คมอ

การจดการการผลตและพฒนาผลตภณฑจากทานตะวนเพอขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยงใน พนทชมชนเปาหมาย

Production management and product development from sunflower to implementation support for the economic sufficiency

in targeted communities

โดย คณะสตวศาสตรและเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยศลปากร

วทยาเขตสารสนเทศเพชรบร

สนบสนนงบประมาณ โดย ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ปงบประมาณ 2558

คณะกรรมการโครงการวจย

รองศาสตราจารย ดร. พรรณธภา ณ เชยงใหม อาจารย ดร. วไลวรรณ สรโรจนพฒ อาจารยยภา ปแตงออน อาจารยฌานกา จนทสระ อาจารยสวมล ชนกงดาร อาจารย ดร. ฐตมา เวชพงศ อาจารย ดร. ทวศกด เตชะเกรยงไกร อาจารย ดร. ศวพร แพงค า อาจารย ดร. เสาวภา เขยนงาม อาจารยมนตร ทาสนเทยะ อาจารยวชชากร สวนทรง ผชวยศาสตราจารย ดร. ทพยสดา พฒจร อาจารยฤกษรตน ปกกนตธร ผชวยศาสตราจารยศรนรตน ฉตรธระนนท ทปรกษา ศาสตราจารย ดร. ไพศาล เหลาสวรรณ รองศาสตราจารยมานะ กาญจนมณเสถยร รองศาสตราจารย ดร. ปราโมทย แพงค า ผชวยศาสตราจารยจตศกด พฒจร หนวยงานหลก คณะสตวศาสตรและเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยศลปากร หนวยงานสนบสนน คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยศลปากร คณะเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร มหาวทยาลยศลปากร คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตบางเขน คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏเพชรบร คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหาดใหญ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา ส านกวชาเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณ ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ซงเปนหนวยงานทใหการสนบสนนงบประมาณในการจดท ากจกรรมสงเสรมและสนบสนนการวจย ประจ าปงบประมาณพ.ศ. 2558 ส าหรบโครงการ เรอง การจดการการผลตและพฒนาผลตภณฑจากทานตะวนเพอขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยงใน พนทชมชนเปาหมาย และขอขอบคณสถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร ในการสงเสรมและสนบสนนการด าเนนการวจยของนกวชาการและนกวจยในมหาวทยาลยศลปากรเสมอมา

บทคดยอ

คมอนเปนผลจากการด าเนนการถายทอดองคความรเรองทานตะวนรวมกบเกษตรกรในพนทอ าเภอหวหน จงหวดประจวบครขนธ ในเรอง การปลกในแปลงนาในฤดนาปรง การปลกในพนทระหวางแปลงปาลมทยงไมสามารถเกบผลผลตได โดยมเกษตรกรทเขารวมในการจดท าแปลงสาธตและเกบขอมลผลการด าเนนงาน คมอนประกอบดวยขอมลการใชประโยชนของพนธทานตะวน แหลงผลตและจ าหนายเมลดพนธ ปญหาโรคและแมลงในแปลงปลก การจดการพนทปลกในระบบของเกษตรกร คณคาทางโภชนาการของตนออนทานตะวน ประโยชนและขอจ ากดตอสขภาพในการบรโภคทานตะวน เพอใหเกดประโยชนส าหรบการตอยอดกจกรรมส าหรบการเลอกทานตะวนเปนพชอาหารปลอดภยในครวเรอนและชมชน รวมทงใหขอมลประกอบส าหรบการพจารณาของเกษตรกรรายใหมโดยอาศยขอมลการปลกทานตะวนของเกษตรกรรายเดมในพนทเพอใหเกดประโยชนสงสดในการด าเนนกจกรรมในพนทตอไป

ค าน า

จากการทคณะสตวศาสตรและเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยศลปากร ไดมการถายทอดองค

ความรเกยวกบการปลกทานตะวนในพนทอ าเภอหวหน จงหวดประจวบครขนธ ในปทผานมาแตยงคงประสบปญหาหลายดาน โครงการกจกรรมสงเสรมและสนบสนนการวจย ทไดรบการสนบสนนจากส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ปงบประมาณ 2558 เปนโครงการทชวยในการตอยอดส าหรบเกษตรกรผสนใจในดานการผลตทานตะวน ดวยเหตน คมอฉบบนซงประกอบดวยเนอหาทเกยวของกบ ประโยชนของพนธทานตะวน แหลงผลตและจ าหนายเมลดพนธ ปญหาโรคและแมลงในแปลงปลก การจดการพนทปลกในระบบของเกษตรกร คณคาทางโภชนาการของตนออนทานตะวน ประโยชนและขอจ ากดตอสขภาพในการบรโภคทานตะวน ซงหวงผลใหเกดความคดตอยอดส าหรบเกษตรกรและผสนใจทานตะวนทงเพอการน าไปบรโภคในคร วเรอนและโอกาสในการสรางอาชพตอไป

คณะผจดท าโครงการ มนาคม พ.ศ. 2559

สารบญ

เรอง หนา ทานตะวน 1-12 - ทานตะวนกบการใชประโยชน 1-1 - แหลงผลตและจ าหนายพนธ 1-2 - ขนตอนการปลกและดแลทานตะวน 3-4 - ปญหาโรคและแมลงในแปลงปลก 5-5 - การจดการพนทปลกในระบบของเกษตรกร 5-5 - คณคาทางโภชนาการ ประโยชนและขอจ ากดในการบรโภคทานตะวน 7-12 บรรณานกรม 13-14

