ध्यासंग - esahity.com · 2019-11-02 · mahao%savaat kanapur maqao ikmvaa [tr kuzo hi...
TRANSCRIPT
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
ध्यासंग
अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
ध्यासंग (मुलाखि संग्रि)
लेखक : अरविंद बुधकर
Email :- arvind_budhkar@yahoo. co. in
Ph : 9820408553
या पसु्िकािील लखेनाच े सिंव िक्क लखेकाकड े सरुहिि असनू पसु्िकाच े ककिंा त्यािील
अशंाच ेपनुमुवद्रण िंा नाट्य, हचत्रपट ककिंा इिर रुपािंर करण्यासाठी लखेकाची परिंानगी
घणे ेआिंश्यक आि.े िस ेन केल्यास कायदशेीर कारिंाई िोऊ शकि.े
प्रकाशक : ई साहित्य प्रहिष्ठान
www.esahity.com
प्रकाशन : २४ मे २०१५
©esahity Pratishthan®2015
• हिंनामूल्य हिंिरणासाठी उपलब्ध.
• आपले िंाचून झाल्यािंर आपण ि ेफ़ॉरिंडव करू शकिा.
• ि ेई पुस्िक िंेबसाईटिंर ठेिंण्यापुिंी ककिंा िंाचनाव्यहिररक्त कोणिािी िंापर करण्यापुिंी
ई-साहित्य प्रहिष्ठानची परिंानगी घेणे आिंश्यक आिे.
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
ध्यास, व्यासंग िंगैरे िंगैरे
गेल्या कािी िंर्ाांि गोलमाल (१, २, ३) मुन्नाभाई (१, २), टाईमपास (१, २)
िरेाफ़ेरी (१, २), रेस (१, २, ३), धमाल(१, २) असे अनेक हचत्रपट िंाढिा गल्ला आहण
कल्ला करि आििे. त्यांचा एकूण सूर असा असिो कक माणसाला पैसा, ककिी (आहण पोरगी)
हमळिंण्यासाठी भरपरू शॉटवकट्स आििे. एखादा नहशबाचा स्पाकव आहण ित्तिंाशंी थोडी
िडजोड केली की वजदगी म्िणजे जस्ट धमाल आि.े खाओ और खुजाओ बस्स. िाक
घुसळण्याचे कष्ट नको. फ़क्त िंरचं लोणी उचलण्याची आयहडया पायजे.
एकीकड ेहमहडयािून ि ेठसिंल ेजाि असिाना दसुरीकड ेत्यांच्या आजुबाजूला
अचानक पैसा आहण प्रहसद्धी हमळिंणार्या भाईंचे फ़्लेक्स बॅनर झळकि आििे. हसनेमा,
राजकारण आहण उद्योगांििी अशी कािी उदािरण ंप्रत्यिाि कदसि आििे. कालपयांि हझरो
असललेा कोणी अचानक हिरो बनिो आहण या िरुणांचा त्या हसनेमांनी करून कदलेला समज
अजूनच ठाम िोि जािो. मिाराष्ट्रािल्या जिंळपास प्रत्येक शिर-खेड्याि सध्या िचे हचत्र
आि.े मुंबई, नाहशक, नागपूर, पुण्याच्या प्रत्येक कट्ट्यािंर िीच चचाव आि.े कष्ट, मेिनि,
ध्यास, व्यासंग िंगैरे िंगैरे शब्दांना आिा “िेरा साबुन स्लो ि ैक्या?” टाईप लुक कदला जाि
आि.े िंाममागावने यशस्िंी झालेल्या लोकानंा “ये इिनी जल्दी कैस ेबढ गया? अरे ये खािा
क्या ि?ै” टाईप आदर हमळि आि.े आपण िो झटपट फ़ॉम्युवला हमळिंािंा एिंढाच एक ध्यास
आिा उरला आि.े
अशा िंेळी समाजाि अजूनिी ध्यास, व्यासंग, मेिनि यांच्या जोरािंर यश
हमळिंणार्यांची ( आहण जास्ि करून अशांचीच) चालि ेआि,े याची जाहणिं करून दणेार्या
या मुलाखिी. या मुलाखिी घेणारे श्री अरविंद बुधकर ि ेस्िंिः एक व्यासंगी आििे. कारण
जशी ऋर्ी मुनींशी चचाव करायला स्िंिःमध्ये मुनीत्िं लागिं िसं कलाकार िं ध्येयासक्त
माणसांशी व्यक्तींशी चचाव करायची आहण त्यांच्या मुलाखिी घ्यायच्या िर त्यांच्या गुणांचं
आकलन करण्याची शक्ती मुलाखिकाराकड े असािंीच लागिे. या पुस्िकाचे लेखक श्री
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
अरविंद बुधकर ि ेमानिं ससंाधन हिंकास (Human Resource Management) मधील
पधिंीधर , व्यिंस्थापन सल्लागार आहण प्रहशिक (Trainer) व्यिंस्थापन कॉलेजमधील
(Visiting) व्याख्यािे, शास्त्रीय संगीिाि अहभरुची असणारे, अनेक कदिंाळी
अंक/माहसकािून कहिंिा, स्माईहलका हलहिणारे, अभ्यासक असून छंद म्िणून अनेक मराठी
माहलकािून मुशाकिरी करि करि अहभनयाि हस्थरािंण्याचा प्रयत्न करीि आििे. िंेगळ्या
िंेगळ्या िेत्रािील व्यक्तींना भटूेन त्यांच्यािील चांगल े िे घेऊन हशकणे िा छंद आि.े िे
स्िंिः असे चिुरस्त्र व्यासंगी असल्यामुळे त्यांच्या सिंव मुलाखिी या जुगलबंदी सारख्या
झाल्या आििे. त्यांनी घेिलेल्या या सिंव मुलाखिी आपण िंाचाव्याि आहण या नव्या
“गोलमाल+िरेाफ़ेरी” िंादळाशी सामना करून स्िंिःच्या बळािंर, व्यासंगािंर आहण
ध्येयासक्तीिंर आपल्या आयुष्याची मागवक्रमणा करण्याची स्फ़ूिी हमळिंािंी िाच या
पुस्िकाचा उद्देश आि.े
या मुलाखिी कल्पक हनिंड कदिंाळी अंकाि प्रथम प्रहसद्ध झालेल्या आििे.
त्यांचेच ि ेपुस्िक िंाचकांसाठी हिंनामूल्य उपलब्ध करून कदल्याबद्दल श्री अरविंद बुधकर
यांचे आभार मानिो. त्यांच्या िं या पुस्िकािील सिंव व्यक्तींच्या कष्ट, व्यासंग आहण ध्यासाचं
चीज िोिंो िीच ईश्वरचरणी प्राथवना.
सुहनल सामंि
टीम ई साहित्य
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
Anauk`ma
1. pM Da^. gaMgaaQar tOlaMga va Ea`I. Bart tOlaMga : saMgaItat rmalaolao ipta pu~
2. Ea`I. saunaIla dovaQar : QaOya-SaIla va AByaasaU vyai>ma%va
3. Ea`I. AiQak kdma : ek svaPnaaLU Qyaoyaasa@t manasvaI t$Na
4. Ea`I. kmalaoSa BaDkmakr : saUr vaoDo mana
5. EaI. jayaMt fDko : sauraMcaa ikmayaagaar
6. EaI. rGaunaaqa laaoMZo : cama-vaa_yaacao iSalpkar
7. Ea`I. saMjaya saUrkr : p`isaQd isanaoidgdSa-k k^maoratIla dRYTI
8. Ea`I. SamaSaui_na maaomaIna : tMtuvaa_yaatIla iSalpkar
9. Ea`I. Ea`IpadjaI iqaTo : kamagaar to idgdSa-k, inamaa-ta
10. Ea`I. jayavaMt caafokr : inaScayaacaa mahamao$
11. saaO. naupUr kaiSad gaaDgaIL : ]malato saUr
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
" जयांनी जन्म दऊेन कष्ट करून िंाढहिंले , संस्कार केले
िे माझे िंडील कै श्री रामचंद्र नारायण बुधकर
आहण
जयांच्यामुळे माझे कॉलेजचे हशिण पूणव िोऊ शकले
त्या ऋर्ीिुल्य कै प्रा िंसंि कोकजे
यांच्या चरणी ि ेपहिले पुष्प ........."
अरविंद बुधकर
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
saMgaItat rmalaolao ipta pu~
pM Da^. gaMgaaQar tOlaMga va Ea`I. Bart tOlaMga
klyaaNaat Ea`I. Bart tOlaMga jaovha Aamacyaa saMkulaat Aalao tovha
kamaavar jaatanaa naohmaIca iryaajaacao saUr kanaI pDU laagalao. klyaaNamaQaIla
piricatamaaf-t AaoLK JaalaI. Aamacyaa dUrcyaa naatlagaamaaf-t AaNaKI dRZ pircaya
Jaalaa. %yaaMcao gaaNao eokNyaacaa yaaoga hI yaot gaolaa. baabaa GarI yao} laagalyaavar
%yaaMcao gaaNao eokNyaacaa yaaoga hI yao} laagalaa. to gvaalhor GaraNyaacao ]pasak Aahot
ho kLlyaanaMtr GaraNao pQdt kaya Aaho %yaaMcyaa gaayakIcao vaOiSaYTya kaya ho jaaNaUna
GaoNyaacaI ija&asaa inamaa-Na JaalaI. %yaaMcyaa AavaajaacaI gahra[- manaacaI pkD GaoNaarI
Aaho. maulagaI hI %yaaMcyaakDo iSakU laagalaI.
pM Da^. gaMgaaQar tOlaMga hyaaMcao Aaja vaya 82 vaYao- Aaho. Garat tMbaaoáyaacao
svar laavaUna iryaaja hyaa vayaat hI sau$ Aaho. %yaaMcyaabaraobar gaPpa maartaMnaa
]lagaDlaolaa ha sava- %yaaMcaa saMgaIt p`vaasa. saMvaad saaQatanaa vaya, smaRtIdaoYa va
Ea`vaNadaoYa samajaNyaasa AaD yaot haoto. Aqaa-t Ea`I. Bart tOlaMga ho hI maaihtI
do}na madt krIt haoto . ha daoGaa iptapu~aMSaI saaQalaolaa saMvaad
AapNa mauLcao kuzlao va iSaxaNa ?
AamhI mauLcao tolaMgaNaacao. hOd`abaad javaLIla krImanagar ijalhyaatIla
baogaulapaDa caaoTIgaa^Mvacao. Aamhalaa kahI ba`amhNa kuTumbaanaa daOlatrava iSaMdo yaaMnaI
gvaalhorlaa baaolaavalao. Ea`I. iSaMdyaaMnaI gvaalhorlaa maa$tIcyaa maMidrajavaL rahNyaasa
jaagaa idlaI. Aamacao maUL naaMva “caaoTIvaar” haoto. tolaMgaNaatUna Aalaao mhNaUna tOlaMga
Jaalaao.
maaJaa janma kanapUrcaa 1930 maQalaa. maaJao vaDIla naanauBayyaa 1916 maQao
gaMgaaiknaarI rahNyaacyaa ]_oSaanao AaQaI vaaraNaSaIlaa Aalao. itqaUna maga kanapUrlaa
sqaaiyak Jaalaot. vaiDlaaMcaa AByaasa gaaya~I maM~acaa haota. GaraNao vaOidk prMpra
jaaopasaNaaro haoto. Garat vaiDlaaMnaa gaaNao Avagat haoto. vaiDlaaMnaa gaayanaacao iSaxaNa
]. hd\dU Ka^M yaaMcao iSaYya pU. baalaasaahoba gau$jaI yaaMcyaakDUna imaLalao. maharaYT/at
rihmat Ka^M hyaaMcyaamauLo gvaalhor gaayakI p`isaQd JaalaI. EaI. kRYNa ivanaayak
fDko yaaMnaa kanapUrlaa rahNaarI saMgaItatIla jaaNakar vya>I hvaI haotI. vaiDlaaMcao
iSaYya Ea`I. kRYNa ivanaayak fDko yaaMcaI Ea`I. zakUr jayadovaisaMga yaaMcyaabaraobar
maO~I haotI. %yaaMnaI kanapUrlaa gaNaoSamaMidrat vaiDlaaMcao gaaNao zrivalao. to %yaaMnaI
eoklao. vaiDlaaMcaa naava laaOikk vaaZu laagalaa. vaiDlaaMcao jaalaMQarlaahI 1 vaYa- vaastvya
haoto. itqao hI laaOikk Jaalaa. kanapUrsaar#yaa izkaNaI maaJyaa vaiDlaaMnaI saaMigaitk
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
caLvaL sau$ k$na Anaok iSaYya GaDivalao. AmarazI vaatavarNaat marazI japUna
zovalao.
malaa vayaacyaa 5 vyaa vaYaa-pasaUna
Garatca vaiDlaaMkDo gaaNao iSakayalaa imaLalao.
maaozo baMQau yaaMcyaa kDUnahI talaIma imaLalaI.
Aamacyaa GarI barIca gaayak maMDLI yaot haotI.
maaJaa jaahIr kaya-k`ma kanapUr maQao vayaacyaa
10 vyaa vaYaI- Jaalaa. %yaamauLo ]%saah vaaZlaa.
maaJao iSaxaNa ema\. e. rajyaSaas~ hyaa
ivaYayaat gau$ naarayaNa K~I ka^laojamaQyao
Jaalao. maI %yaaca ka^laojamaQyao 6 vaYao- iSakvat
haotao. malaa iSaxaNa xao~at naaokrI krayacaI
haotI. prntu AaoLKInao dusarI karkUnaI naaokrI imaLalaI. pirisqatIhI caaMgalaI
navhtI. SaaLopasaUnaca gaaNao caalaU haoto. %yaat baraca naaMva laaOikk Jaalaa. saMgaItat
Aaiqa-k p`aPtI navhtI. hyaamauLo zakUr jayadovaisaMgaanaI %yaaca ka^laojaat saMgaIt
iSakvaa Asaa Aaga`h Qarlaa. itqao maI myauiJak iDpa-MTmaoMT sau$ kolao. 1955 maQyao
lagna Jaalao. EaI. SaMkrrava baaoDsaaMnaI saMgaIt xao~atca kirAr krNyaasa Aaga`h
Qarlaa. %yaaMnaI gaaMQaI saMgaIt ivadyaalayaacao p`acaaya- EaI. laala maNaI imaEa` yaaMcyaamaaf-
t itqao iSakivaNyaasa sau$ kr Asaa Aaga`h Qarlaa. pihlaI naaokrI saaoDUna itqao maI
$jaU Jaalaao va p`acaaya- pdapya-Mt paohcalaao. Káyaa Aqaa-nao maI saMgaIt xao~at EaI.
