1

รปแบบการพยากรณโรคไขเลอดออก ดวยระบาดวทยาเชงพรรณนา และวเคราะหอนกรมเวลา

ในพนทสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน พ.ศ. 2555

Forecasting of Dengue Haemorrhagic Fever Diseases By Descriptive Epidemiology and Time-series Analysis

in Office of Diseases Prevention and Control 6 Khonkaen Province, 2012

ดร.ชาญชยณรงค ทรงคาศร ปานแกว รตนศลปกลชาญ และกนกกาญจน ยางเงน

สานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน

-----------------------------------------------------------------------------------

บทคดยอ

โรคไขเลอดออกเปนโรคทเปนปญหาของประเทศไทยมานาน นโยบายการดาเนนงานปองกนควบคม

โรค ยงตองมการวนจฉยและการรกษาททนทวงท ดงนนการใชประโยชนขอมลเฝาระวงโรคนเพอหามาตรการ

ปองกนควบคมโรคไดเฉพาะเจาะจงโดยการหารปแบบการพยากรณการเกดโรคดวยวธการทางระบาดวทยาเชง

พรรณาและการใชสถตเชงปรมาณ เพอเปนแนวทางการเตอนภยและการพยากรณลวงหนาได เปนการศกษา

ระบาดวทยาเชงพรรณนาและเชงวเคราะห โดยรวบรวมขอมลผปวยโรคไขเลอดออกรวมทกชนด ตงแตป

2545 ถง 2554 นาเสนอในรป คาความถ รอยละ อตราตอประชากรแสนคน สวนการวเคราะหขอมลในการ

พยากรณโรคลวงหนา ใชสถต Time series analysis : Triple exponential smooting or Winter ' s model

วเคราะหดวยโปรแกรมสาเรจรปคอมพวเตอร กาหนดคาความคลาดเคลอนทแอลฟา แกรมมา และเดลตา

เทากบ 1, 0 และ 0 ตามลาดบ ในทกป

ผลการศกษา พบวา ป 2554 พบผปวย จานวนทงสน 4,456 ราย คดเปนอตราปวย 51.99 ตอ

ประชากรแสนคน มรายงานผเสยชวต 10 ราย อตราตายเทากบ 0.12 ตอประชากรแสนคน อตราผปวยตาย

เทากบรอยละ 0.22 กลมอายทพบสงสดและรองลงมาคอกลมอาย 10-14 ป และ 5-9 ป (248.12 และ

171.35 ตอประชากรแสนคน ตามลาดบ) และเมอเทยบกบคามธยฐาน 5 ป ยอนหลง (2549-53) พบวา ม

การระบาดในชวงเดอน กรกฎาคม ถง กนยายน (กรกฏาคม สงทสด คอ 1,079 ราย) โดยในชวง 5 ปแรก

อตราปวยมแนวโนมสงขน และในชวง 5 ปหลง การระบาดของโรคมรปแบบเปลยนแปลงเลกนอย การ

กระจายตามพนทของแตละจงหวด ในพนทของสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน ในรอบ 10

ป(2546-2554) พบวา ในชวง 5 ปแรก(2545-2549)ทกจงหวดมแนวโนมของอตราปวยทสงขนจนถงป

2549 โดยในปนจงหวดรอยเอด มอตราปวยสงทสด กลาวคอ อตราปวยเทากบ 95.01 ตอประชากรแสนคน

รองลงมาคอ ขอนแกน เลย และกาฬสนธ โดยมอตราปวยเทากบ 83.25, 60.96 และ59.37 ตอประชากร

แสนคน ตามลาดบ สวนในชวง 5 ปหลง(2550-2554) มการระบาดของโรคสงทสดในป 2550 โดยในปน

จงหวดรอยเอด มอตราปวยสงทสด กลาวคอ อตราปวยเทากบ 316.25 ตอประชากรแสนคน รองลงมาคอ

กาฬสนธ มหาสารคาม และขอนแกน โดยมอตราปวยเทากบ 292.87, 157.98 และ 105.35 ตอประชากร

แสนคน ตามลาดบ สวนแนวโนมการระบาดมการเปลยนเปนตาลง 2 ปแลวสงขน 2 ป และรปแบบการระบาด

ของโรคไขเลอดออกในเขต 6 มการเปลยนแปลงในชวง 5 ปแรก โดยในป 2550 และ2553 เปนปทมการ

ระบาดสงสด โดยมอตราปวยตอประชากรแสนคน เทากบ 155.85 และ 89.62 ตามลาดบ สวนปลาสดอตรา

ปวยตายสงกวาเกณฑทกาหนดไวเลกนอย (ไมเกนรอยละ 0.2) สาหรบการเฝาระวงการระบาดของเชอโรค

ไขเลอดออก ในพนทสาธารณสขทรบผดชอบ ระหวางป 2549-2553 พบวา ป 2549-2552 พบ ไวรส

2

ไขเลอดออกชนด Dengue-1 (60-70%) แตป 2553 พบชนด Dengue-2 (66%) ซงเปนการเปลยนแปลง

ของเชอและเปนสาเหตททาใหคนไขมอาการหนกและเสยชวต โดยการเปลยนแปลงของชนดเชอไวรส จะเหน

วามการเปลยนแปลงทกๆ 3-4 ป และผเสยชวตทมรายงานในพนทเขต ไดตรวจหาชนดของไวรสไขเลอดออก

แลวเปนชนด Dengue-2 ทกราย

การพยากรณโรคไขเลอดออก ในพนทสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน ในป 2555

คาดวานาจะมรายงานผปวยโรคไขเลอดออกประมาณ 3,057 ราย ตามลาดบ ภายใตสภาวะทางภมศาสตรหรอ

สงแวดลอม หรอกจกรรมและนโยบายตางๆ ทไมเปลยนแปลงมากนก โดยการพยากรณโรคเชงปรมาณ

สามารถพจารณาการระบาดของโรคในอนาคตได และการนาคาการพยากรณนไปเปนตวกาหนดเปาหมายใน

แตละพนทนาจะชดเจนและเหมาะสมกวาเปาหมายเดมทอาจไมยตธรรมในการเปรยบเทยบสถานการณโรคน

ของแตละพนททมความแตกตางกน เพอใชประโยชนในการวางแผนการบรหารจดการ ในการปองกนและ

ควบคมโรคในอนาคตไดตอไป

คาสาคญ : รปแบบ, การพยากรณ, โรคไขเลอดออก, ระบาดวทยาเชงพรรณนา, การวเคราะหอนกรมเวลา

Keywords : Model, Forecasting, Dengue Haemorrhagic Fever, Descriptive epidemiology,

Time-series Analysis

บทนา

การเฝาระวงโรคทางระบาดวทยาเปนกระบวนการตดตาม สงเกต พนจพจารณา ลกษณะการเกด การ

กระจายของโรคภยไขเจบตางๆ อยางเปนระบบและตอเนอง ซงจะทาใหทราบถงระดบการเกดโรคในชมชนท

เรยกวาโรคประจาถน(Endemic) พรอมทงทราบลกษณะปกตของโรคนนๆ และหากมสงผดปกตเกดขน ก

สามารถพบการระบาดไดทนทวงท ทาใหโรคไมแพรกระจายจนไมสามารถสอบสวนคนหาสาเหตการระบาดได

(1) กระทรวงสาธารณสขไดมการจดตงระบบการเฝาระวงโรคทมขอบขายการเฝาระวงโรคครอบคลมถงระดบ

หมบาน ขอมลเฝาระวงทางระบาดวทยาเปนขอมลเบองตนทสามารถนาผลการวเคราะหขอมลไปใชในการ

วางแผนปองกนควบคมโรคได และแมจะเฝาระวงหลายโรคแตมโรคไขเลอดออกทเปนปญหาของประเทศไทย

ในชวง 40 กวาปทผานมาจนถงปจจบน ซงโรคไขเลอดออกในประเทศไทยทนบตงแตมการระบาดใหญครง

แรก ป 2501 ทกรงเทพฯ และแพรกระจายไปทวประเทศโดยในชวง 20 ปแรก มกระบาดปเวนป ตอมา20

ปหลง มรปแบบการกระจายแบบระบาดสง 2 ป แลวลดตาลง หรอลดตาลง 2 ป แลวเพมสงขน (2)

