สงคมศกษา ม.2 สาระท 4 ประวตศาสตร

กอนการสถาปนากรงศรอยธยาเปนราชธาน ดนแดนบรเวณลมแมน าเจาพระยา มคนไทยตงบานเมองมากอน เชน เมองละโว เมองสพรรณบร เมองอโยธยา เมองเพชรบร และเมองอน ๆ อกมาก สมเดจพระรามาธบดท 1 (พระเจาอทอง) ทรงสถาปนากรงศรอยธยา เปนราชธานของไทย ในพ.ศ. 1893 “กรงเทพทวารวดศรอยธยา” ตงอยบรเวณ หนองโสน (บงพระราม) บนเกาะเมองอยธยา

แมน าส าคญไหลผาน 3 สาย คอ แมน าเจาพระยา แมน าลพบร และแมน าปาสก โดยมเมองละโว เมองสพรรณบร เมองอโยธยา รวมมอสรางความเจรญรงเรอง ทงดานการเมอง การปกครอง สงคมเศรษฐกจ วฒนธรรม ประเพณ และความสมพนธกบตางประเทศ

พระมหากษตรยปกครองกรงศรอยธยา ม 5 ราชวงศ 33 พระองค 1. ราชวงศอทอง พระมหากษตรย 3 พระองค 2. ราชวงศสพรรณภม พระมหากษตรย 13 พระองค 3. ราชวงศสโขทย พระมหากษตรย 7 พระองค 4. ราชวงศปราสาททอง พระมหากษตรย 4 พระองค 5. ราชวงศบานพลหลวง พระมหากษตรย 6 พระองค

พระมหากษตรยทส าคญมความส าคญตอกรงศรอยธยา 1. พระเจาอทอง สถาปนากรงศรอยธยา 2. ขนหลวงพะงว ขยายอ านาจไปสเขมรและสโขทยเปนผลส าเรจ 3. สมเดจพระบรมไตรโลกนาถ รวมกรงสโขทยกบกบอยธยาเปนผลส าเรจ 4. สมเดจพระรามาธบดท 2 ตดตอกบโปรตเกส ชาวยโรป 5. สมเดจพระเจาทรงธรรม คนพบรอบพระพทธบาท

6. สมเดจพระนเรศวรมหาราช กอบกเอกราชจากพมา 7. สมเดจพระนารายณมหาราช มความสมพนธกบฝรงเศสและยคทองของวรรณคด 8. สมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ ยคทองของวรรณคด

กรงศรอยธยา สถาปนา พ.ศ. 1893 ถง 2310 รวมเวลา 417 ป ปจจบนกรงศรอยธยา คอ จงหวดพระนครศรอยธยา และเปนมรดกโลก

ลกษณะการปกครองสมยอยธยา สถาบนพระมหากษตรย การปกครองของไทยในสมยอยธยา เปลยนแปลงตางไปจากสโขทยเพราะไดรบอทธพลทางวฒนธรรมจากเขมร (ขอม) เขามามาก โดยเฉพาะลทธเทวราช ซงเขมรรบมาจากอนเดยอกทอดหนง ทรงมพระราชอ านาจสงสด ทรงไวซงอาญาสทธเหนอผอนทงปวงในอาณาจกร คอ นอกจากจะทรงเปนเจาของแผนดนแลว ยงทรงเปนเจาของชวตราษฎรอกดวย

พระมหากษตรยสมยอยธยา จงมฐานะแตกตางจากพระมหากษตรยสมยสโขทยอยางมาก เชน การเขาเฝาพระมหากษตรยตองหมอบคลานแสดงความออนนอม การพดกบพระมหากษตรยตองใชราชาศพท เมอเสดจออกนอกพระราชวงราษฎรตองหมอบกราบและกมหนา มกฎมณเฑยรบาลหามมองพระพกตรของพระมหากษตรย ท าใหความสมพนธระหวางองคพระมหากษตรยกบประชาชนหางเหนกน ความใกลชดแบบบดาปกครองบตรแบบสโขทยจงนอยลง