SaMkrrava baaoDsaaMnaI AaNalyaamauLo Aalaao va %yaaMcyaamauLoca Aalaolyaa maaJyaa saMgaItatIla
gatImauLo ekdma “ivaSaard”caI pirxaa dota AalaI. maI saMgaItat “AlaMkar” va
gvaalhor gaayakI var “#yaalaacaa ivakasa va saMgaIt& va %yaaMcao yaaogadana hyaavar
p`baMQa ilaihlaa. malaa pIeca DI imaLalaI. maI gaaMQava- mahaivadyaalaya, banaarsa, naagapUr,
BaaopaL [ izkaNaI pirxak tsaoca AakaSavaaNaI Aa^DISana baaoD- va ]
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
baMidSaIcaa AaQaar Gaot gaatat. laaok hyaalaa ]. hd\dUKa^MMcaI gaayakI mhNaU laagalao.
Aaga`a GaraNao naaoma taoma var jaast Bar dotat.
gaaNao iSakNaaáyaalaa kaya gaaoYTIcaI maaihtI AavaSyak Aaho ?
gaaNao iSakayacao Asaola tr mauLat AavaD AsalaI paihjao. %yaalaa
svat:laa AanaMd vaaTlaa paihjao.
saMgaItat pMiDt va Da@̂Tr hyaat kaya frk Aaho ?
pMiDt ha Sabd ivavd
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
maaJyaa gaayakIt maI pUNa- samaaQaanaI Aaho. maaJyaa gaayakIba_la pM.
kRYNarava pMiDt, EaI. baalaasaahoba puCvaalao, Aacaaya- baaoDsa, pM ivanayacaMd` maaOdgala, Da^. A$Nasaona, EaI. ArivaMd parIK [. maaozyaa laaokaMnaI maI gaalhor GaraNyaacaa stMBa
Aaho, maI jarI gvaalhor GaraNyaacaa Asalaao trI dusaáyaa saMgaIt GaraNyaacyaa gauNaaMcaI
kdr k$na svat:cyaa gaayakIt samaaivaYT krtao Asao gaaOrvaaod\gaar kaZlaot. ]
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
saa ro ga ma p ASaa kaya-k`maatUna klaakar haotao kaM ?
Aajacao yauga inarinaraLyaa p`yaaogaiSalatocao, taMi~k p`gatIcao Aaho. maulaaMnaa
Anaok ca^naolsa ]plabQa Aahot. hyaatUna maaoza gaayak haoNyaasaazI maaozo pirEama
Gyaavao laagatIla. pNa caaMgalaa klaakar AaoLKta yao[-la.
ivadyaaqyaa-nao ikMvaa klaakaranao dmasaasa ikMvaa AavaajaacaI roMja vaaZvaNyaasaazI
Kasa p`iSaxaNa GaoNao AavaSyak Aaho kaM ?
svaraByaasa hI naOsaiga-k p`ik`yaa Aaho. dmasaasa iryaajaanao hI
vaaZvata yaotao.
gaPpaMcaI gaaDI %yaaMcao pu~ EaI BartjaI tOlaMga yaaMcaokDo vaLvalaI. EaI.
BartjaI va %yaaMcao baMQau EaI. ivakasajaI vaiDlaaMcaI gaayakI puZo naot Aahot. %yaaMcao gaaNao
eoMktanaa AMgaatUna caOtnyaacyaa lahrI ]saLtat ho sa%ya Aaho. vaiDlaaMkDUna Káyaa
Aqaa-nao “gaayakI” Aa%masaat kolaI yaacao p`%yaMtr yaoto. EaI. BartjaI klyaaNaat
AsalyaamauLo Anaokda eoMkNyaacaa yaaoga yaotaoca. maaJyaa taoMDUna sahja p`Sna gaolaa
Aaplaa gaayana iSaxaNa p`vaasa
malaa gaayanaacao iSaxaNa vaiDla AaiNa kakaMkDUna imaLt gaolao. maI
gaaNao iSakayalaa 10 vaI [ya
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
malaa saMgaItat Da^@TroT krayacaI Aaho. malaa gau$kula sau$ krayacao
Aaho. mhNajao ivadyaaqyaa-Mnaa gau$iSaYya prMprocyaa gaayakI AMgaanao iSakvaayacao Aaho.
saQyaa jao ivadyaaqaI- maaJyaakDo yaotat to A^k^Dimak AMgaanao iSakt Aahot.
gau$kulaacaI klpnaa spYT krtaMnaa ivadyaaqyaa-nao gau$kDo raihlaoca paihjao Asao
naahI.
EaI. BartjaIMnaI %yaaMcyaa vaiDlaaMcao “ kha^ ko piqak kha^ iknhao ho
gavanavaa, kaOna ga`ama kaOna Qaama ko vaasaI, ko ih karna tuma tMjaao ho BavanavaaM “ ho
tulasaIdasacao Bajana poSa kolao. ho eoMkUna %yaacaI gaaoDI kanaaMt saazvaUna %yaaMnaa
puZcyaa vaaTcaalaIMnaa SauBaocCa dot gaPPaaMcaa kaya-k`ma AaTaopta Gaotlaa.
Garcaa p
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
QaOya-SaIla va AByaasaU vyai>ma%va :
Ea`I. saunaIla dovaQar
rivavaar ma. Ta. purvaNaImaQyao ‘saPtBaiganaI’ ha Ea`I. saunaIla dovaQaraMcaa
laoK vaacalaa. %yaaMcao pUvaa-McalaatIla kaya-,
QaOya- va samasyaaMcaa AByaasa yaanaI p`Baaivat
hao}na %yaaMnaa BaoTUna toqaIla pirsqaItI
samajaavaUna GyaavaI, yaaMcao vyai>ma%va
samajaavaUna Gyaavao Asao vaaTlao. maaJao
ima~ Ea`I. p`saad korkr yaaMcyaa
maaQyamaatUna %yaaMcaI BaoT GaotlaI. kO. iva.
naa. dovaQar yaaMcao saupu~ va vaiDlaaMcaa 13
vaa idvasa (BaoTlyaanaMtr kLlao) AsaUna sauQda %yaaMnaI BaoTIcaI vaoL idlaI. duparI
kaya-kto- GarI yaoNaar haoto. naMtr ifrtI sau$ ha[-la. vaoLatvaoL kaZUna to BaoTlao.
%yaaMcyaaSaI kolaolaI baatcaIt.
Aaplyaalaa kaya vhayacao haoto ?
malaa kaya vhayacao haoto ho baI. essaI pya-Mt kahI inaiScat navhto.
lahanapNaI maulaaMnaa samaupdoSana kravayaasa hvao. %yaaMcao vaya %yaaMcyaa hatat nasato. to
Aa[-vaDIlaaMcyaa hatat Asato. malaa GaratUna maaga-dSa-na imaLalao naahI. Aa[-vaDIlaaMnaI
kaya vhavao ho maaJyaavar laadlao naahI. maaJyaa baalapNaacyaa kaLat samaupdoSana ha
ivacaar $jalaa navhta. Aaja maa~ samaupdoSana krNaaro laaok, saujaaNa palak
vaaZt caalalao Aahot. maI huYaar navhtao pNa ‘Z’ hI navhtao. maaJaa svaBaava laaokaMnaa
kuzlaohI maUlya na Gaota madt krNao, maga tao maaolakrNaIcaa maulagaa Asaao %yaalaahI
iSakvaayacaao. maaJaa ha ipMD AaoLKUna tU jar caaMgalaa saamaaijak kaya-kta- haoSaIla
Asao jar kuNaI saaMigatlao Asato tr maI caaMgalaa kaya-kta- Jaalaao Asatao. %yaavaoLI
emaesaDbalyaU kaosa- haota ikMvaa naahI ho maaiht naahI. ka^laojacyaa baabatIt maaJaa
ima~ saayansalaa gaolaa mhNaUna maI hI gaolaao.
kaOTuMibak paSva-BaUmaI maaihtI
Aa[- marazI ihndI va saMskRtcaI AMQaorIcyaa praMjapo ivadyaalayaatIla
iSaixaka. vaDIla ivasauBaa} dovaQar idllaItIla ma. Ta. cao p`itinaQaI va p~kar.
AamhI tIna Baa}. maI savaa-t QaakTa. Aa[-kDIla sava- maMDLI vaogavaogaLyaa
ivacaarQaarocaI %yaamauLo Garat Anaok ivaYayaavar cacaa- haot. maaJao maamaa va maamaI [MdumatI
koLkr laaohIyaavaadI. dusaro Baa. kR. koLkr saavarkrvaadI. itsaro maMuba[-t
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
ra^yavaadI. ek ka^Mga`osaI va SaovaTcaa saMGaat haota. [MdumatI koLkraMnaI saMGaavar
Anaok Aaraop kolaot. %yaacao KMDna Ea`I. ASaaok maaoDkaMnaI ‘ saMGaacao Aavhana’ ho
pustk ilahUna kolao. maaJyaa vdaD svaBaavaamauLo maI AnaokaMnaa p`Sna ivacaa$na
BaMDavaUna saaoDayacaao. saMGaatIla cacaa-, maaihtItIla Katrjamaa, maI maamaaMSaI, ]laTsaulaT
cacaa- , vaadivavaad, k$na Gyaayacaao.
laaOkIk iSaxaNa
mauLat KaoDkr, vdaD AsalyaamauLo malaa ekTo saaoDNao mhNajao GarcyaaMnaa iBatI vaaTayacaI. vaiDla idllaIlaa haoto. maaJao iSaxaNa Aa[- AajaIcyaa
doKroKIt Jaalao. 1laI to 7 vaI AMQaorIcyaa praMjapo ivadyaalayaat tr 8vaI to 10 vaI
puNyaacyaa naUtna marazI ivadyaalayaat AajaIcyaa doKroKIt Jaalao. BaartIya ivadyaaBavana
maQaUna baI. essaI Jaalaao. mauMba[- ivadyaapIzatUna ema. essaI. kolao. maI sava-saamaanya
maaNasaarKo, ka^laojakumaaranao vaagaavao tsaa AayauYya jagaayacaao. maaJao ka^laojacao jaIvana
mhNajao k^inTMna va isanaomaa pahNao , ihndI ica~pTatIla gaaNaI eoMkNao. ka^laojacyaa
inavaNaUkIt Baaga Gao}na saIAar /yauAar pdI inavaDUna Aalaao. maI ivadyaaqaI- pirYadot navhtao pNa %yaaMnaa paizMbaa idlaa.
kQaI naaokrI kolaI kaM ?
vaiDlaaMnaI pOSaacao maUlya kLavao mhNaUna mhNaUna Aamhalaa GaraMt jaovaNaacao
pOsao svakYTanao imaLvaavaot Asao saaMigatlao. Garat pOSaacaa p`Sna navhta. saMskar
caaMgalao haoto. iSakvaNyaa k$na 300 -400 kmavaayacaao. baI. essaIlaa Asatanaa maI
ima~asaaobat SaaKot jaayacaao. SaaKotIla maulaaMcao KoL , vyaayaama, %yaaMcaI drraoja maOdana saaf k$na SaaKa BarvaNyaacaI icakaTI pahUna maI p`Baaivat Jaalaao. malaa ima~anaI
gaaoYT saaMgaavayaasa saaMigatlaI. maI jarasaMGaacaI gaaoYT saaMigatlaI. tI maulaaMnaa
AavaDlaI. maulao prt kovha yaoNaar ivacaa$ laagalaI %yaamauLo ek AavaD inamaa-Na
JaalaI. Ea`I. ramaBaa} maM~I saraMnaI malaa Aismata ivadyaalayaat iSaxakacaI naaokrI
do} kolaI. maaJyaa manaaMt ivacaar Aalaa maI SaaKot maulaaMnaa gaaoYT saaMgaUna saMskar
krtao toca kama ekaca vaoLI SaaLot 300 maulaaMvar k$ Sakona. Anaok sauTyaa
imaLtat. puZo ema. ssaI. krta yao[-la hyaa ivacaaranao naaokrIcaa isvakar kolaa.
maI SaaLot 10 vaI [ya
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
Aaplyaalaa hoca kaya- kravao ho kovha va kaM vaaTlao. ?
ho kLNyaasaazI p`qama saMGap`vaoSaacaI paSva-BaUimaka samajaavaUna GyaavaI
laagaola. GaramaQyao maI vaiDlaaMbaraobar vaad Gaalaayacaao. ivaraoQaI baaolaayacaao. [Midra
gaaMQaIMcaI hISaI naahI. maaJaI Ea`Qda ‘ihMdu%va’ ivacaarQaaroSaI Aaho.
1991 maQyao ramajanmaBaUmaI AaMdaolana yaSaakDo vaaTcaala krIt haoto. AaMdaolanaat kuNaI
sahBaagaI vhayacao yaaba_la Garat cacaa- JaalaI. vaiDla mhNaalao ‘maI jaatao’ maI
mhNaalaao ‘ maI jaatao’ Aa[ - naaokrI krt haotI tI mhNaalaI ‘maaJyaakDo kaoNa
baGaNaar’ ?daoGaaMpOkI ekanao ‘jaa’. maaJaa ivajaya hao}na maI %yaat sahBaagaI Jaalaao. ekda saMGaacyaa p`caarkaMcao iSabaIraMt Ea`I. pUjanaIya dovarsajaIMnaI Aavaahna kolao kI
Aata yaoNaarI 10 vaYao- sama-pNaacaI Aahot. Pa`%yaokanao kmaIt kmaI 1 vaYa- yaaogadana
kravayaasa hvao. Aata jao kama AapNa k$ to yao%yaa 10 vaYaa-t p`BaavaSaalaI hao[-la.
Ea`I saaomanaaqajaI KoDkr mauMba[- mahanagaracao p`caark caaLIsagaavacyaa iSaibaraMt
mhNaalaot ‘maharaT/abaahor gaujarat va pUvaa -Mcalaat daona p`aMtat 3 to 5 vaYao- kama
krNyaasaazI p`caark hvaot. Ea`I. saudSa-najaI pUvaa-Mcalaacao p`caar p`mauK haooto. %yaaMcyaa
p`BaavaI baaOiQdkanao maI p`Baaivat Jaalaao. maI pUvaa-Mcalaat p`caark mhNaUna kama
krNyaacaa pyaa-ya isvakarlaa. 5 vaYa- kama krNyaacao vacana idlao. maI Ea`I. ivanaya
sahs~bauQdo yaaMcao ‘ekakI pUvaa-Mcala’ pustk vaacalao. Ea`I. pdmanaaBana Aacaaya- pUvaa-
Mcalaat kama kolaolao p`caark haoto. %yaaMcyaakDUna maaihtI gaaoLa kolaI.