สถานการณโรคไขเลอดออกประเทศไทยนบตงแต ป 2501-2545 มแนวโนมทสงขนมาโดยตลอด สวนอตรา

ตายจะลดลงอยางชาๆ แตอตราปวยตายจะลดลงมากอยางเหนไดชด

สาหรบ การกาหนดนโยบายของกระทรวงสาธารณสข ทใหความสาคญกบโรคไขเลอดออกมาตลอด

หลายป โดยเคยมการตงเปาหมายไววาในแผนฯ9 (2545-2549) แตละพนทสาธารณสขไมควรมอตราปวย

เกน 50 ตอประชากรแสนคนนน มกจะอาศยขอมลปทผานมาลาสด แตโรคไขเลอดออกมรปแบบการ

ระบาดทตางกนจากทกลาวขางตนและสภาพแวดลอมในแตละพนทกตางกน การใชเปาหมายเดยวกนอาจไม

เหมาะสมในการนาไปเปรยบเทยบและแกปญหาของแตละททเฉพาะเจาะจง ซงการศกษาสถานการณโรค

ไขเลอดออกเฉพาะพนทเพอการแกปญหาทเฉพาะเจาะจงรณรงคไดตรงตามสภาพปญหาตามลกษณะทาง

ระบาดวทยาเฉพาะทและจะทาใหทราบแนวโนมทแทจรงของโรคนการแสวงหาวธการพยากรณการเกดโรคใน

อนาคต เพอเปนเครองมอตรวจจบการระบาดของโรคนทปจจบนมการใชหลายคา เชน คามธยฐาน คาดชน

3

ลกนายงลาย เปนตน เปนสงจาเปนในการหามาตรการหรอกจกรรมการดาเนนงานทางระบาดวทยาทม

ประสทธภาพ สอดคลองกบนโยบายของกระทรวงทเรมใหความสาคญกบการพยากรณโรคในปปจจบน

ดงนน ผวจยจงมแนวคดทจะศกษาแนวโนมสถานการณทางระบาดวทยาโรคไขเลอดออกของพนท

รบผดชอบของสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จ.ขอนแกน และพยากรณแนวโนมการการเกดโรคโดย

ประยกตวธการทางสถต(Time series analysis) ดวยเทคนคการพยากรณเชงปรมาณ ซงเปนการพยากรณ

จานวนผปวยโรคไขเลอดออกในพนททรบผดชอบ โดยใชขอมลจากการเฝาระวงโรคนตามระบบการเฝาระวง

โรค ยอนหลงตงแต พ.ศ. 2545-2554 เพอเปนขอมลเบองตนทสามารถนาผลการวเคราะหขอมลไปใช

กาหนดเปาหมายในเชงปรมาณ ในการวางแผนปองกนควบคมโรคไดเฉพาะเจาะจง มความเหมาะสมในการ

เปรยบเทยบในแตละพนททมความแตกตางกนทงสภาพภมประเทศ และนโยบายตางๆ จนในทสดสามารถท

จะใชเปนตวเกณฑกาหนดเปาหมายของประเทศไดตอไป

วตถประสงค

1. เพอศกษาระบาดวทยาของการเกด การกระจาย และสงททาใหเกดโรคไขเลอดออก ในพนทของ

สานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จ.ขอนแกน ระหวางป 2545-2554 ดวยวธการทางสถตเชง

พรรณนา

2. เพอพยากรณจานวนผปวยทปวยดวยโรคไขเลอดออกป 2555 ดวยขอมลตงแตป 2545-2554

ในพนทของสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จ.ขอนแกน ดวยวธการพยากรณเชงปรมาณ หรอ

สถตอนกรมเวลา

นยามศพท

การพยากรณเชงปรมาณ หรอ อนกรมเวลา (Time series analysis) เปนเทคนคการพยากรณเชง

ปรมาณ โดยการทาใหเรยบยกกาลงสามหรอวนเตอรโมเดล (Triple exponential smooting or Winter ' s

model) วธการนจะเปนการพจารณาคาแนวโนม(Trend) คาฤดกาล(Seasonal) และคาวฎจกร(Cycle) ทเปน

องคประกอบของโรคไขเลอดออก วเคราะหดวยโปรแกรมสาเรจรปคอมพวเตอร ซงครงนไดกาหนดคาแอล

ฟา แกรมมา และเดลตา เทากบ 1.0 0 และ 0 ตามลาดบ โดยในการศกษานเปนการหารปแบบการ

เปลยนแปลงของจานวนผปวยโรคไขเลอดออก ทเปลยนแปลงตามเวลาในอดตจนถงปจจบน แลวนารปแบบ

มาพยากรณอนาคต และเทคนคการวเคราะหในทนใชเทคนคการคณ (multiplicative seasonality) (3-5)

วธการศกษา

- เปนการศกษาเชงพรรณนา (Descriptive study) ดวยการเกบรวบรวมขอมลจากรายงานการปวย

ดวยโรคไขเลอดออกทกชนด ทไดรบรายงานจากสถานบรการสาธารณสขของรฐ ตามระบบการ

รายงานการเฝาระวงทางระบาดวทยาของโรคไขเลอดออก ในพนทของสานกงานปองกนควบคม

โรคท 6 จ.ขอนแกน ตงแต พ.ศ. 2545-2554 (6-9)

- ตวแปรทศกษา ประกอบดวยขอมลในสวนของลกษณะรปแบบสถานการณการเกดโรค การ

กระจายของโรคตามบคคล เวลา สถานท และสงททาใหเกดโรคไขเลอดออก ไดแก ดชนลกนา

ยงลาย และ ซโรทยป พรอมปจจยนโยบายทเกยวของยอนหลง 5 ป

4

- เครองมอทใชในการศกษา เปนแบบรวบรวมและเรยบเรยงขอมลทสรางขนครอบคลมตวแปรท

ศกษา และตามวตถประสงคของการศกษาครงน

- การเกบรวบรวมขอมล จากรายงานการเฝาระวงทางระบาดวทยาของโรคไขเลอดออก ในพนท

ของสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จ.ขอนแกน ตงแต พ.ศ. 2545-2554 และจากกอง

ระบาดวทยา กระทรวงสาธารณสข

- การวเคราะหขอมล ใชสถตเชงพรรณนา โดยวเคราะหขอมลสถานการณการเกดและการกระจาย

ของโรค นาเสนอดวยคาความถ/จานวน รอยละ อตรา และอตราสวน สวนการพยากรณการเกด

โรคลวงหนา ใชเทคนคการพยากรณเชงปรมาณ หรอเทคนคการทาใหเรยบยกกาลงสามของวน

เตอร (Winters model )

- โปรแกรมทใชในการวเคราะห ใชโปรแกรมสาเรจรปคอมพวเตอร

ผลการศกษา

1. แนวโนมทวไปของอตราปวย ป 2545-2554

การเฝาระวงทางระบาดวทยาสาหรบผปวยโรคไขเลอดออกทกประเภท(DF+DHF+DSS) ในพนท

สานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน จากรายงาน 506 ป 2554 พบผปวย จานวนทงสน 4,456

ราย คดเปนอตราปวย 51.99 ตอประชากรแสนคน มรายงานผเสยชวต 10 ราย อตราตายตอประชากรแสน

คน เทากบ 0.12 อตราผปวยตายเทากบรอยละ 0.22

จงหวดทมอตราปวยสงสด 3 ลาดบแรกคอจงหวดรอยเอด (อตราปวย 131.8 ตอประชากรแสนคน)

รองลงมา คอ จงหวดขอนแกน (อตราปวย 66.73 ตอประชากรแสนคน) และจงหวดมหาสารคาม (อตราปวย

62.87 ตอประชากรแสนคน) ตามลาดบ

กลมอายทพบสงสดคอกลมอาย 10-14 ป อตราปวยตอประชากรแสนคนเทากบ 248.82

รองลงมาคอ กลมอาย 5-9, 15-24, 0-4, 25-34, 35-44, 55-64, 45-54 และ65 ปขนไป อตราปวย

เทากบ 131.86, 171.35, 35.57, 12.80, 5.24, 4.16, 3.20 และ 0.74 ตอประชากรแสนคน ตามลาดบ

อาชพทมจานวนผปวยสงสดคอนกเรยน จานวนผปวยเทากบ 2,324 ราย รองลงมาคอ อาชพนปค.