การจดการปกครองสมยอยธยาตอนตน ตงแตรชกาลสมเดจพระรามาธบดท 1 (พระเจาอทอง) ถงรชกาลพระบรมราชาธราชท 2 (เจาสามพระยา) เปนรปแบบการปกครองทไดรบอทธพลจากเขมรและสโขทยในลกษณะตอไปน

1.การปกครองสวนกลาง จดการบรหารแบบจตสดมภ หมายถง การทพระมหากษตรยเปนผปกครองโดยตรง ไดแบงหนาทความรบผดชอบเปนกรมส าคญ 4 กรมปฏบตหนาทดงน กรมเวยง หรอกรมเมอง มขนเวยงเปนหวหนา ท าหนาทเกยวกบความสงบเรยบรอยของราษฎรทวราชอาณาจกร กรมวง มขนวงเปนหวหนาดแลรกษาพระราชวง จดงานพระราชพธตางๆ และพจารณาพพากษาคด

กรมคลง มขนคลงเปนหวหนา รบผดชอบดานการเงนและการตางประเทศทวราชอาณาจกร ดานการเงนท าหนาทเกบภาษอากร ใชจายพระราชทรพย จดแตงส าเภาหลวงออกคาขาย ในดานตางประเทศท าสญญาการคาและตดตอทางการทตกบตางประเทศ กรมนา มขนนาเปนหวหนา ท าหนาทดแลเรอกสวนไรนาทวราชอาณาจกร และจดเตรยมเสบยงอาหารใหเพยงพอในยามบานเมองมศกสงคราม

2. การปกครองสวนภมภาค การจดการปกครองสวนภมภาค จดตามแบบอาณาจกรสโขทย เพราะเมองตางๆ สวนใหญเคยอยใตอ านาจของอาณาจกรสโขทยมากอนมการแบงเมองเปนระดบชน มกรงศรอยธยาเปนศนยกลาง เมองตางๆ จดแบงออกดงน

เมองหนาดาน หรอ เมองปอมปราการ เปนเมองทมความส าคญในการปองกนราชธาน ระยะทางไปมาระหวางเมองหนาดานกบราชธานใชเวลาเดนทางภายใน 2 วน มกเปนเมองใหญหรอเมองทมความส าคญทางยทธศาสตร พระมหากษตรยจะแตงตงพระราชโอรสหรอเจานายชนสงไปปกครอง บางทจงเรยกวา เมองลกหลวง หวเมองชนใน คอ เมองทอยถดจากเมองหนาดานออกไป พระมหากษตรยจะทรงแตงตงเจานายหรอขนนางไปปกครอง ขนตรงตอเมองหลวง

หวเมองชนนอก หรอเมองพระยามหานคร เปนเมองขนาดใหญ ทมประชาชนคนไทยอาศย อยหางจากราชธาน ตองใชเวลาหลายวนในการตดตอ มเจาเมองปกครอง อาจเปนผสบเชอสายจากเจาเมองเดม หรอเปนผททางเมองหลวงตางตงไปปกครอง เมองประเทศราช เปนเมองทอยชายแดนของอาณาจกร ชาวเมองเปนคนตางชาตตางภาษา มเจาเมองเปนคนทองถน จดการปหกครองภายในของตนเอง แตองสงเครองบรรณาการมาถวายตามก าหนด ไดแก ยะโฮร เขมร และเชยงใหม (ลานนา)

สมเดจพระบรมไตรโลกนาถทรงปรบปรงระเบยบการปกครองใหม เพราะเหนวาการปกครองแบบเกายงหละหลวม กรงศรอยธยาควบคมดแลเมองในสวนภมภาคไดไมทวถง บรรดาเมองตางๆ เบยดบงรายไดจากภาษอากรไว ท าใหราชธานไดรบผลประโยชนไมเตมท นอกจากนนในระยะทมการผลดแผนดน หากกษตรยพระองคใหมทรงเขมแขง มอ านาจ กจะไมมปญหาทางการปกครอง

การปกครองใหมทไดรบการปรบปรงมลกษณะส าคญสองประการ คอ จดการรวมอ านาจเขาสศนยกลาง ท าใหราชธานมอ านาจและมการควบคมเขมงวดขน และแยกกจการฝายพลเรอนกบฝายทหารออกจากกน (เปนครงแรก) สาระส าคญทเปลยนไปมดงน