1

ทานตะวน

ทานตะวนกบการใชประโยชน ทานตะวน (Sunflower: Helianthus annuus) เปนพชนามนทสาคญชนดหนงของโลก โดยนบวามปรมาณการใชนามนของทานตะวนเปนอนดบ 4 ของโลก รองจากถวเหลอง ปาลมนามน และคาโนลา มคณคาทางโภชนาการสง ทานตะวนไดรบความสนใจในประเทศไทยเนองจากความตองการเมลดทานตะวนในอตสาหกรรมนามน อยางไรกตามการผลตทานตะวนบางสวนใชในการนาเมลดไปบรโภคทงโดยตรงและนาไปผลตขนมขบเคยวตางๆ แตสงททาใหทานตะวนไดรบความสนใจในประเทศไทยคอการสามารถสรางเปนแหลงทองเทยวธรรมชาตทงดงามไดนนเอง นอกเหนอจากการนาไปบรโภคของมนษยในรปแบบตางๆ แลว จากงานวจยพบวาภายหลงการหบนามน กากเมลดใชในอตสาหกรรมอาหารสตว และลาตนสามารถใชในการทากระดาษหรอเชอเพลงไดเชนกน สา ในปจจบนคนใหความสนใจทานตะวนเพมขนในแงของอาหารสขภาพ โดยเฉพาะการนามาทาเปนตนออนทานตะวน ดวยเหตนปจจบนทานตะวนจงกลายเปนอาหารปลอดภยทไดรบความนยมสงเชนเดยวกบความสนใจในเรองของการเปนแหลงทองเทยว แตในอนาคตความสนใจนอาจนาไปสการแปรรปหรอการใชประโยชนจากผลตผลและผลตภณฑของทานตะวนทหลากหลายขน

แหลงผลตและจ าหนายเมลดพนธ พนธทมการผลตและจาหนายในประเทศไทย ทงของเอกชนและราชการจงมความนาสนใจเทาเทยมกน แลวแตวตถประสงคของผซอหรอเกษตรกร พนธทานตะวนทใชประโยชนสวนใหญอยใน 3 กลม ไดแก พนธผสมเปด พนธสงเคราะห และพนธลกผสม สาหรบพนธผสมเปดเปนพนธดงเดมทใชปลกในประเทศไทย ภายในดอกจะมจานวนละอองเกสรทตดอยทกานชเกสรตวเมยนอย ทาใหการตดเมลดดวยการผสมตวเองตา ดวยเหตการสผมขามสวนใหญจงอาศยปจจยภายนอกทงแมลงและลมในการชวยผสมแตผลผลตกมกตา แตในปจจบน ทงบรษทเอกชน หนวยงานราชการทงทเกยวของกบการเกษตรและนกวจยและวชาการในมหาวทยาลย ไดมการผลตพนธในอก 2 กลมเพอเปนทางเลอกใหเกษตรกร ทงพนธสงเคราะหและพนธลกผสม ทงนสวนใหญในปจจบนประเทศไทยมการปลกทานตะวนโดยใชพนธลกผสม และพนธสงเคราะห ทมการผลตใหในดอกมละอองเกสรตดอยทกานชเกสรตวเมยมากวาพนธผสมเปด 3-4 เทา ทาใหการตดเมลด ดกวาพนธผสมเปด สาหรบพนธลกผสมสวนใหญไมไมไดมการผลตในประเทศ แตมการนาเขาจากตางประเทศ ตามประโยชนทหลากหลายดงทกลาวไปแลวในขางตน โดยผลผลตสงสดของพนธทงสองกลม คอ ทานตะวนพนธสงเคราะหและพนธลกผสมมผลผลตอยระหวาง 300-500 กโลกรมตอไร อายเกบเกยวอยในชวง 95-110 วน เปอรเซนตนามนอยในชวง 39-44 เปอรเซนต สาหรบพนธผสมเปด ทมรายงานวามการ

2

ใชประโยชนมานาน ซงลกษณะพนธคอมจานวนละอองเกสรทตดกบกานชเกสรตวเมยนอย ทาใหเกดการผสมตวเองตา เปดโอกาสใหมการผสมขามไดมากขน และอาศยแมลงชวยในการผสมเกสร ตวอยางพนธลกผสมในประเทศไทย เชน โอลซน 3 อะควอรา 6 แปซฟก 77 ไพโอเนยร ไฮซน 33 เอส 101 โอเปรา ตวอยางพนธสงเคราะหในประเทศไทย เชน เชยงใหม 1 สรนาร 473 สรนาร 471

