บทท 5 สถานภาพ บทบาทและการด ารงอย

ของประเพณ พธกรรมและความเชอของชาวไทยเขมร เนอหาบทนเปนการอธบายความดวยการน าเสนอขอมลทเปนการวเคราะห เพอใหไดมาซงขอมลทเปนองคความรเกยวกบสถานภาพของประเพณ พธกรรมและความเชอของชาวไทยเขมร และน าเสนอบทวเคราะหขอมลดานบทบาทของประเพณ พธกรรมและความเชอทมอทธพลตอวถปฏบตของกลมชนในชมชนชาวไทยเขมร รวมทงน าเสนอถงขอมลลกษณะและปจจยทสงผลการด ารงอยอยของประเพณ และพธกรรมตามความเชอของชาวไทยเขมร

สถานภาพของประเพณ พธกรรมและความเชอ สถานภาพของประเพณ พธกรรมและความเชอของกลมชนชาวไทยเขมรเปนไปตามวถปฏบตทกระท าสบตอกนมาตงแตครงอดต โดยผานกระบวนการทางความคด ทางการปฏบต และผานบรบทหรอปจจยทกดกรอน สงเสรม หรอเพมเตมใหพธกรรมตามความเชอของชาวชมชนใหมสถานะในแนวทางของการด ารงอยอยางแขงขนหรอเลอนหายไปจากชมชน สภาวการณของประเพณ พธกรรมและความเชอ ชาวไทยเขมรในพนทอ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร เปนกลมชนทมการอยอาศยมากอนจะมการแบงแยกพรมแดนออกเปน 2 ประเทศอยางชดเจนระหวางราชอาณาจกรไทยกบราชอาณาจกรกมพชา กลมชนชาวไทยเขมรเหลานคอกลมชนทมเชอสายทางชาตพนธเขมรแบบเดยวกบกลมชาวเขมรโดยทวไป ทงทอาศยอยเปนสวนใหญในกมพชา และอาศยอยในพนทสวนตาง ๆ ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เชน ในประเทศเวยดนาม เปนตน ซงการขดแบงพรมแดนสงผลใหชาวเขมรกลมทอาศยอยบนพนททเปนอ าเภอโปงน ารอนในปจจบนตองถกขดแบงออกมาเปนประชากรของประเทศไทย และแบงแยกความเปนญาตพนองทางชาตพนธออกจากกน กลายเปนกลมพนองสองประเทศ จากผลของการขดแบงความเปนญาตพนองทางชาตพนธออกจากกนเปนสองประเทศ ท าใหกลมชนชาวไทยเขมรในพนทอ าเภอโปงน ารอน ไดกลายเปนชนกลมนอยทอาศยอยในพนททเปนดนแดนของประเทศไทย ซงเปนชนกลมนอยทอาศยอยทามกลางวฒนธรรมรปแบบตาง ๆ และมปะทะสงสรรคกบวฒนธรรมทเปนแบบเฉพาะของชนชาตไทย การตดตอปะทะสงสรรคทางวฒนธรรมระหวางกลมชาตพนธเขมรกลมใหญทอยในประเทศกมพชา จงไปเปนในลกษณะไม

267

แนบแนนเหมอนกอนจะมการแบงแยกพรมแดน ผลกระทบตามมาอยางไมสามารถจะหลกเลยงได กคอปจจบนวถชวต ประเพณ พธกรรมและความเชอตาง ๆ ของกลมชนทงสองกลมเรมจะถอยหาง แปลกแยก และแตกตางกน เมอกาลเวลาผานไปปรากฏการณแหงการถอยหางทางวฒนธรรมระหวางกลมชนทงสองกลมกจะถอยหางออกจากกนไปอยางตอเนอง ตวอยางเชนพธกรรมแซนดนตาตามค าเรยกของชาวไทยเขมรในพนทอ าเภอโปงน ารอน แซนโดนตาเปนเรยกของชาวไทยเขมรในพนทอสานใต ซงเปนพธกรรมบชาเซนสรวงผบรรพบรษโดยจะมการประกอบพธในเดอนสบทางจนทรคตของทกป ประสงคหลกพธกรรมเพอเซนสรวงบรรพบรษผลวงลบ รายละเอยดของการประกอบพธกรรมหลายอยางทแตกตางกนออกไปจากเคยปฏบตเมอครงอดต โดยชาวไทยเขมรในพนทอ าเภอโปงน ารอนจะเหนถงความส าคญกบวนเบนตจ (สารทเลก) จะประกอบพธกนในวนขน 15 ค า เดอน 10 นอยกวากลมชนชาวเขมรสวนใหญทศนยกลางวฒนธรรมเขมรปฏบตกน ปรากฏการณแหงการถอยหางทางวฒนธรรมระหวางกลมชนทมรากเงาทางวฒนธรรมจากแหลงวฒนธรรมเดยวกน ผลทแสดงไดชดเจนคอประเพณ พธกรรม ความเชอตาง ๆ ของกลมชนทงสองกลมปจจบนจะมแตกตางกนทงรปแบบและลกษณะของพธกรรม รวมทงภาษาทใชในการสอสารทใชภาษาเขมรรวมกนไดเปลยนแปลงถอยหางจากกน กระทงในปจจบนการสอสารดวยการพดระหวางกลมชนทเปนชาวไทยเขมรกบกลมชนทเปนชาวเขมรในประเทศกมพชาสอสารกนเขาใจไดยากล าบากขน เหตผลทเปนปจจยส าคญสงผลตอปรากฏการณถอยหางทางวฒนธรรมระหวางกลมชนทงสองกลม มอย 3 ประการ ดงตอไปน