อาชพเกษตร อาชพรบจาง อาชพราชการ อาชพงานบาน อาชพนกบวช อาชพคาขาย อาชพอนๆ อาชพ

ทหาร/ตารวจ อาชพบคคลากรสาธารณสข อาชพคร อาชพอาชพพเศษ อาชพเลยงสตว อาชพประมง โดยม

รายงานจานวนผปวยเทากบ 429, 251, 178, 20, 17, 16, 14, 10, 9, 3, 3, 0, 0, 0 ราย ตามลาดบ

ผปวยสงสดในเดอน กรกฎาคม มจานวนผปวย เทากบ 1,079 ราย และเมอเทยบกบคามธยฐาน 5 ป

ยอนหลง (2549-53) พบวา มการระบาดในชวงเดอน กรกฎาคม ถง สงหาคม

จงหวดทมอตราปวยตอประชากรแสนคนสงสดคอจงหวดรอยเอด อตราปวยเทากบ 97.25 ตอ

ประชากรแสนคน รองลงมาคอ จงหวดขอนแกน มหาสารคาม เลย กาฬสนธ หนองบวลาภ หนองคาย

อดรธานอตราปวยเทากบ 46.86, 42.98, 40, 20.28, 17.73, 13.41, 7.26 ตอประชากรแสนคน

ตามลาดบ และผปวยในเขตเทศบาลเทากบ 1,032 ราย ในเขตองคการบรหารตาบลเทากบ 2,119 ราย

และไมทราบเขต เทากบ 75 ราย พบผปวยในเขตองคการบรหารสวนตาบลมากกวาในเขตเทศบาล โดย

จานวนผปวยในเขตองคการบรหารสวนตาบล เทากบรอยละ 67.25 สวนผปวยในเขตเทศบาล เทากบรอย

ละ 32.75 ผปวยเขารบการรกษาท โรงพยาบาลศนยเทากบ 498 ราย โรงพยาบาลทวไป เทากบ 1,148 ราย

5

โรงพยาบาลชมชน เทากบ 1,542 ราย คลนกราชการ เทากบ 2 ราย สถานอนามย เทากบ 6 ราย และ

คลนก /เอกชน เทากบ 79 ราย

สาหรบสถานการณโรคไขเลอดออกรวม (DF+DHF+DSS) ในพนทสานกงานปองกนควบคมโรคท 6

จงหวดขอนแกน ในรอบ 10 ปทผานมา(2545-2554) พบวา ในชวง 5 ปแรก(2545-2549) มแนวโนม

ของอตราปวยสงขน โดยเฉพาะในป 2549 มรายงานผปวยสงทสด คอ จานวนผปวย 4,943 ราย คดเปน

อตราปวยเทากบ 57.78 ตอประชากรแสนคน และในชวง 5 ปหลง(2550-2554) มรปแบบของอตราปวย

เปนลกษณะตา 2 ป แลวเพมขนอก 2 ป เมอเปรยบเทยบอตราปวยกบระดบภาคตะวนออกเฉยงเหนอและ

ระดบประเทศ จะมรปแบบของอตราปวยทคลายกน แตระดบเขตคอนขางตากวาภาคและประเทศ

จงหวดในพนทรบผดชอบทเปนพนทเสยงลาสดและวเคราะหยอนหลง 3-5 ปยอนหลง ยงพบวาเปน

พนททมอตราปวยสงเปนสวนใหญ ซงมรายละเอยดดงภาพท 1

ภาพท 1 อตราปวยโรคไขเลอดออก (DF+DHF+DSS) จาแนกตามรายจงหวด (ป 2552-2554)

ในพนทสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน

แหลงขอมล : สานกงานสาธารณสขจงหวดในพนทสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน

2. แนวโนมอตราตาย

สถานการณของอตราตายดวยโรคไขเลอดออก ในระดบเขต 6 ชวงป 2545-2554 มรายงาน

ผเสยชวตสงทสดในป 2552 คอ มจานวน 3 ราย คดเปนอตราตายเทากบ 0.35 ตอประชากรแสนคน เมอ

เปรยบเทยบกบระดบประเทศจะแตกตางกน สาหรบแนวโนมอตราปวยตายระดบเขต 6 ป 2545-2554 ม

แนวโนมทลดลงเรอยๆในชวง 9 ปแรก โดยมแนวโนมคลายระดบประเทศ แตจะสงกวาระดบประเทศเกอบ

ตลอด สวนปลาสด พ.ศ.2554 มอตราปวยตายรอยละ 0.23 ซงสงกวาเกณฑเลกนอย (รอยละ 0.2)

3. การพจารณาการระบาดของโรคไขเลอดออก

เมอพจารณาการระบาดของโรคไขเลอดออก ปลาสด จาแนกรายเดอน เปรยบเทยบกบคามธยฐาน 5

ปยอนหลง พบวา ไมมการระบาดของโรคตงแตตนป จนถงกลางป และมการระบาดในเดอนกรกฎาคม ถง

สงหาคม โดยเดอนกรกฎาคม มรายงานผปวยสงสด จานวน 1,079 ราย

อตราปวยตอประชากรแสนคน

6

4. การเปลยนแปลงตามฤดกาล

โรคไขเลอดออกเปนโรคทมการเปลยนแปลงตามฤดกาล กลาวคอ มกจะมรายงานจานวนผปวยมาก

ในชวงเดอนพฤษภาคม ถง สงหาคม ซงเปนชวงฤดฝนของประเทศไทย แตพบวาโรคนมรายงานผปวยตลอด

ทงป เชน ป 2549-2553 มอตราปวยตงแตเดอนมกราคม ถงธนวาคม และระบาดแบบรปโคงเดยว โดยป

ปจจบนอตราปวยยงคงตากวาระดบภาคตะวนออกเฉยงเหนอและระดบประเทศตลอดทงปเชนกน

5. การกระจายของการเกดโรค

การกระจายตามพนทของแตละจงหวด ในรอบ 10 ป(2545-2554) พบวา ในชวง 5 ปแรก(2545-

2549) ทกจงหวดมแนวโนมของอตราปวยทสงขนจนถงป 2549 โดยในปนจงหวดรอยเอด มอตราปวยสง

ทสด กลาวคอ อตราปวยเทากบ 95.01ตอประชากรแสนคน รองลงมาคอ ขอนแกน เลย กาฬสนธ อดรธาน

หนองคาย หนองบวลาภ และจงหวดมหาสารคาม โดยมอตราปวยเทากบ 83.25, 60.96, 59.37, 35.49,

34.18, 32.63 และ25.3 ตอประชากรแสนคน ตามลาดบ

สวนในชวง 5 ปหลง(2550-2554) ตามทมการระบาดของโรคสงทสดในป 2550 โดยในปนจงหวด

รอยเอด มอตราปวยสงทสด กลาวคอ อตราปวยเทากบ 316.25 ตอประชากรแสนคน รองลงมาคอ กาฬสนธ

มหาสารคาม ขอนแกน หนองคาย เลย อดรธาน และหนองบวลาภ โดยมอตราปวยเทากบ 292.87,

157.98, 105.35, 99.90, 94.76, 82.31 และ44.44 ตอประชากรแสนคน ตามลาดบ สวนแนวโนมการ

ระบาดมการเปลยนเปนตาลง 2 ปแลวสงขน 2 ป

6. การกระจายของการเกดโรคตามกลมอาย

ในสวนการกระจายของโรคไขเลอดออกตามกลมอาย พบวา กลมอายตากวา 15 ป มอตราปวยทสง

โดยทกลมอาย 5-9 ป มอตราปวยสงสด คอ อยในชวง 36.84-777.6 ตอประชากรแสนคน

7. ขอมลการเฝาระวงแนวโนม Dengue Serotype

การเฝาระวงการระบาดของโรคไขเลอดออกในรอบ 5 ปทผานมา (พ.ศ. 2549-2553) พบวา ป

2549-2552 พบ ไวรสไขเลอดออกชนด Dengue-1 (60-70%) แตป 2553 พบชนด Dengue-2 (66%)

ซงเปนการเปลยนแปลงของเชอและเปนสาเหตททาใหคนไขมอาการหนกและเสยชวต โดยการเปลยนแปลง

ของชนดเชอไวรส จะเหนวามการเปลยนแปลงทกๆ 3-4 ป และผเสยชวตทมรายงานในพนทเขต ไดตรวจหา

ชนดของไวรสไขเลอดออกแลวเปนชนด Dengue-2 ทกราย

8. ขอมลเชงนโยบายและปจจยทเกยวของ

นโยบายเกยวกบโรคไขเลอดออก ในชวง 5 ปยอนหลง(2549-2553) ผบรหารใหความสาคญใน

สวนของแผนงานโครงการในการใชประเมนความดความชอบ และใหความสาคญกบการดาเนนการมาตลอด

โดยการประเมน เนนเรองกจกรรม ไมไดเนนเรองจานวนผปวย และมการใหเงนสนบสนน ทงนศนยควบคม

โรคตดตอนาโดยแมลงในสงกดสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 ขอนแกน ไดมการการสมประเมนลกนา ปละ