สาหรบทานตะวนเมลดพนธสงเคราะห ในกรณทเกษตรกรเกบเมลดทปลกไวเพอใชเปนเมลดพนธปลกในฤดกาลถดไป เกษตรกรตองเกบเมลดลกษณะรวม คอไมมการเลอกเกบตามขนาดดอก เพอปองกนฐานพนธกรรมแคบลงจากเดม ซงจะสงผลกระทบตอผลผลตในฤดกาลถดไป อยางไรกตาม เนองจากทานตะวนเปนเมลดนามน อายการเกบรกษาจะสนกวาเมลดจาพวกแปง เชน ขาว และขาวโพด ดวยเหตนแมจะเปนการเกบเมลดเพอปลกตอเนอง การรกษาคณภาพของเมลดพนธกนบวาเปนสงทมความสาคญอยางยง สาหรบเมลดพนธทานตะวนทสามารถนามาเพาะเพอทาตนออนทานตะวนนนสามารถหาซอไดทงจากเกษตรกรผปลกโดยตรงซงจะมราคาถกกวาเมอซอจากโรงงานทรบซอจากเกษตรกรอกชนหนง โดยทวไปราคาขายของเกษตรกรเมอมการไปรบซอถงแปลงอยทประมาณ 20 บาทตอกโลกรม ขณะทราคาขายของโรงงานประมาณ 30 บาทตอกโลกรม ซงทงสองแหลงนตองประมาณชวงเวลาการไปรบซอใหถกตองในชวงของการเกบผลผลตของเกษตรกร เพราะปกตเมอเกบผลผลตเสรจแลว เกษตรกรจะขายเมลดใหกบโรงงาน (ราคาประมาณ 10-12 บาทตอกโลกรม) และโรงงานกจะขายตอไปใหผรบซอทงเพอการหบนามนหรอเพอเปนอาหารนก ดวยเหตนผทสนใจรบซอจากทงสองแหลงน จาเปนตองวางแผนชวงการรบซอหรอควรทาการตดตอผขายลวงหนากอนเปนตน ขณะทปจจบนพบการจาหนายเมลดทานตะวนเพอทาตนออนมากมายในอนเทอรเนต โดยราคาแตกตางกน ตงแต 30-120 บาท จะเหนไดวาราคาแตกตางกนมากมายขนกบวาใครเปนผจาหนาย หนวยงานราชการหรอเอกชน เปอรเซนตความงอก อายเกบรกษา เชน หากไมใชชวงเกบผลผลต ราคาจะสงขนซงสวนทางกบเปอรเซนตความงอกทสวนใหญลดลง แตผสนใจสามารถหาซอเมลดไดตลอดทงป แนวทางสดทายคอการปลกเพอเกบเมลดสาหรบการเพาะตนออนหรอเพอการหบเมลดเอง ซงเมลดจะมคณภาพและมเปอรเซนตความงอกสง เนองจากทานตะวนสามารถปลกไดตลอดทงปและไมไวตอชวงแสง แตการปลกอาจมการจดการทประณตทงนเพอลดพนทปลกและเพมผลผลต รวมทงอาจหมายประสทธภาพในการจดการนาไดดขน

3

ขนตอนการปลกและดแลทานตะวน

1. การไถแปลง ขนแปลง (สาหรบแปลงนา) ซงเตรยมแปลงนนแลวแตพนท เพอใหดนรวนซย อากาศถายเทไดสะดวก ระบายนาด กอนไถควรมการดายหญาในกรณตองการปลกทานตะวนทลดการใชสารเคมในการกาจดวชพช แมทานตะวนจะเปนพชทนแลงแตในการปลกฤดแลงควรมแหล งนาทสามารถผนเขาแปลงได สาหรบการปลกทใชนาฝนควรประมาณระยะเกบเกยวทผลผลตจะไมอยในฤดฝน เชน เกบเกยวปลายฝน เพอปองกนผลผลตเนาเสยหาย เชน ควรปลกประมาณ เดอน สงหาคมหรอกนยายน และเกบเกยวเดอน ตลาคมหรอพฤศจกายน โดยประเมนจากแตละพนททเรมหมดฝนหรอเขาสปลายฝน โดยทวไปทานตะวนมอายปลกถงเกบเกยวประมาณ 90-110 วน 2. กรณใชสารกาจดวชพช ทวไปนยมใชยาคมหญาประเภทอลาคลอร อตรา 300 -400 ซซ ตอพนท 1 ไร หรอประมาณ 7-8 ชอนแกงตอนา 18-20 ลตร กรณการใชถงโยก โดยทาการฉดพนหลงการหยอดเมลดกอนทเมลดจะงอก ทงน หามใชยาอทราซนกบทานตะวนโดยเดดขาด 3. กรณตองการปลกแบบอนทรยสามารถใสปยอนทรยกอนการไถแปลง (ปยรองพน) เพอใหเกดการคลกเคลาของปยลงไปในดนไดอยางสมบรณ อตราปยอนทรยแลวแตวาเปนปยชนดใด ถาเปนมลไกหรอมลไกผสม จะมความเคมสง อตราการใชจะตา แตหากเปนมลวว ปยพชสด พชหมก จะใสในอตราทเพมขนได แตหากเปนแปลงทใชปยเคมสามารถใสปยสตร 16-20-0 (เพอใหเกดประโยชนสงอาจใสหลงปลก ใสใกลแถวปลก) ไดในอตราประมาณ 30 กโลกรมตอไร (อตราการใสปยขนกบความสมบรณของพนท ประวตของการใชแปลงเดม เพอพจารณาการใสธาตรองตางๆ) 4. ปลกทานตะวนระยะระหวางแปลง 75 เซนตเมตร ระยะระหวางหลม 30-40 เซนตเมตร อตราปลก 2-3 เมลดตอหลม หยอดหลมลกประมาณ 3-5 เซนตเมตร หากเปนเมลดใหมสามารถประหยดเมลดพนธไดโดยใชเพยง 0.5 กโลกรมตอไร กรณปลกโดยเฉพาะแปลงนาใหคลกยากนเชอรากอนปลก 5. ใหนาอยางตอเนอง เพอใหตนงอกพรอมกน โดยไมขงนา จนทานตะวนเรมงอก ถอนแยกเหลอตนทมสขภาพด (ตนโต ตงโต แขงแรง) จานวน 1 ตนตอหลม (ภาพท 2) 6. เมอทานตะวนอายปลกประมาณ 1 เดอน ใหทาการพนโคนตนเหมอนขาวโพดเพอปองกนตนลม ยกเวนเมอทาการปลกบนแปลงทขนไวอาจไมจาเปน จะทาการใสปยอกหรอไมกไดขนกบความสมบรณของดน ทงนกรณการปลกเพอตองการหบนามน พบวาการใสปยเคมสงขนจะทาใหเปอรเซนตนามนลดลง กรณตองการใสปยใหหวานหรอโรยขางแปลงกอนการพนโคน 7. ใหนาตลอดอายปลกตามความเหมาะสม โดยไมใหนาทวมขงในแปลง 8. เมอครบอายเกบเกยวในแตละพนธ สงเกตไดจาก จานดอกเรมเปลยนจากสเหลองเปนสนาตาล ตนเรมเปนสนาตาล ใหเกบเกยวโดยการตดชดโคนจานดอกซงจะมสนาตาลเชนกน การตดชดโคนจานเพอใหลดความชนไดงายไมเกดเชอรา และตากแดดหลงการตดดอกประมาณ 1-2 แดด นวดโดยใชเครองนวด แตกรณปลกพนทเลก หรอตองการปลกเพอหบนามนบรโภคในครวเรอนอาจใชแรงงานคนในการนวดกได

