शेतीपूरक

उद्योग

उदा.फळापासनू रस

काढण,ेगोळ्या,वड्या,

मुरंबा बनववणे

दगु्धव्यवसाय,

कुक्कुटपालन,मस्त्यशतेी,

पशुपालन ,गांढूळ खत

व्यापार

दशेांतगगत

आंतरराष्ट्रीय

उ्पन्नाचे

आधुवनक मागग

सेवा व्यवसायाचंा

समावशे

उदा.वाहतकू,दळणवळण,

बँककग सेवा,ववमा

कंपन्या,संगणक सेवा

इ्यादी.

उ्पन्नाचे मागग T3_L4_A13

शेती पूरक व्यवसाय म्हणजे काय?

शेती पूरक व्यवसाय म्हणजे शेती मालावर आधाररत व्यवसाय.

शेती पूरक उद्योगांचा ववकास हा स्तथावनक कौशल्ये व साधनसंपत्तीचा वापर होण्यासाठी उपयुक्त ठरतो.

ग्रामीण भागातील लोकांना हा उ्पनानाचा मह्वाचा मागग आह.े

शेतीवर आधाररत अनेक उद्योग आहते.उदा.आंबा,ललब,ूसंत्रे,पेरू सफरचंद,अननस यासारख्या फळांपासून रस काढण,ेगोळ्या बनववणे,वड्या,मुरंबे बनववणे इ्यादी.

T3_L4_A13

“ववक्रीसाठी वस्ततूचे उ्पादन घरगुती स्तवरुपात करण्याच्या

पद्धतीला कुटीर उद्योग असे म्हणतात.”

वेफसग,पापड,तेल,मसाले,लोणची तयार करणे,मांस प्रक्रक्रया

करणे,मासे गोठवणे व डबाबंद करणे

कुरटरोद्योग

शेती पूरक कुरटरोद्योग इतर कुरटरोद्योग

T3_L4_A14

T3_L4_A14_F1

चामड्याच्या

वस्ततू,पटे्ट,वपशव्या

बनववणे

पादत्राणे बनववणे

मांस प्रक्रक्रया करणे मासे गोठववणे

मासे डबाबंद

करणे

इतर

कुटीर

उद्योग

T3_L4_A15

बांबूच्या खुच्याग,टोपल्या

बनववण े

मातीची खेळणी,भाडंी

ववटा बनववण े

हस्ततकौशल्याच्या वस्तत ू

बनववण े

रेशीम,खाडी व

हातमागाच ेकपडे ववणण े

गावलचे ववणणे

झाडू बनववण े

T3_L4_A16

कुटीर उद्योग ह ेस्तथावनक उद्योग असूनही मोठी आर्थथक

उलाढाल होत.े

या व्यवसायांनी स्तथावनक बाजारपेठेबरोबरच ववदशेातही

आपले स्तथान वनमागण केले आह.े

ग्रामीण आवण शहरी भागातील लोकांना उ्पन्नाचे साधन

म्हणून ह ेव्यवसाय अवतशय मह्वपूणग आहते.

असे असले तरी या व्यावसावयकांना अनेक समस्तयांना तोंड

द्यावे लागते.उदा.कच्च्या मालाची कमतरता,योग्य ववपणन

व्यवस्तथेचा अभाव,मोठ्या व्यावसावयकांबरोबर स्तपधाग

इ्यादी.

T3_L4_A16_F1

कुटीर उद्योजकांना ज्या समस्तयांना तोंड द्यावे लागते. ्या

समस्तया सोडववण्याच्या ्यांच्या क्षमतेवरच ्यांचे यश

अवलंबून असल्याने शासनाने ्यांच्यासाठी योजना

राबववल्या आहते.

सहकारी बाजारपेठ

कजागची सुववधा

व्यावसावयक प्रवशक्षण कें द्र े

T3_L4_A16_F2

वस्ततूंची खरेदी ववक्री करणे म्हणजे व्यापार.

व्यापाराच्या ववकासामुळे अनेक व्यक्तींना काम वमळते.

दशेात आवण ववदशेातील व्यापार असे वगीकरण केले जाते.

कारखान्यातील वस्ततू बाजारात पोहोचववणे आवण

दकुानातूनग्राहकांच्या हातात सोपववण्यासाठी व्यापार

उपयुक्त असतो.

T3_L4_A17

मुलांनो,आता आपण उ्पन्नाचे जे मागग पाहणार आहोत ते

आधुवनक मागग शहरी भागात मोठ्या संख्येने आढळतात.

ह ेउ्पन्नाचे मागग सेवा व्यवसायांमधून अवधक आढळतात.

मग ह ेसेवा व्यवसाय कोणते ते तुम्ही आपल्या भूगोलाच्या

वतसऱ्या पाठात अभ्यासले आहतेच.तरीही ह्या सेवा

व्यवसायांचे महत्त्व आपण अथगशास्त्राच्या दषृ्टीने पाहूया.