ประมาณ 3-4 ครง แลวแตงบประมาณทได รวมทงการดกจกรรมของอาเภอวามอะไรบาง โดยใหนาหนก

คะแนนทอตราปวยไมมากเทาคะแนนกจกรรมทปฎบตเนองจากปองกนการบบการรายงานจานวนผปวยในป

หลงๆ โดยใชเกณฑของการประเมนของกระทรวง การดนวตกรรมในแตละพนท เชน การทาธนาคารปลา ป

2549 - 2553 ซงตดประเดนไมตองมกจกรรมทตองประเมนของผตรวจ แตกยงใหความสาคญระดบจงหวด

อยางตอเนอง

7

สาหรบกจกรรมในชวง 5 ปทสาคญไดแก ป 2549 ไดมการอบรมใหความรครอนามยโรงเรยน ป

2550 เนนโรงเรยน และเยาวชน สถานทราชการปลอดลกนายงลาย และป 2550-53 เนนเรองอาเภอ/ตาบล

ปลอดลกนายงลาย มการดาเนนการอยางตอเนอง สาหรบป 2553 มการนาเสนอในทประชมคณะกรรมการ

และวางแผนประจาจงหวดเดอน เพอกระตนใหผบรหารในพนทกาชบการดาเนนการใหเขมแขงและ เนน

มาตรฐานสรางความตระหนกในการปองกนควบคมโรคไขเลอดออก โดยทพนททไมคอยมผปวย เมอสมตรวจ

ลกนา กจะพบวาไมคอยมลกนา แตบางพนทลกนายงลายนอย อาจมผปวยมาก เชนในป 2551 หลายพนทม

การประกาศสงครามไขเลอดออก ตงแต 1 กรกฎาคม เปนตนไป โดยเชญผวาราชการมาเปดงาน เชญอาเภอ

เซนตสญญาบนเวท หรอทา MOU.กน และทาเฉพาะ CUP แตมการเชญผรบร ในหลายภาคสวนทงอปท.และ

สวนสาธารณสข

แนวคดการใหทองถนมาชวยในดานการปองกนควบคมโรคตามพรบ.ป 2542 มผรบผดชอบหลก

ในการดาเนนการควบคมไขเลอดออกอยางด แตโดยภาพรวมยงไมชดเจน การรายงานผปวยเขา รง.506 ม

ชองทางดวนในการรายงานผปวย โดยมเจาหนาทตรวจสอบทกวน และแจงใหพนทรบทราบ (ชองทางดวน

Web base ซงสามารถเขาไปดไดทกคน) มการโทรประสานและยนยนผปวยกอนทกครง เมอมผปวยปรากฎใน

รง. 506 ในบางพนททอนเตอรเนตไมพรอมใชงาน กจะโทรศพทมาแจงให เจาหนาทสสจ.ลงขอมลให ซง

ในทางปฏบตมบญช1เปนผปวยยนยน(Confirm) และบญช2 เปนผปวยสงสย (suspected) ทใชในการ

ควบคมโรค ซงมความแตกตางกนขนอยกบพนท ไมสามารถใหเปอรเซนตได แตพนทใดทมการวนจฉย (

R/O.) แตไมฟนธง อาจจะทาใหการดาเนนการของพนทไมเขมขน เชน ถามไขเลอดออกแจงเขามาในระบบ

จะเกบบญช 2 แตดาเนนการควบคมโรคไปกอน แลวคยเขา 506 โดยใสโรคไมทราบสาเหต (PUO) ไปกอน

จากนนรอยนยนแลวคอยรางานแกไข รง. 507 เขาไปใหม จะเหนวาการใชบญช 1และบญช 2 เรมตงแตป

2541/2542 ซงเปนปเฉลมพระเกยรตในหลวง โดยมความแตกตางกนประมาณ 20-30 เปอรเซนต(แต

จรงๆแลว R/O. จานวน 10 ราย มกจะรายงานประมาณ 3 ราย เทานน)

การเนนหนกในดานการเฝาระวงโรค การพฒนาเครอขาย ไดมการรณรงคใหประชาชนมสวนรวม ป

2552 ปองกนโรคกอนการระบาด วเคราะหพนทเสยง สมมนาองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.)ใหความร

เนนการวนจฉย อบรมครอนามยโรงเรยน สาหรบในฤดกาลระบาด มการประเมนการระบาดของโรคในพนท

พนทใด มการระบาดกจะใหการสนบสนนพเศษ มการตงศนยปฎบตการระดบจงหวดเพอแกปญหา

ไขเลอดออก มการศกษาดงานพนททมนวตกรรมทสามารถทาไดสาเรจ และป 2553 มการประชมสมมนาเพอ

คนหาปจจยแหงความสาเรจของแตละพนทในระดบอาเภอ มการประเมนมาตรฐาน มการถอดบทเรยน มการ

ทาโครงการมหกรรมสขภาพ และมการสรปนโยบายของผบรหาร สวนในป 2554 ทานผบรหารเนนหนกใน

การควบคมโรคโดยเฉพาะผปวยทมาสถานบรการรายแรก(Index case) การควบคมลกนายงลายไมใหเกน

มาตรฐาน มการรายงานโรคเขาทประชมทกเดอน มการสงรายงานการสอบสวนโรค มการสงรายงานการสารวจ

ขอมลดชนลกนายงลาย (HI. CI.) ทกเดอน ผทมสวนเกยวของเปนหลก คอ จนท.สาธารณสข รองลงมาคอ

อปท.และโรงเรยน โดยไมใหดชนลกนายงลายเกนมาตรฐาน และเนนในดานอตราปวย อตราตาย ตองควบคม

Index Case ใหอยใหได และพนทใดทมการระบาด คา HI. CI. ตองเปนศนย

ปจจยสาคญทเกยวของกบโรคไขเลอดออก ไดแก คา HI. CI. เมอลงขอมลวามคาตาๆ จะทาใหมการ

รายงานผปวยตาตามมาดวย ในบางพนทมการออกเทศบญญตในการควบคมไขเลอดออก การปรบเงนแหลง

8

เพาะพนธ ประกอบกบเขตเคยใหความรอยตอเนองประจาแตพอเปลยนโครงสรางทาใหไมสามารถเชอมตอ

งานไขเลอดออกระหวางจงหวด และแนวคดประชาชนบรการประชาชน เจาหนาทใหการสนบสนน โดยอสม.

ดาเนนการควบคมลกนายงลายในพนทใหด แมจะมเชอมาจากพนทอนกไมเกดการระบาด อาสาสมคร

สาธารณสข (อสม.) คอกาลงสาคญ เนองจาก ความตระหนกในแตละครวเรอนมนอย หวงจะใหประชาชนมา

ชวยกนควบคมลกนาคงยาก สวนการตรวจจบและควบคมโรครวดเรว เปนเรองของเจาหนาทนนทากนอยแลว

เชน การทาใหอสม.ทางานอยางเขมแขง แตการกระตนใหประชาชนในพนทดแลหลงคาเรอนตวเองเปนสงทด

ทสด และการยกยองพนททสามารถควบคมดชนลกนายงลาย เปนสงทสรางแรงจงใจในการดาเนนงานอยาง

เปนรปธรรมมากกวา พรอมทงนโยบายทถายทอดลงไปจากระดบจงหวดทาใหผบรหารระดบอาเภออาจไมเหน

ดวย ซงทาใหเปนอปสรรคตอการดาเนนงาน

9. การพยากรณแนวโนมการเกดโรค ในป 2555

สาหรบผลการวเคราะหเชงปรมาณ พบวา การพยากรณจานวนผปวยโรคไขเลอดออกป 2555 ม

รายละเอยดดงน จากโมเดลของวนเตอร : Yt= [ β

0 + β

1 t ] ( S

t) (C

t) (I)

จะไดจานวนผปวยในแตละเดอนตามสมการน

Yt= [ 383.75 + (2.86) t ] ( S

t) (C

t) (1)

เมอ t = ชวงเวลาทมระยะหางเทาๆกน (ตอเนองกน)

Yt

= คาจรงเมอเวลา t (จานวนผปวยในแตละเดอน)

β0 = ระยะตดแกน (สวนประกอบถาวร)

β1 = คาความชนของแนวโนม (ของขอมลชดน)

SI = คาดชนฤดกาลทเปลยนแปลงตามฤดกาล เมอเวลา t ( 1-12 เดอน)

Ct = คาวฏจกรรอบลาสด(ป 2551) หารดวยคาเฉลย 4 ปยอนหลง(ป2547-2550)

I = คาความไมแนนอน (ใหคาเทากบ 1)

(383.75) เปนคาเรมตนทไดจากขอมลชดน (ปรบใหเรยบยกกาลงสาม)