%yaavaoLI vaya kaya haoto ? lagna k$na [tr ima~asaarKo Gar k$na rhavao
Asao vaaTlao naahI kaM ?
maI 27 vaYaa-caa haotao. vaya jarI svaPnaaLu Asalao trI GaracaI klpnaa
badlalaI. malaa p`caark vhayacao haoto. ’ sava- doSa ho maaJao Gar Aaho. ’hI klpnaa
JaalaI. AapNa Baartalaa zIk kolao tr jagaalaa zIk k$ SakU. saMGaacyaa p`caark
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
vyavasqaot lagna k$na kama krNaarI kaoNaI navhto. %yaavaoLI sava- p`caark
AivavaahIt haoto. tI ek naSaa haotI mhNaUna ivacaar kolaa naahI. ekda Ea`I.
d
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
pUvaa-Mcalaat saMGaacao kama 1946 pasaUna sau$ haoto. 1946 to 1990 pya-Mt ho
kama baaho$na Aalaolyaa maarvaaDI , baMgaalaI [. samaajaatIla laaokaMmaQaoca haoto. maUL
inavaasaI Baagaat, KoDyaat kuNaIca gaolao naahIt. f> Ea`I. saudSa-na Samaa- %yaa
ivaBaagaat 1963 to 1966 maQao p`caark haoto. to KasaI BaaYaa iSaklao. to saonaaKasaI
saMGaTnaat iK`Scana laaokaMcyaa ivaBaagaat kama k$ laagalaot. %yaavaoLI saMGaacyaa laxaat
yaa gaaoYTI yao} laagalyaat. 1966 naMtr kamaamaQao KMD pDlaa.
malaa KasaIyaa Baagaat jaast kama krNyaacao saUcavaNyaat Aalao. maI
baMgaalaI BaaYaa iSakayalaa laagalaao. itqao SaaKa caalaU kolyaa. 1992 naMtr BayaMkr
dMgalaI Jaalyaa. baahor pDayacaI saaoya navhtI. GarI svayaMpak k$na jaovaNao Baaga
pDlao karNa kaya-k%yaaMnaa GarI baaolavaNao baMd Jaalao. laaokaMnaa vaaTt haoto kI [qao
ihMdUvar evhZo A%yaacaar haot AsataMnaa saMGa kaya krtao? kama krNyaasa kuNaI baahor yaot navhto. %yaavaoLI Aaplyaalaa yaaca samaajaat kama krayacao Aaho ho kLUna
cauklao.
toqao maoGaalayaat maatRsa
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
idlao paihjaot’ Asao saaMigatlao. ‘ maoGaalaya ha iKS̀cana rajya Aaho’ Asao ]GaDpNao
itqalaa mau#yamaM~I mhNatao. Aaplao Ea`I. rmaoSa p`BaU mahapailakot mhNaalaot ‘ maI
ihndU mahapaOr Aaho’ tovha baMgaala maQyao gaaoMQaL Jaalaa. pNa ho rajaraojapNao GaDto
%yaabaabat kahIca bMagaalaat ]d`ok haot naahI.
itqalao SaasakIya AiQakarI kaya krtat?
itqalaa mau#yamaM~I mhNatao ‘yaoSauiK`st sava - sauKsaaoyaI dot Aaho ASaI
Baavanaa zsavatat. sava- isaisTmasa sarkarcyaa Qamaa-Mtracyaa klpnaa rabavat Aahot.
SaasakIya AiQakarI maga itqalao Asaaot ikMvaa [tr rajyaatUna Aalaolao Asaaot, to kayaa-layaIna vaoLanaMtr Garat rahtat. sau+yaa Gao}na maona la^MDmaQyao rahtat. to kaya
krNaar?
maoGaalaya, imaJaaorama , naagaala^MD, i~pura yaa rajyaat baahorcao laaok jaimanaI
Gao} Sakt naahIt, vyavasaaya k$ Sakt naahIt. itqao f> iKS̀cana laaokaMnaa kama
imaLto. %yaaMnaa jaao pOsaa imaLtao tao caca-cyaa hatat jaatao. sava- ]GaDpNao caalato.
AamhI saovaaBaartI T, sT inamaa-Na kolaa. sava- T, sTI Baart maora Garcao yaa~o k$
Jaalaot. sava- laaokaMnaI jaimanaI idlyaa. SaaLa ]Byaa kolyaa. itqalao 176 ivadyaaqaI-
maharaYTa, tIla 13 vasaitgaRhatUna iSaktat. itqalyaa maulaaMnaa [qao AaNaayacao, yaa~ok$ AaNaayacao. Asaa táhonao Aa%maIyata inamaa-Na kolaI.
tumhalaa itqalyaa dhSatvaadI laaokaMnaI QamakI vaOgaro idlaI kaM?
itqao iK`Scana saMsqaa jaast Aahot. Pa`%yaok rajya vaogaLo Aaho. Anaok
janajaatI Aahot. %yaaMcyaa dhSatvaadI saMGaTnaa vaogaLyaa Aahot. maI %yaaMcyaa
ihTilasTvar haotao. pNa itqalyaa laaokaMnaI vaacavalaoAaiNa malaa QaIr idlaa. maI
dvaaKanaa caalaU kolaa. tovha laaok mhNaayalaa laagalaot kI tumhI SaaLa kaM sau$
krt naahIt. 1993 maQao vanavaasaI klyaaNa AaEa`maacaI saaomavaar to Sauk`vaar pihlaI
SaaLa sau$ kolaI. ekvaYa- iSaxak mhNaUna maI AaiNa korLcyaa p`idp maonananao
kama kolao. kuzohI p`vaasaacao saaQana naahI. iK`Scana imaSanarIMnaa kLlyaavar %yaaMnaI
“7 idvasaaMt SaaLa baMd kra. naahItr maa$na TakU. SaaLa taoDU. ” ASaI QamakI
idlaI. saonaKasaIMcaa soak`oTrI Aamhalaa ra~I yao}na BaoTlaa. AamhI ma$ pNa
tumhalaa ma$ doNaar naahI. QaIr idlaa. ra~I to vaogaLyaa duinayaot Asatat ho ho$na
maI va p`idpnao %yaaMnaa saaMigatlao “ jar AamhI prkIya Aahaot tr %yaaMcao iSaxak
korLcao va gaaovyaacao Aahot to prkIya naahIt? %yaaMnaa kaM naahI maart ” ra~Icyaa naSaot tao caca-cyaa laaokaMnaa BaoTlaa. %yaaMnaI iK`Scana imaSanarIMnaa ‘Aamacyaa samaajaacyaa
laaokaMcaI imaTIMga JaalaI va gaavaaMt caaMgalyaa kamaalaa AamhI pazIMbaa doNaar Aahaot.
tumacyaa caca-maQao daona prkIya iSakvat Aahot %yaaMnaa AamhI maa$. tumhI Aamacyaa
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
iSaxakaMnaa maara’ ho saaMigatlao. ho AamhI kahI saaMigatlao navhto. ho eoMkUna to
iK``Scana laaok hbakUna gaolao. QamakIcaa pirNaama Jaalaa. %yaa laaokaMt cacaa- hao}na
%yaaMnaI saaMigatlao “ yaoSau mhNatao ihMsaa k$ nayao. maaramaarI k$na kuNaacao Balao haot
naahI. tumacaa iSaxak tumacyaa SaaLot, Aamacaa Aamacyaa SaaLot” ASaI tDjaaoD k$na
Aamhalaa ~asa doNao baMd Jaalao. AamhI SaaLot iSakvaU laagalaao. 15 Aa^gasTlaa
Aamadarasamaaor sava- SaaLaMcaa kaya-k`ma zrlaa. Aamacyaa SaaLotIla maulaaMnaI proD
k$na QvajavaMdnaacaI maanavaMdnaa idlaI. doSaBa>IcaI gaaNaI mhTlaI. Aamacyaa
SaaLotIla maulaaMcaa kaya-k`ma caaMgalaa Jaalaa. %yaacaa pirNaama iK`Scana SaaLotIla
palakaMvar hao}na tI laaok Aamhalaa, maulaaMnaa Aamacyaa SaaLot GaoNyaacaa Aaga`h k$
laagalaIt. AamhI daona ATI Gaatlyaa. 1. sava-Qama- samaBaava 2. AapNa sava- BaartIya
Aahaot. ho maanya kra. %yaaMnaI maanya kolyaa. p`qama 20 maulao AalaIt. imaSanarI laaok
KvaLlao. %yaaMnaI palakaMnaa jaaba ivacaarNao sau$ kolao. caca- maQaUna kaZNyaacaI QamakI
do} laagalaot. %yaaMnaI imaSanarI laaokaMnaa saaMigatlao maaNasao caaMgalaI Aahot. Qama-
badlaa Asao saaMgat naahIt. maga kaya p`Sna Aaho Aamhalaa ho maanya Aaho. imaSanarI
laaokaMcyaa SaaLot jaaNao saaoDlao. caca- saaoDUna idlao va svaQamaa-caI ]pasanaa sau$ kolaI.
imaSanarI laaok KvaLUna Qamaa-tUna kaZNyaacaI QamakI do} laagalaot tovha %yaa
laaokaMnaI ‘ kaZUna Taka. AamhI saUya- dovaacaI pUvaI-caI pUjaa k$ %yaa maagaa-nao jaa}’
Asao saaMgaUna Qama- saaoDlaa.
maoGaalayaatUna kuzo gaolaat? AapNa kuzo kmaI pDtao?
maaJao kaya- f> maoGaalayaat haoto. malaa Ea`I. maukuMdravaanaI 1 vaYa-
maharaYT/at do. maharaYT/at BaaYaNao do}na pUvaa-Mcalaa ivaYayaI jaagaRtI kr ASaI saUcanaa
kolaI. maI Anaok izkaMNaI BaaYaNao idlaIt. pustk ilahUna vaaTlaIt. maI p`caark
mhNaUna 2002 maQao qaaMbalaao. maI svatM~pNao kama krayacao zrivalao.
iK`Scanasamaaja hI samasyaa naahI. ho laaok pDdyaa maagaUna kamao
krtat. %yaalaa toqalaI sarkaro paizMbaa doNaarI Aahot. 99 T@ko iK`Scanasamaaja
Asalaa trI BaartIya%va maanaNaarI Aahot. pNa saMGaaba_la ga`h Aahot. BaartIya%va
ivacaarQaara kayama zo}na saMsqaa kaZayacaI mhNaUna ‘ doSa maaJao Gar’ mhNajaoca “My
homeindia”hI saMsqaa inamaa-Na JaalaI. sava- p`karcaI Aa%maIyata doNao hI Baavanaa manaaMt zovaUna kaya- k$ laagalaao. TUsa- kaZayacyaa, [qalyaa laaokaMnaa Gao}na jaayacao itqao
rhayacao. snaohacaa Jara inamaa-Na krNao, drI baujavaNao. eksaMGa Baart ]BaarNao hoca
Qyaoyya zovalao.
Aaplyaa samaajaakDUna kaya Apoxaa Aahot?hyaa xaNaI Aaplaa p`vaasa tsaoca
Baivatvyaa ivaYayaI kaya vaaTt o?
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
pUvaa-Mcalaavar vaacana kravao. kaya-kto- mhNaUna kama kravao. baatmyaa
vaacaavyaat. itqalao saMdBa- baaolataMnaa dyaavaot. Aaplyaa xao~atIla &anaacyaa maaQyaamaatUna
kaya yaaogadana krta yao[-la ho phavao. maI ho kaya- kirAr mhNaUna krIt Aaho .
AanaMd imaLtao. %yaacaa pOSaacaa kahI saMbaMQd naahI. palyaaMnaI maulaacyaa baabatIt ho
laxaat Aalao tr saurvaatIpasaUna p`ao%saahna dyaavao. vaatavarNa inamaa-Na k$na
ka]nsaolaIMga kolao paihjao. saamaaijak kaya-at vyaavasaaiyakta va %yaatUna pOsao Aalao
tr kahI vaa[-T naahI. vyavasaayaat p`amaaiNak rahUna kama kolao paihjao.
vaoLo ABaavaI maulaaKt AaTaoptI GaotlaI. calaa AapNahI hyaa kayaa-t,
karvyaat sahBaaga Gao}na yaaogadana k$.
*********************
Pa
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
ek svaPnaaLU Qyaoyaasa@t manasvaI t$Na
Ea`I. AiQak kdma
rivavaarcyaa p`har purvaNaIt Ea`I. AiQak kdma yaaMcyaabawla laoK
vaacanaat Aalaa. 19 vaYaa-cyaa svaPnaaLU, t$Na vayaat kaSmaIr maQao daOra k$na
Aalyaavar toqaIla GaTnaaMcaa Kaola pirNaama hao}na pirisqatI badlaNyaasaazI JaaokUna
dotao. ho manaaMvar Kaola pirNaama k$na gaolao. samaajaat Asao kahI laaok kama
krIt Aahot mhNaUna raYT/ eksaMGa iTkUna Aaho. %yaacaI BaoT Gao}na kolaolaI hI
baaticat.
tuJaI kaOTuMibak maaihtI va tU mauLcaa kuzlaa. ?