1. ตดขาดออกจากกนดานกายภาพ จากทกลมชนชาวไทยเขมรในพนทอ าเภอโปงน ารอน ซงแตเดมกคอกลมชาตพนธกลมเดยวกนกบกลมชาตพนธเขมรทอาศยอยในประเทศกมพชา แตเหตผลทางดานความมนคงของทงสองประเทศจงไดมขอตกลงทจะขดแบงพรมแดนกนอยางชดเจนมากกวาทเคยเปนอยเมอครงอดต ผลกคอกลมชาตพนธเขมรทอาศยอยในพนทบรเวณทมการแบงดนแดน ไดถกขดแบงออกเปนกลมชนสองกลม ซงแตละกลมไดถกขดแบงใหอยในพนทการปกครองทตางประเทศกนทมเสนเขตแดนเปนตวกนกลาง เขตแดนทกนทงสองกลมออกจากกนนอกจากจะเปนการกนพนทใหแยกออกจากกนเปนสองสวน เสนเขตแดนยงเปนเสนกนทตดขาดวฒนธรรมทมอยรวมกนของกลมชนสองพนทใหขาดออกจากกน วถชวต ประเพณ พธกรรมและความเชอของชาวไทยเขมรในพนทอ าเภอโปงน ารอนหลกจากทถกขดแบงพรมแดนจนกลายมาเปนชนกลมนอยใหพนทของประเทศไทย ชาวไทยเขมรจงถกตดขาดออกจากวฒนธรรมศนยกลางของชนชาตเขมรทอยในประเทศกมพชา วฒนธรรมทครง

268

อดตเคยมอยรวมกน ปฏบต และประกอบพธกรรมตาง ๆ ตามความเชอในรปแบบและเปนไปในแนวทางเดยวกไดหยดววฒนาการทางวฒนธรรมในลกษณะรวมกน กลายมาเปนตางกลมตางมววฒนาการทางวฒนธรรมในแบบทเปนแบบเฉพาะของแตละกลมทแตกตางกนไป ตามสภาพบรบทตาง ๆ ทเขามากระทบ ววฒนาการทางวฒนธรรมเขมรในประเทศกมพชาทเปนพนทวฒนธรรมศนยกลางเปนการเปลยนแปลงภายใตกรอบของวฒนธรรมศนยกลางชาตพนธเขมร ซงชาตพนธเขมรในประเทศกมพชาเปนชนกลมหลกของประเทศ รปแบบของวฒนธรรมทเปลยนแปลงไปจะไดรบการรบรองจากภาครฐและประชาชนสวนใหญ ซงประชาชนสวนใหญนนไมไดรวมประชาชนทชาวไทยเขมรเขมรเขาไปดวย วฒนธรรมแบบเขมรกมพชาจงววฒนาการไปในแบบทไมองบรบทของกลมชาวไทยเขมรทอยในประเทศไทย ชาวไทยเขมรจงไดถกตดขาดการมสวนรวมในการก าหนดววฒนาการของวฒนธรรมในแบบวฒนธรรมเขมรกมพชา ชาวไทยเขมรในพนอ าเภอโปงน ารอนมววฒนาการทางวฒนธรรมในลกษณะแนวทางทแตกตางกนไปจากววฒนาการวฒนธรรมศนยกลางในประเทศกมพชา เปนววฒนาการในแบบเฉพาะของกลม ทไมไดซมซบวฒนธรรมเขมรศนยกลางมาเปนมาปจจยรวม เปนววฒนาการวฒนธรรมทอยภายใตการซมซบวฒนธรรมไทยสวนกลาง ประเพณ พธกรรมตามความเชอในบางลกษณะจงไดแตกตางจากทกลมชนจากศนยกลางวฒนธรรมเขมรในประเทศกมพชาปฏบตกนอย รวมทงกลมชนชาวไทยเขมรไดประดษฐพธกรรมขนมาเปนเอกลกษณเฉพาะชมชนหลากพธกรรม เชน พธกดฉนว (ตดเชอกรรมพนธ) ซงเปนพธกรรมตามความเชอบนพนฐานความเชอทวาผทเจบปวยนนเกดจากการไดรบเชอทเปนสงราย ๆ มาจากบรรพบรษ จะตองท าพธตดเชอกรรมพนธ (กดฉนว) เพอเปนการตดขาดจากสงราย ๆ จากบรรพบรษถงจะหายจากโรครายตาง ๆ ได และยงสามารถพบไดอกหลายพธกรรมทแตกตางไปจากวฒนธรรมเขมรศนยกลาง การตดขาดออกจากกนระหวางกลมชนทเปนกลมชาตพนธเดยวกน เปนปจจยทส าคญทสดทสงผลกระทบตอการถอยหางทางวฒนธรรมระหวางกลมชนทตดขาดออกจากกนทางกายภาพดานพนทอยอาศย ซงการตดขาดของกลมชนชาวไทยเขมรกบกลมชนชาวเขมรในประเทศกมพชา เปนการตดขาดดวยเงอนไขความมงคงระหวางสองประเทศ ทไดสรางเงอนไข กฎระเบยบและขอบงคบขนมามากมาย ซงเหลานเปนสวนส าคญทบงคบไมใหกลมชนทงสองไดปะทะสงสรรคกนทางวฒนธรรมเหมอนกอนตดขาดออกจากน