वाहतूक,दळणवळण,बँककग सेवा ववमा कंपन्या संगणक सेवा

इ्यादी सेवा व्यवसायांववषयी आपण पाहणार आहोत.

T3_L4_A18

https://www.google.co.in/search?q=transport+%26+communication&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=PJcyU7jXDoGPrQexrIGgAg&ved=0CAYQ_AUoAQ&biw=1024&bih=667#facrc=_&imgdii=_&imgrc=GvV7lyVGmRTcMM%253A%3B68EKctsJRsF9eM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.iamgwenlee.com%252Ffiles%252Fgimgs%252F79_02.jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.iamgwenlee.com%252Ftransport-and-communication%252F%3B800%3B600https://www.google.co.in/search?q=transport+%26+communication&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=PJcyU7jXDoGPrQexrIGgAg&ved=0CAYQ_AUoAQ&biw=1024&bih=667#facrc=_&imgdii=_&imgrc=GvV7lyVGmRTcMM%253A%3B68EKctsJRsF9eM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.iamgwenlee.com%252Ffiles%252Fgimgs%252F79_02.jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.iamgwenlee.com%252Ftransport-and-communication%252F%3B800%3B600

T3_L4_A18_F1

http://www.otelafrica.com/wp-content/uploads/2011/01/uc.pnghttp://www.otelafrica.com/wp-content/uploads/2011/01/uc.pnghttp://www.otelafrica.com/wp-content/uploads/2011/01/uc.png

T3_L4_A18_F1

https://www.google.co.in/search?q=transport+%26+communication&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=PJcyU7jXDoGPrQexrIGgAg&ved=0CAYQ_AUoAQ&biw=1024&bih=667#q=%E0%A4%AA%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0+%E0%A4%86%E0%A4%A3%E0%A4%BF+%E0%A4%AA%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%AE%E0%A4%A8&tbm=isch&facrc=_&imgdii=_&imgrc=yrUM5s3Amv-QbM%253A%3BoD_8rkLbxnvZMM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.lokprabha.com%252F20130628%252Flp20.jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.lokprabha.com%252F20130628%252Fnishabda-tar-01.htm%3B238%3B300

https://www.google.co.in/search?q=transport+%26+communication&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=PJcyU7jXDoGPrQexrIGgAg&ved=0CAYQ_AUoAQ&biw=1024&bih=667#q=%E0%A4%AA%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0+%E0%A4%86%E0%A4%A3%E0%A4%BF+%E0%A4%AA%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%AE%E0%A4%A8&tbm=isch&facrc=_&imgdii=_&imgrc=rn54x_sLXptyKM%253A%3B_KCEmR3pVaoxeM%3Bhttp%253A%252F%252Flh4.ggpht.com%252F-lOWyTT5TbgM%252FTvqcJSbMDBI%252FAAAAAAAAIR0%252F8b-jB40v6pk%252Fs400%252Fpost-card00011.jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.orkut.com%252FCommMsgs%253Fcmm%253D21132317%2526tid%253D5690980359102476682%3B400%3B258

T3_L4_A18_F1

उ्पन्न

• “कोणताही व्यावसावयकान ेआपल ेबौवद्धक वापरून वमळववलले ेउ्पन्न म्हणज े

व्यावसावयकाचं ेउ्पन्न होय.”

डॉक्टर

• डॉक्टराचंे उ्पन्न ्यांच ेज्ञान,दवाखान्याची जागा,सराव,ववशषेकौशल्य,अनभुवावर अवलंबनू.

• एक प्रवतवित व्यवसाय असून यात रुग्णानंा वैद्यकीय सेवा पुरवून उ्पन्न वमळववल ेजाते.

वकील

• कायद्याचा पदवीधर वकील होऊ शकतो. यांना खूप मागणी आहे.

• व्यावसावयक पदवीसह उच्च शैक्षवणक पात्रता असलेल्या वक्रकलानंा कंपनीमध्य ेकायदशेीर

सल्लागारम्हणनू वनयुक्ती केली जाते ्यामळेु उच्च उ्पन्न प्राप्त होते.

वहशेब

तपासनीस

• वहशेब तपासवनसाचा व्यवसाय हा प्रवतिचेा व्यवसाय आहे.वावणज्य शाखेच्या

ववद्यार्थयाांची या व्यवसायाला अवधक पसंती.चांगली अथगप्राप्ती होते.

सायबर कॅफे • आधुवनक काळात मोठी मागणी,मावहती तंत्रज्ञानात क्रांतीमळेु ववववध सेवाचंी पुरती

करून सायबर कॅफेच ेमालक उ्पन्न वमळवतात.