AamhI sava- mauLcao Ahmadnagarcao SaotkrI kuTuMbaatIla. Aa[- vaDIla
daoGao hI AiSaixat. vaDIla naaokrIsaazI puNyaat Aalaot va iklaao-skr kMpnaIt
naaokrIlaa laagalao. nagarlaa 8 ekr jaMmaIna BaaDyaanao SaotI krNyaasaazI idlaolaI
AsalaI trI tsaa saMbaMQa naahI. daona maaozyaa lagna Jaalaolyaa baihNaI SaotkrI
kuTuMbaat Aahot. QaakTa Baa} eka ibalDrkDo kamaalaa Aaho.
tuJao iSaxaNa iktI Jaalao ? naaokrI kQaI kolaIsa kaM ?
maaJao iSaxaNa puNyaatIla esa. pI. ka^laojamaQaUna ema. e. paooilaiTkla
saayansa ivaYaya Gao}na Jaalao. malaa hyaa ivaYayaacaI AavaD haotI. yaa ivaYayaacyaa
AByaasaanao maaozmaaozyaa nao%yaaMcyaa kayaa-caI maaihtI haoto. samaaja jaIvanaacaa AByaasa
haotao. rajakIya pirsqaItIcao Aaklana haoto. maI emapIesasaIcyaa prIxaa idlyaat.
sarkarI naaokrIt kama krayacao manaaMt haoto. %yaamauLo Anaok caaMgalaI kamao krta
yaotat. pNa %yaa vyavasqaotIla naaokrI imaLNyaasaazI haoNaara Ba`YTacaar pahUna
%yaavarIla ivaSvaasa ]Dalaa. ApGaatanao nakLt dOvaocCa Asaola mhNaUna yaa kayaa-t
Aalaao. maaJao iSaxaNa pUNa- haoNyaasa iSaxakaMnaI BarpUr madt kolaI. maI f>
prIxaosaazI puNyaat yaayacaao.
kayaa-caI p`orNaa kSaI imaLalaI ?
du:KI maaNasaalaa kuNaacao trI saaM%vana laagatoca. f> Aaplyaat poSansa
hvaot. icakaTI hvaI. maI 12 vaI naMtr vaMdomaatrma saMGaTnaa, &anap`baaoQaInaI, sarh_,
Aaima-caI“vaumanavaolafor AsaaoiSaeSana” yaaMcyaa baraobar 1997 maQao kaSmaIrlaa gaolaao.
maaJyaa vagaa-t kaSmaIr maQaIla maulao haotI. %yaaMcyaakDo 3 maihnao raihlaao. manaacaI
paTI kaorI haotI. baáyaaca gaavaaMt ihMDlaao. 370 klamaacaa AByaasa kolaa. malaa
saurvaatIlaa kafIr mhNaUna ima~aMcyaa Garabaahor kaZlao. maI maa~ prt prt %yaaMcyaa
GarI jaat raihlaao. %yaavaoLI maaJao vaya 19 haoto. gaavaagaavaat ijaqao jaa[-na itqao
ima~aMcyaa GarI rahat haotao. ha^Tolaat raihlaao naahI. baraobarcao ima~ AatMkvaadI
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
laaokaMnaa Gaabart haoto. to sava- ga`upnao ihMDt. maI pirsqaItI pahNyaasaazI ekTaca
ihMDt haotao. maI ksalaahI ivacaar kolaa naahI. malaa 12 AatMkvaadIMnaI pkDlao.
baodma maarlao. maI 15 idvasa caalaU Saklaao naahI. laaok malaa isvakart navhto. maI
maa~ SaaMtpNao sahna krIt, sagaLM samajaNyaacaa p`ya%na krIt haotao.
hI p`orNaa malaa Aa[-kDUna imaLalaI. Aamacyaa GaratIla pirsqaItI
hlaaKIcaI haotI. kQaI kQaI jaovaNa imaLayacao naahI. Aa[-nao kYT k$na icakaTInao
saMsaar kolaa. prntu iSaxaNaalaa paizMbaa idlaa. pazbaL idlao. vaiDlaaMkDo maulaaMnaa
ksao vaaZvaayacao yaacaI samaja navhtI. ha saaoiSakpNaacaa saMskar maaJyaavar Jaalaa
Asaavaa. hyaamauLoca maI itqao kupvaaDat jaIvaMt rahU Saklaao. maaJaa inaScaya p@ka
haota. [qaUna pLayacao naahI. kama krIt rahayacao. saurvaatIlaa ekTaca haotao.
ekda AamaI-cyaa gaaDItUna jaat AsataMnaa maI SaovaTcyaa gaaDIt puZo AQa-vaT Jaaopot
basalaao haotao. evaZyaat samaao$na 14 vaYaa-caa maulagaa maanavaI baa^mbacyaa vaoYaat pLalaa.
baa^mbacaa sfaoT Jaalaa. %yaacyaa SarIracaa tukDa gaaDIcyaa kacaovar pDlaa. r> vaahU
laagalao. Hyaa GaTnaocaa pirNaama maaJyaa manaaMvar Kaola Jaalaa.
maaJyaasamaaor daona pyaa-ya raihlao. 1. vaastva isvaka$na [qaoca rahUna
kama krNao 2 ho sava- saaoDUna puNyaalaa Aa[- vaiDlaabaraobar rhaNao. saMsaar krNao.
malaa vaaTlao kI maaJyaamauLo ekjarI vya@tI AatMkavaadapasaUna dUr raihlaI, badlalaI
trI saaqa-k hao[-la. pirsqaItI badlaNyaasaazI maI kahI kolao paihjao hI p`orNaa
manaaMt p`baL JaalaI.
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
tuJyaa GarcyaaMcaI p`itk`Iyaa kaya JaalaI ?
Aa[- vaiDlaaMnaa maI jao kama krIt haotao to AavaDt navhto. maI iSakUna
naaokrI kravaI Asaoca vaaTt haoto. 19 vyaa vaYaa-pasaUna maaJyaa lagnaacyaa maagao
laagalao. maI vha^laIbaala, kustI [ KoLat p`vaINa haotao. prntu maI kahI kuNaacao
eoklao naahI. kuNaacaa sallaa Gaotlaa naahI. maaJyaa Aa[- vaiDlaaMcyaa ho samajaNyaa
plaIkDcao haoto. maI %yaaMnaa kahI saaMigatlao naahI. maaJao ho kama saaoSala vak- tsaoca
isprIcyauAla saaQanaa Aaho. jaovha kuNaIca Aapla nasatM tovha AapNaca Aaplao Asatao.
maI Qyaana QaarNaa krtao. %yaatUna maaJaI maanaisakta tyaar JaalaI.
tuJyaa kamaacaI saurvaat tU kSaI kolaIsa ?tulaa kuNaI kuNaI madt
kolaI. ?
maI AaiNa maaJaI sahkarI ku. BaartI va [tr daoGao kaya-kto- &ana
p`baaoQaInaI, sarh_ yaaMcyaa baraobar kama krIt haotao. kaiSmarI pMiDtaMnaa puNyaat
BaoTlaao. kupvaaDa, AnaMtnaaga, baDgaama ho AatMkvaadyaaMcao tL Aahot. maaJaI yaaojanaa
laaokaMnaa saaMgaayacaao. laaokaMnaa pirsqaItIt badla hao[-la Asao vaaTt navhto. ivaSvaasa
navhta. malaa laaok sapaoT- krIt navhto. maI svat:laa samavajat saavart gaolaao.
jyaa izkaNaI 100 T@ko AatMkvaadyaaMcao tL Aahot itqao raihlaao. AatMkvaadI malaa
maart AsataMnaa maaJyaa taoMDUna ekdma Acaanak ]dgaar baahor pDlaot, “ maI [qalyaa
inaraQaar maulaIMsaazI kama krIt Aaho. malaa tumhI ja$r maara. pNa vacana dyaa kI
tumhI hyaa inaraQaar maulaIMsaazI kahI k$na AaQaar dyaala.”
maaJaI hI p`itk`Iyaa manaaMtIla kuzlyaa ]jao-tUna AalaI ho kLlao naahI.
%yaaMcyaavar hyaa vaa@yaacaa pirNaama Jaalaa. jyaavaoLI %yaaMnaa kLlao maI AamaI-caa,
paolaIsaaMcaa Kbaáyaa naahI tovha malaa ~asa doNyaacao baMd kolao. %yaaMcyaa taoMDUna ]dgaar
baahor pDlaot “ AamhI tulaa maarlao tr AamhI Allaalaa kaya jabaaba doNaar” malaa
AaOYaQa laavaUna saaoDUna idlao. maI hLUhLU naoTvak- vaaZvalao. idllaItIla saMGaTnaaMnaa
BaoTlaao. Aamacyaa kamaacyaa pQdtIt AaplaopNaa haota.
AamhI Ea`I. ANNaa hjaaro yaaMcyaa kDUna AadSa- gaaMva klpnaa samajaUna
tI klPanaa kSaa táhonao itqao rabavata yao[-la yaacaI cacaa- kolaI. kaSmaIr maQaIla
laaokaMnaa Ka~I vaaTlaI kI hyaaMnaa kahItrI kama krayacao Aaho. 1999 pya-Mt AamhI
gaavaagaavaatUna ihMDayacaao. maoDIkla madt krayacaao. drraoja 25 gaavao ]i_YT
zovaayacaao. itqao iktI maulaI Anaaqa, ivaQavaa Aahot hI maahItI gaaoLa krayacaao. toqaIla
sarpMcaaMSaI baaolaayacaao. Aamhalaa JaalaolaI maarhaNa %yaatUna AamacaI kama krNyaacaI
ija_ va QaDpD hI sava- maaihtI laaokaMpya-Mt paohcat haotI. yauinasaofcyaa laaokaMnaa
kLlao kI AamhI kama krNaaro Aahaot. %yaaMnaa toqaIla pirsqaItIcaa AByaasa krayacaa
haota. ha AByaasa %yaaMnaa AaMtrraYTI/ya stravar fayadoSaIr haota. kaSmaIr maQaIla
kuzlyaahI saMsqaa %yaaMcao kama krNyaasa tyaar navh%yaa. toqaIla laaokaMnaI kama
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
krNyaasa 2.50 laaK maaigatlao. tovha %yaaMnaI Aamhalaa ivacaarNaa k$na 15000
$pyao doNyaacao kbaUla kolao. Aamhalaa %yaaMnaI vaap$na Gaotlao. maI AaiNa ku. BaartInao
hI madt Gao}na baa[kva$na gaavaagaavaat ihMDU laagalaao. AamhI kargaIla yauQdat 6
maihnao itqao raihlaao. sqalaaMtrIt kuTuMMbaalaa AaQaar idlaa. %yaaMnaa garjaocyaa gaaoYTI
idlyaat. maI AaiNa ku. BaartI jaovha baa[kva$na gaavaagaavaat ihMDt AsaU tovha
laaok Aamhalaa kaOtukanao baGat Asat. BaartIcaa baa^bakT haota. tI baurKa GaalaIt
navhtI. AamhI kuzo kuNaakDohI rahayacaao. BaartI nasataMnaa kQaI kQaI jaMgalaat
ekTyaanao rhavao laagaayacao. jaovaNa imaLayacao naahI. AamaI-cao laaok gaaDIcaa Aavaaja
jarI Jaalaa trI %yaa idSaonao fayar krayacao. ASaavaoLI ekTa jaMgalaat rhayacaao.
AaQaaralaa f> qaMDI va AakaSaatIla caMd`. maI pustko baraobar Gao}na AByaasa
krayacaao. AamhI poprcyaa maaQyamaatUna idllaI, caMdIgaD, puNao, mauMba[-tIla laaokaMnaa
madtIcao Aavaahna kolao. laaokaMnaI jaIvanaaSyak vastu do}na madtIcaa hat idlaa.
sarkar hyaa kayaa-t tumhalaa kahI madt krIt haoto. ?
sarkar jarI p^kojaosa jaahIr krIt haoto trI tI madt laaokaMpya-Mt
jaat navhtI. kaSmaIrI pMiDt 1990 maQao jaovha baahor pDlaot tovha sava- iSaxaNa
pQdtI kaolamaDlaI. iSaxaNa vyavasqaa sqaainak AnauBava nasalaolyaa laaokaMcyaa hatat
gaolaI.
tU hyaa inaraQaar maulaIMsaazI kaya krtaosa ?
sagaLyaa saMsqaaMcaa vaa[-T AnauBava AalyaanaMtr puNyaatIla va kaSmaIr
maQaIla kahI laaokaMnaI saMsqaa kaZNyaacaI klpnaa saucavalaI. yauinasaofcyaa maaQyamaatUna
maaihtI gaaoLa krtaMnaa kupvaaDa Baagaat 24000 poxaa jaast Anaaqa maulaI hao%yaa.
maulaaMsaazI madrsao haoto. pNa maulaIMsaazI kahI navhto. hI maaihtI haotI. tovha
maulaIMsaazI ha^sTola kaZNyaacaa inaNa-ya Gaotlaa. 2001 maGao baa^D-rlaosa valD-
fa^}MDoSanacaI sqaapnaa kolaI. %yaat Aamacyaa sakT jammau AaiNa kaSmaIr, [.
saMsqaacao 9 laaok ivaSvast haoto. hyaacyaa Agaaodr AamhI jao kama krIt haotao,
maaihtI dot haotao %yaacaa ]pyaaoga vyavaiqat yaaogya irtInao haot navhta. %yaacaa ]pyaaoga
laaokaMnaa kahI haot navhta. AamhI %yaaMnaa 20 vaYaa-caI yaaojanaa do}na kuzokuzo kama
kravao laagaola ho saaMigatlao. Hyaa saMsqaa kama krt hao%yaa %yaaMcaI pQdt Aamhalaa
pTt navhtI. mhNaUna fa}MDoSanacaI sqaapnaa k$na 6 maihnyaat naaoMdNaI kolaI.
ha^sTolacyaa madtIsaazI jaagaaojaagaI BaaYaNao do} laagalaao. madtIcaI ivanaMtI k$
laagalaao. AamhI laaoNaavaLyaalaa BaaYaNaasaazI gaolaao. tsaoca ek AivavaahIt farSaI
s~I KuiSa-d kupr hao%yaa. %yaaMnaI BaaYaNa eoMklao. kahI laaoMkanaI AamhI Aitro@yaaMnaa
madt krtao Asaa Aaraop kolaa. tsaa p`caar sau$ kolaa. sava- kaya-k`ma saMplyaavar
kupr ma^Dmanao baajaulaa Gao}na ivacaarlao ‘ tulaa kama krayacao Aaho naa’ ? itnao
kLkL pahUna 5 laaK $pyao idlaot. iSavaaya KMbaIrpNao pazIMbaa id}na AiQak
madtIcaa idlaasaa idlaa. malaa puNyaat Anaok laaokaMnaI maarNyaacao p`ya%na kolaot.
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
kuNaI pOSaacaI madt krt navhto. malaa pOsao hvao haoto. maI caaMgalao kama krIt Aaho
ho samajaUna Aa[-nao 2001 maGao 10000 $pyao idlaot. AamhI jamalaolyaa pOSaatUna,
BaaDot%vaavar 3 Garo Gao}na maulaIMsaazI hâlaIDo haoma sau$ kolaIt.
ha^sTola maGao maulaIMnaa pv̀aoSa doNyaasaazI kaya inakYa zrivalaosa ?