(2.86) เปนคาแนวโนมของขอมลชดน (แยกรายเดอน ในชวงเวลา 9 ป)

ดงนน จะไดจานวนผปวยโรคไขเลอดออกในแตละเดอน ดงแสดงการคานวณตอไปน

Y1 = [ 383.75 + (2.86) (1) ] ( .22) (.84) = 72 ราย

Y2 = [383.75 + (2.86) (2) ] ( .20) (.71) = 56 ราย

Y3 = [383.75 + (2.86) (3) ] ( .32) (.41) = 51 ราย

Y4 = [383.75 + (2.86) (4) ] ( .52) (.56) = 115 ราย

Y5 = [383.75 + (2.86) (5) ] ( 1.42) (.61) = 347 ราย

Y6 = [383.75 + (2.86) (6) ] ( 2.42) (.61) = 595 ราย

Y7 = [383.75 + (2.86) (7) ] ( 2.18) (.68) = 601 ราย

Y8 = [383.75 + (2.86) (8) ] ( 1.90) (.66) = 509 ราย

Y9 = [383.75 + (2.86) (9) ] ( 1.21) (.53) = 260 ราย

Y10

= [383.75 + (2.86)) (10)] ( .76) (.77) = 240 ราย

9

Y11

= [383.75 + (2.86) (11) ] ( .56) (.77) = 179 ราย

Y12

= [383.75 + (2.86) (12) ] ( .24) (.33) = 33 ราย

ดงนน ในป 2555 คาดวานาจะมรายงานผปวยโรคไขเลอดออกประมาณ 3,057 ราย โดยเดอน

กรกฎาคม จะมรายงานผปวยสงสด (จานวน 601 ราย) ภายใตสภาวะทางภมศาสตรหรอสงแวดลอม หรอ

กจกรรมและนโยบายตางๆ ทไมเปลยนแปลงมากนก รายละเอยดดงภาพท 2-4

ภาพท 2 จานวนผปวยโรคไขเลอดออก (DF+DHF+DSS) จาแนกตามการรายงานจรง (ป 2546-2554)

และคาการพยากรณ(ป 2555) ของแตละเดอน (รวม 10 ป) ในพนทสานกงานปองกนควบคมโรค

ท 6 จงหวดขอนแกน

0

500

1000

1500

2000

2500

1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10

แหลงขอมล : สานกงานสาธารณสขจงหวดในพนทสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน

ภาพท 3 จานวนผปวยโรคไขเลอดออก (DF+DHF+DSS) คารายงานจรง (ป 2555)

คาการพยากรณ(ป 2555) และคามธยฐาน 5 ปยอนหลง (ป 2550-4) ของแตละเดอน

ในพนทสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน

แหลงขอมล : สานกงานสาธารณสขจงหวดในพนทสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน

คาทานายป 2555

จานวน (ราย)

10

ภาพท 4 จานวนผปวยโรคไขเลอดออก (DF+DHF+DSS) คารายงานจรง (ป 2555)

คาการพยากรณ(ป 2555) และคามธยฐาน 5 ปยอนหลง (ป 2550-4) ของแตละเดอน

จงหวดรอยเอด ของพนทสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน

แหลงขอมล : สานกงานสาธารณสขจงหวดในพนทสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน

ดงนน รปแบบการพยากรณโรคไขเลอดออก ม 5 องคประกอบหลก ดงน 1.) ควรเรมจากการศกษา

สถานการณทางระบาดวทยาเชงพรรณนา เพอวเคราะหความเชอมโยงขนาดปญหาของการเกดโรค ขอบเขต

การการกระจายของโรคตามบคคล เวลา และสถานท และเปนฐานขอมลอางองทงขอมลเชงปรมาณและเชง

คณภาพทนาไปสความเชอมโยงหรอความสมพนธเชงคณลกษณะทวไปของโรคน 2.) ปจจยหรอสงททาให

เกดโรค เปนขอมลทศกษาระบาดวทยาเชงวเคราะหเชงลกทเนนการศกษาเชอทเปนสาเหต (ซโรทยป) แหลง

โรค ปจจยเสยงทเกยวของ รวมทงนโยบายทมาจากบรบทแตละจงหวด 3.) การพยากรณเชงปรมาณดวย

เทคนคทเหมาะสมกบองคประกอบขอมลของโรคน คอ แนวโนม ฤดกาล วฏจกร และความไมแนนอน 4.)

นาผลการพยากรณเชงปรมาณลวงหนามาพจารณาการระบาดหรอพยากรณลวงหนา โดยเทยบกบคามธยฐาน

5 ปยอนหลง พรอมเสนอขอมลทไดรบรายงานจรงลาสดถงกลางปนนๆ 5.) จดทาขาวกรองเตอนภยโดยการ

เสนอผลการพยากรณภาพรวมเขต ในไตรมาศแรก (กอน 6 เดอนแรก) พรอมแนบผลการพยากรณดวย

อนกรมเวลาใหแตละจงหวด(โดยเฉพาะจงหวดอตราปวยสงสด หรอ Hot spot)เพอใหเกดความพรอมใน

กจกรรมการเฝาระวงเหตการณ การสอบสวนโรค และการรณรงคดวยสอตางๆ เพอประโยชนในการปองกน

ควบคมโรคตอไป

การอภปรายผล

การศกษาสถานการณโรคไขเลอดออก ตงแตป พ.ศ. 2545-2554 จากรายงานการเฝาระวงทาง

ระบาดวทยาของกองระบาดวทยา(6)

เปรยบเทยบระดบเขต กบภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และ ประเทศไทย

พบวาแนวโนมอตราปวยในชวง 5 ปแรก(2545-2549) จะมแนวโนมสงขนในลกษณะเดยวกน แตในชวง 5

ปหลง(2550-2554)ในระดบประเทศมการระบาดหนก ป 2551 และ 2553 สวนในระดบเขตระบาดหนก

ในป 2550 และ 2553 ทาใหมองเหนความแตกตางอยบาง โดยเฉพาะป 2550-2551 กลาวคอ ป 2550 ม

11

การระบาดของโรคหนกทวประเทศ ป 2551-2 เรมลดลงในภาพรวมของประเทศ แตป 2553 ในระดบเขต

กลบระบาดสงขน แตมอตราปวยทตากวาระดบประเทศ (6)

นนแสดงถงชวงเวลาการระบาดอาจมปจจยอน

มาเกยวของเชนสภาพการณตางๆเปลยนไป หรออาจเกยวของกบนโยบายตางๆในแตละพนท เปนตน เมอ

พจารณาอตราปวยในชวง 5 ป แรก ระดบเขตและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มอตราปวยทตากวา

ระดบประเทศ แตในชวง 5 ปหลงกมอตราปวยทตากวาระดบประเทศ นอกจากนนยงพบวาระดบเขตและ

ภาคฯ มรปแบบการระบาดแบบ 2 ป เวน 2 ป ทไมชดเจนมากนก ซงอาจจะเกยวของกบระบบรายงานทอาจม

ผลกระทบจากนโยบายของบางจงหวด และจะเหนวารปแบบการระบาดมการเปลยนไปในรอบ 5 ป ของ

ระดบพนทสาธารณสขท 6 จงคาดวาป 2554 –2555 อาจมรปแบบทตางจากเดมกเปนไปได เพราะป

2553 คอนขางมรปแบบทเปลยนไปจากรปแบบการระบาดเดม (ระบาด 2 ป เวน 2 ป)

สาหรบอตราตายในพนทสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน ในรอบ 10 ป มแนวโนม

