ศิลปะพม่า · 2016-02-12 · สมัยที่ ๖...
TRANSCRIPT
ศิลปะพม่า
ภาพจากปกหน้า
ภาพจากปกหลัง
(๑) เจดีย์ชเวซิกอง
(๒) พระพุทธรูปประดิษฐานในวิหารธรรมเยซิกะเจดีย์
(๓) วัดเขามัณฑะเลย์
(๔) จิตรกรรมฝาผนังภายในวิหารปยาตองสู
(๑) พระมหามัยมุนี
(๒) ลายเส้นรูปหงส์
(๓) ลายเส้นมณฑปหลังคาปราสาทที่ประดิษฐานพระมหามัยมุนี
ที่มา : Myint, U Aye, edited by Sone Simatrang, translated by U Thanoe,
Burmese design through drawings (Bangkok : Slipakorn University, 1993).
๑ ๒
๔๓
๒๑
๓
ศิลปะพม่า
ราคา ๒๙๕ บาท
ศาสตราจารย์ ดร. ศักดิ์ชัย สายสิงห์
ศิลปะพม่า • ศาสตราจารย์ ดร. ศักดิ์ชัย สายสิงห์
พมิพ์ครั้งแรก : ตลุาคม ๒๕๕๗
ราคา ๒๙๕ บาท
ข้อมูลทางบรรณานุกรมศกัดิ์ชยั สายสงิห์.
ศิลปะพม่า. กรงุเทพฯ : มตชิน, ๒๕๕๗.๓๔๘ หน้า. - - (ประวตัศิาสตร์ศลิปะ).๑. ศลิปะพม่า. I. ชื่อเรื่อง700.9591ISBN 978 - 974 - 02 - 1340 - 6
• ที่ปรกึษาส�านกัพมิพ์ : อารกัษ์ คคะนาท, สพุจน์ แจ้งเรว็, นงนชุ สงิหเดชะ• ผู้จดัการส�านกัพมิพ์ : กติตวิรรณ เทงิวเิศษ• รองผู้จดัการส�านกัพมิพ์ : รจุริตัน์ ทมิวฒัน์• บรรณาธกิารบรหิาร : สลุกัษณ์ บุนปาน• บรรณาธกิารส�านกัพมิพ์ : พลัลภ สามสี• หวัหน้ากองบรรณาธกิาร : อพสิิทธิ์ ธรีะจารวุรรณ• บรรณาธกิารเล่ม : มณฑล ประภากรเกยีรติ• พสิูจน์อกัษร : โชตชิ่วง ระวนิ / พทัน์นลนิ อนิทรหอม• รูปเล่ม : อรอนงค์ อนิทรอดุม• ศลิปกรรม : นสุรา สมบูรณ์รตัน์• ออกแบบปก : สลุกัษณ์ บนุปาน• ประชาสมัพนัธ์ : สภุชยั สชุาตสิธุาธรรม
บริษัทมติชน จ�ากัด (มหาชน) : ๑๒ ถนนเทศบาลนฤมาลประชานเิวศน์ ๑ เขตจตจุกัร กรงุเทพฯ ๑๐๙๐๐โทรศพัท์ ๐-๒๕๘๐-๐๐๒๑ ต่อ ๑๒๓๕โทรสาร ๐-๒๕๘๙-๕๘๑๘แม่พิมพ์สี-ขาวด�า : กองการเตรยีมพมิพ์ บรษิทัมตชิน จ�ากดั (มหาชน)๑๒ ถนนเทศบาลนฤมาล ประชานเิวศน์ ๑ เขตจตจุกัร กรงุเทพฯ ๑๐๙๐๐ โทรศพัท์ ๐-๒๕๘๐-๐๐๒๑ ต่อ ๒๔๐๐-๒๔๐๒พิมพ์ที่ : โรงพมิพ์มตชินปากเกรด็ ๒๗/๑ หมู่ ๕ ถนนสขุาประชาสรรค์ ๒ ต�าบลบางพูด อ�าเภอปากเกรด็ นนทบรุ ี๑๑๑๒๐โทรศพัท์ ๐-๒๕๘๔-๒๑๓๓, ๐-๒๕๘๒-๐๕๙๖โทรสาร ๐-๒๕๘๒-๐๕๙๗จัดจ�าหน่ายโดย : บรษิทังานด ีจ�ากดั (ในเครอืมตชิน) ๑๒ ถนนเทศบาลนฤมาล ประชานเิวศน์ ๑ เขตจตจุกัร กรงุเทพฯ ๑๐๙๐๐โทรศพัท์ ๐-๒๕๘๐-๐๐๒๑ ต่อ ๓๓๕๐, ๓๓๕๑โทรสาร ๐-๒๕๙๑-๙๐๑๒Matichon Publishing House a division of Matichon Public Co., Ltd.12 Tethsabannarueman Rd, Prachanivate 1, Chatuchak, Bangkok 10900 Thailand