AamacyaakDo yauinasaof kirta jao irpao-T tyaar kolao tI maaihtI haotI.
toca AamhI isvakarlaot.
tU maulaIMsaazI ha^sTola kaZlaosa tovha toqaIla prMpravaadI saMGaTnaa
mauslaIma laaokaMnaa ho pTlao kaM ? %yaaMcyaa p`itk`Iyaa kaya Jaalyaat. ?
toqaIla prMpravaadI saMGaTnaa mauslaIma laaokaMnaa ho pTlao naahI.
maaJyaabaraobar ku. BaartI kama krIt haotI. tI AsalyaamauLo toqaIla sqaainak laaokaMnaa
maulaIMnaa SaaLot pazivaNyaasa kahIca kaLjaI vaaTt navhtI. toqaIla maiSadItIla
maaOlavaIMnaI dhSatvaadI saMGaTnaaMnaI ftvao kaZlaot. hyaa maulaaMnaa madt k$ naka.
ho laaok iSavasaonaocyaa baaLasaahobaaMcao laaok Aahot. prntu toqaIla laaok Aamhalaa
AaoLKt haoto. %yaaMcaa Aamhalaa paizMbaa haota. Aamacao kama laaok pahat haoto. trI
kahI laaok Aamhalaa yaoqaUna jaa Asao saaMgat haoto. maaJaa va ku. BaartIcaa [qaoca kama
krNyaacaa inaQaa-r haota. Aamacaa sqaainak imaDIyaaSaI caaMgalaa saMbaMQa inamaa-Na Jaalaa
haota. %yaaMcyaa maaQyamaatUna ha saMdoSa laaokaMpya-Mt gaolaa. imaDIyaanao Aamhalaa paizMbaa
idlaa. laaok Aamhalaa ]GaDpNao paizMbaa do}na madt k$ laagalaot. maaOlavaI Aamacyaa
maulaaMcao nauksaana krIt Aahot Asao ]GaDpNao mhNaU laagalaot. sqaainak vyaaparIvagaa-nao
laaKao $pyaaMcaa maala ]Qaar idlaa. saavakaSaInao pOsao dyaa Asao saaMigatlao.
Aaja tuJyaa haoma maGao iktI maulaI Aahot ? iktI laaok vyavasqaa
saaMBaaLNyaasaazI kama krIt Aahot ?
Aajacyaa GaDIlaa Aamacyaa haoma maQyao 20 maihnao to 20 vaYao- vayaacyaa 135
maulaI Aahot. %yaaMcaI vyavasqaa saaMBaaLNyaasaazI 20 to 25 kaya-kto- kama krIt
Aahot. hI haomsa AnaMtnaaga, kupvaaDa, vaDagaama va jammau [qao Aahot.
tumhI sarkarI madt kaM Gaot naahI ?
Aamhalaa laaokaMmaGao p`oma inamaa-Na krayacao Aaho. yaoqaIla laaokaMnaa ]va-irt
BaartatIla laaokca madt krtat hI jaaNaIva inamaa-Na krayacaI Aaho. AamhI toqaIla
laaokaMcyaa madtInao saMgaaopnaacaI vyavasqaa kolaolaI Aaho. ho karNa sarkarI madt na
GaoNyaacao Aaho.
tuJyaa ‘haoma’ caI idnacayaa - kaya Asato. ?tulaa ‘haoma’ klpnaotUna kaya
saaQya krayacao Aaho ?
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
maulaI sakaLI 5.30 to 6 laa ]ztat. namaaja p`aqa-naa sava- 7 vaajaopya-Mt
AaTaoptat. kuraNa iSaktat. naaSta k$na SaaLot jaatat. dupaarI AByaasa
saMQyaakaLI KoL punha ra~aO 8.30 pya-Mt AByaasa k$na 9.30 vaajaopya-Mt Jaaoptat.
maI saMskaracao baIja hyaa maulaIMvar eKadI gaaoYT itca itca saaMgaUna krt naahI
ikMvaa k$ hI naahI. maaJaa Bar %yaaMcyaa manaaMt tI Baavanaa naOsaiga-k ir%yaa kSaI
inamaa-Na hao[-la hyaavar Aaho. maI %yaaMcyaabaraobar maaNaUsa mhNaUna vyavahar krtao. maI
%yaaMnaa Qama- badlaa Asao saaMgat naahI ikMvaa $ZIMmaqao ZvaLaZvaL krIt naahI. Asao
kQaI krNaar naahI. maI f> kama krIt rahNaar. hyaa maulaIMnaI jammaU paihlao
navhto. maI BaartdSa-na GaDvaUna %yaaMnaa laaokakDUna ‘p`oma’ ‘AaplaopNaacaI’ Baavanaa
doNyaacaa p`yant krIt Aaho. hyaatIla kahIMcao vaiDla paolaIsa tr kuNaI dhSatvaadI,
kuNaacao Baa} dhSatvaadI cakmakIt maarlao gaolaot. kahI naOsaiga-kir%yaa gaolaot.
malaa Asaa ivaSvaasa Aaho ek idvasa yaoqaIla laaokaMnaa kLola kI AamhI caaMgalao kama
krIt Aahaot caaMgalaI maaNasao Aahoat. hyaa maulaIMnaa vocational training dyaayacao
Aaho. %yaaMnaa svat:cyaa payaavar ‘ caaMgalao naagairk’ mhNaUna ]Bao krayacao Aaho.
tulaa ho kaya- krIt AsataMnaa maihnyaalaa iktI Kca- yaotao? tao tU ksaa
]Baa krtaosa. ?
saaQaarNat: 2laaK Kca- yaotao. maI laaokaMnaa BaoTtao. doNagaIdar SaaoQatao.
caaMgalyaa saMsqaa, laaok madt krtat. sava- kamao ivaSvaasaanao krtao.
Aaja tuJao vaya 32vaYaa-cao Aaho. tu ho kaya-xao~ inavaDlyaacaa pScaatap
haotao kaM ?
naahI. maI ho kaya- maaJaI naOitk jabaabadarI mhNaUna isvakarlao Aaho.
maI hyaa 135 maulaIMcao palak%va ‘vaiDla’ ‘Baa}’ mhNaUna isvakarlao Aaho Aata hoca maaJao
kirAr Aaho.
tuJaI BaivatvyaacaI yaaojanaa kaya ? tU lagnaacaa ivacaar krtaosa kaM ?
maI marNa paihlaolaa maaNaUsa Aaho. Baivatvya kuNaacyaa hatat naahI. maI
vat-maanaat jagatao. puZcaa jaast ivacaar krIt naahI. maaJyaa manaaMt lagnaacao ivacaar
yaotat. daona maulaIsauQda paihlyaa hao%yaa. malaa sahcaairNaI hI maulaIMcaI Aa[- haoNaarI
hvaI Aaho. lagna mhNajao ‘pOsaa’ ‘saMsaaracaI’ jabaabadarI. sqaOya-. maaJao svat:cao AjaUna
rahNyaacao Gar naahI. Asao Anaok p`Sna ]Bao rahtat. malaa ho kama saaoDayacao naahI.
eKadI maulagaI jar sahcaairNaI mhNaUna AayauYyaat AalaIca tr itlaa hI jabaabadarI
do}na maI [tr gaaoYTI paaihna. malaa tsao AjaUna Aaja trI GaDola Asao vaaTt
naahI.
tuJyaa samaajaakDUna t$NaaMkDUna kaya Apoxaa Aahot?
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
Aaplaa doSa caaMgalaa Aaho. doSaalaa caaMgalao kama krNaa-yaa maaNasaaMcaI
garja Aaho. t$NaaMnaI hyaa kamaat Baaga Gaotlaa paihjao. samaajaanao, laaokaMnaI hyaa
kayaa-laa sak`Iya madt do}na sava-aqaanao kama krNyaasa puZo Aalao paihjao.
maulaaKt javaL javaL daona tasa saaO. sauQaa gaaoKlao hyaaMcyaa GarI
caalalaI haotI. %yaahI Ea`I. AiQaklaa maulaap`maaNao maanatat. hyaa kayaa-t sallaa do}na
sahkaya- krtat. %yaahI vayaacyaa 71 vyaa vaYaI- AajaarpNa va [tr sava- saMBaaLUna
kaSmaIr maGao jaa}na kaya- krtat. puNyaat saaO. ip`yaa GaaorpDo va ku. Ba@tI %yaalaa
hyaa kamaat madt krIt Asatat.
Aaplaa samaaja Ea`I. AiQaklaa sak`Iya madt doNyaasaazI puZo yao[-la
kaya? Aajacao Ba`YT naoto, baojabaabadar SaasakIya AiQakarI tsaoca t$Na kahI
saamaaijak kama, %yaaga na krta ‘naoto’ banaU pahtat to yaatUna baaoQa GaotIla kaya?
sauiSaixat naagairk inaBa-ya banaUna pirsqaItI badlaNyaasaazI p`vaahacyaa iva$Qd
jaa}na Ba`YT naoto, baojabaabadar SaasakIya AiQakarI yaaMnaa %yaaMcaI jaagaa daKvaUna
vazNaIvar AaNaNyaacao QaOya- daKvatIla kaya ? Asao jaovha Kro GaDola tovhaca Ea`I.
baabaasaahoba AaMbaoDkraMnaa, svaa. saavarkraMnaa AiBap`ot Asalaolaa samaqa-, balavaana Baart
BaivaYyaat GaDola. Asao kovha GaDola? AapNa ho pahNyaasa AsaU kaM? Anaok p`Sna
manaaMt Gao}na baahor pDlaao.
Aaja laaokaMnaI Ea`I. AiQaklaa %yaacyaa kayaa-laasak`Iya madtIcaa hat
doNyaacaI garja Aaho. %yaacaa [- maola “adhikadhik@gmail.
com/bwfindia@gmail. com” savaa-McaI vaaT phat Aaho.
*******************************
Ea`I. AiQak kdma
saI. 1 / 1 savao- naM 14/15
yaSavaMtrava cavhaNa nagar
QanakvaDI puNao 411 043
Faona (Aa[-) 92267777
mailto:[email protected]/[email protected]:[email protected]/[email protected]
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
saUr vaoDo mana …. .
Ea`I. kmalaoSa BaDkmakr
Ea`I. BaDkmakraMcao vaiDla AaiNa maI vyavasqaapnaacaa AByaasa krIt
AsataMnaa ekaca vagaa-t haotao. vyavasaaya va AByaasa hyaa vyaitir> Aamacaa jaast
saMbaMQa yaot navhta. f> faonavar kQaI trI cacaa- haot Asao. maaJao ima~ Ea`I kMuTo
hyaacyaakDo gaolaao Asata gaPpaMcyaa AaoGaat Ea`I. kmalaoSa BaDkmakr ho Aaplyaa
BaDkmakraMcao icarMjaIva Aahot ho kLlao tovha manaanao hyaaMnaa ekda trI BaoTavao hyaa
ivacaaranao ]cala GaotlaI. Ea`I. BaDkmakraMcaa faona Gao}na maahImacyaa Aa^fIsamaQyao
idvaaLI AMkasaazI BaoTlaao. vaiDlaaMcaIca AaoLK inaGaalyaamauLo manaavarcao dDpNa
naahIsao Jaalao. pNa saMgaItavar saurvaat kSaI kravaI, kaya ivacaaravao, hyaacaI tyaarI
kolaI haotI. mau#ya mhNajao cacao-t kmalaoSanao kahI gaaNyaaMcao, caalaIMcao va vaadyaaMcao
p`a%yaixak k$na daKvalao to ilaKaNaatUna daKvata yaot naahI hIca $K$K
manaaMt Aaho. navaIna laaokaMnaa yaatUna kahI trI gaaoYTI iSakayalaa imaLtIla, yaa
xao~at kaya ~asa Asatao va kmalaoSanao ksaa Qyaasa Gaotlaa ho laaokaMsamaaor yaavao hyaa
BaUimakotUna Anaok purskar imaLalyaaba_la AiBanaMdna k$na cacaa- sau$ JaalaI.
vaiDlaaMcaa hI cacao-t sahBaaga haota. to hI kahI ikssao saaMgat haoto. hI maulaaKt
mhNajao eki~t gaPpagaaoYTI.
mau#ya iSaxaNa iktI Jaalao ?
1995 maQyao maI baI. ka^ma Jaalaao. vaiDla mhNaayacao naaokrI krta
baosaIk ga`^jyaueSana hvao mhNaUna ka^laojalaa gaolaao. mana kahI itqao AaoZ Gaot navhto.
saa}MD roka^DI-Mgacaa mauMba[- iva_yaapIzacaa 8 maihnyaaMcaa kaosa- kolaa. AamacaI dusarI ba^ca
haotI. maI %yaavaoLI iSakt haotao.
mauLat kaya vhayacao haoto ?yaa xao~akDo ksao vaLlaat ?
kaya vhayacao haoto ho kLayalaa vaoL laagalaa. $parola ka^laojamaQyao
AsataMnaa ek ga`up Jaalaa. saMQaI imaLt gaolyaa. %yaat kaOSala [naamadar, Aijat
prba, iSalpa pO, dIpk rajaaQyaxa, AaoMkar dadrkr, AaiNa caotna datar, haoto. caotna datar naaTk basavaayacaa. maI naaTkasaazI myauiJak krt haotao. gaaoDI vaaZt
gaolaI. Ea`I. Kor Aamacao naatovaa[-k, %yaaMcaa JapaTa ha Aa^ko-sT/a haota. toqao myauiJak
vaajavaU laagalaao. p`ao. paTNakraMcaa “svarsaaQanaa” $parola ka^laojalaa ga`up haota.
