขององคกรชมชนมกไมมรปแบบอยางใดอยางหนงชดเจน แตจะมการผสมผสานกนมากบางนอยบาง


นอกจากนรปแบบผนาจะเดนชดในลกษณะใดนนขนอยกบปจจย 3 ประการคอ 1)การมสถานภาพรองรบ คอ ผนาทางการและไมเปนทางการ ผนาทมสถานภาพทางการรองรบ เชน ตาแหนงผใหญบาน กานน เปนตน แนวโนมกจะเปนผนาแบบตวแทน สวนผนาไมเปนทางการกมกจะมแนวโนมเปนผนาแบบมสวนรวม 2) การมประสบการณชวต ผนาทมประสบการณชวตมากกจะมแนวโนมทเปนผนาแบบขายความคดผนาแบบมสวนรวม 3) การมบารม ในทนบารมอาจเกดจากความรหรอฐานะทางเศรษฐกจ

3. โครงสรางขององคกร หมายถง รปแบบการจดการความสมพนธเปนทางการระหวางบคคลในองคการในรปแบบของนโยบาย สถานภาพ หนาทความรบผดชอบ อานาจและระบบการตดสนใจ โดยโครงสรางจะอานวยใหเกดการประสานและควบคมการปฏบตของสมาชกซงรปแบบของโครงสรางองคกรม 2 ชนด คอ 1)โครงสรางขององคกรมลกษณะเปนแนวนอน(organic structure) มความเปนทางการตา การมสวนรวมในการตดสนใจสง มการสอสารกระจายทวองคกรและมกฎระเบยบนอย 2)โครงการสรางขององคกรเปนแนวตง(mechanistic structure) มความเปนทางการสง การมสวนในการตดสนใจตา การสอสารในองคกรไมทวถงและมกฎระเบยบคอยขางมาก

4. วฒนธรรมองคกร วฒนธรรมเปนสงทเกดจากการปะทะสงสรรคของคานยมทศนคตและพฤตกรรมของสมาชกในสงคมนน ๆ โดยบคคลจะนาวฒนธรรมของสงคมตนเขามาในองคกร และเกดการหลอหลอมของวฒนธรรมทแตละคนยดถอปฏบตกอเกดเปนวฒนธรรมองคกรซงวฒนธรรมองคกรทสรางขนสามารถเปลยนแปลงได โดยในระยะแรกวฒนธรรมจะกาหนดขนจากปรชญาและแนวคดของกลมผกอตงและนามาใชเปนเกณฑการเลอกคนเขาองคกร แตหลงจากนนจะเกดการกระทบระหวางวฒนธรรมองคกรเดมและวฒนธรรมใหมทสมาชกนาเขามาสมาชกจะเกดการปรบตวทางสงคมและคดเลอกเฉพาะวฒนธรรมทเหมาะสมกบสมาชกสวนใหญใหเปนวฒนธรรมองคกรทยดถอกนตอไป

5. กฎระเบยบเปนขอตกลงรวมกนระหวางบคคลในกลม การกาหนดกฎระเบยบวาใครควรทาอะไร อยางไร และไมควรทาอะไร อยางไร เปนเรองสาคญของขอตกลงรวมกนในองคซงกฎระเบยบเปนสงสาคญของการทางานรวมกนของกลมและจาเปนทบคคลภายในองคกรจะตองประชมรวมกนเพอกาหนดกฎระเบยบซงทาใหสมาชกองคกรมความรสกเปนเจาของและปฏบตตามโดยมการควบคมดวยสมาชกขององคกรเอง

6. การสอสาร การสอสารมความสาคญในการปฏ บ ตงานขององคกร โดยทาหนาทประสานงาน แลกเปลยนขอมลขาวสารและสรางความเขาใจใหกบสมาชกในองคกร ซงสามารถสรปหนาทของการสอได 4 ประการ คอ 1)ปฏบตการควบคมพฤตกรรมของสมาชก 2)จงใจใหสมาชกรวาจะทาอะไร ทาไดดเพยงใดและจะปรบปรงงานอยาไร 3)ระบายความพอใจหรอไมพอใจหรอสงทเกยวของกบความรของสมาชกและ 4)ใหขอมลขาวสารแกสมาชก ซงการสอสารกระทาได 2 ชองทาง คอ การสอสารแบบเปนทางการและแบบไมเปนทางการ สาหรบการสอสารแบบเปนทางการ ไดแก การตดตอ


ตามความสมพนธระหวางหนวยงานในโครงสรางองคกร สวนการสอสารแบบไมเปนทางการ ไดแก การพดคยสวนตว การจบกลมวจารณ เปนตน

7. การมสวนรวม เปนตวบงชประการหนงของความอยรอดของกลม เพราะมสวนรวมจะทาใหเกดความรสกเปนเจาของและความเปนเจาของนเองทาใหเกดพนธะผกพนของคนทเขามารวม

8. ผลประโยชน ประโยชนทตองไดรบและสงจงใจหรอรางวล ทมความสาคญในอนทจะชวยในการบรรลวตถประสงคขององคกร เพราะบคคลไมสามารถทางานอาสาสมครไดโดยตลอด ระบบผลประโยชนนนอาจแยกไดเปนผลประโยชนแบบนามธรรม(ความพงพอใจ)และผลประโยชนแบบรปธรรม(วตถหรอสงของ)

9. การเงน เมอมการรวมตวกนเปนกลมหรอองคกรชมชน ไมวาจะดาเนนการใดๆ จะตองมเรองการเงนเขามาเกยวของอยเสมอไมวาจะเปนกลมทดาเนนกจกรรมทเกยวของกบธรกจหรอดาเนนกจกรรมทเปนโครงการตาง ๆ การจดการการเงนขององคกรชมชนเปนสงทจะตองทาใหเกดความนาเชอถอ การควบคมการเงนโดยระบบบญชเปนมาตรการหนงทกลมตองนามาใช

10. กจกรรม กจกรรมเปนสงทระบถงความคงอยขององคกร เพราะหากองคกรใดไมมการทากจกรรมกหมายความวา องคกรนน ๆ ไดหยดตวเองชวคราวหรอถาวร กจกรรมจะประสานเขากบสวนอน ๆ ขององคกร กลาวคอ กจกรรมมสวนสมพนธกบโครงสรางองคกร รปแบบความเปนผนาระบบผลประโยชนและระบบการตดสนใจหรออกนยหนง สงเหลานเปนตวกาหนดกจกรรมขององคกรวาจะอยในรปแบบใด

ดานสมพนธ เตชะอธก (2540, หนา 3-8) ไดกลาวถงองคกรชมชนในลกษณะของความเปนองคกรทจดตงขนโดยชาวบานซงอาจเรยกวาเปน “องคกรชาวบาน” มลกษณะองคดงน

1. การมอดมการณรวมกน หมายถง การมทศนะตอโลก ตอสงคมและตอชมชนรวมกน อดมการณถอเปนสงสาคญทจะยดเหนยวทศทางของการรวมกลมกนเอาไวโดยเฉพาะอยางยงถาสามารถกาหนดเปาหมายหรอวสยทศนไดยงทาใหองคกรชมชนนนมการรวมตวไดดยงขน

2. การมเปาหมายและวตถประสงครวมกน องคกรชมชนตองมเปาหมายรวมกนวาจะเดนไปขางหนาเพออะไร เชน การมเปาหมายเพอสรางอานาจทางเศรษฐกจและการเมอง กมวตถประสงคในการตอสเพอใหไดมาซงอานาจตอรองทางเศรษฐกจและการเมอง เปนตน

3. การมผลประโยชนรวมกนและกระจายผลประโยชนอยางเปนธรรม ซงผลประโยชนเปนธรรมของมนษยททกคนตองการ องคกรชมชนทวไปจงตองสรางขอมลใหเกดการรบร ทวไปวาผลประโยชนของการวมตวเปนองคกรคออะไร

4. คน รวมไปถงผนา สมาชกและชาวบานทวไป 4.1 ผนาถอเปนผกมความอยรอดขององคกรชมชน หากผนาไดรบการยอมรบ มบารม ม

ความสามารถ ปฏบตด สรางความสามคคและคดถงสวนรวมจรง ๆ กจะสามารถนาพาองคกรไปสความ


เขมแขงได ผนามหลายประเภท ไดแก ผนาทางความคด ผนาทางศลธรรม ผนาดานอาชพ ผนาดานการพด ผนาทสามารถประยกตการทางานมาสเปาหมายเพอชาวบาน ระดมทรพยากรภายในและประสานทรพยากรภายนอกมาสชมชนได

4.2 สมาชก การทสมาชกมารวมมอกนและมสวนรวมในกจกรรมทงทางความคด การวางแผน การตดสนใจ การปฏบตและการตดตามประเมนผล ตลอดจนมสทธทจะไดรบผลประโยชนจากองคกร สมาชกมหลายประเภท สมาชกบางคนกรวมคด รวมทางานกบองคกรเสมอ บางคนรวมบางไมรวมบาง บางกเฝาดอยเฉย ๆ

4.3 ชาวบานทวไป ไมเขารวมในองคกรแตกมผลตอการดารงอยและความเขมแขงขององคกร เพราะเปนกลมคนทเฝาด ตดตาม วพากษวจารณและพรอมจะเขารวมหรอไมเขารวมกบองคกร

5. การบรหารจดการ ถอเปนเรองชขาดความเขมแขงขององคกร การจดการทมประสทธภาพ ซงการบรหารจดการองคการชมชนดงกลาวควรประกอบดวยรายละเดยดดงน

5.1 การตดสนใจรวม สมาชกตองมความรสกเปนเจาของ มความตระหนกรวมตดสนใจ ไมปลอยใหเปนการตดสนใจของผนาคนเดยว

5.2 โครงสรางและบทบาทหนาท การแบงบทบาทหนาทควรแบงใหเปนตาแหนงทมเนอหางานใหปฏบตจรง

5.3 สถานทและวสดอปกรณเพอเปนศนยกลางในการประชมการจดกจกรรม การเกบวสดอปกรณและใชประโยชนอน ๆ สาหรบชมชน

5.4 กฎ กตการวมกน เพอยดถอเปนแนวทางปฏบตและเปนขอตกรวมกน 5.5 การสอสารระหวางผนากบสมาชกองคกร การสอสารมความสาคญมาก ชวยใหเกด

การรบร เขาใจและรวมมอกนมากขน การสอสารทาไดหลายรปแบบ เชน การจดประชมชแจง แลกเปลยนความคดเหนและหาขอสรปรวมกน การแจงขาวสารขอมลผานหอกระจายขาว การประชมแกนนา การกระจายขอมลในกลมยอย

5.6 การควบคมตรวจสอบ เมอมการแบงหนาทแลว ตองมการควบคมตรวจสอบอยางสมาเสมอ เพอใหมการรบรกนอยางโปรงใส โดยเฉพาะดานการเงน

6. กจกรรม การเรยนร ฝกฝนและปฏบตจรงกอยทกจกรรมพฒนา โดยทวไปกจกรรมในชมชนเกยวของกบกจกรรมทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมเปนหลก บางชมชนอาจมกจกรรมทางการเมองบาง กจกรรมตาง ๆ เหลานเปนการสรางความสมพนธระหวางผนากบสมาชกชาวบานใหทางานรวมกนและเปนกจกรรมทตองทาอยางตอเนอง เพอแกปญหาหรอชวยเสรมสรางคณภาพชวตใหดขน

7. งบประมาณ เพอแผนงานขององคกรสามารถดาเนนไปไดดวยดจาเปนตองมการระดมทนทงภายในและภายนอก เพอทากจกรรมได ความคนเคยจากการเปนผรบทาใหชาวบานมกรอรบ


งบประมาณจากภายนอก ควรกระตนใหมการระดมทนจากภายในชมชนกอน เมอขาดงบประมาณสวนนแลวจงคอยหาเพมเตมจากภายนอก

ดงนนโดยสรปแลวจะเหนไดวาองคกรชมชนเกดจากการรวมกลมกนของแตละคนในชมชนแลวมการสรางระบบหรอกลไกในการบรหารจดการชมชนขนในรปแบบตาง ๆ ทงทเปนนตบคคลและไมเปนนตบคคล ทงนเพอใหบรรลวตถประสงครวมกน โดยมการเรยนรการจดการและการแกไขปญหารวมกน ตลอดจนมการจดระบบความสมพนธระหวางสมาชกทเออตอผลประโยชนรวมกน และองคกรหรอกลไกการจดการของชมชนนจะเปนสอกลางในการตดตอสอสารระหวางสมาชกดวยกนเอง และกบองคกร หรอหนวยงานอนจากภายนอก

ประเภท ลกษณะ และหนาทขององคกรชมชน

ประเภทและลกษณะขององคกรชมชน

การแบงประเภทขององคกรชมชนนน เปนการอธบายถงลกษณะของการเกดองคกรชมชนซงแตกตางออกไปขนอยกบวาองคกรชมชนนนจะจดแบงหรอนยามกจกรรมการดาเนนงานของตวเองเปนประเภทไหนอยางไร ซงในเบองตนสามารถแบงประเภทขององคกรชมชนเปน 2 ประเภทใหญ ไดแก แบงตามการจดตงองคและตามโครงการสรางขององค ซงแตละประเภทมหลายละเดยดทสาคญดงน 1. แบงตามการจดตงองคกร ซงสามารถแบงไดเปน 2 ประเภท (สมพนธ เตชะอธก, 2540, หนา 67) ไดแก 1.1 องคกรชมชนแบบเปนทางการ ไดแก องคการบรหารสวนตาบล(อบต.) สภาองคกรชมชน คณะกรรมการหมบาน (กม.) สหกรณการเกษตร กลมเกษตรมลนธ สมาคม ซงเปนลกษณะทรฐลงไปจดตงและมการจดทะเบยนกบภาครฐ มกฎระเบยบรบรองและไดรบการสนบสนนงบประมาณและการดาเนนกจกรรมจากภาครฐ 1.2 องคกรชมชนแบบไมเปนทางการ ไดแก องคกรทเปนการรวมตวกนเอง หรอองคกรพฒนาชมชนเขาไปรวมจดตงมกฎระเบยบทสรางขนเอง สวนใหญไมไดรบการสนบสนนจากภาครฐ องคกรชมชนเหลานยงแบงออกเปนองคกรชมชนในสถานการณรอน ททาการประทวงเรยกรองตอรฐ เชน สมชชาตาง ๆ และองคกรชมชนในสถานการณเยน เปนองคกรชมชนเพอแกปญหาพนฐานตาง ๆ ในชมชน ทงทางเศรษฐกจ การศกษา สาธารณสข สงแวดลอม ซงองคกรชมชนประเภทนมกไมคอยดาเนนการเรยกรองตอภาครฐ 2. แบงตามโครงสรางขององคกร (บณฑร ออนดา อางถงในปารชาต วลยเสถยรและคณะ, 2552, หนา 395-396) แบงเปน 2 ประเภท ไดแก


2.1 องคกรชมชนทมโครงสรางแบบงาย องคกรจะมประธาน รองประธานหรอหวหนากบรองหวหนา สมาชกทกคนจะรวมกนคด รวมกนวางแผนกจกรรมและมสวนรวมในการทากจกรรมขององคกร ทงนสมาชกอาจเปนเจาของทรพยสนขององคกรรวมกนหรออาจมทรพยสนของตนเองทนามาทากจกรรมแยกตางหากกได 2.2 องคกรชมชนทมโครงสรางซบซอน เปนกลมทมวตถประสงคชดเจน มโครงสรางทระบบทบาทหนาทของผนาและสมาชกและแบงหนาทเปนหลายฝายมกฎเกณฑทแนนอน ลกษณะกจกรรมมกเปนกจกรรมประเภททสมาชกรวมกนเปนเจาของทรพยสนและทากจกรรมรวมกนทงหมด อยางไรกตามองคกรชมชนนนสามารถจดหมวดหมหรอจดประเภทไดอยางหลากหลายขนอยภาระกจและหนาขององคกรชมชนนน ๆ จดตงขนมาเพอวตถประสงคใด อาทเชน 1. องคกรการเงน ไดแก ออมทรพยเพอการผลต ธนาคารหมบาน เครดตยเนยน กขคจ. กทบ. กลมสจจะ กลมสหกรณ เปนตน 2. องคกรดานวชาชพ/วสาหกจชมชน ไดแก กลมแมบาน กลมแปรรปผลตภณฑ กลมผใชนา รานคา/ศนยสาธตปลกพช เลยงสตว ประมง เปนตน 3. องคกรดานสงคม ไดแก กลมสวสดการ ผสงอาย ฌาปนกจ พฒนาสตร เยาวชน ศนยสงเคราะห กองทนชวยเหลอ อาสาสมคร(อสม.) อปพร. ผปวย/ผพการ เปนตน 4. องคกรดานสงแวดลอม/ทรพยากรธรรมชาต ไดแก กลมอนรกษทรพยากร ประมงชายฝง ลมนา เกษตรอนทรย ปาชมชน เปนตน 5. องคกรวฒนธรรม/ภมปญญาทองถน ไดแก กลมสมนไพร แพทยแผนไทย อนรกษประเพณ/ศาสนา/วฒนธรรม ชนเผา ศลปะการแสดง ดนตร นาฎศลป งานประดษฐฝมอพนบาน พระสงฆ เปนตน 6. องคกรดานทอยอาศย/ชมชนเมอง/ทดนทากน 7. องคกรดานสอมวลชน ไดแก วทยชมชน หนงสอพมพทองถน เปนตน ดานลกษณะขององคกรชมชนนนนกวชาการไดอธบายถงลกษณะสาคญขององคกรชมชนดงกลาวดงน ขณะทสน สอสวน (2530, หนา 23) ไดกลาวถงลกษณะสาคญขององคกรชมชนดงกลาวไว 6 ประการดวยกน ไดแก 1. สามารถปกปองผลประโยชนแกไขปญหาและสนองความตองการของสมาชกไดและมการกระจายผลอยางเสมอภาค 2. ประชาชนมสวนรวมกจกรรมตาง ๆ ขององคกรอยางมความรสกเปนเจาของและอยางมจตสานกรวมกน 3. องคกรมความสามารถแสดงบทบาทไดอยางเหมาะสม


4. องคกรมความหมายในการทางานอยางเปนระบบดวยตนเองไมตองพงพาคนนอกมบทบาทในการตดสนใจในการกาหนดเปาหมาย ทเหมาะสมสอดคลองกบทรพยากรและความสามารถของคนในชมชน 5. องคกรสามารถควบคมปจจยตาง ๆ ภายในชมชนและสภาพแวดลอมพนฐานขององคกรใหเปนไปตามทศทพงประสงคได 6. องคกรมการปรบตวทจะทาใหบรรลจดมงหมายรกษาความมนคงและพฒนาองคกรใหเจรญตอไปได

ดานบญฤทธ เผอกวฒนะ (อางใน ปารชาต วลยเสถยร , 2543 ) ไดอธบายถงการรวมตวของคนในชมชนเปนองคกรนน ม 2 ลกษณะใหญ ๆ คอ

1. องคกรชมชนเชงวฒนธรรม มลกษณะเดน ไดแก การรวมตวกนไมชดเจน มพลงในการแกปญหาสง มการรวมตวกนในหมบาน ซงตามความปกตจะไมรวมตว แตเมอมปญหาเกดขนทสงผลกระทบตอคนทงชมชนคนในชมชนกจะเขามารวมตวกนประทวง คดคาน หรอระดมความคดในการแกปญหา

2. องคกรและชมชนทมลกษณะเปนองคกรเฉพาะวตถประสงค มลกษณะสาคญคอ ม โครงสรางและวตถตรวจแบบประสงค มลกษณะสาคญคอ มโครงสรางและวตถประสงคทชดเจนในการรวมตว มพลงในการแกปญหาคอนขางจากด ขนอยกบจานวนสมาชกและเครอขาย มการทากจกรรมของสมาชกรวมกนอยางตอเนองและสมาเสมอ ไมเพยงเฉพาะเมอเกดปญหาวกฤตเทานน มผลกระทบเฉพาะสมาชกของกลม องคกรชมชนในลกษณะนมกเกดจากการพฒนาทนกพฒนาทงในภาครฐและองคกรเอกชนสาธารณประโยชนไดเขาไปผลกดนใหมการจดตง เชน กลมออมทรพย กลมเกษตรกรทางเลอก กลมเลยงววเปนตน การจดตงกลมในลกษณะนหากเขาไปตงในชมชนทการจดกลมเชงวฒนธรรมอยแลว จะมโอกาสพฒนาความเขมแขงไดมาก

โดยสรป องคกรชมชนอาจเรยกชอไดหลายความหมาย ไมวาจะเปนองคกรชมชน องคกรชาวบาน องคประชาชน ซงมหนาทและองคประกอบแตกตางกนไป

หนาทขององคกรชมชน

สาหรบหนาทขององคกรชมชนนน เปนธรรมดาทเมอมการจดตงองคกรในลกษณะใดกตามสงหนงทสาคญคอการกาหนดบทบาทหรอหนาทขององคกรนน องคกรชมชนกเชนเดยวกบองคกรอน ๆ ทมหนาทตองรบใชทศทางของกลมองคกรทตงขน ซงจากการศกษาสามารถจาแนกหนาทขององคกรชมชนได 4 ประเภท คอ (อนสอน บวเขยว, 2545, หนา 42-43) 1. องคกรท ทาหนาท เก ยวกบการจดการทรพยากร ไดแก กลมอน รกษ กลม ดแลทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เปนตน กลมเหลานจะทาหนาทในการจดการทรพยากรในชมชน


ของตนเอง เพอการจดผลประโยชนใหแกสมาชกไดทวถง ในกรณของกลมอนรกษณ คอนขางเปนวธการจดการทรพยากรเพอปองกนการบกรกจากกลมผลประโยชนทมาจากภายนอกชมชนเปนสาคญ 2. องคกรททาหนาทดานสงคมและวฒนธรรม เชน กลมทาบญ กลมแมบาน กลมเยาวชน กองทนยา กองทนสงเคราะห องคกรเหลานมจดมงหมายเพอการรวมกลมของคนภายในชมชนนการดาเนนกจกรรมตาง ๆ ทางสงคมและวฒนธรรม 3. องคกรทางดานการพฒนาเศรษฐกจ เชน สหกรณหมบาน กลมเกษตร กลมจกสาน กลมเลยงไหม ธนาคารขาว และกลมออมทรพย เปนตน กลมเหลานจดดาเนนการขนโดยมจดมงหมายทจะพฒนาอาชพของชมชน โดยการรวมกลมพฒนาอาชพและจดทากองทนเพอการพฒนาตาง ๆ 4. องคกรเพอตอสทางการเมอง เชน กลมอนรกษ กลมความมนคงดานทดนและทอยอาศย เปนตน กลมเหลานจดตงขนมาเพอการตอสเรองทรพยากรธรรมชาตของชมชน และมกจะเปนการรวมกลมเพอตอสกบอทธพลภายนอก เชน ตอสกบนายทนทแสวงหาผลประโยชนจากพนทของชมชน ตอสกบอทธพลจากแนวนโยบายของรฐหรอพอคา เปนตน โดยสรปหนาทขององคกรชมชนแบงออกเปนดานหรอประเภทตาง ๆ ตามภารกจหรอกจกรรมทองคกรชมชนนน ๆ ไดดาเนนกจกรรมโครงการ อยางไรกตามแมจะแบงตามภารกจหรอกจกรรมทองคกรชมชนดาเนนการโดยพนฐานแลวหนาทขององคกรชมชนคอการรบใชชมชนนนเอง ขนตอนการพฒนาองคกรชมชน

สาหรบขนตอนการพฒนาองคกรชมชนถอเปนกระบวนการทสาคญเพราะองคกรชมชนทกอตวขนจากการรวมกลมของชมชนจะอยรอดหรอดารงอยไดหรอไมขนตอนในการกอตงองคกรมความสาคญเปนอยางมากซงจากการวเคราะหขนตอนของการพฒนาองคกรชมชนของกาญจนา แกวเทพ (2540, หนา 19-29) พบวาองคกรตาง ๆ ทกอตงขนมลกษณะรวมกน โดยสรปแบงได เปน 4 ขนตอน คอ 1. ขนกอรางสรางกลม/องคกรชมชน ขนตอนการกอรางสรางกลมถอเปนขนตอนแรก อาจจะประกอบดวย 2 ขนตอนยอย ซงอาจจะทาไดพรอม ๆ กน หรอเหลอมลากน คอ ขนการวเคราะหชมชน และการแสวงหาทางเลอกทากจกรรม ขนตอนการวเคราะหชมชน นบเปนขนตอนทเปนหวใจของการทางานพฒนาอนเปนเปนไปตามหลกของพทธศาสนาทวา “การมความเขาใจทถกตอง (สมมาทฐ) เปนหลกประกนของสง อน ๆ ทจะตามมา” ความสาเรจของการพฒนานนอยทชาวบานผอยกบปญหามความเขาใจตอปญหา


อยางถกตองและมความเขาใจกนอยางเปนเอกภาพ อยางเปนนาหนงใจเดยวและความคดเดยวกนหรอไม เนอหาของการวเคราะหชมชนประกอบดวย “รเรา รเขา” เนองจากในดานหนงงานพฒนาเปนกระบวนการตอสกบปญหาโดยทผตอสตองรจกจดแขงและจดออนของตนเองและผอน ซงการทางานพฒนาแบบ “จากบนลงลาง” และ “จากลางขนบน” นนจะอยทขนตอนแรกนเชนกน การทางานแบบ “จากบนลงลาง” นนเจาหนาทของรหรอนกพฒนาจะเปนผทสมมนาวเคราะหปญหาและสภาพของชมชนอยางเขาใจทะลปโปรงและเปนผตดสนใจเลอกวาแนวทางแกปญหาใดทเหมาะสม แตทวาเจาของปญหาคอชาวบานมกไมไดมสวนรวมในกระบวนการน ซงแนวทางทเหมาะสมคอการพฒนาแบบจาก “จากลางขนบน” กคอสมาชกทกคนจะตองมสวนรวมตงแตขนตอนแรกของการวเคราะหขอมลชมชน ผลทตองการใหเกดในขนตอนนกคอ การเพมพลงความรของชาวบานในการจดลาดบความสาคญของปญหา การมองเหนสาเหตหลก สาเหตรอง สาเหตรวม การตรวจสอบสาเหตทแทจรง รวมทงตรวจสอบการวเคราะหของตวเองกบคนอน ๆ ในชมชน ขนการแสวงหาทางเลอกเพอทากจกรรม เนอหาของขนตอนนคอการระดมความคดเพอเลอกทากจกรรมกอนหลงใหพอเหมาะกบความสามารถของชมชน (จงจาเปนตอง "รเรา") วธการแสวงหาทางเลอกนนนอกเหนอจากระดมความคดเหนในกลมตนเองแลว วธการทกลมองคกรชมชนนยมกระทากคอการศกษาดงานของกลมพฒนาอน ๆ เพอเปนการขยายฐานความรในเรองการแกปญหา การคดคาดการณลวงหนา (anticipation) ถงปญหาทอาจจะเกดขนในอนาคต การประเมนความเปนไปไดในการทากจกรรม รวมทงการประเมนโอกาส (opportunities) และขดจากด (limits) ของกลม อยางไรกตามในขนปฏบตกคงไมมใครสามารถจะทาทกอยางทกดานในเวลาเดยวกนได จงเปนภารกจของผนาองคกรทจะทาหนาท “คดทาย” กจกรรมการพฒนาในภาพรวมใหมลกษณะรอบดานตามหลกการในแตละชวงระยะเวลา ในขนตอนของการแสวงหาทางเลอกเพอทากจกรรมนน อาจจะมการ “อนเครอง” หรอตระเตรยมจตใจและระเบยบวนยของสมาชกในการทางานกลมรวมกน ซงนอกจากจะมเปาหมายเรองการระดมทนแลว ยงเปนโอกาส “ทดสอบนาใจ” ของสมาชกในกรณของงานพฒนาทพระสงฆเปนผนาอาจจะมการทากจกรรมฝกฝนจตใจโดยเฉพาะเชน การฝกสมาธ ซงเปนเสมอนการถอนวชพชในดนกอนทจะมการหวานกลาเพาะปลก เปนตน 2. ขนลงมอปฏบตการ ขนตอนนเปนขนตอนทสมพนธกบขนตอนแรกทผานมา คอ หากเสรฟลกไดสวยกจะตลกตามไดงายและเขาเปา หากกลมสามารถวเคราะหปญหาและศกยภาพของตนเองไดใกลเคยงความจรง และม


ประสบการณกวางขวางในการหาทางออก กจะสามารถเลอกกจกรรมแรก ๆ ไดอยางเหมาะสมกบธรรมชาตของกลม ตวอยางทแสดงใหเหนไดบอยครงกคอ ความเขาใจในเปาหมายของการรวมกลมอนเปนกจกรรมในขนแรก ในกรณของสงคมไทยนนบรรดากลมสหกรณ กลมออมทรพยจานวนไมนอยทไมรวาจะเขยนวตถประสงคเอาไวอยางไร แตในการปฏบตสมาชกมกรบรวา กลมเหลานกคอ “กลมกทรพย” นนเอง ความเขาใจดงกลาวทาใหกจกรรมของสมาชกวนเวยนอยกบ “การกเงน” มากกวา “การออมเงน” เปนตน ในการเลอกทากจกรรมแรก ๆ น มหลกการสาคญบางประการทตองยดเอาไว เชน “หลกเรองการพยายามพงตนเอง ใชทรพยากรและความพยายามของตวเองใหมากทสด” หลกการดงกลาวเกดมาจากการสรปบทเรยนทเปนจรงมากมาย เชน องคกรเงนทนขนาดใหญของเยอรมนชอ Msereor ไดทาวจยเรองกลยทธการจดตงกลมออมทรพยจากทวโลกและพบวาในระยะเรมแรก หากมการระดมทนจากภายนอกเขาไปในกลมออมทรพย การกระทานนมกจะเปนกระบวนการทาลายศกยภาพในการออมของชาวบานโดยปรยาย และเนองจากงานพฒนาเปนกระบวนการเรยนร สงทไมอาจจะหลกเลยงไดกคอ ตองมการเรยนผดเรยนถก แตทวาในการขณะทการลองผดลองถกนนเปนสงทหลกเลยงไมได แตทาอยางไรทจะทาใหความผดพลาดนนไมสงผลสะเทอนถงขนกลมแตกหรอกลมลม คาตอบขอหนงกคอหากชาวบานไดมสวนรวมตงแตตน เมอมสวนรวมในการทาผด กมโอกาสจะมสวนรวมในการแกไขความผดเชนกน 3. ขนขยายตว สาหรบในวงการธรกจมแนวคดทแพรหลายอยประการหนงคอ “โตแลวตองแตก” ซงหมายถงการแตกกงกานขยายสาขา เหตผลเบองหลงของการขยายตวดงกลาวนน อาจอปมาอปไมยไดกบรปของสามเหลยม ซงหากจะพงปลายแหลมใหสงสดยอดกจาเปนตองขยายดานฐานใหกวางขวางขนเพอความมนคง โคนลมยาก เหตผลดงกลาวนามาใชอธบายไดเปนบางสวนกบองคกรชมชน ลกษณะการขยายตวขององคกรชมชนนนจะมอย 2 ทศทางแรกคอการขยายประเภทของกจกรรม ตวอยางเชน กลมเกษตรกรทานา ทเรมกจกรรมแรกคอ การซอปย ตอมากขยายกจกรรมไปยงการซอขายขาวเปลอก และกจกรรมจดตงโรงสในทสด สาหรบเหตผลของการขยายกจกรรมนน คงไมแตกตางไปจากวธคดของระบบธรกจ หากทวาการเผยแพรแนวคดไปยงกลมอน ๆ นน นาจะเกดขนเนองจากสานกเดมของชาวบานททราบวา คนคนเดยว บานบานเดยว ชมชนชมชนเดยว ยอมมขดจากดเรองทรพยากร หรอแมมพอกอาจจะไมสมาเสมอ กลยทธในการแกไขจงเปนการสรางเครอขายขนมา ดงคากลาวของชาวบานในยามทขาดแคลนสงของบางอยางทวา “พรกอยบานเหนอ เกลออยบานใต ตะไครอยบานเพอน” ดงนน เมอมการขยายฐานงานพฒนาและความรใหกวางขวางออกไป การระดมทรพยากรในการทากจกรรมใหหลากหลายกเปนไปได


นอกจากนนการขยายเครอขายยงเปนหลกประกนดานความเสยงแบบธรกจการประกนสมยใหม แตอยบนพนฐานของ “นาพงเรอ เสอพงปา” “ทเขาทเรา ใจเขาใจเรา” ดวยเหตนการขยายแนวทางของกลมจงเปน “ความจาเปน” ประการหนงในการธารงรกษาความยงยนของกลม มใชเปนเรองท “ควร” ทาเทานน 4. ขนพลงคอสามคค ขนตอนนเปนไปตามหลกทวา “สามคคคอพลง” หลงจากกลมมความเขมแขงแลว ความเขมแขงดงกลาวกจะสามารถระดมความรวมมอจากกลมบคคลภายนอกทเรยกวา “องคกรพนธมตร” เชน กลมพรรณไมสามารถขยายกจกรรมของกลมออกไปทาธรกจรวมดวยการเปดสถานนามน เปนตน รปแบบการสาแดงพลงของความสามคคนอกจากจะเปนไปในรปแบบการระดมความรวมมอแลว ในบางกรณยงตองเปนไปในรปแบบของการตอรอง เพอใหไดรบความเทาเทยม หรอไดรบสทธบางอยางทควรจะไดดวย และโดยทวไปเปนหลกธรรมชาตทวายงกลมของชาวบานกลมใดมความเขมแขงมาก สามารถสาแดงพลงในรปแบบตาง ๆ ไดมากกจะยงระดมความสามคคและการยอมรบจากบคคลภายนอกไดมายงขนดงภาพ

ภาพท 4.1 ขนตอนทวไปของการพฒนาองคกรชมชน ทมา: กาญจนา แกวเทพ (2540, หนา 20)

องคกรพนธมตร

องคกรอน ๆ/รฐกลม เครอขาย

ระดมพลง

ตอรอง

ตามพนท

ตามลกษณะกจกรรม ขยายกจกรรม ขยายแนวคด/

ขยายกลม

การวเคราะหปญหา

แสวงหาทางเลอกกจกรรม

ดาเนนกจกรรม

พลงการจดการ พลงความร พลงแหงธรรม

กลยทธการพฒนาสองทาง

ขนกอรางสรางกลม

ขนลงมอปฏบตการ

ขนสลายตว

ขนพลงคอสามคค


กลยทธการพฒนาองคกรชมชน

สาหรบกลยทธสาคญของการพฒนาชมชนนน กาญจนา แกวเทพ ( 2540, หนา 30-44) ไดสรปภาพรวมของการพฒนาองคกรชมชนจากงานวจยทมการศกษาในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอพบวา การพฒนาองคกรชมชนมกลยทธทสาคญโดยสรป ดงน

กลยทธเกยวกบการจดการและพฒนากจกรรม

กจกรรมทองคกรชมชนดาเนนการอยนนมลกษณะหลากหลาย แตกมกลยทธบางอยางแฝงอยในความหลากหลายซงสามารถใชเกณฑหลาย ๆ แบบในการจดประเภทกจกรรมเพอชวยการวเคราะหกลยทธในการจดทากจกรรมของชมชนใหมความหมายมากขน

ตวอยางกลมแรก เชน การแบงกจกรรมตามลกษณะการทาหนาทและวตถประสงค อาจจะแบงกจกรรมของชมชนไดดงน

1.1 Production-related ก จกรรมประ เภท น จะ เกยวข อ งกบการผลต การพฒนากระบวนการผลต การเพมผลผลต การแปรรปผลผลต ตลอดจนการสรางงานใหเกดขนในชมชน

1.2 Livelihood-related ไดแก กจกรรมสวสดการทเกยวกบการเกดแกเจบตายหรอความจาเปนในชวตอยางอน ๆ (คาเทอม คารกษาพยาบาล คาฌาปนกจ)

1.3 Control-regulation-related เปนกจกรรมทเกยวกบการจดระเบยบควบคม เชน ววควายทจดกลมรกษาความปลอดภยของหมบาน การนาเอาฮตครองมาตงเปนกฎหมบาน เปนตน

1.4 Clan-related เปนกจกรรมทเกยวกบประเพณของชมชน เชน การสรางบรณะวด การจดงานบญผเวส

1.5 Education-related เปนกจกรรมทเกยวกบดานการศกษาในทก ๆ ดาน ทงแบบในและนอกระบบเชน การฝกสมาธ การฝกอบรมอาชพของชาวบาน

การแบงประเภทกจกรรมเชนนเพอความรเขาใจในการดาเนนงานทงนเพราะกจกรรมแตละประเภทเรยกรองการรวมมอและทกษะจากสมาชกแตกตางกน นอกจากนนความยากงายของแตละกจกรรมกแตกตางกน

นอกจากการแบงประเภทกจกรรมดงกลาวแลว ยงมการแบงกจกรรมตามระดบของพนทซงอาจจะมตงแตระดบ บคคล กลม หมบาน ตาบล อาเภอ จงหวด ภายนอก การแบงประเภทนมระยะสาคญในการวดความสมพนธระหวางระดบตาง ๆ เชน ระดบบคคลกบกลม โดยทเนอหาของความสมพนธ อาจจะมลกษณะขดแยง (เปนศตร) รวมมอ (เปนมตร) หรอทงขดแยงทงรวมมอ และ


สดท ายอาจจะแบงประเภทของกจการไดตามเกณฑ เรองพฒนาการขององคกรชมชนได เปน 3 ขนหยาบ ๆ ดงภาพ

ภาพท 4.2 ขนตอนพฒนาการขององคกรชมชน ทมา: กาญจนา แกวเทพ (2540, หนา 32)

ลาดบขนตอนเชนนมความสาคญ กลาวคอ หากมการกระโดดขามขน เชนจากทไมเคยรวมกลมเพอชวยเหลอกนเองเลย กระโดดมาเปนการรวมกลมกนเพอตอรองกบภายนอก เชน ในรปแบบของสภาเกษตรกรเลย ผลทเกดขนมกจะไมคอยประสบความสาเรจอยางยงยน

กลยทธการทากจกรรมดงกลาวนาเสนอเปนรปแบบหลกการวเคราะหไดวา “ความหลากหลาย แตสมดล และมระเบยบ”

หลากหลาย หมายถง อาศยสภาพความเปนจรงทวาชวตมนษยนนมหลากหลายมต หลายระดบ ดงนน กลยทธในการดาเนนกจกรรมทสอดคลองกบสภาพชวต จงควรมกจกรรมทหลากหลาย ครอบคลมมตตาง ๆ ของชวต ตวกจกรรมทาหนาทไดหลายหลายอยาง และครอบคลมหลาย ๆ ระดบของชมชน (ปจเจก ครอบครว กลมชมชน หมบาน) ทงนเนองจากกจกรรมแตละชนดมคณประโยชนและมขดจากดอยในตวเอง ตวอยางเชนกจกรรมดานเศรษฐกจนน จะทาใหวตถเพมมากขน แตในเวลาเดยวกนโดยธรรมชาตของมนษย เมอมของเพมกมกจะมความโลภเพมเตมตามมาดวย ดงนน จงตองมกจกรรมดานวฒนธรรมทเกยวกบการใหและการแบงปนมาคานเขาไว เชนเดยวกบกจกรรมทางการเมองทเกยวของกบการตอสแยงชงอานาจ อาจทาใหอานาจนนยอนเขาสงตวเอง จงตองมกจกรรมศาสนามาชาระลางอตตาทมโลภะ โทสะ โมหะ ออกไปบาง หลกการเชนนดาเนนรอยตามแบบวธจดกจกรรมอยางโบราณของชมชน

ตางคน ตางแกปญหา

รวมกลม เพอชวยเหลอกนเอง

ขนระดมพลงจากภายนอก /ตอรองกบภายนอก

ขนหนง

ขนสอง

ขนสาม


สมดล การทางานพฒนานนเปรยบเสมอนการเดนไปอยบนเสนลวดเพราะฉะนนเรองการสมดลตวจงเปนหลกประกนของการเดนใหตลอดรอดฝง ความสมดลดงกลาว เชน เมอกลมองคกรชมชนมการขยาย มความเตบโต และมการบรหารทชบซอนขน ผนา แกนนา หรอสมาชกตองมองคความรทเพมมากขนดวยจงจะทาใหการบรหารจดการ หรอการขยายกลมมความเขมแขง

มระบบ ในดานหนงความหลากหลายนนมขอดในเชงปรมาณ แตหากขาดการจดการเชงคณภาพ ความหลากหลายนนกอาจจะนาไปสความสบสน มนงง และยงเหยงได ดงนนการจดการกบความหลากหลายอยางมระบบ จงเปนองคประกอบของกลยทธทสาคญอกประการหนง การจดระเบยบนนอาจจะหมายถงการตอบคาถามงาย ๆ วาจะทาอะไรกอน/หลง จะทาอะไรมาก/นอย จะใหใครทาบาง ในแงนผทมบทบาทสาคญในการจดระบบกจกรรมคอกลมผนาหรอคณะกรรมการองคกรชมชนซงมหลกการวาหลงจากททากจกรรมมาไดระยะหนงแลว “ผนาอาจพายใหนอยลง แตคดทายใหมากหนอย”

กลยทธเกยวกบการจดการและการพฒนาโครงสรางองคกร

กลยทธเกยวกบการจดการและการพฒนาโครงสรางองคกร หากพจารณาใหดแลวจะเหนไดวาโครงสรางขององคกรชมชนมความหลากหลายแตกตางกนไปตามภารกจขององคกร อยางไรกตามกลยท ธ ทสามารถมองเหนไดในการจดโครงสรางองคกรชมชน มลกษณะคอ การกระจายตว (decentralized) และมการระดมสวนรวมอยางเตมท (full participation) การกระจายตวของโครงสรางดงกลาว เปนการกระจายงานและความรบผดชอบออกไปเปนชน ๆ ในระดบตาง ๆ อนเปนรปแบบโครงสรางทสอดคลองกบสภาพชวตทเปนจรงของชาวบาน ซงไมไดมเวลาวางมากมาย(ตองใชเวลาสวนใหญในการทามาหากน) และไมไดใชชวตทงหมดเพอมาทางานพฒนาเพยงอยางเดยว อยางไรกตามลกษณะการจดโครงสรางใหทกระดบมหวหมด(ตวแทนจากระดบลางขนมาเปนกรรมการในระดบบน) อยางไมขาดตอนไมวาองคกรจะขยายใหญเปนหลาย ๆ ชน โครงสรางแบบนจะเอออานวยตอการมสวนรวม การไหลเวยนอยางทวถงของขาวสาร การตดตามผลและการกากบดแล (monitor-regulation) อยางทวถงองคกร สวนการมสวนรวมอยางเตมทหมายถงการทใหชาวบานหรอชมชนเขามามสวนรวมในทกขนตอนและในทกองคประกอบ

การจดโครงสรางองคกรชมชนนนจาเปนตองมการแบงขนตอน บางขนตอนใชบคคลภายนอกหรอมเจาหนาทประจาวนรบผดชอบ ณ จดทมหลกการจดการทตองคานงถงกคอตองรกษาสมดลระหวางสมาชกกบเจาหนาทประจาใหด และถงแมจะใชเจาหนาทประจาหรอบคคลภายนอก กตองมการสรางกลไกลการกากบดแลองคประกอบสวนนใหมประสทธภาพและหากเปนไปไดในระยะยาวองคกรควรตงเปาหมายใหสามารถพงตนเองในเรองบคลากรใหเพมมากขนเรอย ๆ

การจดโครงสรางและรปแบบองคกรชมชนนนมลกษณะทสาคญคอควรมองคประกอบทมาจากหลากหลายกลม/องคกรในชมชนเพราะตองอาศยการมสวนรวม มการแบงขนตอนการทางานท


เหมาะสม มการกระจายงานและความรบผดชอบครอบคลมทกกลม ทกขนตอนของหนาททตองรบผดชอบ จงจะทาใหองคกรชมชนนนมศกยภาพและมพลงในการขบเคลอนชมชนไดอยางมประสทธภาพ ดงจะเหนไดจากการศกษาการจดโครงสรางและรปแบบองคกรของชมชนตาบลนาเกยน กงอาเภอภเพยง จงหวดนาน (พรรณทพย เพชรมาก บรรณาธการ, 2550, หนา 28-29) พบวาชมชนทมการจดโครงสรางขององคกรชมชน/ประชาสงคมทมาจากคณะกรรมทกกลมในชมชนซงมจานวนกวา 40 กลม ทงทงในระดบหมบานและระดบตาบล นคมอาชพ เปนองคกรใหญทประชาชนเปนหนสวนรวมกบองคกรบรหารสวนตาบล(อบต.)ประกอบดวยกจกรรมโรงงานนาดม โรงงานอฐบลอก โรงสชมชนโรงแปรรปอาหารสตว นอกจากนยงมกองทนหมบาน กลมออมทรพย กลมแมบานแปรรปอาหาร กลมทอผา กลมตเหลก กลมจกสาน ชมรมผสงอาย กลมรกษนาเกยน กลมเสยว กองทนฌาปนกจตาบล กองทนสวสดการชมชน (ออมวนละบาท) กองทนหลกประกนสขภาพชมรมอาสาสมครสาธารณสขมลฐาน อาสาสมครปองกนพลเรอน (อปพร.) เปนตน

ดานโครงสรางคณะกรรมการ มการคดเลอกตวแทนจาก 5 หมบาน รวมกบผนาชมชน สมาชกองคการบรหารสวนตาบล ( ส .อบต.) รวม 42 คนหรอทชาวบานเรยกกนวา “42 ขนศก” เปนคณะทางาน สวนคณะทปรกษา ไดแก เจาหนาทภาครฐ โรงเรยน สถานอนามย เกษตร พฒนากร และสวนราชการทเกยวของ คณะทางานชดน แบงการทางานออกเปน 5 ฝาย ไดแก 1)ฝายการศกษา สงคม และวฒนธรรม 2)ฝายสาธารณสข 3)ฝายเศรษฐกจ 4)ฝายควบคมปองกนยาเสพตด และ 5)ฝายปาชมชน ซงสามารถเขยนเปนแผนภมไดดงน

ภาพท 4.3 โครงสรางองคกรพฒนาคณภาพชวตประชาชนตาบลนาเกยน ทมา: พรรณทพย เพชรมาก บรรณาธการ (2550, หนา 28-29)

บาน วด โรงเรยน สถานอนามย

คณะกรรมการองคการพฒนาคณภาพชวต ประชาชนตาบลนาเกยน

วฒนธรรมและการศกษา

เศรษฐกจ ปองกนและแกไขปญหายาเสพตด

สาธารณสข (สภาสขภาพ)

ปาชมชน

ทปรกษา เจาหนาทภาครฐ

ผสนบสนน อบต.