2. บรบททางสงคมแตกตางกน กลมชนชาวไทยเมอไดถกตดขาดออกจากกลมชนชาวเขมรในประเทศกมพชา ซงเปนการตดขาดออกจากกนดานพนททางกายภาพ จงท าใหกลมชนทงสองกลมถกแบงแยกตดออกจาก

269

กนใหอยสภาพแวดลอมทางสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรมทแตกตางกน และกลมชนทถกตดขาดออกจากกนจงไดมววฒนาการทางวฒนธรรมทตางกนออกไป โดยกลมชาวไทยไดมววฒนาการทางวฒนธรรมดวยการประดษฐพธกรรมตามความเชอทสอดคลองกบวถตามบรบททางสงคมทไดรบ ซงแตกตางจากกลมชาวเขมรกมพชา ชาวไทยเขมรในพนทชมชนกไดประดษฐพธกรรมตามความเชอขนมาตามฐานคดทเปนไปตามสภาพแวดลอมทชมชนเผชญอย ชาวไทยเขมรทถกตดแบงความเปนญาตพนองออกมาเปนสวนหนงของพลเมองประเทศไทย หรอไดกลายเปนชาวเขมร “ตดพน” ประเทศไทย ชาวไทยเขมรจงไดรบผลทมาจากการเปลยนทางดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมทเขามากระทบชมชนทเปนการเปลยนแปลงในแบบเฉพาะของประเทศไทย ซงแตกตางไปจากแนวทางการเปลยนแปลงของกลมชนชาวเขมรทอาศยอยในประเทศกมพชา ความเปนตวตนหรออตลกษณความเปนชาตพนธของชาวไทยเขมรจงเปนไปในแบบทซมซบวฒนธรรมของชนชาตไทยแตยงคงเอกลกษณความเปนชาตพนธเขมรเดม ตามเชอชาตทตดตวมาตงแตแรกเกด ชมชนชาวไทยเขมรจะเปนพนทสภาพอากาศรอนชน สภาพพนทเปนปารกทบซงเหมาะสมกบการแพรพนธยงกนปลองทเปนพาหะน าพาโรคไขมาเลเรยหรอทชาวชมชนเรยกวาไขปาง ไขมาเลเรยจงระบาดเปนอยางมากในชมชนชาวไทยเขมร ชาวชมชนจงไดประดษฐพธกรรมการรกษาพยาบาลเพอใชในการประคบประคองคนในชมชนใหผานพนอาการเจบปวยจากไขมาเลเรยดวยการน าปฏกรยาความรอนของไฟมาใชในการรกษาพยาบาลอาการเจบปวย โดยจะน าไฟมาจดทบรเวณทองของผปวย ทเรยกเปนภาษาไทยเขมรวาพธ “โอจปวะ” ซงเปนวธการรกษาตามแบบของความเชอเชงภมปญญาพนบาน โดยอาศยเชอไฟทไดจากขยของตนเตารง ซงวธการรกษาลกษณะนถอไดวาเปนอตลกษณทแตกตางไปจากกลมชนเขมรในพนทประเทศกมพชา รวมทงแตกตางไปจากกลมชาวไทยเขมรพนทอน ๆ ทอาศยอยในประเทศไทย วธการรกษาจะมอาจารย (หมอพธ) เปนผประกอบพธกรรมดวยการน าเชอไฟมาวางไวทบรเวณทองของผปวย เปนจ านวน 4 จด และน าไฟมาจดทเชอไฟนนและปลอยใหมอดดบลง ซงวธการรกษาพยาบาลตามความเชอในลกษณะเปนทแพรหลายอยางมากในชมชนพนท และวธการรกษานยงคงอยในชมชนแตไปในลกษณะไมเขมขนเหมอนเมอครงอดตทการรกษาพยาบาลสมยใหมยงเขาไปไมถงพนทชมชน และในปจจบนจ านวนของหมอพธผท าพธรกษาเรมทลดนอยถอยลงเปนจ านวนมาก จากเมอครงอดตหมอพธจะมอยทกชมชนในพนท 3 ต าบลของอ าเภอโปงน ารอน แตปจจบนเหลออยเพยงบางชมชนเทานน