%yaaMnaI Ea`I. KLo kakaMcaa kaya-k`ma kolaa. %yaaMcao KLokakaMSaI far javaLcao saMbaMQa
haoto. vaYaa-tUna saugama saMgaIt, Saas~Iya saMgaIt Asao sava- ivaivaQa 4 kaya-k`ma vhayacao.
yaa xao~at yaoNyaasaazI svarsaaQanaa gau`pcaa KUp maaoza vaaTa Aaho. ka^laojacaI vaYao- yauqa
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
fosTIvala maQao gaolaI. ba^k
sTojacaI sava- kamao krayalaa
laagaayacaI. ka^laojacaI sava-
ima~maMDLI klaakar haotI.
savaa-naI KLokakaMcaa “
KLo rjanaI” kaya-k`ma
krayacaa zrvalaa. kaka
kuNaalaa Asaa kaya-k`ma
krayalaa _yaayacao naahIt.
pNa sava- p`ao. paTNakraMcaI
puNyaayaI Aamacyaa maagao
haotI. tao saMpUNa- kaya-k`ma
basavaNyaacao, gaaNaI
inavaDNyaacao, myauJaIk
dyaayacao sava- kama
maaJyaakDo haoto. KLokaka svat: sava- irArsa-la k$na Gyaayacao. sava- kaya-k`ma
Jaalyaavar kakaMnaI malaa p`aofosar $ma maQyao baaolaavaUna ]
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
EaI. caMd`kaMt vast yaaMcyaakDo pazvalao. to ela. Aaya. saI maQyao naaokrI krayacao.
igaTar va maoMDaolaIna vaa_yao vaajavaayacao. KajagaIir%yaa kaya-k`mahI krayacao. %yaaMnaI
malaa “kIbaaoD-“ naaoToSana ksao kaZavao iSakvalao. maaJyaakDUna ekok tukDa 100
vaoLa vaajavaUna Gyaayacao. JapaTat maI “kIbaaoD -“ 5 vaYao- iSaklaao. Aa[-nao daiganao
gahaNa zovaUna malaa kIbaaoD- AaNaUna idlaa. %yaaMcyaacamauLo malaa vaadnaacaI saMQaI imaLt
gaolaI. kaya-k`ma k$ laagalaao. gaNaptItlyaa Aako-sT/at kaya-k`ma k$ laagalaao.
iqaArI va p`^@TIkla Gao}na maaJyaa kDUna AiDca maihnyaaMt gaaNaI basavaUna GaotlaI.
malaa p`%yaok Saaocao 60 $pyao imaLU laagalao. kmaItkmaI 10 Saao vhayacao. daiganao
gahaNa zovalao haoto to saaoDivaNyaasaazI malaa kaya-k`ma hvao haoto. sar malaa kaya-k`ma
_yaayacao. ijaMgalsa vaajavaayacaao. AadoSa baaMdokrnao ‘maMqana” Saao sau$ kolaa %yaat malaa
300 $pyao p`%yaok Saaocao imaLayalaa laagalao. Asao kaya-k`ma ka^laoja saMpo pya-Mt caalaU
haoto. kaOSalacao kaya-k`ma sau$ Jaalyaavar AamhI daoGaaMnaI ek~ kama sau$ kolao. maI
JapaTa saaoDlaa. kaOSala AaQaI sk`IPT ilahayacaa naMtr gaaNaI ilahU laagalaa saMgaIt
hI do} laagalaa.
yaa xao~at gaa^Dfadr Asaavaa laagatao. tumacyaa baabatIt……
yaa xao~atIla pihlao gaa^Dfadr Aa[-baabaa. Aa[-baabaaMnaI malaa 65000
$pyaacaa ‘kIbaaoD-‘ Gaotlaa nasata tr ? irsk Gao}na krNao ho sava- %yaaMcyaa sapao-
TmauLo Jaalao. p`ao. paTNakr, caMd`kaMt vast, KLokaka yaaMcyaa baraobarInao jyaaMnaI malaa saMgaIt saMyaaojanaat saaqa kolaI to EaI. rmaakaMt paTIla baasarIvaadk, EaI. pM
]lhasa baapT saMturvaadk, EaI. ArivaMd mayaokr satarvaadk. %yaaMnaI “Aa^MMQaI”maQyao
satar vaajavalyaacao malaa naMtr kLlao. hI sava- maaNasao ]
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
]%kRYT saMgaIt doNyaasaazI kaya gauNa Asaavao laagatat ?
mauLat saMgaItat kirAr kravayaacao Asaola tr poSansa, maohnat va
Qyaasa hvaa. saMgaItacyaa vyaak`rNaacaa (naaoToSana) AByaasa hvaa. gauNava
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
p`qama kvaInao kaya Sabd ilaihlao Aahot, %yaacao maITr, Baava kaya Aaho sauraMcaI kaya sajaavaT kravaI laagaola hyaavar ivacaar haotao. maga talaacaa AByaasa
haotao. baalagaMQa-vaatIla “icanmayaa saKla *dyaa…” ho naaTyapd. naaTkatIla
svarsaMyaaojana vaogaLo Asaola. isanoamaatIla saIna vaogaLa Aaho. malaa gaaNao ba`If kolao
gaolao. 1930 caI gaaoYT Asaola. kO. vhI SaaMtaarama [mpalaatUna yaotat. ASaavaoLI
satar ikMvaa [tr vaadyao caalaNaar naahIt. mhNaUna itqao vhayaaolaIna vaajavalaI. gaaNao
vaaZvaNyaasaazI %yaacaa ]pyaaoga kolaa. savaa-Mnaa ho BaavaNyaasaazI ha p`yaaoga kolaa. ha
navaIna p`yaaoga t$NaamaQyao laaokp`Iya Jaalaa. %a$Na paScaa%ya iDMga Da^Mga iDMga
gaItabaraobar ho naaTyagaIt gaa} laagalao. ho saMSayakllaaoL maQaIla ‘ikrvaaNaI
ragaatIla’ Bart vaa@ya Aaho. malaa baalagaMQa-vaacaI saMQaI kaOSala [naamadarnao idlaI.
AamhI ho gaaNao kaOSalacyaa kaya-k`maacaI saaMgata krtaMnaa mhNaayacaao.
‘AvaGaa rMga ek Jaalaa’ hyaacao saMyaaojana krtaMnaa Asaoca kaLacao Baana
zovalao. %yaatIla GaraNao ikt-naatIla Aaho pNa maulaalaa paScaa%ya saMgaItacaI AavaD
Aaho. mhNaUna tsaa qaaT inavaDlaa (rGaunaMdna pNaSaIkraMcao myauiJak) tao paScaa%ya ZMgaat gaatao. ‘ivaSvaivanaayak’ Ajaya Atulanao vaogaLyaap`karo kolao Aaho.
naaTyasaMgaItat va isanaomaat Dayaro@Trcyaa Apoxaa p`maaNao saMgaIt kravao
laagato. BaavagaItacyaa saMgaItat idgdSa-na ikMvaa saMgaIt saMyaaojana krtaMnaa pOSaacaI
baaMQaIlakI phavaI laagato.
eKadI laavaNaI Asaola tr %yaatIla saMgaIt saMyaaojana krtanaa %yaatIla
Baava p`saMga AaoLKUna vaa_yao kaya AsaavaIt ho saMgaItkar va saMyaaojak zrvatat
ikMvaa saMgaItkar saMyaaojakalaa svaatM~ dotao. laavaNaI mhTlaI kI ZaolakI AalaI.
gaItat ‘raQaa’ Asaola tr baasarI yaotoca. gaaoMQaLacao gaaNao Asaola tr ‘saMbaL’ yaotoca.
gaaNyaamaQao jar ‘baahorIla saIna’ Asaola tovha klpktocaa ksa laagatao. Baava va
laaokoSanalaa saajaocao saMgaIt saMyaaojana kravao laagato. inasa-gaatIla Baava svaraMmaQyao
iTpavaa laagatao. vaa_yaatUna kaZavaa laagatao. naaiyaka jar skUTrvar Asaola tr tao
baaja yaayalaa hvaa. jar gaIt ‘[nDaor’ Asaola sagaLI vaadyao GyaavaI laagatat. saMgaIt
ho TIma vak- Aaho sagaLyaaMcaI mato GyaavaI laagatat. tIca gaaoYT ‘talaa’ ba_la.
gaaNyaacyaa qaa^Tvar vaadyaacaa baaja zrvalaa jaatao. caala jaSaI saMgaItabaraobar puZo
sarkto tsaa tala zrt jaatao.
Aaplyaalaa gaayak vhavaosao vaaTlao naahI ?
naahI vaaTlao. maI iryaaja kolaa naahI. Aavaaja fuTlyaamauLo Asaola
gaayak vhavaosao vaaTlao naahI. prntu caala saaMgaNyaapya-Mt gaa} Saktao.
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
‘ijaMgalsa’ mhNajao kaya ? %yaat saMgaIt dotanaa kaya gaaoYTI laxaaMt
zovaavyaat ?
ha maako-iTMgacaa p`kar Aaho. p`aD@T baajaarat ivaklao jaavao mhNaUna
ejansaI ijaMgalsa banavatat. ‘ijaMgalsa’ krNao kzINa kama Aaho. kmaItkmaI vaoLat
laaokaMcao laxa ksao vaoQaUna Gaota yao[-la ho phavao laagato. tSaaca p`karcyaa vaadyaaMcaa
]pyaaoga kravaa laagatao. ]da. maI kolaolaI ‘sapT caha’ eca. pI caI ‘Milcy’
mahaBaRMgaraja hyaaMcaI Instrumental ijaMgalsa pha. ijaMgalsa krNyaacaI saMQaI AaSautaoYa datarmauLo imaLalaI. AaplaI A^D laaokaMvar p`Baava paDNaarI AsaavaI. laaok
saarKI gauNagauNat rhayalaa hvaIt. mhNajaoca TyaUna pkD GaoNaarI AsaavaI. maI
isamaonsacaI ka^lar TyaUna kolaI. kmaItkmaI vaoLat jaast dota yaavao ha ivacaar
sauravaT krtaMnaa Asaavaa. ‘laagaUbaMQaU’ maQyao kaOSalanao sauravaT idlaI. hyaat
ivacaaraMcyaa spIDlaa mah%va Asato. haolD TyaUna Asaola tr %yaat rMjakta AsaavaI
mhNajao kMTaLvaaNao haot naahI. maaJao ‘Kupto itqao gauPto’ cao TayaTla saa^Mga hI tsaoca
Aaho. roT/ao ifla hvaa ha inaNa-ya daoGaaMcaa haota. ijaMgalsa krtaMnaa maagaNaI tSaI
purvaza hI gaaoYT Qyaanaat GyaavaI laagato. itqao svat:laa mauD kovha yao[-la ho kahI
caalat naahI. ho maaJao kama Aaho ho satt vaaTlao paihjao. svat:caI signature Asaayalaa hvaI.
hyaa spQao-t iTkUna rahNyaasaazI kaya krayalaa paihjao.
kaLap`maaNao saMgaIt krNao ho mah%vaacao Aaho. pNa svat:caI sTa[-la
maa~ zovaayalaa hvaI. p`%yaokjaNa AnaukrNaatUna iSakt jaatao. pNa maolaDI AaplaIca
Asato Asaayalaa hvaI. saMgaIt caaOya- ho Apvaada%mak maaozyaa laovhlalaa haot Asato.
p`Baava haot Asatao. Aar. DI. bama-na pUvaI- laaokip`ya haoto AajahI Aahot.
KLokakaMcao ‘gaaorI gaaorI pana’ cao hI tsaoca Aaho. %yaacao irima@sa Jaalao naahI.
baabaUMjaIMcyaa gaaNyaaMcaohI irima@sa Jaalao naahI. irima@sa ihMdI gaaNyaat jaast Jaalao. to
irdma AaoiryaMnToD Asato. maI laa[vh roka^iD-Mga kolaolao Aaho. tohI
KLokakaMbaraobar. laa[vh roka^DIM-ga krtanaa Aavhana Asato. maI jaovha saurvaat
kolaI tovha malaa sava- vaajavaayalaa laagaayacao. maI hI DbaIMga pasaUna saurvaat kolaI.
AlbamacaI klpnaa kSaI saucalaI. “manasaa” kMpnaI kaM kaZavaISaI
vaaTlaI.
maI riva dato,, kaOSala [naamadar, , vaYaa- Baavao, , Aca-naa kanhoro, , p`itBaa
praMjapo, , p`maaod jauvaokr, , maMdar AapTo, , AaSaa KaiDlakr, , kmalaakr Baagavat, ,
salaIla kulakNaI-,, maaohna ilamayao, , ASaaok p%kI,, ]lhasa baapT, , ivalaasa
DfLapUrkr yaaMcyaasaazI saMyaaojanaaMcao kama kolao.
mailto:naahI.irima@sa
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
ho saaMgat AsataMnaa %yaacaI BalaI maaozI ktR%vaacaI yaadIca pahayalaa
imaLalaI. tI puZIla p`maaNao
rajya Saasanaacaa purskar 2008
marazI naaTk “ jaagaao maaohna Pyaaro” ]%kRYT paSva -saMgaIt purskar
saMgaIt saMyaaojak mhNaUna yaSasvaI karkI-d
ihndI isanaomaa
calata hO yaar, , , jaajantrma mamantrma, , , KUbasaUrt, , maailak ek, , , Gar gaRhist
marazI isanaomaa
AaQaar, , gaaMva tsaa caaMgalaa,,, , laaDIgaaoDI,,, vaokoSana,,, , kRYNaakazcaI maIra,,,
iva{la iva{la,, paMZr, , , ha}safUla, , , cakvaa, , , , ek ]naaD idvasa, , kQaI Acaanak, ,,
mastklaMdr , , saasarcaI ka maahorcaI, , , , jagatjananaI EaI mahalaxmaI,, , , AaMQaLa
KoL, , Aar Aar Aabaa Aata trI qaaMbaa, , AanaMdI AanaMd, , saoknD [inaMga, , k$yaa
]dyaacaI baat, , , , baalagaMQava-
TayaTla saa^MMga
tak iQanaa iQana, , AflaatUna, , , , dOva cak`,, , , k`a[-ma DayarI, ,, , maojavaanaI
ca^naolasaazI saMgaIt JaI baatmyaa
Albama : gaNaptI gauNaptI,, spSa-gaMQa,, gaIt tuJao gaata gaata,,
itcyaa DaoLyaatla gaaMva,, AmaRta, saMskar sTaoArIja
1998 cyaa imasa valDcaa saMgaIt saMyaojanaacaa purskar
naaTk AvaGaa rMga ek Jaalaa
ihndI Albama : iktaba e maaohbbat (]%pla saona)
, QaDkna (kaOSala [naamadar), vaRndavana, EaIkRpajana (EaIinavaasa KLo) , caMdna sao
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
baatoM (vaYaa- Baavao )
iTvhI Saao : AitSa gaubbaaro SSa kao[- hO
saa ro ga ma p cyaa sava- eipsaaoDcao kaya-k`ma krNyaacaI saMQaI imaLalaI.
saMgaItkar saMmaolana Aayaaojana, Alfa marazI Aayaaojana, ica~ palavaI, , AayauYyaavar baaolaU kahI Asao kaya-k`ma krNyaacaI saMQaI imaLalaI.
maaJaa pihlaa Albama ‘ spSa -gaMQa ‘ AmaRtacaa vasaa ha kaya -k`ma TIvaaya
baIka^ma laa AsataMnaa Jaalaa. ‘tU AsatIsa tr ‘ maMdar AapTo baraobar kolaa. evaZo
k$na JaalyaanaMtr laxaat Aalao kI ho Aamacyaapurto krIt Aahaot. laaokaMpya-Mt
paohcat naahI. AamhI kMpnaIkDo Aamacyaa saIDIja ivak`Ikrta Gao}na gaolaao. pNa
tovha %yaaMnaI Gaotlyaa naahIt. pOsao dot naahIt. mhNaUna “ manasaa” hI svat:caI
kMpnaI kaZNyaacaI klpnaa saucalaI.