เวทชาวบาน


กลยทธเกยวกบการจดการและการพฒนาทรพยากรบคคล

ปรชญาของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 นนได ไดระบอยางชดเจนวา เปนการพฒนาแบบถอคนเปนศนยกลาง (human-centered development) หมายความวา การพฒนาทกอยางทาไปเพราะเพอใหมนษยมความสขมากขน และตวมนษยกมการพฒนาดขนในทก ๆ ดาน (ไมใชเรองของถนนหนทางหรอ GNP เปนสวนกลาง)

ทาทของการจดการและการพฒนาทรพยากรบคคลในการทางานขององคกรชมชนนนคงจะเปนทาทเกยวกบการจดการทรพยากรธรรมชาตคอทงใชทงทานบารงรกษา ทงการจดการและทงพฒนารวมทงสบทอดดวย มตของการพฒนาบคลากรควรม 2 มต ไดแกการพฒนาความสามารถ และการพฒนาจตสานกของชมชนในชมชน ดงแผนภม ดงน

ภาพท 4.4 มตของการพฒนาคน ทมา: กาญจนา แกวเทพ (2540, หนา 38)

สาหรบกลยทธมสวนท เกยวของกบการจดการและการพฒนาบคคลนนมสาระสาคญ ใน 2 สวน คอ สวนของการพฒนาความรและสวนของเวลาในการเรยนรอยางเปนธรรมชาต อยางคอยเปนคอยเปน กลาวคอ

การพฒนาความร นอกจากการพฒนาความรจะมฐานะ “จดเรมตน” ทสาคญของการทางานในองคกรชมชนแลว การพฒนาความรยงตองทาหนาทเปน “ยาดา” แทรกอยในทกขนตอน ถาขาดยาตวน จะมผลทาใหองคกรชมชนนนขาดพลงชวตทสาคญไป

การจดการศกษาสาหรบกลมนนนอกจากจะขยายขดความสามารถของคนใหทากจกรรมไดมากขนแลว ยงทาใหบคคลนนพฒนาความคดตามไปดวย ในบางกรณการทากจกรรมอาจจะผดพลาด

ตวคน

ความสามารถ (ตวอยาง)

จตสานก (ตวอยาง)

เสยสละ รบผดชอบ

มศลธรรม

รกษาวนย ซอสตทกษะการผลต

การตลาด

ทางานองคกร ตอรอง

จดการกบความขดแยง


ไปบาง แตถาตนไดเรยนรกยงถอไดวา “เขาเปา” (ของการพฒนาคน) แตในหลายกรณจะเหนไดวากจกรรมบรรลเปาหมาย หากทวาความคดของคนไมพฒนา กยงตองถอวาคลาดเคลอนจากเปาหมายไป

อยางไรกตามการพฒนาคนตอง “ใชเวลา” กลยทธการพฒนาคนนนตองใชเวลาไมมวธการโตแลวเรยนลด หรอมสตรสาเรจรป แบบเตมนาแลวกกนไดเลย และดเหมอนจะเปนสจธรรมทวา กลมทตงชายอมลมชา กลมทตงเรวยอมลมเรวเชนกน

กลยทธเกยวกบการจดการและการพฒนาทรพยากรวตถ

เนองจากวตถทเขามาเกยวของกบองคกรชมชนจะแตกตางกนไปตามประเภทและเปาหมายของกจกรรม เชน กลมออมทรพยเพอสวสดการกบกลมออมทรพยเพอการผลตยอมมกลยทธในการจดการทแตกตางกนและการจดการกบทรพยากรวตถนนจะเปนผลลพธตอเนองมาจากการพฒนาทกษะความสามารถของสมาชกกลม ซงสามารถประมวลแนวทางการจดการได 3 แนวทางทงน

การจดการและการพฒนาทน ไดแก กลยทธการระดมทน การพฒนาทน การจดแบงและการบรหารเงนทน

การจดการและการพฒนาตลาด ในกรณทองคกรชมชนเรมทาธรกจกจาเปนตองมการแสวงหาตลาด การขยายตลาด รวมทงการสรางตลาดใหมๆ การจดการเรองนจะยอนกลบมาเชอมโยงกบเรองทนและการผลตอกทอดหนง

การจดการกบการแบงปนผลประโยชน อานไดจากกจกรรมทเกยวของกบการจดสรรกาไร การใชกาลงไปในทศทางใด การจายคาตอบแทน เงนปนผล การจดการในเรองนจาเปนตองใชหลกการเดม ๆ ทกลาวมาแลวคอ การมสวนรวมอยางแทจรง หลกความยตธรรมและหลกความโปรงใสตรวจสอบได

กลยทธเกยวกบการจดการและการพฒนาเครอขาย

ลกษณะรวมประการหนงขององคกรชมชน คอ จะมการขยายแนวคด ขยายกจกรรม สรางเครอขายอยตลอดเวลา ไมวาจะเปนการขยายเครอขายตามพนท เชน ขยายไปในหมบานใกลเคยง หรอขยายตามลกษณะกจกรรม คอสรางเครอขายกบกลมอนททากจกรรมแบบเดยวกนหรอทากจกรรมเสรมกน นอกจากนนความสมพนธกบเครอขายกยงเปนองคกรพนธมตรทหนนชวยกนไดทกเรอง แตในบางกรณกเปนเครอขายทอาจตองมการตอรองกนบาง การจดการและการพฒนาเครอขายโดยมากมขอควรพจารณา ดงน

เรองขนาดทกาลงพอเหมาะ แมวาแนวคดเรองเครอขายจะเปนการขยายขอบเขตของความสมพนธทตางหมนชวยซงกนและกนกตาม แตทวาในการขยายตวออกไปนน กมขอเทจจรงประการ


หนงกคอ คนยงเยอะ เรองกยงแยะและตองการการบรหารจดการมากยงขน ดงนนในการขยายเครอขายจงอาจตองมการคดถงหลกการเรองขนาดทมกาลงพอเหมาะ (เลกไปกไมดใหญไปกไมได)

การแบงขอบเขตความรบผดชอบ จากหลายกรณตวอยางองคกรชมชนพบวาองคกรชมชนหนง ๆ ไดขยายเครอขายออกเปนระดบตาง ๆ คอ ระดบชมชนหมบาน ระดบชมรม และระดบภาค กลยทธหนงทเราอาจจะตองศกษาตอไปกคอ ในแตละระดบนนควรจะมขอบเขตการทากจกรรมรวมกนในระดบไหน ดงภาพ

ภาพท 4.5 กจกรรมในแตละระดบของเครอขาย ทมา: กาญจนา แกวเทพ (2540, หนา 43)

หากไมกาหนดขอบเขตทแนนอนดงกลาวจะทาใหมปญหาเรองการจดสรรทรพยากรโดยเฉพาะเรองทรพยากรบคคลและเวลา ดงเชนทผนาชาวบานหลายคนปรารภวาเมอตองทางานระดบกวางมากทาใหไมมเวลาพฒนาชมชนหมบานของตนเอง

ความจาเปนทตองทากลมยอยใหเขมแขง แมวาการขยายเครอขายจะหมายถงการขยายกจกรรมออกไปขางนอก แตทวากลยทธทตองนามาใชกคอนโยบายเดน 2 ขาอยางสมดล กลาวคอ ในขณะทขยายตวออกไปขางนอก กตองไมลมทจะพฒนาหนวยยอยใหเขมแขงในทกดาน ไมวาจะเปนเรองความเขาใจของสมาชก การบรหารเงนทน การจดระบบแบงงาน เปนตน กระบวนและวธการเรยนรขององคกรชมชน

กระบวนการเรยนรเปนปจจยสาคญอยางหนงททาใหองคกรชมชนมพฒนาการ มความเขมแขง มประสทธภาพรวมถงเปนทพงของชมชนได ดงนนการเรยนรเพอพฒนาตนเองขององคกรชมชนจงมความจาเปน ซงกระบวนการเรยนรขององคกรชมชนดงกลาวประกอบดวย (สมพนธ เตชะอธก และคณะ, 2549, หนา 57-59)

ระดบชมชนหมบาน รวมกจกรรมทกอยาง

ระดบภาค

ระดบชมรม รวมบางกจกรรม เชน ปรบปรงพนสตว อาสาสมคร แพทยสตว (แตการออมทรพยทาเปน

ระดบการเรยนร การสรางอานาจตนเอง


1. การถายทอดโดยวธการบอกเลาความร ภมปญญา อดมการณจากผนาชมชนสเยาวชน โดยเรมจาการศกษาประวตศาสตรทองถน จงเปนกระบวนการทสามารถกระตนใหเยาวชนและผนาหนมาสนใจชมชนมากขน และเมอเยาวชนไดเรยนรการเกด ววฒนาการ การเปลยนแปลง ตลอดจนการคงอยและการลมสลายของกลมอาชพทาใหเกดการเรยนร บทเรยน ประสบการณการพฒนาของชมชนไดเหนจดออนและจดเดนของการทางานพฒนา

2. การเปดโอกาสเรยนร บทเรยน ประสบกาณณจากพนทอน ทเรยกวาศกษาดงาน เพอนามาปรบปรงการทางานและลงมอปฏบตจรง ดงกรณศกษาดงานของกลมเยาวชนอนรกษเมอกลบมาไดมการวางแผนรกษาปาชมชนในพนทของตนเอง

3. กระบวนการสรปบทเรยนในกลมสนทนากนอยางตอเนอง เพอวเคราะหสภาพการณในดานตาง ๆ ตลอดจนการแลกเปลยนระหวางกลมในเครอขายและภายนอกเครอขาย โดยมเวทอยางเปนทางการและไมเปนทางการ

4. เรยนรและปรบตวเพอเอาตวรอดโดยการนาสงของรองผญาเพอแลกขาวมาประทงชวต สงของทนามาแลกเปนพชผกทชาวบานปลก การนาฝกไปแลกกบยาปองกนไขปา การประสานงานกบจงหวดเพอความชวยเหลอเรอขาวสาร

5. เรยนรผานประสบการณจรงทามกลางการปฏบต เชน ชวงแรกใชการเกบคาหนในการระดมทนธนาคาร เมอคนพบวา คนยากจนไมไดรบประโยชน เพราะไมมขาวเปลอกมารวมลงหน จงปรบเปลยนมาเปนการบรจาคแทน คนจนถงไดรบทรพยากรของชมชน และมการประยกตผาปาขาว ทาใหการเรยนรระดมทน การประสานทนภายนอก การเรยนรจากการสงเกต ดน ฟา อากาศ พฤตกรรมของสตวทาใหทานายทายทกเชอมโยงกบการทามาหากนได

6. กระบวนการกลม เปนเครองมอสาคญในการเสรมสรางการเรยนร โดยผสามผสานความรทมอยเดมและความรใหมมาใชใหเกดประโยชนตอกระบวนการแกไขปญหา

7. การเรยนรโดยผานสอทางวฒนธรรม การประกอบพธกรรมตาง ๆ ทาใหตระหนกในคณคาความสาคญและการดารงไวซงเอกลกษณชมชน

8. สรางรปธรรมเปนแบบอยางใหคนในชมชนเลยนแบบหรอเอาอยาง เชน ทาเกษตรผสมผสานสามารถสงลกเรยนจบปรญญาตร และเสรมสรางฐานะตนเองได คนอนกเอาแบบอยาง มกลมคนจนทบรหารงานโดยยดหลกโปรงใส ทาใหเปนแบบอยาง

9. การเรยนรโดยการกระตนความคด อดมการณไมเชงสงคม การเมอง เศรษฐกจรอบ ๆ ตว วากาลงเผชญปญหาอะไร ทาอยางไร ไมหลงไปตามกระแสสงคม และมองเหนแนวทางแกไขโดยเรยนรจากผทประสบความสาเรจ


สาหรบวธการเรยนรของชมชนสามารถประยกตใชเครองมอในการศกษาชมชนไดอยางหลากหลาย ทงนขนอยกบศกยภาพขององคกรชมชนทจะนาไปใชรวมถงความเหมาะสมของพนททใชเครองมออกดวยซงสวนใหญประกอบดวย (สมพนธ เตชอธก และคณะ, 2549, หนา 59)

1. การแสวงหาขอมล โดยใชวธการตาง ๆ ไดแก การวจย การสารวจ/รวบรวมขอมลมอสอง สมภาษณแบบเจาะลก การสนทนากลม และการสงเกตการณ/บนทกขอมล

2. การปฏบตจรง ไดแก การพาทา การอบรมเชงปฏบตการ และการทดลอง 3. การจดเวทในรปแบตาง ๆ ไดแก เวทประชาคม เวทตรวจสอบขอมล เวทคนความร/คน

ขอมล เวทแลกเปลยนการเรยนร เวทขยายผล เวทสรางจตสานก เวทแลกผลผลต เวททาแผนชมชน และเวทสรปผล

4. การศกษาดงานและการตดตามเยยมเยอน/การใหสมผสกบสงไมคนเคย โดยสรปแลวการใชเครองมอในการศกษาเรยนรชมชนขององคกรชมชนสามารถกลาวไดวาเปนการนาเอาเครองมอทใชในการพฒนาชมชนมาประยกตใชสาหรบการทางานขององคกรชมชนใหมความเหมาะสมกบประเดนงานและพนทงานนน ๆ นนเอง

ความเขมแขงขององคกรชมชนกบการพฒนาชมชน

องคกรชมชนทมความเขมแขงมความสาคญอยางยงตอการพฒนาชมชนเพราะยอมนาไปสความเขมแขงของชมชนดานอน ๆ ดวย อาทเชน ดานการพงพาตนเอง ดานเศรษฐกจและทนชมชน ดานการจดการตนเอง ดานการพฒนาภมปญญาทองถน เปนตน ดงนนความเขมแขงขององคกรชมชนจงเปนสงจาเปนในงานพฒนาชมชน ซงจากการศกษาองคกรชมชนทมความเขมแขงในภาคตะวนตกของภรรตน สธรรม (2546, หนา 259-263) มขอคนพบทสาคญถงองคประกอบขององคกรชมชนทเขมแขงและมผลตอการพงตนเองของชมชน ซงสามารถสรปไดดงน 1. การดาเนนงานมลกษณะเปนเครอขาย (network) โดยมการสรางเครอขายเกาะเกยวไวอยางหลวม ๆ ทงเครอขายองคกรภายในชมชนและเอง และเครอขายภายนอกชมชน 2. การดาเนนงานในลกษณะแบบบรณาการ หรอมลกษณะแบบองครวม (holistic) โดยมเปาหมายหลกคอการเนนการพฒนาอยางยงยนใหชมชนสามารถพงตนเองได โดยการเรมกอตวขององคกรชมชนอาจเรมจากปญหาดานสงคม ปญหาทางเศรษฐกจ หรอปญหาสงแวดลอมตามความจาเปนและเรงดวน จากนนเมอองคกรชมชนเขมแขงกจะคอยๆ ขยายผลออกไปสกจกรรมดานอน เชน การรวมตวเปนกลม/องคกรทางดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ซงจะเกยวโยงสมพนธกบความสมบรณของระบบนเวศนทเกยวของกบเศรษฐกจชมชนโดยตรง เชน การรวมกลมเพออนรกษทรพยากรธรรมชาตทางทะเล กมเปาหมายเพอรกษาความสมดลของระบบนเวศนชายฝงไมใหถกทาลาย


สญเสยความสมบรณ และแหลงทรพยากรธรรมชาตดงกลาวเปนแหลงทรพยากรทสาคญของชมชนในทางดานเศรษฐกจซงกลายเปนระบบโครงสรางของสงคม วถชวต วฒนธรรมชมชน หากระบบนเวศนหรอแหลงทรพยากรในพนทถกทาลายลงกจะสงผลกระทบตอวถชวต ทาใหโครงสรางของสงคม วฒนธรรมตาง ๆ ของชมชนเปลยนไป หรอการทชมชนมการรวมกลมกนเพอการแกปญหารวมกนจนเกดพลงของชมชนนาไปสการรวมตวกนทากจกรรมดานเศรษฐกจของชมชน เชน การจดตงกลมออมทรพยฯ การจดตงกลมสหกรณเครดตยเนยน หลงจากการขยายกจกรรมไปสดานการรวมตวทางดานกลมอาชพ การจดสวสดการใหกบชมชน การอนรกษฟนฟวฒนธรรมประเพณทองถน ภมปญญาทองถน ตลอดจนกจกรรมดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาต การพฒนาแบบบรณาการครบวงจรสงผลตอการพฒนากระบวนการเรยนรของชมชนทจะสามารถมองเหนความสมพนธเกอกลกนทกดานภายในชมชนทกอใหเกดความยงยนตอเนอง ทาใหชมชนมประสบการณในการทางานรวมกนแบบมสวนรวมในเวทประชาคมทาใหสามารถคด วเคราะห และตดสนใจดวยเหตผลได ถงแมวาลกษณะการบรณาการแตละดานยงไมชดเจนแตกมความพยายามอยางตอเนองทองคกรชมชนจะนาชมชนไปสการพงตนเองในทกดาน 3. การดาเนนงานมลกษณะทเดนและมความกจกรรมชดเจน กลาวคอ องคกรทดาเนนการดานเศรษฐกจจะมลกษณะทมการวางกฎเกณฑระเบยบขององคกรทชดเจน เปนลายลกษณอกษร มการจดโครงสรางการบรหารจดการองคกรทชดเจนเปนระบบ และหนวยราชการเปนพเลยงในการใหการสนบสนนและใหคาแนะนาในการดาเนนการ สาหรบองคกรชมชนทดาเนนกจกรรมทางดานการอนรกษสงแวดลอม จะมโครงสรางการบรหารจดการองคกรรวมตวกนแบบหลวม ๆ การทางานอยในลกษณะงานอาสาสมคร มการตงกฎระเบยบแบบกวาง ๆ ไมเปนลายลกษณอกษร มลกษณะของการสรางสานกรวมในการทางาน การบรหารจดการวางไวเปนกฎทรบรในสมาชก สามารถปรบเปลยนไดตามสถานการณแวดลอมของชมชน 4. องคกรชมชนใหความสาคญกบฐานทางทรพยากรธรรมชาตและระบบนเวศนทสมบรณและหลากหลายของชมชน ซงเปนปจจยพนฐานทมผลตอความเขมแขงของชมชน ทาใหชมชนสามารถพงตนเองไดสงโดยเฉพาะในชวงบกเบกเขามาตงถนฐาน ทงนเนองจากในชวงดงกลาวชมชนสวนใหญมระบบเศรษฐกจแบบพอเพยง ไมทาลายสงแวดลอมเพอเพมผลผลตทเกนความจาเปนในการดารงชวต โดยมฐานทางดานวฒนธรรมชมชนเปนแรงเกาะเกยวทสาคญภายในชมชน ทาใหชมชนมพลงสงในการบรหารจดการทรพยากรและสงแวดลอมของชมชนใหเกดความสมดลภายใตแนวคดเศรษฐกจแบบพอเพยงสามารถทาใหสงคม/ชมชนมความเขมแขงพงตนเองได 5. คณะกรรมการบรหารหรอผนาชมชนทเขมแขง มวสยทศน มความมงมน เสยสละ สามารถนาชมชนผาวกฤตได ผนาชมชนมความโดดเดนในการนาความคดชมชน ทาใหชมชนมความศรทธา เชอมนและยอมรบในการนาองคกรใหบรรลเปาประสงคได และเนนการสรางผนารนใหมขนมารองรบ


การพฒนา โดยพฒนาทงระดบปจเจกและการทางานในรปคณะกรรมการ จดระบบการบรหารจดการชมชนในรปแบบใหมในลกษณะการสรางเครอขายองคกรชมชนตาง ๆ ในชมชนขนมารวมรบผดชอบและทาหนาทเปนคณะกรรมการ 6. กระบวนการมสวนรวมของชมชน ในพนททดาเนนการในชมชนขนาดเลกระดบหมบาน/ชมชน จะมกระบวนการมสวนรวมอยางเขมขนในทกขนตอนมลกษณะของการอาสาสมครและมความรสกเปนเจาของกจกรรมมากกวา ในขณะทในพนททดาเนนการระดบตาบล/อาเภอ กระบวนการมสวนรวมของประชาชนจะลดความเขมขนลงและมลกษณะทเกยวของเปนเรองผลประโยชนมากกวาเปนเรองจตสานก ความเกยวของผกพนในกจกรรมของชมชนไมเหนยวแนน แตยงมความเกาะเกยวสมพนธกนภายในชมชน 7. กระบวนการสรางการเรยนรทมผลตอพฒนาการขององคกรชมชน ทสาคญคอการศกษาดงาน การแลกเปลยนประสบการณจากการปฏบตจรง การจดเวทประชาคม การรวมสรปบทเรยน การจดเกบขอมลชมชนโดยชมชนนาไปสการวเคราะหชมชนเพอจดทาแผนพฒนาชมชนพงตนเอง และการเขารวมเวท การเรยนรของผนาในเวทตาง ๆ เพอนามาประยกตใชกบชมชน 8. การสนบสนนจากหนวยงานภายนอกเปนปจจยทมความสาคญ ทมสวนชวยตงแตขนกอตง ตลอดจนการพฒนาเสรมสรางความเขมแขงทกระยะ เปนพเลยงและทปรกษา เคารพการตดสนใจของสมาชกในองคกร ซงหนวยงานองคกรภายนอกถอเปนเงอนไขสาคญในการตอยอดสนบสนนงบประมาณและเสรมสรางกระบวนการเรยนรและพฒนาศกยภาพของผนาและองคกรอยางตอเนอง โดยการจดเวทสรปบทเรยนของชมชน การศกษาดงาน การสงเสรมเปนศนยการเรยนรดานตาง ๆ เชน ดานเศรษฐกจชมชน ดานศกษาธรรมชาต เปนตน หนวยงานภายนอกทสาคญในการทางานเกยวกบองคกรชมชนในปจจบน ไดแก สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ดานลลาภรณ นาครทรรพ และคณะ (2538) ไดชวาการพฒนากลมหรอองคกรชมชนใหเขมแขงนนมองคประกอบหลกทควรพจารณา 6 ประการดวยกนไดแก 1. วตถประสงคของการรวมกลม ซงอาจวดจากระดบขนของการพฒนากลมวาลกษณะใดดงตอไปน

1.1 กลมสนใจ หมายถง มการรวมตวพดคย ถกเถยงถงปญหา 1.2 กลมศกษาเรยนร หมายถง มความพยายามในการแสวงหาความร ทงโดยการศกษาด

งาน หรอแลกเปลยนกบผรทงในและนอกชมชนเพอแกปญหา 1.3 กลมกจกรรม หมายถง มการลงมอทากจกรรมรวมกน

2. กฎ กตกา กลมทเขมแขงจะมการกาหนดกฎระเบยบและกตกา จะตองเปนการลงมตรวมกนของสมาชก และสมาชกมการปฏบตตามกฎระเบยบนนดวย


3. สมาชก กลมทเขมแขงจะตองคานงถงสมาชกทงในดานจานวนและคณภาพในการเขารวมกจกรรมตาง ๆ ซงไดจาก 1)จานวนสมาชกทเขารวมกจกรรม 2)ระดบของการมสวนรวมของสมาชกในการทากจกรรมตาง ๆ เชน ระดบพดคยถงปญหา ระดบเสนอความคดเหน ระดบลงมอปฏบต ฯลฯ 3)ลกษณะทหลากหลายของสมาชก เชน ดานการศกษา ศาสนา เพศ อาย โดยทวไปกลมมกจะมสมาชกทมความหลากหลายมากขนตามลาดบ และยอมแสดงถงความเปนทยอมรบอยางกวางขวางของกลม ระหวางคนทตางเพศ ตางวย ตางศาสนา และตางระดบการศกษา

4. กรรมการกลม กรรมการถอเปนองคประกอบทสาคญประการหนงในการชวยใหกลมมความเขมแขงอาจวดไดจาก 1) สดสวนจานวนกรรมการทมารวมประชมหรอรวมกจกรรม ตอจานวนกรรมการทงหมดซงเปนเครองสะทอนถงความพรอมเพรยงของกรรมการ 2)ความถในการประชมกรรมการ 3)ความรวดเรวในการเรยกประชมกรรมการเพอตอบสนองตอปญหาทเกดขนในชมชน(ในกรณเกดวกฤตการณ) 4)คณภาพของการประชมกรรมการ เชน มการจดทาวาระ มการหาขอมลประกอบ มการลงมตหรอไม เปนตน 5)มความโปรงใสของกรรมในการจดการเรองการเงน และกระจายผลประโยชนแกสมาชก

5. กจกรรม กจกรรมทดาเนนการโดยกลมสามารถชวยชความเขมแขงของกลมไดระดบหนงโดยดจากประเภทกจกรรม ไดแก 1) ดานเศรษฐกจและอาชพ เชน การรวมกลมกนเพอผลต การรวมกนจาแนก การบรโภค การรวมกลมกนเพอการระดมทนของชมชน 2)ดานสงคม วฒนธรรม ประเพณ ไดแก การจดสวสดการแกคนดอยโอกาสและคนทวไปในชมชน(เชน เดก คนชรา เปนตน) การจดกจกรรมเพออนรกษศลปวฒนธรรม ประเพณพนบาน 3)ดานการจดการทรพยากรธรรมชาตและทรพยากรสาธารณะของชมชน ไดแก การทากจกรรมในการอนรกษปา อนรกษแหลงนา ฟนฟคณภาพดนและอากาศ เปนตน

6. กองทนของกลม ความสามารถในการระดมทนภายในของคนในชมชน นบเปนเครองสะทอนถงศกยภาพและความเขมแขงของกลมไดเปนอยางด ไดแก 1)ขนาดของกลมกองทนทระดมจากสมาชก 2)ประเภทของกองทน เชน กองทนกลาไม ธนาคารขาว ธนาคารวว กลมออมทรพย เปนตน 3)ความสมาเสมอในการออม/ฝากเขากองทนของสมาชก 4)ความสมาเสมอในการออม/ฝากเขากองทนของสมาชก 5)อตราการเตบโตของกองทน 6)ประเภทกจกรรมทใชเงนหรอทรพยากรจากกองทนไปทา เชน สวสดการสมาชก การใหกเพอลงทนประกอบอาชพ

ขณะทสายพรณ นอยศร (2530, หนา 44-49) ไดกลาวถงปจจยทสงเสรมการพฒนาองคกรชมชนใหเขมแขงนนประกอบดวยปจจย 4 ประการ คอ

1. ปจจยดานชมชน ไดแก ระบบความสมพนธของคนในชมชนทชวยเหลอเกอกลกนสภาพปญหาเดอดรอนทมรวมกนและประสบการณทกษะในการทางานหรอแกปญหาโดยระบบกลม


2. ปจจยดานประชาชน ทสาคญคอการมสวนรวมของประชาชนในทกขนตอนของกระบวนการกลม

3. ปจจยดานผนา มประเดนทสาคญคอ มคณลกษณะทดเปนผทเคารพในศกดศรของมนษยไดรบการยอมรบจากชาวบาน จรงใจตอการทางานเพอสวนรวม มความสามารถเขาใจคดวเคราะหและแกปญหาตาง ๆ มความสามารถในการทางานกลมและสรางการมสวนรวมของประชาชน

4. ปจจยดานนกพฒนา ประกอบดวยคณลกษณะทดของนกพฒนา ไดแก มอดมการณทตอสเพอความเปนธรรมเชอมนในคณคาและความสามารถของชมชน เชอมนในกระบวนการการเรยนรรวมกบชาวบานเปนผทมความสามารถในการเขาใจและวเคราะหปญหาของชมชนไดเปนอยางด ปจจยทสาคญดานบทบาทของนกพฒนาชมชน ไดแก บทบาทการเปนผกระตนใหเกดการพฒนาจตสานกและการทางานขององคกรทมงไปสการพงตนเอง มบทบาทเปนผอานวยความสะดวกในการปฏบตงานขององคกรตามขนตอนตาง ๆ ใหบรรลเปาหมายและมบทบาทในการประสานองคกรและทรพยากรในชมชนกบภายนอกชมชน

สวนสมพนธ เตชะอธก (2540, หนา 79) ไดกลาวถงองคกรชมชนหรอองคกรชาวบานทเขมแขงตองสามารถดาเนนงานตามแนวคดกจกรรมทงดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และการบรหารจดการใหควบคกนไปทง 4 ดาน คอ

ดานการเมอง องคกรชมชนตองสามารถสรางอานาจตอรองในการใชทรพยากรจากภาครฐและภายนอกได ตองศกษาเรยนรกลไกลตลาดและตอรองกบภาคธรกจได รวมทงตองผลกดนใหมกฎหมายคมครองการรวมตวกนเปนองคกรชมชนแบบไมตองอยภายใตกฎระเบยบของรฐแตไดรบการสนบสนนงบประมาณ ทรพยากร บคลากร วชาการ ขอมลและเทคโนโลยตาง ๆ

ดานเศรษฐกจ ตองเสรมสรางกจกรรมทจะลดรายจาย เพมรายได มการแปรรปผลผลตเพอเพมมลคาและการทากจกรรมธรกจชมชมทชมชนมอานาจ เชน ปมนามน รานคา การคาขาย ผาพนเมอง แปรรปขาว แปรรปวว ควาย เปนตน

ดานสงคมและวฒนธรรม ตองสรางการรวมกลมทนาเอาวฒนธรรมประเพณการชวยเหลอเกอกลกนมาเกาะเกยวรวมตวใหเหนยวแนนขน

ดานการบรหารจดการ ตองมการเรยนรและกาหนดเปาหมายและวตถประสงคการจดการองคกร การแบงหนาทและการจดทาแผนการปฏบตงานรวมกน


ซงลกษณะขององคกรชมชนหรอองคกรชาวบานทเขมแขงดงกลาวขางตนสามารถเขยนเปนแผนภมไดดงตอไปน

ภาพท 4.6 ความเขมแขงขององคกรชมชน ทมา: สมพนธ เตชะอธก (2540, หนา 78)

ดานณฐพร รงคสร (2552, หนา 94-96) ไดศกษาปจจยทสงผลตอความเขมแขงของมลนธฮกเมองนานและภาคเครอขาย พบปจจยทสาคญทสงผลตอความความเขมแขงขององคกรชมชนททางานพฒนาชมชนในระดบพนทคอ

1. การรวมตวกนของคน ในการแกไขปญหาแตละเครอขายมจดเรมตนของปญหาทคลายคลงกน ไมวาจะเปนปญหาการตดไมทาลายปาของกลมนายทน การลดจานวนลงของสตวนา และปญหาเมลดพนธขาวพนเมองในจงหวดนานทลดลง ไดสงผลใหประชาชนในชมชนมการรวมตวกนเพอแกไขปญหาดงกลาว จนนาไปสการเกดเครอขายตาง ๆ ไดแก เครอขายอนรกษปาชมชน เครอขายอนรกษพนธสตวนา เครอขายเกษตรกร

2. กระบวนการเรยนร ประกอบดวย 2.1 แมขายในการเรยนร จะเหนไดวาแตละเครอขายทเกดขนทงเครอขายปาชมชน ของ

ประชาชนในชมชนบานหลวง เครอขายอนรกษพนธสตวนา มจดกาเนดจากชมชนบานดอนแกว ตาบลปาคา อาเภอทาวงผา จงหวดนาน และเครอขายเกษตรกร ทมจดเรมตนจากศนยการเรยนรโจโก ซงเปนเครอขายทเกดขนจากปญหาตาง ๆ ทมในชมชนของตน ทงปญหาการบกรกทาลายปา การลดจานวนลง

ลดคาใชจายเพมรายได

ธรกจชมชน

สรางมลคาเพมของเศรษฐกจ-การพฒนา

ความเขมแขงขององคกรสงคมวฒนธรรม

การบรหารจดการ สรางและพฒนาองคกรชมชนใหชวยเหลอเกอกล

กน

การเมอง

การสรางอานาจใชทรพยากรกลไกตลาดกฎหมายคมครอง เปาหมาย

วตถประสงคการจดการองคกรแผนปฏบตงาน


ของสตวนา และพนธขาวพนเมอง แตละเครอขายจงมการเปดโอกาสใหคนในชมชนมการแกไขปญหาและนามาซงแนวทางในการแกไขปญหา จนเกดเปนบทเรยนของแตละชมชนในการเขามาแลกเปลยนเรยนร แตละเครอขายจงกลายสภาพมาเปนแมขายในการเรยนรใหกบชมชนอน ๆ

2.2 การจดการองคความร แตละเครอขายมการจดการองคความรโดยนาองคความรทมอยในชมชนมาเชอมโยงสกระบวนการทางาน นอกจากนนมบางเครอขาย เชนเครอขายเกษตรกรมการผสมผสานองคความรระหวางภมปญญาทองถนกบองคความรทางดานวทยาศาสตร เชน มการตดตอพนธกรรม การคดเลอกพนธขาว เปนตน

2.3 กระบวนการถายทอดองคความร 2.3.1 เครอขายการเรยนรระดบบคคล การเรยนรของสมาชกในแตละเครอขายเรมตน

จากการเรยนรของคนในครอบครว มการสงเกต การพดคย จนนามาซงการแลกเปลยนความคดเหนซงกนและกน เครอขาย การเรยนรภายในชมชน ประชาชนในชมชนมการเรยนรผานทางสถานศกษา ศนยการเรยนร ไดแก ศนยการเรยนรบานทงฆอง ตาบลยม อาเภอวงทาผา จงหวดนาน ทเปนเวทในการแลกเปลยนเรยนรของคนในชมชนเกยวกบดานการอนรกษพนธขาว ศนยการเรยนรบานกวมวง ตาบลดพงษ อาเภอสนตสข จงหวดนาน ทเปนแหลงเรยนรดานการอนรกษปาชมชน นอกจากนนยงมการเรยนรผานการประชมคณะกรรมการของเครอขายและกจกรรมการประกอบพธสาคญ ๆ ของเครอขาย

2.3.2 เครอขายการเรยนรระหวางชมชน แตละเครอขายไดมการเรยนรในระหวางชมชน ผานการดาเนนกจกรรมรวมกน ไดแก การบวชปา การสบชะตาแมนา พธทอดผาปา พนธปลา เปนตน นอกจากนนยงมศนยกลางในการแลกเปลยนเรยนร สาหรบชมชนอน ๆ ทงในและตางจงหวดมาศกษาดงาน การจดเวทชาวบาน รวมถงการจดเวทแลกเปลยนเรยนรของผนาชมชน วฒนธรรมชมชน ภมปญญาทองถน

3. ระบบการผลต แตละชมชนมระบบการผลตแบบเกษตรกรรม ไดแก การทานา ทาไร และทาสวน ดงนนในวถชวตจงมความพงพงกบทรพยากรธรรมชาตไมวาจะเปนแหลงนา พนธขาว และความอดมสมบรณของปาไม การลดจานวนลงของทรพยากรธรรมชาตทาใหเกดการเปลยนแปลงในการประกอบอาชพของคนในชมชน ผลของการอนรกษทรพยากรธรรมชาตทงปาไม แหลงนา สตวนาและพนธขาว สงผลใหประชาชนในชมชนมตนทนทสาคญในการผลตสนคาทางการเกษตรไดอยางตอเนอง

4. ระบบความสมพนธ ความสมพนธของแตละชมชนสวนใหญเปนลกษณะเครอญาตมความชวยเหลอซงกนและกน ทางดานแรงงาน ดานการประกอบอาชพ เชน การลงแขกเกยวขาว สขาวโพด เปนตน และเมอมกจกรรมตาง ๆ เกดขนในชมชนโดยเฉพาะการอนรกษทรพยากรธรรมชาตทงปาชมชน สตวนาและพนธขาว จงทาใหคนในชมชนไดมารวมกลมกนเพอดาเนนกจกรรม และเปนปจจยสนบสนนใหเกดความเขมแขงของภาคเครอขาย ระบบความเชอแตละชมชนมระบบความเชอทเชอมโยงกน


ระหวาง คน สงแวดลอม และสงเหนอธรรมชาต รวมไปถงความเชอในเรองบาป บญ คณโทษตามหลกศาสนาพทธ

ความเชอดงกลาวไดสงผลตอวถชวตของชาวชนบท และเมอมการผสมผสานความเชอในเรองสงเหนอธรรมชาต ผ หลกศาสนาพราหมณและศาสนาพทธเขาดวยกน จงเปนสงทชวยใหประชาชนมความสนใจในกจกรรม โดยเครอขายปาชมชน ไดนาแนวคดทางพทธศาสนามาเปนหลกในการอนรกษปาตนนาลาธาร คอการบวชปา โดยมแนวคดทวา บวช คอการละเวนจากความชวละทงกเลส อบายมข ทงปวง การบวชปา จงหมายถง การละเวนจากการตดไมทาลายปา เชนเดยวกนกบเครอขายอนรกษพนธสตวนาใชแนวคดของการสบชะตาแมนาการจดตงเขตอภยทานเพออนรกษพนธสตวนา ศนยเครอขายเกษตรนนองคความรมการผสมผสานระหวางภมปญญาทองถนกบองคความรทางดานวทยาศาสตรมการตดตอพนธกรรมของพนธขาว และคดเลอกตลอดจนปรบปรงพนธขาวจนไดพนธขาวทเหมาะสมกบสภาพพนท

5. บทบาทของผนาชมชน ผนาชมชนโดยเฉพาะผนาทางธรรมชาตทอาศยอยในแตละชมชนมบทบาทสาคญในการดาเนนกจกรรมตาง ๆ ของเครอขาย ทงการจดประกายใหคนในชมชนมความตระหนกในปญหา และรวมกนดาเนนกจกรรมหาแนวทางในการแกไขปญหารวมกน จนทาใหเกดความเขมแขงของภาคเครอขาย

6. จตสานกของชมชน เครอขายการทางานของมลนธฮกเมองนานไมวาจะเปน เครอขายปาชมชน เครอขายอนรก ษ พน ธสต ว น าและเครอขายเกษตร ภารกจสวนใหญ คอการปกปองทรพยากรธรรมชาตในทองถนของจงหวดนาน ใหคงอยและมการสบทอดตอคนรนหลง ดงจะเหนไดจากการตอสกบกลมนายทนของประชาชนในชมชนบานหลวง อาเภอบานหลวง พลงของการตอสทเตมเปรยมอยางแรงกลาทจะปกปองปาไมของบรษจากความเหนแกตว และผลประโยชนของกลมนายทน ชยชนะของประชาชนกลมเลก ๆ ไดสรางประวตศาสตรในการตอสเพอดารงไวซงความอดมสมบรณของผนปา และงานรวมกนกาหนดเขตอนรกษปลาในลานานานของประชาชนบานสวนแกว ตาบลปาคา อาเภอทาวงผา จงหวดนาน หากคนในชมชนไมเกดความตระหนกและเกดจตสานกในการอนรกษพนธสตวนาทกาลงจะสญพนธ การดาเนนกจกรรมคงไมประสบความสาเรจ หรอแมกระทงการอนรกษพนธขาวทกาลงจะสญพนธในจงหวดนานของกลมชาวนาในจงหวดนาน ไดสรางจตสานกในการรกและหวงแหนของคนในชมชนทจะรวมอนรกษพนธขาวใหคงอย มการแลกเปลยนเรยนรในกลมเกษตรกรและนกวชาการในพนทอยางตอเนอง และเกดการขยายเครอขายและแลกเปลยนเรยนรตลอดจนสบทอดองคความรเกยวกบการอนรกษพนธขาว

ดานศภวฒน ปภสสรากาญจน (2558, หนา 37-39) ไดศกษาความเขมแขงและศกยภาพขององคกรชมชนในจงหวดสพรรณบรพบตวชวดทชใหเหนถงความเขมแขงขององคกรชมชนโดยสรปม 11 ประการดวยกน ไดแก


1. สมาชกขององคกรชมชนมความรวมมอรวมใจกน ทงระหวางสมาชกขององคกรชมชนและกบประชาชนทวไปภายในชมชนเปนอยางด อนเนองมาจากพนฐานและลกษณะโครงสรางทางสงคมทมความสมพนธกนในลกษณะเครอญาต และยดเหนยวกนดวยวฒนธรรมทางสงคม ทาใหความไววางใจซงกนและกนแตมความรวมมอรวมใจในระดบชมชนดวย

2. สมาชกในชมชนมคานยมรวมกน ซงไดแก มความเอออาทรตอกนมความเปนอสระทางความคด ภายในหลกการทวาทกคนในชมชนมความเสมอภาคในการทางานบนพนฐานของเปาหมายรวมกน ลกษณะดงกลาวยงไมทาใหเกดประสทธภาพในการสอสารระหวางสมาชกองคกรชมชน

3. รปแบบวธการดาเนนงานขององคกรชมชนมลกษณะไมเปนทางการ อนเนองมาจากอทธพลของวฒนธรรมและวถชวตของคนภายในชมชนและทองถน ขณะเดยวกนการทางานของกรรมการดาเนนงานแตละคนยงคงสามารถดาเนนกรภายใตกรอบขององคกรทาใหการทางานมลกษะทเปนธรรมชาตและสอดคลองกบบรบททางสงคมและวฒนธรรมของชมชน

4. ความสามารถในการปรบตวของสมาชก กลาวคอสมาชกขององคกรสามารถปรบตวพรอมทจะรองรบตอการเปลยนแปลงจากนอกในหลาย ๆ ดานโดยเฉพาะอยางยงในสวนทเกยวของกบการปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจ เทคโนโลยและนโยบายของรฐ ซงรวมถงการเปลยนแปลงทางการเมอง

5. กจกรรมมความเหมาะสมกบชมชน กลาวคอกจกรรมขององคกรชมชนตองคานงถงการสนองตอบตอความพงพอใจและการมคณภาพชวตทมของประชาชนในชมชน

6. โครงสรางไมเปนทางการ กลาวคอโครงสรางและรปแบบการดาเนนงานขององคกรชมชนซงมลกษณะโครงสรางทไมเปนทางการภายใตลกษณะโครงสรางทเปนทางการ ทาใหองคกรชมชนสามารถดารงไวซงคานยมทางสงคมและวฒนธรรมของชมชนกระบวนการดาเนนงานตาง ๆ จงมความสอดคลองกบวถชวตของคนในชมชน โดยทยงคงความสามารถทจะรกษารปแบบการดาเนนงานแบบไมเปนทางกรไวควบคกนได

7. การปฏบตงานตามแผนการดาเนนงาน ไมเนนทกระบวนการดาเนนงาน (ดงเชนองคกรทมรปแบบโครงสรางทเปนทางการ) แตมงเนนทความสาเรจของเปาหมายและผลลพธทคนในชมชนตองการเปนหลก ดงนน การวางแผนจงไมมสตรสาเรจทเปนผงหรอลายลกษณอกษร การปฏบตงานตามแผนอาศยทกษะการแลกเปลยนเรยนรและหนาททรบผดชอบทไดรบมอบหมายหรออาสาเขามารบผดชอบ ดงนน การดาเนนงานใหบรรลเปาหมายและทาใหเกดผลลพธทตอบสนองตอความตองการของสมาชกภายในชมชนคอ ตวชวดความสาเรจของการดาเนนงาน

8. ผบรหารองคกรชมชนมภาวะผนาสงและมความสามารถในการสรางการมสวนรวมทงภายในและภายนอกองคกร เหนไดชดเจนจากการทผนาสามารถสรางกลไกความรวมมอใหสมาชกทกคน สนบสนนการทางานซงกนและกน สวนหนงเกดมาจากการทตวผนาสามารถเชอมประสานผลประโยชน


ขององคกรกบหนวยงานภายนอกได และสามารถสรางความสมดลแกผมสวนไดสวนเสยทกคน ทงจากภาครฐและเอกชน

9. การวดประเมนผลดานสงคมชมชนเปนหลก กลาวคอการวดประสทธภาพและประสทธผลจากการดาเนนงานขององคกรชมชนไมไดวดในเชงเศรษฐกจเพยงอยางเดยว แตตองคานงถงผลสาเรจเชงสงคมและวฒนธรรมควบคกนไป

10. ผนามความสามารถในการประสานงาน กลาวคอมผนาทสามารถประสานเชอมโยงดานผลประโยชนและการแลกเปลยนเรยนรกบองคกรภายนอก และทสาคญคอผนาขององคกรชมชนเปนผมอดมการณทมนคง มความมงมน มความเสยสละตอการทาหนาทจงไดรบการยอมรบจากสมาชกองคกรชมชนรวมทงสมาชกภายในชมชน ซงสวนหนงเกดจากคณสมบตเชงบารมและสถานภาพทางสงคม ความมประสบการณ ความสามารถ ความเปนผมจรยธรรม และความสามารถในการสรางความเหมาะสมและสอดคลองในการดาเนนงานของผนาชมชนใหเปนไปตามสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจและสงคมของชมชน

11. ใชทรพยากรชมชนในการทางาน กลาวคอการดาเนนงานขององคกรชมชนใชทรพยากรและวตถดบในการดาเนนการจากภายในชมชน ลดการพงพาทรพยากรจากแหลงภายนอก ซงทาใหองคกรชมชนไดเรยนรและเขาใจศกยภาพของตนเอง รจกตนเอง และจดการตนเองได

จากการศกษาความเขมแขงขององคกรชมชนในระดบพนทขางตนนนจะเหนไดวาความเขมแขงขององคกรชมชนนนมลกษณะและองคประกอบหลากหลาย ซงองคประกอบทสาคญคอ การทชมชนตระหนกเหนความสาคญของการรวมตวกนเปนกลมหรอจดตงเปนองคกรเพอสรางตวตนและมอานาจในการตอสตอรองกบปญหาทเกดขนกบชมชนของตนเอง การมผนาทเขมแขงเสยสละประพฤตตนเปนแบบอยางทมวสยทศนในการพฒนาชมชน รวมถงมความร มสญชาตญาณเหนปญหาทจะเกดขนกบชมชนของตนเองกอนคนอน มกระบวนการเรยนรหรอจดกระบวนการเรยนรอยางสมาเสมอเพอแลกเปลยนองคความรซงกนและกนทงภายในองคกรชมชนและกบองคกรนอกชมชน บทสรป

องคกรชมชนคอ กลมคนหรอกลมองคกรตาง ๆ ทมารวมตวกนอยางมจดมงหมาย มการจดระบบ รปแบบการทางาน มการบรหารจดการ รวมถงแบงปนผลประโยชนของชมชนดวยตวชมชนเอง ซงจะมสภาพเปนนตบคคลหรอไมเปนนตบคคลกได แตสาระสาคญคอการรวมกลมเปนองคกรชมชนดงกลาวสมาชกกลมหรอชมชนตองตระหนกถงความเปนเจาขององคกรรวมกน และมงหวงใชองคกรชมชนดงกลาวเปนเครองมอในการพฒนาชมชน พฒนาคณภาพชวตของชมชนตนเองใหดขน


องคประกอบสาคญของกลมองคกรชมชน คอ มอดมการณ ภารกจและวตถประสงคขององคกร มผนา มโครงสรางการบรหารจดการ มวฒนธรรมองคกรรวมถงกฎระเบยบขอตกลงรวมกน มการสอสาร ผลประโยชน การบรหารการเงน และมกจกรรมทมกระบวนการมสวนรวม และทสาคญคอองคกรชมชนตองทาหนาทของตนเองใหเกดประโยชนกบชมชน องคกรชมชนจะเขมแขงไดกเชนกบองคกรอน ๆ คอตองมกระบวนการ มกลยทธ มการบรหารจดการทด มการพฒนาทเหมาะสม มการเชอมประสานกบเครอขายอน ๆ ขณะเดยวกนองคกรชมชนตองมลกษณะของความเปนองคกรแหงการเรยนรอกดวย


คาถามทบทวน

ใหนกศกษาอภปรายและตอบคาถามตอไปน ใหถกตอง 1. คาวา “องคกรชมชน” หมายถงองคกรเชนไร มความสาคญกบชมชนอยางไร 2. องคกรชมชนกบองคกรทวไปเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร 3. องคประกอบทสาคญขององคกรชมชน ไดแกอะไรบาง บอกมาอยางนอย 5 ขอ 4. องคกรชมชนมหนาทตอชมชนอยางไร 5. การพฒนาองคกรชมชนมขนตอนอยางไร ประกอบดวยอะไรบาง อธบายใหชดเจน 6. กลยทธในการพฒนาองคกรชมชนแตกตางจากการพฒนาอน ๆ อยางไร 7. องคกรชมชนทมลกษณะขององคกรแหงการเรยนร คออะไร มลกษณะเชนไร 8. คาวา “องคกรแมขายในงานพฒนาชมชน” มลกษณะอยางไร 9. นกศกษาจงบอกตวชวดขององคกรชมชนเขมแขงมาอยางนอย 5 ตวชวด 10. นกศกษาจงยกตวอยางองคกรชมชนทมลกษณะขององคกรแหงการเรยนรในพนทของตนเองมาอธบายใหเขาใจอยางนอย 1 องคกร



ภาษาไทย

กาญจนา แกวเทพ. (2538). การพฒนาแนววฒนธรรมชมชน. กรงเทพฯ: สภาคาทอลกแหงประเทศไทย. _____________. (2538). เครองมอการทางานแนววฒนธรรมชมชน. กรงเทพฯ: สภาคาทอลกแหง

ประเทศไทย. _____________. (2540). ภาพรวมของ “พฒนาการขององคกรชมชน” ใน องคกรชมชน กลไกเพอ

แกปญหาและพฒนาสงคม สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน . กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).

กรมพฒนาชมชน. (2542). การเสรมสรางความเขมแขงของชมชนเพอเผชญปญหาวกฤตฉบบชมชน.กรงเทพฯ: บพธการพมพ.

จตต มงคลชยอรญญา. (2540). การศกษาชมชนเพอการพฒนา. กรงเทพฯ: เอกสารประกอบการเรยนภาควชาการพฒนาชมชน คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ณฐพร รงคสร. (2552). ปจจยทสงผลตอความเขมแขงในการพฒนาชมชนขององคกรชมชนในจงหวด กรณ ศกษามลนธฮกเมองนานและภาคเครอขาย . วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ.

ไททศน มาลา. (2553). บทบาทในการทางานรวมกนระหวางสภาองคกรชมชนกบองคกรปกครองสวนทองถน. วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต คณะรฐประศาสนศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

__________. (2554). สภาองคกรชมชน: บนเสนทางทไมไดโรยดวยกลบกหลาบใน “การเมอง” ของ “รฐ” และ “ทองถน” ไทย ภายใตกระแสโลกาภวตน รวมบทความวชาการและงานวจย การ ประชมวชาการรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตรแหงชาตครงท 11 (พ .ศ . 2553) Proceedings of the 11th National Conference on Political Science and Public Administration (2010). มหาสารคาม: อภชาตการพมพ.

นนทยา หตานวตร และณรงค หตานวตร. (2549). การพฒนาองคกรชมชน. กรงเทพฯ: บรษท เอกซเปอรเนท จากด.

บณฑร ออนดา และวรยา นอยวงศ นยางค. (2533). ยทธศาสตรในการพฒนาชนบท: ประสบการณของประเทศไทย. กรงเทพฯ: ภาควชาการพฒนาชมชน คณะสงคมสงเคราะหศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตร.


ปารชาต วลยเสถยร และคณะ. (2543). กระบวนการและเทคนคการทางานของนกพฒนา. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).

____________. (2552). กระบวนการและเทคนคการทางานของนกพฒนา. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข(สรส).

พรรณทพย เพชรมาก บรรณาธการ. (2550). สภาองคกรชมชน: รวมพลงสรางความเขมแขงของชมชน.สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน).

ภมรรตน สธรรม. (2546). พลวตชมชนกบการพงตนเองในภาคตะวนตก. กรงเทพฯ : สถาบนวถทศน. ไพรตน เดชะรนทร. (2526). การพฒนาชนบท. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. สพต เมองศรนน. (2545). บทบาทและศกยภาพขององคกรชมชนในการจดการปญหาทรพยากร

ทองถน กรณศกษา : การปลกขาวหอมมะลในพนทดนเคม อาเภอพมาย จงหวดนครราชศรมา. ปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการวางแผนสงแวดลอมเพอพฒนาชมชนและชนบท. มหาวทยาลยมหดล.

สญญา สญญาววฒน. (2543). ทฤษฎและกลยทธการพฒนาสงคม. กรงเทพฯ: ศนยหนงสอแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สมพนธ เตชะอธก. (2540). NGOs อสาน. กรงเทพฯ: บรษทพมพด. _____________. (2540). พฒนาความเขมแขงขององคกรชาวบาน. กรงเทพฯ: เคลดไทย. สมพนธ เตชะอธก และคณะ. (2537). ศกยภาพและเครอขายผนาทองถน : คมอและทศทางการ

พฒนาผนาชาวบานเพอแกปญหาในชนบท. กรงเทพฯ: เคลดไทย. _____________. (2549). การเรยนรและการจดการความรขององคกรชมชนเพอชมชนเปนสข.

ภาควชาพฒนาสงคม คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. (เอกสารอดสาเนา)

สายพรณ นอยสร. (2530). ปจจยทสงเสรมการพฒนาองคกรประชาชนในชนบท: ศกษาเฉพาะกรณธนาคารขาว บานโนนขย ตาบลชมพวง อาเภอชมพวง จงหวดนครราชสมา. วทยานพนธสงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑต คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

สลาภรณ นาครทรรพ. (2541). “แนวคดเกยวกบเครองชวดคณภาพชวตและสงคม: ระดบกลม/ชมชน” ใน เอกสารการพฒนาเครองชวดคณภาพชวตและสงคมไทย. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).

สน สอสวน. (2530). ปจจยทสงเสรมการพฒนาองคกรประชาชนในเมอง: ศกษาเฉพาะกรณสหกรณเครดตยเนยนชมชนหลงบานมนงคศลา เขตดสต กรงเทพมหานคร. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร. (เอกสารอดสาเนา)


ศภวฒน ปภสสรากาญจน. (2558). ความเขมแขงและศกยภาพของสภาองคกรชมชนในจงหวดสพรรณบร. วารสารการบรหารทองถน ปท 8 ฉบบท 3 (กรกฎาคม-กนยายน 2558). (เอกสารอดสาเนา)

อคน รพพฒน. (2531). ปญหาการพฒนาชนบท บทเรยนจากกรณยกกระบตร โครงการพฒนาชนบทลมนาแมกลอง. ขอนแกน: สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน.

อทย ดลยเกษม และอรศร งามวทยาพงศ. (2540). ระบบการศกษากบชมชน : กรอบความคดและขอเสนอเพอการวจย. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).

อนสอน บวเขยว. (2545). สาระสาคญการบรหารงานชมชน. กรงเทพฯ: สานกพมพพราบ.