270

3. พนทชายขอบของวฒนธรรมศนยกลาง พนททเปนทอยอาศยของชาวไทยเขมรในพนทอ าเภอโปงน ารอน เปนพนทอยหางไกลจากศนยกลางของวฒนธรรมเขมรทอยในราชอาณาจกรกมพชา ตงแตครงกอนทจะมการแบงแยกพรมแดนออกเปนสองประเทศทแบงแยกความเปนพนองทางชาตพนธออกเปนสองกลม พนททอยอาศยกลมชนชาวไทยเขมรเดมกตงอยในพนทชนบททอยไกลจากศนยกลางวฒนธรรมเขมรในประเทศกมพชา ความหางไกลจากศนยกลางวฒนธรรมเขมรท าใหการตดตอปะทะสงสรรคระหวางกลมชนในพนทกบกลมชนศนยกลางเปนไปดวยความยากล าบากอยเปนทนเดม การปฏบตตามความเชอครงกอนทจะถกแบงพรมแดนเปนไปในลกษณะทไมเตมรปแบบตามทกลมชนสวนใหญปฏบต โดยวธการและขนตอนการปฏบตตามความเชอของกลมชนชาวไทยเขมรในพนทจะเปนไปในลกษณะทลอกเลยนมาเฉพาะบางสวน เหตผลสบเนองมาจากการสบทอดความเชอจะเปนในลกษณะของเรองเลาทมาสการปฏบต หรอไดไปสมผสกบประเพณ พธกรรมและความเชอ ไมมอาจารย (เจาพธหรอหมอพธ) ทไดรบการสบทอดมาโดยตรงจากครบาอาจารยทปฏบตอยทศนยกลางวฒนธรรม หลงจากทชาวไทยเขมรไดถกตดแบงความเปนญาตพนองออกจากกนเปนกลมพนองสองประเทศ ความเปนชายขอบของวฒนธรรมจงมความเขมขนขน โดยเมอถกขดแบงออกเปนประชากรสองประเทศจงท าใหลกษณะของในการประพฤตปฏบตพธกรรมไดลดนอยถอยลงเพมขนอก ประเพณตาง ๆ ตามความเชอเปนไปในลกษณะทขาดตกบกพรองความสมบรณตามรปแบบทเปนแบบเดมทควรจะเปน โดยมการเพมเตมหรอลดขนตอนและวธการปฏบตตามเชอ โดยจะเปนไปตามสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจและสงคมทชาวชมชนไดรบ ความเปนชายขอบของวฒนธรรมศนยกลางทชาวไทยเขมรไดรบมผลโดยตรงกบกลมชนในชมชน ความเปนชายขอบในความหมายทกลาวอางนคอความหางไกลจากศนยกลางทเปนจดศนยรวมวฒนธรรมของชาตพนธเขมร ซงความหางไกลจากวฒนธรรมศนยกลางเปนผลใหวถปฏบตทางวฒนธรรมของชาวไทยมแนวทางในการปฏบตทแตกตางไปจากศนยกลาง ดวยเหตผลทางดานศกยภาพ และความพรอมในการประกอบพธกรรมตามความเชอตาง ๆ ศกยภาพคอผทท าหนาทปฏบตงานทเกยวกบพธกรรมตาง ๆ ไมไดมความรเรองการประกอบพธกรรมตามความเชอทลกซง ท าใหการประกอบพธกรรมในชมชนชาวไทยเขมรเปนไปอยางไมสมบรณตามแบบอยางทปฏบตทศนยกลาง และในชมชนชาวไทยเขมรยงไมความเพรยกพรอมทางดานเครองประกอบพธกรรมบางอยางทไมสามารถจะหาไดในชมชน หรอไมมผทมความรอยางแทจรงในการประดษฐเครองประกอบพธกรรมเหลานน

271

ปจจยทกอใหเกดประเพณ พธกรรมและความเชอ จากการศกษาการวถชวต พธกรรมและความเชอของชาวไทยเขมรในพนทอ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบรในครงน พบไดวาประเพณ พธกรรมและความเชอตาง ๆ ทชาวชมชนปฏบตอยในชมชนเปนพธกรรมตามความเชอทผานการสบทอดสบตอ ๆ จากบรรพบรษกนมาตงแตครงอดต ซงครงอดตกลมชาตพนธเขมรเปนกลมชนทมความยงใหญ และมอทธพลทางดานวฒนธรรมอยางมากในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต พธกรรมตามความเชอของชาตพนธเขมรจงสามารถพบไดอยางหลากหลายรปแบบ รวมทงยงมหลายพธกรรมตามความเชอทถกประดษฐขนมาใหมเพอใหสอดคลองกบวถความเปนอยของกลมชน ซงเหตผลและปจจยทผลกดนใหมการเกดขนของพธกรรมความเชอของชาวไทยเขมรเหลานดวยเหตผลดงน

1. เพอตองการใหเปนสงยดเหนยวทางจตใจ เมอเกดเหตการณบางสงบางอยางเกดขนกบชมชนหรอกลมชนในชมชน ซงเปนเหตการณทกลมชนในชมชนไมสามารถหาค าอธบายมาอธบายปรากฏการณทเกดขนได หรอไมอาจหาขอสรปเชงวทยาศาสตรไดในชวงเวลานน ๆ ชาวชมชนจงจ าเปนทจะตองหาสงยดเหนยวทางจตใจ ซงเปนสงยดเหนยวทนอกเหนอไปจากหลกการทางวทยาศาสตร และสงยดเหนยวทางจตใจทชาวชมชนเลอกคอสงเรนลบตาง ๆ เชน ภตผ หรอวญญาณตาง ๆ เปนตน ซงเปนไปในแนวทางของไสยศาสตรทผานการผลตซ ามาอยางหลากหลายครงจนกลายมาเปนความเชอ และตอเนองมาเปนประเพณ และพธกรรมตาง ๆ ทชาวชมชนประกอบขน พธกรรมตามความเชอทประกอบขนเพอเปนสงยดเหนยวทางจตใจสามารถแยกยอยไดดงน

1.1 สรางพลงทางใจตอสกบอาการเจบปวย ชมชนชาวไทยเขมรซงแตครงโบราณ พนทชมชนตงอยในเขตทหางไกลจากความเจรญดานการรกษาพยาบาล ชมชนจงจ าเปนทจะตองพงพากนเองโดยไดประยกตเอาความเชอในลกษณะตาง ๆ ทมอยในชมชนมาใชในการรกษาพยาบาลเพอเปนประคบประคองกลมชนในชมชนใหผานพนไปจากอาการเจบปวยตาง ๆ เชน พธกรรมแกครวะ (แกเคราะห) เปนพธกรรมทประกอบขนตามฐานความเชอทเชอวาบคคลทเจบปวยหรอประสบเคราะหกรรมรายเกดจากเทพเจาดลบนดาลใหพบพานกบสงรายเหลานน จงจ าเปนตองประกอบพธกรรมเพอเปนการบชาเทพเจาหรอบชาพระเคราะหนน กจะท าใหเคราะหรายไดกลบกลายเปนเคราะหด ผทเชอวาจะประสบกบเคราะหรายสงเกตไดจากมอาการเจบปวย มเรองรายเขามาในชวด และหมอดท านายวาจะพบกบเคราะหราย เมอชาวไทยเขมรพบกบลกษณะดงกลาวกจะไปพบกบหมอพธเพอใหประกอบพธแกเคราะหเพอแกเคราะหรายใหกลายเปนเคราะหด