AxayyatRtIyaa raojaI hI kMpnaI sau$ kolaI. yaaogaayaaogaanao %yaaca idvaSaI
30. 4. 2006 Aa[-caahI vaaZidvasa Aalaa. 6 isanaomaaMcao inamaa-to sava- ek~ Aalaot.
hyaa kMpnaI maaf-t maako-TIMga krIt raihlaao. maI maharaYT/at ijaqao paohcaU Saktao
itqao saIDIja pazvaayacyaa. maI mauLat kMpaojar Aaho. maaJaa jaa^ba maako-iTMga naahI.
vaYaa- Baavao mauLo “ manasaa “ sau$ JaalaI. vaYaa- Baavao ta[- baraobar lahana maulaaMcyaa
gaaNyaacao kaya-k`ma krayacaao. %yaaMcyaakDUna Saas~Iya saMgaIt iSaklaao. klaaMgaNa 1998
maQyao sau$ JaalaI %yaat kama kolao. AamhI k^Mp Gao} laagalaao.
gaaNao ilahavaosao vaaTt naahI kaM
garja pDlaI naahI. pNa caala krtaMnaa DmaI Sabd Gaalaayacaa p`saMga
Aalaa tr Gaalatao. kvaI vhavao Asaa h+ahasa naahI.
Fyaujana ivaYayaI kaya mhNaala
Fyaujana ha baaMQaIla p`kar naahI. gaaNao baaMQaIla Asato. Fyaujana maQyao
daona p`karcao saMgaIt blaoMD Asato. gaaNyaacyaa daonhI p`karat Saas~Iya baOzk Aaho.
paScaa%ya saMgaItat 12 svaraMmaQalao naaoToSana Asato. itqao poTItlao saUr ilaihtat.
AaplaI kaLI 1 Asaola tr paScaa%yaaMmaQyao poTItIla paMZrI 1 ikMvaa 2 Asaola.
poTItIla saUraMcao haD-vaoAr ilaihtat. tao ilaiptlaa frk Aaho.
sTuiDAao saazI p`aqaimak kaya gaaoYTI AavaSyak Aahot.
mau#ya pOsao hvaot. jar saMgaItkar vhayacao Asaola tr svat:caI jaagaa
Gao}na svat:laa hvyaa tSaa maulaBaUt saaoyaI k$na, vaadyao AaNaUna sauivaQaa kolyaa
paihjaot. naIT inayaaojana kolao paihjao.
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
saa ro ga ma p maQaUna Kro klaavaMt haotat kaM
maI naohmaI sakara%mak ivacaar krtao. ha sava- KoL esaemaesa var
Asatao. Aaplyaalaa Aa^DIyansaiSavaaya pyaa-ya naahI. to ijaMklao trI to ivaQyaaqaI- Aahot.
yaa xao~atlaa fsavaNaUkIcaa kahI AnauBava
malaa pOsao bauDivaNyaacaa AnauBava Aalaa. caaMgalaI laaok hI BaoTlaIt. maI
ha ek paT- Aa^f d gaoma Baaga mhNaUna isvakarlaa. punha %yaaMcyaabaraobar kama kolao
naahI.
kaOTuMbaIk …maulaanao kaya vhavao Asao vaaTto . p%naIcaa hyaa kamaat
sahBaaga
maulaanao kaya vhavao ho %yaanao zrvaayacao Aaho. AjaUna lahana Aaho. p%naI
saMQyaa puraohIt yaaMcyaakDo BartnaaTya iSaklaI Aaho. itlaa ho sava- maahIt Aaho.
AajaaobaaMcao naatvaacao p`oma laplao naahI %yaaMnaI ekdma saaMigatlao ‘%yaalaa
gaaNaI p`caMD AavaDtat. %yaacao gaaNyaacao pazaMtr KUp Aaho.
maulaacyaa yaSaakDo baiGatlao kI kaya vaaTto ho ivacaartaca baabaa mhNaalao
“ samaaQaana vaaTto. Aamhalaa “kmalaoSacao” Aa[ -baabaa mhNaUna AaoLKtat. ” irTayar
ga`up maQyao kaOtukacao Sabd kanaI pDtat. %yaanaI AayauYyaat imaLvalao.
hyaa xao~at yaoNaaáyaa navaIna ipZIlaa kaya saaMgaala
t$NaaMnaI manalaavaUna kama kravao. yaa xao~at yaa. kama krIt rha.
p`%yaok vaoLolaa tumhI sava-sva nasata. tumhalaa sava- pirisqatItUna jaavao laagaola.
BaivaYyaatIla kahI yaaojanaa ……
Anaok vaYao- satt caaMgalao saaih%ya va saMgaIt laaokaMpya-Mt AaNaNao. caaMgalao
p`aojao@T hataLNao. saIDI inamaa-Na krNao. jao jao To/nD yaot Aahot %yaacaa AByaasa
krNao kaLap`maaNao badlaNao. saarKo navaIna kaya dota yao[-la yaacaa ivacaar krNao.
Eaaota inamaa-Na krNao. saMgaItalaa KUp maagaNaI Aaho. pNa laaokaMpya-Mt paohcavaayalaa
hvao. ho xao~ jarI Aisqar Asalao trI p^Sana mhNaUna svaIkarayalaa hvao. malaa
p`aoDyaUsar vhayalaa AavaDola. jayavaMt kulakNaI-Mcyaa baraobar AaLMdIlaa poTI vaajavaayalaa
imaLalaI. ASaa Anaok maaozyaa laaokaMMcyaa saMgatIt hI maaNasao ksao vaagaayacao
iSakvatat. eiqa@sa mhNajao kaya ho iSakayalaa imaLto. vaYaa-ta[-Mcao p`aojao@T krayacao
Aaho. raoja sT/gala krIt rahaNao kama krNao haca iryaaja Aaho. vaogaLa iryaaja
krayalaa laagat naahI.
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
kmalaoSacaI AaoLK JaalaI. jaunyaa ima~acaI BaoT JaalaI. kmalaoSalaa Anaok
purskar imaLalao %yaaba_la AiBanaMdna k$na BaavaI vaaTcaalaIlaa haid-k SauBaocCa
idlyaat. kmalaoSacyaa saMgaItatUna navaIna ipZI na@kIca kahI baaoQa Gao[-la. saaQyaa
caaLIt rahNaara maQyama vagaI-ya maulagaa. ija_ Asaola, Aa%maivaSvaasa Asaola tr yaSa
na@kIca Aaho hyaacao ]dahrNa mhNajao kmalaoSa.
saMp-kacaa p
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
sauraMcaa ikmayaagaar
EaI. jayaMt fDko
saMgaItamaQyao saMvaaidnaI yaa vaadyaalaa mah%va Aaho. %yaaiSavaaya gaaNao
fulaNaar naahI. maharaYTa/maQao saMvaaidnaI mhTlao kI caTkna kO. gaaoivaMdrava pTvaQa-
na yaaMcao naaMva DaoLyaasamaaor yaoto. %yaaMcyaa jaadUmayaI baaoTaMnaI saMvaaidnaI jaNaU kahI
baaolato yaacaa Baasa vhayacaa. naMtr saMvaaidnaI vaadnaat Aadranao jaI naavao GaotlaI jaatat
%yaat pu$Yaao
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
kLayacao naahI. to vaajavataMnaa phat basaayacaao kQaItrI to jasao vaajavaayacao tsaa
vaajavaayacaao. kQaI trI svar daKvat. ivaYNaUmaMidrat drraoja baOzk AsaayacaI.
A$Na puraiNak poTIlaa Asaayacao. vaiDlaaMbaraobar jaayacaao va eoMkt basaayacaao. %yaaMnaI
tMbaaora ksaa Qarayacaa p`%yaok tar kSaI vaajavaayacaI ho saaMigatlao. maI kQaItrI tMbaaora
saaqaIlaa maagao basaayacaao. gaayana samaajaat yaoNaaáyaa klaakaraMcaI saaoya laavaNao ho kama
maaJyaakDo haoto. jao klaakar yaayacao %yaaMcao gaaNao ikMvaa saaqaIlaa AsaNaaro klaakar
poTI ksao vaajavatat ho maagao basaUna ikMvaa tMbaaoáyaalaa saaqa krIt %yaaMcao vaajavaNao
phayacaao. tsaoca GarI yao}na vaajavaayacaa p`ya%na krayacaao. hLUhLU A$Na puraiNak
kQaI Aalao naahIt tr malaa saMQaI imaLayacaI. ASaa saravaatUna maI iSakt gaolaao.
saMvaaidnaI hoca vaadya vaajavaayacao Asao ka zrivalao.
maaJao vaiDla ho vaadya vaajavaayacao mhNaUna hoca vaadya inavaDlao. vayaacyaa
22 vyaa vaYaI- maI poTI vaajavaayalaa laagalaao. saaolaao vaadnaacaa iryaaja GarI
vaiDlaaMbaraobar krayacaao. gaolaI 22 vaYao- saMvaaidnaI vaadna krt Aaho.
iryaaja ksaa krayacao
maI maOflaI eoMktanaa gaayak raga gaatanaa ksaa gaat Aaho hrktI
kSaa Gaotao tsao GarI yao}na vaajavaayacaao. tsaoca svar kaZNyaacaa p`ya%na krayacaao.
ASaa t-honao iryaaja krayacaao. maI GargautI saaqaIlaa basaayacaao. vaiDlaaMbaraobar saaqaIlaa
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
jaayacaao. Aata kamaava$na GarI Aalaao kI iryaaja krtao. malaa ‘maUD’ vaOgaro kahI
laagat naahI. maaJao vaiDla CaoTo CaoTo kaya-k`ma krayacao. naaTyasaMgaIt gaayacao.
%yaaMcaa Aavaaja phaDI Aavaaja haota.
tumhI “ragaaMcao” iSaxaNa ksao Gaotlao ikMvaa raga ksaa AaoLKta
ragaaMcao &ana eoMkUna eoMkUna Jaalao. KUp eoMklyaamauLo sauravaT Dao@yaat
basalaI. najarosamaaor f> svaraMcyaa p+yaa idsatat. malaa ksao Avagat Jaalao ho
naahI saaMgata yaoNaar. hI BagavaMtacaI kRpa Aaho. maI AaPPaa vaJao yaaMcyaakDo poTI
Gao}na jaayacaao. ra~I 1tasa basaayacaao. to malaa ragaaMcaI baOzk, pQdt saaMgaayacao.
BarpUr eokayacaao AaiNa vaajavat basaayacaao. naMtr kahI kaL maI EaI. gaaosaavaI
saraMkDo jaayacaao. pihlyaa, dusaáyaa pirxaolaa basaNyaacaa p`ya%na kolaa. vahIt naaoToSana
ilahUna vaajavaNao kMTaLvaaNao vaaTayacao. maga naad saaoDUna idlaa. malaa kahI saMgaIt
iSaxakacaI naaokrI krayacaI navhtI. maI AMbarnaaqa AayaTIAaya [laoi@T/Sana kolyaamauLo
rolvaot naaokrI laagaUna gaolaI.
AakaSavaaNaIvar saMQaI kSaI imaLalaI
klyaaNaatIla maQau faTk maMuba[- AakaSavaaNaIvar gaIvaa-Na BaartIcyaa
kaya-k`maat saMskRt naaTko basavaayacao. vaYaa-tUna 2 to 3 naaTko vhayacaI. saala 1980
haoto. maI AQaa-tasa %yaaMnaa saaqa krayacaao. toca malaa saaqaIlaa Gao}na jaayacao. maI kahI
AakaSavaaNaI klaakar mhNaUna pirxaa idlaI naahI. naaokrIsaazI saiT-ifkoT laagato.
saaqaIlaa laagat naahI. %yaakaLI poTI vaadnaasaazI baahorcao klaakar Gyaayacao. to 3
maihnyaacao ka^MnT/@T krayacao va saha idvasa vaajavaayalaa laagaayacao.
AakaSavaaNaIvar kuNaakuNaalaa saaqa kolaI ?
sagaLyaa e ga`oD klaakaraMnaa saaqa kolaI. pM. yaSavaMtbauvaa jaaoSaI,
pdmaa tLvalakr, pM p`Baakr karokr, pM. rajana saajana imaEa`a, AartI AMklaIkr
iTkokr [. %yaavaoLI 2 to 3 ragaaMcaI roka^DI-Mga AsaayacaI. kmaItkmaI 2
klaakaraMbaraobar saaqa krayalaa imaLayacao.
ragaacao calana poTI maQyao ksao vaajavaayacao ho ksao samajaayacao ?
gaayak laaok kaoNata raga gaaNaar ho kQaI kQaI saaMgatat. tao svat:caI
AaoLK, svar saaMgatao. jar saaMigatlao naahI tr to kaya gaatat ho pahayacao va
vaajavaayacao. saarKo raga eoMkNyaamauLo calana maaiht JaalaI. raga eoMkUna %yaacao svar
Dao@yaat basalaolao Aahot. %yaamauLo klaakaraMnaa jarI BaoTlaolaao nasalaao trI saar#yaa
vaajavaNyaamauLo malaa saaqaIlaa ADcaNa yaot naahI. KUp eoMkNao hoca Kro iSaxaNa Aaho.
kO. pM. iSavaanaMd paTIla yaaMnaa KUp vaYao- saaqa kolaI. %yaaMcyaabaraobar knaa-Tkat
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
KUp izkaNaI gaolaao. %yaaMcyaamauLo AaD p+IcaI saaqa kSaI kravaI ho iSakayalaa
imaLalao.
saaqasaMgat saaopI ka saaolaaovaadna saaopo
saaqa naohmaI gavayaacyaa AMgaanao kravaI laagato. itqao svatM~ ivacaar
naahI. kO. gaaoivaMdrava mhNaayacao “ saaqa saavalaI saarKI paihjao. gavayaacyaa tanao
baraobar AapNa Asalao paihjao. mhNaUna EavaNa far mah%vaacao. maI kO. gaaoivaMdravaanaa
BarpUr eoMklao Aaho. kaya-k`maacyaa vaoLolaa maI tMbaaoáyaalaa basalaao kI kO. gaaoivaMdrava
poTIlaa Asaayacao tovha javaLUna %yaaMcao poTIvaadna phayalaa imaLalao. maI idllaIlaa
rolvaocyaa “gaaorakuBaaMr” “ Saarda” naaTkalaa saaqa kolaI. saaMgalaIlaa gaayana
samaajaatfo- saaqaIlaa gaolaao haotao. kahI gavayaaMnaa jaast saaqa kolaI tr caalato pNa
kahI naa AavaDt naahI. saaolaaovaadnahI kolaolao Aaho. AakaSavaaNaIvar saaolaao vaadna
AjaUna kolaolao naahI. saMvaaidnaI hI baOzkIcyaa saaqaIlaa Gaotat. Aa^ga-na naaTkacyaa
saaqaIlaa Asatao. %yaacao jaaoDsaUr naaTkalaa jaaorksa vaajavaNyaanao sahayyak zrtat.