หากสถาบันการศึกษา หน่วยงานต่างๆ และ
บุคคล ต้องการสั่งซื้อจ�านวนมากในราคาพิเศษ
โปรดติดต่อโดยตรงที่ บริษัทงานดี จ�ากัด
โทรศัพท์ ๐-๒๕๘๐-๐๐๒๑ ต่อ ๓๓๕๓
โทรสาร ๐-๒๕๙๑-๙๐๑๒
หนงัสอืเล่มนี้พมิพ์ด้วยหมกึที่เป็นมติรกบัสิ่งแวดล้อมเพื่อปกป้องธรรมชาต ิและสขุภาพของผู้อ่าน
(5)ศาสตราจารย์ ดร. ศักดิ์ชัย สายสิงห์
สารบัญ
ศิลปะพม่า
ค�านิยม (๙)
ค�าน�า (๑๓)
๑.ประวัติศาสตร์สังคมและวัฒนธรรมพม่า ๒
สมัยที่๑สมัยก่อนประวัติศาสตร์
(ก่อนพุทธศตวรรษที่๗) ๓
วัฒนธรรมในยุคหินหรือสังคมล่าสัตว์ ๔
สังคมเกษตรกรรม ๔
สมัยที่๒การรับอารยธรรมอินเดียยุคแรกเริ่ม
(พุทธศตวรรษที่๗-๑๑) ๘
สมัยที่๓ยุคอารยธรรมโบราณ:
ปยูมอญโบราณและอาระคัน(ยะไข่)
(พุทธศตวรรษที่๑๑-๑๕) ๑๒
วัฒนธรรมปยู (พุทธศตวรรษที่ ๑๑-๑๕) ๑๒
มอญโบราณ
(ราวพุทธศตวรรษที่ ๑๑ ถึงพุทธศตวรรษที่ ๑๗) ๑๘
อาระคัน (ยะไข่)
(ราวพุทธศตวรรษที่ ๑๑ ถึงพุทธศตวรรษที่ ๑๕) ๒๐
สมัยที่๔อาณาจักรพุกาม(จักรวรรดิพม่าครั้งที่๑)
(พ.ศ.๑๕๘๗-๑๘๓๐) ๒๑
(6) ศิลปะพม่า
สมัยที่๕สมัยหลังอาณาจักรพุกาม
(พ.ศ.๑๘๓๐-๒๐๙๘) ๒๕
อาณาจักรอังวะ (พ.ศ. ๑๘๕๕-๒๐๙๘) ๒๕
อาณาจักรยะไข่ (พ.ศ. ๑๙๔๗–๒๒๒๗) ๒๖
อาณาจักรมอญ ที่เมืองพะโค (หงสาวดี)
(พ.ศ. ๑๘๐๐-๒๐๗๔) ๒๖
สมัยที่๖ราชวงศ์ตองอูและราชวงศ์นยองยาน
(จักรวรรดิพม่าครั้งที่๒)
(พ.ศ.๒๐๒๙-๒๒๙๕) ๒๗
สมัยที่๗ราชวงศ์คองบอง(อลองพระ)
(จักรวรรดิพม่าครั้งที่๓)
(พ.ศ.๒๒๙๕-๒๔๒๘) ๒๘
สมัยที่๘พม่าภายใต้การปกครองของอังกฤษ
(พ.ศ.๒๔๒๘-๒๔๙๑) ๓๑
สมัยที่๙พม่าภายหลังการได้รับเอกราชจากอังกฤษ
(พ.ศ.๒๔๙๑-ปัจจุบัน) ๓๒
๒.ประวัติศาสตร์ศิลปะพม่า ๓๗
ศาสนาความเชื่อและแนวคิดท่ีมีผลต่อการสร้างงานศิลปกรรม ๓๘
ประวัติศาสตร์ศิลปะในประเทศพม่า ๔๔
สมัยที่๑ศิลปะสมัยก่อนประวัติศาสตร์
(ก่อนพุทธศตวรรษที่๗) ๔๕
สมัยที่๒การรับอารยธรรมอินเดียยุคแรกเริ่ม
ทางประวัติศาสตร์(พุทธศตวรรษที่๗-๑๑) ๔๗
ศิลปวัตถุเนื่องในศาสนา ๔๙
สมัยที่๓ยุคอารยธรรมโบราณ:
ปยูมอญโบราณและอาระคัน(ยะไข่)
(พุทธศตวรรษที่๑๑-๑๕) ๕๒
วัฒนธรรมปยู ๕๒
(7)ศาสตราจารย์ ดร. ศักดิ์ชัย สายสิงห์
ศิลปกรรมมอญโบราณ ๖๘
ศิลปะอาระคัน ๗๓
สมัยที่๔ศิลปะพุกาม(พุทธศตวรรษที่๑๖-๑๙) ๗๗
งานสถาปัตยกรรม ๗๘
งานประติมากรรม ๑๒๙
งานจิตรกรรม ๑๕๕
สมัยที่๕สมัยหลังพุกาม:ศิลปะมอญสมัยหงสาวดี
และศิลปะพม่าในราชวงศ์ตองอู
(ต้นพุทธศตวรรษที่๑๙-ปลายพุทธศตวรรษที่๒๓) ๑๖๓
ศิลปะมอญสมัยหงสาวดี
(ต้นพุทธศตวรรษที่ ๑๙-ปลายพุทธศตวรรษที่ ๒๑) ๑๖๓
ศิลปะพม่าในราชวงศ์ตองอู
(ปลายพุทธศตวรรษที่ ๒๑-ปลายพุทธศตวรรษที่ ๒๓) ๑๗๓
สมัยที่๖ศิลปะพม่ายุคหลังสมัยราชวงศ์คองบอง(อลองพระ)๑๗๔
ศิลปะสมัยเมืองอังวะ อมรปุระ และมัณฑะเลย์
(พ.ศ. ๒๒๙๕-๒๔๒๘) ๑๗๔
๓.แหล่งเรียนรู้และสถานที่ส�าคัญ
ทางประวัติศาสตร์ศิลปะ ๒๑๑
เมืองศรีเกษตร ๒๑๒
เมืองพะโคหรือหงสาวดี ๒๑๔
รัฐอาระคัน(ยะไข่) ๒๒๑
เมืองพุกาม ๒๒๒
เมืองอังวะ ๒๒๙
เมืองมัณฑะเลย์และพระราชวังมัณฑะเลย์ ๒๓๒
เมืองสะกายหรือสะแคง ๒๔๔
(8) ศิลปะพม่า
๔.ความสัมพันธ์ทางด้านประวัติศาสตร์ศิลปะ
กับดินแดนไทย ๒๕๙
ความสัมพันธ์ในสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ๒๖๐
ความสัมพันธ์ในสมัยก่อนพุทธศตวรรษที่๑๙ ๒๖๐
วัฒนธรรมทวารวดีวัฒนธรรมปยู(ศรีเกษตร)
และวัฒนธรรมมอญระหว่างพุทธศตวรรษที่๑๒-๑๖ ๒๖๑
ความสัมพันธ์ทางด้านศาสนา วัฒนธรรม และงานศิลปกรรม
ระหว่างวัฒนธรรมทวารวดี ปยู และมอญ ๒๖๑
บทบาทของศิลปะพุกามต่องานศิลปกรรม
ในประเทศไทย ๒๖๕
สมัยหริภุญชัย (พุทธศตวรรษที่ ๑๓-๑๘) ๒๖๕
สมัยล้านนา (พุทธศตวรรษที่ ๑๙-๒๒) ๒๗๘
สมัยสุโขทัย (พุทธศตวรรษที่ ๑๙-๒๐) ๒๙๔
สมัยอยุธยา (พุทธศตวรรษที่ ๒๐-๒๓) ๓๐๑
สมัยรัตนโกสินทร์:ศิลปะมอญพม่าในประเทศไทย
ในพุทธศตวรรษที่๒๔-๒๕ ๓๐๘
บทบาทของศิลปะพม่าในงานจิตรกรรมระยะหลัง ๓๑๒
ศิลปะไทยในประเทศพม่า ๓๑๓
บทสรุป ๓๒๑
บรรณานุกรม ๓๒๖
(9)ศาสตราจารย์ ดร. ศักดิ์ชัย สายสิงห์
ค�านิยม
ศิลปะพม่า
หนังสือชุด “ประวัติศาสตร์ศิลปะในประเทศอาเซียน” เกิดขึ้น
เนื่องด้วยการที่ประเทศในภูมิภาคนี้ประกาศรวมตัวกันเป็นประชาคม
อาเซียน ใน พ.ศ. ๒๕๕๘ ดังนั้น ในทุกภาคส่วนของแต่ละประเทศ
จึงมีความตื่นตัวเรียนรู้ซึ่งกันและกันมากขึ้น อันเป็นการเตรียมความ