272

พธชกเปนอกหนงตวอยางของพธกรรมทประกอบขนเพอรกษาอาการเจบปวยทเกดขนกบเดกเลก ทมฐานความเชอทวาอาการเจบปวยของเดกเกดจากกระท าของวญญาณสงรายตาง ๆ จะท าพธช (เปา) เพอใหสงรายเหลานนออกไปจากตวเดก และมพธกรรมอกหลายพธกรรมทประกอบขนเพอเปนการรกษาอาการเจบปวย โดยสวนใหญจะเปนการรกษาพยาบาลทเกยวโยงกบเรองของความเชอเรองภตผ วญญาณ และสงเรนลบ โดยพธการรกษาพยาบาลเปนพธกรรมทท าใหเกดผลทางใจในการตอสกบโรคตาง ๆ มากกวาทจะเปนการรกษาดวยยาสมนไพร

1.2 สรางความมนใจในการด าเนนชวต สงคมของชาวไทยเขมรครงอดต เปนสงคมทตองเผชญกบสงตาง ๆ มากมาย เปนสงทไมสามารถมบคคลหรอสงใด ๆ มาอธบายใหกระจางชดในเชงวทยาศาสตรไดในขณะนนวา ปรากฏการณทางธรรมชาตตาง ๆ ทเกดขนในชมชนมเหตผลหรอปจจยใดมาท าใหสงเหลานนเกดขนกบบคคลหรอชมชนของตนเองได เชน อาการเจบปวย หรอปรากฏการณทางธรรมชาตตาง ๆ เชน ฝนตกหรอฟารอง เปนตน ชาวไทยจงตองไขวควาหาทพงทางใจ ดวยการบชาสงทอยนอกเหนอธรรมชาต เชน สงเรนลบ หรอภตผตาง ๆ เพอเปนทยดเหนยวทางจตใจ ซงการบชาเหลานตอมาไดกลายเปนความเชอทสบทอดตอกนมาจากชนรนกอนมาจนถงชนรนปจจบน โดยเชอวาเมอท าการบชาสงอยนอกเหนอธรรมชาตเหลานน กจะเปนผลท าใหสงเรนลบเหลานนชวยดลบนดาลใหพบพานแตความสข รวมทงสงเรนลบเหลานจะชวยใหการด าเนนไปไดอยางมนคงปลอดภยไมไดรบทกขอนตรายตาง ๆ ความเชอทสรางผลทางจตใจตอความมนใจในการด าเนนชวตของชมชนชาวไทยเขมรมอยหลายแบบ ตวอยางเชนความเชอกรก าเนด โดยพนฐานความเชอวาเดกทกคนทเกดมาในชมชนจะมเทพเจา (กรก าเนดหรอครก าเนด) ตดตวมาเดกโดยเทพเจาเหลานจะมาคอยดแลคมครองเดกไปตลอดชวต ความเชอเรองกรก าเนดเปนหนงความเชอทชาวไทยเขมรกระท าขนเพอเปนการสรางความมนใจในการด าเนนชวต ซงเชอวาเมอท าพธบชากรก าเนดกจะสงผลใหเทพเจาเหลานจะดแลปกปองใหพบพานกบเคราะหกรรมรายตาง ๆ ทจะเกดขน เชน อาการเจบปวย หรออบตเหต เปนตนโดยเมอเดกทารกไดถอก าเนดขนมาพอแมของเดกกจะตองท าพธตอนรบเทพเจาใหเขามาอยในบานเดยวกบเดกทเกดมา ซงจะมการสรางโจมกรขนมาเปนทประทบของเทพเจา และจะท าการบชาเทพเจาทเปนเทพประจ าตวของเดกไปตลอดชวตของเดก อกหนงความเชอทกระท าแลวจะเกดความมนคง มนใจในการด าเนนชวต คอความเชอเรองแมเดมหรอแมซอ ทมฐานคดความเชอวาทารกทกคนทปฏสนธในครรภของมารดานนเกดจากแมเดมเปนผกระท าท โดยแมเดมนนเชอวาเปนผพราย และเมอทารกคลอดออกมาจากครรภมารดา ผพรายกอยากทจะน าทารกไปอยตนเองยงเมองผทเปนทอยของตน ดวยการดลบนดาลใหทารกม

273

อาการเจบปวย ชาวไทยเขมรทคลอดทารกออกมาจงจะตองประกอบพธแบงลกผลกคน เพอเปนการแยกผพรายออกจากทารกทเปนบตรของตน ซงเปนพธกรรมทประกอบขนเพอสรางความสบายใจของผทเปนพอ แมของทารกวาผพรายจะไมกลบมาน าตวทารกกลบยงเมองผทเปนทอยของแมเดม (ผพราย) อกตอไป