maI Aa^ga-na kO. gaaoivaMdravaakDUna iSaklaao.
saaolaaovaadna krtanaa poTI kSaa pQdtInao vaajavatat ?
svat: poTIvar “taoDI” vaajavat saaolaaovaadnaacaI Jalak daKvatat. p`qama
“AalaapI” tovha ragaacao calana vaajavatat. varcyaa “saa” pya-Mt AalaapI Gaotat. naMtr
tbalyaacaI layakarI sau$ haoto. naMtr AalaapI jaaoD vaajavatat. naMtr “Jaalaa”
vaajavatat. ”Jaalaa” mhNajao kaya saaMgata yaoNaar naahI. “taoDI” ragaatlaI “gat”
vaajavaUna p`a%yaixak daKvatat. “Jaalaa” vaajavataMnaa Anaok svar ek~ yaotat ekca
saUr daona daona tIna tIna vaoLa vaajavatat. ”Jaalaa” maQao Baavanaa ]caMbaLUna yaotat.
poTIvaadnaat “pZMt” baaoTatUna kaZtat. SaovaTI “itha[-“ vaajavatat. ragaatIla
calana tInada vaajavatat. yaa itha[-caI gaMmat p`%yaokacyaa iryaajaavar Asato.
saMvaaidnaIcaI jaugalabaMdI krtaMnaa kaya laxaat zovalao paihjao ?
jaugalabaMdIt p`qama pihlaa klaakar kaya vaajavat Aaho ho baGaayalaa
hvao. daoGaaMnaI ekmaokalaa pUrk vaajavalao paihjao. daoGaaMcaI AaQaI baOzk vhayalaa
paihjao.
talaacao iktI &ana Asaavayaalaa hvao. ?
saaqaIlaa jaatanaa pirpUNa- paihjao. gavayaacao gaaNao ]calaNyaacaI takd hvaI.
ho hI maI eoMkUna eoMkUna iSaklaao.
gaatanaa klaakar KoL krNaar Aahot ho saMvaaidnaI ikMvaa tbalaa
vaadkalaa ksao kLto ?
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
gavayaI ksaa gaatao ho samajaayalaa paihjao.
gaayak qaktao tovha saMvaaidnaI vaadkanao kaya BaUimaka vaTvalaI paihjao ?
gavayaacao ivaEaaMtIsqaana vaadkanao Ba$na kaZlao paihjao. ho AnauBavaanao va
iryaajaanao yaoto. traNaa caalalaa Asaola tbalaa dRt caalalaa Asaola tr to AvaQaana zovalao
paihjao. ho jar jamalao naahI tr nausata “saa” svar Qa$na zovaavaa laagatao.
jaovha vaadk qaktao tovha…?
%yaavaoLI nausata “saa” Qa$na basaayacao.maaJyaavar Asaa p`saMga Aalaa naahI.
klaavaMt janmaavaa laagatao kaM ?
maaJyaabaabatIt BagavaMtacaI kRpa Aaho. BagavaMt dotao pNa tumhI kahIca kolao
naahI tr ]pyaaoga haoNaar naahI. Aaplyaalaa maohnat hI kolaI paihjao.
saMgaIt ivadyaalaya ikMvaa @laasaosa sau$ kravaosao vaaTt naahI kaM ?
ho maaJyaa baabatIt Sa@ya naahI. maI saurvaat kaozUna k$ ha p`Sna yao[-
la. malaa jamaayacao naahI.
iSaYya prMpra tyaar kravaI Asaa ivacaar yaot naahI ?
ha ivacaar maI kolaa naahI. maI f@t saaqaIlaa baaolaavalao tr jaatao %yaat
malaa AanaMd vaaTtao.
Saas~Iya saMgaIt, saugama saMgaIt va naaTya saMgaIt hyaat frk kaya?
saugamasaMgaItat gaaNyaatIla ‘tukDo’ far mah%vaacao Asatat ho jar vaajavalao
naahI tr majaa, gaaoDI yaot naahI. gavayaI jaoqao saaoDola tovaZyaatca kDvao vaajavaayacao ikMvaa jaao Sabd saaoDlaa Asaola taoca f@t vaajavaayacaa.
naaTyasaMgaItat poTI jaaorksa vaajavaI laagato. ‘pavanaa yaa manaa’ ho gaaNao
vaajavat p`a%yaixak k$na daKvat ‘ saurvaat krtaMnaa Asao jaaoD saUr do}na gaaNao
vaajavaavao laagato. naaTyagaItat ivaEaaMtI sqaanaavar jaaoD saUr doNao AavaSyak Aaho.
klaakaraMbaraobar Aalaolao kTu AnauBava ?
BarpUr Aalaot. saZL hatanao doNaaro klaakar far kmaI Asatat. kahI
izkaNaI saaqaIdaraMnaa kuNaI ivacaart naahIt. maaobadlaa dotanaa jaaNao yaoNao, rahNao,
vaa_yao Gao}na jaaNao, sava- imaLUna dotat. maaJyaabaabatIt maI ho kQaI paihlao naahI.
kuzohI tDjaaoD kolaI naahI. maaJaI naaokrI saMBaaLUna ho sava- krtao. %yaamauLo itqao
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
laxa dot naahI. kO. gaaoivaMdravaaMcao ]dahrNa maaJyaasamaaor Aaho. to mhNaayacao ‘
paolaIsa Ka%yaat naaokrIlaa Asalaao trI maaJao hat svacC Aahot. ’
kIt-naalaa tumhI jaata. . ?
hao maI jaatao. kahI laaok naavao zovatat kahI iTMgalahI krtat. maI laxa
dot naahI.
kIt-naat ‘saa@yaa’ ‘idMDyaa’ ‘kTava’ Asatat %yaamauLo kIt -naacaI saaqa
krNao AvaGaD Aaho. kIt-nakar kahI saaMgat naahI. kIt-naalaa saaqa kSaI krayacaI
ho maI vaiDlaaMkDUna iSaklaao.
purskar kQaI imaLalaa ka ?
naahI. maI kQaI hyaa baabatIt jaast laxa dot naahI va pDlaao hI naahI.
saMgaIt doNyaacaa p`ya%na kolaa ka?
malaa klyaaNaat kahI kivata gaaNaI Bajanao yaa baabatIt ivacaartat pNa
malaa to jamat naahI. maaJao f> Aaho to caalavaayacao, puZo iSakt vaaZvaayacao hoca
QaaorNa Aaho.
pirxak mhNaUna kQaI baaolaavalao kaM ?
Aalao haoto. pNa maI TaLtao. far dDpNa yaoto. AaoLKIcao laaok maagao
laagatat. gaaMQava- ivadyaalaya ikMvaa maubaM[- ivadyaapaIzat jaayacao Asaola tr ‘ivaSaard’
Asaayalaa hvao to maaJyaakDo naahI.
dUrdSa-navar kQaI kaya-k`ma Jaalaot ka ?
hao 20 to 25 vaoLa Ba@tIsaMgaIt naaTyasaMgaIt yaanaa saaqa kolaI Aaho.
saMvaaidnaI vaadnaat ‘GaraNaI’ Aahot ka ?
maaJyaa AjaUna eoikvaat naahI. saMvaaidnaI ha Sabd maa~ pM manaaohr icamaaoTo
yaaMnaI $Z kolaa. to satarIcyaa AMgaanao vaadna krtat. ho far kmaI laaokaMnaa
jamato.
klaakaraMnabaraobar saaqaIlaa jaatanaa %yaaMcyaa ‘savayaI’ caa kahI ~asa haotao
ka ?
malaa vaiDlaaMnaI daona gaaoYTI jaIvanaaMt saaigatlyaa %yaa mhNajao naaokrI
saMBaaL, idlaolaI vaoL Sabd paLIt jaa. dusaro vyasanaapasaUna dUr rha. klaa hI
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
dovaacaI saaQanaa Aaho. kIt-naalaa saaqa kolyaamauLo %yaa ivacaaraMcaa maaJyaavar p`Baava
Aaho. maaJaa maIca djaa- saMaBaaLNyaacaa p`ya%na krtao.
yaa xao~at yaoNaaáyaa laaokaMnaa kaya saaMgaavaosao vaaTto ?
satt klaocyaa inagaDIt laaokaMcyaa saainnaQyaat rha. AapNa gavayaaMkDo
jaaNao mah%vaacao Aaho. %yaaMcaI ADcaNa saaoya jaaNalaI paihjao. to baaolaavatIla tovha
jaaNao. hyaa savaa-MmauLo laaokaMkDUna caaMgalao ivacaar imaLtat.
Asao ho EaI. jayaMt fDko %yaaMcyaabaraobar gaPpa maartaMnaa GaDyaaLacao kaTo
puZo sarkUca naahI Asao vaaTto . %yaaMcyaa baraobar gaPpa maarNyaa eoMvajaI %yaaMcao
saMvaaidnaI vaadna eoMkNao far caaMgalao. %yaamauLo manaalaa SaaMtI tr imaLtoca pNa ek
vaogaLI ]jaa- imaLto. %yaaMnaI samaaraop krtanaa ‘do hata SarNaa gata’ ho naaTyapd
vaajavalao. risak vaacak hao AapNa %yaaMcao saMvaaidnaI vaadna ja$r eokaca. pha kaya
majaa vaaTto.
Garcaa p
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
cama-vaa_yaacao iSalpkar
EaI. rGaunaaqa laaoMZo
tbalyaacaI ]%p
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
Ea`I. Zoro yaaMcyaakDo Asatanaaca %yaaMcao lagna Jaalao. sahcaarINaIhI toca
kama krNaarI imaLalaI. DaoMibavalaIlaa svat:cao Gar Gaotlao. Ea`I. Zoro yaaMnaI %yaaMnaa
DaoMibavalaIlaa gauZI paDvyaacyaa mauhUta-var dukana kaZUna idlao. DaoMibavalaI, badlaapUr,
klyaaNa, AMbarnaaqa yaoqaIla laaokaMcaI tbalaa banaivaNyaasaazI dadrlaa jaavao laagat haoto.
%yaaMcaI saaoya JaalaI. to svat: AaoLKIcyaa laaokaMnaa BaoTlao. %yaaMcaI p%naI dukana
saMBaaLU laagalaI. hyaa vyavasaayaat gauNava
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
saurvaatIlaa sava- saamaana Ea`I. Zoro yaaMcyaakDUna AaNaayacaao. naMtr maIca KrodI k$
laagalaao. saurvatIlaa maagaNaI yao[-la tsao vaa_yao banavat gaolaao. %yaatUnaca maala AaNat
gaolaao. maI AaiNa saaO. ra~aO 2 pya-Mt kama krayacaao. navara~ va gaNaptI yaa idvasaat
BarpUr maagaNaI Asato. jaast maagaNaI tbalaa pKvaaja Dggaa yaalaa Aaho. yaa kaLat
maihnyaakazI 50 to 60 vaa_yao tyaar haotat. [tr vaoLolaa kmaIt kmaI 2 to 3
vaa_yao AazvaDyaalaa haotat. naahItr jaast kama AaoZ kaZNyaacao ikMvaa Saa[-
laavaNyaacao Asato. ”
fayadyaa, taoTyaacao gaiNataivaYayaI to mhNatat kI Garcaoca laaok
AsalyaamauLo sava- inaBaavaUna naota yaoto. tsaoca iga-ha[-kaMnaa vaoLot dota yaoto. vaoL,
gauNava
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
AsalyaamauLo vaoL imaLt naahI. vaadnaasaazI hat ma} laagatao. hya vaadI
AaoZNyaacyaa kamaamauLo hat rakT kDk banatat. %yaamauLo vaajavaNao jamat naahI.
Aaja EaI. laaoMZo yaaMcaI daonhI jauLI maulao, jaya, ivajaya %yaaMnaa madt krt
Aahot. jaya sauiSaixat pdvaIQar Aaho. %yaalaa hyaaca kamaat gatI Aaho. dusaro
kuzlaohI kama kravayaacao naahI. dusara ivajaya 12 vaI Jaalaolaa Aaho. daoGaohI
vaiDlaaMnaa lahanapNaapasaUna madt krIt Aahot. spQao-t iTkNyaasaazI, QaMda
vaaZvaNyaasaazI %yaaMnaa maa^lsa maQao dukanao ]GaDavayaacaI Aahot. navaIna, baoraojagaar
laaokaMnaa ha QaMda iTkavaa mhNaUna yaa QaMdyaat yaoNyaasaazI pravaR
-
ध्यासंग अरविंद बुधकर
ई साहित्य प्रहिष्ठान www.esahity.com
k^maoratIla dRYTI…. .
Ea`I. saMjaya saUrkr p`isaQd isanaoidgdSa-k
Ea`I. saMjaya saUrkr p`isaQd isanaoidgdSa-k yaaMcaa pircaya AismatadSa-
yaaMcyaa ‘]nh pa}sa’ , , ‘AiBalaaYaa’ maailakoMmauLo hao} laagalaa. %yaaMcyaa p`vaasaaivaYayaI
jaast maaihtI baMQau Ea`I. Ajaya saUrkr yaaMcyaaSaI [tr maailakaMcyaa SauiTMgacyaavaoLI
gaPpa maartaMnaa hao} laagalaI. pTkna na baaolaNaaro, , najar SaaoQa GaoNaarI,
Aa%maivaSvaasa dSa-ivaNaarI. hyaamauLo hyaa vyai@tcaa p`vaasa ksaa Jaalaa ho jaaNaUna
Gyaavao Asao vaaTU laagalao. AnaokvaoLa pazpuravaa kolyaanaMtr %yaaMcaI BaoT maalavaNaIcyaa
GarI JaalaI. manaavar dDpNa haotoca pNa to hI %yaaMnaI svaagatanao dUr kolao. kuzcyaa
p`Snaanao saurvaat kravaI Asaa ivacaar kirt Asatanaa nakLt p`Sna Aaozavar Aalaa…
tumhalaa kaya vhayacao hoato ?
malaa 18 vaYaa-pya-Mt kaya vhavao hoca maahIt navhto. nausatoca iSakt
haotao. naagapUrcaa mauLcaa AsalyaamauLo jaI. sa. ka^laoja maQao baI. ka^ma pya-Mt iSaxaNa
Jaalao. ka^laojacyaa ga^dirMga maQyao ‘saayalaoMsa KTlaa caalaU Aaho’ hyaa ekaMkIkot
jajjacaa raola imaLalaa. hI BaUimakahI maaJyaa ifgarmauLo imaLalaI