พร้อมในด้านต่างๆ เพื่อรับกับการเข้าร่วมประชาคมดังกล่าว
ศิลปวัฒนธรรมถือได้ว่าเป็นเอกลักษณ์ส�าคัญอย่างหนึ่งของ
ประชาชาติอาเซียน ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคด ี
มหาวิทยาลัยศิลปากร ถือเป็นหน่วยงานหนึ่งที่มีการเรียนการสอน
ศิลปะในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และมีฐานข้อมูลด้านศิลปกรรมอยู ่
ระดับหนึ่ง จนอาจกล่าวได้ว่าเป็นศูนย์กลางความรู้ทางด้านศิลปกรรม
โบราณในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ด้วยเหตุน้ีคณาจารย์ในภาควิชาฯ
จึงได้ร่วมกันจัดท�าชุดต�าราความรู ้เรื่อง “ศิลปกรรมในเอเชียตะวัน
ออกเฉียงใต้” ตามโครงการเข้าสู ่ประชาคมอาเซียน โดยได้รับทุน
สนับสนุนจากงบประมาณแผ่นดิน คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัย
ศลิปากร เพือ่จัดท�าต�าราในครัง้นี ้ซึง่เลอืกเขยีน ๕ ศลิปะ ได้แก่ ศลิปะ
เวียดและจาม ศิลปะเขมร ศิลปะพม่า ศิลปะลาว และศิลปะชวา ส่วน
(10) ศิลปะพม่า
ชุดที่ ๒ ที่จะตามมาได้แก่ ศิลปะไทย (เปรียบเทียบกับเพื่อนบ้าน)
วฒันธรรมดัง้เดมิของผูค้นในภมูภิาคนีม้พีฒันาการมาในลกัษณะ
เดียวกัน ตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ ยุคสังคมล่าสัตว์จนสู่สังคม
เกษตรกรรม มีหลักฐานทางโบราณคดีที่แสดงให้เห็นว่าสังคมยุคแรก
เริ่มนี้มีวัฒนธรรมร่วมกัน เช่น วัฒนธรรมหัวบิเนียน ต่อมาเมื่อเข้าสู่
ยุคโลหะ ความสัมพันธ์ทางวัฒนธรรมชัดเจนขึ้น เช่น มีวัฒนธรรม
ดองซอน วัฒนธรรมยุคส�าริด ที่พบกลองมโหระทึกในลักษณะเดียวกัน
และในช่วงก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายได้พบหลักฐานว่าผู ้คนใน
ภูมิภาคนี้เริ่มมีการติดต่อแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมซึ่งกันและกัน เช่น
เครื่องประดับ ก�าไล ตุ้มหู ที่มีรูปแบบเดียวกัน เป็นต้น
การเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมที่ส�าคัญในภูมิภาคน้ี คือ การ
รับวัฒนธรรมทางศาสนาจากอินเดีย โดยได้พบหลักฐานว่า ศาสนา
เริ่มเข้ามาเผยแผ่แล้วต้ังแต่ราวพุทธศตวรรษที่ ๗-๙ ทั้งศาสนาพุทธ
และฮินดู ดูเหมือนว่าในระยะเริ่มแรกนั้นศาสนาเข้ามาปรากฏหลักฐาน