2. ชแนวทางในการด าเนนชวต ชาวไทยเขมรมแนวคดเชนเดยวกนกบแนวคดของกลมชนอน ๆ ในทกสงคมทไมชอบเผชญกบความเสยงทจะเกดขน โดยมแนวความคดวาถาตองเผชญอยกบสภาวะความเสยงกจะท าใหความมนคงในด าเนนกจการตามวถชวตดานตาง ๆ เปนไปดวยความล าบาก รวมทงจะเปนการด าเนนชวตไปอยางไมมความสข ชาวไทยเขมรเชอวาจะมความรสกเกดความมนคงไดกจะตองด าเนนชวตอยบนพนฐานทจะเผชญกบความเสยงนอยทสด หรอไมตองเผชญกบความเสยงเลย ชาวไทยเขมรจงไดน าเอาสงทอยนอกเหนอธรรมชาตมาใชเพอใหผลทางจตวทยาใหเกดขนกบกลมชาวชมชน จนกอเกดมาเปนความเชอทมตอสงเรนลบ ภตผ วญญาณตาง ๆ โดยเชอวาสงเหลานจะชวยใหชาวชมชนไดเผชญกบสภาวะความเสยงนอยทสด และความเชอตอสงนอกเหนอธรรมเหลานไดกอใหเกดภาคปฏบตของความเชอเพอการบชาเซนสรวงสงเรนลบทเรยกวาประเพณ และพธกรรมตาง ๆ ขนมา ชาวไทยเขมรจงไดประดษฐพธกรรมทเกยวของกบความเชอในเรองตาง ๆ ขนมาเพอเปนสงบงชใหเหนแนวทางในการด าเนนชวต และแนวทางในการประกอบสมมาอาชพตาง ๆ โดยชาวชนชนชาวไทยไดประยกตความเชอเดมทมอย จนกลายมาเปนพธกรรมตามความเชอหลายพธกรรมเพอใชเปนแนวทางในการชวยตดสนใจการทจะกระท าหรอไมกระท าบางสงบางอยาง เชนการประกอบพธกรรมแซนควายเพอเปนการขอบคณเจาททคอยดแลปกปองรกษาพชผลในไรนาแลวกยงการประกอบพธกรรมขนมาเพอเปนการท านายสภาพการณของฝนและผลผลตทจะเกดขนในฤดการท าไรนาในปตอไป รวมทงชมชนชาวไทยเขมรยงไดมการประกอบพธกรรมโซมเพลยง หรอพธขอฝน เปนพธทมฐานความเชอวาถาประกอบพธเพอวงวอนใหเทพยาดาชวยดลบนดาลใหฝนตกกจะท าใหฝนตกลงมาชวยใหพชผลทางการเกษตรรอดพนจากสภาวะแหงแรง

3. เปนกฎเกณฑควบคม และขดเกลาพฤตกรรม พธกรรมตามความเชอตาง ๆ ทมอยในชมชนชาวไทยเขมร ซงเปนพธกรรมทปฏบตสบตอกนมาเมอครงอดต มอยหลายพธกรรมทนอกจากจะประกอบขนเพอเปนการบวงสรวง เซนไหวสงเรนลบทอยนอกเหนอธรรมชาต พธกรรมตามความเชอเหลานยงแฝงไวดวยแงคดทจะคอยขดเกลา ควบคมพฤตกรรมของคนในชมชนในประพฤตปฏบตใหเปนไปตามมาตรฐานทชมชนไดวางกรอบหรอก าหนดขอบเขตของพฤตกรรมทพงปฏบต พธกรรมความเชอเหลานจะท าหนาทคลาย

274

ประหนงวาเปนผควบคมกฎระเบยบของสงคมใหกลมชนตองปฏบตตามระเบยบ ซงถาไมปฏบตตามอาจจะมบทลงโทษ โดยเชอสงทเชอถอนนจะดลบนดาลใหเกดสงหนงสงใดทมผลตอผไมกระท าตามกฎ เชน ประเพณแซนดนตา เปนประเพณทฐานความเชอทวาในรอบหนงปบรรพบรษผลวงลบจะกลบมารบสวนบญสวนกศลทลกหลานจดเตรยมไวให ชาวไทยเขมรในชมชนกจะจดเตรยมเครองเซนตาง ๆ มาเขารวมพธ ซงประเพณยงเปนนยทสงสอนกลมชนในชมชนใหเคารพนบถอบรรพบรษทงทลวงลบไปแลว และยงมชวตอย รวมทงยงเปนการสงสอนใหเคารพผทมอาวโสกวา นอกจากนในชวงเวลาทชมชนประกอบประเพณบอนแคแจด (บญเดอนหา) ชวงเทศกาลสงกรานต วนสดทายของเทศกาลชาวชมชนจะประกอบพธกรรมจบมาร ซงเปนพธกรรมทนอกจากจะเปนการประกอบขนตามค าเลาขานสบตอกนมา โดยเปนการเลยนแบบพระอปคตเมอครงจบมารมายดตรงกบภเขาจนมารลบแบบ พธจบมารยงเปนพธทมนยสงสอนใหลกหลานเชอในการกระท าความด โดยผอาวโสของชมชนจะเลาขานเชงขมขไปยงลกหลานวาถาหากกระท ากรรมชวใด ๆ มารกจะออกมาท ารายผทท ากรรมชวนน แตถาหากกระท าความดมารกจะคอยปกปอง ปจจยทมผลตอการเปลยนแปลงสถานภาพประเพณ พธกรรมและความเชอ การทสงหนงใดจะเปลยนแปลงไปนน เหตผลทเปนปจจยส าคญทท าใหสงนน เปลยนแปลงไปกคอบรบททมผลกระทบตอสงนน ๆ การเปลยนแปลงของประเพณ พธกรรมและความเชอของชาวไทยเขมรกเชนกน ปจจยทมผลกระทบโดยตรงและโดยออม หลากหลายปจจย ดงตอไปน