แผนบรหารการสอนประจาบทท 5 การพฒนาเครอขายองคกรชมชน


1. ความหมายของเครอขาย 2. พฒนาการและวงจรชวตของเครอขาย 3. องคประกอบของเครอขาย 4. ประเภทของเครอขาย 5. การสราง การบรหาร และกระบวนการทางานเครอขาย 6. แนวทางการพฒนาและการเชอมโยงเครอขาย วตถประสงคเชงพฤตกรรม

เมอศกษาบทท 5 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายความหมาย พฒนาการ วงจรชวต องคประกอบ และประเภทของเครอขายได 2. อธบายการสราง การบรหาร และกระบวนการทางานเครอขายได 3. อธบายแนวทางการพฒนาและการเชอมโยงเครอขายได วธการสอนและกจกรรมระหวางการเรยนการสอนประจาบท



บทท 5 การพฒนาเครอขายองคกรชมชน

จากการศกษาและประมวลบทเรยนความสาเรจของการทางานพฒนาชมชนทผานมา ระบ

อยางชชดวา ปจจยความสาเรจของการดาเนนงานประการหนง คอ การมเครอขายทเขมแขง ในบทนจงเปนการทาความเขาใจเบองตนถงนยามของคาวา “เครอขาย” ประเภท คณลกษณะ องคประกอบ การสรางเครอขายและการพฒนาใหเกดความเขมแขงและยงยน อยางไรกตามการสรางและการพฒนาเครอขายนนเปนทงศาสตรและศลปทตองใชทง “หวใจ” และ “ทกษะการประสานงาน” เปนสาคญ

ความหมายของเครอขาย

เครอขาย (network) หมายถง การเชอมโยงของกลมของคนหรอกลมองคกรทสมครใจ ทจะแลกเปลยนขาวสารรวมกน หรอทากจกรรมรวมกน โดยมการจดระเบยบโครงสรางของคนในเครอขายดวยความเปนอสระ เทาเทยมกนภายใตพนฐานของความเคารพสทธ เชอถอ เอออาทร ซงกนและกน

สนธยา พลศร (2556, หนา 236) ไดใหความหมายของเครอขายวาหมายถง ความเชอมโยงทงทางตรงและทางออมของสงตาง ๆ อยางเปนระบบในลกษณะของการสนบสนนสงเสรมและพงพาอาศยกนและกนระหวางสมาชก ทาใหเกดการรวมพลงกนจนสามารถดารงอยรวมกนได เครอขายในงานพฒนาชมชน จงหมายถง การเชอมโยงประสานระหวางบคคล กลมองคกรหรอชมชน เพอสรางพลงรวมและดาเนนกจกรรมการพฒนาอยางมประสทธภาพแลวขยายไปเชอมโยงกบบคคล กลมองคกร และชมชนอน ๆ ตอไป ในลกษณะของการเปนพนธมตรหรอภาคเพอความสาเรจรวมกน

ดานชาตชาย ณ เชยงใหม และพมพวลย ปรดาสวสด (2531, หนา 346) ไดอธบายความหมายของเครอขายวาหมายถง ความสมพนธทงทางตรงและทางออมระหวางบคคลหนงกบบคคลอน ๆ อกหลาย ๆ คน เครอขายสงคมในทนจงเปรยบเสมอนกรอบแนวคดทใชศกษาหาทางทาความเขาใจเกยวกบความสมพนธทมอยในสงคม อนนาไปสความเขาใจในเรองกลมทไมเปนทางการ องคกรทางสงคมและโครงสรางทางสงคม รวมทงลกษณะของความสมพนธทเกดขนดงกลาวสามารถนามาใชอธบายพฤตกรรมตาง ๆ ของบคคลเหลานได

ขณะทกาญจนา แกวเทพ (2530, หนา 61-63) ไดกลาววาเครอขายเปนรปแบบหนงของการประสานงานบคคล กลม หรอหลาย ๆ องคกรทตางกมทรพยากรของตวเอง มเปาหมาย วธการดาเนนงาน และมกลมเปาหมายของตนเอง บคคล กลมหรอองคกรเหลานไดเขามาประสานกนอยางมระยะเวลาพอสมควร แมอาจจะไมไดมกจกรรมรวมกนอยางสมาเสมอกตาม แตกวางรากฐานเอาไว เมอฝายหนงมความตองการทจะขอความชวยเหลอหรอขอความรวมมอกบกลมอน ๆ เพอแกปญหาสามารถ


บอกไปไดโดยการสรางเครอขายนน อาจจะแสดงออกหรอพฒนาแบบแนวตง และเครอขายแนวนอน นนคอเครอขายแบบแนวนอนจะมลกษณะทฐานะและสถานภาพของคนในกลมทเขามาเปนเครอขายนนมความเสมอภาคเทาเทยมกน การแลกเปลยนทรพยสนหรอบรการตาง ๆ การชวยเหลอเกอกล ถอยทถอยอาศย ในกรณทไมซบซอนไมตองมตวกลาง แตถากรณทซบซอนมากขนมหลายกลมมากขนอาจจะมแมขายหรอผนาเปนตวประสาน

สวนสชาดา มสงฆ (2535, หนา 40-50) ไดกลาวถงเครอขายในกรณทเปนเครอขายของชาวบานวาเกดจากการชวยเหลอซงกนและกน ซงเปนคณคาพนฐานวถชวตของชาวบานทเหนไดจากการแสดงออกผานทางประเพณและวฒนธรรมทมอย เชน ประเพณการทอดผาปา การลงแขกเกยวขาว เปนตน การกระทาดงกลาวเปนรปแบบหนงของเครอขายระดบครอบครวและเครอญาตของชาวบานทเปนไปโดยธรรมชาต เนนทความสมพนธระหวางบคคลและชมชน โดยไมมเรองของเงนทองเขามาเกยวของ เชน หากบดาไดรบอบตเหตหรอเจบปวย ผทจะชวยเหลอแมบานและลก ๆ ของตนกคอเครอญาตและชมชนเปนอนดบแรก

ลกษณะสาคญของรปแบบเครอขายของชาวบานทมลกษณะแบบแนวนอนมจดเดนตรงทใหความเสมอภาคและเนนทความยตธรรมและความสมานฉนทเปนสาคญ ปจจบนเครอขายของชาวบานในบางชมชนไดสญสลายไป เพราะการเกดขนของชมชนสมยใหม สงคมสมยใหมไดรวบรวมทกสงอยางไวทตลาดและนายทน ชาวบานจงใหความสาคญกบความสมพนธในระดบเครอญาตและชมชนบานใกลเคยงแบบบานเหนอ-บานใต

จากนยามขางตน อาจกลาวไดโดยสรปวาเครอขายมลกษณะสาคญอยางนอย 3 ประเดน คอ 1)ความสมพนธของสมาชกในเครอขายตองเปนไปโดยความสมครใจ มใชการบบบงคบใหอยในภาวะจายอมหรออยในเงอนไขของความเกรงใจทกรปแบบ 2)กจกรรมททาในเครอขายพงมลกษณะของความเทาเทยมและความเสมอภาค ทเนนการแลกเปลยนซงกนและกน และ 3)การเปนสมาชกเครอขายตองไมมผลกระทบใด ๆ ตอความเปนอสระ หรอความเปนตวของตวเองของกลมหรอองคกรนน ๆ พฒนาการและวงจรชวตของเครอขาย

พฒนาการของเครอขาย

สาหรบพฒนาการของเครอขายนน หากพจารณาจากการเกดขนของเครอขายจะพบวามพฒนาการเปนลาดบ ๆ ไป (นนทยา หตานวตร และณรงค หตานวตร, 2546, หนา 74-75) ดงน ขนท 1 กลมมการรวมตวกนเพอแลกเปลยนเรยนรในเรองใดเรองหนง เชน การอบรม การสมมนาแลกเปลยนความรประสบการณ เปนตน การสานเปนเครอขายในขนตอนแรกนจะสานกนคอนขางหลวม

การพฒนาเครอขายองคกรชมชน 137

ขนท 2 กลมมการรวมตวกนเพอทากจกรรมใดกจกรรมหนงรวมกน ทมเปาหมายชดเจน ความเขมขนของการเปนเครอขายจะมมากขน แตยงคงลกษณะการเปนเครอขายททากจกรรมชวครงชวคราว เชน การรวมตวกนรบซอขาวเปลอกในฤดเกบเกยว การรวมตวกนซอปยจานวนมากในตนฤดการทานา เปนตน ขนท 3 กลมมการรวมตวกนเพอเปนศนยกลางของการประสานงานหรอบรหารงาน หลงจากไดทากจกรรมรวมกนจนกระทงมความสนทสนมและ “รใจ” กนแลว ทงเหนความสาคญและความจาเปนของการพฒนาการเปนเครอขายถาวรทมการบรหารรวมกนและมโครงสรางการทางานทชดเจน ในขนนจดไดวา เครอขายนน ๆ มรปแบบการบรหารจดการองคกรเตมตว เชน ธนาคารชมชนทมกลมออมทรพยระดบหมบานเปนสมาชก เครอขายจดการทรพยากรลมนา เครอขายโรงสขาวชมชน เปนตน ซงจากพฒนาการของเครอขายองคกรชมชนทง 3 ขนตอนดงกลาวขางตนนน นนทยา หตานวตร และณรงค หตานวตร (2546, หนา 75-76) มองวาเกดจากบทบาทของหนวยงานการพฒนาใน 3 สวนหลกคอ 1. บทบาทของรฐ ซงเกดหนวยงานของรฐทงหลายทมนโยบายและการทางานเสรมสรางกลมในรปแบบตาง ๆ เชน กลมออมทรพยสนบสนนโดยกรมการพฒนาชมชน กลมเกษตรกรสนบสนนโดยกรมสงเสรมการเกษตร สหกรณประเภทตาง ๆ สนบสนนโดยกรมสงเสรมสหกรณ เปนตน 2. บทบาทของ NGO หรอองคกรพฒนาเอกชน (non-government organization) ในประเทศไทยซงทางานมากวา 20-30 ป ในการเสรมสรางและพฒนากลมองคกรชมชนตาง ๆ ซงการทางานในลกษณะดงกลาวทาใหเกดความเชอมโยงในการรวมกลมจานวนมากทมการทางานลกษณะใกลเคยงกนเปนเครอขาย 3. แหลงทนสนบสนนงานกลมและเครอขาย ซงชดเจนเมอป 2540 เมอเกดภาวะวกฤตเศรษฐกจ ไดเกดกองทนเพอการลงทนทางสงคม (social investment fund : SIF) หรอทเรยกยอวา กองทนชมชน โดยเปนกองทนทตองการแสวงหาทางออกใหมใหแกสงคมเนนการเสรมสรางศกยภาพของชมชน สรางทนทางสงคม รวมถงการสนบสนนการพฒนากลมและประชาคมใหเขมแขง ซงผลดของการพฒนาของกองทนดงกลาวคอ กลมเขามาเกาะตวกนมากขนและสานกนขนมาเปนเครอขายซงมทงเครอขายเชงประเดนและเครอขายเชงพนท นอกจากนยงมการประสานงาน แลกเปลยนความรระหวางเครอขายทาใหเกดกลมเครอขายตาง ๆ ขนอยางชดเจน นอกจากกองทนดงกลาวแลวป 2543 ไดเกดสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน)ขนซงเปนองคกรทมบทบาทหนาทคอ สนบสนนการพฒนาความเขมแขงขององคกรชมชนและประชาสงคม สงเสรมสนบสนนการใหสนเชอเพอการพฒนา และรบรองสถานภาพองคกรชมชนและเครอขาย ซงการเกดขนของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน)ดงกลาวทาใหการหนนเสรมการเกดขนขององคกรชมชนและเครอขายองคกรชมชนมความเขมแขงเปนอยางมากในปจจบน


โดยสรปจะเหนไดการเกดขนขององคกรชมชนและเครอขายองคกรชมชนมพฒนาการมาโดยลาดบซงเรมจากการแลกเปลยนเรยนรซงกนและกน การรวมตวรวมกลมกนทงเปนทางการและไมเปนทางการ จนนาไปสการประสานงานรวมมอเปนเครอขายเพอแกปญหารวมกนซงระหวางทางการเตมโตของเครอขายขายดงกลาวไดรบการหนนเสรมจากหลายภาคสวนดวยกนทงภาครฐ ภาคองคกรการพฒนาเอกชน รวมถงแหลงเงนทนตาง ๆ ดวยพฒนาการทงหมดดงกลาวขางตนนนทาใหเกดเครอขายองคกรชมชนอยางหลากหลายในปจจบน

วงจรชวตของเครอขาย

อยางไรกตามแมจะมพฒนาการหรอการพฒนาทดแตลกษณะของเครอขายกมลกษณะเชนเดยวกบสงมชวตคอมการเกดขน ตงอย และดบไปตามกฎของไตรลกษณ เมอเกดขนแลวมลกษณะการเจรญเตบโต ดารง เสอมโทรม หรอลมสลายขนอยกบกระบวนการทางานและการปรบตวใหเหมาะสมกบสงแวดลอมซงเกรยงศกด เจรญวงศศกด (2543, หนา 49-57) ไดกลาวถงวงจรชวตของเครอขายนนประกอบดวย 5 ขนตอนดวยกน คอ

1. ระยะกอตว เปนระยะแรกเรมตนของการเกดเครอขาย อาจเกดจากการเรมของแกนนาและการเกดปญหาตาง ๆ ขนในชมชน คนในชมชนจงเกดความตระหนกถงความจาเปนทตองรวมตวเปนเครอขาย แตสมาชกยงมจานวนนอยและจากดเฉพาะคนเพยงบางกลมเทานนระยะนวตถประสงคของเครอขายยงไมชดเจนและระบบบรหารมลกษณะทไมเปนทางการ คนภายนอกเครอขายสวนใหญยงไมรจกเครอขายยงไมกระจายไปในวงกวางยงตองใชเวลาพอสมควรจงจะเปนทรบรของสงคม เงนทนในการดาเนนการสวนใหญจะเปนเงนทนจากสมาชกเอง การระดมทนมความจากด เพราะเครอขายยงไมกวาง ดงนนบางเครอขายอาจจะเปดตวลงในชวงนเพราะไมสามารถกอรปไดสาเรจ

2. ระยะขยายตว เปนระยะทแนวคดเกยวกบการดาเนนการ วตถประสงคและเปาหมายของเครอขายเรมชดเจนขนจงดงดดใหคนสนใจเขารวมเปนสมาชกเครอขาย ทาใหเครอขายเรมขยายตวในเชงปรมาณ การดาเนนงานทชดเจนสงผลใหเครอขายดาเนนกจกรรมอยางตอเนอง สมาชกรสกวาตนเองไดรบประโยชนจากการเขารวมเครอขายดาเนนกจกรรมอยางตอเนอง สมาชกรสกวาตนเองไดรบประโยชนจากการเขารวมเครอขายโดยตรงทเปนรปธรรมเรมการผกพนตนเองกบเครอขาย ระยะนเครอขายเรมมการจดระบบและพฒนาคณภาพภายในโดยจดสรรหนาทระหวางสมาชกเครอขายและจดโครงสรางการทางานทชดเจน กาหนดผนาเครอขายอยางเปนทางการ เรมมการวางแผนขยายเครอขายเปนระบบ สงคมเรมรบรเกยวกบกจกรรม วตถประสงคและประโยชนของเครอขายทาใหการระดมทนภายนอก การขอความรวมมอหรอการประสานงานกบหนวยงานอนไดงายขน ปจจยสาคญททาใหเครอขายพฒนาตอไปคอภาวะผนา ความสามารถในการรวมใจสมาชกและผลกดนใหเกดการรวมใจกนตามเปาหมายความเปนประโยชนและความตอเนองของกจกรรม เพราะทาใหสมาชกมสวนรวมและ


ผกพนกบเครอขายมากขนรวมถงการบรหารจดการเครอขายใหเกดระบบทด เพราะจะชวยลดความสบสนวนวายในการดาเนนงาน ชวยใหการดาเนนงานเปนไปอยางคลองตวมประสทธภาพและเครอขายขยายตวออกไปมากยงขน

3. ระยะรงเรอง ระยะนแบงไดเปน 3 ชวงคอ 3.1 ระยะรงเรองชวงตน เครอขายมการจดระบบบรหารภายในไดลงตวเกดการพฒนา

อยางสมาเสมอ กจกรรมดาเนนไปอยางตอเนองและสงคมสวนใหญรจกเครอขายทาใหจานวนสมาชกเพมขนในอตราทลดลง เนองจากคนสวนใหญไดรจกเครอขายแลว ทาใหคนทสนใจในเปาหมายและรปแบบการทางานของเครอขายเขารวมเปนสมาชกจนเกอบหมด นอกจากนยงอาจมการเลยนแบบจดตงเครอขายแบบเดยวกนขนอกดวย

3.2 ระยะรงเรองชวงเสถยร ระยะนอตราเพมของสมาชกแทบจะไมมเลย เพราะคนสวนใหญทสนใจไดเขาเปนสมาชกหมดแลว ไมเกดการคดคนรปแบบกจกรรมทแปลกใหมไปจากเดม ทาใหสมาชกเรมเขารวมกจกรรมนอยลง เพราะสมาชกสวนใหญไดเคยรวมกจกรรมตาง ๆ เหลานนหมดแลวไดรบการตอบสนองความตองการจากเครอขายแลว จงไมเกดแรงจงใจทรวมหรอสนบสนนเครอขายอกตอไป

4. ระยะถดถอย เปนระยะทเครอขายประสบปญหา เนองจากสมาชกสวนหนงไดบรรลเปาหมายของการรวมเปนเครอขายแลวและเครอขายไมมพลงดงดดสมาชกใหอยรวมกนตอไปได ทาใหจานวนสมาชกลดลงอยางตอเนอง สมาชกทเหลออยขาดความตนตวทจะรวมกจกรรมกบเครอขาย เกดความขดแยงระหวางสมาชก ไมไดรบการสนบสนนเงนทนจากแหลงทนทาใหสมาชกเครอขายเกดการแตกแยกและเครอขายอาจจะสนสดลง ถาหากไมมการปรบปรงแกไข

5. ระยะฟนตว เปนการพยายามรอฟนเครอขายภายหลงจากทเขาสระยะถดถอย แตกระทาไดคอนขางยาก เนองจากสมาชกของเครอขายตางกระจดกระจายออกไปและไมสนใจทจะรวมมอกบเครอขายอก เพราะตนเองไดรบการตอบสนองความตองการเรยบรอยแลว แนวทางในการรอฟนเครอขายนนควรเรมดวยการทบทวนวตถประสงคและการกาหนดเปาหมายของเครอขายใหม เพอนาไปสการแสวงหาแนวรวมพนธมตรกลมใหม ๆ แลวดาเนนการเชนเดยวกบการกอตงเครอขาย จงไมควรใหเครอขายกาวมาถงจดน ควรพยายามปรบปรงแกไขตงแตเครอขายสระยะรงเรองชวงเสถยร

องคประกอบของเครอขาย

สาหรบองคประกอบของเครอขายนนพระมหาสทตย อาภากโร (2547, หนา 48-53) ไดกลาวถงองคประกอบทสาคญไว 5 ประการดวยกน ไดแก

1. หนวยชวตหรอสมาชก เปนหนวยเบองตนของความเปนเครอขายทสรางระบบปฏสมพนธโดยแตละหนวยชวตและแตละปจเจกบคคลจะดาเนนการสานตอ เพอหาแนวทางรวมในการสรางสรรค


คอ สงตาง ๆ เพอใหเกดการดารงอยรวมกน ตามหลกธรรมชาตของสรรพสงจะตองพงพาอาศยและสรางกระบวนการทสบเนองเพอรกษาความเปนไปของชวต ดงนน หนวยชวตหรอสมาชกในองคกรนน จะเปนองคประกอบหลกทกอใหเกดความเปนเครอขาย

2. จดมงหมาย เปนองคประกอบทสาคญอกประการหนงเพราะหากวาบคคล กลม/องคกร มารวมกนเพยงเพอทากจกรรมอยางใดอยางหน ง โดยไรความมงหมาย หรอจดมงหมายรวมกน ความสมพนธดงกลาวมอาจกลาวไดวาเปนเครอขาย เพราะความเปนเครอขายจะตองมความหมายถง “การรวมกนอยางมจดหมาย” เพอทากจกรรมอยางใดอยางหนง โดยมวตถประสงคและกระบวนการเพอใหบรรลจดมงหมายนน

3. การทาหนาทอยางมจตสานก การทแตละชวตหรอแตละบคคลจะมารวมกนนน สงทจะ ยดโยงสงตาง ๆ เขาดวยกน คอ การทาหนาทตอกนและกนการกระทาอยางมจตสานก เพราะหากขาดจตสานกตอสวนรวมทมาจากสวนลกภายใจจตใจของตนแลว กระบวนการนนจะเปนเพยงการจดตงและเรยกรองผลประโยชนตอบแทนเทานน และการทคนจะมารวมกลมเปนองคกรเครอขายไดนน นอกจากจะมความสนใจหรออปนสยใจคอทคลายคลงกนแลวบคคลยงตองมจตสานกตอสวนรวม กลาวคอ เมอพวกเขาเหนปญหาหรอตองการทจะพฒนาและเปลยนแปลงสงใดสงหนง จตใจทมงมนซงเปนปจจยภายในของแตละคน ยอมเปนแรงขบทเปนนาไปสการคดวเคราะหและการคนควาเพอแกปญหานน ๆ รวมทงแสวงหาแนวรวมจากเพอนรวมอดมการณ เพอสรางพลงอานาจในการตอรองหรอการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน จนกลายเปนองคกรเครอขายททกฝายตางมความไววางใจตอกน ทงน เพราะความเปนเครอขายนนสามารถทจะตอบสนองกระบวนการแกไขปญหาไดมากวา

4. การมสวนรวมและการแลกเปลยน ในองคประกอบของความเปนเครอขายสงหนงทจะขาดมได กคอ การมสวนรวม การพงพาอาศยกนและการแลกเปลยนเรยนร การมสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ของสมาชกจะเปนปจจยทหนนเสรมใหเครอขายมพลงมาขน เพราะการมสวนรวมจะทาใหสมาชกมความรสกวาตนเปนสวนหนงของเครอขาย ซงจะชวยใหทกฝายหนหนาเขาหากนและพงพากนมากขน นอกจากนในระบบความสมพนธของเครอขาย การแลกเปลยนเรยนรมความสาคญเปนอยางยงเพราะจะนาไปสการใหและรบ รวมถงการระดมทรพยากรเพอใหภารกจทเครอขายดาเนนการรวมกนนนบรรลถงเปาหมาย การแลกเปลยนเรยนรจงเปนทงแนวคด กระบวนการ และวธการของการจดการเครอขายเปนกระบวนการสรางขอมลทตอเนองเพราะถาไมมกระบวนการแลกเปลยนเรยนรรวมกนทมาจากการมสวนรวมแลว พฒนาการของเครอขายจะเปนไปอยางชา ๆ และอาจถดถอยลง ดงนนการมสวนรวมและการแลกเปลยนจงเปนแรงผลกใหความเปนเครอขายดาเนนไปอยางตอเนอง

5. ระบบความสมพนธและการสอสาร ถากลาวถงเครอขายวาเปนความสมพนธทโยงใยแลว สงทมความสาคญตอเครอขาย คอ ขอมลการและการสอสารระหวางกน นบตงแตการสอสารระหวางปจเจกบคคล กลมกบกลม และระหวางเครอขายกบเครอขายรวมทงระบบความสมพนธในการ


แลกเปลยนเรยนร โดยกระบวนการสอสารนนจะชวยใหสมาชกในเครอขายเกดการเรยนร เกดการยอมรบในกระบวนการทางานและชวยรกษาสมพนธภาพทดตอกน ความสมพนธทเกดขนจากการตดตอสอสารทตอเนองเชนน เปนองคประกอบทสาคญของเครอขาย ถาระบบความสมพนธไมไดรบการตอบสนองหรอขาดการตดตอแลว ความเปนเครอขายกอยในภาวะเสอมถอย ดงนนการพฒนาระบบเครอขายจะตองยดหลกการของความสมพนธและการสอสารระหวางกน โดยมกจกรรมและขอมลเพอใหเกดความเลอนไหลของเครอขายนน ๆ

ดานเกรยงศกด เจรญวงศศกด (2543, หนา 36-43) ไดกลาวถงองคประกอบทสาคญของเครอขายไว 7 ประการดวยกน คอ

1. การรบรมมมองรวมกน (common perception) หมายถง การทสมาชกเขามาอยในเครอขายตองมความรสานกคดและการรบรรวมกนถงเหตผลการเขารวมเปนเครอขาย อาท มความเขาใจในปญหา มสานกในการแกไขปญหารวมกน และมความตองการความชวยเหลอในลกษณะคลายคลงกน เปนตน ซงจะสงผลใหสมาชกเครอขายเกดความรสกผกพนในการดาเนนกจกรรมบางอยางเพอแกปญหาความเดอดรอนทเกดขน

2. การมวสยทศนรวมกน (common vision) หมายถง การมองเหนคณคาจดมงหมายในการอนาคตรวมกนระหวางสมาชกในกลม การรบรเขาใจถงทศทางเดยวกนและการมเปาหมายทจะดาเนนไปดวยกน จะชวยทาใหขบวนการเคลอนไหวของเครอขายมพลง เกดเอกภาพ และชวยบรรเทาความขดแยงอนเกดจากมมมองทแตกตางกนไป

3. การมผลประโยชนและความสนใจรวมกน (mutual interest/benefits) หมายถง การทสมาชกแตละคนมารวมกนเพอประสานประโยชนและความตองการ ซงผลประโยชนและความตองการนนจะไมบรรลผลสาเรจไดหากสมาชกตางคนตางอย ดงนน จงมการรวมตวกนบนฐานของผลประโยชนรวมทมากเพยงพอจะดงดดใหรวมเปนเครอขาย

4. การมสวนรวมของสมาชกเครอขายอยางกวางขวาง (all stakeholders participation) หมายถง การมสวนรวมกนของสมาชกมความสาคญตอการพฒนาความเขมแขงของเครอขายเพราะกระบวนการมสวนรวมเปนเงอนไขททาใหเกดการรวมรบร รวมคด รวมตดสนใจ และรวมลงมอกระทาอยางแขงขน ดงนน สมาชกในเครอขายจงควรเสรมสรางความสมพนธในลกษณะของความเทาเทยมและในฐานหนสวนของเครอขายและควรสานสมพนธในแนวราบ

5. กระบวนการเสรมสรางซงกนและกน (complementary relationship) หมายถง การทสมาชกในเครอขายตางกตองเสรมกระบวนการทางานของกนและกน โดยทใชจดแขงของฝายหนงไปชวยเหลออกฝายหนงทมจดออน ซงจะทาใหเกดการประสานผลประโยชนรวมกน การเสรมสรางตอกนนน เกดจากการรวมตวเปนเครอขายซงมผลดมากกวาการไมรวมเปนเครอขาย


6. การพงองรวมกน (interdependence) คอการเตมเตมในสวนทขาดของแตละฝายเนองจากทกฝายตางกมขอกาจดในกระบวนการทางานและมความรประสบการณทแตกตางกน ดงนนจงมการพงพาอาศยกนระหวางสมาชกในเครอขาย

7. การปฏสมพนธเชงแลกเปลยน (interaction) หมายถง การมสมาชกในเครอขายมการทากจกรรมรวมกน เพอใหเกดปฏสมพนธระหวางสมาชกและผลการปฏสมพนธเชงแลกเปลยนระหวางกนนนกอใหเกดการเปลยนแปลงในเครอขายตามดวย

ขณะทจอหน วอรเนอร (อางถงใน ปารชาต สถาปตานนท และชยวฒน ถระพนธ, 2546, หนา 9) ไดกลาวถงองคประกอบของเครอขาย โดยใชตวอกษรภาษาองกฤษ คอ link หรอการเชอมตอ เพออธบายองคประกอบดงกลาว ซงสามารถสรปไดดงน

1. การเรยนร (learning) ไดแก การเรยนรเกยวกบความจาเปนและความตองการของตนเองและผอน

2. การลงทน (investing) ไดแก การลงทนดานเวลาและพลงงานในการตดตอและเชอมประสานกบบคคลตาง ๆ

3. การดแล (nurturing) ไดแก การดแลสมพนธภาพระหวางสมาชกของเครอขายอยางใกลชด ทงในเรองการทางานและสมพนธภาพสวนตว

4. การรกษา (keeping) ไดแก การรกษาทศทางในการบรรลเปาหมาย โดยเฉพาะการตรวจสอบความตองการของสมาชกและการเปดใจรบฟงความคดเหนซงกนและกน เพอแสวงหาแนวทางททรงพลงในการดาเนนการใหบรรลเปาหมาย

โดยสรปแลวองคประกอบของเครอขายนนมลกษณะสาคญ คอ หนวยชวตหรอสมาชกซงมอดมการณ วสยทศน จตสานกและจดมงหมายรวมกน มผลประโยชนการเรยนรรวมกนรวมถงการหนนเสรมกระบวนการทางานซงกนและกน และทสาคญคอมการสอสาร มปฏสมพนธแลกเปลยนระหวางกนอยางสมาเสมอทงเปนทางการและไมเปนทางการ

ประเภทของเครอขาย

สาหรบการจาแนกประเภทหรอรปแบบของเครอขายนนจากการศกษาเอกสารพบวามการจาแนกไวอยางหลากหลายตามความเขาใจ ตามประเดนในการศกษา ตามกจกรรมทเกดขนโดยขนอยกบความเขาใจในการจาแนกประเภทหรอการแบงประเภทซงพบวามหลายลกษณะดงน สมพนธ เตชะอธก ปรชา อยตระกล และชน ศรสวสด (อางถงใน ปารชาต วลยเสถยร และคณะ, 2552, หนา 474) ไดศกษาเครอขายของผนาชาวบานพบวาเครอขายของผนาดงกลาวนนสามารถจาแนกออกไดเปน 3 ลกษณะ ไดแก


1. เครอขายความคด เปนเครอขายทเนนการทางานดานความคด ความร หรอเทคนคตาง ๆ เครอขายเหลานเปนแหลงทผนาไดมโอกาสเผยแพรแนวความคดของตนเองและไดแลกเปลยนประสบการณของตนกบคน อน ๆ ทาใหเกดความคดทชดเจนขน เครอขายความคดมกเนนเครอขายของกลมคนทอยบนสถานภาพทคลายคลงกน แตอยตางถนไดรวมกนสรางเครอขายขนเพอจะไดมเวทในการแลกเปลยนประสบการณกน เชน เครอขายกลมคร เครอขายองคกรพฒนาเอกชน เปนตน 2. เครอขายกจกรรม เปนเครอขายทเนนการชวยเหลอ รวมมอกนในการทากจกรรม สวนมากมกเปนเครอขายภายในชมชนทสมาชกของเครอขายอาจเปนเครอญาตกน หรอมสายสมพนธเปนครและลกศษยกน หรออาจรวมอยในกลมกจกรรมเดยวกน สมาชกของเครอขายจะคอยชวยเหลอหรอรวมมอกน ยงผลใหงานพฒนาของผนาประสบความสาเรจ แตกมผบางทานทมบารมสามารถระดมความรวมมอ การทากจกรรมระหวางหมบาน ทาใหเกดการชวยเหลอเกอกลกนระหวางหมบานได 3. เครอขายสนบสนนทน กจกรรมพฒนาเพอการแกปญหาของชมชน นอกจากจะมความคดในการวเคราะหหาทางออกในการแกปญหา มการทากจกรรมการแกปญหาแลว สงหนงทมความจาเปนมากคอ จะตองมทนทมาของทนเพอดาเนนกจกรรมการพฒนา อาจมาจากการระดมทนภายในหมบานโดยการระดมหนจากสมาชก เชน กองทนรานคา กลมออมทรพย หรอธนาคารขาว หรอการทอดผาปาหรออาจเปนทนทมาจากภายนอก ขณะท ปาน กมป (2540, หนา 33-45) ไดศกษารปแบบของเครอขายทเกยวกบเครอขายการเรยนรพบวาสามารถจาแนกเครอขายดงกลาวไดใน 4 ลกษณะคอ 1. แบงตามจดมงหมายของการเรยนร แบงเปน 2 ลกษณะ กลาวคอ ลกษณะแรกเปนการเรยนรทมงเอกคบคคล เปนการพฒนาบคคลในดานตาง ๆ กอนทบคคลจะนาไปพฒนาครอบครว ชมชนและสงคม ลกษณะทสองเปนการเรยนรทมงเนนชมชนเปนหลก โดยใหการศกษาเปนเครองมอทจะเปลยนแปลงสงคมและเศรษฐกจของชมชน 2. แบงตามโครงสรางเครอขายการเรยนร จาแนกออกเปน 4 ประเภท คอ 2.1 เครอขายการเรยนรโครงสรางกระจายศนย มศนยกลางทาหนาทประสานงาน แตภารกจในการจดการเรยนการสอนจะกระจายความรบผดชอบใหสมกบสมาชกเครอขายซงตางกมความสาคญเทากน รปแบบนอาจเรยกวา รปแบบการกระจายความรบผดชอบ (distributed network) 2.2 เครอขายการเรยนรโครงสรางรวมศนย มองคกรกลางเปนทงศนยประสานงาน และเปนแมขายรวบรวมอานาจการจดการ รวมความรไวในศนยกลาง การลงทนทงดานอปกรณ เทคโนโลย และกาลงคนจะอยทแมขาย สวนลกขายหรอสมาชกเปนเพยงผรวมใชบรการจากศนยกลาง


2.3 เครอข ายการเรยนร โครงสรางล าดบขน (hierarchical network) มลกษณะเชนเดยวกบแผนภมองคกร การตดตอสอสารขอมลจะตองผานตามลาดบขนตอนมาก นยมใชการบรหาร การจดการองคกรตาง ๆ ซงเหมาะแกการควบคมดแลระบบงาน 2.4 เครอขายการเรยนรโครงสรางแบบผสม คอมทงรปแบบรวมศนย และกระจายศนย เนองจากการเรยนรมไดอาศยสอใดสอหนงเปนหลก หากแตมการผสมผสานระหวางสอบคคล และเทคโนโลย จงจาเปนตองจดระบบเครอขายแบบผสม เพอสนองความตองการไดอยางกวางขวางและตรง 3. แบงตามหนวยสงคม 3.1 เครอขายการเรยนรระดบบคคล เปนเครอขายระบบของครอบครว หรอระบบของเครอญาต ซงจะมผลตอการเรยนรของบคคลคอนขางสง 3.2 เครอขายการเรยนรระดบกลม มองไดมตยอย ๆ คอ เครอขายการเรยนรแบงตามบาน และเครอขายการเรยนรตามอาชพ 3.3 เครอขายการเรยนรระดบชมชน เปนเครอขายการเรยนรระดบชมชนกบชมชนมความเชอมโยงกน มการแลกเปลยนพดคยกนระหวางไปเยยมเยยนตดตอกน การประชมตาบลของผนาหมบาน 3.4 เครอขายการเรยนรระดบสถาบน สถาบนภายในหมบานทมความสาคญมากคอ สถาบนทางศาสนา สถานบนทางการศกษา 4. แบงระดบการปกครองและลกษณะของงาน ไดแก เครอขายชมชน เครอขายนกพฒนา เครอขายระดบจงหวด เครอขายภาครฐ เครอขายวชาชพ เครอขายธรกจ เครอขายสอสารมวลชน เครอขายนกฝกอบรม เครอขายการประมวลและสงเคราะหองคความร เครอขายภาคสาธารณะ เครอขายวชาการ เครอขายองคกรนโยบายของรฐ เครอขายผทรงคณวฒ การจดแบงรปแบบเครอขายเปนประเภทตาง ๆ ขางตนนอกจากจะมความชดเจนสะทอนกจกรรมททาแลวยงสอดคลองกบการเกดขนคงอยจรงของเครอขายทเกดขนในพนท/ชมชนซงไดมการศกษาและรวบรวบเครอขายจากประสบการณการทางานสงเสรมขององคกรพฒนาเอกชนภาคอสานโดยคณะกรรมการ กป.อพช. ภาคอสาน พบวาสามารถจาแนกเครอขายไดถง 10 ประเภทดวยกน(สมพนธ เตชอธก บรรณาธการ, 2541 อางถงใน ปารชาต วลยเสถยร และคณะ, 2552, หนา 475-478) ไดแก 1. เครอขายเกษตรกรรมทางเลอก จดเนนคอการสรางแบบอยางทางการเลอก การฟนฟเกษตรกรรมโดยเนน 4 รปแบบ คอ เกษตรกรรมผสมผสาน เกษตรกรรมธรรมชาต เกษตรกรรมอนทรย และวนเกษตร ใหเกษตรกรบรหารเงนโดยอสระ เพออยากจะเหนสงคมนาภมปญญาทองถนมาฟนฟอาชพเกษตรกรรม เพอกอใหเกดความยงยนมนคงทงเรองอาหาร เศรษฐกจ รายได ความสมดลยของระบบนเวศน การผลตและสงแวดลอม


2. เครอขายผหญงอสาน เปนกระบวนการเพอพฒนาศกยภาพของผหญง เปดโอกาสใหผหญงเขาสกระบวนการตดสนใจทางสงคม มสวนรวมในการตดสนใจใชทรพยากรและไดรบผลกระทบจากกระบวนการพฒนาพรอมไปกบการรณรงคใหสงคมและตระหนกถงความสาคญของการใหโอกาสผหญง 3. เครอขายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม พยายามสรางเครอขายองคกรชาวบานใหเขมแขงเพออนรกษฟนฟสงแวดลอมโดยชมชนมสทธในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเอง รวมทงการสรางความรวมมอกบภาคตาง ๆ ทเกยวของ ใหเกดความตระหนกในการเขามารวมแกปญหา 4. เครอขายองคกรชมชน จดมงหมายเพอใหประชาชนในทองถนไดมสวนรวมในการปกครองและแกไขปญหาของตนเอง โดยเชอวาประชาชนยอมเปนผทรปญหาและความตองการในการพฒนาตนเองรวมทงการตดสนเลอกหรอกาหนดวธการแกปญหาทสอดคลองกบความตองการของตนเองไดดทสดเพอสามารถแกไขปญหาทงทางเศรษฐกจ สงคมทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของภาคชนบททมการสงสมมาอยางยาวนานใหคอย ๆ หมดไป 5. เครอขายธรกจชมชน เปนรปแบบหนงทกลมชาวบานและองคกรพฒนาเอกชน พฒนาชมชนเพอทาใหชมชนมรายได เกดการพฒนาศกยภาพของชมชน มการพฒนาองคกรชมชนใหเขมแขงขนอนนาไปสรายไดทจะนามาพฒนาหมบานและพฒนาความเปนอยของพวกเขา 6. เครอขายสทธมนษยชน เดมชาวบานไมมโอกาสรบร และตดสนใจในการทาโครงการใด ๆ ตอมามการรณรงคใหประชาชนตนตวและรจกรกษาสทธของตน มการผลกดนใหมการใชกระบวนการประชาพจารณ (public hearing) เพอผลกดนใหมการออกกฎหมายรฐธรรมนญใหมการรองรบสทธเสรภาพตามรฐธรรมนญ 7. เครอขายชมชนเมอง ปจจบนปญหาตาง ๆ มความรนแรงและมความซบซอนมากขน จาเปนตองมการรวมมอกนของหลายฝายโดยเฉพาะอยางยงของชมชนในโอกาสของการมบทบาทในการแกปญหาของตนเองโดยมองคกรของรฐและเอกชนใหการสนบสนน 8. เครอขายเดกและเยาวชน เปนการกลาวถงยทธศาสตรและแนวทางการทางานเกยวกบเดกและเยาวชนโดยมเนอหาดานเดกในเรองตาง ๆ โดยไดพยายามทางานชวยเหลอและอยรวมกบเดก ตาง ๆ 9. เครอขายงานดานเอดสอสาน เปนการทางานกบผตดเชอในการสรางบานพกชวคราว การบรการใหคาปรกษา การดแลฟนฟจตใจและรางกายของผตดเชอ การสรางใหชมชนยอมรบผตดเชอ และการสรางเครอขายผตดเชอใหชวยเหลอซงกนและกน 10. เครอขายคนรนใหม เปนการพยายามสบทอดกระบวนการ NGOs โดยเขาไปหนนเสรมงานตาง ๆ ของโครงการตาง ๆ 9 โครงการขางตน โดยมเปาหมายคอ การรวบรวมกลมกนเพอสราง


เครอขายทสานตออดมการณทางสงคม และสามารถกาหนดทศทางและแนวทางการทางานตอกระบวนการทางสงคมได อยางไรกตามการแบงประเภท รปแบบและลกษณะความสมพนธของเครอขายกเพอสรางความเขาใจและมองเหนภาพความเคลอนไหวของกลม องคกรเครอขายตาง ๆ ซงพระมหาสทตย อาภากโร (2547, หนา 85-92) ไดแบงเปน 3 ประเภท 1. เครอขายเชงพนท เปนการรวมตวกนของกลม องคกร ในการดาเนนการทตงอยบนพนท โดยใชกจกรรมทเกดขนในพนทเปนเปาหมายนาทางและเปนการทางานทสอดคลองประสานกนทกสวน ซงลกษณะและโครงสรางของเครอขายเชงพนท สามารถจดลกษณะโครงสรางไดตามพนทและกจกรรมทเกดขนในลกษณะดงน 1.1 การแบงเครอขายตามระบบการปกครองของภาครฐ อาท เครอขายระดบหมบาน ตาบลและเครอขายระดบอาเภอ เชน เครอขายประชาคมอาเภอแมสอด จงหวดตาก เครอขายระดบจงหวด เชน เครอขายประชาคม จงหวดนาน เครอขายระดบภมภาค เชน เครอขายปาชมชนภาคเหนอ 1.2 การแบงพนทตามความสาคญของทรพยากรธรรมชาต อาท เครอขายลมนาปง เครอขายอาวปตตาน เครอขายปาเขาสก ฯลฯ กจกรรมและความสมพนธของเครอขายเชงพนทจะใชพนททางกายภาพเปนตวกาหนดกจกรรมและประเดนปญหา มการเชอมโยงกลม องคกรและเครอขายยอยในพนทเขารวมปรกษาหาแนวทางแกไขปญหา สวนในดานโครงสรางความสมพนธจะประสานการทางานกนทงระบบ โดยรวมศนยกจกรรมเขาสสวนกลางในพนทขนาดใหญและมศนยประสานยอยในพนทขนาดเลกเพอใหเกดกจกรรม การสอสารและความเคลอนไหวมแกนนาผประสานงานและคณะทางานในเครอขายมารวมผลกดนกจกรรมใหกลม องคกรและเครอขายยอยอน ๆ ทางานตามหนาทและภารกจของตน 2. เครอขายเชงประเดนกจกรรม เปนเครอขายทใชประเดนกจกรรมหรอสถานการณทเกดขนเปนปจจยหลกในการรวมกลม โดยลกษณะและโครงสรางของเครอขายประเภทนสามารถแบงไดหลายลกษณะตามประเดนกจกรรมและความสนใจของฝายตาง ๆ อาท เครอขายปาชมชน เครอขายสงแวดลอม เครอขายสทธมนษยชนและเครอขายสขภาพ เปนตน เครอขายเชงประเดนกจกรรมเกดจากการรวมตวของหลายๆ ฝาย ทตองการแกปญหาและใชเครอขายเปนเครองมอจงใชวธการทหลากหลายในการดาเนนการและแกปญหารวมทงสรางความสมพนธแบบพหภาคหรอหลายฝาย ซงลกษณะการทางานจะเปนไปในระดบเดยวกน เพราะเกดจากความสนใจในประเดนเดยวกนของแตละคน กลม องคกรและเครอขาย ในขณะทโครงสรางความสมพนธมทงระดบเดยวกนและบนลาง โดยจะมหนวยงานหลกททางานในดานนน ๆ เปนผสนบสนนการทางานเครอขายยอยในระดบพนท ดงนน กจกรรมและความสมพนธทเกดขนจะมลกษณะของการมสวนรวมและพงพากนเพอใหกจกรรมประสบผลสาเรจและเปนไปตามแนวทางทวางไว


3. เครอขายแบงตามโครงสรางหนาท เปนเครอขายทเกดขนโดยอาศยภารกจกจกรรมและการรวมตวของกลมผลประโยชนเปนแนวทางในการแบงเครอขาย ซงอาจแบงเปนเครอขายภาครฐ ภาคประชาชน ภาคธรกจเอกชนและภาคองคกรพฒนาเอกชน โดยลกษณะและโครงสรางของเครอขายน มการกอตวตามภารกจของกลมผลประโยชน โดยมกลมผลประโยชนใหการสนบสนนในการจดตงเครอขายหรอเขาไปเสรมสรางกระบวนการเรยนรและมกระบวนการพฒนาทสอดคลองกบภารกจและเปาหมายของกลมนน ๆ ซงในประเทศไทยสามารถแบงกลมผลประโยชนได 4 สวนใหญ ๆ ไดแก เครอขายภาครฐ เชน เครอขายสถาบนการศกษา เครอขายกรมการพฒนาชมชน เปนตน เครอขายภาคธรกจเอกชน เชน เครอขายสภาหอการคา สภาอตสาหกรรม ฯลฯ เครอขายองคกรพฒนาเอกชน เชน เครอขายเพอนตะวนออก เครอขายดานแรงงานและสวสดการสงคม ฯลฯ เครอขายภาคประชาชน เชน เครอขายประมงพนบาน เครอขายสมชชาคนจน เปนตน ความสมพนธของเครอขายในลกษณะนมกจกรรมและความสมพนธทซอนกนอยอาจมองไดหลายแงมม โดยกจกรรมทเกดขนเปนความพยายามในการสรางจดยนและพนททางสงคม โดยแตละกลมมการพฒนากจกรรมใหสอดคลองกบเปาหมายของตน สวนในดานความสมพนธกมความหลากหลายโดยเครอขายภาครฐมความสมพนธแบบบนลงลาง สาหรบภาคประชาชนมความสมพนธแบบเสมอภาคทเกดจากกระบวนการเรยนรรวมกน ในขณะทเครอขายภาคธรกจเอกชนจะมการประสานประโยชนแบบตอบแทน สวนเครอขายองคกรพฒนาเอกชนจะมลกษณะประสานและแลกเปลยนเรยนรกบเครอขายอน ๆ

จดเรมตนของการประสานความรวมมอแบบเครอขายนนอาจเกดขนดวยความสนใจจากกลมเลก ๆ ทไดสะสมความร ความคด ประสบการณ มการตระหนกถงปญหาในพนทรวมกนแลวกอรปเปนเครอขาย นาไปสการพฒนาแนวรวมทสนใจในประเดนเดยวกน กอใหเกดกจกรรมความสมพนธอนตอเนองและมการแบงโครงสรางเครอขายตามหนาท นาไปสการขยายผลใหกวางขวางออกไปจนการดาเนนการประสบผลสาเรจ การสราง การบรหาร และกระบวนการทางานเครอขาย

การสรางเครอขาย

การสรางเครอขาย หมายถง การทาใหมการตดตอ สนบสนนใหมการแลกเปลยนขอมลขาวสารและการรวมมอกนดวยความสมครใจ การสรางเครอขายควรสนบสนนและอานวยความสะดวก ใหสมาชกในเครอขายมความสมพนธกนฉนทเพอน ทตางกมความเปนอสระมากกวาสรางการคบคาสมาคมแบบพงพง นอกจากนการสรางเครอขายตองไมใชการสรางระบบตดตอดวยการเผยแพรขาวสารแบบ


ทางเดยว เชนการสงจดหมายขาวไปใหสมาชกตามรายชอ แตจะตองมการแลกเปลยนขอมลขาวสารระหวางกนดวย ดาน Cor P. Veer(อางถงใน ปารชาต วลยเสถยร และคณะ, 2552, หนา 478-479) ไดอธบายถงความจาเปนในการสรางเครอขายวา การทปจเจกบคคลหรอสถาบนมารวมกนเปนกลมซงตองมความสนใจในเรองหนงรวมกน อยางไรกตามเพยงการรวมกลมกนเทานนยงไมอาจเปนเครอขายงานได เพราะจะมลกษณะเพยงการทางานรวมกน (workshop) คอ มบคคลเขามารวมสนทนากน หากจะมใหเปนเครอขายตองมปจจยอกขอ คอ ความรวมมอทจะตดตอสอสาร ความเตมใจทจะประสานงานกน ขอสาคญสมาชกตองมการยอมรบทจะทากจกรรมรวมกนไมใชเพยงแลกเปลยนความคดเหนเทานน ทสาคญตองใหความสาคญกบขนตอนของการพฒนากระบวนการมสวนรวมภายในเครอขาย เพราะจะสะทอนใหเหนถงความพยายามทจะรวมมอกนของเครอขายโดย Veer ไดเสนอถงหลกปฏบตในการเสรมสรางเครอขาย ดงน 1. ระบกลมหรอบคคลทสามารถทาหนาทกระตนหรอทาใหเครอขายงานดาเนนไปได 2. การจดการเครอขายทด ตองมศลปะในการประสานประโยชนทาใหผมสวนไดเสยแตละฝายไดประโยชนรวมกน 3. ในการพฒนา การปฏบต และตดตามผลของกจกรรมหรอโครงการตาง ๆ ของเครอขายจะตองมการตดตอสอสารกนอยางใกลชดระหวางสมาชกเครอขายผไดรบประโยชนและผใหทน 4. จาเปนจะตองมความสนใจรวมกน วตถประสงคและทศนะรวมกน และมวธการทางานทจาอานวยใหเกดการตดตอสอสารระหวางสมาชก ดานสนธยา พลศร (2550, หนา 334-336) ไดกลาวถงการสรางเครอขายโดยสรปเปน 3 ขนตอน คอ การเตรยมการกอนสรางเครอขาย การดานเนนการจดตงเครอขาย และการดารงรกษาเครอขาย ดงน 1. การเตรยมการกอนการสรางเครอขาย เปนขนตอนแรกเพอเตรยมความพรอมกอนทจะดาเนนการจดตงเครอขายซงมกจกรรมสาคญหลายประการ ดงน

1.1 สรางความตระหนกในปญหาและจตสานกในการรวมตวของกลมทจะรวมเปนเครอขาย เพอใหเหนถงความสาคญของเครอขายและความสาคญของการเขารวมกจกรรมกบเครอขาย

1.2 การใหผทจะเปนสมาชกไดเหนถงผลประโยชนทจะไดรบจากการเปนสมาชกของเครอขายอยางชดเจน ทงผลประโยชนของสมาชกเอง กลม องคกร เครอขาย และผลประโยชนของชมชน

1.3 การสรรหาแกนนาทมภาวะผนาเหมาะสมจากองคกรสมาชก เพราะเปนผทไดรบการยอมรบของสมาชก กลม องคกร และคนในชมชนมความสามารถในการจงใจใหเขารวมเปนสมาชกใหมของเครอขายไดเรวขน


1.4 การประชาสมพนธดวยสอตาง ๆ เพอใหผทสนใจไดทราบขอมลของเครอขายอยางกวาง ชดเจน และถกตอง สามารถนามาใชประกอบในการตดสนใจเขาเปนสมาชกของเครอขายไดเรวขน

1.5 การเตรยมบคลากร สถานท วสด อปกรณไวใหพรอมและเพยงพอ เพอใหการดาเนนงานของเครอขายสะดวก รวดเรว มประสทธภาพ และจงใจใหเขารวมเปนสมาชกของเครอขาย

1.6 การตดตอประสานกบบคคล กลม และองคกรตาง ๆ ทเกยวของกบการสรางเครอขาย เพอขอการสนบสนนและระดมพลงหรอศกยภาพมาใชในการจดตงเครอขายใหประสบความสาเรจ

2. การดาเนนการจดตงเครอขาย เมอเตรยมความพรอมเรยบรอยแลว ขนตอไปคอการดาเนนการจดตงเครอขาย ซงมกจกรรมสาคญดงน

2.1 จดประชมผสนใจทจะเปนสมาชกของเครอขาย เพอทาความเขาใจในรายละเอยด ตาง ๆ และจงใจใหสมครเปนสมาชก

2.2 สรางความสมพนธทดระหวางสมาชก เพอใหผทเขารวมเปนสมาชกของเครอขายไดรจกกน เกดความสนทสนม เกดความรสกเปนพวกเดยวกน พรอมทจะทางานรวมกนในเครอขาย

2.3 การสรางอดมการณรวมระหวางสมาชก เพอสรางความรก ความผกพน จตสานกรวม และอทศตนในการทางานใหกบเครอขาย

2.4 รวมกาหนดวสยทศน พนธกจ วตถประสงค เปาหมาย ยทธศาสตรของเครอขายเพอใหสมาชกเกดความรสกเปนเจาของเครอขาย รก หวงแหนเครอขาย มงมนจะดาเนนงานใหเครอขายประสบความสาเรจ

2.5 รวมกาหนดโครงสราง การบรหารจดการระเบยบขอบงคบของเครอขาย โดยพจารณาถงความเหมาะสม ความสามารถทจะนาไปใชปฏบตรวมกนได เพอประสทธภาพในการดาเนนงานและเพอใหสมาชกยอมรบในความเปนเครอขาย

2.6 การคดเลอกคณะกรรมรวมเพอทาหนาทผประสานงาน บรหาร และจดการเครอขาย ไมใหผใดผหนงตงตวเปนผประสานงานหรอผบรหารและจดการเครอขาย เพราะสมาชกจะไมยอมรบและเกดปญหาขนในเครอขาย

2.7 การรวมกนกาหนดแผนและโครงการของเครอขาย เพอตอบสนองวตถประสงคและเปาหมายในการเขามาเปนสมาชกของเครอขาย

2.8 รวมปฏบตงานตามแผนและโครงกรทรวมกนกาหนด เพอผนกพลงของสมาชกและนาไปใชในการดาเนนงานของเครอขายไดอยางเตมท

2.9 การจดเวทเพอแลกเปลยนเรยนรผลการปฏบตงานของแตละคน แตละกลม แตละฝายหลาย ๆ ครง เพอทราบถงความสาเรจ ปญหาอปสรรคในการดาเนนงาน


2.10 การรวมกนสรปบทเรยนจากเวทแลกเปลยนเรยนร เพอใหเปนองคความรใหมของสมาชกเครอขายและชมชน

2.11 การนาองคความรใหมไปทดลองและปฏบตรวมกนจนประสอบความสาเรจตามวตถประสงคและเปาหมาย

2.12 แบงปนผลประโยชนทเกดขนแกสมาชกอยางยตธรรมตามกฎเกณฑหรอระเบยบของเครอขาย

2.13 การประเมนผล เพอทราบถงปญหาและอปสรรคในการจดตงเครอขาย และเตรยมการแกไข ปรบปรง และพฒนาเครอขายใหมประสทธภาพมากยงขน

3. การดารงรกษาเครอขาย เมอดาเนนการจดตงเครอขายเรยบรอยแลว ขนตอนตอไปคอการทาใหเครอขายดารงอยไดอยางมนคงและยงยน ซงควรดาเนนกจกรรมตอไปน (วมลลกษณ ชชาต, 2540, หนา 46 อางถงใน สนธยา พลศร, 2556, หนา 239)

3.1 จดใหสมาชกไดประชมพบปะกนอยางสมาเสมอ ทงการประชมอยางเปนทางการและไมเปนทางการ

3.2 การสนบสนนสงเสรมการจดกจกรรมของเครอขาย ใหดาเนนไปอยางสมาเสมอและตอเนอง

3.3 การใหคณคา ใหขวญกาลงใจแกสมาชก เพอใหสมาชกทมเทการทางานใหกบเครอขาย

3.4 การกระตนใหสมาชกรวมมอกน เพอทากจกรรมและแลกเปลยนขาวสารระหวางสมาชก

3.5 ปลกฝงใหสมาชกตระหนกในความสาคญและมความสานกในความเปนเจาของเครอขาย และทรพยากรในทองถน ซงเปนของสมาชกและชมชนไมใชของบคคลใดบคคลหนง

3.6 การรกษากฎระเบยบของเครอขายอยางเครงครด ทงผนาและสมาชกตามทไดรวมตกลงกนไว

ขนตอนการสรางเครอขายดงกลาวสรปไดดงรปภาพ


ภาพท 5.1 ขนตอนการสรางเครอขาย ทมา: สนธยา พลศร (2556, หนา 240) ดานนฤมล นราทร (2542, หนา 3-14) ไดศกษาการสรางเครอขายในการทางานสามารถจาแนกกระบวนการในการเสรมสรางเครอขายออกเปนขนตอนตาง ๆ โดยสามารถสรปไดดงน 1. ขนตอนการตระหนกถงความจาเปนในการสรางเครอขาย เปนขนตอนทผปฏบตงานหรอฝายจดการตระหนกถงความเปนจาเปนในการสรางเครอขายเพอทจะทางานใหบรรลเปาหมายรวมทงพจารณาองคกรตาง ๆ ทเหนวาเหมาะสมเขาเปนเครอขายในการทางาน คาถามสาคญทจะเกดขนในขนตอนน 1.1 จะเขารวมเปนเครอขายกบองคกรใด 1.2 จะไดรบประโยชนหรอจะตองสละประโยชนดานใดบางในการเขารวมเปนเครอขาย

ขนตอนท 1 การเตรยมการ

การสรางความตระหนก

การใหสมาชกเหนผลประโยชน

การสรรหาแกนนา

การประชาสมพนธ

การเตรยมบคลากร

การประสานงาน

การรกษาเครอขาย

การจดสมาชกพบปะกนสมาเสมอ

การสนบสนน สงเสรมการจดกจกรรม

การใหคณคาใหขวญกาลงใจแกสมาชก

การกระตนใหสมาชกรวมมอกน

การปลกฝงจตสานกเครอขาย

การรกษากฎระเบยบอยางเครงครด

ขนตอนการสรางเครอขาย

ขนตอนท 2 การดาเนนการจดตง

จดประชม

สรางความสมพนธทด

การสรางอดมการณรวม

รวมกาหนดวสยทศน

รวมกาหนดโครงสราง

การคดเลอกคณะกรรมการรวม

รวมกาหนดแผนและโครงการ

รวมกนปฏบตงาน

การจดเวทแลกเปลยนเรยนร

การรวมกนสรปบทเรยน

การนาองคความรใหมไปปฏบต

การเตรยมบคลากร

การประสานงาน


1.3 ระยะเวลาในการเขารวมเปนเครอขายจะนานเทาใด 2. ขนตอนการตดตอกบองคกรทจะเปนเครอขาย หลงจากทไดตดสนใจในองคกรทเหนวาเหมาะสมในการเขารวมเครอขาย กจะเปนขนตอนของการตดตอสมพนธเพอชกชวนใหเขารวมเปนเครอขายในการทางาน โดยการรวมเปนเครอขายจะเกดขนเมอองคกรมความตองการเหมอนกน ดงนน จะตองสรางความคนเคย และการยอมรบ รวมทงความไววางใจระหวางกน เปนขนตอนของการปลกจตสานก โดยการใหขอมล แลกเปลยนขอมล และกระตนใหอยากแกปญหารวมกนอาจเรยกขนตอนนวาเปนขนตอนการเตรยมกลม หรอเตรยมเครอขาย (pre-group) 3. ขนตอนการสรางพนธกรณรวมกน เปนขนตอนของการสรางความผกพนรวมกน ซงหมายถง การตกลงในความสมพนธตอกน ในขนตอนนองคกรเขาสการตกลงทจะทางานรวมกน ซงในการทจะทากจกรรมรวมกนเพอตอบสนองความตองการหรอแกปญหา กลมองคกรจะตองมความรเพยงพอทจะทากจกรรมได ดงนนจงตองเสรมความรทจาเปน ซงอาจกระทาไดโดยแลกเปลยนความรภายในกลม หรอ แลกเปลยนกบองคกรนอกกลม เชน ศกษาดงาน เชญวทยากรมาถายทอดเพมพนความร เปนตน อาจเรยกขนตอนนวา กลมศกษาเรยนร (learning group) หากพจารณาในประเดนระดบการสรางเครอขายกเปนขนตอนของ informal co-operation 4. ขนตอนการพฒนาความสมพนธ เปนขนตอนทการสรางเครอขายปรากฏผลงานเปนรปธรรม เปนขนตอนของการเรมทากจกรรมโดยใชทรพยากรรวมกน ขณะเดยวกนมการตกลงกนในเรองการบรหารจดการกลม ซงเรมตนดวยการกาหนดวตถประสงคของกลม กาหนดกจกรรมจดวางขอตกลงในการทางาน กาหนดบทบาทของสมาชก รวมทงสทธและหนาทของหวหนากลม เปนตน ขนตอนนอาจเรยกวา ขนกลมกจกรรม (action group) หากพจารณาในประเดนระดบการสรางเครอขาย กเรยกวาเปนระดบ formal agreement 5. หลงจากขนตอนการพฒนาความสมพนธ จนนาไปสการทากจกรรมรวมกนแลวเมอผลงานทปรากฏชด องคกรเครอขายรสกวาตนไดรบประโยชนจาการเขาเปนเครอขายความสมพนธของเครอขายจะแนนแฟนขนพรอมกบการเรยนรรวมกน การเรยนรรวมกนนอกจากจะเปนประโยชนตอการทางานของฝายปฏบตการแลว ยงเปนประโยชนตอการสรางความสมพนธดวย ความสมพนธทแนนแฟน อาจนาไปสการขยายตวซงอาจปรากฏในรปของการขยายกจกรรม หรอ การขยายกลม ตามพนทหรอตามลกษณะกจกรรม ในดานระดบการสรางเครอขาย ขนตอนนอาจอยในระดบการเขา “ลงทน” ในองคกรใหม (minority investment) และการจดตงองคกรใหมรวมกน (joint venture)