ข้ึนพร้อมๆ กัน เพียงแต่ผู้คนในภูมิภาคเลือกรับศาสนาที่เหมาะสมกับ
ตนเองหรือตามความศรัทธาที่อาจเกิดจากผู้น�าเป็นส�าคัญ ด้วยเหตุน้ี
จึงท�าให้ลักษณะทางวัฒนธรรมเริ่มแตกต่างกัน อันส่งผลในงานศิลป
กรรมท่ีตามมานั้นเกิดความแตกต่างกันตามไปด้วย เช่น ชนชาติที่
เลือกรับศาสนาฮินดูเป็นส่วนใหญ่ ได้แก่ ชวา (ในประเทศอินโดนีเซีย)
จาม (ในประเทศเวยีดนาม) และเขมร ส่วนชนชาตทิีเ่ลอืกรบัพทุธศาสนา
ได้แก่ พม่า ไทย และลาว
งานศิลปกรรมเกิดจากศรัทธาความเชื่อทางศาสนา ชนชาติที่
เลือกรับศาสนาฮินดู มีความเชื่อเรื่องเทพเจ้าและลัทธิเทวราชา ท�าให้
มีการก่อสร้างศาสนสถานที่มีความยิ่งใหญ่มั่นคงเพื่อเทพเจ้า ส่วน
หลักปรัชญาของพุทธศาสนา มีความเชื่อเรื่องนิพพานเป็นเร่ืองสูงสุด
เพราะฉะนั้นการสร้างศาสนสถานเป็นเพียงเพื่อพิธีกรรมทางศาสนา
สมถะ เรียบง่ายและเหมาะกับคนในสังคม แต่อย่างไรก็ตาม ส่วนหนึ่ง
ของศาสนสถานในพุทธศาสนาที่มีความยิ่งใหญ่ก็มีเช่นเดียวกัน เช่น
(11)ศาสตราจารย์ ดร. ศักดิ์ชัย สายสิงห์
ในศิลปะพม่า ซึ่งเกิดจากความศรัทธาในพุทธศาสนาอย่างแท้จริง
ดังนั้นจากความเหมือนและความแตกต่างทางวัฒนธรรม โดย
เฉพาะงานศิลปกรรมที่เป็นส่วนหนึ่งของการสะท้อนความคิดและ
ความเชื่อทางศาสนาของแต่ละชนชาติ จึงปรากฏในงานศิลปกรรม
ที่แตกต่างกัน แม้ว่าจะเป็นศาสนาเดียวกันก็ตาม ส่วนหนึ่งของแนวคิด
คติการก่อสร้างนั้นเหมือนหรือใกล้เคียงกัน แต่รูปแบบศิลปกรรมย่อม
มีความแตกต่างกันไปตามสภาพแวดล้อมทางวัฒนธรรม อันเป็นเรื่อง
ของงานช่าง แม้ว่าจะมีการรับและส่งอิทธิพลให้แก่กันในบางเวลาและ
โอกาสก็ตาม เช่น ปราสาทที่สร้างในศิลปะชวา ต่างจากปราสาทเขมร
และปราสาทจาม หรือเจดีย์ในศิลปะพม่าก็มีลักษณะและรูปแบบต่าง
จากเจดีย์ในประเทศไทย เป็นต้น
ดังนั้น ชุดโครงการต�าราประวัติศาสตร์ศิลปะเอเชียตะวันออก
เฉียงใต้ จึงต้องการแสดงให้เห็นหลักฐานทางด้านศิลปกรรมของแต่ละ
ประเทศว่ามีลักษณะรูปแบบเป็นอย่างไรในแต่ละยุคสมัย การเริ่มต้น
การสืบเนื่อง ความรุ่งเรือง และความเส่ือม ในส่วนที่เหมือน ส่วนที ่
แตกต่าง และเอกลักษณ์เฉพาะของแต่ละประเทศเป็นอย่างไร จาก
ชุดโครงการต�าราดังกล่าว ได้น�ามาปรับปรุงเป็นหนังสือชุด “ประวัต ิ