1. การสบทอดองคความรดานการประกอบพธกรรม การสบทอดความรในเรองทเกยวกบการประกอบพธกรรม ประเพณตามความเชอของอาจารย (เจาพธหรอหมอพธ) ผท าหนาทประกอบพธกรรมตาง ๆ ของชมชนชาวไทยเขมรเปนปจจยส าคญทสงเสรม สนบสนนใหสถานภาพของพธกรรมความเชอของชาวไทยเขมรใหคงอยหรอเปลยนแปลงไป หรอผดแปลกไปจากรปแบบพธกรรมดงเดมทไดมการปฏบตสบตอกนมาเมอครงอดต และเปนแบบเดยวกนกบทปฏบตทศนยกลางของวฒนธรรมชาวเขมร การสบทอดองคความรของอาจารยผท าพธจะมอย 3 ลกษณะ ดงตอไปน

1.1 สบทอดโดยตรง เจาพธหรออาจารยทไดรบการสบทอดมาจากบรรพบรษ หรอครบาอาจารย หมอพธเหลานจะมแบบแผนการปฏบตของพธกรรมทมรปแบบเหมอนกบผสบทอดวชาความรมาให แตกมอาจใชรปแบบของพธกรรมทเปนแบบดงเดมทมปฏบตกนทศนยกลางของวฒนธรรม เพราะครบาอาจารยผสบทอดวชามาสหมอพธทมอยในปจจบนกไมไดเปนหมอพธผทท าหนาทปฏบตงาน

275

ทางดานพธกรรมในชมชนทศนยกลางของวฒนธรรม แตใชวธเรยนรในลกษณะครพกลกจ า ไมไดเรยนรจากหมอพธทเปนผปฏบตพธกรรมของศนยกลางของวฒนธรรม ซงวธการเรยนรลกษณะนกจะสงผลใหครบาอาจารยไมสามารถรบเอารปแบบหรอแบบแผนทเปนตนฉบบดงเดมมาไดทงหมด รปแบบของพธกรรมจงไดแตกตางไปจากพธกรรมทปฏบตอยทศนยกลางของวฒนธรรม

1.2 จดจ ามาปฏบต เจาพธเหลานจะเปนผประกอบพธทไมไดรบการเรยนรทถกถายทอดมาจากอาจารยผประสทธวชาใหโดยตรง แตดวยความทตงใจทปฏบตหนาทดานการประกอบพธกรรม หรอชาวชมชนลงความเหนวาบคคลนเปนผทมความรเกยวกบการประกอบพธ จงไดยอมรบใหเปนเจาพธผปฏบตหนาในการประกอบพธกรรมตามความเชอตาง ๆ ขนมา ซงเจาพธเหลานโดยสวนใหญกจะเปนบคคลทมอาวโส ทผานการเขารวมในพธกรรมมาอยางมากมาย จงท าใหสามารถจดจ าขนตอน และเนอหาของการประกอบพธกรรม โดยสามารถจดจ าจนน ามาประกอบพธกรรมใหกบกลมชนในชมชนได ซงเจาพธเหลานในภายหลกกจะมาศกษาความเรองเกยวกบการประกอบพธกรรมเพมเตมเพอใหไดองคความรในการประกอบพธทสมบรณยงขน เพราะสงทไดจากการไปเหนมาสามารถทจะจดจ าไดเพยงขนตอน แตรายละเอยดของการประกอบพธ เชนบทบรกรรมคาถาไมสามารถจดจ ามาไดทงหมด พธกรรมทเจาพธเหลานเปนผปฏบตขนจงมลกษณะรายละเอยดของพธกรรมยงไมครบถวนตามรปแบบทควรปฏบต

1.3 เรยนรดวยตนเอง เจาพธหรออาจารยเหลานจะไมไดรบการถายทอดมาโดยตรง และไมเคยไดเหนการประกอบพธกรรม แตเจาพธหรอหมอพธเหลานเปนผทมความตงใจทอทศตนเองมาปฏบตหนาทในการเปนเจาพธเพอประกอบพธกรรมขนใหกบกลมชนในชมชน เจาพธเหลานจะใชวธการเรยนรดวยตนเองดวยการสบเสาะหาต าราความรเรองการประกอบพธมาศกษา ซงโดยสวนใหญต าราทบนทกองคความรเรองการประกอบพธตาง ๆ จะเปนต าราทเปนภาษาเขมร ซงกลมชนชาวไทยเขมรในพนทอ าเภอโปงน ารอนไมสามารถทจะท าความเขาใจในต าราทเขยนเปนภาษาเขมรได จ าเปนทจะตองอาศยวธน าต าราความรเหลานนไปใหบคคลทสามารถอานภาษาเขมรไดอานใหฟง เชนพระภกษทเปนชาวเขมร การประกอบพธกรรมตามความเชอโดยอาศยวธอานมาจากต ารา รายละเอยด และขนตอนของพธกรรมอาจไมสมบรณตามทเคยปฏบตดงเดมในศนยกลางวฒนธรรมเขมร พธกรรมทประกอบขนเจาอาจารยเหลานจงขาดความสมบรณทงรปแบบและวธการ แตยงคงเปนไปตามคดตามความเชอแบบเดม