การบรหารเครอขาย

การบรหารเครอขาย สาหรบการบรหารจดการเครอขายนนมเงอนไข 2 ประการสาคญ คอ การคานงถงสภาพของเครอขายวาอยในชวงใดของวงจรชวตการนาแนวทางตาง ๆ ไปใชควรพจารณาให


สอดคลองกบระดบพฒนาการของเครอขาย และหนวยงานหรอบคลากรทบรหารเครอขาย การสรางเครอขายโดยภาครฐเปนผรเรมยอมแตกตางจากเครอขายทเอกชนเปนผรเรม เครอขายทบรหารโดยหนวยงานราชการกบเครอขายทบรหารโดยประชาชนในชมชนกมเงอนไขขอจากดทตางกน (เกรยงศกด เจรญวงศศกด, 2543, หนา 60-83) 1. การกอรปเครอขาย การตวของเครอขายอาจเกดได 2 แนวทาง คอ แนวทางท 1 เครอขายท เกดขนจากรฐเขาไปเปนผรเรม (state initiative) กลาวคอ หนวยงานภาครฐเปนผรเรมเขาไปกระตนใหประชาชนเกดความตระหนกในปญหา สรางความตนตวใหเกดความสนใจรวมตวกนและผลกดนใหเกดการวมตวของประชาชน เชน การทสวนราชการพยายามผลกดนการสรางหนวยเศรษฐกจชมชนพงตนเอง แนวทางท 2 เครอขายทประชาชนเปนแกนนาจดตงโดยเกดจากการรเรมสรางสรรคของกลมประชาชนเอง (citizen initiative) กลาวคอ ประชาชนเกดความตระหนกและตนตวในปญหาใดปญหาหนงทเกดขนแลวลงมอรเรมในการรวมตวกนเขาเปนกลมเพอดาเนนการแกไขปญหาใหลลวงหรอบรรเทาไปโดยทองคกรพฒนาเอกชน องคกรวชาการหรอสอมวลชนอาจมสวนเขามาชวยสนบสนนกได แตภาคประชาชนเปนแกนหลกการดาเนนงาน ซงแนวทางแรกเปนแนวทางหลกทประเทศไทยมกใชตงแตอดตมาจนถงปจจบน ขณะทปจจบนมความพยายามผลดดนการกอรปของเครอขายตามแนวทางทสองใหเพมมากขน การดาเนนงานเครอขายควรทาทงสองแนวทางควบคกน โดยพจารณาถงความสามารถในการวมตวของประชาชนเปนหลก หากประชาชนกลมใดมความสามารถในการรวมตวเปนเครอขายไดเอง หนวยงานภาครฐไมสมควรเขาไปครอบงาบงการในการกอตวของเครอขาย แตหากกลมใดทยงขาดสมรรถนะเพยงพอในการจดตงกลมขนเอง หนวยงานภาครฐอาจตองเขาไปชวยในฐานะผสนบสนน และผอานวยความสะดวกใหการจดตงเครอขายทาไดงายขน จากแนวคดดงกลาวหนวยงานราชการจาเปนตองลดบาทในการคดแทนประชาชนใหนอยลง ขณะเดยวกนเปดชองทางใหกลมองคกรชมชนประชาคมไดทางานและมอานาจในการตดสนใจเรองตาง ๆ มากขน โดยภาครฐควรปรบรปแบบบทบาทเปนผสงเสรมเอออานวยสนบสนนใหกลมองคกรประชาชนมอสระ มสวนรวมรบผดชอบ และรวมสรางสรรคในสงคมในการทางานรวมกนเปนเครอขาย การกอรปเครอขายมองคประกอบ ดงน 1. การสรางความตระหนกในปญหาและการรวมตว การสรางความตระหนกใหคนในสงคมทราบในเรองทตองการสรางเครอขาย จงมความจาเปนเพอเปนการทาใหเปนกระแสเขาไปถงระดบรากหญา หลงจากนนจงใชกลยทธ “การประชาสมพนธ” สอสารใหสงคมรบรเกยวกบวสยทศนของประเทศและการใชการประชาสมพนธกระตนใหประชาชนเกดสานกอยากเขารวมประชาสมพนธสอสารอยางมประสทธผล ทครอบคลมถงวตถประสงค นโยบาย กจกรรมและแผนการดาเนนงาน จะชวยใหสงคมรบร


วาเรากาลงทาอะไรอย และจะชวยดงดดคนทอยากมสวนรวมใหเขารวมเครอขายได การประชาสมพนธในทน ไมใชเปนเพยงการบอก “ขอมล” ขาวสาร หากตองเปนการสรางความเขาใจและสราง “ภาพลกษณ” บางอยางลงไปในใจของผรบสารในลกษณะของการสรางภาพลกษณของสนคา ตามหลกการตลาด นอกจากนจากการประชาสมพนธตองมกลยทธดวย หมายถง การประชาสมพนธไมควรใชวธการ “หวานกระจาย” ออกไปเพราะขอมลขาวสารจะกระเซนกระสายไปสประชาชนเพยงเลกนอย ดงนนอาจจาเปนตองมการกาหนดกลมเปาหมายของการประชาสมพนธใหชดเจน และใหนาหนกกบแตละกลมแตกตางกนไปตามระดบความสาคญเพอการจดสรรทรพยากรประชาสมพนธจะเปนไปตามลาดบความสาคญของกลม กลมทมความสาคญมากตอการสรางเครอขายกควรเปนกลมทตองใหความสาคญมากเพอใหโนมนาวจงใจใหเขารวมผกพนกบเครอขาย 2. การสรางจดรวมผลประโยชน ถาเครอขายไมมเปาหมายทชดเจน เครอขายจะไรพลง เพราะสมาชกตางกไมรทราบวาเครอขายนจดตงขนมาดวยวตถประสงคใด แมประชาชนจะสนใจแตกมองไมเปนวาเขาจะไดรบผลประโยชนสงใดเขามามสวนรวม กทาใหไมมใครตองการเขามาเปนแนวรวมของเครอขาย ดงนน จงตองมองหาตวรวมหรอ “ประเดน” ทจะเปนศนยกลางซงทาใหเกดการรวมตวกนในลกษณะทถกทอเขาหากนเปนกลมกอน ซงเปนไดทงประเดนทเปนรปธรรมและนามธรรม ในการทาเชนนตองคานงถงวากญแจหลกของการสรางจดรวมอยทการกาหนดเปาหมาย หรอวตถประสงคทใหประโยชนตอผเขารวมซงจะสงผลใหทกภาคภาคอยากเขามสวนรวมกบเครองขาย ดงนน จงมความจาเปนตองศกษาวจยเพอคนควาความตองการเฉพาะจงวา ประชาชนแตละกลมมความสนใจปญหาการศกษาในดานใด หรออกประการหนง คอ การหยบยกเอาความเดอดรอนของชมชนหรอประชาชนขนมาเปนตวจดกระแส เชน วกฤตเศรษฐกจกสามารถนามาใชเชอมโยงกบปญหาการศกษาได นอกจากน การสรางความเขาใจเกยวกบประโยชนทจะไดรบจากการเขารวมตวเปนเครองขายเปนสงสาคญมาก ซงสามารถดาเนนการดดแปลงเปาหมายและวตถประสงคใหเปนรปธรรมทชดเจน สอสารและประชาสมพนธไปยงกลมเปาหมายเฉพาะเจาะจง หรอหากเปนประเดนทเปนทสนใจรวมของสงคมในภาพรวม กอาจใชการประชาสมพนธอยางกวางออกไปสสาธารณชน อนเปนเหตหนงทจงใจใหประชาชนอยาเขารวมเปนสมาชกเครอขาย 3. การแสวงหาแกนนาทดของเครอขาย ในการดาเนนการใหเครอขายประสบความสาเรจอาจตองใชงบประมาณและบคลากรจานวนมาก เพอใหเกดแนวรวมของประชาชนทสนใจแตในทางปฏบตดวยความจากดของงบประมาณและบคลากรทาใหเปนการยากถาจะพยายามลงไปใหถงประชาชนทกกลมตงแตเรมตน แนวทางทเปนไปได คอ การเสาะหา “แกนนาการปฏรป”เพอใหแกนนาเหลานเปนผขยายเครอขายตอไป ซงแกนนาการปฏรป คอ “ผเลนหลก (key actors)” ทมคณสมบตเหมาะสมและมอทธพลเพยงพอในการผลกดนการทางานตาง ๆ เชน ดานนโยบาย ดานการสรางกระแส ดานขอมลขาวสาร ซงอาจไมใชนกวชาการแตเพยงผเดยว อาจเปนนกหนงสอพมพสอสารมวลชนตาง ๆ


นอกจากนในบางกรณอาจจะเสาะหา “ผนาหลก (key leaders)” ในแตละกลมใหยอยลงไปอก เชน บคคลทฎเปนผนาของกลมตองเปนบคคลผทเปนทเคารพนบถอของคนในกลม และมอทธพลในการโนมนาวทศทางของกลม/วชาชพไดผนาเหลานมกมบทบาทสาคญในการเปนผนาและผผลกดนคนทอยในแวดวงของตน ใหเกดการรวมแรงรวมใจกนสนบสนนเครอขายจนประสบความสาเรจ ดงนนในทางปฏบตจงตองมการกาหนดกลมเปาหมาย (target group) อยางเฉพาะเจาะจง 4. การสรางแนวรวมสมาชกของเครอขาย ปจจยสาคญประการหนงทฎเปนตวกาหนดวา เครอขายจะดาเนนการไปไดยงยนมากนอยเพยงใดกคอปรมาณและคณภาพของสมาชกเครอขาย ดวยเหตนการสรางแนวรวมของสมาชกเครอขายใหกวางขวางและการดงปจเจก/กลม/องคกร ทมคณสมบตเหมาะสมเขาเปนสมาชกเครอขายจงเปนสงจาเปนในการสรางเครอขายอาจขยายแนวรวมผานระบบความสมพนธแบบตวตอตว ในลกษณะของการหาเครอขายแบบทเรยกวา “ดาวกระจาย” ซงเปนวธการขยายตวของเครอขายระดบชมชนวธหนงทใชกนอยในปจจบน และประสบความสาเรจอยางสง โดยวธการกคอการเสาะหาคนทมความคดหรอประสบปญหาแบบเดยวกนแลวดงเขามารวมเครอขายทตรงกบแนวคด หรอเครอขายทจะชวยแกปญหาของเขาไดหลงจากนนใหเขาไป “ขายความคด” เพอเสาะหาสมาชกรวมเครอขายตอไป สาหรบกรณของการดงกลม/องคกรเขารวมเครอขาย อาจพจารณาจากระดบความเขมแขงของกลม โดยควรเรมตนทกลมใดกลมหนงทมการรวมตวกนอยแลวทงทรวมตวกนแบบหลวม ๆ ไมเปนทางการ เชน กลมอาชพ กลมแมบาน หรอกลมทรวมตวกนเปนทางการ เชน สหกรณประจาหมบาน สมาคมผปกครองและคร ชมรมการศกษาการเรมตนในกลมทมการรวมตวกนอยแลวจะทาใหการกอตงเครอขายเปนไปไดรวดเรวขนโดยเฉพาะอยางยงหากเราไดกลมทมการตนตวในเรองนอยแลว เพราะกลมเหลานจะมบคลกรและสายสมพนธในพนทซงจะชวยประหยดทรพยากรในการรเรมไปเสนอหาเครอขายใหม ๆ บทบาทของผทจะดาเนนการสรางเครอขายในสวนนคอ การเจรจาโนมนาวใหคนยนดเขาเปนสมาชกของเครอขาย โดยการใหเหตผลชแจงใหองคกรประชาชนเหนถงผลประโยชนทจะไดรบทงระดบสวนตวและภาพรวม และแนวทางทเปนรปธรรมทเขาสามารถเขามามสวนรวมในเครอขายได 2. การจดระบบบรหารเครอขาย เมอมคนสนใจเขารวมเปนสมาชกรวมเครอขายหากไมมการจดระบบของเครอขายทด เครอขายจะเกดความสบสนวนวายและความขดแยงระหวางกน อนเนองจากความไมชดเจนในอานาจหนาทวธการทางาน ตลอดจนการประสานงานระหวางสมาชกดวยกน การจดระบบของเครอขายจงเปนเงอนไขสาคญทจะชวยใหเครอขายดาเนนไปไดอยางราบรน การบรหารงานเครอขายทประกอบไปดวยคนหลายกลม หลายประเภท ตางความคดความเหนกน จาเปนตองอาศยความสามารถในการประสานประโยชนระหวางสมาชกในเครอขายการจดระบบเครอขายมองคประกอบสาคญบางประการ ดงน


2.1 การจดผงกลมเครอขาย ในการบรหารจดการเครอขายควรตองมหนวยงานรบผดชอบ ในการเกบรวบรวมขอมลของเครอขายทกกลมทงรปแบบทเปนทางการและแบบไมเปนทางการ โดยเอาขอมลของแตละเครอขายมาทาการจดแผนทหรอแผนผงของเครอขาย (network map) ในภาพรวมตามความสนใจและวตถประสงคของเครอขาย เพอจะไดทราบวามเครอขายกกลมทมเปาหมายในการดาเนนการไปในทศทางเดยวกน การกระจายตวของเครอขายเปนอยางไร การกระจายตวของเครอขายตามเปาหมายการทางานเปนอยางไร และทสาคญจะไดทราบวามเปาหมายในภาพรวมใดทยงขาดเครอขายเขาไปชวยจดการ เพอหนวยงานทเกยวของจะหาทางสรางเครอขายเขามาสนบสนนอดชองวางเหลานน หากไดแผนผงของเครอขายทครบถวนมากเทาใด กจะยงชวยใหการบรหารเครอขายในภาพรวมมประสทธภาพมากขนเทานนแผนผงเครอขายจะชวยในการขยายเครอขายทมอยใหกวางขวางออกไปดวย คอ หากเครอขายใดททราบวามเครอขายอนทดาเนนการโดยมเปาหมายสอดคลองกบเครอขายของตน เครอขายนนกอาจประสานงานเพอทาการขยายเครอขายออกไปได แตการจะทาเชนนไดจาเปนตองมองคการใด หรอกลมใดกลมหนงเปนแกนกลางใหกลมองคกรหรอหนวยงานอน ๆ ทมอยแลวผนวกเขามารวมเปนสมาชกเครอขาย ลกษณะเชนนจะเหนไดวา แผนทเครอขายทชดเจนและทนสมย จะชวยสนบสนนการรวมตวเพอขยายเครอขายไดเปนอยางด ดงนนจงควรมการปรบปรงแผนทเครอขายใหทนสมยอยเสมอ เพอใหทราบวาเครอขายใดทเพมขนมาและเครอขายใดทลมเลกหายไป 2.2 การจดบทบาทหนาทของสมาชกในเครอขาย การบรหารจดการเครอขาย จาเปนตองมการจดบทบาทหนาทของสมาชกในเครอขาย เพอใหสมาชกแตละคนรจกบทบาทหนาทของตนเองซงจะเปนการปองกนการสบสนและเกดความขดแยงระหวางสมาชก เนองจากการทางานทซาซอนกน ดงนนองคประกอบสาคญของการจดระบบเครอขาย คอ การแบงบทบาทหนาทความรบผดชอบของสมาชกแตละคนใหชดเจนวา แตละคนรบผดชอบสวนใดของเครอขายและแตละฝายจะสมพนธเชอมโยงกนอยางไร

หลกการสาคญของการจดแบงบทบาทหนาทคอ การรวมเปนเครอขายจะตองนาเอาความสนใจ ประสบการณและความเชยวชาญของสมาชกแตละคนทตางกนมาเสรมกนซงการทาเชนนน ๆ ไดตองมการมอบหมายหนาทความรบผดชอบใหแตละคนตามศกยภาพและความสนใจของเขา แตประเดนสาคญคอ โดยปกตสมาชกเครอขายมกมงานประจาทตองรบผดชอบอยแลว มเพยงสวนนอยทสามารถทางานใหเครอขายแบบเตมเวลา สงผลใหเวลาทจะอทศใหกบเครอขายมกใหไดไมเตมทและไมเตมเวลา ดงนน การมอบหมายหนาทความรบผดชอบ ตลอดจนระบบการทางานอยางอน ๆ ควรเปนไปในลกษณะทเออใหสมาชกเขารวมไดแมมเวลาจากดโดยทวไปแลวเมอเครอขายไดขยายตวไปในระดบทมสมาชกจานวนมาก และมกจกรรมหรอโครงการทรวมกนทาอยางตอเนองอยสมาเสมอ สภาพเชนนมกจาเปนตองจดตงหนวยธรการขนมาทาหนาทจดการงานประจาของเครอขาย


ในจานวนสมาชกของเครอขายบคคล ทมบทบาทสาคญทสดในการกาหนดความสาเรจหรอลมเหลวของเครอขาย คอ ตวผนาของเครอขายการเกดและการทาใหเครอขายเขมแขงลวนขนอยกบตวผนาของเครอขายนน ๆ ดงนนการกาหนดตวผนาเครอขายทมภาวะผนาเขมแขงสามารถระดมความรวมมอรวมใจจากสมาชกในกลม รวมทงมความรและประสบการณรวมกบเครอขาย มความเขาใจในปญหาและความตองการของกลม มบารมเปนทยอมรบเชอถอของสมาชก และทสาคญคอสามารถบรหารจดการกลมได ในบางกรณ ผนากลมหรอเครอขายอาจมใชบคคลเพยงคนเดยวแตเปนคณะผนา (collective) ทประกอบไปดวยบคคลหลากหลายในทองถนเขามาชวยกนได ทตางกมผนาของตนอยแลว ผนาจะรวมกนเปนคณะของผนาของเครอขาย เครอขายจะขบเคลอนไปไดอยางมพลงหากคณะผนาททางานประสานกนอยางแนบสนท แตถาคณะผนาเกดความแตกแยกกน กจะสงผลทาใหเครอขายออนกาลงลงไป ไมสามารถขบเคลอนไปสทศทางทพงประสงคได

2.3 การจดระบบตดตอสอสาร การทางานเปนเครอขาย สมาชกของเครอขายอาจมความเขาใจในภารกจของเครอขายไมครบถวน จงจาเปนตองใชกระบวนการสอสาร เพอแพรกระจายความรและยกระดบความตระหนกในปญหาของสมาชก โดยการจดกระบวนการสนทนา (conversation process) เพอสรางความเขาใจรวม (common perception) ระหวางสมาชกของเครอขาย การสอสารจงเปนเสมอนกลไกทเชอมสมาชกของเครอขายเขาหากนและยงเปนชองทางในการแลกเปลยนเรยนรและการแพรกระจายความคดซงมผลตอการรกษาและขยายตวของเครอขาย

2.4 การจดระบบการเรยนรรวมกน เครอขายจะพฒนากาวหนาไปไดมากเพยงใดขนอยกบระดบความรความสามารถของสมาชกของเครอขายดวย การทาใหเครอขายแขงแรงจงตองอาศยระบบการพฒนาสมาชกของเครอขายอยางตอเนองผานกระบวนการเรยนรรวมกน (interactive action learning) ทงนเนองจากการรวมกลมทางสงคมเปนสงทไมมสตรสาเรจ การสรางองคความรเฉพาะของกลมเปนสงจาเปนเพราะแตละกลมอยในบรบทแวดลอมทแตกตางกน ทงในเชงของประวตศาสตร วฒนธรรม สงคม ความเชอสถานะทางเศรษฐกจ ฯลฯ การเรยนรรวมกนจากการปฏบตจะชวยใหเกดองคความรในการพฒนาและแกไขปญหาตาง ๆ ทอยบนพนฐานของประสบการณจรง ดงนนการจดระบบการเรยนรอยางตอเนองจะชวยสรางและสะสมองคความรทสามารถนามาปรบใชและเพมเตมไดตลอดเวลา

2.5 การจดระบบสารสนเทศ ในภาพรวมของการจดการเครอขายควรตองมหนวยงานทเปนแกนกลาง ทาหนาทจดระบบฐานขอมลโดยทาการรวบรวมขอมลทกอยางทเกยวของกบเปาหมาย รปแบบ วธการ ความสาเรจ ปญหาอปสรรคและขอมลอน ๆ ทจาเปน รวมทงผลการวจย ทฤษฎ โครงการ ประสบการณภาคปฏบตเพอใชเปนฐานขอมลหลกในการทางานระบบสารสนเทศควรยดหลกการใชงานไดงาย (user friendly) เปนขอมลททกคนเขาถงไดงาย(accessible) และเผยแพรใหกระจายออกไปอยางกวางขวาง เครอขายฐานขอมลทดจะชวยเพมประสทธภาพของการแลกเปลยนและ


เรยนรซงกนและกน การแลกเปลยนขอมลระหวางกนจะชวยสนบสนนกระบวนการเรยนร และการตอยอดทางปญญาระหวางเครอขาย ชวยลดความสญเสยสนนเปลองทรพยากรและเวลาจากการทางานซาซอนและการลองผดลองถก

โดยสรปอาจกลาวไดวา การจดการเครอขายนนมวธการและกระบวนการทหลากหลายและแตกตางกนออกไป หากไมมการจดการเครอขายทด ยอมทาใหเกดความไมชดเจนในวธการดาเนนงาน ตลอดจนอานาจหนาทในการประสานงานภายในองคกรเครอขาย และหากมการจดการเครอขายทมการเชอมโยงการประสานงานเปนกลมอยางเปนเครอขายรวมกนอยางดแลวยอมสามารถชวยเพมประสทธภาพการทางานของเครอขายมากขนและทาใหการดาเนนงานลลวงไปดวยด

กระบวนการทางานเครอขาย

สาหรบกระบวนการทางานเครอขายถอเปนกระบวนการทางานตอเนองเมอเกดการสรางเครอขายขนถอเปนภารกจทสาคญของการรวมตวเปนเครอขายกลาวคอ ความเปนเครอขายมความสมพนธกบงานและสมพนธภาพระหวางกนในงาน ภารกจและความเปนภาคตอกนนนจะนาไปสการเรยนรรวมกนกระบวนการทางานรวมกนของเครอขายจงมความสาคญพระมหาสทตย อาภากโร(2547, หนา 97-103) ไดกลาวถง กระบวนการทางานในรปแบบของเครอขาย ไวใน 4 ประเดน ดงน 1. กระบวนการเชอมประสานจากจดเลกและขยายไปสหนวยใหญ เปนการทางานทเกดจากการประสานจากประเดนเลก ๆ แลวขยายไปสการทางานทมความหลากหลายยงขน ซงเปนขนตอนทมความสาคญ เพราะการทเรมตนจากการมองจดเลก ๆ ซงเปนการทางานในสงทรและเขาใจกอน แลวจงไปประสานกบองคกรอนในประเดนกจกรรมทแตกตางหลากหลายออกไป อนจะเปนประโยชนใหการทางานเครอขายมความเหมาะสมและสอดคลองกบสถานการณในพนทมากขน 2. การรกษาความสมพนธภาพทสรางความร ความหมายและโลกทศนรวมกน เปนสงทมความสาคญ เพราะจะทาใหเครอขายดาเนนไปไดอยางตอเนอง ซงเมอสมาชกเหนความสาคญของเครอขายวามประโยชนตอการพฒนาสงคมแลว สงทคนในเครอขายควรปฏบตตอกนคอ การสรางความร ความหมายในการตดตอสอสารระหวางกน เพราะคนในเครอขายเดยวกนยอมรความหมายของเครอขายมากกวาคนอน ๆ โดยใชการสอสารระหวางกนเปนเครองมอใหเกดการแลกเปลยนความรและประสบการณทมตอกน ซงจะนาไปสการสรางพนธกรณและการประสานประโยชนระหวางกน 3. การเสรมสรางกระบวนการเรยนรและปรบตว เปนการสะสมประสบการณและปรบบทบาทในการสรางความสมพนธและการทางานรวมกบกลม องคกรและเครอขายเพอใหเครอขายมการพฒนาไปในแนวทางทตองการ โดยการเสรมสรางกระบวนการเรยนรนน มวธการและแนวทางทหลากหลาย เชน การศกษาดงานในกลม เครอขายทประสบความสาเรจแลวนาผลมาปรบใชกบเครอขาย


การฝกอบรมเพอพฒนาความสามารถของสมาชกในเครอขายรวมทงการพฒนาผนาใหสามารถจดการเครอขายไดอยางเหมาะสม 4. การพฒนากจกรรมและความเคลอนไหวเพอสรางขบวนการทางนวตกรรมและวาทกรรมในการพฒนา เปนการพฒนาโดยการนาเทคโนโลยทเหมาะสมมาใชในการตดตอสอสารระหวางกน ซงเปนการทางานในรปแบบใหมทผคนไมจาเปนตองเหนหนาตาและพบปะกนหรอตองอาศยพนทในการดาเนนการเพยงแตมความรสกรวมและมการพงพากนเทานน กสามารถสรางความเปนเครอขายได โดยสรปการสราง การบรหารจดการ และกระบวนการทางานของเครอขายตองมความเชอมโยง ประสาน ตอเนองเปนลาดบขนตอนไปจงจะทาใหเครอขายมความเขมแขง สามารถเชอมโยงประสานกบเครอขายอน ๆ ได และไปสเครอขายทเขมแขงทางานอยางมประสทธภาพตอไป แนวทางการพฒนาและการเชอมโยงเครอขาย

การพฒนาเครอขาย

เครอขายทเขมแขงจะชวยเสรมแรงสมาชกทออนแอ ในขณะเดยวกนสมาชกทเขมแขงกสามารถชวยกนทาใหเครอขายมความเขมแขงและยงยนได แนวทางการพฒนาเครอขายใหเขมแขงและยงยน มดงน คอ การจดกจกรรมรวมทดาเนนอยางตอเนอง การรกษาสมพนธภาพทดระหวางสมาชกเครอขาย การกาหนดกลไกสรางระบบจงใจ การจดหาทรพยากรสนบสนนเพยงพอ การใหความชวยเหลอและชวยแกไขปญหา และการสรางแกนนารนใหมอยางตอเนอง ซงมองคประกอบ (ธนา ประมขกล, 2544, หนา 19) ดงน

1. การจดกจกรรมรวมทดาเนนการอยางตอเนอง กลาวคอ เครอขายจะกาวไปสชวงชวตทถดถอยหากไมมกจกรรมใด ๆ ทสมาชกของเครอขายสามารถกระทารวมกน ทงนเนองจาก เมอไมมกจกรรมกไมมกลไกทจะดงสมาชกเขาหากน สมาชกของเครอขายกจะไมมโอกาสปฏสมพนธกน เมอการปฏสมพนธระหวางสมาชดลดลงกสงผลใหเครอขายเรมออนแอ สมาชกจะเรมสงสยในการคงอยของเครอขาย บางคนอาจพาลคดไปวาเครอขายลมเลกไปแลว

ความยงยนของเครอขายจะเกดขนกตอเมอไดมการจดกจกรรมทดาเนนการอยางตอเนองจนกระทงกจกรรมดงกลาวกลายเปนแบบแผน (pattern) ของการกระทาทสมาชกของเครอขายยอมรบโดยทวกน ดวยเหตน การทจะรกษาเครอขายไวไดตองมการกาหนดโครงสรางและตารางกจกรรมไวใหชดเจน ทงในแงของเวลา ความถ และตองเปนกจกรรมทนาสนใจเพยงพอทจะดงดดสมาชกใหเขารวมกจกรรมดงกลาว ไมจาเปนตองเปนกจกรรมเดยวทใชสาหรบสมาชกทกคน ในสารวจดความตองการเฉพาะของสมาชกในระดบยอยลงไปในแตละคนและแตละกลม กลาวคอควรจะมกจกรรมยอยทหลากหลายเพยงพอทจะตอบสนองความสนใจของสมาชกกลมยอยในเครอขายดวย โดยทกจกรรม


เหลานกยงตองอยในทศทางทจะทาใหบรรลเปาหมายของเครอขาย กจกรรมเหลานอาจจดในรปแบบทเปนทางการ เชน การวางแผนงานรวมกน การพบปะเพอประเมนผลรวมกนประจาทกเดอน ฯลฯ หรอจดในรปแบบทไมเปนทางการ เชน จดกฬาสนทนาการระหวางสมาชก จดงานประเพณทองถนรวมกน เปนตน ในกรณทเครอขายครอบคลมพนททกวางขวางมาก กจกรรมไมควรรวมศนยอยเฉพาะสวนกลาง ควรกระจายจดพบปะสงสรรคหมนเวยนกนไปเพอใหสมาชกเขารวมไดโดยสะดวก

2. การรกษาสมพนธภาพทดระหวางสมาชกเครอขาย กลาวคอ สมพนธภาพทดเปนองคประกอบสาคญยงในการรกษาเครอขายใหยงยนตอไป ความสมพนธทดเปนเสมอนนามนทคอยหลอลนการทางานรวมกนใหดาเนนไปอยางราบรน เมอใดทสมาชกของเครอขายเกดความรสกบาดหมางไมเขาใจกน หรอเกดความขดแยงระหวางกนโดยหาขอตกลงไมได สมพนธภาพระหวางสมาชกกจะเรมแตกราว ซงหากไมมการแกไขอยางทนทวงท กจะนาไปสความเสอมถอยและความสนสดลงของเครอขายได ดงนน ควรมการจดกจกรรมทมจดประสงคเพอกระชบความสมพนธระหวางสมาชกโดยเฉพาะ และควรจดอยางสมาเสมอไมใชจดในชวงทมปญหาเกดขนเทานน

นอกจากนสมาชกของเครอขายพงตระหนกถงความสาคญของการรกษาสมพนธภาพ เพอหลกเลยงความขดแยงหรอความไมเขาใจกนทอาจเกดขน สมาชกควรแสดงความเปนมตรตอกน เมอเกดความขดแยงตองรบแกไขและดาเนนการไกลเกลยใหเกดความเขาใจกนใหม นอกจากนควรมมาตรการปองกนปญหากอนทจะเกดความขดแยงระหวางกน เชน ในการจดโครงสรางองคกรควรแบงอานาจหนาทใหชดเจน และไมซาซอน การกาหนดเปาหมายการทางานทสมาชกยอมรบรวมกน การจดสรรทรพยากรอยางเพยงพอ การกาหนดผนาทเหมาะสม การกาหนดกตกาอนเปนทยอมรบรวมกน เปนตน

3. การกาหนดกลไกสรางระบบจงใจ กลาวคอ สมาชกจะยงเขารวมกจกรรมของเครอขายตราบเทาทยงมสงจงใจเพยงพอทจะดงดดใหเขาไปมสวนรวม ดงนน จงจาเปนตองกาหนดกลไกบางประการทจะชวยจงใจใหสมาชกเกดความสนใจอยากเขามสวนรวม ซงตามทฤษฎแรงจงใจแลว ปจเจกตางกมสงจงใจทตางกน ดงนนควรทาการวเคราะหเพอบงชถงแรงจงใจทแตกตางหลากหลายในแตละบคคล แลวทาการจดกลมของสงจงใจทใกลเคยงกนออกเปนกลม ๆ อาท คาตอบแทน เกยรตยศชอเสยง การยอมรบ ฯลฯ อนจะนาไปสมาตรการในการสรางแรงจงใจสาหรบบคคลในแตละกลมอยางเฉพาะเจาะจง

ถาจาเปนจะตองใหคาตอบแทนเพอเปนสงจงใจ ควรเปนการแลกเปลยนกบผลงานมากกวาการใหผลตอบแทนในลกษณะเหมาจาย กลาวคอผทรบคาตอบแทนตองสรางผลงานเพอเปนการแลกเปลยน โดยผลงานทไดตองสนบสนนและสอดคลองกบวตถประสงคของการพฒนาเครอขาย และควรมการทาสญญาเปนลายลกษณอกษรใหชดเจน เพอสรางทกษะผกพนระหวางผรบทนและผใชทน การใหคาตอบแทนกไมควรใหทงหมดในงวดเดยว ทงนเพอใหมการปรบลดคาตอบแทนไดหากผรบทนไมดาเนนการตามสญญา


ในกรณทตองการใหเกยรตยศและชอเสยงเปนสงจงใจโดยเฉพาะในงานพฒนาสงคมทมกจะไมมคาตอบแทนการดาเนนงาน จาเปนตองหาสงจงใจอนมาชดเชยสงตอบแทนทเปนตวเงน ตามทฤษฎของ Maslow ความตองการการยกยองจากผ อน (esteem needs) ทอยในรปของอานาจเกยรตยศชอเสยง หรอสถานะทางสงคม เปนสงทนามาใชจงใจได อาจทาเปนรป “สญลกษณ” บางอยาง ทสอถงการไดรบเกยรตยศ การยกยองและมคณคาทางสงคม เชน การประกาศเกยรตยศ เขมเชดชเกยรต โลเกยรตยศ เปนตน โดยสญลกษณเหลานตองมคณคาเพยงพอใหเขาปรารถนาอยากทจะได และควรมเกยรตยศหลายระดบทจงใจสมาชกเครอขายใหรวมมอลงแรงเพอไตเตาไปสระดบทสงขนตอไป ซงจะชวยใหเกดความตอเนอง และควรมการประชาสมพนธเผยแพรรายชอคนกลมนอยางกวางขวาง

4. การจดหาทรพยากรสนบสนนอยางเพยงพอ กลาวคอ หลายเครอขายตองหยดดาเนนการไป เนองจากขาดแคลนทรพยากรสนบสนนการดาเนนงานทเพยงพอ ทงดานวสดอปกรณ เครองมอเครองใช และบคลากร ทสาคญคอเงนทนในการดาเนนงานซงเปรยบเสมอนเลอดทไหลเวยนหลอเลยงเครอขายใหสามารถดาเนนการตอไปได เมอขาดเงนทนเพยงพอทจะจนเจอ เครอขายอาจตองปดตวลงในทสด หากไดรบการสนบสนนจะตองมระบบตรวจสอบการใชจายอยางรดกม และมการรายงานผลเปนระยะ หากการดาเนนงานไมคบหนาอาจใหระงบทนได

5. การใหความชวยเหลอและชวยแกไขปญหา กลาวคอ เครอขายอาจเกดปญหาระหวางการดาเนนงานได โดยเฉพาะอยางยงเครอขายทเพงเรมดาเนนการใหมๆ การมทปรกษาทดคอยใหคาแนะนาและคอยชวยเหลอจะชวยใหเครอขายสามารถดาเนนการตอไปได และชวยหนนเสรมใหครอขายเกดความเขมแขงยงขน ควรมทปรกษาเพอทาหนาทชวยเหลอ ใหคาแนะนา เปนแหลงขอมลใหศกษาคนควา และชวยอบรมภาวะการเปนผนาใหกบสมาชกเครอขาย

6. การสรางผนารนใหมอยางตอเนอง กลาวคอ องคกรหรอเครอขายท เคยประสบความสาเรจกลบตองประสบกบความลมเหลวอยางรนแรงเมอเวลาผานไป เพราะไมได“สรางคน” ขนมารบไมผลดตอจากคนรนกอนเพอสานตอภารกจของเครอขาย จาเปนตองสรางผนารนใหมอยางตอเนอง เครอขายตองคดเลอกคนทมคณสมบตเหมาะสม ทงดานความรความสามารถ การมประสบการณรวมกบเครอขายและทสาคญ คอเปนทยอมรบนบถอและสามารถเปนศนยรวมใจของคนในเครอขายได ดาเนนการใหคนเหลานเขารวมกจกรรมเพอเพมประสบการณในการทาหนาทเปนสมาชกแกนหลก เพอสบสานหนาทตอไปเมอสมาชกแกนหลกตองหมดวาระไป

โดยสรปการพฒนาเครอขายประสบความสาเรจหรอไมนนการดาเนนกจกรรมอยางตอเนองสมาเสมอเปนองคประกอบตน ๆ เพราะกจกรรมทาใหเกดการรวมตวกนของเครอขาย นอกจากนการรกษาสมพนธภาพ และการมกลไกสรางแรงใจ มการสนบสนนทรพยากรทเพยงพอรวมถงการสงเสรมผนารนใหมขนมาทดแทนไดยอมเปนเครองชวดไดอยางดของเครอขายทมการพฒนาแลว


การเชอมโยงเครอขาย

สาหรบการเชอมโยงเครอขาย ถอเปนปจจยหนงทมสวนสาคญในการสรางพลงเครอขายในการทางานรวมกนของกลม องคกร ชมชนตาง ๆ ททางานอยในพนท หรอทางานเชงประเดน พลงของเครอขายดงกลาวสามารถยกระดบการทางานใหขยายใหญขนจากระดบพนท สระดบอาเภอ ระดบจงหวด รวมถงระดบชาตในทสดได ซงจากตวอยางการทางานเครอขายอยางเชอมโยงทงจงหวดและสามารถสรางการจดการตนเองไดอยางโดดเดน เชน กรณการปฏรปการจดการทดนทากนและทอยอาศยโดยขบวนชมชนทองถนของจงหวดปทมธานทสามารถเชอมรอยเครอขายกลม องคกรตาง ๆ ภายใตแนวทางการเคลอนไหว “จงหวด อาเภอ ชมชนทองถน จดการทดนทากนทอยอาศยดวยตนเอง” โดยเนนใหชมชนเปนแกนหลกในการขบเคลอนงานมหนวยงานทเกยวของทงในระดบชมชนทองถน ทองท อาเภอ จงหวด ภาคพฒนาอน ๆ เขาเสรมหนน ซงกระบวนการดงกลาวมแนวทางทสาคญในการเชอมโยงเครอขายองคกรชมชนตาง ๆ โดยสรป (สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน), 2554, หนา 60-62) คอ

แนวทางสาคญ เนอหาสาคญ 1. การรวบรวม/วเคราะหขอมล กลมองคกรชมชนในพนท

- การสารวจ รวบรวม ขอมลกลมองคกรชมชนในพนท - ใชขอมลมอสอง ขอมลจดแจงสภาองคกรชมชน/องคกรชมชนรบรองสถานภาพ/ขอมล จปฐ. ในตาบลหรอเมองมาใชในการทางานตอ - วเคราะหขอมลองคกรชมชน/ผนา - จดแยกประเภทขอมล กลมองคกร กจกรรมประเดนงาน ขอมลผนา - พฒนาระบบฐานขอมลองคกรชมชนใหมความทนสมย และใหเปนปจจบน - พฒนา “ศนยขอมลชมชนทองถน” ในการจดการขอมลตนเอง - นาขอมลมาวเคราะหพนทตาบลเพอวางแผน/บทบาทการพฒนา

2. ก า ร จ ด ต ง ก ล ไ กคณะทางานระดบตาบล/เท ศ บ าล ร ว ม ร ะห ว า งองคกรชมชน

- การหาตวแทนคนทางาน จากพนท/ประเดนงาน/ขบวนการในพนท - การประชมเพอจดระบบกลไก แบงบทบาทหนาทการทางาน/ทมงาน - กาหนดเวทแลกเปลยนเรยนรอยางสมาเสมอและตอเนอง

3. การเช อม โยงขบวนองคกรชมชน

- การวเคราะหขอมล การเชอมโยงขบวนองคกรชมชนจากประเดนปญหารวมในพนท เชน ปญหาดานสงแวดลอม ทอยอาศย เปนตน - ใชสภาองคกรชมชนเปนการเชอมโยงองคกรชมชนและขยายพนทแบบเปนทางการ และไมเปนทางการ(สภาธรรมชาต/เครอขาย)และเชอมโยง


แนวทางสาคญ เนอหาสาคญ กลมองคกรตาง ๆ ในตาบลใหเขารวมกระบวนการพฒนาอยางกวางขวาง - กาหนดเปาหมาย ทศทาง แผนการทางานรวมในระดบตาบล/เทศบาล/เขตโดยใชเวทสาธารณะ/เวทประชาคม ในการกาหนดแนวทางการดาเนนการ - การประชมเชอมโยงองคกรชมชน ใชประเดนงานการพฒนาเปนเครองมอ ในการเชอมโยงขบวนองคกรชมชนในระดบพนทปฏบตการ อยางตอเนอง เชน ปญหาทอ ยอาศย/สวสดการ/องคกรการเงน/สงแวดลอม ฯลฯ เพอนาสแผนพฒนาระดบตาบล/เทศบาล/เขต - การขยายพนทการทางานขององคกรชมชน โดยใชพนทคณภาพทมรปธรรมและตวอยางความสาเรจของสภาองคกรชมชน เปนศนยกลางการเรยนร - จดเวทแลกเปลยนเรยนร ทตอเนองและสมาเสมอ

4. การพฒนาศกยภาพแกนนา

- การอบรมพฒนาศกยภาพตามกลมกจกรรม/ระดบตาบล/เทศบาล/เขต เชน กลมอาชพ กลมสงแวดลอม กลมองคกรการเงน ฯลฯ - การอบรมพฒนาศกยภาพ การบรหารจดการทดขององคกร ระบบบญช ระบบการเงน ระบบขอมล - เวทแลกเปลยนเรยนรระดบตาบล/เทศบาล/เขต - การศกษาดงานจากภายในและภายนอก

5. การพฒนายกระดบองคกรชมชน

- การรบรองสถานภาพองคกรชมชน - การจดจดแจงสภาองคกรชมชน - การสรางพนทเรยนร พนทรปธรรม ศนยการเรยนร - จด even/จดเวทสาธารณะ เพอเผยแพรขอมลขาวสารสสาธารณะ - ตวชวดการพฒนาและการตดตามประเมนผล ธรรมภบาลขององคกรชมชนในระดบตาบล

6. การสรปบทเรยน/การตดตามประเมนผลเพอการพฒนา

- จดเวทสรปบทเรยน/ชดความร การประเมนผลการทางานของพนทปฏบตการ - การสรางทมตดตามประเมนผลในระดบพนท - จดเวทประชมแลกเปลยนเรยนร/เวทประชาคม ระดบตาบล/เทศบาล/เขต ในการพฒนาตดตามหนนเสรมเพอการพฒน

7. ก า ร เ ช อ ม โย ง ก า ร - ศกษาแผนพฒนายทธศาสตรทองถน ของ อบต. เทศบาล สานกงานเขต


แนวทางสาคญ เนอหาสาคญ ทางานกบภาค - การประสานแผนการสนบสนนกบภาคทองถน

- จดตงคณะทางานรวมกบหนวยงานภาคทองถน - วางแผนรวม แบงบทบาทหนาทระหวาง พอช. ภาค และขบวนองคกรชมชน

8. ก า ร พ ฒ น าระบบส อ ส ารและการประชาสมพนธ

- การสอสารขอมลขาวสารขบวนองคกรชมชนและประชาสมพนธจากสอชมชนทองถนทมอย เชน วทยชมชน แผนพบ หอกระจายขาว - การพฒนาส อ ชมชน เนนการผลตและเผยแพ รส อ ชดความร นทรรศการทเปนรปธรรมจากการดาเนนงานจรงในพนทเพอใหเปนสอในการขยายผล - การพฒนายกระดบสอชมชน ระบบเวบไซต สอสงพมพ - การสรางชองทางการสอสารงานพฒนาโดยภาคประชาชนเพมมากขน เชน สอสาธารณะ สถาบนการศกษา หนวยงานตาง ๆ

ตารางท 5.1 การเชอมโยงเครอขายองคกรชมชน ทมา: สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน) (2554, หนา 60-62)

โดยสรปอาจกลาวไดวา เครอขายเปนเครองมอทมประสทธภาพในการจดการกบปญหาหรอสถานการณทมความสลบซบซอน ยากเกนกวาทคนคนเดยวหรอกลม องคกรเดยวจะสามารถแกไขไดโดยเครอขายจะเปนตวกลางในการระดมทรพยากรทจาเปนและลดความซาซอนของภาระงานลง การทางานในรปแบบเครอขายจงเปนเสมอนการสรางพลงใหเกดขนเพอจดการกบปญหาเหลานน บทสรป

เครอขายและกระบวนการเครอขายเปนเครองมอในการเชอมโยงองคกรชมชนเขาหากนและทางานรวมกนอยางมประสทธภาพ เครอขายองคกรชมชนทไดรบการหนนเสรมและการพฒนาทดยอมกอพลงรวมกลมทใหญขน โดยธรรมชาตแลวเครอขายมหลายประเภทดวยกน อาท เครอขายความคด เครอขายกจกรรม เครอขายสนบสนนทน เครอขายผลประโยชน และเครอขายการเรยนร เปนตน หนาทของเครอขายองคกรชมชนคอ การเชอมประสานกลมและองคกรชมชนตาง ๆ เขากนเพอสานพลงการพฒนาตามประเดนหรอตามพนทนน ๆ โดยการดงศกยภาพของแกนนากลม ศกยภาพของกลมหรอองคกรชมชนใหรวมพลงกนใหได เพอสรางกระบวนการพฒนารวมซงจะทาใหการพฒนานน ๆ มพลงและมประสทธภาพสามารถตอรองหรอรกษาผลประโยชนของชมชนไดอยางยงยนมนคง



ใหนกศกษาอภปรายและตอบคาถามตอไปน ใหถกตอง 1. คาวา “เครอขาย” มความหมายวาอยางไร 2. คาวา “เครอขายองคกรชมชน” มความหมายวาอยางไร มความสาคญอยางไร 3. การพฒนาเครอขาย มขนตอน และกระบวนการอยางไร อธบาย 4. คาวา “วงจรชวตของเครอขาย” มความหมายวางอยางไร 5. เครอขายมองคประกอบอยางไร 6. หากตองการจดประเภทของเครอขายในการพฒนาชมชน สามารถจดไดกประเภท

อะไรบาง 7. เครอขายองคกรชมชนเกดขนไดอยางไร และนกพฒนาชมชนสามารถหนนเสรมได

อยางไรบาง จงอธบาย 8. การบรหาร การจดการ รวมถงการจดโครงสรางเครอขายมความสาคญตอเครอขาย

องคกรชมชนอยางไร จงอธบาย 9. การเชอมโยงกนของเครอขายมลกษณะอยางไร อธบาย 10. นกศกษาจงยกตวอยางกรณศกษาเครอขายองคกรชมชนในพนทตนเองแลวอธบายวา

เครอขายดงกลาวเปนเครอขายประเภทไหน เกดขนไดอยาง มอทธพลตอการพฒนาชมชนในพนทหรอไมอยางไร




กาญจนา แกวเทพ . (2530). มรดกทางวฒนธรรมและศาสนาพลงสรางสรรคในชมชนชนบท.กรงเทพฯ: สภาคาทอลกประเทศไทย.

____________. (2542). ภาพรวมของ “พฒนาการองคกรชมชน” ในองคกรชมชน กลไกเพอแกปญหาและพฒนาสงคม สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนการวจย(สกว.).

เกรยงศกด เจรญวงศศกด. (2543). การจดการเครอขาย: กลยทธสาคญสความสาเรจของการปฏรปการศกษา. กรงเทพฯ: ส.เอเชยเพรส

ชาตชาย ณ เชยงใหม. (2533). การเปลยนแปลงทางสงคมกบพฤตกรรมทางการเมองของชาวนาในภ าค เห น อ . ร ฐ ก บ ห ม บ า น ไท ย ศ ก ษ า . ก ร ง เท พ ฯ : ส ถ า บ น ไท ย ศ ก ษ า มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ธนา ประมขกล. (2554). เครอขาย. วารสารสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม, (3 กรกฎาคม-กนยายน 2544).

นฤมล นราทร. (2542). การสรางเครอขายการทางาน : คมอ (เอกสารอดสาเนา). นนทยา หตานวตร และณรงค หตานวตร. (2549). การพฒนาองคกรชมชน. กรงเทพฯ: บรษท เอกซ

เปอรเนท จากด. พระมหาสทตย อาภากโร(อบอน)เขยน/เรยบเรยง และปารชาต วลยเสถยร บรรณาธการ. (2547).

เครอขาย: ธรรมชาต ความร และการจดการ. กรงเทพฯ: โรงพมพเดอนตลา. พมพวลย ปรดาสวสด. (2530). เครอขายสงคมกบการดแลสขภาพของตนเอง ใน พมพวลย ปรดา

สวสด และคณะ(บรรณาธการ). การดแลสขภาพตนเองทศนะทางสงคมวฒนธรรม. กรงเทพฯ: ศนยศกษานโยบายสาธารณสข มหาวทยาลยมหดล.

ปารชาต สถาปตานนท และชยวฒน ถระพนธ. (2546). สอสารกบสงคมเครอขาย. กรงเทพฯ: เอกสารประกอบการฝกอบรมหลกสตร 3 “การสรางเครอขายทมพลง” สถาบนชมชนทองถนพฒนา สถาบนการเรยนรและพฒนาประชากร.

ปารชาต วลยเสถยร และคณะ. (2552). กระบวนการและเทคนคการทางานของนกพฒนา. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข(สรส).

ปาน กมป. (2540). การพฒนาเครอขายการเรยนรการศกษานอกโรงเรยนเพอการพงตนเองของชมชน. วทยานพนธดษฎบณฑต พฒนาศกษาจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สนธยา พลศร. 2550. เครอขายการเรยนรในงานพฒนาชมชน. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตง เฮาส.


___________. (2556). การพฒนาความสามารถของบคคลและกลม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน). (2554). เอกสารประกอบการประชม สมชชาเครอขายองคกรชมชน สานพลงชมชนทองถนและภาคสการจดการตนเองและการประชมในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบล ครงท 1/2554. กรงเทพฯ: บรษท วสคอมเซนเตอร จากด.

สชาดา มสงฆ. (2535). เครอขายชาวบาน: กระบวนการชวยเหลอซงกนและกน ประสบการณการทางานเฉพาะกรณพนทรบผดชอบของ DISAC ทาแรและอดรธาน. สงคมพฒนา ปท 20 ฉบบท 2/2553.

สนนทา เลาหนนท.(2531). การพฒนาองคกร. กรงเทพฯ: โรงพมพรงรตนา.