4

เมลดจะเสยหายนอยทาใหสามารถเกบรกษาทงกรณนาไปใชเปนเมลดพนธหรอเกบไวเพาะตนออนไดยาวนานขน 9. การเกบรกษาเมลด ควรเกบในภาชนะบรรจทระบายอากาศด เกบในสถานทปองกนแดด ฝน ความชน และแมลงศตร ความชนของเมลดประมาณ 10 เปอรเซนต 10. สวนใหญโรคและแมลงศตรทานตะวนคอนขางพบนอย (ยกเวนโรคจากเชอรา Sclerotium rolfsii Sacc. กรณการปลกในแปลงนาทจะมอาการสงเกตคอโรคตนเปนโรค คอดกว ตนเหยว และยนตนตาย) หมายเหต: การปลกเพอหบนามน เพาะตนออน ควรหลกเลยงการใชสารเคมเพอปองกนการสะสมสารเคมในเมลด

5

ปญหาโรคและแมลงในแปลงปลก การปลกในแปลงนามขอควรระวงและปองกนกอนปลก ไดแก ตองมการคลกเมลดปองกนเชอรากอนปลก โดยเฉพาะเชอ Sclerotium rolfsii มการเตรยมแปลงทประณตเพอปองกนไมใหรองดนปลกลก หรอเลยงการปลกในรองดนกรณมการไถลกหรอการไถดวยแรงงานสตวหรอคน เนองจากทานตะวนเปนพชทไมทนตอนาทวมขง สาหรบโรคของทานตะวนทพบทวไปในทงแปลงไรและแปลงนา มดงน 1. โรคใบและลาตนไหมอลเทอรนาเรย หรอโรคใบและลาตนจด หรอโรคใบจด หรอโรคลาตนไหม โดยสามารถเขาทาลายทานตะวนไดทกระยะตงแตตนกลาถงระยะเกบเกยว 2. โรคโคนเนาหรอลาตนเนา ทาลายทานตะวนไดทกระยะ และพบมากกบตนทโตเตมทมากกวาตนออน หากดนมความชนสง โรคจะยงพบความรนแรงยงขน ทาใหระบบรากถกทาลายจนกระทงแหงเหยวตาย (สมจนตนาและอสระ, 2559) แมลงศตรทานตะวนในแปลงทานตะวน มดงน 1. หนอนเจาะสมอฝาย ทจะกดกนบรเวณจานดอก ตรงกลบดอกและกลบเลยง การเขาทาลายกลบดอกจะสงผลตอความสามารถในการดงดดแมลง ไดแก ผงทมบทบาทในการชวยผสมเกสรนอกเหนอจากลม ทาใหพบการตดเมลดลบมากขน นอกจากนหนอนยงกดกนเมลดทาใหผลผลตลดลงอกดวย 2. หนอนกระทผก อาการจะเหนเสนใบสขาวเมอผวใบแหง แตหากหนอนมโตขนจะกดกนใบจานวนมากทาใหใบขาดเปนร ทาลายกลบเลยงและกลบดอก และสามารถกนเมลดในจานดอกทาใหผลผลตลดลง 3. หนอนมวนใบสม หากระบาดในระยะตนกลาจะทาใหตนกลาตายได แตหากระบาดในระยะทพชโตแลวจนถงระยะออกดอก จะทาใหตนชะงกการเจรญเตบโต ผลผลตลดลง ลกษณะจะเหนการชกใยบางๆ คลมตวหนอนทฟกออกจากไข เมอโตจะมการมวนใบ อาศยกนใบพชทมวนนน และอาจเขาทาลายตากงและตาดอกดวยเชนกน

4. หนอนเจาะลาตนขาวโพด อาจทาลายตงแตยงยงไมออกดอก ทาใหจานดอกเลก อาจทาลายท งกานดอกและสวนของหลงดอก ทาใหผลผลตลดลง

การจดการพนทปลกในระบบของเกษตรกร จากการเปรยบเทยบระหวางการปลกแบบผสมผสาน (ปลกแทรกระหวางแถวของแปลงกลวย) และการปลกในลกษณะพชไรเชงเดยวพบการไดกาไรเฉพาะในแปลงทมการปลกแบบผสมผสาน เนองจากประหยดแรงงานและคาใชจายอนๆ ในการดแลพชชนดใดชนดหนงตางหาก สาหรบเกษตรกรรายททาการ