และอตราตายทคลายและใกลเคยงกบระดบประเทศ แต ป 2550 ซงเปนปทระบาดสงสดของเขต และม

อตราปวยทสงกวาระดบประเทศนน กลบพบวาอตราตายของเขตสงเกอบ 2 เทาของระดบประเทศ ยงเมอ

พจารณาอตราปวยตายทมแนวโนมลดลง แตในรอบ 10 ป ระดบเขตจะมอตราปวยตายทสงกวาระดบประเทศ

เกอบตลอดมา นนอาจแสดงถงการปองกนควบคมโรค รวมทงการรกษาผปวยไมทนทวงท สาหรบ

สถานการณโรคนปปจจบน ยงคงพบวา ระดบเขตมรายงานตลอดทงป และมอตราปวยทตากวาระดบภาคและ

ประเทศ จงอาจจะบอกไดวาระดบเขตอาจมมาตรการทดขน ในการดาเนนงานทางระบาดวทยาสาหรบโรคน

หรอ สภาพการณตางๆทเกยวของมการเปลยนปลง เชน ชนดของเชอ จานวนและลกษณะทางประชากร

(จานวนเดกทมากกวา) สภาพภมศาสตร อาจแตกตางจากทอน เปนตน

การเปรยบเทยบอตราปวย ตงแตป 2549-2553 จาแนกรายเดอน จะเหนวากอนทจะมการระบาด

ของโรคสงสดในป 2550 และ2553 นนในชวงปลายป 2549 และ2552 จะคงมอตราปวยทคอนขางสงอย

จนกระทงตนป (ม.ค.-ม.ค.) ของปทระบาดสงสด โดยเดอนมนาคมจะเปนเดอนทการพยากรณไดดถา

แนวโนมเพมจากเดอนกมภาพนธถงเดอนมนาคมมอตราปวยทเพมแบบทวคณ เมอเปรยบเทยบกบรปแบบ

จานวนผปวยในปอนๆ ซงในแผนฯ9(2545-2549) กระทรวงสาธารณสข กาหนดใหอตราปวยอยในระดบ

ไมเกน 50 ตอประชากรแสนคน และอตราปวยตายไมเกนรอยละ 0.2 แตในจงหวดของเขต 6 ป 2546 ยงคง

ม จงหวดทอตราปวยยงเกนอย และอตราปวยตายในภาพรวมของเขต ยงคงสงเกณฑอยเลกนอยทรอยละ

0.21 โดยเฉพาะปลาสดมอตราปวยตายรอยละ 0.23 ซงประเดนนขนอยกบมาตรการดาเนนงานของแตละ

จงหวดทมความพรอมและปจจยอนๆทเกยวของตางกน(7)

ในสวนการกระจายของโรคในพนทสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน ในรอบ 10 ป

มรปแบบการระบาดทเปลยนไปเรวคอเปลยนในรอบ 5 ป เมอเทยบกบระดบประเทศตงแตป 2501 ทม

รปแบบการระบาดในชวง 20 ปแรกแบบปเวนป ตอมา 20 ปหลง เปนลกษณะ 2 ปเวน 2 ป จงเหนวา

รปแบบการระบาดของพนทสาธารณสขท 6 มรปแบบการเปลยนแปลงตามวฎจกรทเรวขน โดยการกระจาย

ของโรคมกมผปวยรายงานมากในจงหวดขอนแกน เมอเทยบเปนอตราปวยตอประชากรแสนคนกบจงหวด

อนๆในเขต 6 ซงนาจะเปนพนททเปนแหลงเชอและสภาพภมประเทศทเออตอการเกดโรค เนองจากเปน

จงหวดทมชมชนเมองมากและเจรญรวดเรวมากจงหวดหนงของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หรออาจเปน

เพราะวาระบบเฝาระวงทางระบาดวทยาโรคนมความไว (sensitivity surveillance system) (8)

นอกจากนนจาก

12

ขอมลป 2535-2545 ไขเลอดออกมกจะพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอสงสดคอ รอยละ 44 ของจานวน

ปวยตลอดป จะเหนวาแนวโนมมความสอดคลองกบระดบเขต 6 ในชวงเดยวกน โดยมรปแบบคลายกน

พอสมควร ซงมแนวโนมทแตกตางจากระดบประเทศเลกนอย อาจเปนเพราะวาภาพรวมในระดบประเทศเปน

การรวมรปแบบการระบาดของโรคทหลากหลายพนทกวา จงทาใหมลกษณะทไมแนนอน นจงเปนการบงบอก

วารปแบบการระบาดของโรคในของในแตละพนทมความแตกตางกน การนาขอมลในพนทรบผดชอบในแต

ละระดบจงควรมการวเคราะหศกษาหารปแบบในพนทตนเอง เพอนาขอมลทมอยมาใชประโยชนได

เฉพาะเจาะจงในพนทนนๆ

ในสวนการกระจายตามกลมอายไมตางจากอายของประเทศและองคความร เดมมากนก คอปวย

จานวนมากในอายตากวา 15 ป โดยเฉพาะกลมอาย 5 - 9 ป ซงเปนเดกวยเรยนระดบประถมศกษาเปนสวน

ใหญ จากขอมลนการมกจกรรมปองกนควบคมโรคในโรงเรยนจงยงจาเปนตองทาอยางตอเนองตอไป เพราะ

เดกใชเวลาสวนใหญอยในโรงเรยนนนเอง ( 2 )

อยางไรกตามการศกษานเมอพจารณาปทมการระบาดสงๆ จะ

เหนวาในกลมผใหญกมรายงานมากพอสมควร โดยจะมสดสวนหรอแนวโนมทสงขนเรอยๆ นนจงเปน

ขอสงเกตทเราจะตองใหความสาคญกบวยนดวย

สาหรบการพยากรณจานวนผปวยโรคไขเลอดออกในอนาคต ดวยการวเคราะหอนกรมเวลา คาดวาป

2555 นาจะมผปวยประมาณ 3,057 จงคาดวาป 2555 นาจะไมมการระบาด และไมนาจะเกนการรายงาน

ของป 2551 และ 2555 ซงเปนรอบของวฏจกรทมรปแบบคลายคลงกน ภายใตสภาพภมศาสตร

เหตการณทไมผดปกตไปจากเดมมากนก ทงนผวจยเคยการพยากรณไวเมอป 2547-9 ในภาพรวมของเขต

6 ทวธการทางสถตพยากรณวาจะมผปวยประมาณ 6,000 ราย ผลการรายงานจรงมทงสน 5,909 ราย

สาหรบป 2548 คาดวาจะมผปวยรวมทงป ประมาณ 3,367 ราย ซงกยงคงใกลเคยงกน สวนป 2549-50

คาดวานาจะมการระบาดหนก ประมาณ 9,968 รายขนไป ซงจะเปนปทมการระบาดใกลเคยงกบป 2544-

2545 อยางมาก(9)