แผนบรหารการสอนประจาบทท 6 สภาองคกรชมชน


1. ความหมาย แนวคดของสภาองคกรชมชน 2. ความเปนมา สาระสาคญ เจตนารมณของพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 3. การจดตง โครงสราง บทบาท และภารกจของสภาองคกรชมชน 4. การสงเสรมภารกจสภาองคกรชมชน 5. กระบวนการหนนเสรมการจดตงและการดาเนนงานของสภาองคกรชมชนตาบล 6. การพฒนาคณภาพและเครองมอหนนเสรมการพฒนาคณภาพของสภาองคกรชมชน วตถประสงคเชงพฤตกรรม

เมอศกษาบทท 6 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายความหมาย แนวคด ความเปนมา สาระสาคญ และเจตนารมณของพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 ได 2. อธบายสามารถอธบายการจดตง โครงสราง บทบาท ภารกจ และการสงเสรมภาระกจของสภาองคกรชมชนได 3. อธบายกระบวนการหนนเสรมการจดตงและการดาเนนงานของสภาองคกรชมชนตาบล 4. อธบายการพฒนาคณภาพและเครองมอหนนเสรมการพฒนาคณภาพของสภาองคกรชมชนได วธการสอนและกจกรรมระหวางการเรยนการสอนประจาบท

1. ประเมนความรเดม 2. ศกษาเอกสารประกอบการสอน 3. ทาแบบฝกหดภายหลงการเรยนร 4. เขารบการสอนเสรม (ถาม)


สอการสอน

1. การฉายภาพนง (power point) 2. เอกสาร หนงสอ ตาราและเวบไซตทเกยวของ การวดผลและประเมนผล


บทท 6 สภาองคกรชมชน

สภาองคกรชมชนถอเปนนวตกรรมการของพฒนาชมชนอยางหนงในปจจบนทมจดเรมตนทการพฒนากลม การพฒนาองคกรชมชน และการรวมเอาองคกรชมชนหลาย ๆ องคกรชมชนมารวมกนเปนสภาองคกรชมชนโดยมตวแทนของกลม/องคกรชมชนตาง ๆ ในพนทเขามานงในสภาองคกรชมชนรวมกนบรหารจดการชมชนทองถนของตนเองโดยมสภาองคกรชมชนเปนพนทกลางใหทกคน ทกกลม ทกองคกรชมชนในพนทนนไดมเวทในการแลกเปลยน เรยนร และถกปญหารวมทงวธแกไขปญหาของชมชนตนเองรวมกน ปจจบนสภาองคกรชมชนมกฎหมายคอ พระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ.2551 รองรบเพอใหกลม องคกรชมชนตาง ๆ สามารถจดแจงจดตงใหถกกฎหมายและรวมกลมกนตงเปนสภาองคกรชมชนตาบลในพนทนน ๆ ไดและมหนวยงานหนนเสรมคอสถาบนพฒนาองคกรชมชนชน(องคการมหาชน) ซงมหนาทในการดแล หนนเสรมการพฒนาองคกรชมชน และสภาองคกรชมชนทวประเทศ ความหมายของสภาองคกรชมชน

สาหรบความหมายของสภาองคกรชมชนในทนจะกลาวถงสภาองคกรชมชนทถกจดตงขนตามพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ. ศ. 2551 ซงเปนพระราชบญญตทตงขนมาเพอหนนเสรมการรวมกลมของชมชนและองคกรชมชนภายในทองถนใหมลกษณะเปนสภาองคกรชมชนและมกฎหมายรองรบอยางถกตอง ซงในมตของการพฒนาชมชนถอวามความกาวหนาเปนอยางมากเพราะมการจดตงหนวยงานภายใตกากบของรฐคอสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ขนมารองรบ/เอออานวยการจดตงสภาองคกรชมชนและมพระราชบญญตเปนของตนเอง

สาหรบความหมายของสภาองคกรชมชนตามควาหมายของสถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน) มลกษณะสาคญโดยสรปไดดงตอไปน คอ

1. สภาองคกรชมชน คอ พนทการเมองใหมและการมสวนรวมในระดบทองถน มาจากตวแทนกลมองคกร และเครอขายตาง ๆ ในระดบพนทเปนการเปดพนทใหประชาชนทเปนระดบรากหญาของสงคมไทย ไดเขามามบทบาทในการพฒนาสงคมไทย โดยเปนกระบวนการรเรมจากการเขามามสวนรวมในระดบทองถนตามกฎหมายกาหนดแลวพฒนาไปสการเปนเจาของการพฒนาในระดบพนท ซงในลกษณะนจะเหนวาสภาองคกรชมชนหลายแหงเปนสภาฯ ทเปดกวางใหประชาชน เขาหา เขาถง ไดโดยงายไมจากดแตเพยงผทเปนสมาชกของสภาฯ ตามรายชอทกลมองคกรทสงมาเทานน


สภาองคกรชมชนจงเปนเวทการเรยนรของรปแบบประชาธปไตยจากฐานรากทมตวแทนของกลมคนตาง ๆ เขามารวมการทางานดวยอาสาสมครและไมมผลตอบแทนใด ๆ เกยวของกบผลประโยชนสวนตน สภาองคกรชมชนเปนเวทใหประชาชนในพนทไดขบเคลอนงานสการจดการปญหาทเกดขนในพนทดวยตนเอง มการพฒนาแกนนา และจดการเรยนรประชาธปไตยชมชน “สการเปนพลเมองของชมชน”

2. สภาองคกรชมชน คอ พนทกลางทประชาชนจะกาหนดอนาคตของตนเอง หมายถงเปนเวทกลางขององคกรชมชนจากฐานรากทเปดพนทใหภาคสวนของชาวบานในชมชนสามารถเขามาเปนหนสวน ดแลจดการชมชนทองถนดวยตนเอง โดยเชอมโยงกลมตาง ๆ ทมอยในทองถน ดาเนนงานอยางเปนอสระเพอเสนอปญหา แกไขปญหา และรวมมอกบทองถนในการพฒนาชมชนทองถน ทตรงกบสภาพปญหาความตองการและมความแตกตางทางดานวฒนธรรม สภาองคกรชมชนเปนกระบวนการยกระดบการทางานของภาคประชาชนไปสการเปลยนแปลง มการจดความสมพนธองคกรชมชน มการเรยนรเพอพฒนาตนเอง และประสานงานกบภาคพฒนาในแนวราบและแนวดง ในการจดการตนเองไดในระดบหนง

3. สภาองคกรชมชน คอ สภาประชาชนและมฉนทามต กลาวคอสภาองคกรชมชนจะเปนความหวงใหมของสงคมทภาคประชาชนขบเคลอนการพฒนาจนถกยอมรบศกดศรของประชาชนฐานรากโดยม กฎหมายรองรบอยางถกตอง (พรบ.สภาองคกรชมชน 2551) การดาเนนการของภาคประชาชนทผานมาไดถกยอมรบในทางกฎหมาย หากแตการดาเนนการมความยดหยนสงกวากฎหมายอน ๆ เพราะหวใจของกฎหมายฉบบนไมไดอยทการจดตงสภาองคกรชมชน แตอยทความเปนธรรมชาตของชมชนทดงาม ทใชสภาองคกรชมชนตาบลเปนเครองมอในการพดคยปรกษาหารอ วางแผนแกปญหากนเองภายในภาคประชาชนและใชเปนเวทเพอทางานรวมกนกบคนอน ๆ ในงานตาง ๆ ในทองถน โดยคานงถงความสานกรกชมชนทองถนมากกวาการพฒนาทางกายภาพเทานน

4. สภาองคกรชมชนเปนขบวนการของภาคประชาชนทมกฎหมายรองรบ กลาวคอสภาองคกรชมชนเปนเครองมอใหเกดการจดขบวนองคกรชมชนในพนท ซงเดมตางคนตางดาเนนการ ใหเกดการขบเคลอนรงานรวมกนอยางเปน “ขบวนการ” มระบบ มระเบยบ มกตกากากบ มการขบเคลอนงานจะไดรบการยอมรบ มการประสานความรวมมอกนในระดบพนท และระดบประเทศ โดยมกฎหมายเปนเครองมอ นาไปสการเปลยนแปลงเชงโครงสรางของสงคม

5. สภาองคกรชมชน คอ รปธรรมของการกระจายอานาจสชมชนทองถน กลาวคออานาจลทธรวมศนยเขาสสวนกลางทผานมาไดกอใหเกดความเหลอมลาทางเศรษฐกจ สงคมและความไมเปนธรรม โครงสรางอานาจดงกลาวยงสงผลใหชมชนทองถนออนแอจนไมสามารถจดการตนเองได และนาไปสการทาลายอตลกษณของชมชนทองถน นอกจากนนโยบายพฒนาเศรษฐกจและสงคมทกาหนดจากสวนกลางยงสงผลใหชมชนทองถน ขาดความสามารถในการจดการเรองเศรษฐกจ สงคมของตนเอง

สภาองคกรชมชน 173

และการเขาถงทรพยากรทจาเปนตอการดารงชพ เมอเมอเกดผลกระทบทางเศรษฐกจ การเมอง ทาใหเกดปญหาขอเรยกรองมากมายจากทกภาคสวนยอนกลบมายงศนยอานาจสวนกลาง เชน การชมนมเรยกรองตาง ๆ จากตางจงหวดเปนผลเนองมาจากสถานการณของชมชนทองถน ซายงถกซาเตมใหเลวรายลงดวยกระบวนการโลกาภวตนทรฐสวนกลางไมสามารถปกปองชมชนทองถนจากอทธพลขามชาตได

6. สภาองคกรชมชนตาบล คอ สภาประชาชนเพอการปฏรปสงคมไทย กลาวคอการเปลยนแปลงทสาคญจากการทบทวนตนเองของสภาองคกรชมชน พบวาการเกดสภาองคกรชมชนทาใหเกดวธการแลกเปลยนเรยนร การปรกษาหารอ ในกลมแกนนา และชาวบานอยางกวางขวาง สงผลใหคนทเกยวของกบสภาองคกรชมชน เปนคนกลาคด กลาทา กลาแสดงความเหน มจานวนผคนทคดถงสวนรวมมากขน ทงยงเกดการเชอมโยงกลมคนตาง ๆ และกลมองคกรในตาบลไดเปนอยางมาก ทาใหหลายตาบลเกดการทาแผนพฒนาตาบลรวมกน

นอกจากนการมสภาองคกรชมชนไดสงผลดตอภาคประชาชนอยางมากเพราะเกดการยอมรบในสถานภาพทางสงคม ภายใตการรบรองของกฎหมาย ทสาคญคอการสงผลใหเกดกลไกกลางในการประสานงานและเชอมโยงการทางานรวมกนทงภาครฐ เอกชน และทองถน โดยทสภาองคกรชมชนถอเปนเสมอนฝายประชาชนทไมไดโอนเอยงไปทางขางใดขางหนงสามารถจะประสานงาน ใหเกดความรวมมอ เพอการพฒนาชมชนทองถนนน ๆ ซงสอดคลองกบเปาหมายการเปลยนรปประเทศไทยทตองการใหเพมบทบาทของภาคประชาชนใหมากขน โดยภาคประชาชนทชดเจนทสดคอ กลม องคกรชมชนตาง ๆ ทจดตงกนอยแลวในพนท

การใหความหมายของสภาองคกรชมชนดงกลาวเปนการใหความหมายโดยพจารณจากพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 เปนสาคญซงดเหมอนจะเปนการใหความหมายในลกษณะทพจารณาถงหนาททควรจะเปนของสภาองคกรชมชนทบญญตไวในกฎหมายเปนหลก

อยางไรกตามการใหความหมายในอดตในระยะเรมแรกของการผลกดนใหชมชนมสภาองคกรชมชน ประเวศ วะส (2537) ไดกลาวถงแนวคดการมสภาองคกรชมชนวา สภาองคกรชมชนถอเปนเครองมอทเชอมตอฐานของความด ความจรงไปสนโยบายทกระดบ ไมมเจดยองคใดทจะสรางจากยอดไดสาเรจ การสรางพระเจดยตองสรางจากฐานกอน ฐานในทน คอ ชมชนทองถนหรอ การมสวนรวมของคนในชมชนทองถนนนเอง การเกดขนของสภาองคกรชมชนจงถอเปนการสรางรากฐานใหกบการเมองใหมทจะทาใหประชาชนมจตสานกในสวนรวมมากขนโดยสภาองคกรชมชนเปนทรวมตวของบรรดาผนาชมชน เปนสภาทไมไปแสวงหาอานาจไมขดแยงกบใคร และเปนประชาธปไตยตงแตเรมตนจรง ๆ เชนเดยวกนไพบลย วฒนศรธรรม (2541, หนา 41-44) ทไดใหคานยามเกยวกบสภาองคกรชมชนวา สภาองคกรชมชน เปนเครองมอของชมชนฐานรากในการสรางการเมองใหม ซงเปนเรองทเกยวของกบการจดการสงคม ชมชน และชวตผสมผสานกนไป ในการจดการระดบทองถนพนทชมชน สงคม ทรวม


เอาทกมต ทงเศรษฐกจ วฒนธรรม สขภาพอนามย การศกษา และสงแวดลอม มแผนในระดบทองถน เพอใหเกดผลสดทาย คอ ชวตความเปนอยดขน ครอบครว ชมชน สภาพแวดลอมเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรมดขน

สวนไททศน มาลา (2553, หนา 6) ไดใหนยามสรปควาหมายของสภาองคกรชมชนโดยพจารณาถงพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 วาหมายถง พนทของกลมองคกรชมชนในการขบเคลอนเจตจานงรวมกนเพอตอบสนองตอความตองการทจะแกไขปญหาตาง ๆ ทเกดขนในชมชนโดยการวางแผนของการพฒนาชมชนรวมกนและสรางประเดนใหเกดการมสวนรวมของทกฝาย อนจะนาไปสการผลกดนเจตจานงรวมกนเขาสแผนพฒนาขององคกรปกครองสวนทองถนและกระบวนการจดทานโยบายสาธารณะ ดงนน สภาองคกรชมชน ในทนจงหมายถง พนทสาธารณะ หรอเครองมอขององคกรชมชนทเกดขนจากการประกาศใชพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 เพอใชในการขบเคลอนการแกไขปญหาและการพฒนาตาง ๆ ของชมชนทองถนบนพนฐานของการมสวนรวมของทก ๆ ฝาย ทงจากประชาชนในชมชน ผนา ชมชนทไมเปนทางการ เชน ผรภมปญญาปราชญชาวบาน และผนาทางการไดแก กานน ผใหญบาน ผบรหารขององคกรปกครองสวนทองถน และเจาหนาทรฐ ซงจะนาไปสการผลกดนเจตนารมณรวมสแผนพฒนาขององคกรปกครองสวนทองถน และนโยบายสาธารณะในทกระดบ

แนวคดสภาองคกรชมชน

การเกดขนของสภาองคกรชมชนอนเปนพนทสาธารณะหรอเครองมอขององคกรชมชนทไดรบการรบรองสถานะทางกฎหมายทจะใชในการขบเคลอนการแกไขปญหาและการพฒนาตาง ๆ ของชมชนทองถน บนพนฐานของการมสวนรวมของทก ๆ ฝาย เพอนาไปสการผลกดนเจตนารมณรวมสแผนพฒนาขององคกรปกครองสวนทองถนและนโยบายสาธารณะในทกระดบนน ไมไดเกดขนเองปราศจากรากฐาน หากแตการเกดขนของสภาองคกรชมชนนน ไดมบรบททางประวตศาสตร สงคม เศรษฐกจ และการเมองผลกดนใหเกดขน ดงทไททศน มาลา (2553, หนา 237 -239) ไดสรปวามสาเหตทสาคญอยางนอย 5 ประการ ทเปนปจจยทนาไปสการผลกดนแนวคดของการมสภาองคกรชมชน ซง อาจพจารณาไดดงน

1. ชมชนไดแสวงหาเครองมอเพอตอสกบความเหลอมลาทเกดขนในสงคม ทงนเพราะในอดตทผานมาลาพงการตอสโดยใชวาทกรรม ชมชนเขมแขง แตเพยงอยางเดยวไมเพยงพอทจะตอสอานาจรฐและอานาจทนทไดเขามากดทบอานาจของชมชน การรวมกลมกนของประชาชนและนกพฒนาตาง ๆ ทผานมามกถกลดความชอบธรรมวาเปนกลมเถอน ซงทาใหเปนอปสรรคตอการดาเนนงานและการตดตอประสานงานกบองคกรจากภายนอก ตลอดจนยงทาใหกลมองคกรชมชนขาดความมนใจในการ


ดาเนนงานเพราะภาครฐอยในสถานะทเหนอกวาดงนนประชาชนจงมความจาเปนทจะตองใชชองทางทางกฎหมายเปนเครองมอ ในการหนนเสรมการตอสเพอพฒนาศกยภาพของชมชนและผลกดนประเดนการพฒนาสนโยบายสาธารณะ

2. กฎหมายใหการรองรบตอการมสวนรวมของประชาชนมากยงขน ในชวงระยะเวลา หลงการประกาศใชรฐธรรมนญ พ .ศ . 2540 เปนตนมาและยงมความเดนชดมากยงขนหลงจากการประกาศใชรฐธรรมนญ พ.ศ. 2550 โดยเฉพาะการทประชาชนสามารถตรวจสอบการใชอานาจรฐ ผานชองทางตาง ๆ อกทงยงรองรบการรวมกลมกนของชมชนทองถนในการแสดงความคดเหนตอประเดนสาธารณะ ตลอดจนการรบรองถงสทธในการเรยกรองเพอตรวจสอบการใชอานาจของหนวยงานราชการไดอยางถกตองและชอบธรรม ดวยเหตดงกลาวจงทาใหกระบวนการรวมกลมกนของประชาชนมความตนตวเพมมากขนเพอทจะแสดงออกถงความตองการผานทางพนททางการเมองภายใตบรรยากาศทสงคมเปดกวางมากขนกวาเดม หลงจากทสทธและเสรภาพของประชาชนเคยถกกดทบมาโดยตลอด จงทาใหประชาชนสามารถใกลชดและเขาถงอานาจทางการเมองไดมากกวาเดม

3. ความบกพรองของระบอบประชาธปไตยแบบตวแทน กลาวคอ ตลอดระยะเวลา 80 ป ทผานมาภายใตการเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตยของไทย ระบบการเมองแบบตวแทนทงในระดบชาตหรอระดบทองถน ถกตงคาถามถงเรองความสามารถในการตอบสนองตอความตองการของประชาชน จากขบวนการภาคประชาสงคมโดยเฉพาะจากชมชนหรอองคกรชมชนทมความตนตวทางการเมองและพยายามลกขนมาทวงคนสทธและอานาจของชมชนในการบรหารจดการตนเองตามอยางทควรจะเปน ซงการเตบโตของขบวนองคกรชมชนในประเทศไทยโดยเฉพาะพฒนาการขององคกรชมชนในสถานะสภาองคกรชมชนไดแสดงถงการทระบอบประชาธปไตยจาเปนตองมการขยายพนททางการเมองใหมากกวาเพยงเฉพาะการเลอกตงแบบตวแทนทมอยแตเดม

4. ขอจากดของหนวยงานราชการและองคกรปกครองสวนทองถน กลาวคอผลของการกระจายอานาจทผานมาในภาพรวมนนยงไมเปนตามเจตนารมณทแทจรงตามเปาหมายของการกระจายอานาจทตองการใหชมชนทองถนมความเปนอสระและสามารถปกครองตนเองไดตามเจตนารมณของประชาชน ทงนเพราะทผานมาอานาจทถกกระจายมกไปกระจกตวอยทองคกรปกครองสวนทองถนขณะเดยวกนองคกรปกครองสวนทองถน กถกกากบดแลอยางรดกมภายใตขอจากดของกฎระเบยบตาง ๆ จนทาใหกระบวนการทางานตาง ๆ เปนไปในลกษณะเดยวกบระบบการเมองในระดบชาต ทงยงถกครอบงาจากหนวยงานของรฐตาง ๆ ประกอบกบสภาขององคกรปกครองสวนทองถนกไมมอานาจและไมมความเขมแขงอยางเพยงพอทจะตรวจสอบและถวงดลฝายบรหารได ดวยเหตดงกลาวจงทาใหองคกรปกครองสวนทองถนเปนองคกรแหงอานาจและทาใหอานาจทถกกระจายไปยงไมตกถงมอประชาชนในชมชนอยางแทจรง และทาใหเกดชองวางระหวางชมชนกบองคกรปกครองสวนทองถนทนบวนยงเพมระยะหางออกจากกนอยตลอดเวลา ซงสภาพการณดงกลาวไดบบรดใหชมชนพยายามทวงคนอานาจใน


การตดสนใจและการกาหนดทศทางการพฒนาของชมชนกลบมาเหมอนเดม โดยไมตองรอการพงพาจากหนวยงานรฐ นกการเมอง และองคกรปกครองสวนทองถนเหมอนเชนเคย

5. บทเรยนและการเตบโตของภาคประชาสงคมในการเขามามบทบาทตอการเสรมสรางกระบวนการทางการเมองภาคพลเมอง กลาวคอ ในอดตทผานมาองคกรภาคประชาชนไดมการเตบโตอยางมประสบการณและมพลวตรทางสงคมทดขนมาโดยตลอด จนทาใหขบวนองคกรชมชนหลายแหงสามารถทจะถอดบทเรยนทงในแงของความลมเหลวหรอความสาเรจมาแลกเปลยนเรยนรกนเปนการสรางองคกรในระดบเครอขายทครอบคลมทวทงประเทศ ตวอยางเชน ขบวนการกลมออมทรพยเพอสวสดการชมชน ขบวนการเกษตรผสมผสานในแนวทางเศรษฐกจพอเพยง ขบวนการสภาผนา ชมชน ขบวนการบานมนคงเครอขายปาชมชน และขบวนการแผนแมบทชมชนสภาค เปนตน นอกจากนชมชนยงไดมการแลกเปลยนเรยนรรวมกนโดยประสานความรวมมอกบองคกรพฒนาเอกชน(NGOs) นกอนรกษนกวชาการ นกสอสารมวลชน ภาคเอกชน ตลอดจนกบหนวยงานภาครฐตาง ๆ

นอกจากเหตผลดงกลาวขางตนความเปน “พนทสาธารณะ” หรอ “พนทกลาง” สาหรบทกคนในชมชนถอเปนแนวคดสาคญอกประการหนงทหนนใหเกดสภาองคกรชมชนภายในใตมมมองเรองของพนททคนประเภทตาง ๆ ในชมชนทองถนไดมาพดคยแลกเปลยน แสดงความคดเหนกนในประเดนตาง ๆ ทเกดขนหรออาจจะเกดผลกระทบตอทองถนตนเองตลอดจนลงมอปฏบตเพอแกไขปญหาหรอพฒนาชมชนของตนเองตามทไดคนพบรวมกน ซงพนทกลางหรอพนทสาธารณะดงกลาวนนพอจะอธบายไดใน 3 ประการคอ (สถาบนพฒนาองคกรชมชน, 2557 , หนา 3-4)

1. พนทกลาง หมายถง ทพบปะ พดคยแลกเปลยนความคดเหนของคนผ นาชมชน หนวยงาน ภาคพฒนาและผมสวนไดสวนเสยตาง ๆ ในชมชนทองถนใหไดมโอกาสมาพดคยแลกเปลยนความคดกน ประเดนเรองราวทนามาพดคยแลกเปลยนกนอาจเปนปญหา ความเดอดรอนหรอความตองการพฒนาทเกดขนในพนท นามาคด มาคยกนเพอสรางความเปลยนแปลงใหเกดขนนาไปสสงทดกวาโดยกระบวนการแลกเปลยนความคดเหนตองมบคคลททาหนาทจดกระบวนการใหผเขารวมเวทเกดการพดคยแลกเปลยนความคดเหนกนอยางเทาเทยม มฉนทามตในการแสดงความคดเหน มการรวบรวมขอมลเพอเปนหลกฐานการพดคยอยางชดเจน ดงนนพนทกลางทเปนการรวมบคคลทมความหลากหลายแตกตางเหลานจะเปนกระบวนการสรางวฒนธรรมประชาธปไตยใหบคคลไดกลาแสดงออก กลาวพากษวจารณ ละรบฟงความคดของคนอนทแตกตางกนอยางมสต มการใชหลกเหตและผลในการถกเถยง วพากษวจารณ วเคราะหสถานการณกนเพอหาขอสรป

2. พนทกลาง หมายถง เวทสาธารณะ ทบคคลสามารถพด คยแลกเปลยนกนไดทกเรอง ทกประเดน ไมจากดทประเดนใดหรอเรองใดเรองหนง ดงนนบคคลทเขารวมพนทกลางจงสามารถเสนอประเดนหรอเรองราวทตนเองตองการให “เวท” ชวยหาทางออก ทางแก ทกคนทเขามารวมในพนท


กลางจงมสทธเตมทในการนาเสนอประเดนหรอเรองราวของตนเอง เสนอความคดเหนของตนเองตอทประชมไดอยางเสร โดยเปนไปตามกฎกตกาของ “พนทกลาง” ของสภาองคกรชมชนนน ๆ

3. พนทกลาง หมายถง เวทลงมอปฏบตการรวมกน ของคนในชมชนทองถนและหนวยงานทเกยวของ ทไดปฏบตการมตตามแนวทางการแกไขปญหาทผานเวทพดคยและมฉนทามตเปนแนวทางดาเนนการ การลงมอปฏบตการรวมกนนจะเปนการแสดงออกทางสาธารณะ ของคนในชมชนทองถนในการลงมอปฏบตการเพอแกปญหาของชมชนทองถนตนเอง การเกดพฤตกรรมสาธารณะลกษณะนจะเปนอกแนวทางหนงในการพฒนาจตอาสาของคนในพนทเพมขน

ความเปนมาของพระราชบญญตสภาองคกรชมชน

ภายใตแนวคดการมสวนรวมและกระบวนการทางานรวมกนของพนทชมชนทองถนซงประกอบดวยหลายภาคสวนทงกลม องคกรชมชน แกนนาธรรม ปราชญชาวบาน และผนาทเปนทางการทงหลาย(ผใหญบาน อบต. สถาบนทองถน เชน วด โรงเรยน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจาตาบล(รพ.สต.)) เปนตน ไดมการทางานพฒนาดานตาง ๆ เชน การทาแผนชมชน การจดสวสดการ การจดการทรพยากรสงแวดลอม การจดการทนชมชน จดใหมสภาผนาชมชน รวมถงจดเวทแลกเปลยนรวมกนเพอแกไขปญหาตาง ๆ ในชมชนทองถนของตนเอง เกดความสมพนธอนดภายในชมชนทองถนทงแกนนาธรรมชาตและแกนนาทางการซงสะทอนถงความสามารถของทองถนในการรวมกนจดการตนเอง และทาใหชมชนเขมแขมซงสงผลดตอทองถน ทาใหแกนนาชมชน คนทางานพฒนาชมชน และผมประสบการณการทางานดานพฒนามาอยางยาวนาน ไดรวมกนยกราง พ.ร.บ.สภาองคกรชมชนขน เพอใหมกฎหมายชวยหนนเสรมกระบวนการในการทางาน และสรางการยอมรบการทางานรวมกนของชมชนทองถนในรปแบบสภาองคกรชมชน ซงถอเปนการพฒนาระบบประชาธปไตยจากฐานรากอยางแทจรง

อยาไรกตามการเกดขนหรอความเปนมาพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 ดงกลาวมความนาสนใจยงโดยมลาดบเหตการณ กระบวนการ (สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน), 2550, หนา 10-14) ดงน ลาดบเหตการณ สถานการณ 2549 มกราคม-มนาคม

เครอขายองคกรชมชนรวมกบวทยาลยการจดการทางสงคม จดสรปบทเรยน“ประชาธปไตยชมชน...การเมองสมานฉนท”

2549 23 มนาคม

จดเวทสงคมสนทนา “การเมองสมานฉนท สรางสรรคชมชนทองถน” ทจฬาลงกรณมหาวทยาลย

2549 เมษายน-

จดเวทระดมความคดเหนในระดบภมภาคทง 8 ภาค เพอพฒนาขอเสนอของภาคประชาชนตอการปฏรปสงคม และการเมอง โดยสาระหลกเปนการปรบเปลยนกลไก


ลาดบเหตการณ สถานการณ พฤศจกายน การบรหารโดยกระจายอานาจ

ไปยงองคกรทองถนใหมอสระในการจดการตนเอง พรอมกบพฒนาคนใหมคณภาพมคณธรรมจรยธรรม เพอนาพาชมชนและทองถนไปสการพงตนเองไดอยางแทจรง

2549 พฤศจกายน

ผแทนองคกรชมชนทวประเทศจานวน 200 คน ไดเขาพบ และนาเสนอแนวคดเกยวกบสภาองคกรชมชนตอนายกรฐมนตร (พลเอกสรยทธ จลานนท) ณ ทาเนยบรฐบาล และไดมการยกรางหลกคดและเนอหาสาระ พ.ร.บ.สภาองคกรชมชน ครงท 1 จากหนงสอ “ตนทางชมชน ชมชนประชาธปไตย” และหนงสอ “องคกรชมชนกบการปฏรปสงคมและการเมอง” จดพมพโดย วทยาลยการจดทางสงคม (19 สงหาคม 2550)

2549 1 ธนวาคม

จดเวทระดมความเหนผนาชมชนสภาค เรองสภาองคกรชมชน และเกดคณะทางานเครอขายองคกรชมชนทจะรวมกนขบเคลอนเรองน ซงภายหลงไดจดตงเปนสมชชาองคกรชมชนแหงประเทศไทย(สอท.)

2549-2550 ธนวาคม-มกราคม

จดเวทระดมความคดเหนเกยวกบราง พ.ร.บ.สภาองคกรชมชนทองถน ซงมทงเวทสวนกลาง และเวทภมภาค รวม 10 ครง โดยมหนวยงานตาง ๆ รวมสนบสนน ไดแก สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) วทยาลยการจดการทางสงคม(วจส.) มลนธสาธารณสแหงชาต(มสธ.) เครอขายชมชนปฏรปสงคม และการเมอง ฯลฯ

2550 19 มกราคม

สอท. รวมกบ คณะกรรมการเตรยมการจดตงสภาพฒนาการเมอง และโครงการสอเพอการพฒนา จดเวท “แบบไหน? คอประชาธปไตยทพงประสงค”โดยเชญผร ผอาวโส ผนาชาวบาน นกวชาการ และ สสร.บางทานมาระดมความคดเหนถงแนวทางประชาธปไตย ทพงประสงคขน ณ โรงแรมแอมบาสเดอร กรงเทพ ฯ

2550 กมภาพนธ

สอท. รวมกบ เครอขายองคกรชมชนทวประเทศ ไดยกราง พระราชบญญตสภาองคกรชมชนทองถน พ.ศ. .... โดยมเนอหาสาระสาคญรวม 4 หมวด 44 มาตราและนาเสนอตอกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย (พม.) ซงไดมการปรบปรงราง พ.ร.บ. รวมกนระหวาง พม. และ สอท. จนไดเปนราง พ.ร.บ. ทนาเสนอตอสาธารณะครงแรกเมอวนท 7 มนาคม 2550

2550 8 มนาคม

กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย นาสงราง พ.ร.บ.ตอสานกงานเลขาธการรฐมนตร และเลขาธการนายกรฐมนตร เพอสงใหหนวยงานทเกยวของใหความเหนกอนทจะเสนอใหคณะรฐมนตรพจารณา

2550 4 เมษายน

ผแทน สอท.ไปนาเสนอทมา ความเปนและสาระสาคญราง พ.ร.บ. สภาองคกรชมชนทองถนพ.ศ....ตอทประชมคณะอนกรรมาธการความมนคงของมนษย(ครชบ


ลาดบเหตการณ สถานการณ ยอดแกว เปนประธาน และครมกดา อนตะสาร รองประธาน) ในคณะกรรมาธการกจการเดก เยาวชน สตร ผสงอาย ผพการและความมนคงของมนษย สภานตบญญตโดยประธานคณะกรรมาธการฯ (นายวลลภ ตงคณานรกษ) เขารวมดวย


ผแทน สอท. ไปประชมรวมกบคณะอนกรรมาธการความมนคงของมนษยเพอหารอ การจดประชมรบฟงความคดเหนเกยวกบราง พ.ร.บ.โดยคณะกรรมาธการกจการเดกฯ สภานตบญญต รวมกบ สอท. และหนวยงานรฐทเกยวของเปนเจาภาพ กาหนดจดวนท 1 พฤษภาคม ซงจะเชญชมชน องคกรปกครองสวนทองถน หนวยรฐทเกยวของสภาชกสภานตบญญต และนกวชาการเขารวมประมาณ 150 คน(แตภายหลง สอท. ไดเสนอใหเลอนออกไปเนองจากไดเสนอราง พ.ร.บ.ไปทางรฐบาลแลว


จดงานเปดภาพงานขบเคลอนขบวนสภาองคกรชมชนทองถน โดยมผเขารวมจากเครอขายองคกรชมชนทวประเทศกวา 1,800 คน โดยรองนายกรฐมนตร และรฐมนตรวาการกระทรวงการพฒนาสงคม (นายไพบลย วฒนศรธรรม) และรฐมนตรชวย นพ.พลเดช ปนประทป มารวมเวทดวย โดยไดมขอเสนอใหรฐบาลสนบสนน รางพ .ร.บ . ฉบบนผานใหไดในรฐบาลชดปจจบน และในระหวางการผลกดนเครอขายองคกรชมชนจะนาแนวคดนไปปฏบตโดยในป 2550 จะเรมนารองใน 200 ตาบล และขยายผลในป 2551 อก 800 ตาบล และมเปาหมายจะขยายใหครบทกตาบลทวประเทศภายใน 5 ป

2550 2 พฤษภาคม

คณะกรมการกลนกรองเรองเสนอคณะรฐมนตร คณะท 2 ไดพจารณา ราง พ.ร.บ. ซงทประชมมมตใหหนวยงานทเกยวของรวมกนปรบแกเนอหาสาระสาคญของราง พ.ร.บ. โดยนาความเหนของ หนวยงานไปประกอบการพจารณา โดยเฉพาะในประเดนเกยวกบอานาจหนาทของสภาทอาจมการซาซอนหรอ กอใหเกดความขดแยงในทองถน และการจดตงสานกงานสภาองคกรชมชนทองถนระดบชาต อาจกอใหเกดภาระทางดานงบประมาณของรฐ เปนตน

2550 2, 10 พฤษภาคม

ไดมประชมหนวยงานทเกยวของ ซงไดมการปรบแกราง พ.ร.บ. ตามขอคดเหนของหนวยงาน คอ การไมเปนภาระตองบประมาณของภาครฐ ปรบอานาจหนาทของสภาใหมลกษณะเปนสภาทางภมปญญา เพอใหมอานาจทางสงคมแทนอานาจทางกฎหมาย เปนสภาคขนานเพอชวยเหลอหนนเสรมการปฏบตงานขององคกร/หนวยงานภาครฐใหเปนไปอยางมประสทธภาพมากยงขน ไมสงผลกระทบตอการเมอง เศรษฐกจ และสงแวดลอม มการปรบชอเปนรางพระราชบญญตเปนสภา


ลาดบเหตการณ สถานการณ องคกรชมชน รวมทงไดมการเสนอให พอช. ซงเปนหนวยงานของรฐทมภารกจเกยวของกบการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน ทาหนาทในการสงเสรมการจดตงและพฒนากจการของสภาทกระดบ เปนตน

2550 16 พฤษภาคม

หลงจากไดมการปรบปรงเนอหาสาระสาคญของ ราง พ.ร.บ. ไดมการนาราง พ.ร.บ. ทปรบปรงแลว เสนอในการประชมคณะกรรมการกลนกรองฯ ซงทประชมไดมมตเหนชอบราง พ.ร.บ.สภาองคกรชมชนพ.ศ. ... และใหนาราง พ .ร.บ. เสนอตอคณะรฐมนตร เพอพจารณาตอไป

2550 5 มถนายน

คณะรฐมนตรไดพจารณา ราง พ.ร.บ.สภาองคกรชมชน พ.ศ. ... ซงทประชมไดมมตมอบหมายใหสงราง พ .ร .บ . พรอมขอคดเหนของหนวยงานท เกยวของให คณะกรรมการกฤษฎกา พจารณาปรบเนอหาในสวนทยงมความคดเหนทขดแยงจากหนวยงานทเกยวของ กอนทจะเสนอใหคณะรฐมนตรพจารณาอกครง โดยมอบหมายใหรฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการ (นายวจตร ศรสะอาน) ประสานเชญหนวยงานทเกยวของ ระดมความคดเหนเกยวกบเนอหาสาระของราง พ.ร.บ.สภาองคกรชมชนสงใหคณะกรรมการกฤษฎกาตอไป (ชวงประมาณสองสปดาหหลงเสนอเรองนเขา ครม. สอมวลชนไดมการเสนอขาวอยางตอเนอง ซงมทงทเปนประเดนขาวความขดแยง และทหนมาสนใจซกถาม ตดตามขอมลทเปนสาระสาคญ)


สอท. ไดนาเสนอราง พ.ร.บ.สภาองคกรชมชน ตอสภานตบญญตแหงชาต ผานคณะกรรมาธการกจการเดกสตรคนชรา และความมนคงของมนษยเครอขายองคกรชมชนทตดตามเรองนและไปชมนมสนบสนนราง พ.ร.บ.ทหนาทาเนยบรฐบาล


คณะกรรมาธการกจการเดกฯ ไดมกาหนดการไปดงานเรองสวสดการชมชน และสภาองคกรชมชนทตาบลหนองสาหราย อ .พนมทวน จ .กาญจนบร ซงรองนายกรฐมนตรไพบลย วฒนศรธรรม ไดไปรวมงานดงกลาวดวย โดยเครอขายองคกรชมชนภาคตะวนตกไดมารวมจดงานนาเสนอตวอยางรปธรรมสภาองคกรชมชนทไดมการดาเนนการมาแลว เวทเสวนาผเกยวของ ซงมสอมวลชนไปตดตามเรองนจานวนมาก


สถาบนวจยสงคม คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยรวมกบ มลนธสาธารณสขแหงชาต มลนธชมชนไท มลนธอาสาสมครเพอสงคม วทยาลยการจดการทางสงคม และคณะกรรมการประสานงานองคกรพฒนาเอกชน (กป.อพช.)จดเวทนโยบายสาธารณะเรอง “สภาองคกรชมชน : ประชาธปไตยชมชนรากหญา” ผเขารวมสวนใหญมความเหนรวมกนวาราง พ.ร.บ.สภาองคกรชมชน เปนกลไก


ลาดบเหตการณ สถานการณ สาคญในการสรางประชาธปไตยแบบมสวนรวมในระดบพนฐานของสงคมการเมองไทย ดวยเหตผลราง พ.ร.บ. ดงกลาวเปนการเปดโอกาสการมสวนรวมในการพฒนาชมชนทองถน สงเสรมความเขมแขงของชมชนทองถนและสงคมโดยรวม และเปนการสรางกระบวนการทางานเชอมโยงกนระหวางองคกรปครองสวนทองถนกบองคกรทางสงคมทางานรวมกน


คณะอนกรรมาธการความมนคงมนษย พจารณาสาระสาคญ ราง พ.ร.บ.สภาองคกรชมชน โดยเฉพาะมาตราท เหนแตกตางกน และไดขอสรปใหเชญหนวยงานทเกยวของซงมประเดนทเหนแยงกบราง พ .ร.บ.ฉบบน และ เครอขายชมชนทสนบสนนเรองนมาใหขอมลเพมเตม

2550 13-20 มถนายน

ขาวหนงสอพมพ เวปไซต ลงขาวองคกรปกครองสวนทองถน และชาวบานไปชมนมยนหนงสอคดคานราง พ .ร.บ .สภาองคกรชมชนในจงหวดตาง ๆ เชน ระยอง นครสวรรค แมฮอองสอน เชยงใหม สระแกว อดรธาน ฯลฯ

18 มถนายน 2550

ไดมการประชมรวมระหวางผทเกยวของประกอบดวยผแทน กระทรวงมหาดไทย ผแทนกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยผแทนองคกรปกครองสวนทองถน และ สอท. โดยรฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการ เปนประธานในการประชม ซงทประชมเหนดวยกบการสนบสนนใหองคกรชมชนมความเขมแขง และเปดโอกาสใหเขามามสวนรวมในกระบวนการพฒนาระดบตาง ๆ แตยงมความเหนทแตกตางเกยวกบแนวทางการสนบสนน สภาองคกรชมชน วาควรเปนองคกรตามธรรมชาต ทไมเปนองคกรทางการ เปนตน

18 มถนายน 2550

สถาบนนโยบายศกษารวมกบภาควชาพฒนาชมชน มหาวทยาลยธรรมศาสตร จดเสวนา “พ.ร.บ. สภาองคกรชมชน ทางตนหรอทางออก” ซงสวนใหญเหนวา ความเขมแขงของสภาองคกรชมชนเปนเรองสาคญการมกฎหมายสภาองคกรชมชน จะมสวนชวยใหเกดเวทแลกเปลยนเรยนรของชมชนในการรวมกนแกไขปญหา และพฒนาชมชนทองถน แตตองเปนเรองทคอยเปนคอยไป ไมเรงรด บางสวนเหนวาเรองสภาองคกรชมชนมความสาคญ แต จะมหรอไมมกฎหมายรองรบกได


คณะอนกรรมาธการความมนคงของมนษย เชญผแทนหนวยงานมาใหขอมลเพม โดยมหนวยงานมาใหขอมลประกอบดวย รองปลดกระทรวงมหาดไทย ผแทนกรมการพฒนาชมชน ผแทนกรมสงเสรมปกครองทองถน ผแทนกรมการปกครอง นายกสนนบาตเทศบาล ผแทนสมาคม อบจ.ซงไดใหประเดนการทบซอนของ


ลาดบเหตการณ สถานการณ กฎหมาย อานาจหนาท และเกรงจะทาใหเกด ปญหาความขดแยงในพนท


นกวชาการเพอชมชนและประชาสงคมยนหนงสอถงประธานสภานตบญญต (นายมชย ฤชพนธ) เพอขอให สนช.เสนอ และผานราง พ.ร.บ.สภาองคกรชมชน โดยมอาจารยมหาวทยาลยรวมลงชอ 150 คน และนกวชาการอสระรวมลงชอ 150 คน


คณะอนกรรมาธการความมนคงของมนษ ย เชญ เครอขายผ น าชมชนท มประสบการณเรองนมาใหขอมลเพมเตม และในวนท 4 กรกฎาคม ไดเชญผแทน สอท.มาหารอแนวทางดาเนนการตอไป ซงเหนรวมกนวา ควรมการปรบกฎหมายใหเปนกฎหมายลกษณะของการสงเสรม ตดประเดนทเหนวาจะทาใหเกดปญหาความขดแยงออกไปหรอปรบแกไขใหม

2550 15-30 มถนายน

ไดมเวทภาคประชาสงคม นกวชาการ ในภมภาคจดเสวนา เรอง ราง พ.ร.บ.สภาองคกรชมชน ในจงหวดตางๆ เชน นาน เชยงใหม อบลราชธาน ขอนแกน ตรง สงขลา นครศรธรรมราช ภเกต ชลบร ฯลฯ ซงสวนใหญเหนดวยกบ ราง พ.ร.บ.สภาองคกรชมชน ดวยเหนวาสภาองคกรชมชนจะทาใหเกดระบบประชาธปไตยทางตรง เปนเวทใหคนเลกคนนอยในสงคมไดมพน ทแฎ สดงความเหน และบทบาทรวมกนแกไขปญหาและพฒนาชมชนทองถน สรางความเขมแขงของประชาธปไตยฐานราก

2550 6 กรกฎาคม

4 สมาคม(อบต. อบจ. เทศบาล กานน ผใหญบาน)มหนงสอคดคานราง พ.ร.บ. โดยประเดนคดคานสาคญ ไดแก ถามกฎหมายจะทาใหความเปนองคชมชนทมความเปนธรรมชาตกลายเปนโครงสรางทแขงตว เปนกฎหมายททบซอนกบกฎหมาย และอานาจหนาทของหนวยงานทมอยแลว จะทาใหเกดปญหาความขดแยงกนในพนท

11 กรกฎาคม 2550 สอท. ไปรวมประชมอนกรรมาธการความมนคงมนษยสนช. โดยทประธานสภานตบญญต (นายมชย ฤชพนธ) มาชวยซกถามรายละเอยดสาระสาคญ เพอนาไปสการปรบรางกฎหมาย ใหเปนกฎหมายทมลกษณะการสงเสรมและไมใหไปกระทบกบกฎหมายและอานาจหนาทหนวยงานทมอยเดม

2550 18 กรกฎาคม

ทประชมคณะอนกรรมาธการความมนคงมนษย สภานตบญญตแหงชาต ไดปรบแกเนอหาสาระสาคญของราง พ.ร.บ. ใหมความสมบรณยงขนโดยเปนกฎหมายทไมเกยวของกบงบประมาณ และการปรบสภาระดบจงหวด และระดบชาตเปนเพยงเวทการประชมระดบจงหวด และระดบชาตเทานน และในวนท 19 กรกฎาคม2550 ไดยนเสนอตอสภานตบญญต โดยมสมาชก สนช.รวมลงชอสนบสนน 60 คน

2550 คณะกรรมการกฤษฎกา มหนงสอถงเลขาธการคณะรฐมนตร เหนดวยในหลกการท


ลาดบเหตการณ สถานการณ 23 กรกฎาคม ใหชมชนรวมตวกนเพอแสดงความคดเหนในเรองตาง ๆ และเปนการสงเสรม

บทบาทในการพฒนาทองถนของชมชน แตการทจะทาใหชมชนเขมแขงนน ควรเปนไปโดยธรรมชาต รวมทงในบางมาตราอาจกอใหเกดความแตกแยกและเกดความซาซอนในการทางานกบ อปท. ได

2550 7 สงหาคม

นาความเหนของกฤษฎกาเขาสการพจารณาของคณะรฐมนตร ซงรองนายกรฐมนตร (นายไพบลย วฒนศรธรรม) ไดแจงตอทประชมวาราง พ.ร.บ.ฉบบน เปนเรองทเกยวของกบหลายฝาย ซงกระทรวงการพฒนาสงคมฯ จะรบความเหนดงกลาวไปปรกษาหารอกบเครอขายองคกรชมชน และเครอขายองคกรปกครองสวนทองถน เพอปรบปรงรางใหสอดคลองกบความเหนของทกฝาย รวมทงประเดนความเหนของคณะกรรมการกฤษฏกาและจะนามาเสนอตอคณะรฐมนตรอกครงหนง


คณะอนกรรมาธการความมนคงของมนษย ไดราง พ.ร.บ. เสนอเขาสกระบวนการพจารณาของสภานตบญญตแหงชาตโดยครมกดา อนตะสาร เสนอซงมทงผ ทอภปรายสนบสนน และอภปรายคดคาน ในสวนของรฐบาล รองนายกรฐมนตรไพบลย วฒนศรธรรม เปนผไปรบรางจากสภานตบญญต


กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ไดจดเวท “ราง พ.ร.บ.สภาองคกรชมชน : รวมคดอยางสรางสรรค รวมมอกนเพอชมชน”ณ โรงแรมแอมบาสเดอร กรงเทพฯ โดยทประชมไดมความเหนรวมกนในประเดนทวาอยากใหชมชนเขมแขง เพยงแตคงตองศกษาในรายละเอยดทไมไปสรางใหเกดความแตกแยกกบสวนอน ๆ โดยเฉพาะ อปท. แตควรเปนในลกษณะทจะทางานรวมกนไดอยางไร พรอมทงไดแตงตงคณะทางานขนมา 1 ชด ทมองคประกอบระหวางผแทนองคกรชมชน ผแทนองคกรปกครองสวนทองถน ผแทนหนวยงาน นกวชาการเพอนาความเหนของทประชมปรบปรงในรายละเอยดของรางพระราชบญญต ใหเกดผลดทสดและนาเสนอตอรฐบาล


คณะกรรมาธการกจการเดก เยาวชน สตร ผสงอาย ผพการและความมนคงของมนษย สภานตบญญต รวมกบ สอท.เครอขายนกวชาการและ พอช. จดสมมนา “ทศทางใหม..สภาองคกรชมชน” เพอรบฟงความคดเหนเกยวกบราง พ.ร.บ. โดยเชญผนาชมชน องคปกครองทองถน นกวชาการ หนวยงานรฐ สมาชกสภานตบญญตเขารวมประมาณ 200 คน


ประชมหารอคณะทางานทตอเนองจากการประชมรบฟงความเหนวนท 23 สงหาคม2550 เพอใหความเหนในการปรบปรงราง พ .ร .บ . โดยมผ เขารวมประชม


ลาดบเหตการณ สถานการณ ประกอบดวยผแทนกระทรวงมหาดไทย ผแทนกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ผแทนสมาคมองคการบรหารสวนตาบล ผแทนสมาคมองคการ บรหารสวนจงหวด ผแทนองคกรชมชน และผแทนองคกรพฒนาเอกชน ซงสาระสาคญของการประชม สรปไดดงน 1. ผแทนกระทรวงมหาดไทยแจงวาทางกระทรวงมความเหนวา ยงไมควรจะม พ.ร.บ.สภาองคกรชมชนในชวงน ตามเหตผลทไดเคยชแจงในทประชมตาง ๆ หลายครงแลว และขอไมเขารวมประชมเพอปรบแกรายละเอยดของ พ.ร.บ.สภาองคกรชมชน 2. ประเดนทประชมปรกษาหารอและไดขอสรปรวมกน คอ 2.1 มความเหนวาการพฒนาความเขมแขงและการมสวนรวมของชมชนในการพฒนาทองถนเปนเปาหมายรวมกนของทกฝาย แตการม พ.ร.บ.สภาองคกรชมชนมทงขอดและขอทพงระมดระวง จะตองรวมกนทาความเขาใจกบผทเกยวของทกฝาย ทงประชาชน องคกรปกครองสวนทองถนและภาครฐ 2.2 การจดตงสภาองคกรชมชนควรใหมความยดหยนและเปนไปโดยธรรมชาต ทงในเรองระยะเวลาการจดตงและพนททอาจไมตองยดตดอยกบ “หมบาน” รวมทงควรคานงถงความเปนชมชนในลกษณะตาง ๆ ดวย 2.3 สาหรบรายละเอยดของโครงสราง องคประกอบของสภาองคกรชมชนไมควรกาหนดไวใน พ.ร.บ.เพราะอาจเกดความแขงตวขาดความยดหยน ซงควรใหเปนไปตามความเหนของทประชมของแตละชมชนทองถนนน ๆ 2.4 บทบาทหนาทของสภาองคกรชมชน ควรเนนบทบาททไมไปกาวกายหรอทบซอนกบอานาจหนาทขององคกรปกครองสวนทองถน และไมกระทบตอความเปนอสระขององคกรปกครองสวนทองถน ตามกฎหมายโดยเฉพาะประเดนทเกยวของกบงบประมาณ 2.5 เครอขายองคกรชมชน เสนอใหรฐมนตรวาการกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย และรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยรกษาการตามพระราชบญญตนรวมกน เนองจากทงสองกระทรวงมความเกยวของทสาคญในการสงเสรมและสรางความเขมแขงของชมชนทองถน


กระทรางการพฒนาสงคมฯไดสงรางทไดปรบปรงแกไขใหม ไปยงหนวยงานและผทเกยวของเพอใหขอคดเหน

2550 นายกรฐมนตร รองนายกรฐมนตร(ไพบลย วฒนศรธรรม) และ รมว.มหาดไทย


ลาดบเหตการณ สถานการณ 4 กนยายน ปรกษาหารอกนนอกรอบ โดยสรปวาหากฝายปกครองยงไมสบายใจทจะออกเปน

พ.ร.บ. กควรตราเปนระเบยบสานกนายกแทน และใหกระทรวงการพฒนาสงคมฯ ไปดาเนนการยกราง

2550 5 กนยายน

ไดมการพจารณารางระเบยบสานกนายก วาดวย “การสงเสรมเครอขายองคกรชมชนพ.ศ. ...” ท พม.ยกราง โดยผแทนกระทรวงมหาดไทย ยงยนยนในหลกการเดมกลาวคอ ไมวาจะเปน พ.ร.บ. หรอระเบยบ กยงไมควรออกมาในระยะน แตควรรอใหกฎหมายลกตามรฐธรรมนญหมวดทวาดวยสทธชมชนดานตาง ๆ ออกมากอน เพอดความซาซอนซงนาจะไมเกนหนงป

2550 กนยายน

กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยไดนาสงรางระเบยบฯ ดงกลาวไปใหหนวยงานตาง ๆ ใหความเหนเพอนาความเหนไปปรบปรงราง กอนทจะนาเสนอเขาสการพจารณาในทประชม ครม.