6

ปลกทานตะวนในพนทแปลงกลวยนาวา ปลกโดยการปลกแทรกระหวางแถวของแปลงกลวย คดเปนพนททปลกทานตะวนทงสน จานวน 1 งาน ใหผลการดาเนนงาน ดงน เกษตรกรทาการปลกตลอดจนเกบผลผลตดวยตวเอง (ไมมการจางแรงงาน) นอกจากนยงมการทาปยนาหมกชวภาพเองเพอใชสาหรบบารงตนทานตะวน เกษตรกรมการแชนาเมลดทานตะวนกอนนาไปปลก โดยไมไดใสปยทกนหลม แตจะใสปยเมอตนทานตะวนโตประมาณ 10 เซนตเมตร นอกจากนมการถากหญากาจดวชพชและมการรดนาเพยง 1 ครง มการฉดปยนาหมกชวภาพจานวน 3 ครง เพอบ ารงตน

ทานตะวน ไดผลก าไรสทธ ประมาณ 632 บาท ทงนไดมการค านวณตนทนการผลตทรวมทงคาใช

ทดน และคาแรงงานจากเกษตรกรไปดวยเชนเดยวกน ทงนผลผลตของเกษตรกร เทากบ 55 กโลกรมตอหนงงาน เกษตรกรสามารถขายไดราคา 30 บาทตอกโลกรม ไดรายไดทงสนกอนการหกคาใชจาย เทากบ 1,650 บาทตอหนงงาน

ในความคดเหนของเกษตรกรผปลกรายเดม คอ สามารถปลกแซมกบพชชนดอนไดด รวมทงสามารถใชประโยชนจากเมลดทานตะวนไดหลายทาง ไดแก นามนทานตะวนสามารถใชบรโภคในครวเรอน กากเมลดทานตะวนทเหลอจากการหบนามนสามารถนามาทาปยและ เปนอาหารสตวได นอกจากนยงสามารถมรายไดจากการเพาะตนออนทานตะวน เปนตน ขอคดเหนถงความเหมาะสมในการปลกทานตะวนเปนพชหลกนน เกษตรกรไดใหความเหนวา เนองจากมขอจากดเรองนาและพนทในการปลก ดงนนการปลกทานตะวนเปนพชหลกนนเปนไปไดยาก แตควรทจะปลกเปนพชเสรม โดยปลกแซมรวมกบพชชนดอนจงจะเหมาะสมและเกดประโยชนสงสด

7

คณคาทางโภชนาการ ประโยชนและขอจ ากดในการบรโภคทานตะวน การผลตตนออนในอดตถงปจจบนทเปนทนยม คอการผลตถวงอก จากเมลดถวเขยว ทอดมไปดวยคณคาทางโภชนะ แตอยางไรกตามความคนชน และการหาซอไดงายตลอดทกฤดกาลอนเนองมากจากการผลตเมลดททาไดตลอดฤดกาลเชนกน อาจเปนสาเหตหนงทไมสามารถเพมความสนใจใหแกผบรโภครวมทงเพมราคาของผผลตได การผลตตนออนทงทานตะวน ขาวสาล จงกลายเปนสวนหนงของความสนใจของผบรโภคในการตอบโจทยอาหารสขภาพไดเปนอยางด ตนออนทานตะวน จากขอมลเวปไซด www.livestrong.com ประเทศแคนาดา ขอมลวจยของ Medical Center, University of Maryland ในประเทศสหรฐอเมรกา และการวจยของ International Sprout Growers Association เมอป 2554 อางองโดยเวปไซดของสานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส) ไดกลาวถงตนออนทานตะวน ดงน 1) เปนแหลงไขมนทดแกรางกาย 2) ประกอบดวยใยอาหารทมประโยชนตอระบบขบถาย 3) เปนแหลงโปรตน ธาตเหลก และแคลเซยม 4) มกรดลโนเลอก (linoleic) ปรมาณสงซงมสวนชวยในการบารงสมอง ปองกนโรคอลไซเมอร และบารงกระดก 5) อดมไปดวยวตามนบ1 วตามนบ 6 วตามนอ โอเมกา 3, 6, 9 และโฟเลต ชวยเพมภมตานทานตอรางกาย 6) มธาตเหลกสง ชวยลดระดบคอเลสเตอรอลปองกนโรคหวใจและมะเรง ชวยใหระบบการขบถายดขน 7) มโปรตนมากกวาผกกาดเขยวถง 2 เทา วตามนเอ บ2 อ ด เค สง พบวามวตามนเอสงกวานามนเมลดขาวโพดและเมลดถวเหลองกวา 3 เทา ซงวตามนเอนชวยในการบารงสายตา ผวพรรณและชะลอความแก 8) ตนออนทานตะวนทใชเวลาในการเพาะ 1 หรอ 2 สปดาหพบสารตานอนมลอสระไดแก acetol รวมทงกลมฟนอล (รชนกและคณะ, 2559) 9) ตนออนทานตะวนทอาย 4 วนมปรมาณเมลาโทนนเพมมากกวาเมลดทานตะวนประมาณ 3.8 เทา (204.3 pg/g เปน 768.2 pg/g) แตปรมาณโพลฟนอลทงหมดไมมความแตกตางกนระหวางเมลดและตนออน (9.9 mg/g (Kim and Cho, 2011) เมลาโทนนเปนสารสอประสาทและยงเปนสารตานอนมลอสระดวย (Paredes et al., 2009)