1. การปกครองสวนกลาง สมหกลาโหม รบผดชอบดานการทหาร มหนาทบงคบบญชาตรวจตราการทหาร เกณฑไพรพลในยามมศก ยามสงบรวบรวมผคน อาวธ เตรยมพรอม สมหนายก ท าหนาทบงคบบญชาขาราชการฝายพลเรอนทวราชอาณาจกรและดแลจตสดมภ พระองคไดทรงก าหนดหนวยงานระดบกรม (เทยบไดกบกระทรวงในปจจบน)

กรมมหาดไทย มพระยาจกรศรองครกษเปนสมหนายก มฐานะเปนอครมหาเสนาบด มหนาทควบคมกจการพลเรอนทวประเทศ กรมกลาโหม มพระยามหาเสนาเปนสมหพระกลาโหม มฐานะเปนอครมหาเสนาบด มหนาทควบคมกจการทหารทวประเทศ

ไดปรบปรงกรมจตสดมภเสยใหม ใหมเสนาบดรบผดชอบงานในหนาทของแตละกรม คอ กรมเมอง มพระนครบาลเปนเสนาบด กรมวง มพระธรรมาธกรณเปนเสนาบด กรมคลง มพระโกษาธบดเปนเสนาบด กรมนา มพระเกษตราธการเปนเสนาบด

2. การปกครองสวนภมภาค สมเดจพระบรมไตรโลกนาถโปรดฯ ใหยกเลกเมองหนาดานหรอเมองลกหลวง ใหจดการปกครองหวเมองในสวนภมภาค ดงน หวเมองชนใน จดเปนเมองชนจตวา ผปกครองเมองเรยกวา “ผรง” ไมมอ านาจอยางเจาเมอง ตองปฏบตตามค าสงของราชธาน เปนเมองทตงอยโดยรอบราชธาน เชน ชยนาท นครสวรรค สพรรณบร ปราจนบร ฉะเชงเทรา และชลบร เปนตน พระมหากษตรยทรงแตงตงขนนางในกรงศรอยธยาไปท าหนาทผรงเมอง

หวเมองชนนอก ไดแก เมองทอยถดจากหวเมองชนในออกไป (ซงเปนเมองพระยามหานครในสมยกอน) จดเปนหวเมองชนตร โท เอก ตามขนาดและความส าคญของเมองนน ๆ อาจมเมองเลกขนดวยพระมหากษตรยทารงแตงตงเจานายในพระราชวงศหรอขนนางผใหญออกไปปกครองเปนเจาเมอง มอ านาจเตมในการบรหารราชการภายในเมอง

เมองประเทศราช โปรดฯ ใหม การจดการปกครองเหมอนเดม คอ ใหมเจานายในทองถน เปนเจาเมอง หรอกษตรย มแบบแผนขนบธรรมเนยมเปนของตนเอง พระมหากษตรยแหงกรงศรอยธยาเปนผทรงแตงตง เมองประเทศราชมหนาทสงเครองราชบรรณาการมาถวายพระมหากษตรยแหงกรงศรอยธยา

สมยสมเดจพระนารายณ (พ.ศ. 2199 - 2231) ทรงใหยกเลกการแยกความรบผดชอบของอครมหาเสนาบดเกยวกบงานดานพลเรอนของสมหนายก และงานดานทหารของสมห กลาโหม โดยใหสมหกลาโหมรบผดชอบทงดานทหารและพลเรอน ปกครองหวเมองฝายเหนอและหวเมองอสาน สวนหวเมองตอนกลาง และหวเมองชายทะเลตะวนออก ใหอยในอ านาจของเมองหลวงโดยตรง

จตสดมภ ในสมยอยธยาตอนปลาย เปลยนชอเรยกกรม และเสนาบดมการเลอนยศสงขน และเปลยนราชทนนาม เปน - พระยายมราช (กรมนครบาล) - พระยาธรรมาธบด (กรมวง) - พระยาศรธรรมราช หรอโกษาธบด (กรมคลง) - พระยาพลเทพ (กรมนา)