2550 27 กนยายน

รางพระราชบญญตสภาองคกรชมชนเขาสทประชม สนช. โดยมนางมกดา อนตะสารผเสนอเปนผอภปรายนา และมผอภปรายสนบสนน 9 ทานโดยมปลดกระทรวงมหาดไทยในฐานะสมาชก สนช. อภปรายคดคานเพยง 1 ทาน ซงในทสดทประชม สนช. มมตเหนชอบราง พ.ร.บ.สภาองคกรชมชน ในวาระท 1 ใน 61:32 งดออกเสยง 5 ทาน พรอมตงคณะกรรมาธการวสามญเพอแปรญตจานวน 22 ทาน

2550 5 ตลาคม

คณะกรรมาธการวสามญ ประชมครงแรกโดยแตงตงให นายวลลภ ตงคณานรกษ เปนประธานนางมกดา อนตะสาร เปนเลขานการ โดยจะมการประชมกนทกวนศกร เวลา 10.00 น. โดยไดมการประชม ตอเนองอก 3 ครงโดยไดเชญ ศ.ดร.บวรศกดทเสนอแปรญตตมาชวยอธบายประเดนทเสนอแปรญตเพมเตม

2550 22 ตลาคม

คณะรฐมนตรอนมตหลกการรางระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการสงเสรมสภาองคกรชมชน พ.ศ..... ตามทกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยเสนอ และใหสงคณะกรรมการตรวจสอบรางกฎหมายและรางอนบญญตทเสนอคณะรฐมนตรตรวจพจารณาแลวดาเนนการตอไปได

อยางไรกตามในชวงเดอนตลาคม-พฤศจกายน พ.ศ. 2550 คณะกรรมาธการวสามญโดยนายวลลภ ตงคณานรกษ เปนประธานไดพจารณาเรองนอยางตอเนอง 11 ครง และนาเสนอสภานตบญญตแหงชาต พจารณาวาระทสองและลงมตวาระทสามในวนท 28 พฤศจกายน พ.ศ. 2550 ซงทประชมสภานตบญญตแหงชาตมมตเหนสมควรใหประกาศใชเปนกฎหมายอยางเอกฉนท 83 เสยงจนกระทงไดมการประกาศในราชกจจานเบกษา โดยมผลบงคบใชเมอวนท 9 กมภาพนธ พ.ศ. 2551 เปนตนมา


สาระสาคญของพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551

พระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 มผลบงคบใชเมอ วนท 9 กมภาพนธ พ.ศ. 2551 โดยมรฐมนตรวาการกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยเปนผรกษาการตามพระราชบญญต พระราชบญญตฉบบนมบทบญญต 4 หมวด 35 มาตรา แบงเปนหมวด 1 สภาองคกรชมชนตาบล หมวด 2 การประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบล หมวด 3 การประชมในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบล และ หมวด 4 วาดวยการสงเสรมกจการของสภาองคกรชมชนตาบล สาหรบเหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบนพจารณาไดดงน (พระราชบญญตสภาองคกรชมชน, 2551)

“ดวยชมชนเปนสงคมฐานรากทมความสาคญทางประวตศาสตร มวถชวตวฒนธรรมแตกตางหลากหลายตามภมนเวศ การพฒนาประเทศทผานมากอใหเกดการเปลยนแปลงทงทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองอยางรวดเรว สงผลใหชมชนออนแอประสบปญหาความยากจนเกดปญหาสงคมมากขน ทรพยากรและสงแวดลอมของชมชนถกทาลายจนเสอมโทรมเพอใหชมชนมความเขมแขงสามารถจดการตนเองไดอยางยงยน รวมทงมบทบาทสาคญในการพฒนาประเทศ การสรางระบอบประชาธปไตยและระบบธรรมาภบาลซงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยไดบญญตรบรองสทธชมชนและประชาชนใหมบทบาทสาคญในการพฒนาทองถนตามความหลากหลายของวถชวต วฒนธรรมและภมปญญาของทองถนจงเหนสมควรสงเสรมและสนบสนนใหชมชนและประชาชนไดเขามามสวนรวมในการพฒนาประเทศไดอยางมประสทธภาพ จงจาเปนตองตราพระราชบญญตน”

เจตนารมณของพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551

สาระสาคญของพระราชบญญตสภาองคกรชมชนดงกลาวไดสะทอนเจตนารมณของกฎหมายฉบบนไว 5 ประการดวยกน (ประสาน บญโสภาคย, ศรราชา เจรญพานช, พวงผกา บญโสภาคย, 2552, หนา 135) คอ

1. เพอรบรและรบรองสถานภาพและบทบาทขององคกรชมชนและสภาองคกรชมชน 2. เพอรองรบและคมครองสทธชมชนตามทบญญตไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช 2550 ในมาตรา 66 และมาตรา 67 3. เพอพฒนาระบอบประชาธปไตยและระบบธรรมาภบาลในระดบฐานราก โดยเปด

ชองทางใหประชาชนไดเรยนรประชาธปไตย โดยการปฏบตจรงในกระบวนการประชาธปไตยแบบมสวนรวม

4. เพอใหพนททางสงคมแกชาวบานในหมบานและตาบลตาง ๆ ในการรวมคดรวมทาเพอแกไขปญหาและพฒนาชมชนของตนเองและประเทศชาต


5. เพอสงเสรมใหชมชนเขมแขงและพงตนเองไดอยางยงยน ดวยเจตนารมณของพระราชบญญตสภาองคกรชมชนดงกลาวไดสะทอนถงหลกการสาคญของ

สภาองคกรชมชนซงสถาบนพฒนาองคกรชมชนไดสรปหลกการสาคญของสภาองคกรชมชนไวดงน (สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน), 2550, หนา 18)

1. จดมงหมายสภาองคกรชมชนนน เปนการเสรมสรางองคกรชมชนทองถนใหเขมแขงเพอใหองคกรชมชนมสถานภาพทชดเจนในการดาเนนงานพฒนาชมชนทองถนรวมกบสถาบนตาง ๆ ในทองถน

2. การจดตงสภาองคกรชมชนตาบล ใหเปนไปตามความพรอมของชมชนทองถนตามธรรมชาตสอดคลองกบวถวฒนธรรมภมปญญาของชมชน และความเหนพองตองกนของผทเกยวของ

3. สภาองคกรชมชนตาบล เนนการดาเนนงานตามภารกจหนาท ท ชมชนสามารถดาเนนการไดตามรฐธรรมนญ และ ไมมอานาจทางกฎหมาย

4. การดาเนนการสาคญของสภาองคกรชมชนตาบลเนนการมสวนรวมความรวมมอ และการเรยนรรวมกนของสมาชกองคกรชมชน กบสถาบนตาง ๆ ในทองถนเชน บาน วด โรงเรยน องคกรปกครองสวนทองถนและ สวนราชการตาง ๆ ทเกยวของ

5. ใหความสาคญกบสภาองคกรชมชนตาบล สงเสรมการเชอมโยงสภาองคกรชมชนตาบล ในระดบจงหวดและระดบชาต

การจดตงสภาองคกรชมชน

สาหรบการจดตงสภาองคกรชมชนตามพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 ดงกลาว สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน) (2553, หนา 2-7) ไดออกประกาศเรองหลกเกณฑ วธการและแบบการจดแจงการจดตงชมชนและการจดแจงการจดตงสภาองคกร เมอวนท 31 มนาคม พ.ศ. 2551 ซงอธบายและขยายความไดดงน

ขนตอนท 1 การสรางความเขาใจเรองสภาองคกรชมชน ในขนตอนน ควรมผนาชมชนทไดมการทางานรวมกนอยแลวในพนท เชน คณะทางาน

แผนชมชนซงมแกนนาชมชน กานน ผใหญบาน อปท. คณะทางานรบรองสถานภาพองคกรชมชนซงมเครอขายชมชนอปท.และหนวยงานทเกยวของ ศนยประสานงานองคกรชมชนตาบล (ศอช.ต.) เครอขายสวสดการชมชนตาบลทมตวแทนจากหลายกลมองคกรในตาบล เครอขายจดการทรพยากรในตาบล เครอขาย อสม. ฯลฯ ชกชวนกนมาพดคย สรางความเขาใจเรองเปาหมายและสาระสาคญของสภาองคกรชมชน ใหผเขารวมไดเขาและเหนความสาคญทจะจดตง อาจรวมกนเปนคณะทางานหรอ “ผกอการด” ทจะมารวมกนทาเรองนกได


ขนตอนท 2 การรวบรวมและรบรองขอมลชมชน (กลม/องคกรชมชน) เพอใหการจดตงสภาองคกรชมชนตาบลเกดจากการมสวนรวมของชมชน กลม/องคกรตาง

ๆ ในตาบลอยางกวางขวาง จงควรมการรวบรวมขอมลกลม/องคกรชมชนทอยในพนทใหไดมากทสด กระจายใหชมชน (กลม/องคกรชมชน) ตาง ๆ ทมอยในหมบานเชน กลมออมทรพย กลมอาชพ กลมสวสดการ กลมเยาวชน กลมผสงอาย กลมอนรกษทรพยากร ฯลฯ กรอกขอมลชมชน ใชแบบแสดงขอมลชมชน จช.02 นาขอมลกลม/ชมชน มาดรวมกนในหมบานวาเปนไปตามเกณฑการเปนชมชนตามประกาศหรอไม เกณฑเบองตน ไดแก รวมตวกนตามความสมครใจ มวตถประสงครวมกน มความตอเนองในการทากจกรรมอยางนอย 6 เดอน บรหารจดการโดยสมาชกมสวนรวม โดยชวนผใหญบานมารวมดวย เพอใหเกดการรบรองกลม/ชมชนรวมกน (ผใหญบานจะรบจดแจงดวยความมนใจวามการชวยกนดมาแลว) การสารวจและรบรองขอมลรวมกนเปนเรองสาคญมากทจะทาใหองคกรทจะมาจดแจงเพอจดตงสภาองคกรชมชนตาบลไดรบรขอมลซงกนและกนมการพดคย ปรกษาหารอกนกอนทไปจดแจงการจดตง ถอเปนกระบวนการ รบรองสถานภาพองคกรชมชนรวมกน ขนตอนท 3 การลงมตใหจดแจงการจดตงชมชนและมอบหมายผแทนไปจดแจง

1. กรณเปนกลมระดบหมบาน เมอไดไปประชมปรกษาหารอกบสมาชกในกลมแลว ใหมมตทจะจดแจงการจดตงชมชน ใชแบบรายงานมตของชมชน จช.03 และมอบหมายใหมผแทนไปจดแจง กบผใหญบานโดยใชแบบคาขอจดแจงการจดตงชมชน จช.01, แบบแสดงขอมลกลม/ชมชน จช.02 และแบบรายงานมตของชมชน จช.03 กรณในพนทไมมกานน ผใหญบาน เชน เขตเทศบาล ใหจดแจงกบนายกเทศมนตร กรณในเขตกทม.ใหจดแจงกบผอานวยการเขต

2. กรณ “ชมชนอน” ซงเปนชมชนทมสมาชกมากกวาหนงหมบาน หรอเปนเครอขายระดบตาบลเชนกลม/เครอขายจดการทรพยากร เครอขายสวสดการตาบล เครอขายผสงอาย ฯลฯ ใหมการประชมปรกษาหารอสมาชกและมอบหมายผแทนไปจดแจงการจดตงกบกานน หรอนายกเทศมนตรหรอผอานวยการเขตเชนเดยวกน โดยใชแบบฟอรมเดยวกนกบชมชนระดบหมบาน

ขนตอนท 4 ผรบจดแจงออกใบรบจดแจง เมอผใหญบาน กานน ผบรหารองคกรปกครองสวนทองถนและผอานวยการเขต ทเปน

ผรบจดแจง ไดรบการจดแจงพรอมเอกสารหลกฐานครบถวนแลว ใหออกใบรบจดแจง เลขทจดแจง ใชใบรบจดแจงการจดตงชมชน จช.04 ใหผจดแจงไปดาเนนการปรกษาหารอใหไดผแทน และจดทาบญชรายชอชมชนประกอบการจดตงสภาองคกรชมชน กรณทผรบจดแจงเหนวาชมชนทจดแจงไมมลกษณะเปนชมชนหรอเอกสารหลกฐานไมครบถวนใหสงเรองใหสถาบนฯ พจารณาวนจฉย


ขนตอนท 5 การปรกษาหารอใหไดผแทนชมชน 1. กรณเปนกลมระดบหมบาน ใหผแทนกลม/องคกรชมชน ในแตละหมบานไดไป

ปรกษาหารอเพอใหไดผแทนกลม/องคกรชมชน หมบานๆ ละ 4 คน และลงชอเปนบญชชมชนทจดแจงทงหมด ใชแบบบนทกการปรกษาหารอและบญชรายชอชมชน จช.05

2. กรณ “ชมชนอน” ซงเปนชมชนทมสมาชกมากวาหนงหมบาน หรอเปนเครอขายระดบตาบลใหแจงรายชอผแทนชมชน (กลม/เครอขาย) ละ 2 คน และเขารวมประชมจดตงสภาองคกรชมชนตาบล ไดโดยตรง

ขนตอนท 6 การประชมปรกษาหารอจดตงสภาองคกรชมชนตาบล จดประชมระดบตาบลเพอปรกษาหารอการจดตงสภาองคกรชมชนตาบล โดยผเขารวม

ประชมประกอบดวย ผแทนชมชนระดบหมบาน ๆ ละ 4 คน และผแทนชมชนอนตามจานวนทไดมการจดแจงการจดตงชมชน (กลม/เครอขาย) ละ 2 คน ซงตองมผเขาประชมไมนอยกวารอยละ 60 ของชมชนทกประเภทรวมกนและมมตเหนพองไมนอยกวารอยละ 60 ของผแทนชมชนทกประเภทใหจดตงสภาองคกรชมชนตาบล หลงจากนนใหกาหนดจานวนและคดเลอกสมาชกสภาองคกรชมชนตาบล และอาจเสนอและกาหนดวธคดเลอกผทรงคณวฒไปพรอมกนได

ขนตอนท 7 การประชมสภาองคกรชมชนตาบล ครงท 1 เมอไดสมาชกสภาองคกรชมชนตาบล ตามทกาหนดจากประชมในขนตอนท 6 แลวใหจด

ใหมการประชมสภาองคกรชมชนตาบล ครงท 1 โดยผทเขามาเปนสมาชกสภาองคกรชมชนตาบล ตองรบรองคณสมบตวาไมมลกษณะตองหามตาม มาตรา 7 โดยใชใบรบรองคณสมบตและลกษณะตองหามของสมาชกสภาองคกรชมชนตาบล จส. 04 และเชญผทไดรบการคดเลอกเปนสมาชกจากผทรงคณวฒจากผทเปนทเคารพหรอยอมรบนบถอของชมชนในตาบลเขารวมประชม ซงผทรงคณวฒจะตองมคณสมบตและไมมลกษณะตองหามตามมาตรา 7 เชนเดยวกน

หลงจากนนใหมการคดเลอกประธาน รองประธาน และเลขานการ และจดทาขอมลสภาองคกรชมชนตาบล ตามแบบแสดงขอมลสภาองคกรชมชนตาบล จส. 02 ใหมอบหมายผไปจดแจงการจดตงสภาองคกรชมชนตาบล และอาจคดเลอกผแทนสภาองคกรชมชนตาบล 2 คน เขารวมประชมระดบจงหวด พรอมกบการจดประชมครงนได

ขนตอนท 8 การจดแจงจดตงสภาองคกรชมชนตาบล ผแทนทไดรบมอบหมายใหยนจดแจงจดตงสภาองคกรชมชนตาบลกบกานน ในกรณทไมม

กานนใหยนจดแจงกบนายกเทศมนตรหรอผอานวยการเขต โดยใชแบบคาขอจดแจงการจดตงสภาองคกรชมชนตาบล จส.01 และแบบแสดงขอมลสภาองคกรชมชนตาบล จส.02 และรายงานการประชมจดตงสภาองคกรชมชนตาบล(เพอแสดงมตของทประชมวาเหนพองตองกนใหจดตง) และสงไปทสถาบน


พฒนาองคกรชมชนพรอมทงขอมลหลกฐานเอกสารทเกยวของ รวมทงการจดระบบขอมลองคกรชมชนไวทสภาองคกรชมชนตาบล ตามประกาศหลกเกณฑการจดแจงจดตงสภาองคกร

จากขนตอนกระบวนการในการจดแจงจดตงสภาองคกรชมชนทง 8 ขนตอนดงกลาวขางตนสามารถเขยนเปนแผนภมขนตอนการจดตงสภาองคกรชมชน ไดดงน

ภาพท 7.1 ขนตอนท 1 การจดแจงชมชน ทมา : สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน)(2553ก, หนา 5)

1.กรณชมชน (กลม/องคกรชมชนระดบหมบาน)

2.กรณชมชนอน (เครอขาย กลมทมสมาชก มากกวา 1 หมบาน

1.ชมชน(กลมองคกร)ในหมบาน - ปรกษาหารอมมตใหจดแจง จช.03 - กรอกขอมลกลม จช.02 - หมอบหมายผแทนไปจดแจง จช.01

2.เวทปรกษาหารอระดบหมบาน - รบรองขอมลกลม - เลอกผแทนชมชนหมบานละ 4 คน - ใหนาขอมล จช.02,04,05 ไปเวทประชมตาบล

3.จดแจงจดตงทผใหญบาน - ผแทนนา จช.01,02,03 ใหผใหญบาน - ผใหญบานออกใบรบ จช.04

4.ปรกษาหารอเลอกผแทน (จช.05) - เลอกผแทน หมบานละ 4 คน - ลงชอในบญชชมชน

สามารถใชเวทประชมหมบานทมผใหญบาน,กรรมการ,สมาชกกลมตาง ๆ เขารวมทาขนตอน 1,2 และ 3 ไปพรอมกน

เลอกผแทนเขารวมประชมหมบานละ 4 คน

1. ชมชนอน (กลม/เครอขายทสมาชกเกน 1 หมบาน) - ปรกษาหารอใหมมตจดแจง จช.03 - กรอกขอมลกลม จช.02 - มอบหมายผแทนไปจดแจง จช.01 - เลอกผแทน 2 คน

2. จดแจงจดตงทกานน - ผแทนนาใบ จช.01,02,03 ไปทกานน - กานนออกใบรบจดแจง จช.04

ไปประชมจดตงสภาองคกรชมชนตาบล

ขนตอนท 1 การจดแจงชมชน


ภาพท 7.2 ขนตอนท 2-4 การจดแจงชมชน ทมา: สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน)(2553ก, หนา 6)

ขนตอนท 2 ประชมจดตงสภา

ขนตอนท 3 ประชมครงท 1

ขนตอนท 4 ยนจดตงสภาฯ

การจดเวทประชมจดตงสภา - องคประกอบทประชมไดแก 1.ผแทนหมบานละ 4 คน 2.ผแทนเครอขายละ 2 คน - มมตจดตงสภาองคกรชมชน(60%) - กาหนดจานวนสมาชก/ทมา - กาหนดจานวนผทรงคณวฒ/ทมา - อาจกาหนดใหมทปรกษา - คดเลอกสมาชกสภาองคกรชมชน

ประชมสภาองคกรชมชนครงท1 - สมาชกชมชน/สมาชกผทรงคณวฒรบรองคณสมบตตวเอง(จส.04) - คดเลอกประธาน/รองประธาน/เลขา รวมทงอาจมคณะทางาน/ผประสานงานดวย - มอบผแทนไปจดแจงจดตงทกานน หรอผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน

การรบจดแจงจดตงสภาฯ - ผแทนไปจดแจง นา จส.01,จส.02 ไปยนจดแจงใหกานน - กานนออกใบรบ จส.03 ผแทน (กรณทไมมกานนนใหยนจดแจงตอผบรหารองคกรปกครองสวนทองถนห ร อ ผ อ า น ว ย ก า ร เ ข ต ใ นกรงเทพมหานคร)

จานวนสมาชกสภาองคกรชมชนอาจเทาผแทนทมาจากผแทนทมารวมจดตงหรอกาหนดใหมใหเหมาะสมขนกได

สามารถเปดประชมสภาฯ ครงแรกพรอมกนไดเมอมสมาชกไมนอยกวากงหนง

กรณทกานนรวมเวทประชมจดตง การจดแจงสามารถทาไปพรอมกนในขนตอน

(2)+(3)+(4)


ภาพท 7.3 ขนตอนท 5-8 การจดแจงชมชน ทมา : สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน)(2553ก, หนา 6)

ขนตอนท 5 ตรวจสอบเอกสาร

ขนตอนท 7 ตรวจสอบและบนทก

ขอมล

ตรวจสอบเอกสารการจดตง - คณะทางานสงเสรมระดบจงหวดชวยตรวจสอบความครบถวน และถกตองของเอกสารจดแจงฯ - สรปรายงานตอทประชมจงหวด - สงเอกสารจดตงสภาฯ ให พอช.สานกงานปฏบตการภาค

ออกหนงสอตอบรบและบนทกขอมล - พอช. สานกงานภาค สงหนงสอตอบรบใหผรบจดแจง(กานน/ผบรหาร อปท. หรอ ผอ.เขต) หรอประธานสภาฯ -บนทกขอมลกลม/องคกร และขอมลสภาองคกรชมชนเขาฐานขอมล

ขนตอนท 6 สงเอกสาร

สงเอกสารการจดตงสภาฯ ผ ร บ จ ด แ จ งห ร อ ผ แ ท น สภ าฯ ประสานสงขอมล การจดตงสภาฯ ประกอบดวย จส.02,จส.03 พรอมข อ ม ล ช ม ชน จช .02 ใ ห พ อช . สานกงานภาค (ผานคณะทางานสงเสรมจงหวด)

ขนตอนท 8 ประกาศและแจงผล

ประกาศและแจงผลการจดตง -ตรวจสอบ จส.02,03 และออกเลขทะเบยน - แจงผลรบรองการจดตงองคกรชมชนตาบล(พรอมใบประกาศ) - ออกรายงานผลการจดตงสภาฯ ประกาศและแผยแพร

หนงสอตอบรบม 3 ประเภท 1.เอกสารครบถวนและผานคณะทางานสงเสรมจงหวด 2.เอกสารครบถวน แตไมผานขบวนจงหวด 3.เอกสารไมครบถวน


จากขนตอนตาง ๆ ททาใหเกดสภาองคกรชมชนดงกลาวขางตนนน บญโสภาคย, ศรราชา เจรญพานช และพวงผกา บญโสภาคย (2552, หนา 135) ไดทาการศกษาพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 และอธบายวา ชมชนสามารถเกดขนได 2 ลกษณะ คอ

1. เกดขนจากการทประชาชนอยรวมกนในพนทหมบาน หรอตาบลซงมาตรา 3 แหงพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 เรยกวา “ชมชนทองถน” หรอ “ชมชนทองถนดงเดม” แลวแตกรณ

2. เกดขนจากการทประชาชนรวมตวกนเปนกลม โดยมผลประโยชนและวตถประสงครวมกนเพอชวยเหลอ หรอสนบสนนซงกนและกน หรอทากจกรรมอนชอบดวยกฎหมาย และศลธรรมรวมกน หรอดาเนนการอนอนเปนประโยชนรวมกนของสมาชก มการดาเนนการอยตอเนอง มระบบบรหารจดการ และมการแสดงเจตนาแทนกลมได

อยางไรชมชนแตละลกษณะเกดขนไดในตวเอง โดยไมตองยนคาขอตอทางราชการขอจดตงเปนชมชน และไมตองจดแจงการเกดมขนของชมชนแตอยางใด และในกรณทประชาชนในชมชนรวมตวกนทากจกรรมทชอบดวยกฎหมาย และศลธรรมอนด เชน รวมตวกนจดตง สภาองคกรชมชน ยอมสามารถทาไดโดยไมตองขออนญาตจากทางราชการ และไมตองจดแจงตอทางราชการแตอยางใด

แตถาประชาชนซงรวมตวกนจดตงสภาองคกรชมชน มความประสงคจะใหกฎหมายรบร และรบรองสถานภาพ และบทบาทของ “สภาองคกรชมชน” ของตน กตองดาเนนการตามพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 มาตรา 5 และประกาศสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) เรองหลกเกณฑ วธการ แบบการจดแจงการจดตงชมชนและการจดแจงการจดตงสภาองคกรชมชน ตามพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 ดงกลาวขางตน

สวนในพนทเทศบาลนคร เทศบาลเมอง และ เขตในกรงเทพมหานครประชาชนในแตละเขตยอยซงเรยกวา ตาบล แขวง หรอเรยกชออยางอน มสทธยนชอขอจดแจงการจดตงสภาองคกรชมชนได ตาบล หรอแขวงละ 1 สภา ดงนนในพนท เทศบาล แตละแหงและในพนท เขต แตละเขตในกรงเทพมหานคร ประชาชนมสทธขอจดแจงการจดตงสภาองคกรชมชนไดมากกวา 1 สภา นนเอง ซงวธการจดแจงเพอจดตงเปนสภาองคกรชมชนตามกฎหมายนนสามารถอธบายไดดงภาพ


ภาพท 7.4 โครงสราง/การจดแจงสภาองคกรชมชน ทมา: สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน)(2553ก, หนา 7) จากภาพแสดงถ งโครงสราง และการจดแจงเพอจด ตงสภาองคกรชมชนนน ตาม

พระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 ในมาตรา 5 กาหนดวา ผแทนชมชนทองถนหรอชมชนทองถนดงเดมในแตละหมบาน ซงไดจดแจงการจดตงไวกบผใหญบานและผแทนชมชนอนในตาบล ซงได

1.กรณชมชน (กลม/องคกรชมชนระดบหมบาน)

2.กรณชมชนอน (เครอขาย กลมทมสมาชกมากกวา 1 หมบาน)


จดแจงการจดตงไวกบกานน ทงนโดยการจดแจงการจดตงไดกระทากอนวนประชม อาจประชมปรกษากนจดตงสภาองคกรชมชนขนเปนสภาหนงเพอปฏบตภารกจตามพระราชบญญตนได

การไดมาซงผแทนชมชนทองถน หรอชมชนทองถนดงเดมในแตละหมบานและการไดมาซงผแทนชมชนอนในตาบล ใหเปนไปตามทผนาชมชนทองถนหรอชมชนทองถนดงเดมในแตละหมบาน หรอผนาชมชนอนในตาบลแลวแตกรณปรกษาหารอกน โดยใหมผแทนชมชนทองถนหรอชมชนทองถนดงเดมในแตละหมบานหมบานละ 4 คน และผแทนชมชนอนในตาบลชมชนละ 2 คน

การประชมปรกษากนดงกลาว ตองมผแทนชมชนทองถน หรอชมชนทองถนดงเดมในแตละหมบาน และผแทนชมชนอนในตาบลมารวมประชมไมนอยกวารอยละ 60 ของผแทนชมชนทกประเภทสองชมชนรวมกนจงจะเปนองคประชม และตองเหนสอดคลองตองกนใหจดตงสภาองคกรชมชนตาบลไมนอยกวารอยละ 60 ของจานวนผแทนชมชนทกประเภท

เมอกานนไดรบจดแจงการจดตงสภาองคกรชมชนแลวใหออกใบรบรองการจดแจงใหเปนหลกฐาน และสงบญชรายชอใหสถาบนพฒนาองคกรชมชนทราบ ในกรณทตาบลหรอหมบานใดไมมกานน หรอผใหญบาน ใหจดแจงการจดตงชมชน หรอจดแจงการจดตงสภาองคกรชมชนแลวแตกรณ ไวกบผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน หรอในกรณเขตกรงเทพมหานคร ใหจดแจงไวกบผอานวยการเขต และใหผบรหารองคกรปกครองสวนทองถนหรอผอานวยการเขตแลวแตกรณ ออกใบรบการจดแจงไวเปนหลกฐาน และแจงใหสถาบนพฒนาองคกรชมชนทราบ

หลกเกณฑ วธการ และแบบการจดแจงการจดตงชมชน ชมชนทองถน ชมชนทองถนดงเดม (สวนชมชนอน คอ เครอขายองคกรชมชนทวไป ซงอาจเปนการรวมกลมกนขามเขตตาบล หรอระหวางตาบลอน) และการจดแจงการจดตงสภาองคกรชมชน ใหเปนไปตามทสถาบนพฒนาองคกรชมชนประกาศกาหนด

สมาชกของสภาองคกรชมชน

สาหรบสมาชกของสภาองคกรชมชนน พระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ .ศ . 2551 มาตรา 6 ไดกาหนดใหสภาองคกรชมชนประกอบดวยสมาชก 2 ประเภท คอ

1. สมาชกซงเปนผแทนของชมชนทองถนหรอชมชนทองถนดงเดมในแตละหมบานและผแทนชมชนอนในตาบล ซงกาหนดจานวน และคดเลอก โดยทประชมจดตงสภาองคกรชมชน

2. สมาชกผทรงคณวฒ มจานวนไมเกนหนงในหาของจานวนสมาชกตามขอ 1 โดยในวาระเรมแรกของการจดตงสภาองคกรชมชนตาบล ใหกาหนดจานวนและคดเลอกโดยทประชมจดตงสภาองคกรชมชนตาบล สวนในวาระตอไปหลงจากทสภาองคกรชมชนตาบลชดแรกดารงตาแหนงครบวาระ


แลวหรอพนจากตาแหนงดวยเหตอน ใหกาหนดจานวนและคดเลอกโดยการปรกษาหารอของสมาชกตามขอ 1 ทงนใหคดเลอกจากผทรงคณวฒซงเปนทเคารพหรอยอมรบนบถอของชมชนในตาบลนน

นอกจากนพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 มาตรา 12 ไดกาหนดขอหามมใหสมาชกสภาองคกรชมชนตาบลเกยวของกบการเมอง ทงการเมองในระดบทองถนและระดบชาต โดยบญญตไววา สมาชกสภาองคกรชมชนตาบลตองไมกระทาการตาง ๆ ดงน

1. ไมชวยเหลอหรอสนบสนนการหาเสยงเลอกตงของผสมครรบเลอกตงเปนผดารงตาแหนงทางการเมอง สมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนหรอผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน

2. ไมกระทาการอนเปนการฝาฝนกฎหมายและศลธรรมอนด 3. ไมสมครรบเลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภาสมาชกสภาองคกร

ปกครองสวนทองถน หรอผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน หรอเขารบการสรรหาเปนสมาชกวฒสภาซงถาหากสมาชกสภาองคกรชมชนผใดกระทาการฝาฝนขอหามขอใดขอหนงกจะตองพนจากตาแหนงตามมาตรา 9 (5) แหงพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551

โครงสราง บทบาท และภารกจของสภาองคกรชมชน

สภาองคกรชมชนม โครงสราง ทเชอมโยง และเกอกลกน 3 ระดบ คอ ระดบตาบล (รวมถงพนทเทศบาล และเขตในกรงเทพมหานคร) ระดบจงหวด และระดบชาต โดยมสภาองคกรชมชนตาบลเปนเวทรวมคดรวมตดสนใจทกเรองราวของชมชนในระดบตาบลมทประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลเปนเวทเสนอแนวทางการพฒนาจงหวดเสนอแนะเกยวกบการพฒนาจงหวดและสรางความเชอมโยงระหวางสภาองคกรชมชนตาบลและมทประชมในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบลเปนเวทกาหนดมาตรการสงเสรมและสนบสนนการจดตงและการพฒนาสภาองคกรชมชนตาบล ใหความเหนและขอเสนอแนะเกยวกบการกาหนดนโยบายและแผนพฒนาเศรษฐกจ สงคมและกฎหมาย และบรการสาธารณะและสรปปญหาทประชาชนในจงหวดตาง ๆ ประสบ และใหขอเสนอแนะแนวทางแกไขเพอเสนอตอคณะรฐมนตรพจารณาสงการ (สภาองคกรชมชนตาบล, 2553ก: หนา 10) ทงนอาจพจารณาความเชอมโยงระหวางสภาองคกรชมชนตาบล ทประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลและทประชมในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบลไดในภาพ


ภาพท 7.5 ความเชอมโยงระหวางสภาองคกรชมชนตาบล ทประชมระดบจงหวดของสภาองคกรชมชน

ตาบล และทประชมระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบล ทมา: สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน) (2553ก, หนา 10)

สาหรบบทบาทภารกจของสภาองคกรชมชนในระดบตาง ๆ พระราชบญญตสภาองคกรชมชน

พ.ศ. 2551 ไดบญญตไวดงน มาตรา 21 กาหนดใหสภาองคกรชมชนตาบล มบทบาทภารกจ 12 ขอ ไดแก 1. สงเสรมและสนบสนนใหสมาชกองคกรชมชนอนรกษหรอฟนฟจารตประเพณ

ภมปญญาทองถน ศลปะหรอวฒนธรรมอนดของชมชนและของชาต 2. สงเสรมและสนบสนนใหสมาชกองคกรชมชนรวมมอกบองคกรปกครองสวนทองถนและ

หนวยงานของรฐในการจดการ การบารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตทจะเปนประโยชนตอชมชนและประเทศชาตอยางยงยน

องคประกอบ - ผแทนชมชนในหมบานและผแทนชมชนอน จานวนตามทประชมปรกษาหารอ ตาม ม. 5 - สมาชกผทรงคณวฒจานวนไมเกนหนงในหาของสมาชกทมาจากผแทนชมชน

สภาองคกรชมชนตาบล

ภารกจ ตามมาตรา 21

องคประกอบ - ผแทนสภาองคกรชมชนตาบลๆ ละ 2 คน - ผทรงคณวฒในจงหวดไมเกนหนงในหาของผแทนทมาจากสภาองคกรชมชนตาบล

ทประชมระดบจงหวดของสภา

องคกรชมชนตาบล


องคประกอบ - ผ แทนซงท ประชมระดบจงห วดเสนอจงหวดละ 2 คน - ผทรงคณวฒไมเกนหนงในหาของผแทนทมาจากการ

ทประชมระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบล



3. เผยแพรและใหความรความเขาใจแกสมาชกองคกรชมชนรวมตลอดทงการวมมอกนในการคมครองคณภาพสงแวดลอมอยางสมดลและยงยน

4. เสนอแนะปญหาและแนวทางแกไขและการพฒนาตอองคกรปกครองสวนทองถนเพอนาไปประกอบการพจารณาในการจดทาแผนพฒนาองคกรปกครองสวนทองถน

5. เสนอแนะปญหาและแนวทางแกไข หรอความตองการของประชาชนอนเกยวกบการจดทาบรการสาธารณะของหนวยงานของรฐ หรอองคกรปกครองสวนทองถน

6. จดใหมเวทการปรกษาหารอกนของประชาชนเพอสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนในการใหความคดเหนตอการดาเนนโครงการหรอกจกรรมขององคกรปกครองสวนทองถนหรอหนวยงานของรฐหรอเอกชนท มผลหรออาจกอให เกดผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอม หรอทรพยากรธรรมชาต สขภาพอนามย คณภาพชวตของประชาชนในชมชน ทงนองคกรปกครองสวนทองถนหรอหนวยงานของรฐซงเปนผดาเนนการหรอเปนผอนญาตใหภาคเอกชนดาเนนการตองนาความเหนดงกลาวมาประกอบการพจารณาดวย

7. สงเสรมและสนบสนนใหองคกรชมชนในตาบลเกดความเขมแขงและสมาชกองคกรชมชนรวมตลอดทงประชาชนทวไปในตาบลสามารถพงพาตนเองไดอยางยงยน

8. ประสานและรวมมอกบสภาองคกรชมชนตาบลอน 9. รายงานปญหาและผลทเกดขนในตาบลอนเนองจากการดาเนนงานใด ๆ ขององคกร

ปกครองสวนทองถนหรอหนวยงานของรฐ โดยรายงานตอองคกรปกครองสวนทองถนและหนวยงานของรฐทเกยวของ

10. วางกตกาในการดาเนนกจการของสภาองคกรชมชนตาบล 11. จดทารายงานประจาปของสภาองคกรชมชนตาบล รวมถงสถานการณดานตาง ๆท

เกดขนในตาบล เพอเผยแพรประชาสมพนธใหประชาชนทวไปทราบ 12. เสนอรายชอผแทนสภาองคกรชมชนตาบลเพอไปรวมประชมในระดบจงหวดของสภา

องคกรชมชนตาบล จานวนสองคน มาตรา 27 กาหนดให ทประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลมบทบาทภารกจ 5

ขอ ไดแก 1. เสนอแนวทางการพฒนาจงหวดตอผวาราชการจงหวดและองคการบรหารสวนจงหวด

เพอนาไปประกอบการพจารณาในการจดทาแผนพฒนาจงหวด 2. เสนอแนะตอผวาราชการจงหวด องคกรปกครองสวนทองถนหรอหนวยงานของรฐท

เกยวของเกยวกบปญหาและแนวทางแกไข หรอความตองการของประชาชนในเรองการจดทาบรการสาธารณะและการพฒนาดานเศรษฐกจ สงคม คณภาพชวต และสงแวดลอม


3. สงเสรมและสนบสนนใหเกดความรวมมอกนระหวางสภาองคกรชมชนตาบลเพอใหประชาชนสามารถพงพาตนเองไดอยางยงยน

4. เสนอขอคดเหนในเรองทผวาราชการจงหวดหรอองคการบรหารสวนจงหวดปรกษา 5. เสนอรายชอผแทนระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลสองคนเพอไปรวมประชม

ในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบล มาตรา 32 กาหนดให ทประชมในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบลมบทบาท

ภารกจ 3 ขอ ไดแก 1. กาหนดมาตรการสงเสรมและสนบสนนการจดตง และการพฒนาสภาองคกรชมชนใน

ระดบตาบลใหเกดความเขมแขงและพงตนเองไดเพอเสนอใหสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ใชเปนแนวทางปฏบต

2. ใหความเหน และขอเสนอแนะเกยวกบการกาหนดนโยบายและแผนพฒนาทางเศรษฐกจ สงคมและกฎหมาย รวมทงการจดทาบรการสาธารณะของหนวยงานของรฐ หรอองคกรปกครองสวนทองถนทมผลตอพนทมากกวาหนงจงหวดทงดานเศรษฐกจสงคม คณภาพชวต และสงแวดลอม 3. สรปปญหาทประชาชนในจงหวดตาง ๆ ประสบ และขอเสนอแนะแนวทางการแกไขเพอเสนอตอคณะรฐมนตรพจารณาสงการโดยการดาเนนบทบาทภารกจของสภาองคกรชมชนระดบ ตาง ๆ ในขางตนจะมความเชอมโยงกน ดงภาพทไดนาเสนอไปแลว

การสงเสรมกจการของสภาองคกรชมชนตาบล

สาหรบการสงเสรมกจการของสภาองคกรชมชนตาบลนน พระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ . 2551 ไดบญญตใหหนวยงานตาง ๆ มบทบาทในการสงเสรมกจการของสภาองคกรชมชน (ประสาน บญโสภาคย, ศรราชา เจรญพานช และพวงผกา บญโสภาคย, 2552) ดงน

1. องคกรปกครองสวนทองถนและหนวยงานรฐทเกยวของ 1.1 สงเสรมสนบสนน ใหความรวมมอและชแจงทาความเขาใจแกสภาองคกรชมชนและ

ชมชนทกประเภท เมอสภาองคกรชมชน หรอชมชนนน ๆ รองขอ (มาตรา 22 วรรคหนง) 1.2 นาความคดเหนตอการดาเนนโครงการหรอกจกรรมของทางกรงเทพมหานครทมผล

หรออาจกอใหเกดผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอม หรอทรพยากรธรรมชาต สขภาพอนามย คณภาพชวตของประชาชนในชมชน ทไดจากเวทการปรกษาหารอกนของประชาชนทจดขนโดยสภาองคกรชมชนมาประกอบการพจารณาดาเนนการ หรออนญาตใหภาคเอกชนดาเนนการ (มาตรา 21 [6])


2. องคกรปกครองสวนทองถน (องคการบรหารสวนตาบล เทศบาลองคการบรหารสวนจงหวด กรงเทพมหานคร และเมองพทยา)

2.1 องคกรปกครองสวนทองถนทมสภาองคกรชมชนตาบลอยในเขตอาจใหการอดหนน คาใชจายในการดาเนนการของสภาองคกรชมชนตาบล เปนเงนอดหนนทวไป ตามหลกเกณฑทกรมสงเสรมการปกครองสวนทองถนกาหนด โดยการหารอกบสถาบนพฒนาองคกรชมชน (มาตรา 22 วรรคสอง)

2.2 องคการบรหารสวนจงหวด และกรงเทพมหานคร อาจใหการอดหนนคาใชจายในการดาเนนการจดประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลเปนเงนอดหนนทวไป ตามหลกเกณฑทกรมสงเสรมการปกครองสวนทองถนกาหนด (มาตรา 29)

3. กรมสงเสรมการปกครองสวนทองถน 3.1 กาหนดหลกเกณฑในการทองคกรปกครองสวนทองถน (องคการบรหารสวนตาบล

เทศบาล องคการบรหารสวนจงหวด กรงเทพมหานคร และเมองพทยา) จะใหการอดหนนคาใชจายในการดาเนนการแกสภาองคกรชมชนตาบลเปนเงนอดหนนทวไป โดยหารอกบสถาบนพฒนาองคกรชมชน (มาตรา 22 วรรคสอง และวรรคสาม)

3.2 กาหนดหลกเกณฑในการทองคการบรหารสวนจงหวด และกรงเทพมหานคร จะใหการอดหนนคาใชจายในการดาเนนการจดประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลเปนเงนอดหนนทวไป (มาตรา 29)

4. ผวาราชการจงหวด และผวาราชการกรงเทพมหานคร 4.1 จดใหมการประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนกรงเทพมหานคร เมอสภา

องคกรชมชนไมนอยกวา 1 ใน 4 ของสภาองคกรชมชนตาบลทงหมดในจงหวดเขาชอกนรองขอใหมการประชมเพอพจารณาและเสนอแนะเรองหนงเรองใดอนอยในภารกจของสภาองคกรชมชนตามทกาหนดไวในมาตรา 21 (มาตรา 24 วรรคสอง)

4.2 อาจดาเนนการจดใหมการประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลได ในกรณท 1) เมอมกรณทจะจดทาหรอแกไขเปลยนแปลงแผนพฒนากรงเทพมหานคร 2) เมอเหนเปนการสมควรทจะรบฟงความคดเหนของสภาองคกรชมชน (มาตรา 25)

5. ผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน หรอผอานวยการเขต 5.1 รบจดแจงการจดตงชมชน และสภาองคกรชมชน (ในกรณพนทตาบลนนไมมกานน

ผใหญบาน) ออกใบรบการจดแจงไวเปนหลกฐาน และสงบญชรายชอใหสถาบนพฒนาองคกรชมชนทราบ ตามประกาศสถาบนพฒนาองคกรชมชน เรอง หลกเกณฑวธการแบบการจดแจงจดตงสภาองคกรชมชน และการจดแจงจดตง สภาองคกรชมชนตาบลตามพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551


5.2 รบจดแจงการยบเลกสภาองคกรชมชน (ในกรณพนทตาบลนนไมมกานน ผใหญบาน) ออกใบรบแจงการยบเลกไวเปนหลกฐาน และแจงไปยงสถาบนพฒนาองคกรชมชนตามหลกเกณฑ วธการและแบบการจดแจงการยบเลกสภาองคกรชมชนตาบลทสถาบนพฒนาองคกรชมชนกาหนด (ปจจบนสถาบนพฒนาองคกรยงไมไดออกประกาศ กาหนดหลกเกณฑ วธการ และแบบการจดแจงการยบเลกสภาองคกรชมชนตาบล) (มาตรา 10 วรรคสอง)

6. ผใหญบาน รบจดแจงการจดตงชมชนภายในหมบานตามประกาศสถาบนพฒนาองคกรชมชน เรอง

หลกเกณฑ วธการแบบการจดแจง การจดตงสภาองคกรชมชน และการจดแจงจดตง สภาองคกรชมชนตาบลตามพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 (ประกาศ ณ วนท 31 มนาคม พ.ศ. 2551) (มาตรา 5 วรรคหนง)

7. กานน 7.1 รบจดแจงการจดตงชมชนทมสมาชกมากกวาหนงหมบานหรอเปนเครอขาย ระดบ

ตาบล และสภาองคกรชมชน ออกใบรบการจดแจงไวเปนหลกฐาน และสงบญชรายชอใหสถาบนพฒนาองคกรชมชนทราบ ตามประกาศสถาบนพฒนาองคกรชมชนเรอง หลกเกณฑ วธการแบบการจดแจง การจดตงสภาองคกรชมชน และการจดแจงจดตงสภาองคกรชมชนตาบลตามพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 (ประกาศ ณ วนท 31 มนาคม พ.ศ. 2551) (มาตรา 5 วรรคหนง และวรรคส)

7.2 รบจดแจงการยบเลกสภาองคกรชมชน ออกใบรบแจงการยบเลกไวเปนหลกฐาน และแจงไปยงสถาบนพฒนาองคกรชมชน ตามหลกเกณฑ วธการและแบบการจดแจงการยบเลกสภาองคกรชมชนตาบลทสถาบนพฒนาองคกรชมชนกาหนด (ปจจบนสถาบนพฒนาองคกรยงไมไดออกประกาศ กาหนด หลกเกณฑ วธการ และแบบการจดแจงการยบเลกสภาองคกรชมชนตาบล) (มาตรา 10 วรรคหนง)

8. สถาบนพฒนาองคกรชมชน 1. ออกประกาศกาหนดหลกเกณฑ วธการและแบบการจดแจงจดตงชมชน ชมชนทองถน

ชมชนทองถนดงเดม และสภาองคกรชมชนตาบล (มาตรา 5 วรรคหก) 2. รบทราบการรบจดแจงการจดตงสภาองคกรชมชนตาบลตามทกานน หรอผบรหาร

องคกรปกครองสวนทองถน หรอผอานายการเขตในกรงเทพมหานครแลวแตกรณ แจงให สถาบนพฒนาองคกรชมชนทราบ (มาตรา 5 วรรคสและวรรคหา)

3. ออกประกาศกาหนดหลกเกณฑ วธการและแบบการจดแจงการยบเลกสภาองคกรชมชนตาบล (มาตรา 10 วรรคสาม)


4. รบทราบการรบจดแจงการยบเลกสภาองคกรชมชนตาบลตามทกานน หรอผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน หรอผอานวยการเขตในกรงเทพมหานครแลวแตกรณแจงใหสถาบนพฒนาองคกรชมชนทราบ (มาตรา 10 วรรคหนงและวรรคสอง)

5. จดการโอนทรพยสนทเหลออยของสภาองคกรชมชนตาบลทถกยบเลกใหแกหนวยงานของรฐหรอองคกรสาธารณะตามทสถาบนพฒนาองคกรชมชนเหนสมควร แลวแจงใหทประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลทราบ (ในกรณทสภาองคกรชมชนตาบลถกยบเลกไปแลว แตยงไมมการจดการโอนทรพยสนทเหลออยใหแกหนวยงานของรฐหนวยใด หรอองคกรสาธารณะองคกรใด) (มาตรา 11)

6. หารอกบกรมสงเสรมการปกครองทองถนเกยวกบการกาหนดหลกเกณฑในการทองคกรปกครองสวนทองถน จะใหการอดหนนคาใชจายในการดาเนนการแกสภาองคกรชมชนตาบลเปนเงนอดหนนทวไป (มาตรา 22 วรรคสอง และวรรคสาม)

7. ประสานเครอขายสภาองคกรชมชนตาบลในแตละจงหวดเพอจดใหมการประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบล อยางนอยปละหนงครง (มาตรา24 วรรคหนง และ มาตรา 35)

8. จดใหมการประชมในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบลอยางนอยปละหนงครง(มาตรา 30)

9. กาหนดขอบงคบการอดหนนคาใชจายในการดาเนนการจดประชมในระดบชาต ระดบจงหวด และระดบตาบลของสภาองคกรชมชนตาบล (มาตรา 34)

10. มอานาจหนาทสงเสรมและสนบสนนใหมการจดตงและพฒนากจการของสภาองคกรชมชนตาบล รวมทงใหมอานาจหนาทในเรอง ดงตอไปน

1. ประสานและดาเนนการใหมการจดตงและดาเนนการของสภาองคกรชมชนตาบล รวมทงเผยแพรและประชาสมพนธกจการเกยวกบสภาองคกรชมชนตาบลและผลการประชมของการประชมระดบจงหวดและระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบล

2. รวบรวมขอมล ศกษา วจย และพฒนาเกยวกบงานของสภาองคกรชมชนตาบล 3. ประสานและรวมมอกบราชการสวนกลาง ราชการสวนภมภาค องคกรปกครองสวน

ทองถน หรอหนวยงานของรฐทเกยวของ องคกรภาคเอกชนและองคกรภาคประชาสงคม ในการดาเนนการตามพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551

4. จดทาทะเบยนกลางเกยวกบสภาองคกรชมชนตาบล 5. ตดตามและประเมนผลการปฏบตจดตง และดาเนนการของสภาองคกรชมชนและ

ผลการประชมในทกระดบแลวเสนอรายงานตอทประชมสภาองคกรชมชนตาบลระดบชาตและรฐมนตรเพอเสนอตอคณะรฐมนตรอยางนอยปละหนงครง


6.ปฏบตหนาท อนตามททประชมสภาองคกรชมชนตาบลระดบชาตหรอรฐมนตรมอบหมาย

อยางไรกตาม กระบวนการจดตง กระบวนการสงเสรม การทาหนาทของสภาองคกรชมชนทง 3 ไดแกสภาองคกรชมชนตาบล ทประชมสภาองคกรชมชนตาบลในระดบจงหวด และทประชมสภาองคกรชมชนตาบลระดบชาต นนลวนเปนภารกจหนาทตามทกฎหมายกาหนดรบรองใหทา อนญาตหรอเปนขอควรปฏบตตามทไดบญญตไว ถงกระนนเนองดวยสภาองคกรชมชนดงกลาวไมไดมอานาจหนาทในการปกครองทองถนโดยตรงและไมไดมงบประมาณอดหนนประจาปดงเชนหนวยงานราชการ ดงนนการทาหนาทของสภาองคกรชมชนจงขนอยกบผนาชมชน กลม องคกรชมชน องคกรภาคเครอขายภายในพนท ทจะรวมกนพฒนาชมชนทองถนของตนเองใหเขมแขง ผลจากการทสภาฯ ดงกลาวไมมอานาจกลไกในการจดการ/พฒนาพนท โดยตรงเหมอนหนวยงานองคกรปกครองสวนทองถน กระบวนการทางานจงเปนกระบวนการทางานเพอพฒนาชมชนดวยความมจตอาสาของคนทอยในชมชนทองถนนน ๆ ฉะนนกระบวนการหนนเสรมใหเกดสภาองคกรชมชน และแนวทางในการดาเนนงานของสภาองคชมชนจงมความจาเปนสาหรบการพฒนาองคกรชมชนทรเรมกอตงขนใหมเพอแนวทางในการพฒนาตนเองของสภาองคกรชมชนนน ๆ ตอไป กระบวนการหนนเสรมการจดตงและการดาเนนงานของสภาองคกรชมชนตาบล

สาหรบกระบวนการในการทางานพฒนาชมชนเพอหนนเสรมใหเกดหรอตงสภาองคกรชมชนตาบลในพนทตาง ๆ นนถอเปนกระบวนการทสาคญเพราะหากแมจะมกฎหมายรองรบ แตหากกลม/องคกรตาง ๆ ในชมชนไมสามารถรวมตวกนและกอตงสภาองคกรชมชนได เจตนารมณของกฎหมาย(พระราชบญญตสภาองคกรชมชน)ทตองการเออใหเกดองคกรชมชนทเขมแขงมสามารถในการพฒนาชมชนทองถนไดอยางเขมแขง มความสามารถจดการตนเองไดกเปลาประโยชน ดงนนหากพจารณาจากขนตอนกระบวนการในการจดตง โครงสราง และภารกจของสภาองคกรชมชนแลว กระบวนการหนนใหเกดสภาองคกรชมชนนนมกระบวนการขนตอนทนาสนใจคอ

1. สารวจขอมลองคกรชมชน ตาบลทมกระบวนการทางานพฒนารวมกนอยแลว เชน มคณะทางานแผนชมชน(มแกนนา ชมชน กานน ผใหญบาน อปท.) มคณะทางานรบรองสถานภาพ องคกรชมชน (มเครอขายชมชน อปท.และหนวยงานทเกยวของ ถายงไมมกานน ผใหญบานใหเพมเขามา) มศนยประสานงาน องคกรชมชนตาบล (ศอ.ชต.) มเครอขายสวสดการชมชนตาบล ทมตวแทนจากหลายกลมองคกรในตาบล มเครอขายจดการ ทรพยากรในตาบล ฯลฯ ซงไดมการจดเวทประชมรวมกนเปน ครงคราว/เปนประจาอยแลว รวมกบขอมลองคกรชมชนอยแลว บางสวน


2. จดเวทสรางความเขาใจ เปาหมาย สาระสาคญของสภา องคกรชมชนตาบล ถาเหนวาเปนเรองทดควรจะมการตงสภา องคกรชมชน ใหตงคณะทางานทมตวแทนจากแตละหมบาน ไปสรางความเขาใจตอ (ในสวนของกานน ผใหญบาน อปท . ควรมการทาความเขาใจเรองบทบาทและความสมพนธกนตงแต เรมตนดวย)

3. รวบรวมขอมลองคกรชมชนในตาบล พนททมกระบวนการ รบรองสถานภาพองคกรชมชน หรอเพงมการสารวจขอมลองคกร ชมชนสามารถใชขอมลทจดทาไวแลว ไปใชในการจดแจงกบ กานน/ผใหญบานไดเลย

4. กระจายขาว กระจายขาวในตาบลใหแตละกลม/องคกร ในตาบล ทมขอมลองคกรแลวไปจดแจงการจดตง กลมใน หมบานจดแจงกบผใหญบาน กลมทมสมาชกกวางกวา 1 หมบาน แจงกบกานน ภายในชวงเวลาทกาหนด เชน 2 สปดาห 1 เดอน ฯลฯ

5. ประชมปรกษาหารอ ประชมองคกรชมชนในหมบานใหขอมลสรางความเขาใจเรองสภาองคกรชมชนตาบลรวมกน ถาเหนวาดควรจะตงใหเลอกผแทนองคกรชมชน 4 คน (ควรจะ มาจาก 4 องคกร เปนอยางนอย)ไปเปนตวแทนในการจดตง สภาองคกรชมชนตาบล (นาขอมลองคกรชมชนทงหมดทจด แจงไวกบผใหญบานไวดวย) เมอมการประชมองคกรชมชนในหมบานแลวอาจจดตงสภาองคกรชมชนหมบานไปดวยเลย

6. ประชมสมาชก องคกรชมชนทมสมาชกกวางกวา 1 หมบาน หรอเปนองคกรระดบตาบล เชน กลมอนรกษทรพยากร กองทนสวสดการชมชนตาบล วสาหกจชมชนตาบล ฯลฯ เลอกตวแทนกลมละ 2 คน (นาจะเปนคนทไมซากบตวแทน กลมในหมบาน)

7. ประชมจดตงสภาองคกรชมชนตาบล ซงตองมผเขาประชมไมนอยกวารอยละ 60 ของชมชนทกประเภทรวมกน และเหนสอดคลองไมนอยกวารอยละ 60 ของผแทนชมชน ทกประเภทใหจดตงสภาองคกรชมชน ซงในการประชมนดแรกใหกาหนดจานวนผแทนชมชนและวธคดเลอกผทรงคณวฒ(อาจดทปรกษาเพมเตมดวยกได เพอใหหลายฝายไดเขารวม)

8. แจงผลการจดตง แจงการจดตงสภาองคกรชมชนตาบลไป ทสถาบนพฒนาองคกรชมชน รวมทงการจดระบบขอมลองคกรชมชนไวทสภาองคกรชมชนตาบล

9. ประชมสภาองคกรชมชนตาบลครงแรก ซงตองมสมาชก ไมนอยกวาครงหนง ใหสมาชกเลอกกนเองเปนประธานสภา คนหนง รองประธานคนทหนง รองประธานคนทสองและ เลขานการ (จะตงกรรมการดานอนกแลวแตสภาองคกรชมชน ตาบลนน ๆ) วางกตกาและแผนการดาเนนงานของสภา