และถาเหตการณทไมผดปกตไปจากเดมมากนก เราอาจพยากรณไดวาตงแตป 2554 เปน

ตนไป รปแบบการระบาดของโรคไขเลอดออกจะไมมการระบาดมากนก โดยจะสลบปการระบาดสงตาเปน

ลกษณะปเวนป ซงจะไมใชระบาดแบบ 2 ปเวน 2 ปเชนในชวงกอนหนาน

อยางไรกตามการนาวธการทางสถตการพยากรณเชงปรมาณมาใชครงแรกกบหนวยงานใดๆในทนท

ทนใดอาจทาใหบคคลทเกยวของตามไมทนตองอธบายวธการและผลสรปทไดมาใหหนวยงานเขาใจกอนเพราะ

เปนเรองใหมตองอาศยเวลา อธบายขอดขอเสยวาตางกนอยางไรกบวธเดม เพอการยอมรบและการนาคา

พยากรณไปใชใหเปนประโยชนตอไป นอกจากนนยงมขอพจารณาอกประเดนหนงคอ ในบางปบางจงหวด

อาจมเหตการณทางนโยบายผบรหารคลายป 2542-2543 ซงเปนปทขอมลมความผดปกตมากเมอดรปแบบ

การระบาดกอนหนาและหลงจากนน เพราะวาเปนปทมการรณรงคประชารวมใจเพอถวายในหลวง จงมการลง

กจกรรม หรอมาตรการตางๆมากมาย รวมทงอาจมการบบตวเลขการรายงานผ ปวยใหนอยลงของผบรหารก

อาจเปนไปได ซงตองพจารณาบรบทของแตละจงหวดในการทจะพยากรณภาพรวมระดบเขต

กลาวโดยสรป จะเหนวาการพยากรณโรคเชงปรมาณ ดวยวธการทางสถตมความเหมาะสมในการมา

พจารณาการระบาดของโรคในอนาคตไดหลายปลวงหนาเพราะมการปรบคาแนวโนม คาฤดกาล คาวฎจกรการ

เกดโรคจากขอมลในอดตเปนองคประกอบดวยวธการทางสถตการพยากรณครงน พยากรณไดวา ป 2555

ไมนาจะมการระบาดของโรคนแตกยงคงลอยตวอยไมสงเกนเปาหมายคอนขางแนนอน อยางไรกตาม การใช

13

เปาหมายเดมคอการใชอตราปวย 50 ตอประชากรแสนคน เปนเกณฑเปรยบเทยบ ผวจยเหนวาอาจไม

เหมาะสมนกตามองคความร โรคไขเลอดออกทแตละปมการระบาดตางกน ตามสภาพภมศาสตร นโยบาย

ผบรหารทเขมงวดกบระบบเฝาระวงโรค และมาตรการตางๆ ทแตละพนทมความแตกตางกน เชน ภาคใตทม

การระบาดเกนเปาหมายแนนอนเพราะสภาพภมอากาศอานวย แตพนทภาคอนๆมสภาพภมประเทศทตางกน

ออกไป จงมรายงานทตากวาเปาหมาย เปนตน และปจจบนนในแผนพฒนาฯท 10 (2550-2554) ไมมการ

ใชเกณฑนแลว

ดงนนการศกษาครงน จงพอจะเปนแนวทางประกอบการตดสนใจของผบรหารการนาคาการพยากรณ

นเปนเครองมอตรวจจบการระบาดของโรคนในแตละพนทไปเปนตวกาหนดเปาหมายของแตละพนท ซงนาจะ

ชดเจนกวาการใชเปาหมายเดมตามแนวโนมของโรคในแตละพนททมความแตกตางกนตามทกลาวขางตน เพอ

ใชประโยชนในการวางแผนการบรหารจดการ งบประมาณ ทรพยากรทมอยอยางจากด ในการปองกนและ

ควบคมโรคในอนาคตไดควบคกบมธยฐานทนยมใชเปนเครองมอในการพจารณาการระบาดของโรคอก

ทางเลอกหนงเพอสนบสนนแนวทางการพยากรณการเกดโรคเชงปรมาณตอไปไดดวย

ประเดนทนาสนใจ ในการเฝาระวงระบาดวทยาปกตแลวไมคอยจะใชขอมลจานวนมากนก(นยมใช

เพยง 5 ปยอนหลง) ขอมลจงเบ หรอมจานวนปวยทตางจากชวงเวลาอนไปมากๆ ดงนนขอมลทางระบาด

วทยาจงเหมาะสมกบคามธยฐานมากกวา(นยมใชคามธยฐาน 5 ป เพราะสภาพการณตางๆหรอรปแบบการ

เกดโรคไมเปลยนแปลงมากนก) แตสาหรบในความเปนจรงตามธรรมชาตแลวเครองมอเฝาระวงหรอ

ตรวจจบการระบาดเพอการทานายโรคทงหลาย เชนการใชคาดชนลกนายงลาย (HI. index) การพจารณา

ชนดของเชอ (dengue type) ปรมาณนาฝน อณหภมเฉลย ความชนสมพทธ ความหนาแนนประชากร จานวน

หลงคาเรอน และจานวนประชากรเดก หรอปจจยอนๆ(10)

แตการใชเพยงบางคาในการทานายมกจะไมม

ความเหมาะสมหรอไมสมบรณแนนอน เพราะมปจจยทเกยวของกบการรายงานโรคหรอการเกดโรครวมกนอย

หลายปจจย ซงวธการทางสถตเชงพห(การวเคราะหรวมกบหลายตวแปร) เชน multiple regression

multiple logistic regression discriminant analysis เปนตน จะทาใหเราไดรปแบบจาลองการพยากรณโรค

ไขเลอดออกทดกวาการพจารณาเพยงปจจยเดยวแนนอน

อยางไรกตามการใชการพยากรณเชงปรมาณดวยวธการทางสถตในครงน คอ การวเคราะหแบบ

อนกรมเวลา (time-series analysis) เพอประมาณคาของจานวนปวยเพยงตวแปรเดยวซงอาจเรยกวาเปนการ

วเคราะหตวแปรคามหรอตวแปรหลก (main outcome)ทมความสาคญยง เพราะการจะมจานวนผปวยเกดขน

แสดงวาตองมการเสยสมดลทางระบาดวทยา ไดแก มกลมผมภมไวรบ มเชอโรคในชมชน และม

สภาพแวดลอมทเออ เปนตน ดงนน การศกษานจงเปนทาใหเราไดประโยชนจากการวเคราะหขอมลปจจยเสยง

ทางระบาดวทยาทเกยวของ และการวเคราะหสถานการณทางระบาดวทยาเชงพรรณนา (descriptive study)

ในเบองตนโดยการชประเดนดานการเกด การกระจายของโรคตามลกษณะทางบคคล เวลา สถานท เพอหา

ความเชอมโยงทางระบาดวทยากบระบาดวทยาเชงวเคราะห (analytic study)โดยการวเคราะหรวมกบรายงาน

การสอบสวนโรครวมดวย แลวตอยอดหรอประยกตใชการพยากรณจานวนผปวยลวงหนารายเดอนของป

ถดไป สาหรบขอจากดในการวเคราะหอนกรมเวลาผวเคราะห กาหนดใหคาความไมแนนอนของเหตการณท

อาจจะเกดผดปกตเชน นาทวม เปนตน ใหมคาเทากบ 1 เพราะเราไมสามารถใชวธการทางสถตไปปรบคา

อะไรได หรอไมสามารถควบคมได (ใชคาความไมแนนอน คอ 1 คณเขาไปในสมการ)

14

ทายทสด แมขอมลในการรายงานผปวยโรคไขเลอดออกจะตากวาความเปนจรงในชมชน ประเทศ

ไทยกยงคงใชประโยชนขอมลนมา 40 กวาป แลวโดยความตระหนกในการตดเชอในชมชนทไมมาในระบบ

รายงานโรคเชงรบ (passive surveillance) ยงมมหาศาล ผวจยจงเหนวาการศกษานนาจะเปนทางเลอกหนงท

จะชวยในการกาหนดเปาหมาย ทเหมาะสมและยตธรรม ในการตดสนใจของผบรหาร ในทสด จงควรมการใช

ประโยชนตามลกษณะทางระบาดวทยาของพนทนในการวางแผนการบรหารจดการและหามาตรการในการเฝา

ระวง ปองกนและควบคมโรคในอนาคตตอไป

สาหรบขอควรคานงในการพยากรณ (Forecasting) เพอการประยกตใชในทางสาธารณสขหรอการเฝา

ระวงโรค รวมกบทเรามการใชคามธยฐานเพอพจารณาสถานการณโรคอยในปจจบน คอ 1)เนองจากแตละ

อนกรมเวลาอาจมสวนประกอบถง 4 ชนด (TSCI) บางอนกรมอาจมสวนประกอบครบทง 4 ชนด แตบาง

อนกรมอาจมสวนประกอบเพยงบางชนดเทานน ในการพยากรณคาของอนกรมเวลา เราตองประมาณคาของ

สวนประกอบตางๆใหไดกอน 2)ในการพยากรณคาทางโนม(T)และดชนฤดกาล(S)อาจทาไดไมยากนก

เนองจากความแปรผนดงกลาวมแบบแผนทแนนอน 3)สาหรบในการหาคาความแปรผนตามวฏจกร(C) ถา

ขนาดและชวงเวลาของการเกดวงจรไมเทากนการพยากรณการเจรญเตบโตและการถดถอยจงไมสามารถทาได

ดวยความถกตองแนนอน ดงนนในทางปฏบตจงมวธการนาเอาวธการหลายๆอยางมาใชในการพยากรณ ซง

รวมทงการอาศยความชานาญ ประสบการณ และการตดสนใจสวนบคคลเขามาชวยดวยเปนอยางมาก (3-5)