8

จากขอมลในเวปไซดของ www.health.kapook.com เกยวกบการเทยบประโยชนทไดรบจากตนออนทานตะวน ดงน 1) ตนออนทานตะวน ¼ ถวย มปรมาณไขมนสงถง 16 กรม ไขมนอมตว 2 กรม ไขมนไมอมตวเชงซอง 8 กรม ไขมนไมอมตวเชงเดยว 6 กรม คารโบไฮเดรต 6 กรม ไฟเบอร 2 กรมและโปรตน 6 กรม ซงชวยในการควบคมระดบของคอเลสเตอรอลในเลอดไดด 2) ปรมาณตนออนทานตะวน ¼ ถวย นยงมปรมาณธาตเหลก 8% ของปรมาณธาตเหลกทรางกายควรไดรบตอวนและมแคลเซยม 2% ของปรมาณทรางกายควรไดรบตอวนอกดวย 3) จากการมสาร GABA (gamma aminobotyric acid) ซงเปนสารทชวยในการปองกนโรครายแรงเชน โรคมะเรงและเบาหวาน ชวยในเรองการควบคมนาหนก และอนๆ รวมทงในศาสตรของแพทยอายรเวทโบราณนน ตนออนทานตะวนสามารถปองกนการตดเชอในระบบทางเดนหายใจไดอกดวย ขอควรระวงในการบรโภคตนออนทานตะวน เนองจากตนออนหรอสตวทมการเจรญเตบโตรวดเรวจะมปรมาณพวรนอยปรมาณมาก (พชหรอสตวจะมการเพมเซลจานวนมาก) ในระยะน ดงนนอาจสงผลตอผบรโภคทเปนโรคเกาทได

จากขอมลงบประมาณการดแลรกษาสขภาพของคนไทยผาน 3 กองทนหลกของประเทศผาน 3 กองทนหลกของประเทศเฉลยปละกวา 2 แสนลานบาท โดย 3 กองทน (www.krobkruakao.com, 2558) ไดแก - สานกงานประกนสงคม - กองทนหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) ของสานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต - กองทนสวสดการคารกษาพยาบาลขาราชการ จากขอมลการสารวจพฤตกรรมการดแลสขภาพของคนไทยจากสานกงานสถตแหงชาตพบวาคนไทยสวนใหญมการดแลสขภาพโดยการบรโภคหากพจารณาจากกลมอาหารทมการบร โภคทพบวามการบรโภคกลมผก/ผลไมสดทกวนกวารอยละ 58 เปอรเซนตของประชากรททาการสารวจ (ประชากรมอายตงแต 6 ปขนไป)(www.service.nso.go.th, 2558) อยางไรกตามแมแตอาหารไทยเองทมคณสมบตเปนอาหารสขภาพแตอาหารในชวตประจาวนอาจยงไมเพยงพอตอความตองการมสขภาพดตามความคาดหวงของคนไทยในปจจบน ทาใหคนไทยนบลานคนหนไปพงผลตภณฑอาหารเพอสขภาพ ซงมสารอาหารในปรมาณเขมขนทจาเปนตอสขภาพ ไดแก โปรตน ไขมน คารโบไฮเดรต วตามน เกลอแร รวมทงสารอาหารทชวยยอยเอนไซมและกากใยทงเพอประโยชนในการปองกนและบาบดโรค โดยความนยมมเพมขนเรอยจากขอมล ป 2551 มมลคา 8,000 ลานบาท (www.grad.chula.ac.th, 2558) สาหรบอาหารสขภาพทเปนท

9

นยมของคนไทยไดแก อาหารทสกดหรอสงเคราะหจากผลตภณฑทงจากพชและสตวในธรรมชาต (www.grad.chula.ch, 2558) จากขอมลเบองตน การผลตอาหารสขภาพเพอการบรโภคของคนไทยทงพจารณาจากในแงผผลตและผบรโภคนนควรแกการใหการสนบสนน ทงในแงการผลตทมโอกาสทางการตลาดสง และในแงผบรโภคทเปนการเพมทางเลอกสาหรบผลตภณฑอาหารสขภาพ จากขอมลทกลาวไปเบองตนทอาหารหรอสกดหรอสงเคราะหจากทงพชและสตวเปนทนยมของการบรโภคเพอรกษาสขภาพนน การหาอาหารทมความเขมขนของสารอาหารสงทงจากพชและสตวทสามารถผลตไดงายจงนาจะตอบโจทยสาหรบราคาผลผลตทงจากตนทนการความสะดวกในการจดซอ และในแงผผลตทอาศยตนทนตา แตชองทางการสรางรายไดเกดจากการหาตลาด การแปรรป และความสามารถในการลดตนทนการผลต เชน ปจจยการผลต เปนตน ประโยชนของการบรโภคผลตภณฑจากทานตะวนทงในรปของนามนทานตะวน เมลดทานตะวน รวมถงตนออนทานตะวน เนองจากผลตภณฑเหลานจะมปรมาณไขมนอยคอนขางสง ในการนควรทจะเขาใจหลกการของการบรโภคนามนหรอไขมนอยางไรจงจะเหมาะสมเสยกอน ซงมขอแนะนาจากสานกโภชนาการเกยวกบการบรโภคนามนและไขมน ดงน (สานกโภชนาการ, 2554)

ผทตองการพลงงานวนละ 1600 กโลแคลอรตอวน ไดแกเดกอาย 6-13 ป และผหญงวยทางานและผสงอาย ควรบรโภคไขมนไมเกน 25 กรมตอวน (5 ชอนชา)

ผทตองการพลงงานวนละ 2000 กโลแคลอรตอวน ไดแก วยรนอาย 14-25 ปและชายวยทางาน ควรบรโภคนามนไมเกน 35 กรมตอวน (7 ชอนชา)

ผทตองการพลงงานวนละ 2400 กโลแคลอรตอวน ไดแก ผทตองใชพลงงานมากๆ เชน เกษตรกร นกกฬา ควรบรโภคนามนไมเกน 45 กรมตอวน (9 ชอนชา)