10. การประชมสภาองคกรชมชนตาบลตอเนอง ซงมาจากการกาหนดรวมกนของสภาองคกรชมชนตาบล วาจะประชม ปละกครง (ตาม พ.ร.บ.ระบวาอยางนอยปละ 4 ครง) เรองราวทจะประชม กจกรรมททามอะไรบาง เชอมประสานกบหนวยงาน ทเกยวของอยางไร เลอกผแทนสองคนไปรวมประชมระดบจงหวด อาจแตงตงคณะกรรมการมาทางานเฉพาะเรองกได


สาหรบแนวทางในการดาเนนงานของสภาองคกรชมชนตาบลทไดมการจดตงแลวนน จ า ก ก า ร ป ร ะ ม ว ล ข อ เส น อ ใน ง า น ส ม ม น า ร ะ ด บ ช า ต ข อ ง ส ภ า อ ง ค ก ร ช ม ช น ณ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช วนท 6 พฤศจกายน 2551 (สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน), 2553ก, หนา 9) พบวา สภาองคกรชมชนทควรดาเนนการ ดงน

1. สรางความเขาใจใหคนในพนททมสภาองคกรชมชนตาบล ใหเขาใจวาสภาฯ เปน “สภาทกนได” เกยวของกบชวตของคนในชมชน เปน “สภาแบบชาวบาน” ทม รปแบบทเรยบงาย โดยสนบสนนการประชมปรกษาหารอและการดาเนนกจกรรมอยางตอเนอง

2. พฒนาขอมลและระบบขอมลสภาองคกรชมชน ทสาคญตอการดาเนนชวตของคนในชมชน กลม/องคกร และการพฒนาพนท เชอมโยงและใชขอมลในการสนบสนนการพฒนากลมองคกรสมาชกและจดทาแผนพฒนาของสภาองคกรชมชนทกระดบและตดตามงานพฒนาของหนวยงานภายในพนทอยางตอเนอง เพอสรางความร ความเขาใจงานพฒนาทองท/ทองถน และแจงตอคนในชมชนและสาธารณะ

3. พฒนาแกนนาสภาองคกรชมชน สมาชกสภาองคกรชมชน และสนบสนนคนรนใหม ใหเปนแกนหลกในการเสรมสรางความเขมแขงใหชมชน โดยเสรมสรางความร พฒนาทกษะการจดการ และการพฒนากลม/องคกรเพอความเขมแขงของชมชนทองถน

4. ใชการจดทาแผนชมชน สรางการเรยนร เรองราวของชมชน แกไขปญหาและใหขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาพนทและทองถน และสนบสนนใหสภาองคกรชมชนตาบลเปนกลไกหลกทรบฟงและสะทอนปญหาในชมชนไดทกเรอง

5. กาหนดเปาหมาย ตวชวดการพฒนาชมชนทองถน เพอใหทกฝายนาไปใชรวมกน และสรางผลงานทเปนรปธรรมเชงประจกษในระยะสนทคนในชมชนพอใจ และมผลงานตอเนองทนาไปขยายผลไดและวางกตกาการดาเนนงานสภาฯเพอเปนแนวทางการปฏบตทชดเจน

6. รายงานปญหาและผลทเกดขนในตาบลอนเนองมาจากการดาเนนงานของภาครฐและองคกรปกครองสวนทองถน และจดทารายงานประจาปของสภาองคกรชมชนตาบล สถานการณตาง ๆ ทเกดขนในตาบล เพอเผยแพรประชาสมพนธใหประชาชนทวไปทราบ

7. ขยายฐานสมาชกสภาองคกรชมชนตาบลใหครอบคลมเรองราวในชมชน โดย ประชาสมพนธอยางทวถง ใหกลม/ชมชนทมการดาเนนงานในพนทมาจดแจงและเขารวมเปนสมาชกสภาองคกรชมชนและใชระบบการสอสารทมพลง เชน วทยชมชน หอกระจายขาว เปนตน เปนเครองมอในการประสานและสรางความเขาใจกบทกภาคสวนในสงคมทงทองถนและทองท 8. เชอมโยงและยกระดบการทางานของสภาองคกรชมชน โดยประสานแผนการทางานของสภาองคกรชมชนตาบลกบองคกรปกครองสวนทองถน และการจดทาแผนพฒนาหมบาน/ตาบล/อาเภอ/จงหวด


9. ใชเวทสภาองคกรชมชนตาบลนาเสนอปญหาและงานพฒนาดานตาง ๆ ของชมชนและประสานเชอมโยงการทางานกบสภาองคกรชมชนตาบลอน

10. พฒนาพนทสภาองคกรชมชนตาบลทมคณภาพ มรปธรรมงานพฒนาทเขมแขง เพอถอดองคความร และพฒนาเปนแหลงเรยนรงานพฒนาทมภาคประชาชนและองคกรชมชนเปนแกนหลก

จากกระบวนการหนนเสรมการกอตงสภาองคกรชมชนและแนวทางในการดาเนนงานของสภาองคกรชมชนดงกลาวขางตนจะเหนวากระบวนการกอตงสภาองคกรชมชนนนตองอาศยความรวมมออยางจรงจงและจรงใจจากหลายฝายในพนททองถนเพอรวมกนจดตงและเมอจดตงไดสาเรจแลวตองมการดาเนนโครงการกจกรรมการพฒนาหลายดานเพอสรางความเขมแขงใหกบสภาองคกรชมชนนน ๆ ไมวาจะเปนการศกษาขอมลทาความเขาใจกบพนท พฒนาแกนนา พฒนากระบวนการทางาน พฒนากระบวนการมสวนรวมของคนในพนทเพอรวมรบรปญหาและแนวทางในการทางานรวมกน รวมถงรวมกนในการจดทาแผนชมชน รวมกนกาหนดเปาหมาย กาหนดตวชวดของการพฒนาชมชนทจะนาไปสการพฒนาชมชนทองถนใหมความเขมแขงตอไป

การพฒนาคณภาพของสภาองคกรชมชน

การพฒนาคณภาพสภาองคกรชมชนเปนแนวทางทสาคญแนวทางหนงในเสรมความร เพมบทบาท เพมศกยภาพในการทางานของสภาองคกรชมชนใหไดรบการยอมรบ และทางานไดอยางมคณภาพและประสทธภาพ สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน)(2553, หนา 23-30) ไดใชเวลาหลายปถอดบทเรยน ถอดองคความรพนทรปธรรมสภาองคกรชมชนตาบล ซงสามารถสรปวธการสาคญเพอเปนเครองมอในการพฒนาคณภาพสภาฯ ซงสภาฯ สามารถดาเนนการไดดวยตนเอง โดยสรปดงน 1. สมาชกสภาฯ ตองฝกฝน ทบทวนตนเองใหยดมนในเจตนารมณของการจดตงสภาองคกรชมชน สภาองคกรชมชนตาบลสวนใหญ ถกจดตงมาจากการสงเสรมจากภายนอก โดยเกนกวา 70% จดตงมาจากการสงเสรมของสถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน) ดงนน ดานแรกทสาคญ ทแตละสภาฯ จะตองพฒนาตวเองใหเขมแขงและเปนทนาเชอถอ จากสมาชกและคนภายนอกไดคอ การยดมนในหลกคด หลกการประชาธปไตยทางตรง หรอความเปนรปแบบสภาประชาชน ตามเจตนารมณของการมสภาฯ ดงทกลาวมาแลวทงสามบทแรกหลกของสภาฯ กคอ สมาชกสภาฯ จะตองตระหนกถงคณคา และศกดความเปนมนษย ทไดรบรองสถานะทางกฎหมายวามสวนรวมสาคญตอการเปลยนแปลงชมชนทองถน ซงเปนหลกการใหญ ทตองแนชด และไมหวนไหว ดงนน การตกผลกทางความคด ในเจตนารมณของสภาฯ จงควรเปนพนฐานคณสมบตของแกนนาสภาองคกรชมชนตาบล ท


ตองเปลยนแปลงตวเอง กอนทจะเปลยนแปลงคนอนเมอแกนนาเชอมน คนอน ๆ กจะเดนตาม ซงเปนหลกสจธรรมอยางแนนอน 2. วางแผนขยายฐานสมาชกเชงรก การวางแผนเพอขยายฐานสมาชก สามารถทาได 2 วธ คอ 2.1 การสอสารประชาสมพนธโดยวธการน อาจใชในรปแบบการจดใหมอาสาสมคร ในระดบหมบานแตละหม หรอมอบหมายใหผทเปนสมาชกสภาองคกรชมชนตาบล ซงอาจเปนผแทนระดบหมบานหรออาสาสมครคนอน ๆ ทพรอมทางาน เพอสอสารกบชาวบานในระดบพนท และการสอสารผานสอตาง ๆ ในชมชนทองถน เชน การชแจงในเวทการประชมของกานนผใหญบาน หรอการประชมทองถน การประกาศเสยงตามสายในหมบาน การสอสารผานสถานะขององคกรสมาชก เชน การทางานรวมกบกองทนสวสดการชมชนตาบล เปนตน 2.2 ใชเครองมอการกาหนดแผนยทธศาสตรตาบล/ธรรมนญตาบล/ผงตาบลโดยวธการเหลาน สภาองคกรชมชนตาบล จะตองจดใหมการประชมสมาชกสภาฯ ทตอเนอง เพอรวมกนคด วเคราะหทบทวนศกยภาพและปญหาในตาบล มการกาหนดเปาหมายการเปลยนแปลง ทอยากเหนในระดบตาบลรวมกน การดาเนนการในลกษณะน เปนการกาหนดเปาหมายการเปลยนแปลงของคนในตาบลรวมกนกอน วาอยากเหนชวตคนในตาบลเปนอยางไร เชน ตองการเหนคนในตาบลมสวสดการในชวตทด ตงแตเกดจนตาย กจะนาไปสการทบทวนกจกรรมรวมกนวา คนในตาบลมการจดสวสดการชวตดานใดบาง ถาไมมจะทาอยางไรตอไป หรอถามอยแลว จะยกระดบหรอทาใหเปนเรองสาคญในตาบลไดอยางไร การใชวธนทาใหการขบเคลอนสวสดการชมชน เปนเปาหมายรวมของคนในตาบล สามารถลดความขดแยงสวนบคคลลง นาไปสการขยายผลทงดานสมาชกองคกรและสมาชกรายบคคลไดอยางรวดเรว วธการทกลาวมา ใหความสาคญกบการคดวางแผนขยายสมาชก แสดงใหเหนเจตนารมณวา คนทางานขบเคลอนสภาองคกรชมชน ตองการใหองคกรชมชนเขามามสวนรวมกบสภาฯมากขน และยงสงผลทดตอสมาชกองคกรอน ๆ ทเพมความเชอมนตามมา อยางไรกตาม เราไมอาจจะใหสภาองคกรชมชนตาบล เปนกลไกหลกทสาคญในตาบล ไดในระยะเวลาอนสน การจดตงสภาองคกรชมชน จงเปนจดเรมตนของแตละพนท ซงสงทควรคานงถง คอ จะตองมขอมลองคกรในชมชนหรอตาบล ออกมาใหเหนตวเลขใหไดวา กลม องคกรตาง ๆ ในตาบลมจานวนเทาใด องคกรใดมสมาชกมากนอยแคไหน เมอแยกแยะได จะนาไปสการขยายกลมเปาหมายทตรงจดทสด โดยควรเรมจากกลมทมฐานคดใกลเคยงกนกอน แลวคอยขยายไปสกลมอน ๆ อยางทวถง 3. จดทาแผนการพฒนาองคกรชมชนและปฏบตตามแผนอยางจรงจง การสงเสรมและสนบสนนใหองคกรชมชนในตาบลเกดความเขมแขง และสมาชกองคกรชมชนรวมตลอดทงประชาชนทวไปสามารถพงพาตนเองไดอยางยงยน เปนภารกจหนงใน 12 ขอ ของสภาองคกรชมชนตาบล ในมาตราท 21 ดงนนความเขมแขงขององคกรชมชนหรอกลมเครอขายตาง ๆ ท


เขามารวมกนจดแจง ในสภาองคกรชมชนตาบลนน ถอเปนเปาหมายหลกของสภาฯ ในทกพนท สภาฯจะตองคดและหาวธการตาง ๆ ทจะทาใหองคกรชมชน เกดความเขมแขง วธการสาคญอยางหนง กคอ การวางแผนการพฒนากลม และองคกรชมชนโดยสภาฯ ควรจะนาขอมลกลมตาง ๆ ทมอยในตาบลโดยภาพรวมมานาเสนอใหสมาชกทกคนไดรบทราบสถานะการดารงอย ทงทเขารวมสภาฯ และยงไมไดจดแจง จากนนควรปรกษาหารอกน เพอกาหนดตวชวดคณภาพกลม หรอองคกรชมชนทเขมแขง วาดไดจากอะไร เมอตกลงกนไดแลว กใหนากลมตาง ๆ มาประเมนเปรยบเทยบตามตวชวดกลม องคกรทเขมแขง จากนน กจะเหนขอมลจรง วามกลมใด องคกรใด ทควรจะตองพฒนาเรองอะไรบาง และสภาฯ จะมแผนในการยกระดบกลม หรอองคกรชมชนเหลานนอยางไร โดยกาหนดระยะเวลาทชดเจนหรอ ROAD MAP เพอไปสเปาหมายนน การมแผนการพฒนากลม องคกรชมชน จงเปนสงทสาคญ ในเวลาน ททกสภาฯ จะตองทบทวนตนเอง และจดทาแผนการพฒนาอยางจรงจง แลวลงมอปฏบตตามแผนงาน และรวมกนตดตาม ประเมนผลรวมกน อยางนอย ในทก 3 เดอน 4. จดระบบบรหารจดการภายในใหยดหยนและมธรรมาภบาล สภาองคกรชมชนตาบล จะตองจดระบบงาน และวธการทางาน ในรปแบบการบรหารทชดเจนมากขน โดยสภาฯ ทประสบความสาเรจและมรปธรรมกาวหนาไดนน มกมการวางระบบการบรหารจดการไว ดงเชน 4.1 พยายามจดใหมสมาชกสภาฯ รบผดชอบทางานมาจากทกหมบาน การทาเชนน จะทาใหสมาชกครอบคลมทกหมบาน ชวยใหลดปญหาขอสงสยเรองพรรคพวก ซงเปนความรสกทลอแหลมและเกดขนไดเรวในกลมชาวบาน 4.2 แบงหนาทความรบผดชอบของสมาชกสภาฯ ใหกบทกคน จะทาใหเปนการใชความเกง ความถนดทเหมาะสม กบตวบคคล และการจดทมทางานททดแทนงานกนได ในสถานการณทฉกเฉน 4.3 มการประชมตอเนอง ตามความเหมาะสมของแตละสภาฯ โดยอาจเปนการประชมเฉพาะทเนนการตดตามผลการทางาน ตามแผนงาน การทบทวนตนเองตามภารกจสภาฯ หรอเปนการประชมในลกษณะการเปดเวทชาวบาน ตอประเดนปญหาเฉพาะหนา เปนตน 4.4 มการกาหนดกตกา หรอธรรมนญของกรรมการ วาสงไหนควรปฏบตสงไหนไมควรปฏบต เชน การตกลงเรองเวลา การเขารวม การลา การประชม ขอตกลงบางอยาง เชน การไมนาขอมลทยงไมมการสรปจากทประชมไปเปดเผยตอสาธารณะ เปนตน 4.5 จดใหมสานกงานทาการของสภาฯ สานกงานทาการของสภาฯ อาจมลกษณะแตกตางกนไปตามแตละพนท เชน ตาบลแพรกหนามแดงจงหวดสมทรสงคราม ตาบลหนองปรง จงหวดเพชรบร มสานกงานทาการ มระบบการจดเกบเอกสาร ขอมล ตาบลอาวนอย ตาบลหนองสาหราย จงหวด


กาญจนบร มสานกงานและอปกรณสานกงาน ขอมลองคกรสมาชกอยในระบบคอมพวเตอร หรอบางสภาฯ กไดใชสถานทขององคกรปกครองสวนทองถน เปนสถานทสานกงาน 4.6 เปดเผยบญชและรายงานทางการเงน ผลการดาเนนงานใหเปนเรองทเปดเผย โปรงใส ลดปญหาขอสงสยของชาวบาน อนอาจจะนาไปสความขดแยงและการลาออกของสมาชกสภาฯ ได 5. ใชประเดนงานทโดดเดนในพนท เปนเครองมอในการขบเคลอน สภาองคกรชมชนตาบล โดยทวไป มกจะเกดจากผนาทขบเคลอนประเดนงานตาง ๆ ในชมชนทองถนนน ๆ ดงนน เมอไดมการจดตงสภาฯ แลว สงสาคญทจะใชใหเหนเปนรปธรรม การมสภาฯ คอ การสนบสนนใหประเดนงานตาง ๆ ทกาลงดาเนนการอยโดยองคกรชมชน ไดมแรงขบเคลอนใหเกดการแกไขปญหาหรอพฒนาไปอยางมพลง โดยสภาองคกรชมชน เปนเวทกลาง ในการปรกษาหารอและสนบสนนใหเกดการขบเคลอน เชน การขบเคลอนกองทนสวสดการชมชนตาบล การขบเคลอนการแกไขปญหาทดนทากน และทอยอาศย การขบเคลอนการแกไขปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การขบเคลอนเรองภมปญญาวฒนธรรมทองถน เปนตน ซงการขบเคลอนงานทสงผลตอภาพรวม หรอคนสวนใหญในตาบล จากเนองานทมอยเดม ยอมจะทาใหสภาฯ สามารถสรางการยอมรบไดโดยงาย และเปนท นาสนใจ เพราะเปนการสงเสรมการขบเคลอนงานทสงผลตอชมชนทองถน โดยไมมผลประโยชนใด ๆ เขามาเกยวของ ดงนน การใชประเดนงานสาคญทมอยเดมขบเคลอนใหเหนผล อยางเปนรปธรรม จงเปนวธการหนงทนาสนใจ และทาไดทนท 6. เชอมโยงกบกจกรรมการพฒนาดานตาง ๆ ทหลากหลาย สภาองคกรชมชนตาบล มกจะเรมมาจากกลมบคคล หรอองคกรหลกๆ ในตาบล เชน กองทนสวสดการชมชน กลมแกไขปญหาทดนทากน หรอเครอขายองคกรการเงน การจดการทรพยากรเปนตน ซงการรเรมในระยะแรกๆ อาจจะจากดอยเฉพาะคนบางกลม หากไมมการขยายหรอเชอมโยงกลมตาง ๆ เขามา ความนาสนใจของสภาฯ กจะถดถอยหรอหายไป การไปผกโยงกบองคกรอน ๆ หรอการเชอมโยงภารกจสภาฯ ไปสกจกรรมอน ๆ ในชมชน ตามมาตรา 21 เปนการสรางเครอขายในระดบพนท และขยายฐานสมาชกหรอมวลชน ทเปนกลมใหม หรอทเขาถงยากซงการทสภาฯ เขาไปยดโยงกบกลมอน ๆ จะทาใหสภาฯ พฒนาไดเรวขนและจะสามารถยกระดบเปนเวทกลางของตาบลหรอเปนสภาฯ ทคนในตาบล รสกรวมกนเปนเจาของไดโดยงาย การรวมมอกบกลมองคกร หรอเครอขายอน ๆ ทาใหสภาฯ ไดรบการยอมรบและไววางใจเพมขน สามารถไดรบการสนบสนนจากกลมตาง ๆ ในตาบล เชน กรณตาบลคลองตน จงหวดสมทรสาคร ทสามารถเชอมโยงกลม ประเดนงานตาง ๆ ขบเคลอนรวมกนทงตาบล โดยมเปาหมายความสขคนคลองตน เปนแกนหลกเชอมประสาน


7. ประสานการทางานกบหนวยงานภาค รวมถงภาคธรกจในตาบล เปาหมายสาคญสภาฯ คอ การทาใหสภาฯ เปนเวทกลางขององคกรทงตาบลโดยมการสนบสนนตอเนองจากทองถน ดงนน สภาฯ ทมการจดตงขนแลว จาเปนจะตองประสานงานกบหนวยงานในพนท ทใกลตวทสด คอ องคกรปกครองสวนทองถน เพราะถอเปนหนวยบรหารจดการในพนท การจบมอกบทองถนได เปนขอด ทจะทาใหสภาฯ สามารถระดมทนไดรวดเรว ขยายความเชอมนกบสมาชกไดงาย เชน กรณตาบลหนองสาหราย จงหวดกาญจนบร เมอประสานงานกบทองถนได กจะนาไปสการชกชวนเครอขายอน ๆ ในทองถนตามมา ไดแก องคกรภาคธรกจทจดตงอยในพนท เชน โรงงาน หางรานตาง ๆอยางไรกด สภาองคกรชมชน จะตองรกษาระยะความสมพนธทดกบทองถน และมพฤตกรรมการดาเนนงานทมงประโยชนกบสวนรวมหรอสาธารณะเปนหลก โดยไมควรเขาไปยดตดกบฝายการเมองหรอตกเปนเครองมอของฝายการเมอง จนอาจทาใหเกดขอขดแยงตามมาภายหลง 8. จดเวทสาธารณะ เสนอผลประจาป และรายงานผลการดาเนนงานอยางเปดเผยโปรงใส สภาองคกรชมชนตาบล ทเปนตนแบบ และสามารถเปนศนยเรยนรไดนนจะตองเรยนรวธการทจะนาเสนอตวเองเปน การจดเวทประชมใหญประจาปกดการจดงานสมชชาองคกรชมชนตาบลหรอเมองกด ลวนเปนกจกรรมสาคญ ทจะสรางชอเสยงใหกบภาคประชาชน และสามารถสรางความเชอมนใหกบองคกรชมชนไดอยางยง การจดเวทระดบใหญ ๆ ดงกลาว สวนใหญสภาฯ ทเขมแขงแลว จะเรยนเชญคคลสาคญ ทเกยวของใหมารวมงาน เพอเปนเกยรตในงาน เชน การเชญนายกองคกรปกครองสวนทองถน นายอาเภอ ปลดอาเภอ พฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวด นกวชาการภายนอก เปนตน เหลาน ถอเปนกลยทธสาคญ ในการจดงาน และการจดเวทเชนน เปนการตอกยาใหเหนระบบการทางานของสภาฯ วาตงอยในหลกธรรมมาภบาลทสามารถตรวจสอบได โปรงใสและเปดเผย 9. ศกษาเรยนร แลกเปลยนกบภายนอกตอเนอง สงสาคญททาใหเกดการพฒนาตอยอดไดเรวขน คอการสรางความเชอมนและการเรยนรในกลมสมาชกสภาองคกรชมชน โดยตาบลทมการเตบโตกาวหนาไดด เชน กรณตาบลบานกม จงหวดพระนครศรอยธยา ตาบลหนองจก จงหวดสโขทย ตาบลละมอ จงหวดตรง เปนตน ตาบลเหลานไดจดใหมการพฒนาศกยภาพแกนนาสภาฯ โดยการจดการศกษาดงาน และแลกเปลยนเรยนรกบองคกรหรอหนวยงานภายนอกเสมอ และการสรปบทเรยนรวมกนในการทางานของสมาชกสภาฯ การเปดใจยอมรบความรใหมและการแสวงหาความรภายนอก จงเปนแรงกระตน ทสาคญทจะนามาซงการปรบปรงตวเอง อยางตอเนอง หรอมการนา ความรทไดมาปรบใชใหเหมาะสมกบพนท เชน การระดมทนเพอหารายได การจดหลกสตรการศกษาทองถน การฟนฟวฒนธรรมภมปญญาพนบาน เหลาน ลวนเปนตวอยางทดทไดจากการเรยนรและพฒนาตวเอง จากการศกษาเรยนรภายนอก


กลาวไดวา วธการสาคญทจะทาใหสภาองคกรชมชนตาบล ยกระดบตวเองไปสการเปนสภาฯ ทมคณภาพไดนน จาเปนทสภาฯ จะตองเรยนรและพฒนาตนเองตอเนอง โดยจะตองทบทวนในวธการสาคญแตละขอทกลาวมา ซงบางสภาฯอาจมการปฏบตทออนแก ไมเทากน แตหากมการปฏบตทหวงผลการเปลยนแปลงกจะตองใชวธการเหลานใหเหมาะสมและเขมขนมากขนอยางไรกตาม ปจจยเงอนไขสาคญ ทจะขบเคลอนการพฒนาใหเปนจรงไดนน จาเปนจะตองมผนาสภาฯ ทเขมแขง มทกษะความสามารถพรอมทจะนาสภาองคกรชมชนตาบลเปนกลไกพนทกลาง ในการสรางความเปลยนแปลงในระดบตาบลได อยางไรกตามองคประกอบหนงทสาคญของสภาองคกรชมชนทเขมแขงและมศกยภาพคอ ผนาสภาองคกรชมชนตองมความเปนผนาทด มความร มศกยภาพในหลาย ๆ ดาน และทสาคญคอเปนมอประสานสบทศในชมชนได ซงทองใบ สงสทา นกสงเสรมสภาองคกรชมชน ไดกลาวถงลกษณะผนาสภาฯ ทดไว (สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน), 2553ก, หนา 31) ดงน 1. เปนนกพด งานสภาองคกรชมชนเปน “งานขบวนการ” สภาองคกรชมชนตาบลจงจาเปนตองมนกพด นกประชาสมพนธ นกรณรงค นกจดกระบวนการ เพอทาบทบาทในการกระตนชกชวนประชาชนใหเขารวมขบวนการสรางพลงใหกบชมชน 2. เปนนกขอมล ซงอาจจะมภารกจตงแตการเปนนกฟงทด นกบนทกขอมล นกนาขอมลมาใชประโยชนและเผยแพรหรอทเรยกวานกจดการความร หรอเสนอเปนขอมลใหนกพดเพอเผยแพรสสาธารณะ 3. เปนนกคด นกวางแผน จะเปนผเสนอความคด ออกแบบการเคลอนงาน วางแผนการทางาน เพอใหสภาองคกรชมชนไดทาบทบาทหนาท ใหเปนทพงของประชาชนในทองถนไดอยางแทจรงหรออาจจะเรยกวานกยทธศาสตร กอาจจะทาใหเขาใจไดยากขน 4. เปนนกประสานความรวมมอ งานสภาองคกรชมชนตาบลเปนนวตกรรมการพฒนาทตองอาศยพลงจากภาคตาง ๆ มารวมกนพฒนาโดยยดพนทชมชนทองถนเปนพนทเปาหมายรวมในการพฒนา จงจาเปนตองม “มอประสานสบทศ” ทจะประสานทรพยากรตาง ๆ จากภายนอกเขามาหนนชวยการเคลอนงาน 5. เปนนกบรหารจดการองคกร เนองจากสภาองคกรชมชนตาบล มผนาชมชนจากองคกรชมชนและภาคสวนตาง ๆ เขามารวมงานเพอพฒนาชมชนทองถน ทงผนาองคกรชมชน ผนาทองท ผนาทองถน รวมทงภาคหนวยงานตาง ๆ ดงนนจงจาเปนทจะตองมนกบรหารทจะทาบทบาทในการบรหารคน บรหารงานบรหารผลประโยชนเพอใหสภาองคกรชมชนสามารถขบเคลอนงานไดบรรลเปาหมาย หากสภาองคกรชมชน ไดผนาสภาฯ ทมลกษณะดงกลาว เขามารวมงานกนมากขน ยอมเชอไดวา จะพฒนาสภาฯ ไปสความเขมแขงยงยนและจะสามารถสรางพนทกลางของคนในชมชนทองถนนนไดอยางแนนอน


ดวยกระบวนการพฒนาคณภาพสภาองคกรชมชนดงกลาวขางตนโดยทสดแลวยอมนาไปสสภาองคกรชมชนทพงประสงค หรอเปนสภาองคกรชมชนทมคณภาพ ซงสถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน)(2553ก, หนา18-19) เหนวาควรประกอบดวย คณลกษณะดงตอไปน 1. เปนสภาฯ ทมระบบการบรหารจดการพนฐาน ตามภารกจหนาทสภาฯ โดยไมบกพรอง เชน การกาหนดกตกาการประชมสภาฯ ระเบยบกตกาสภาฯ ธรรมนญสภาองคกรชมชน การประชมทตอเนองอยางนอยปละ4 ครง การจดแจงกลม องคกรทสมครเปนสมาชกสภาฯ การรายงานผลประจาป และการเสนอผแทนเขารวมการประชมในระดบจงหวด 2. เปนสภาฯ ทมฐานสมาชกองคกรชมชน ทหลากหลาย ครอบคลมชมชนหรอหมบาน ในระดบพนทนน ซงลกษณะน สะทอนถงการเปนสภาฯทเปดกวาง และเปนสภาฯของพนทนน ๆ ไดจรง ๆ ไมจากดอยเฉพาะบคคลหรอบางกลมเทานน 3. เปนกลไกกลาง ทเชอมประสานงานกลมองคกรชมชน ททางานพฒนาในประเดนงานตาง ๆ ในพนทนน ๆ ไดอยางเปนทยอมรบ โดยมเครอขายองคกร หรอประเดนงานตาง ๆ ขบเคลอนงานอยางมอสระ ภายใตการหนนเสรมหรอเปดพนท เชอมโยงงาน คน งบประมาณ จากสภาองคกรชมชนตาบล 4. มแกนนาขบเคลอนงานตอเนอง ทกระดบ ทกเพศ วย ทมลกษณะคนสานกรกษชมชนทองถน ทมจตใหญ ใจอาสา ทตองการทางานเพอถนฐานโดยไมมผลประโยชนใด ๆ สวนตน เขามาเกยวของ 5. เปนสภาฯ ทมรปธรรมการทางาน จากองคกรชมชนรองรบ เชน รปธรรมการพฒนาระบบสวสดการชมชน การสงเสรมอนรกษภมปญญาวฒนธรรม การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมกบทองถน ทองท สามารถเปนทเรยนรหรอศกษาดงาน ใหกบสภาองคกรชมชนตาบลอน ๆ ไดอยางภาคภมใจ 6. เปนสภาฯ ทสามารถทางานเชอมโยงกบองคกรปกครองสวนทองถนหรอ อปท. ทองท และหนวยงานองคกรทงภาครฐ เอกชน ในพนทดวยด โดยไมเกดความขดแยง หรอแขงขน มลกษณะเปนความรวมมอ การประสานงานเพอการบรณาการแผนงาน และงบประมาณทด และมสมพนธภาพทเหมาะสมอยางเปนอสระ 7. มแผนการพฒนาองคกรชมชนทงทจดแจง และยงไมจดแจงจดตง กบสภาองคกรชมชน ทงน เพอตอบสนองตอเจตนารมณของการมสภาฯคอ เปนกลไกสนบสนนการพฒนาความเขมแขง ใหกบองคกรชมชนในพนท 8. มการขบเคลอนการพฒนาชมชนทองถน เพอแกไขปญหาและพฒนาคณภาพชวตคนในชมชนทองถน หรอการปองกนแกไขผลกระทบทจะเกดขนกบคณภาพชวตของคนในชมชนทองถนนน ๆ


ตวอยางเชน การขยายฐานงานกองทนสวสดการชมชน ใหเตมทงพนทตาบล การพฒนาและยกระดบกองทนเพอการปองกนและฟนฟภยพบตระดบตาบล 9. มสวนรวมสาคญตอการขบเคลอนประเดนงานหรอนโยบายสงคม รวมกบเครอขายสภาองคกรชมชนตาบล ระดบจงหวด โดยคานงถงประโยชนรวมของประชาชน และทองถน โดยไมแบงแยกหรอดาเนนกจการไดเฉพาะตนเอง 10.สามารถระดมทนและทรพยากร เพอการดาเนนกจกรรมกลาง และการบรหารจดการไดอยางตอเนอง โดยมแผนการระดมทนและการจดการงบประมาณทมงสอนาคต ทชใหเหนเจตนารมณของการพงพาตนเองเปนสาคญ

เครองมอหนนเสรมการพฒนาคณภาพสภาองคกรชมชน

การพฒนาสภาองคกรชมชนกเชนเดยวกบการพฒนาชมชนทตองมเครองมอทเหมาะสมเพอใหการพฒนานนมคณภาพและประสบความสาเรจ เครองมอในการพฒนาคณภาพองคกรชมชนกเชนเดยวกน หากสภาฯ เขาใจในหลกคด กระบวนการ วธการ การจดการของแตละเครองมอยอมจะสามารถยกระดบตนเองไปสการเปนสภาฯ ทมคณภาพ นาเชอถอ และมความเปนมออาชพมากขน ทสาคญยอมสามารถสรางกระบวนการเรยนรและพฒนาคนในพนทไดอยางกวางขวาง ซงในท นจะนาเสนอเครองมอ 2 เครองมอทมกนยมมาปรบใชไดแก 1)การจดทาแผนแมบทชมชน (แผนชวตชมชน) 2)การจดทาผงตาบล สชมชนทองถนจดการตนเอง ซงทงสองเครองมอนนมรายละเดยด (สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน), 2553ก, หนา 43-45) ดงน

1. การจดทาแผนแมบทชมชน แผนแมบทชมชน หรอแผนชวตชมชน คอ กระบวนการเรยนรของคนในชมชนทองถน ทรวม

คด รวมกนคนหา เรยนร เพอใหชมชนรและเขาใจตนเอง โดยใชการสารวจปญหาและศกยภาพตนเอง เปนเครองมอทาใหเกดการทบทวนตนเองโดยการมสวนรวมของคนในทองถน เพอกาหนดอนาคต และทศทางการพฒนาของชมชนทองถน ทมชมชนเปนศนยกลาง มความสมพนธกบภาคพฒนา แบบเปนหนสวนการพฒนา แผนแมบทชมชนจงเปนเครองมอทสาคญททาใหเกดการเรยนร และพฒนาขดความสามารถของชมชน ในการแกไขปญหาและพฒนา สความรมเยนเปนสขอยางยงยน

การจดทาแผนแมบทชมชน มความสาคญ อยางนอย 3 ประการ คอ 1. เกดการรตวเอง เขาใจตวเอง เหนคณคาตวเอง แทนทชาวบานจะทาตามหนวยงาน

อยางเดยว จะเปลยนมาเปนการจดการทกอยางดวยตวของตวเอง 2. มขอมล รบรขอมล รวาทาเรองนไปทาไม ทาไปเพออะไร และรวาทาไปอะไรเพมขน

หรอลดลง


3. กระบวนการทาแผนแมบทชมชน เปนการเปลยนความสมพนธใหกบชาวบานดวยกนเอง และระหวางชาวบานกบหนวยงาน มการเชอมโยงการทางานในลกษณะเปนเครอขาย

ดวยความสาคญดงกลาวมานเอง เราจงพบวา มตาบลทสนใจนาเครองมอนไปสการปฏบต และไดเกดผลดตอชมชน มาอยางตอเนอง ตงแตป พ.ศ.2540 เปนตนมา โดยมตาบลไมเรยงจงหวดนครศรธรรมราช เปนตนแบบและพเลยงสาคญ ตอมาตาบลทสนใจทาอยางจรงจง ไดกลายเปนตาบลตนแบบ และมการพฒนาและไดรบการสนบสนนการพฒนามาอยางตอเนองเชนกน

ชมชนทสนใจจะจดทาแผนแมบทชมชน สามารถทจะศกษาขนตอนตอไปน และนาไปประยกตใชหรอนาไปคดตอใหเหมาะสมกบชมชนทองถนของตนเองโดยขนตอนในการจดทาแผนแมบทชมชน มดงน

ขนท 1 คนหาแกนนาชมชนและองคกรปกครองสวนทองถน ทมใจรกษในทองถนตนเอง เพอสรางทมงานทจะรวมจดทาแผนแมบทชมชน สรางความเขาใจทชดเจนรวมกน

ขนท 2 จดประกายความคดชมชน เปนขนตอนกระตนใหคนในชมชนหนมาใสใจชมชนของตวเอง โดยอาจจดเปนเวทพดคย เพอกระตนใหชมชนตนตว ถงปญหาวกฤตทเกดขน และเหนความหวงทจะอยรอดรวมกน

ขนท 3 ศกษาประวตศาสตรชมชน ทมา คณคา สงดงามของชมชน ทาใหสมาชกเหนถงทมา ตวตนทแทจรงของตนเอง และเกดเปนความรกในทองถน โดยใหมคนสามรน คอ เดกเยาวชน ผใหญ ผสงอาย อยรวมกน ซงจะเปนพลงสาคญในการนาพาชมชนใหรอดพนวกฤต

ขนท 4 สารวจ รวบรวมขอมล กาหนดประเดนทอยากร เพอเกบขอมลเชน รายรบ-รายจาย หนสน ปญหาและศกยภาพวฒนธรรม ภ มปญญา ทงนการสารวจขอมลบางเรองใชแบบสอบถาม บางเรองใชเวท หรอการพดคยซงแลวแตละคนแตกตางกนไปตามสภาพพนท อยางไรกตาม ควรมการจดบนทกไว

ขนท 5 วเคราะห สงเคราะหขอมล เพอเขาใจสถานการณและกาหนดอนาคตของชมชน ในขนตอนน ตองหาวธใหสมาชกในชมชนไดเหนขอมลทงหมดรวมกน และไดมสวนรวมในการวเคราะห สงเคราะห

ขนท 6 ยกรางแผนชมชน บางชมชนเสนอแผนออกเปนสามสวน เพอใหงายตอการนาไปใช คอ สงทชมชนทาไดเอง สงทชมชนรวมกบภายนอก และสงทตองขอรบการชวยเหลอจากหนวยงานสนบสนนภายนอก

ขนท 7 ประชาพจารณแผนชมชน เปดใหสมาชกไดรวมกนพจารณาถงความถกตองตามเจตนาของคนสวนใหญ ความเปนไปได ความเหมาะสมของการนาแผนไปปฏบต จดลาดบความสาคญและวธการทจะทาแผนใหสาเรจ


ขนท 8 นาแผนไปสการปฏบต คอ การนากจกรรมไปปฏบตใหเกดผล โดยใหผเกยวของแตละเรองรวมคด ตดสนใจและทาเองมากทสด เปนกจกรรมททาดวยทนทชมชนมอยกอน

ขนท 9 ทบทวนปรบปรง เมอทางานจรง อาจไมตรงตามทคด สถานการณทเปลยนแปลงไป เปนเรองปกต ตองมการทบทวนเปนระยะ เพอปรบกจกรรมและวธการใหเหมาะสม

ขนท 10 ประเมนผลและสรปบทเรยน เปนขนตอนทจะตดตามดวาแผนชมชนททามา ไดผลเปนอยางไร เพอสรปเปนบทเรยนนากลบมาใชปรบปรง หรอถอดเปนองคความรใหชมชนอน ไดเรยนรตอไป

ดวยเครองมอหลกน ยอมเชอไดวา จะนาไปสการเปลยนแปลงของชมชนทองถนนนอยางแนนอน ทงนยอมขนอยกบบรบทของชมชนทองถนนน ๆ จะพจารณาปรบใชเปนหลก

2. การจดทาผงตาบล สชมชนทองถนจดการตนเอง ผงตาบล คอ ผงทอธบายถงผลกระทบ วถชวต เศรษฐกจ วฒนธรรม ซงการวางผง เปน

การเสรมพลงในพนท เพอนาไปสการแกไขปญหารวมกน อนเปนการแกไขปญหาทตรงกบความตองการของพนท นอกจากนยงเปนเครองมอทใชกาหนดแผนชวตของชมชน โดยจะทาใหเหนภาพรวมของพนท เปนเครองมอในการรวมคน จดกระบวนการใหคนเขามารวมแกไขปญหาวางแผนการพฒนาทมง เนนการจดการตนเอง ของคนในพนทเปนหลก(กนษฐา ปรชาพชคปต อางถงใน สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน), 2553ก, หนา 63)

2.1 เปาหมายการจดทาผงตาบล ภายใตการจดทาผงตาบลนน มเปาหมายสาคญของการจดทาผงตาบลคอ

2.1.1 เกดการรวมมอทางาน ในการพฒนาและแกไขปญหาทเนนการมสวนรวมของคนในพนท และหนวยงานทเกยวของ

2.1.2 เกดทมงาน ภาค และมการเชอมโยงองคกรชาวบาน ในการทางาน 2.1.3 ชาวตาบลมเครองมอ (ฐานขอมล/ผงตาบล) ในการพฒนาทสอดคลองกบปญหา

ทรพยากร สภาพแวดลอมและความตองการของคนในพนท 2.1.4 เกดการเปลยนแปลงในระดบพนท เพอนาไปสการเปลยนแปลงเชงโครงสรางใน

ระดบนโยบาย 2.1.5 ทาใหชมชนมขอมลของตนเอง ทสามารถบอกเลา ใหภายนอกในลกษณะเปน

เจาของการพฒนาและเปนผใหมากกวาผรบ เพยงอยางเดยว เนองจากกระบวนการทไดมาซงขอมล เปนกระบวนการมสวนรวมของคนในพนท

2.2 ผเกยวของกบการจดทาผงตาบล การทจะทาใหผงตาบลเปนเครองมอททรงพลง สรางการเปลยนแปลง ในการขบเคลอน

แกไขปญหาของพนท ตาบลนนจะตองเปนผงทเกดจากการเชอมโยงคนในพนทมาทางานรวมกน เพราะ


พวกเขาเหลานนเปนผทรจกพนท รจกปญหาของตนเองมากทสด อยางไรกด แมวาในการจดทาผงตาบล จะเนนทชาวบานในชมชนผเปนเจาของปญหาเปนแกนหลกในการทางาน แตตองอาศยความรวมมอกบภาคสวนอน ๆ ประกอบดวย

2.2.1 ผนาทองถน ทองท 2.2.2 ปราชญชาวบาน 2.2.3 ผเดอดรอนในมตตาง ๆ 2.2.4 หนวยงานในทองถน 2.2.5 ภาคและภาคสวนทเกยวของ 2.2.6 สถาปนกชมชน หรอแกนนาชมชนทเขาใจเรองราวนน ๆ ดวยด

3. กระบวนการจดทาผงตาบล กระบวนการจดผงตาบล มขนตอนหลกทสาคญ ทสภาองคกรชมชนตาบลตาง ๆ สามารถ

นาไปปรบใชในพนทของตนเองไดดงน 3.1 สรางความเขาใจ ในขนตอนน จะใหความสาคญกบการสรางความเขาใจวา การจดทา

ผงตาบลมความสาคญอยางไร ทาไปเพออะไร ทาไมตองทา ทาแลวจะไดอะไร ภาพรวมกระบวนการขนตอนหลกๆ ของการทางาน จดตงทมงานระดบตาบลหรอหาแนวรวม ขนมารบผดชอบจดทา กาหนดเปาหมาย วตถประสงคของการจดทาผงตาบลและการวางแผนการทางานในขนตอนน ควรจะไดตวแทนพนทรปธรรมขนมาบอกเลา และมผสงเสรมหรอบคคลภายนอก ใหการสงเคราะหความร ยกระดบ จะยงทาใหเกดความเชอมนมากยงขน

3.2 จดทาขอมล ขอมล ณ ทน กคอ ขอมลจรงในพนท ทงขอมลมอหนง (มาจากชาวบานหรอผมปญหาโดยตรง) และขอมลมอสอง (มาจากขอมลหนวยงานทจดเกบไว เชน ขอมล จปฐ. ขอมล อสม. ซงสงสาคญในกระบวนการจดทาผงตาบลนน จะเนนขอมลมอหนงเปนหลก เพราะเปนขอมลเชงการเคลอนไหวและเปนขอมลทมกลมหรอบคคลรองรบ ในการจดทาขอมลในขนตอนน จะประกอบดวยขอมล 3 ประเภท คอ

3.2.1 ขอมลบรบทพนท เพอใหเขาใจ เขาถงวถชวตชมชน อยางไมตดสนเอาเอง ขอมลในสวนนประกอบดวย กายภาพ ประวตศาสตร หมบาน ประชากรเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม สขภาพอนามย ประเพณ สภาพปญหาในพนทประชากร โครงการตาง ๆ

3.2.2 ขอมลแผนททามอ คอ ขอมลทเขยนดวยมอของชาวบาน ทชวยกนวาดแตง ทงในลกษณะทแสดงจด เชน สถานทสาคญ วด โรงเรยน อนามย ลกษณะเปนรปเสน เชน ถนน แมนา เสนทางรถไฟ และลกษณะทเปนรปปด เชน แหลงนา ททากน ทนา ผนปา แผนททามอ ถอเปนเครองมอสาคญ ในการทจะทาใหคนในชมชนรจกพนท รตวตน รปญหา และศกยภาพของตนเอง


การทชาวบาน ไดจนตนาการหนาตาหมบานตนเอง จะชวยใหงายตอการวเคราะหเชอมโยงชมชนไปสการกาหนดอนาคต

3.2.3 ขอมล GIS คาวา GIS ยอมาจากคาวา Geographic Information System คอ ขอมลในระบบสารสนเทศภมศาสตร ซงตองอาศยการทางานในระบบคอมพวเตอร ในการจดทาผงตาบลโดยใชขอมล GIS น มหลกสาคญคอ การจบพกดขอบเขตทดน ทงภาพรวมใหญและรายแปลงยอย และการนาขอมลจากเครองGIS ไปเขาสฐานขอมลในระบบคอมพวเตอร โดยทวไปการจดทาขอมลดวยระบบ GIS มกใชเวลานาน ดงนน เราจงควรเลอกทาขอมลเฉพาะในพนททมปญหาเรงดวนขนมาใชงานกอน

3.3 วเคราะหขอมล หลงไดขอมลประเภทตาง ๆ มาแลว ในระดบทพอใชได ควรจดประชมแกนนาอกครง เพอนาเสนอขอมล เตมเตม และวเคราะหรวมกน โดยหลกสาคญ คอ

3.3.1 วเคราะห ปญหา จดออน จดดอย ความตองการของชมชน 3.3.2 วเคราะหการตงถนฐานและการขยายตว 3.3.3 วเคราะหศกยภาพของตาบล 3.4 จดทาผงวเคราะห ในขนตอนน คอ การนาขอมลทไดจากการจดเกบของแตละหมบาน

มาทา การวเคราะหใสใฎนแผนท โดยแยกเปนรายหมบาน จากนนกประมวลผลเปนภาพระดบตาบล 3.5. วางผงตาบล ผงตาบลทปรากฏมา จะถกใชเปนเครองมอระบสภาพตาบลในปจจบน

ซงเรยกวา ผงปจจบน จากนน กใหชาวบานเปนผกาหนดผงการใชพนทในอนาคต ทงในดานการจดการนา ทดน ทรพยากร การเพาะปลก การอนรกษ จากนน กใหนาผงตาบลในฉบบทรางขนน นาไปประชาคมรายหมบาน เพอตรวจสอบความถกตองของขอมล แลกเปลยน เตมเตม และการระดมความคดเพอการแกไขปญหาทเกดขน เมอไดครบทกหมบาน กนามาสการปรบปรง และนาเสนอในเวทประชาคมตาบลอกครง เพอใหผงตาบลไดฉบบสมบรณ

3.6 วางแผนพฒนาตาบล ในขนน กคอ การรวบรวมแผนงานของแตละหมบาน มาจดทาเปนแผนงานหลกในระดบตาบล หรอการจดทาเวทประชาคมตาบล เพอพจารณาแผนงานท จะดาเนนการ

3.7 นาแผนไปสการปฏบต โดยบางแผนงาน กดาเนนการไดเลย โดยคนทเปนเจาของปญหา หรอเสนอแผนตอ อปท. เพอบรรจเปนแผนของหนวยงาน และบางแผนงานกนาไปสการผลกดนทางนโยบาย

จะเหนไดวา ทกขนตอน จะตองมการประชมเพอรวมแลกเปลยน ระดมความคด รบรองความถกตอง ทงในระดบกลมยอย ระดบชมชนและระดบตาบลแตสงทสาคญคอ การมขอมลทชดเจน ทนาเชอถอ นามาสการตระหนกรวมของคนในตาบล


อยางไรกตาม การจดทาผงตาบล อาจมลกษณะเทคนคบางประการทจะแตกตางกนไป ตามบรบทพนท ดงนน จงควรใหความสาคญวา ผงตาบล เปนเครองมอในการสรางกระบวนการมสวนรวมของชาวบาน ไมใชการมงเนนการทาเพอใหไดผงหรอขอมล หรอเพอใชของบประมาณจากทองถนหรอหนวยงานเปนหลก แตควรเปนเครองมอ ทจะนาผคนเรยนรไปดวยกน เพอไปสการจดการตนเองของคนทงตาบล บทสรป

สภาองคกรชมชนเกดขนจากแนวคดการมพนทกลางในระดบชมชนทองถน ทประชาชนในชมชนสามารถใชเปนพนทในการแลกเปลยน พดคย กาหนดอนาคตของตนเองในนามของขบวนประชาสงคมโดยมกฎหมายรองรบ ซงถอเปนการเปดพนททางการเมองรปแบบใหมในชมชนทองถน ในอกมมหนงสภาองคกรชมชนคอรปธรรมของการกระจายอานาจจากสวนกลางสภาคประชาสงคมและชมชนทองถน ฉะนนในแงมมของการพฒนา สภาองคกรชมชนถอเปนองคกรภาคประชาชนทมพลงในการขบเคลอนในพนทเปนอยางมากเพราะมกฎหมายรองรบ (พรบ.สภาองคกรชมชน 2551) สทธตามกฎหมายในการรวมกลมกนเปนสภาองคกรชมชนทจะเรยกรอง ปกปอง คมครองชมชนทองถนของตนเองไดโดยถกตองชอบธรรม อยางไรกตามแมจะมสทธในการรวมกลมตามกาหนดกฎหมายแตสทธดงกลาวไมไดใหอานาจในการทา สงการ หรอมคาตอบแทนใด ๆ การทาสวนใหญของสภาองคกรชมชนเปนการทางานโดยผนาชมชนทมศกยภาพ และมจตวญญาณชมชนในการรวมกลมกนทางานดวย จตอาสา ไมสามารถสงการอะไรได จงทาใหในบางพนททผนามความเขมแขงสภาองคกรชมชนกสามารถดาเนนการไปไดดวยดประสบความสาเรจ สามารถเปนปาก เปนเสยงใหกบชมชนได ขณะเดยวกนสภาองคกรชมชนใดขาดผนาทมศกยภาพสภาองคกรชมชนนนลมลกคลกคลาน ไมสามารถทางานใหกบชมชนทองถนไดอยางมประสทธภาพ ดงนน การพฒนาใหองคกรชมชนมความเขมแขง มประสทธภาพและสามารถทางานไดเตมศกยภาพ จงเปนหนาททนกพฒนาชมชนตองเขาไปมสวนรวมในการหนนเสรม พฒนาใหสภาองคกรชมชนในพนทตาง ๆ ทางานตามเตมศกยภาพตามขอบเขตทกฎหมายไดกาหนดไว และเปดโอกาสใหทาไดเพอการพฒนาชมชนทองถนใหมความยงยนตอไป



ใหนกศกษาอภปรายและตอบคาถามตอไปน ใหถกตอง 1. แนวคดสภาองคกรชมชนเกดจากสาเหตใด ทาสภาองคกรชมชนจงมความสาคญ 2. สภาองคกรชมชน มความสาคญตอการพฒนาชมชนทองถนอยางไร 3. พระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 มความเปนมาอยางไร อธบายโดยสงเขป 4. เจตนารมณของพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 คออะไร 5. การจดตงสภาองคกรชมชนมขนตอนอยางไร อธบายโดยสงเขป 6. โครงสรางของสภาองคกรชมชนมกระดบ อะไรบาง แตละระดบประกอบดวยอะไรบาง 7. ตามพระราชบญญตสภาองคกรชมชนกาหนดใหหนวยงานใดบางมหนาทสงเสรมกจการ

ของสภาองคกรชมชน บอกมาอยางนอย 5 หนวยงาน 8. การหนนเสรมการพฒนาสภาองคกรชมชน ควรมกระบวนการอยางไร อธบายใหเขาใจ 9. การพฒนาคณภาพของสภาองคกรชมชนมความสาคญอยางไร มกระบวนการอยางไร ม

เครองมอในการหนนเสรมอะไรบาง 10. นกศกษาจงยกกรณตวอยางสภาองคกรชมชนในพนทของตนเองแลวอธบายวา สภา

องคกรชมชนดงกลาวมบทบาท มความสาคญ และมประโยชนตอการพฒนาชมชนทองถนในพนทอยางไร




กรกฤษณ จงจดกลาง . (2551). การศกษาความเปน ไปไดในการบรรล วต ถประสงคของพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 กรณศกษาตาบลสขเกษมอาเภอ ป ก ธ ง ช ย จ ง ห ว ด น ค ร ร า ช ส ม า . ว ท ย า น พ น ธ ป ร ญ ญ าม ห า บ ณ ฑ ตมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

โกวทย พวงงาม. (2553). การจดการตนเองของชมชนและทองถน. กรงเทพฯ: บพธการพมพ. ไททศน มาลา. (2553). บทบาทในการทางานรวมกนระหวางสภาองคกรชมชนกบองคกรปกครอง

สวนทองถน. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร. ประภาส ปนตบแตง อญชล แยมพยนต และศรพร ยอดกมลศาสตร. (2555). รายงานวจยฉบบสมบรณ

กระบวนการขบเคลอนสภาองคกรชมชน กาวยางผานปญหามงหาความสาเรจ. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

ปารชาต วลยเสถยร. (2556). ชมชน และลกษณะของความเปนชมชน ใน เอกสารประกอบการเสวนา เรอง “ชมชนไทยในสถานการณทเปลยนแปลง” (อดต-ปจจบน-อนาคต).(เอกสารอดสาเนา).