ศาสตร์ศิลปะในประเทศอาเซียน” จัดพิมพ์โดยส�านักพิมพ์มติชน โดย
แยกเล่มเป็นศิลปะในแต่ละประเทศเพื่อง่ายต่อการอ่านและท�าความ
เข้าใจ โดยในเน้ือหาหลักของศิลปกรรมแต่ละประเทศจะประกอบด้วย
ส่วนที่ ๑ ประวัติศาสตร์ สังคม และวัฒนธรรม ส่วนที่ ๒ ประวัต ิ
ศาสตร์ศิลปะ ส่วนที่ ๓ แหล่งเรียนรู้และสถานที่ส�าคัญทางประวัติ
ศาสตร์ศิลปะ และส่วนที่ ๔ คือ ความสัมพันธ์ทางด้านประวัติศาสตร ์
ศิลปะกับดินแดนไทย
ในนามของคณะผู ้จัดท�าขอขอบคุณ คณบดีคณะโบราณคด ี
(ผู ้ช่วยศาสตราจารย์ชวลิต ขาวเขียว) ที่ได้ให้ความส�าคัญและได้
สนับสนุนงบประมาณเป็นค่าด�าเนินการจัดท�าโครงการต�าราในครั้งนี้
และขอขอบคุณส�านักพิมพ์มติชน ที่ได้ให้ความส�าคัญอย่างมากต่อ
งานศิลปวัฒนธรรม และได้จัดพิมพ์หนังสือชุดนี้ขึ้นเพื่อเป็นการเผย
(12) ศิลปะพม่า
แพร่ความรู้สู่สาธารณชน
คณะผู้จัดท�าจึงหวังเป็นอย่างยิ่งว่าชุดความรู้น้ีจะเป็นประโยชน์
ตามวัตถุประสงค์ที่จะท�าให้ทั้งคนไทยและประชาคมอาเซียนได้มีความรู ้
ความเข้าใจในวัฒนธรรมซึ่งกันและกันได้ลึกซึ้งขึ้น ซึ่งการท�าความ
เข้าใจในงานศิลปกรรมร่วมกันจะเป็นแนวทางหนึ่งที่ก่อให้เกิดความเข้า
ใจและความร่วมมือร่วมใจกันในเชิงสร้างสรรค์ของประชาคมอาเซียน
ท่ีจะขับเคล่ือนไปในอนาคต อันจะเป็นผลดีต่อกันมากกว่าการที่แต่ละ
ชาติจะหวังผลประโยชน์ตอบแทนทางด้านเศรษฐกิจเป็นส�าคัญ
ศาสตราจารย์ ดร. ศักดิ์ชัย สายสิงห์
ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร
นักวิจัยดีเด่นแห่งชาติ สาขาปรัชญา ประจ�าปี พ.ศ. ๒๕๕๖
(13)ศาสตราจารย์ ดร. ศักดิ์ชัย สายสิงห์
พม่าเป็นแหล่งอารยธรรมที่ส�าคัญแห่งหนึ่งในเอเชียตะวันออก
เฉียงใต้และในโลก เป็นแผ่นดินที่มีความอุดมสมบูรณ์ไปด้วยทรัพยากร
ธรรมชาติ ป่าไม้ แร่ธาตุ และอัญมณี มีความรุ่งเรืองทางวัฒนธรรม
และเป็นศูนย์กลางพุทธศาสนาที่ส�าคัญมากที่สุดแห่งหนึ่งมาตั้งแต่อดีต
จนถึงปัจจุบัน จนมีข้อสันนิษฐานว่าน่าจะเป็นส่วนหนึ่งหรือดินแดนหนึ่ง
ที่เรียกว่า “สุวรรณภูมิ” ที่กล่าวถึงในต�านานการประดิษฐานพระพุทธ
ศาสนาในภูมิภาคนี้
ความเป็นมาของผู้คนในประเทศพม่ามีพัฒนาการใกล้เคียงกับ
ในดินแดนไทยและประเทศใกล้เคียง คือมีการพบหลักฐานทางโบราณคด ี