เพอความเขาใจงายกอาจกลาวไดวาควรไดรบนามนไมเกนวนละ 6 ชอนชา

นามนทกชนดใหพลงงานเทากนคอ 1 กรมใหพลงงาน 9 กโลแคลอร ถาทานนามน 1 ชอนชา (1 สวนของอาหารแลกเปลยน) ใหพลงงาน 45 กโลแคลอร นามนแตละชนดจะประกอบดวยสดสวนและชนดของกรดไขมนทแตกตางกนซงสงผลตอคณสมบตทงทางกายภาพและคณประโยชนหรอโทษตอรางกาย ประโยชนของนามนโดยทวไปคอการใหพลงงาน การชวยดดซมวตามนทละลายในไขมน (วตามนเอ ด อ และเค) รวมถงสารพฤกษเคมทละลายในไขมน และทสาคญคอกรดไขมนทจาเปนตอรางกาย (กรดไขมนทรางกายไมสามารถสงเคราะหขนไดเอง) ไดแก กรดไขมนลโนเลอค และกรดไขมนอลฟาไลโนเลนค

10

กรดไขมนในนามนสามารถแบงออกไดเปน 3 กลมคอ - กรดไขมนอมตว - กรดไขมนไมอมตวหนงตาแหนง - กรดไขมนไมอมตวหลายตาแหนง

ลกษณะปรากฏของนามนถาเปนไขในอณหภมหองแสดงวามปรมาณของกรดไขมนชนดอมตวอยเปนปรมาณมาก เชน นามนปาลม นามนมะพราว นามนหม และไขวว แตถาเปนของเหลวทอณหภมหองแลวไมเปนไขจะมปรมาณของกรดไขมนไมอมตวอยสง นอกจากกรดไขมนอมตวสงทาใหนามนเปนไขทอณหภมหองแลว ยงมการศกษาจานวนมากบงชวาการททานอาหารหรอนามนทมปรมาณกรดไขมนอมตวจะสงใหปรมาณโคเลสเตอรอลในเลอด ไขมนชนดไมดในเลอด (LDL-c) เพมสงขน รวมถงลดปรมาณไขมนชนดดในเลอด (HDL-c) ลดลง ซงเปนการเพมความเสยงตอการเกดโรคเรอรง ไดแก โรคหลอดเลอดสมอง โรคหวใจและหลอดเลอด

ดวยเหตน การบรโภคกรดไขมนประเภทไมอมตวสงผลตอการลดปรมาณโคเลสเตอรอลในเลอด ลดปรมาณไขมนชนดไมด (LDL-c) และเพมปรมาณไขมนชนดด (HDL-c) ซงเปนการลดความเสยงของการเกดโรคไมตดตอเรอรง

น ามนทานตะวน

นามนทานตะวนจะประกอบดวยกรดไขมนประเภทอมตว 11.53 เปอรเซนต กรดไขมนไมอมตวหนงตาแหนง 18.79 เปอรเซนต และกรดไขมนไมอมตวหลายตาแหนงมมากถง 69.68 เปอรเซนต

เมอพจารณาในกลมของกรดไขมนไมอมตวหลายตาแหนง พบวากรดไขมนสวนใหญจะเปนกรดไขมนลโนเลอคในตระกลโอเมกา 6 (C18:2, n-6) ซงเปนกรดไขมนทจาเปนตอรางกาย ปรมาณ 68 เปอรเซนต แตมกรดไขมนอลฟาไลโนเลนค ในตระกลโอเมกา 3 (C18:3, n-3) 1.65 เปอรเซนต ในขณะทนามนปาลมทนยมใชประกอบอาหารในครวเรอนและรานคาพบวามกรดไขมนอมตวสงถง 42.44 เปอรเซนต กรดไขมนไมอมตวหนงตาแหนง 43.82 เปอรเซนต และกรดไขมนไมอมตวหลายตาแหนงมเพยง 13.09 เปอรเซนต

เมอเปรยบเทยบกบนามนถวเหลอง นามนราขาว และนามนปาลมพบวานามนทานตะวนมกรด ลโนเลอคมากกวานามนชนดอนๆ (กองโภชนาการ, 2545)

11

ขอควรระวงในการบรโภคนามน ปรมาณการบรโภคนามนทกชนดไมควรทานมากกวาวนละ 6 ชอนชา หรอมอละ 2 ชอนชา ถาทานมากกวานจะสงผลเสยตอรางกายเนองจากรางกายจะไดรบพลงงานมากเกนความตองการของรางกายและสงผลตอนาหนกตวทเพมขน รวมถงเพมความเสยงตอโรคเรอรง

เมลดทานตะวน เมลดทานตะวนมโปรตนประมาณ 20 เปอรเซนต ใยอาหารประมาณ 10 เปอรเซนต และมไขมนปรมาณมากประมาณ 50 เปอรเซนต องคประกอบของกรดไขมนในเมลดทานตะวนจะเหมอนกบนามนทานตะวน กลาวคอมปรมาณกรดไขมนไมอมตวหลายพนธะปรมาณมากทสด รองลงมาเปนกรดไขมนไมอมตวหนงตาแหนง และมปรมาณกรดไขมนอมตวนอยทสด (66, 18 และ 10 เปอรเซนตตามลาดบ) (USDA, 2016) นอกจากเมลดทานตะวนจะใหคณคาทางโภชนาการในดานของโปรตนและกรดไขมนทจาเปนตอรางกายแลว ในเมลดทานตะวนยงประกอบดวยเกลอแรทสาคญ ไดแก แคลเซยม 70 มลลกรม แมกนเซยม 129 มลลกรม โปตสเซยม 850 มลลกรมและฟอสฟอรส 1155 มลลกรม ปรมาณสง และยงมวตามนอปรมาณสง 26.1 มลลกรม และโฟเลต 237 มลลกรม (USDA, 2016) อาหารทมฟอสฟอรสอยสงสามารถชวยลดอาการนวในกระเพาะปสสาวะทเกดจากการทานแคลเซยมออกซาเลตได