T3_L4_A19

https://www.google.co.in/search?q=transport+%26+communication&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=PJcyU7jXDoGPrQexrIGgAg&ved=0CAYQ_AUoAQ&biw=1024&bih=667#q=%E0%A4%A1%E0%A5%89%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%B0&tbm=isch&facrc=_&imgdii=_&imgrc=_T411CVN1fw5WM%253A%3BZleghqr8SnYnWM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.shrinews.com%252Fuploads%252Fdoctor.jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.shrinews.com%252FDetailNews.aspx%253Fnid%253D23267%3B289%3B400

https://www.google.co.in/search?q=transport+%26+communication&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=PJcyU7jXDoGPrQexrIGgAg&ved=0CAYQ_AUoAQ&biw=1024&bih=667#q=%E0%A4%B5%E0%A4%95%E0%A5%80%E0%A4%B2&tbm=isch&facrc=_&imgdii=ZBlJ7AIRERs__M%3A%3BV8h_Zkxaav0PCM%3BZBlJ7AIRERs__M%3A&imgrc=ZBlJ7AIRERs__M%253A%3BuA3I_ebZUDzHFM%3Bhttp%253A%252F%252Fteesarakhamba.com%252Fwp-content%252Fuploads%252F2011%252F12%252Flawyer%2520clip.jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.teesarakhamba.com%252F2011%252F04%252F%2525E0%2525A4%252585%2525E0%2525A4%2525AA%2525E0%2525A4%2525A8%2525E0%2525A4%2525BE-%2525E0%2525A4%2525B5%2525E0%2525A4%252595%2525E0%2525A5%252580%2525E0%2525A4%2525B2-%2525E0%2525A4%2525B8%2525E0%2525A4%2525BE%2525E0%2525A4%2525B5%2525E0%2525A4%2525A7%2525E0%2525A4%2525BE%2525E0%2525A4%2525A8%2525E0%2525A5%252580-%2525E0%2525A4%2525B8%2525E0%2525A5%252587-%2525E0%2525A4%25259A%2525E0%2525A5%252581%2525E0%2525A4%2525A8%2525E0%2525A5%252587%252F%3B113%3B200

T3_L4_A19_F1

वाहतकू व

दळणवळण

अथगव्यवस्तथचे्या

रक्तवावहनी

व्यापाराला

चालना

बाजारपठेाचंा

ववस्ततार

पयगटनात

वाढ

रोजगार

वनर्थमती

T3_L4_A20

http://www.google.co.in/imgres?imgurl=http%3A%2F%2Fwww.loksatta.com%2Fdaily%2F20090225%2Fcr05.jpg&imgrefurl=http%3A%2F%2Fwww.loksatta.com%2Fdaily%2F20090225%2Fsh01.htm&h=134&w=175&tbnid=qKmTN-X6_sYhoM%3A&zoom=1&docid=3LRlepxEjByolM&ei=lbUyU9KwFoz7rAfEooHgCQ&tbm=isch&iact=rc&dur=3000&page=1&start=0&ndsp=21&ved=0CFQQhBwwAQ

http://www.google.co.in/imgres?imgurl=http%3A%2F%2Fmaharashtratimes.indiatimes.com%2Fthumb%2Fmsid-27381068%2Cwidth-300%2Cresizemode-4%2Fasd.jpg&imgrefurl=http%3A%2F%2Fmaharashtratimes.indiatimes.com%2Farticleshow%2F27380994.cms&h=200&w=300&tbnid=bboJdtbl0ZNiuM%3A&zoom=1&docid=BJTxNDjZh1ZLLM&ei=hLYyU7u

T3_L4_A20_F1

आपल्या दशेाची अथगव्यवस्तथा ही बलुतेदारी पद्धतीपासून

आधुवनक व्यवसायांपयांत बदलत गेली असली तरी या

प्र्यकाने दशेाच्या प्रगतीमध्ये आपला आलेख उंचावत

ठेवलेला क्रदसतो.

म्हणूनच आधुवनक काळातील सामावजक-आर्थथक वस्तथ्यंतरे

ही आपल्या दशेाच्या प्रगतीचे एक पुढचे पाऊल आह ेअसे

म्हणण्यास हरकत नाही.

T3_L4_A20_F2

तुमच्या जवळच चालववल्या जात असलेल्या सायबर

कॅफेच्या कायागची मावहती खालील मुद्दद्यांच्या आधारे जमा

करा.

१)सायबर कॅफेचा पररसर,्यांच्याकड ेयेणारा ग्राहक

वगग(लहान मुले,वस्त्रया,कॉलेज ववद्याथी,इतर),कोणकोण्या

सुववधा उपलब्ध आहते,स्तपधाग उपलब्ध आह ेका?

‘वाहतूक आवण दळणवळण या अथगव्यवस्तथेच्या रक्तवावहन्या

आहते.’याववषयी तुमचे ववचार स्तपष्ट करा.

T3_L5

जोड्या लावा.

व्यवसाय कायग

१) वक्रकली अ) रुग्णांना वैद्यकीय सुववधा पुरववणे

२) वहशेब तपासनीस ब) कायदशेीर सल्ला दणेे

३) पोस्तटमन क) व्यावसावयकांचे वहशेब तपासणे

४) सायबर कॅफे चालक ड) पत्रे वाटणे

५) डॉक्टर ई) ज्ञानयुक्त मावहती,गाणी संगणकाद्वारे पुरवणे

उत्तरे (१-ब,२-क,३-ड,४-ई,५-अ)

T3_L6