ที่แสดงให้เห็นว่ามีผู้คนอยู่อาศัยมาแล้วต้ังแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร ์
จนมาถึงสมัยประวัติศาสตร์ ในยุคสมัยท่ีมีการรับวัฒนธรรมทางศาสนา
จากอินเดีย ชนชาติที่อยู่ในพม่าเลือกรับศาสนาพุทธเช่นเดียวกับในไทย
จึงท�าให้แบบแผนประเพณี วัฒนธรรมความเป็นอยู่ และนิสัยใจคอของ
ชาวพม่า ชาวมอญ มีลักษณะใกล้เคียงกับคนไทย และสะท้อนออกมา
ในรูปแบบของงานศิลปกรรมที่มีลักษณะใกล้เคียงกันด้วย
งานศิลปกรรมที่ปรากฏอยู่ในดินแดนพม่า มีท้ังของชาวพม่าเอง
ค�าน�า
ศิลปะพม่า
(14) ศิลปะพม่า
รวมทั้งชาวมอญ ชาวยะไข่นั้น แสดงให้เห็นถึงความเจริญรุ่งเรืองใน
แต่ละยุคสมัย โดยเฉพาะวัดวาอาราม แบบของเจดีย์ท่ีมีลักษณะเฉพาะ
อันเป็นเอกลักษณ์ของศิลปะพม่า เช่น เจดีย์ทรงระฆังที่ไม่มีบัลลังก ์
เจติยวิหารท่ีมีทั้งวิหารและเจดีย์อยู่ในอาคารเดียวกัน ความส�าคัญ
อยู่ที่แต่ละยุคสมัยของพม่านั้น มีการสร้างวัดเป็นจ�านวนมาก มีขนาด
ใหญ่โต และมีการปิดทองเจดีย์ให้เหลืองอร่ามเกือบทุกองค์ เหล่าน้ี
สะท้อนให้เห็นถึงศรัทธาความเชื่อของชาวพุทธในพม่าที่มีต่อศาสนา
อย่างแท้จริง
หนังสือศิลปะพม่าเล่มน้ีเป็นเพียงส่วนหน่ึงของชุดความรู้ประวัติ
ศาสตร์ศิลปะในประเทศอาเซียน ท่ีเป็นงานรวบรวมข้อมูลและเรียบเรียง
ขึ้นอย่างเป็นระบบ ในเรื่องของรูปแบบศิลปกรรมในแต่ละยุคสมัย
ที่เกิดขึ้นในดินแดนพม่า ตั้งแต่ยุคแรกเริ่มที่มีการรับวัฒนธรรมทาง
ศาสนา ผ่านยุคสมัยต่างๆ ทั้งของชาวพม่า ชาวมอญ และชาวยะไข ่
ท่ีเป็นชนชาติหลักในการสร้างงานศิลปกรรม จนมาถึงยุคปัจจุบัน โดย
ประกอบด้วย ความเป็นมาทางประวัติศาสตร์โดยย่อ ประวัติศาสตร์
ศิลปะในแต่ละยุคสมัย แหล่งเรียนรู้ทางศิลปกรรมท่ีส�าคัญ และท้ายสุด
บทบาทของงานศิลปะพม่าที่มีความสัมพันธ์กับศิลปะในประเทศไทย
จึงหวังเป็นอย่างยิ่งว่าจากการเรียนรู้และเข้าใจในงานศิลปกรรม
พม่าจะมีส่วนช่วยให้ผู ้อ่านได้เรียนรู้ และเข้าใจถึงความงาม ความ
ศรัทธา จิตวิญญาณของผู้คนในพม่า ว่าเป็นผู้ที่มีจิตใจงดงาม อ่อนน้อม
ถ่อมตน สมกับความเป็นพุทธศาสนิกชนที่มีศรัทธาต่อพุทธศาสนา
อย่างแท้จริง
ในโอกาสนี้ผู้เขียนขอขอบพระคุณศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.