12

ขอควรระวง ในการบรโภคเมลดทานตะวน เนองจากเมลดทานตะวนสาหรบการบรโภคจะมไขมนปรมาณมาก โดยมไขมน 50 กรมจากนาหนกเมลดทานตะวน 100 กรม (USDA, 2016) หรอ มไขมนประมาณ 40 กรมจากนาหนกเมลด 100 กรม ทงนขนอยกบสายพนธของเมลดทานตะวน ในรายการอาหารแลกเปลยนมการจดเมลดทานตะวนอยในกลมของไขมนทมกรดไขมนไมอมตวหลายตาแหนง โดยการบรโภคเมลดทานตะวน 1 ชอนโตะเทากบไดรบนามนทานตะวน 1 ชอนชา ขณะทถวลสงจดอยในกลมของไขมนทมกรดไขมนไมอมตวหนงตาแหนง โดยการบรโภคถวลสง 10 เมด เทากบไดรบนามนถวลสง 1 ชอนชา ในหมวดของไขมน นามน 1 สวนจะมไขมน 5 กรมใหพลงงาน 45 กโลแคลอร (รจรา, 2547) นอกจากนนการเลอกวธการในการประกอบอาหารจากเมลดทานตะวนกมผลตอคณคาทางโภชนาการ ถามการอบโดยใชนามนจะเปนการเพมนามนใหกบเมลดทานตะวน ถานามนทใชในการอบเปนนามนปาลมซงมกรดไขมนอมตวปรมาณมากกจะเปนการเพมปรมาณกรดไขมนอมตวใหกบอาหารโดยทไมมความจาเปน รวมถงถามการเตมเกลอระหวางการอบกจะเปนการเพมจานวนโซเดยมในอาหารมากเกนความจาเปน คาแนะนาสาหรบการบรโภคโซเดยมไมควรเกนวนละ 2,400 มลลกรมตอวน หรอ 1 ชอนชาตอวน (สานกโภชนาการ, 2554)

13

บรรณานกรม

กองโภชนาการ. 2545. กรดไขมนและคอเลสเตอรอลในอาหารไทย.โรงพมพองคการทหารผานศก, กรงเทพ.

พรรณธภา ณ เชยงใหม วไลวรรณ ศรโรจนพฒ ยภาปแตงออน สรรนทร ศรบรนทร ปรชา กอนส งเนน และศวพร แพงคา. 2559. เอกสารประกอบการบรรยาย หลกสตรอตสาหกรรมการเพาะตนออนทานตะวน. จานวน 29 หนา.

รชนก ภวพฒน, มฮมมดบาคอร ยโซะ และ โซเฟย เมฆารฐ. 2559. การศกษาอายทเหมาะสมของตนออนทานตะวนตอความสามารถในการผลตสารออกฤทธทางชวภาพ. วารสารมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร 8(1): 90-100.

รจรา สมมะสต. 2547. รายการอาหารแลกเปลยนไทย. วารสารโภชนบาบด. 15(1): 33-45. ศนยวจยและบรการไบโอดเซล มหาวทยาลยนอรท-เชยงใหม.2550. คมอการปลกทานตะวน. มหาวทยาลย

นอรท-เชยงใหม, เชยงใหม. 1-4 หนา. สพจน แสงประทม. 2542. การผลตและงานวจยทานตะวนในประเทศไทย. ใน การประชมวชาการ

งา ทานตะวน ละหง และคาฝอยแหงชาต ครงท 1 (หนา 128 -141). ณ โรงแรมรามาการ - เดนส กรงเทพฯ วนท 7-8 กนยายน.

สมจนตนา ทมแสน และอสระ พทธสมมา. ทานตะวน. [Online] www.oard3.doa.go.th/agriculture/ Pdfdata/jA329a3Tue14539.pdf (วนทสบคน 31 มกราคม 2559) สานกโภชนาการ. 2554. สขภาพดเรมตนท.....อาหาร ลดหวาน มน เคม เตมผก ผลไมเพม. โรงพมพ

องคการทหารผานศก, กรงเทพ Kim, S.J. and Cho, M.H. 2011. Melatonin and Polyphenol Contents in Some Edible Sprouts

(Alfalfa, Chicory, Rape, Red Kale and Sunflower). Preventive Nutrition and Food Science. 16(2): 184-188.

Marton, M., Mandoki, Zs. and Csapo J. 2010. Evaluation of biological value of sprouts I. fat content fatty acid composition. Acta Univ. Sapientiae, Alimentaria, 3: 53–65

Paredes, S.D., Korkmaz, A., Manchester, L.C., Tan, D. and Reiter, R.J. 2009. Phytomelatonin: a review. Journal of Experimental Botany. 60(1):57–69.

USDA. 2016. National Nutrient Database for Standard Reference. https://ndb.nal.usda.gov/ndb/search/list. สบคนเมอวนท 15 มนาคม 2559.

14

ขอมลจากเวปไซด www.agriman.doae.go.th/home/t.n/t.n4/.../12sunflower06072549.pdf. สบคนเมอวนท 31 มกราคม

2559 www.health.kapook.com/view117063.html. สบคนเมอวนท 31 มกราคม 2559