ประเวศ วะส. (2537). ยทธศาสตรทางปญญาแหงชาต. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

ประสาน บญโสภาคย, ศรราชา เจรญพาณชย, พวงผกา บญโสภาคย. (2552). รายงานการศกษาพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

พรรณทพย เพชรมาก. (2551). รายงานผลการสงเสรมและสนบสนนการจดตงและพฒนากจการของสภาองคกรชมชนตาบล. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน).

พระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551. ราชกจจานเบกษา. ฉบบกฤษฎกา 125, 31 ก(8 กมภาพนธ): 26-28.

ไพบลย วฒนศรธรรม. (2541). ประชาคมตาบล: หมายเหตจากนกคด. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: สถาบนชมชนทองถนพฒนา.

มลนธสถาบนวจย และพฒนานโยบาย. (2554). รายงานการประเมนผลการดาเนนงานของสถาบนพฒนาองคกรชมชน พ.ศ. 2550-2552. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).


สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน). (2550). สภาองคกรชมชน: รวมพลงสรางความเขมแขงของชมชน. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

_____________. (2552. ขวบปทผานกบการสานสรางสภาองคกรชมชน. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

_____________. (2553ก ). คม อการจดต งและพฒนากจการของสภาองคกรชมชนตามพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551. พมพครงท3. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

_____________. (2553ข). รายงานผลการดาเนนงานการสงเสรมจดตงและพฒนากจการของสภาองคกรชมชนตาบลตามพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

_____________. (2554). รายงานผลการดาเนนงานการสงเสรมจดตงและพฒนากจการของสภาองคกรชมชนตาบลตามพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

_____________. (2555). คมอคนทางานเพอการสงเสรมชมชนทองถนจดการตนเอง. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

_____________. (2557). การพฒนาคณภาพสภาองคกรชมชนตาบล. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน).

สธดา บวสขเกษม. (2554). แนวทางการพฒนาบทบาทของสภาองคกรชมชนในการสงเสรมความเขมแขงของชมชน กรณศกษาตาบลหนองประด อาเภอเลาขวญจงหวดกาญจนบร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

หรญญ หรญญพพฒน. (2551). บทบาทสภาองคกรชมชนกบการสรางความเขมแขงใหกบชมชนทองถน: ศกษากรณสภาองคกรชมชน ตาบลหนองสาหราย จงหวดกาญจนบร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต มหาวทยาลยรามคาแหง.

เอนก เหลาธรรมทศน. (2553). ประชาธปไตยชมชน: รฐศาสตรสาหรบสภาองคกรชมชน.กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

บรรณานกรม

กาญจนา แกวเทพ และกนกศกด แกวเทพ. (2530). การพงตนเอง: ศกยภาพในการพฒนาชนบท. กรงเทพฯ: รงเรองสาสนการพมพ.

กาญจนา แกวเทพ. (2538). การพฒนาแนววฒนธรรมชมชน. กรงเทพมหานคร: สภาคาทอลกแหงประเทศไทย.

______________. (2538). เครองมอการทางานแนววฒนธรรมชมชน. กรงเทพมหานคร: สภาคาทอลกแหงประเทศไทย.

______________. (2540). ภาพรวมของ “พฒนาการขององคกรชมชน” ใน องคกรชมชน กลไกเพอแกปญหาและพฒนาสงคม สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน. กรงเทพฯ : สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).

กรมพฒนาชมชน. (2542). การเสรมสรางความเขมแขงของชมชนเพอเผชญปญหาวกฤตฉบบชมชน.กรงเทพฯ : บพธการพมพ.

กรกฤษณ จงจดกลาง . (2551). การศกษาความเปนไปได ในการบรรล วต ถประสงคของพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551 กรณศกษาตาบลสขเกษมอาเภอป ก ธ ง ช ย จ งห ว ด น ค ร ร าช ส ม า . ว ท ย า น พ น ธป ร ญ ญ ามห า บ ณ ฑ ตมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

กงเทยน ลาภรวย. (2546). “การมสวนรวมในกจกรรมกลมของสมาชกในการดาเนนงานศนยสงเสรมและผลตภณฑขาวชมชน ตาบลดอนทราย อาเภอปากทอ จงหวดราชบร”. วทยานพนธปรญญารฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต ภาควชารฐประศาสนศาสตร คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณราชวทยาลย.

โก วท ย พวงงาม . (2553). การจดการตนเองของชมชน ทองถน . กรงเทพฯ : ศน ยห นงสอมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

กตตศกด ปรกต. (2550). สทธของบคคลซงรวมกนเปนชมชน. กรงเทพฯ : วญญชน เกรยงศกด เจรญวงศศกด. (2543). การจดการเครอขาย: กลยทธสาคญสความสาเรจของการปฏรป

การศกษา. กรงเทพฯ : ส.เอเชยเพรส เจมศกด ปนทอง. (2536). การบรหารงานพฒนาชนบท. กรงเทพฯ: สานกพมพโอเดยนสโตร. จตต มงคลชยอรญญา. (2540). การศกษาชมชนเพอการพฒนา. กรงเทพมหานคร: เอกสาร

ประกอบการเรยนภาควชาการพฒนาชมชน , คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ฉตรทพย นาถสภา. (2529). แนวคดการพฒนาแบบพงตนเองบานกบเมอง. กรงเทพฯ : สรางสรรค. ชาตชาย ณ เชยงใหม. (2533). การเปลยนแปลงทางสงคมกบพฤตกรรมทางการเมองของชาวนาใน

ภ าค เหน อ . ร ฐ ก บ หม บ าน ไท ย ศ กษ า . กร ง เทพ ฯ : สถาบ น ไท ยศ กษ า มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ณฐพร รงคสร. (2552). ปจจยทสงผลตอความเขมแขงในการพฒนาชมชนขององคกรชมชนในจงหวด กรณ ศกษามลนธฮกเมองนานและภาคเครอขาย .วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ.

ไททศน มาลา. (2553). บทบาทในการทางานรวมกนระหวางสภาองคกรชมชนกบองคกรปกครองสวนทองถน. วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต คณะรฐประศาสนศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

______________. (2554). สภาองคกรชมชน : บนเสนทางท ไม ได โรยดวยกลบกหลาบ .ใน “การเมอง” ของ “รฐ” และ “ทองถน” ไทย ภายใตกระแสโลกาภวตน รวมบทความวชาการและงานวจย การ ประชมวชาการรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตรแหงชาตครงท 11 (พ.ศ. 2553) Proceedings of the 11th National Conference on Political Science and Public Administration (2010). มหาสารคาม: อภชาตการพมพ.

ทวศกด นพเกสร. (2542). วกฤตสงคมไทย 2540 กบบทบาทวทยากรกระบวนการ เลมท 2. กรงเทพฯ : สานกงานกองทนเพอสงคม ธนาคารออมสน.

ทศนย ลกขณาภชนชช. (2548). การบรหรสงคมกบโครงสรางสงคมไทย. กรงเทพฯ : มสเตอร กอปป(ประเทศไทย).

ธรพงษ แกวหาวงษ. (2543). กระบวนการเสรมสรางชมชนเขมแขง : ประชาคม ประชาสงคม. ขอนแกน : โครงการจดตงมลนธเสรมสรางชมชนเขมแขง ชมรมนกวชาการสาธารณสข ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ.

ธนา ประมขกล. (2554). เครอขาย. วารสารสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม, (3 กรกฎาคม-กนยายน 2544).

นราภรณ หะวานนท. (2550). ทฤษฎฐานรากในเรองความเขมแขงของชมชน. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.).

นนทยา หตานวตร และณรงค หตานวตร. (2549). การพฒนาองคกรชมชน. กรงเทพฯ: บรษท เอกซเปอรเนท จากด.

นฤมล นราทร. (2542). การสรางเครอขายการทางาน : คมอ (เอกสารอดสาเนา).


บณฑร ออนดา และวรยา นอยวงศ นยางค.(2553). ยทธศาสตรในการพฒนาชนบท: ประสบการณของประเทศไทย . สาขาวชาการพฒนาชมชน คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ประเวศ วะส. (2537). ยทธศาสตรทางปญญาแหงชาต. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

ประเวศ วะส. (2540). ศกดศรแหงความเปนคน ศกยภาพแหงความสรางสรรค. พมพครงท 4. กรงเทพมหานคร: สานกพมพหมอชาวบาน.

______________. ( 2531). พงตนเองในชนบท: อกบทหนงของการทบทวนโลกทศนแหงการพงตนเอง. ขอนแกน: สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน.

ปรชา วงศทพย. (2555). การพฒนาชมชนประยกต: แนวคดและการบรณาการ. พมพครงแรก. กรงเทพฯ: สถาบนเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข(สรส.). บรษท ดไซน ดไลท จากด.

ปารชาต วลยเสถยร. (2556). ชมชน และลกษณะของความเปนชมชน ใน เอกสารประกอบการเสวนา เรอง “ชมชนไทยในสถานการณทเปลยนแปลง” (อดต-ปจจบน-อนาคต).(เอกสารอดสาเนา).

ปารชาต วลยเสถยร และคณะ. (2543). กระบวนการและเทคนคการทางานของนกพฒนา. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.).

______________. (2552). กระบวนการและเทคนคการทางานของนกพฒนา. กรงเทพฯ: โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข(สรส.).

ปารชาต สถาปตานนท และชยวฒน ถระพนธ. (2546). สอสารกบสงคมเครอขาย.กรงเทพฯ : เอกสารประกอบการฝกอบรมหลกสตร 3 “การสรางเครอขายทมพลง” สถาบนชมชนทองถนพฒนา สถาบนการเรยนรและพฒนาประชากร.

ปาน กมป. (2540). การพฒนาเครอขายการเรยนรการศกษานอกโรงเรยนเพอการพงตนเองของชมชน. วทยานพนธดษฎบณฑต พฒนาศกษาจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ปรญญา สงหเรอง. (2551). ชมชนเขมแขง : กรณศกษาบานดอนหม ตาบลขามเปย อาเภอตระการพชผล จงหวดอบลราชธาน . ปรญญาศลปะศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสงคมศาสตรและการพฒนา คณะศลปะศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน.

ประสาน บญโสภาคย, ศรราชา เจรญพาณชย, พวงผกา บญโสภาคย. (2552). รายงานการศกษาพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ: นานมบคสพบลเคชนส.

พฒน บณรตพนธ. (2517). การสรางพลงชมชนโดยขวนการพฒนาชมชน. กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช จากด

พนม ลมอารย. (2522). กลมสมพนธ. ภาควชาการแนะแนวและจตวทยาการศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม.(เอกสารอดสาเนา)

ไพรตน เดชะรนทร. (2524). การบรหารงานพฒนาชมชน. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. ไพบลย วฒนศรธรรม. (2541). ประชาคมตาบล : หมายเหตจากนกคด. พมพครงท 2. กรงเทพฯ :

สถาบนชมชนทองถนพฒนา. พมพวลย ปรดาสวสด. (2530). เครอขายสงคมกบการดแลสขภาพของตนเอง ใน พมพวลย ปรดา

สวสด และคณะ(บรรณาธการ). การดแลสขภาพตนเองทศนะทางสงคมวฒนธรรม. กรงเทพฯ: ศนยศกษานโยบายสาธารณสข มหาวทยาลยมหดล.

พระมหาสทตย อาภากโร(อบอน)เขยน/เรยบเรยง และปารชาต วลยเสถยร บรรณาธการ. (2547). เครอขาย : ธรรมชาต ความร และการจดการ. กรงเทพฯ: โรงพมพเดอนตลา.

พระธรรมปฏก (ประยทธ ปยตโต). (2539). นตศาสตรแนวพทธ. กรงเทพมหานคร: โรงพมพบรษท สหธรรมก จากด.

พระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551. ราชกจจานเบกษา. ฉบบกฤษฎกา 125, 31 ก(8 กมภาพนธ): 26-28.

พรรณทพย เพชรมาก บรรณาธการ. (2550). สภาองคกรชมชน : รวมพลงสรางความเขมแขงของชมชน.สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน).

พรรณทพย เพชรมาก. (2551). รายงานผลการสงเสรมและสนบสนนการจดตงและพฒนากจการของสภาองคกรชมชนตาบล. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน).

ภมรรตน สธรรม. (2546). พลวตรชมชนกบการพงตนเองในภาคตะวนตก. กรงเทพฯ: สถาบนวถทศน. มลนธสถาบนวจย และพฒนานโยบาย. (2554). รายงานการประเมนผลการดาเนนงานของสถาบน

พฒนาองคกรชมชน พ.ศ. 2550-2552. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

ราชกจจานเบกษา เลม 128 ตอนพเศษ 152 ง, 14 ธนวาคม 2554, เอกสารอดสาเนา ยวฒน วฒเมธ. (2537). การพฒนาชมชนจากทฤษฏสการปฏบต. กรงเทพฯ : บางกอกบลอก. ศภวฒน ปภสสรากาญจน. (2558). ความเขมแขงและศกยภาพของสภาองคกรชมชนในจงหวด

สพรรณบร. วารสารการบรหารทองถน ปท 8 ฉบบท 3 (กรกฎาคม-กนยายน 2558).(เอกสารอดสาเนา)


สญญา สญญาววฒน. (2526). การพฒนาชมชน. พมพครงท 3. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช. _______________. (2541). การพฒนาชมชนแบบจดการ. กรงเทพฯ : หจก. เอม เทรดดง. _______________. (2545). การพงตนเองทางเศรษฐกจในชนบท ฉบบรวมชด. พมพครงท 1.

กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. _______________. (2550). ทฤษฎและกลยทธการพฒนาสงคม. กรงเทพฯ : สานกพมพแหงจฬาลง

กรณราชวทยาลย. สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน). (2550). สภาองคกรชมชน : รวมพลงสรางความ

เขมแขงของชมชน. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน). _____________. (2552. ขวบปทผานกบการสานสรางสภาองคกรชมชน. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนา

องคกรชมชน (องคการมหาชน). _____________. (2553ก ). คม อการจดต งและพฒนากจการของสภาองคกรชมชนตาม

พระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551. พมพครงท3. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

_____________. (2553ข). รายงานผลการดาเนนงานการสงเสรมจดตงและพฒนากจการของสภาองคกรชมชนตาบลตามพระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. 2551. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน). (2554). เอกสารประกอบการประชม สมชชาเครอขายองคกรชมชน สานพลงชมชนทองถนและภาคสการจดการตนเองและการประชมในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบล ครงท 1/2554. กรงเทพฯ: บรษท วสคอมเซนเตอร จากด.

_____________. (2555). คมอคนทางานเพอการสงเสรมชมชนทองถนจดการตนเอง. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

______________. (2557). การพฒนาคณภาพสภาองคกรชมชนตาบล. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน).

สมพนธ เตชะอธก. (2540). NGOs อสาน. กรงเทพฯ : บรษทพมพด. ______________. (2540). พฒนาความเขมแขงขององคกรชาวบาน. กรงเทพฯ : เคลดไทย. สมพนธ เตชะอธก และคณะ. (2537). ศกยภาพและเครอขายผนาทองถน : คมอและทศทางการ

พฒนาผนาชาวบานเพอแกปญหาในชนบท. กรงเทพฯ : เคลดไทย. _____________. (2549). การเรยนรและการจดการความรขององคกรชมชนเพอชมชนเปนสข.

ภาควชาพฒนาสงคม คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. (เอกสารอดสาเนา)

เสถยร เหลองอราม. (2549). หลกการบรหารงานบคคล. พมพครงท 3. กรงเทพฯ : โพธสามตนการพมพ.

สายนต ไพรชาญจตร . (2549). กระบวนการเรยนรและการจดการความ รของชมชนดานศลปวฒนธรรมและภมปญญาทองถน. กรงเทพฯ : สานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.).

สาวณ รอดสน. (2554). ชมชนเขมแขง : กรณศกษาชมชนบานปางจาป ตาบลหวยแกว อาเภอแมออน จงหวดเชยงใหม.(เอกสารอดสาเนา)

สายพรณ นอยสร. (2530). ปจจยทสงเสรมการพฒนาองคกรประชาชนในชนบท: ศกษาเฉพาะกรณธนาคารขาว บานโนนขย ตาบลชมพวง อาเภอชมพวง จงหวดนครราชสมา. วทยานพนธสงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑต คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

สชาดา มสงฆ. (2535). เครอขายชาวบาน : กระบวนการชวยเหลอซงกนและกน ประสบการณการทางานเฉพาะกรณพนทรบผดชอบของ DISAC ทาแรและอดรธาน. สงคมพฒนา ปท 20 ฉบบท 2/2553.

สนนทา เลาหนนท.(2531). การพฒนาองคกร. กรงเทพฯ: โรงพมพรงรตนา. สเมธ ตนตเวชกล. (2530). ปจจยทางสงคมกบการพงตนเองทางเศรษฐกจของไทย. กรงเทพมหานคร:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. สพต เมองศรนน. (2545). บทบาทและศกยภาพขององคกรชมชนในการจดการปญหาทรพยากร

ทองถน กรณศกษา : การปลกขาวหอมมะลในพนทดนเคม อาเภอพมาย จงหวดนครราชศรมา. ปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการวางแผนสงแวดลอมเพอพฒนาชมชนและชนบท. มหาวทยาลยมหดล.

สธดา บวสขเกษม. (2554). แนวทางการพฒนาบทบาทของสภาองคกรชมชนในการสงเสรมความเขมแขงของชมชน กรณ ศกษาตาบลหนองประด อาเภอเลาขวญจงหวดกาญจนบร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

สลาภรณ นาครทรรพ. (2541). “แนวคดเกยวกบเครองชวดคณภาพชวตและสงคม : ระดบกลม/ชมชน” ใน เอกสารการพฒนาเครองชวดคณภาพชวตและสงคมไทย. กรงเทพฯ : สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).

สน สอสวน. (2530). ปจจยทสงเสรมการพฒนาองคกรประชาชนในเมอง : ศกษาเฉพาะกรณสหกรณเครดตยเนยนชมชนหลงบานมนงคศลา เขตดสต กรงเทพมหานคร. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร. (เอกสารอดสาเนา)

เสร พงศพศ. (2547). 100 รอยคาทควรร. กรงเทพฯ : เจรญวทยการพมพ.


สนธยา พลศร. (2545). ทฤษฏและหลกการพฒนาชมชน. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. ______________. 2550. เครอขายการเรยนรในงานพฒนาชมชน.กรงเทพมหานคร: โอ.เอส.พรนตง

เฮาส. ______________. (2556). การพฒนาความสามารถของบคคลและกลม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ:

โอเดยนสโตร. สนนทา เลาหนนท. (2531). การพฒนาองคการ. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: โรงพมพรงวฒนา. หรญญ หรญญพพฒน. (2551). บทบาทสภาองคกรชมชนกบการสรางความเขมแขงใหกบชมชน

ทองถน: ศกษากรณสภาองคกรชมชน ตาบลหนองสาหราย จงหวดกาญจนบร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต มหาวทยาลยรามคาแหง.

เอนก เหลาธรรมทศน. (2553). ประชาธปไตยชมชน: รฐศาสตรสาหรบสภาองคกรชมชน.กรงเทพ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

อทศ สมบต และคณะ. (2549). “การจดการองคกรชมชนรปแบบใหม”. รายงานการวจยฉบบสมบรณ. สานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.).

อคน รพพฒน. (2531). ปญหาการพฒนาชนบท บทเรยนจากกรณยกกระบตร โครงการพฒนาชนบทลมนาแมกลอง. ขอนแกน : สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน.

อทย ดลยเกษม และอรศร งามวทยาพงศ. (2540). ระบบการศกษากบชมชน : กรอบความคดและขอเสนอเพอการวจย. กรงเทพฯ : สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).

อนสอน บวเขยว. (2545). สาระสาคญการบรหารงานชมชน. กรงเทพฯ: สานกพมพพราบ.

ภาคผนวก

หนา ๒๖ เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๑ ก ราชกจจานเบกษา ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๑

พระราชบญญต สภาองคกรชมชน พ.ศ. ๒๕๕๑

ภมพลอดลยเดช ป.ร. ใหไว ณ วนท ๓๑ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๑

เปนปท ๖๓ ในรชกาลปจจบน พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช มพระบรมราชโองการโปรดเกลา ฯ

ใหประกาศวา โดยทเปนการสมควรมกฎหมายวาดวยสภาองคกรชมชน พระราชบญญตนมบทบญญตบางประการเกยวกบการจากดสทธและเสรภาพของบคคล

ซงมาตรา ๒๙ ประกอบกบมาตรา ๖๔ และมาตรา ๖๕ ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย บญญตใหกระทาไดโดยอาศยอานาจตามบทบญญตแหงกฎหมาย

จงทรงพระกรณาโปรดเกลา ฯ ใหตราพระราชบญญตขนไวโดยคาแนะนาและยนยอมของ สภานตบญญตแหงชาต ดงตอไปน

มาตรา ๑ พระราชบญญตนเรยกวา “พระราชบญญตสภาองคกรชมชน พ.ศ. ๒๕๕๑” มาตรา ๒ พระราชบญญตนใหใชบงคบตงแตวนถดจากวนประกาศในราชกจจานเบกษา

เปนตนไป มาตรา ๓ ในพระราชบญญตน

หนา ๒๗ เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๑ ก ราชกจจานเบกษา ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๑

“ชมชน” หมายความวา กลมประชาชนทรวมตวกนโดยมผลประโยชนและวตถประสงครวมกนเพอชวยเหลอหรอสนบสนนกน หรอทากจกรรมอนชอบดวยกฎหมายและศลธรรมรวมกน หรอดาเนนการอนอนเปนประโยชนรวมกนของสมาชก มการดาเนนการอยางตอเนองและมระบบ บรหารจดการและการแสดงเจตนาแทนกลมได

“ชมชนทองถน” หมายความวา ชมชนทอยรวมกนในพนทหมบานหรอตาบล “ชมชนทองถนดงเดม” หมายความวา ชมชนทองถนซงเกดขนกอนประกาศใชรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ “องคกรชมชน” หมายความวา องคกรซงเปนการรวมของชมชน ชมชนทองถน หรอ

ชมชนทองถนดงเดม ซงจดแจงการจดตงตามพระราชบญญตน ทงน ไมวาประชาชนจะจดตงกนขนเอง หรอโดยการแนะนาหรอสนบสนนของหนวยงานของรฐ เอกชน หรอองคกรพฒนาเอกชน

“ผนาชมชน” หมายความวา ประธานกรรมการของชมชนทองถน ชมชนทองถนดงเดม หรอชมชนอน หรอหวหนากลม หรอผดารงตาแหนงท เรยกชออยางอนทมฐานะเปนผนาของ ชมชนทองถน ชมชนทองถนดงเดมหรอชมชนอนในลกษณะเดยวกน

“สมาชก” หมายความวา สมาชกสภาองคกรชมชนตาบล “หมบาน” หมายความวา หมบานตามกฎหมายวาดวยลกษณะการปกครองทองท และ

ใหหมายความรวมถงชมชนทจดตงขนตามประกาศของทางราชการ “ตาบล” หมายความวา เขตพนทในความรบผดชอบของเทศบาล องคการบรหารสวนตาบล

เขตในกรงเทพมหานคร หรอเขตพนททกฎหมายเรยกชอเปนอยางอน “จงหวด” หมายความรวมถง กรงเทพมหานคร “รฐมนตร” หมายความวา รฐมนตรผรกษาการตามพระราชบญญตน มาตรา ๔ ใหรฐมนตรวาการกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยรกษาการ

ตามพระราชบญญตน หมวด ๑


มาตรา ๕ ผแทนชมชนทองถนหรอชมชนทองถนดงเดมในแตละหมบานซงไดจดแจง การจดตงไวกบผใหญบาน และผแทนชมชนอนในตาบลซงไดจดแจงการจดตงไวกบกานน ทงน โดยการ

หนา ๒๘ เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๑ ก ราชกจจานเบกษา ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๑

จดแจงการจดตงไดกระทากอนวนประชม อาจประชมปรกษากนจดตงสภาองคกรชมชนตาบลขน สภาหนงเพอปฏบตภารกจตามพระราชบญญตนได

การไดมาซงผแทนชมชนทองถน หรอชมชนทองถนดงเดมในแตละหมบาน และการไดมา ซงผแทนชมชนอนในตาบลใหเปนไปตามทผนาชมชนทองถน หรอชมชนทองถนดงเดมในแตละหมบานหรอผนาชมชนอนในตาบลแลวแตกรณปรกษาหารอกน โดยใหมผแทนชมชนทองถน หรอ ชมชนทองถนดงเดมในแตละหมบาน หมบานละสคนและผแทนชมชนอนในตาบลชมชนละสองคน

การประชมปรกษากนตามวรรคหนง ตองมผแทนชมชนทองถน หรอชมชนทองถนดงเดม ในแตละหมบาน และผแทนชมชนอนในตาบลมารวมประชมไมนอยกวารอยละหกสบของผแทนชมชนทกประเภทตามวรรคสองรวมกน จงจะเปนองคประชม และตองเหนสอดคลองตองกนใหจดตง สภาองคกรชมชนตาบลไมนอยกวารอยละหกสบของจานวนผแทนชมชนทกประเภทตามวรรคสอง

เมอกานนไดรบจดแจงการจดตงสภาองคกรชมชนตาบลแลวใหออกใบรบการจดแจง ใหเปนหลกฐานและสงบญชรายชอใหสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ทราบ

ในกรณทตาบลหรอหมบานใดไมมกานนหรอผใหญบาน ใหจดแจงการจดตงชมชนหรอ จดแจงการจดตงสภาองคกรชมชนตาบล แลวแตกรณ ไวกบผบรหารองคกรปกครองสวนทองถนหรอในกรณเขตกรงเทพมหานคร ใหจดแจงไวกบผอานวยการเขต และใหผบรหารองคกรปกครองสวนทองถนหรอผอานวยการเขต แลวแตกรณ ออกใบรบการจดแจงไวเปนหลกฐาน และแจงใหสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ทราบ

หลกเกณฑ วธการ และแบบการจดแจงการจดตงชมชน ชมชนทองถน ชมชนทองถนดงเดมตามวรรคหนง และการจดแจงการจดตงสภาองคกรชมชนตาบลตามวรรคสและวรรคหาใหเปนไปตามทสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ประกาศกาหนด

มาตรา ๖ สภาองคกรชมชนตาบล ประกอบดวย (๑) สมาชกซงเปนผแทนของชมชนทองถนหรอชมชนทองถนดงเดมในแตละหมบานและ

ผแทนชมชนอนในตาบล ซงไดรบการคดเลอกและมจานวนตามททประชมตามมาตรา ๕ กาหนด (๒) สมาชกผทรงคณวฒ มจานวนไมเกนหนงในหาของจานวนสมาชกตาม (๑) ในวาระเรมแรกใหทประชมตามมาตรา ๕ กาหนดจานวนและคดเลอกผทรงคณวฒตาม (๒)

ในวาระตอไป การกาหนดจานวนและการคดเลอกใหเปนไปตามผลการปรกษาหารอของสมาชก ตาม (๑) ทงน ใหคดเลอกจากผทรงคณวฒซงเปนทเคารพหรอยอมรบนบถอของชมชนในตาบลนน

หนา ๒๙ เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๑ ก ราชกจจานเบกษา ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๑

มาตรา ๗ สมาชกสภาองคกรชมชนตาบลตามมาตรา ๖ (๑) และ (๒) ตองมคณสมบตและไมมลกษณะตองหาม ดงตอไปน

(๑) มภมลาเนาหรอถนทอย เปนประจา หรอมชอในทะเบยนบานตามกฎหมายวาดวยทะเบยนราษฎรในหมบานในตาบลนนเปนเวลาตดตอกนไมนอยกวาหนงปจนถงวนคดเลอก

(๒) ไมเปนหรอเคยเปนผดารงตาแหนงทางการเมอง สมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน ผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน ผมตาแหนงในพรรคการเมอง หรอเจาหนาทของพรรคการเมอง ในระยะเวลาหนงปกอนวนคดเลอก

(๓) ไมเคยสมครรบเลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา สมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน หรอผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน หรอเขารบการสรรหาเปนสมาชกวฒสภา ในระยะเวลาหนงปกอนวนคดเลอก

(๔) ไมเคยไดรบโทษจาคกโดยคาพพากษาถงทสดใหจาคก เวนแตเปนโทษสาหรบความผด ทไดกระทาโดยประมาทหรอความผดลหโทษ

มาตรา ๘ สมาชกสภาองคกรชมชนตาบลมวาระการดารงตาแหนงคราวละสปนบแต วนคดเลอก

ในกรณทสมาชกพนจากตาแหนงกอนวาระ ใหดาเนนการคดเลอกสมาชกใหมแทนภายในกาหนดเวลาหกสบวนนบแต วนท ตาแหนงสมาชกวางลง เวนแตวาระของสมาชกเหลอไมถง หนงรอยแปดสบวนจะไมดาเนนการใหไดมาซงสมาชกแทนกได กรณทมการดาเนนการใหไดมา ซงสมาชกแทนตาแหนงทวางใหสมาชกผนนอยในตาแหนงไดเพยงเทากาหนดเวลาทเหลออยของ ผซงตนแทน ทงน ใหนาความในมาตรา ๕ และมาตรา ๖ มาใชบงคบโดยอนโลม

เมอครบกาหนดเวลาตามวรรคหนงใหดาเนนการคดเลอกสมาชกใหมภายในหกสบวนนบแตวนทครบวาระ ในระหวางทยงมไดมการคดเลอกสมาชกขนใหม ใหสมาชกทพนจากตาแหนงตามวาระนนอยในตาแหนงเพอปฏบตหนาทตอไป

มาตรา ๙ นอกจากการพนจากตาแหนงตามวาระ สมาชกสภาองคกรชมชนตาบล อาจพนจากตาแหนงดวยเหตใดเหตหนง ดงตอไปน

(๑) ตาย (๒) ลาออกโดยยนหนงสอลาออกตอประธานสภาองคกรชมชนตาบล

หนา ๓๐ เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๑ ก ราชกจจานเบกษา ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๑

(๓) สภาองคกรชมชนตาบลมมตดวยคะแนนเสยงไมนอยกวาสองในสามของจานวนสมาชกสภาองคกรชมชนตาบลทงหมดทมอยใหพนจากตาแหนงโดยเหนวามความประพฤตในทางทจะนามา ซงความเสอมเสยตอชมชน

(๔) ขาดคณสมบตหรอมลกษณะตองหามตามมาตรา ๗ (๕) กระทาการอนเปนการตองหามตามมาตรา ๑๒ (๖) มการยบเลกสภาองคกรชมชนตาบล การวนจฉยการพนจากตาแหนงตามมาตรานใหเปนอานาจของสภาองคกรชมชนตาบล

ซงตองมคะแนนเสยงไมนอยกวาสองในสามของจานวนสมาชกทงหมดทมอย มาตรา ๑๐ เมอสภาองคกรชมชนตาบลมเหตตองยบเลก ใหประธานสภาองคกรชมชนตาบล

ทอยในตาแหนงขณะมการยบเลกสภาองคกรชมชนตาบล แจงการยบเลกตอกานน และเมอกานนไดรบการแจงการยบเลกสภาองคกรชมชนตาบลแลว ใหกานนออกใบรบแจงการยบเลกไวเปนหลกฐาน และใหแจงไปยงสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ไดทราบดวย

ในกรณทตาบลไมมกานน เมอสภาองคกรชมชนตาบลมเหตตองยบเลก ใหประธาน สภาองคกรชมชนตาบลทอยในตาแหนงขณะมการยบเลกสภาองคกรชมชนตาบล แจงการยบเลกตอผบรหารองคกรปกครองสวนทองถนหรอในกรณเขตกรงเทพมหานคร ใหแจงการยบเลกตอผอานวยการเขต และใหผบรหารองคกรปกครองสวนทองถนหรอผอานวยการเขต แลวแตกรณ ออกใบรบแจงการยบเลก ไวเปนหลกฐาน และใหแจงไปยงสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ไดทราบดวย

หลกเกณฑ วธการ และแบบการจดแจงการยบเลกสภาองคกรชมชนตาบล ใหเปนไปตามทสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ประกาศกาหนด

มาตรา ๑๑ ในกรณทมการยบเลกสภาองคกรชมชนตาบลใด ใหโอนบรรดาทรพยสน ทเหลออยทงหมดแกหนวยงานของรฐหรอองคกรสาธารณะตามททประชมสภาองคกรชมชนตาบลเหนสมควร

การโอนบรรดาทรพยสนหากไมไดจดการตามทกาหนดในวรรคหนง ใหสถาบนพฒนา องคกรชมชน (องคการมหาชน) เปนผดาเนนการใหเสรจสนและแจงใหทประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลทราบ

มาตรา ๑๒ สมาชกสภาองคกรชมชนตาบลตอง

หนา ๓๑ เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๑ ก ราชกจจานเบกษา ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๑

(๑) ไมชวยเหลอหรอสนบสนนการหาเสยงเลอกตงของผสมครรบเลอกตงเปนผดารงตาแหนงทางการเมอง สมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน หรอผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน

(๒) ไมกระทาการอนเปนการฝาฝนกฎหมายและศลธรรมอนด (๓) ไมสมครรบเลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา สมาชกสภาองคกรปกครอง

สวนทองถน หรอผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน หรอเขารบการสรรหาเปนสมาชกวฒสภา มาตรา ๑๓ ในกรณทสมาชกสภาองคกรชมชนตาบลพนจากตาแหนงยงไมครบหนงปและ

ไดสมครรบเลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา สมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถน หรอผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน หรอเขารบการสรรหาเปนสมาชกวฒสภา หามมใหผนน เปนสมาชกสภาองคกรชมชนตาบลเปนเวลาหนงปนบแตวนสมครเขารบเลอกตงหรอเขารบการสรรหาแตไมไดรบเลอกตงหรอสรรหา แลวแตกรณ

มาตรา ๑๔ เมอมการยบและรวมเขตหมบานตามกฎหมายวาดวยลกษณะปกครองทองท ใหสมาชกสภาองคกรชมชนตาบลซงเปนผแทนองคกรชมชนในหมบานเดมทถกยบหรอถกรวมยงคงเปนสมาชกสภาองคกรชมชนตาบลตอไปจนกวาสมาชกภาพจะสนสดลงตามวาระหรอพนจากตาแหนง ดวยเหตอน

เมอมการแยกพนทบางสวนของหมบานใดขนเปนหมบานใหม ใหสมาชกสภาองคกรชมชนซงเปนผแทนองคกรชมชนในหมบานเดมยงคงเปนสมาชกสภาองคกรชมชนตาบลอยตอไป โดยใหสมาชกสภาองคกรชมชนตาบลทมภมลาเนาอยของหมบานใดกใหเปนสมาชกสภาองคกรชมชนซงเปนผแทนองคกรชมชนของหมบานนน จนกวาสมาชกภาพจะสนสดลงตามวาระ และจดใหมการคดเลอกสมาชกสภาองคกรชมชนตาบลซงเปนผแทนองคกรชมชนใหครบตามจานวนทกาหนด ทงในหมบานเดมและหมบานทจดตงขนใหม

มาตรา ๑๕ ในคราวประชมสภาองคกรชมชนตาบลครงแรก ใหสมาชกสภาองคกรชมชนตาบลเลอกกนเองเปนประธานสภาคนหนง และรองประธานสภาสองคนเปนรองประธานสภาคนทหนง และรองประธานสภาคนทสอง

มาตรา ๑๖ ประธานสภา มอานาจหนาทดงตอไปน (๑) เรยกและดาเนนการประชมสภาองคกรชมชนตาบล (๒) ควบคมและดาเนนกจการของสภาองคกรชมชนตาบลใหเปนไปตามกตกาและมตของ


หนา ๓๒ เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๑ ก ราชกจจานเบกษา ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๑

(๓) ออกกตกาและคาสงใด ๆ เพอรกษาความสงบเรยบรอยในการประชม (๔) เปนผแทนสภาองคกรชมชนตาบลในกจการทเกยวกบบคคลภายนอก (๕) แตงตงเลขานการสภาโดยความเหนชอบของสมาชกสภาองคกรชมชนตาบล (๖) อานาจและหนาทอนตามทมกฎหมายบญญตไว มาตรา ๑๗ รองประธานสภา มอานาจและหนาทชวยประธานสภาในกจการอนเปน

อานาจหนาทของประธานสภา หรอปฏบตการตามทประธานสภามอบหมาย มาตรา ๑๘ เลขานการสภา มหนาทรบผดชอบงานธรการและการจดการประชม และงานอนใด

ตามทสภาองคกรชมชนตาบลมอบหมาย มาตรา ๑๙ สภาองคกรชมชนตาบลตองจดใหมการประชมอยางนอยปละสครง เพอดาเนนการ

ใหเปนไปตามภารกจของสภาองคกรชมชนตาบลนน นอกจากการประชมตามวรรคหนง เมอสมาชกสภาองคกรชมชนตาบลเขาชอกนไมนอยกวา

หนงในสของจานวนสมาชกทงหมดยนหนงสอรองขอใหเปดการประชม ประธานสภาองคกรชมชนตาบลตองจดใหมการประชมภายในเจดวนนบแตวนทไดรบคารอง

มาตรา ๒๐ การประชมสภาองคกรชมชนตาบล ตองมสมาชกมาประชมไมนอยกวากงหนงของจานวนสมาชกทงหมดทมอยจงจะเปนองคประชม การลงมตของทประชมใหถอเสยงขางมาก สมาชกสภาองคกรชมชนตาบลคนหนงใหมเสยงหนงในการลงคะแนน ถามคะแนนเสยงเทากน ใหประธานในทประชมมสทธออกเสยงเพมขนอกเสยงหนงเปนเสยงชขาด

มาตรา ๒๑ ใหสภาองคกรชมชนตาบล มภารกจดงตอไปน (๑) สงเสรมและสนบสนนใหสมาชกองคกรชมชนอนรกษหรอฟนฟจารตประเพณ

ภมปญญาทองถน ศลปะหรอวฒนธรรมอนดของชมชนและของชาต (๒) สงเสรมและสนบสนนใหสมาชกองคกรชมชนรวมมอกบองคกรปกครองสวนทองถน

และหนวยงานของรฐในการจดการ การบารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต ทจะเปนประโยชนตอชมชนและประเทศชาตอยางยงยน

(๓) เผยแพรและใหความรความเขาใจแกสมาชกองคกรชมชน รวมตลอดทงการรวมมอกนในการคมครองคณภาพสงแวดลอมอยางสมดลและยงยน

(๔) เสนอแนะปญหาและแนวทางแกไขและการพฒนาตอองคกรปกครองสวนทองถน เพอนาไปประกอบการพจารณาในการจดทาแผนพฒนาองคกรปกครองสวนทองถน

หนา ๓๓ เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๑ ก ราชกจจานเบกษา ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๑

(๕) เสนอแนะปญหาและแนวทางแกไข หรอความตองการของประชาชนอนเกยวกบ การจดทาบรการสาธารณะของหนวยงานของรฐ หรอองคกรปกครองสวนทองถน

(๖) จดใหมเวทการปรกษาหารอกนของประชาชนเพอสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนในการใหความคดเหนตอการดาเนนโครงการหรอกจกรรมขององคกรปกครองสวนทองถน หรอหนวยงานของรฐหรอเอกชนทมผลหรออาจกอใหเกดผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอมหรอทรพยากรธรรมชาต สขภาพอนามย คณภาพชวตของประชาชนในชมชน ทงน องคกรปกครองสวนทองถนหรอหนวยงานของรฐซงเปนผดาเนนการหรอเปนผอนญาตใหภาคเอกชนดาเนนการตองนาความเหนดงกลาวมาประกอบการพจารณาดวย

(๗) สงเสรมและสนบสนนใหองคกรชมชนในตาบลเกดความเขมแขงและสมาชกองคกรชมชนรวมตลอดทงประชาชนทวไปในตาบลสามารถพงพาตนเองไดอยางยงยน

(๘) ประสานและรวมมอกบสภาองคกรชมชนตาบลอน (๙) รายงานปญหาและผลท เกดขนในตาบลอนเนองจากการดาเนนงานใด ๆ ของ

องคกรปกครองสวนทองถนหรอหนวยงานของรฐ โดยรายงานตอองคกรปกครองสวนทองถนและหนวยงานของรฐทเกยวของ

(๑๐) วางกตกาในการดาเนนกจการของสภาองคกรชมชนตาบล (๑๑) จดทารายงานประจาปของสภาองคกรชมชนตาบล รวมถงสถานการณดานตาง ๆ

ทเกดขนในตาบล เพอเผยแพรประชาสมพนธใหประชาชนทวไปทราบ (๑๒) เสนอรายชอผแทนสภาองคกรชมชนตาบลเพอไปรวมประชมในระดบจงหวดของ

สภาองคกรชมชนตาบล จานวนสองคน มาตรา ๒๒ ใหองคกรปกครองสวนทองถนและหนวยงานของรฐสงเสรม สนบสนน และ

ใหความรวมมอ รวมตลอดทงชแจงทาความเขาใจแกสภาองคกรชมชนตาบลและชมชนทกประเภทตามทรองขอ

องคกรปกครองสวนทองถนทสภาองคกรชมชนตาบลอยในเขตอาจใหการอดหนนคาใชจาย ในการดาเนนการของสภาองคกรชมชนตาบลเปนเงนอดหนนทวไปตามทกรมสงเสรมการปกครองทองถนกาหนด

ในการกาหนดตามวรรคสองใหกรมสงเสรมการปกครองทองถนหารอกบสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ดวย

หนา ๓๔ เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๑ ก ราชกจจานเบกษา ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๑

มาตรา ๒๓ ในการปฏบตภารกจตามมาตรา ๒๑ สภาองคกรชมชนตาบลอาจตงคณะกรรมการขนเพอปฏบตภารกจแทนกไดตามความจาเปนและเหมาะสม

หมวด ๒ การประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบล

มาตรา ๒๔ ใหมการประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลอยางนอยปละ หนงครง เพอดาเนนการตามมาตรา ๒๗

เมอสภาองคกรชมชนตาบลไมนอยกวาหนงในสของสภาองคกรชมชนตาบลทงหมดในจงหวดเขาชอกนรองขอใหมการประชมเพอพจารณาและเสนอแนะเรองหนงเรองใดอนอยในภารกจของ สภาองคกรชมชนตาบล ใหผวาราชการจงหวดดาเนนการจดใหมการประชมในระดบจงหวดของ สภาองคกรชมชนตาบล

มาตรา ๒๕ เมอมกรณดงตอไปน ผวาราชการจงหวดอาจดาเนนการจดใหมการประชม ในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบล

(๑) เมอมกรณทจะจดทาหรอแกไขเปลยนแปลงแผนพฒนาจงหวด (๒) เมอเหนเปนการสมควรทจะรบฟงความคดเหนของสภาองคกรชมชนตาบล มาตรา ๒๖ ในการประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบล บคคลดงตอไปน

ยอมมสทธเขารวมประชม แสดงความคดเหนและลงมต (๑) ผแทนสภาองคกรชมชนตาบลตามทไดรบการเสนอรายชอตามมาตรา ๒๑ (๑๒) (๒) ผทรงคณวฒซงมภมลาเนาอยในจงหวดซงผแทนของสภาองคกรชมชนตาบลตาม (๑)

คดเลอกใหเชญมารวมประชมมจานวนไมเกนหนงในหาของผแทนของสภาองคกรชมชนตาม (๑) หลกเกณฑการเสนอชอผทรงคณวฒตาม (๒) ใหเปนไปตามกตกาของทประชมของผแทน

ตาม (๑) ผวาราชการจงหวดหรอบคคลทไดรบมอบหมาย อาจเขารวมประชมเพอชแจงแสดงความคดเหน

ตอทประชมได

หนา ๓๕ เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๑ ก ราชกจจานเบกษา ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๑

มาตรา ๒๗ ใหทประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบล ดาเนนการเรองตาง ๆ ดงตอไปน

(๑) เสนอแนวทางการพฒนาจงหวดตอผวาราชการจงหวดและองคการบรหารสวนจงหวดเพอนาไปประกอบการพจารณาในการจดทาแผนพฒนาจงหวด

(๒) เสนอแนะตอผวาราชการจงหวด องคกรปกครองสวนทองถนหรอหนวยงานของรฐ ทเกยวของเกยวกบปญหาและแนวทางแกไข หรอความตองการของประชาชนในเรองการจดทา บรการสาธารณะและการพฒนาดานเศรษฐกจ สงคม คณภาพชวต และสงแวดลอม

(๓) สงเสรมและสนบสนนให เก ดความร วมมอกนระหวางสภาองคกรชมชนตาบล เพอใหประชาชนสามารถพงพาตนเองไดอยางยงยน

(๔) เสนอขอคดเหนในเรองทผวาราชการจงหวดหรอองคการบรหารสวนจงหวดปรกษา (๕) เสนอรายชอผแทนระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลสองคน เพอไปรวมประชม

ในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบล มาตรา ๒๘ ใหทประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลเลอกกนเองเปนประธาน

ทประชมคนหนงและรองประธานทประชมคนหนง ใหนาความในมาตรา ๒๐ มาใชบงคบกบการประชมในระดบจงหวดของสภาองคกร

ชมชนตาบลดวยโดยอนโลม มาตรา ๒๙ องคการบรหารสวนจงหวด อาจใหการอดหนนคาใชจายในการดาเนนการ

จดประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลเปนเงนอดหนนทวไปตามทกรมสงเสรม การปกครองทองถนกาหนด

หมวด ๓ การประชมในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบล

มาตรา ๓๐ ในปหนงใหสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) จดใหมการประชมในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบลอยางนอยหนงครง

มาตรา ๓๑ ในการประชมในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบล บคคลดงตอไปนยอมมสทธเขารวมประชม แสดงความคดเหนและลงมต

หนา ๓๖ เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๑ ก ราชกจจานเบกษา ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๑

(๑) ผแทนระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลตามทไดรบการเสนอรายชอตามมาตรา ๒๗ (๒) ผทรงคณวฒซงผแทนระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนตาบลตาม (๑) เสนอใหเชญมา

รวมประชมมจานวนไมเกนหนงในหาของผแทนตาม (๑) หลกเกณฑการเสนอชอผทรงคณวฒตาม (๒) ใหเปนไปตามกตกาของทประชมของผแทน

ตาม (๑) มาตรา ๓๒ ใหทประชมในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบล ดาเนนการเรองตาง ๆ

ดงตอไปน (๑) กาหนดมาตรการสงเสรมและสนบสนนการจดตงและการพฒนาสภาองคกรชมชน

ในระดบตาบลให เกดความเขมแขงและพงตนเองไดเพอเสนอใหสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ใชเปนแนวทางปฏบต

(๒) ใหความเหนและขอเสนอแนะเกยวกบการกาหนดนโยบายและแผนพฒนาทางเศรษฐกจ สงคมและกฎหมาย รวมทงการจดทาบรการสาธารณะของหนวยงานของรฐ หรอองคกรปกครองสวนทองถน ทมผลตอพนทมากกวาหนงจงหวดทงดานเศรษฐกจ สงคม คณภาพชวต และสงแวดลอม

(๓) สรปปญหาทประชาชนในจงหวดตาง ๆ ประสบ และขอเสนอแนะแนวทางการแกไขเพอเสนอตอคณะรฐมนตรพจารณาสงการ

มาตรา ๓๓ การประชมในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบลใหทประชมเลอกกนเอง เปนประธานทประชมคนหนงและรองประธานทประชมคนหนง

ใหนาความในมาตรา ๒๐ มาใชบงคบกบการประชมในระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบลดวยโดยอนโลม

หมวด ๔ การสงเสรมกจการของสภาองคกรชมชนตาบล

มาตรา ๓๔ ใหสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) กาหนดขอบงคบการอดหนนคาใชจายในการดาเนนการจดประชมในระดบชาต ระดบจงหวดและระดบตาบลของสภาองคกรชมชนตาบลเปนเงนอดหนนทวไปตามควรแกกรณ

หนา ๓๗ เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๑ ก ราชกจจานเบกษา ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๑

มาตรา ๓๕ ใหสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) มอานาจหนาทสงเสรมและสนบสนนใหมการจดตงและพฒนากจการของสภาองคกรชมชนตาบล รวมทงใหมอานาจหนาทในเรองดงตอไปนดวย

(๑) ประสานและดาเนนการใหมการจดตงและดาเนนการของสภาองคกรชมชนตาบล รวมทงเผยแพรและประชาสมพนธกจการเกยวกบสภาองคกรชมชนตาบลและผลการประชมของ การประชมระดบจงหวดและระดบชาตของสภาองคกรชมชนตาบล

(๒) รวบรวมขอมล ศกษา วจย และพฒนาเกยวกบงานของสภาองคกรชมชนตาบล (๓) ประสานและรวมมอกบราชการสวนกลาง ราชการสวนภมภาค องคกรปกครองสวนทองถน

หรอหนวยงานของรฐทเกยวของ องคกรภาคเอกชนและองคกรภาคประชาสงคมในการดาเนนการ ตามพระราชบญญตน

(๔) จดทาทะเบยนกลางเกยวกบสภาองคกรชมชนตาบล (๕) ตดตามและประเมนผลการปฏบตจดตงและดาเนนการของสภาองคกรชมชนและผลการประชม

ในทกระดบแลวเสนอรายงานตอทประชมสภาองคกรชมชนตาบลระดบชาตและรฐมนตรเพอเสนอตอคณะรฐมนตรอยางนอยปละหนงครง

(๖) ปฏบตหนาทอนตามททประชมสภาองคกรชมชนตาบลระดบชาตหรอรฐมนตรมอบหมาย

ผรบสนองพระบรมราชโองการ

พลเอก สรยทธ จลานนท นายกรฐมนตร

หนา ๓๘ เลม ๑๒๕ ตอนท ๓๑ ก ราชกจจานเบกษา ๘ กมภาพนธ ๒๕๕๑

หมายเหต :- เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบน คอ ดวยชมชนเปนสงคมฐานรากทมความสาคญทางประวตศาสตร มวถชวต วฒนธรรมแตกตางหลากหลายตามภมนเวศ การพฒนาประเทศทผานมา กอใหเกดการเปลยนแปลง ทงทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองอยางรวดเรว สงผลใหชมชนออนแอประสบปญหาความยากจน เกดปญหาสงคมมากขน ทรพยากรและสงแวดลอมของชมชนถกทาลายจนเสอมโทรม เพอใหชมชนมความเขมแขงสามารถจดการตนเองไดอยางยงยน รวมทง มบทบาทสาคญในการพฒนาประเทศ การสรางระบอบประชาธปไตย และระบบธรรมาภบาลซงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยไดบญญตรบรองสทธชมชนและประชาชนใหมบทบาทสาคญในการพฒนาทองถนตามความหลากหลายของวถชวต วฒนธรรมและภมปญญาของทองถน จงเหนสมควรสงเสรมและสนบสนนใหชมชนและประชาชนไดเขามามสวนรวม ในการพฒนาประเทศไดอยางมประสทธภาพ จงจาเปนตองตราพระราชบญญตน

ประวตผเรยบเรยง

พรพฒน พนศร

การศกษา

ปรญญาโท สงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑต คณะสงคมสงเคราะหศาสตร(การวจย)มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ปรญญาตร พทธศาสตรบณฑต สาขาวชารฐศาสตร วชาเอกการเมองการปกครอง (เกยรตนยม) คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ต าแหนงปจจบน

อาจารยประจ าสาขาวชาการพฒนาชมชน คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฎนครปฐม

อาจารยพเศษมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย คณะสงคมศาสตร ภาควชาสงคมสงเคราะห

ผลงานวจย

โครงการวจย “รปแบบการจดการความรพนธสมโอนครชยศรเพอการด ารงอยอยางยงยน” 2558,

(ผวจยรวม) แหลงทน : สกว.

โครงการวจย “สถานองคความรเกยวกบชาตพนธลาวในภมภาคตะวนตก” 2558, แหลงทน :

มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม

โครงการตดตามและประเมนผลแผนพฒนาเทศบาลนครนครปฐม ประจ าปงบประมาณ 2558,

แหลงทน : เทศบาลนครนครปฐม

โครงการวจย “การส ารวจสภาวการณการใชชวตเดกและเยาวชนจงหวดนครปฐม 2558”, (ผวจย

รวม) แหลงทน : โครงการตดตามสถานการณเดกและเยาวชน(Child Watch)

โครงการตดตามและประเมนผลแผนพฒนาองคการบรหารสวนจงหวดนครปฐม 2557, แหลงทน

: องคการบรหารสวนจงหวดนครปฐม

โครงการวจย “การส ารวจสภาวการณการใชชวตเดกและเยาวชนจงหวดนครปฐม 2557”, (ผวจย

รวม) แหลงทน : โครงการตดตามสถานการณเดกและเยาวชน(Child Watch)

ฝกอบรม

2559 หลกสตร “วธวทยาการวจยทางสงคมศาสตรแนวใหม”, สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล (ดแลหลกสตรโดย รศ.ดร.ฉนทหทย(อรทย) อาจอ า และคณะ)

2559 หลกสตร “การวจยเชงปฏบตการ:ศาสตรและศลปเพอประโยชนของปวงชน”, สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล (ดแลหลกสตรโดย รศ.ดร.ฉนทหทย(อรทย) อาจอ า และคณะ)

2559 โครงการอบรมเชงปฏบตการ เรอง “การพยากรณเชงสถต”, คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

2558 ห ล ก ส ต รน ก ว ช า ก า ร เพ อ ส งค ม ร น 3 (Socially-engaged Scholarship for Academics)-SeS, สถาบนคลงสมองของชาต (ดแลหลกสตรโดย ศ.ดร.ปยะวต บญ-หลง, รศ.ดร.กาญจนา แกวเทพ)

เอกสารประกอบการสอน รายวิชา...

Documents