สันติ เล็กสุขุม ผู้ถ่ายทอดความรู้ศิลปะพม่าแก่ผู ้เขียนมาโดยตลอด
คุณภภพพล จันทร์วัฒนกุล ผู้น�าพาไปรู้จักแหล่งความรู้และผู้คนใน
พม่าพร้อมการเอ้ือเฟื้อภาพประกอบอันงดงาม รองศาสตราจารย์
ดร. เชษฐ์ ติงสัญชลี ผู้ช่วยเพิ่มเติมความรู้และแหล่งข้อมูลใหม่ๆ และ
ภาพประกอบ คุณภัทราวรรณ บุญจันทร์ ผู้ช่วยตรวจแก้ภาษาต้นฉบับ
และขอขอบคุณผู้เอื้อเฟื้อภาพประกอบอีกหลายท่าน อาทิ คุณอรุณศักดิ์
กิ่งมณี อาจารย์ ดร. อชิรัชญ์ ไชยพจน์พานิช อาจารย์กวิฎ ต้ังจรัสวงศ ์
รวมทั้งผู้ที่มิได้เอยนาม ณ ที่นี้
ศาสตราจารย์ ดร. ศักดิ์ชัย สายสิงห์
ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี
มหาวิทยาลัยศิลปากร
ศิลปะพม่า
๑
ประวัติศาสตร์สังคม
และวัฒนธรรมพม่า
3ศาสตราจารย์ ดร. ศักดิ์ชัย สายสิงห์
การแบ่งยุคสมยัทางประวตัศิาสตร์สามารถแบ่งออกได้ดงันี้
สมยัที่ ๑ สมยัก่อนประวตัศิาสตร์ (ก่อนพุทธศตวรรษที่ ๗)
สมัยที่ ๒ การรับอารยธรรมอินเดียยุคแรกเริ่ม (พุทธศตวรรษ
ที่ ๗-๑๑)
สมยัที่ ๓ ยุคอารยธรรมโบราณ : ปยู มอญโบราณ และอาระคนั
(ยะไข่) (พุทธศตวรรษที่ ๑๑-๑๕)
สมัยที่ ๔ สมัยพุกาม (จักรวรรดิพม่าครั้งที่ ๑) (พ.ศ. ๑๕๘๗-
๑๘๓๐)
สมยัที่ ๕ สมยัหลงัพุกาม (พ.ศ. ๑๘๓๐-๒๐๙๘)
สมัยที่ ๖ ราชวงศ์ตองอูและราชวงศ์นยองยาน (จักรวรรดิพม่า
ครั้งที่ ๒) (พ.ศ. ๒๐๒๙-๒๒๙๕)
สมัยที่ ๗ ราชวงศ์คองบอง (จักรวรรดิพม่าครั้งที่ ๓) (พ.ศ.
๒๒๙๕-๒๔๒๘)
สมัยที่ ๘ พม่าภายใต้การปกครองของอังกฤษ (พ.ศ. ๒๔๒๘-
๒๔๙๑)
สมัยที่ ๙ พม่าภายหลังการได้รับเอกราชจากอังกฤษ (พ.ศ.
๒๔๙๑-ปัจจุบนั)
สมัยที่๑สมัยก่อนประวัติศาสตร์
(ก่อนพุทธศตวรรษที่๗)
พม่าถือเป็นดินแดนหนึ่งที่มีการพบหลักฐานพัฒนาการของ
มนุษย์มาแล้วตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์เช่นเดียวกับดินแดนอื่นๆ
ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ด้วยเหตุที่ลักษณะทางภูมิศาสตร์มีทั้ง
ภูเขา แม่น�้า ถ�้า เพิงผา และพื้นที่ราบที่มีความอุดมสมบูรณ์ เหมาะ
แก่การอยู่อาศัยของมนุษย์ โดยได้พบหลักฐานทางโบราณคดีสมัย
ก่อนประวัติศาสตร์ลักษณะเดียวกับที่พบในประเทศไทย ทั้งรูปแบบ
วัฒนธรรม เครื่องมือ เครื่องใช้ และพัฒนาการในแต่ละยุคสมัย (ภาพ
ที่ ๑) ตั้งแต่วัฒนธรรมยุคหินหรือในสังคมแบบล่าสัตว์และสังคม