อยางไรกตาม การนาวธการทางสถตเชงปรมาณนไปประยกตใชกบโรคอนๆจาเปนตองมความรของ

โรคนนๆดวย เพราะวธการของอนกรมเวลา มหลายวธขนอยกบองคประกอบของแตละโรค โดยการนามาใช

ในหนวยงานครงแรกอาจเกดการตอตาน แตถาหนวยงานใดสนใจทจะเรยนร ไวและมนกสถตอธบายวธการ

ความเปนมาหรอการนามาใชประโยชนกไมมทางเสยหายแตอยางใด

สรปผล

การไดรบรายงานผปวยโรคนมแนวโนมสงขนเลกนอย โดยพบมการระบาดชวงกลางปเมอเทยบกบคา

กลางของการรายงานผปวยรายเดอนยอนหลง 5 ป(มธยฐาน หรอ median) ดงนน การกระจายของโรคตาม

เวลามการพยากรณ(forecasting)ไดวาโรคนมการระบาดเมอถงฤดฝนโดยธรรมชาตอยแลวในปตอๆไป นก

ระบาดวทยาทกพนทควรมการเฝาระวงอยางตอเนอง และเตรยมองคความร ในการสอบสวนโรคโรคไวเพอ

ปองกนควบคมการระบาดของโรค แมวารอบการเกดโรค(cyclical) จะบงชวาไมนาจะมการระบาดใหญในป

หนา ซงเมอพจารณาการกระจายในรายจงหวดแมจะมรายงานมากในทกจงหวดแตจงหวดรอยเอดและ

มหาสารคามทพบรายงานสงกวาจงหวดอนๆควรมการจดตงระบบเฝาระวงอยางพเศษหรอนาเสนอ

สถานการณตอผบรหารอยางตอเนอง เพอการตดสนใจในทางบรหารไดรวดเรวขน และประชากรกลมเสยงจะ

ไดรบการสนบสนนโดยเฉพาะกลมวยนกเรยน ซงถากลมนตดเชอจะสงผลกระทบเปนวงกวางเชนกน

จากสถานการณโรคไขเลอดออกขางตน ทพบวาการกระจายของโรคเมอเทยบอตราปวยรายจงหวด 3

จงหวดแรกทอตราปวยสง ไดแกจงหวดรอยเอด ขอนแกน และมหาสารคาม ควรมการตดตามสถานการณป

2555 อยางตอเนอง หรอนาเสนอผบรหารเพอพจารณาโดยเฉพาะชวงกอนการระบาดในฤดฝน ซงการ

กระจายตามบคคล ยงคงพบวากลมเดกนกเรยนทกระดบ ยงคงตองใหมกจกรรมการกระตนตอไปโดยเฉพาะ

ชวงปดเทอมและกอนถงชวงเดอนพฤษภาคมถงสงหาคม สาหรบการกระจายตามเวลาพบวามแนวโนมเพมขน

15

เลกนอย จงขอความรวมมอจากทกจงหวดในการเฝาระวงโรคนอยางตอเนอง และสอบสวนโรคทนทในผปวย

รายแรกของหมบานตอไป

ปจจบนโรคไขเลอดออกเปนโรคทมการเกบขอมลเปนระบบอยางตอเนอง เพราะมผปวยทวประเทศ

ไทย และมรายงานจานวนมากในแตละปหรอเปนโรคนโยบายมาโดยตลอด (ป 2542-3 มการจดกจกรรม

รณรงคเฉลมพระเกยรตถวายในหลวง) โดยปนสคร.6 ขอนแกน ไดมทมพยากรณโรคนลวงหนา แมวารอบวฎ

จกรนอาจอยในวงรอบระบาดตากตาม แตการพยากรณโรคแยกรายจงหวดจะมการสนบสนนดานวชาการให

เครอขายในป 2555 น

ขอเสนอแนะครงน

- รปแบบการระบาดของโรคในเขต 6 มการเปลยนแปลงเรว ดงนนในอนาคตอาจมรปแบบทตาง

ออกไปคอ มการะบาดทกป(แบบปเวนป) จงควรหามาตรการปองกนควบคมโรคอยางเขมงวด

ในทกป เพราะรปแบบการระบาดอาจไมเหมอนเดมทมรปแบบการระบาดแนนอน

- การพยากรณโรคโดยวธการทางสถตเปนเครองมอตรวจจบการระบาดทมความเหมาะสมในการ

มาพจารณาการระบาดของโรคในอนาคต ซงอาจใชตวเลขนไปเปนตวกาหนดเปาหมาย วาง

แผนการบรหารจดการ งบประมาณ ทรพยากรทมอยอยางจากด ในการปองกนและควบคมโรคใน

อนาคตไดดกวามธยฐานทไมสามารถตดคาผดพลาดดวยวธการทางสถตได

- ควรนาวธการในการศกษานไปใชในพนททแคบลง เพอศกษาสถานการณโรคในพนทได

เฉพาะเจาะจง และจะไดนามาใชประโยชนในการพยากรณเฉพาะพนทนนๆไดเหมาะสมยงขน

- ควรมการศกษาดวยวธการทางสถตเชงพห เพอสรางโมเดลการพยากรณโรคไขเลอดออก ในพนท

ทแคบลง จะไดนามาใชการพยากรณเฉพาะทไดเหมาะสมยงขน

- อาจใชวธการพยากรณนในการกาหนดเปาหมาย เชน โรคไขเลอดออกในแผนฯ 10 ไมเกนคา

อนกรมเวลา(Time series) ของพนทนนๆ เปนตน

- การประยกตใชกบพนทในแตละจงหวดหรออาเภอ จะทาใหเหนสถานการณและรปแบบการ

พยากรณทใกลเคยงและวางแผนทากจกรรมปองกนโรคไดดยงขน

- การเลอกใชวธการของอนกรมเวลา(Time series) มหลายเทคนคการวเคราะหจาเปนตองอาศย

นกสถตและโปรแกรมสาเรจรป การประยกตใชกบโรคอนจะมเทคนคทแตกตางกนไป ตามองค

ความรของโรคนนๆ วามองคประกอบอยางไรบาง

ขอเสนอแนะครงตอไป

- การวเคราะหอนกรมเวลา มหลายเทคนค การประยกตใชทเหมาะสมขนอยกบรปแบบขอมลทม

ระบบเฝาระวงทเสถยรภาพ และโปรแกรมสถต

- การนาผลไปใชพยากรณควรตองแปลผลสถตใหสอดคลองโรคทศกษาโดยอาศยความเขาใจใน

ธรรมชาตการเกดโรคนนๆเปนสาคญ และการศกษาองคสามทางระบาดวทยาแตละโรค ควร

วเคราะหสถานการณเปนฐานการพยากรณโรคทกครง

- ดงนน ขอสนบสนนกรมควบคมโรค ในการวางเปาหมายในแผนฯ อนาคตดวยวาทะกรรมวา

“ในแตละพนท มรายงานผปวยไมเกน คา Time series ” และใชการพยากรณเปนนโยบายท

ควรพฒนาและเปนผนาทางวชาการปองกนควบคมโรคอยางยงยน

16

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบพระคณ นายแพทยณรงค วงศบา ผอานวยการสานกงานปองกนควบคมโรคท 6 ขอนแกน ท

ใหการสนบสนนและขอเสนอแนะทเปนประโยชน ขอขอบคณ ดร.เกษร แถวโนนงว เจาหนาทกลมระบาดวทยา

และกลมโรคตดตอนาโดยแมลงทกทาน ทชวยเหลอการดาเนนงานพฒนารปแบบในการเกบรวบรวมขอมลท

เกยวของตงแตแรกเรมจนไดผลงานวชาการทสมบรณ

เอกสารอางอง

1. ประยร กนาศล, ศภชย ฤกษงาม. การเฝาระวงทางระบาดวทยาและการสอบสวนการระบาดของโรค. ใน :

ไพบลย โลหสนทร, บรรณาธการ.ระบาดวทยา. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย,2538 : 199.

2. สานกงานควบคมโรคไขเลอดออก กรมควบคมโรคตดตอ กระทรวงสาธารณสข. โรคไขเลอดออก ฉบบ

ประเกยรณก. กรงเทพฯ: พมพครงท 2: มปท, 2545.

3. กลยา วานชยบญชา. การใช SPSS for windows ในการวเคราะหขอมล. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย,2543

4. มลลกา บญนาค. สถตเพอการตดสนใจ. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย

,2542 : 306-342.

5. สพรรณ องปญสตวงศ. เทคนคการพยากรณเชงสถต. ขอนแกน: หนวยผลตเอกสารคณะวทยาศาสตร

มหาวทยาลยขอนแกน, 2541:85-108.

6. สานกระบาดวทยา สานกงานปลดกระทรวง กระทรวงสาธารณสข. สรปรายงานการเฝาระวงโรค 2546-

53. กรงเทพฯ: โรงพมพสงเคราะหองคการทหารผานศก.

7. องอาจ วชรพนธสกล, ธนวรรณ สธนเสาวภาคย,ผน สบงกช. การประเมนผลโครงการควบคมโรค

ไขเลอดออก จงหวดนครราชสมา ระหวางป 2538-2540. วารสารโรคตดตอ 2542;25:1-7.

8. สมาล ชะนะมา,สรภ อนนตปรชา, ภทรพร ทองไทย, อจฉรยา อนกลพพฒน,นรนดร พนธใยศร. การเฝา

ระวงเชอแดงกใน 4 จงหวดของไทย พ.ศ.2543. วาราสารวชาการสาธารณสข 2544;10:688-694.

9. ชาญชยณรงค ทรงคาศร. สถานการณและการพยากรณแนวโนมการเกดโรคไขเลอดออก ในพนท

สานกงานปองกนควบคมโรคท 6 จงหวดขอนแกน. วารสารวชาการสาธารณสข, ปท 14 (3) : พ.ค.-

ม.ย., 2548.

10. สานกงานปองกนควบคมโรคท 6 ขอนแกน, สถานการณการเฝาระวงทางระบาดวทยาและแนวทางแกไข.

ขอนแกน : โรงพมพคลงนานาวทยา , 2546-54.