276

2. การเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจ พธกรรมตามความเชอในชมชนชาวไทยเขมรหลายพธกรรมทเกยวของกบการประกอบอาชพทางการเกษตร ซงการเกษตรเปนพนฐานเบองตนของระบบเศรษฐกจหลกของชาวชมชน ผลของการเปลยนทางดานระบบเศรษฐกจจะมผลกระทบโดยตรงตอพธกรรมตามความเชอทเกยวของการประกอบอาชพทางการเกษตรของชาวชมชน ทชาวชมชนเชอถอและปฏบตสบตอมาจากบรรพบรษตงแตครงอดต ปจจยทมผลอยางมากตอการเปลยนแปลงระบบเศรษฐกจของชมชนชาวไทยเขมร คอชาวจนทไดอพยพเขามาในชมชน โดยไดอพยพเขามาในชวงเวลาทประเทศกมพชาเกดความวนวายจนกลายเปนสงครามกลางเมอง จนเปนผลใหกลมชนชาวจนทอาศยอยในกมพชาตองอพยพยายถนฐานออกมาจากกมพชา และไดเขามาอยในชมชนทชาวไทยเขมรอาศยอย ซงชาวจนเหลานไดน าระบบการแลกเปลยนสนคาดวยเงนเขามาใชในชมชน โดยไดน าระบบการเกษตรเชงพาณชยเขามาสงเสรมใหกลมชาวไทยเขมรเพาะปลกพชผลทางการเกษตรใหไดจ านวนมาก ๆ เพอทจะน าไปแลกเปลยนเปนเงนกบกลมชาวจน และน าเงนนนมาเปนปจจยแลกเปลยนสนคาอปโภคบรโภคชนดอน ๆ เชน อาหารแหง หรอเครองนงหม เปนตน รวมทงเงนยงสามารถน าไปซอขาวมาไวบรโภคไดโดยไมจ าเปนทจะตองปลกเอง การเกษตรแบบดงเดมกไดถกลอดทอนความส าคญลงไป เชนการปลกขาวกถกลดความส าคญลงไปจากเดมทนยมปลกเปนจ านวนมากเพอใชแลกเปลยนเปนสนคากบชมชนอน พธกรรมทเกยวกบการปลกขาวจงถกลดบทบาทลง เชนพธกรรมเซนเจาทไรนา (แซนควาย) เพราะจ านวนของผปลกขาวในชมชนลดนอยลงไปจงไมใหความส าคญกบพธกรรมอกตอไป ชาวไทยเขมรเปนกลมชนจะตงชมชนอยอาศยอยกนเปนกลมหมบาน โดยพนทตงชมชนจะตงอยใกลกบแหลงน า เพราะวถปฏบตในการหาอาหาร และประเพณ พธกรรมตามความเชอหลายรปแบบจะอาศยล าน าเปนแหลงหาอาหาร และใชเปนสถานทประกอบพธกรรมตามความเชอ ล าน าในพนททเปนทอยอาศยของชาวไทยเขมรเปนแหลงน าทมขนาดไมใหญ จงไมเหมาะสมพอทจะใชเปนเสนทางคมนาคมทางเรอ ชาวไทยเขมรจงไมนยมใชเรอเปนพาหนะในการขนสงสนคาไปแลกเปลยนกบระหวางกลมชน และนอกกลมชน ชาวไทยเขมรจะขนสงสนคาดวยวธใชเกวยนเปนพาหนะหลก การน าสนคาไปแลกเปลยนของชาวไทยเขมรมพฒนาการอย 3 ชวงเวลา ซงจะแบงตามเหตการณส าคญทเกดขนและมผลตอชมชนโดยทางตรง

1. ชวงระยะเวลากอนมการแบงแยกพรมแดน ชาวไทยเขมรจะนยมน าสนคาไปแลกเปลยนกบกลมชนทอาศยอยในพนททเปนเขตแดนกมพชา ดวยเหตผล 3 ประการ

277

1.1 เหตผลดานระยะทาง พนททเปนตงชมชนชาวไทยเขมรจะอยในระยะทางทไมหางจากเมองฝงกมพชา ทเปนเมองศนยกลางแลกเปลยนสนคา

1.2 เหตผลดานความสะดวก ดวยระยะทางในการเดนทางขามไปยงเมองฝงกมพชาเปนเสนทางคมนาคมทใชกนมาตงแตครงอดต เสนทางจงไดมการพฒนาอยอยางตอเนอง สามารถเดนทางน าสนคาไปแลกเปลยนแบบไปเชา เยนกลบไปได ซงจะแตกตางจากเสนทางทเขามาในฝงประเทศไทยทไมเปนทนยม เสนทางจงไดถกพฒนานอยจงไมเหมาะกบการเดนทาง ถาจะน าสนคามาแลกเปลยนฝงไทยจะตองใชระยะเวลา 2 – 3 วน

1.3 เหตผลดานความไววางใจ ชาวไทยเขมรกคอกลมชาตพนธเขมร กอนทจะถกขดแบงพรมแดนออกจากกน กลมชนทงสองฝงกคอญาตพนองทมการตดตอปะทะสงสรรคอยางตอเนอง การน าสนคาไปแลกเปลยนฝงกมพชาชาวไทยเขมรจงรสกไววางใจมากกวา และใชภาษาเดยวกนในการสอสาร แตกตางจากการน าสนคามาแลกเปลยนฝงไทยทใชภาษาไทยในการสอสาร ซงเปนภาษาทกลมชนชาวไทยเขมรไมคยเคยและไมเขาใจ

2. ชวงระยะเวลาแบงแยกพรมแดน ในชวงระยะเวลาเรมตนของการขดแบงพรมแดน ชาวไทยเขมรกยงคงนยมน าสนคาไปแลกเปลยนกบฝงกมพชา ดวยเหตผลความเคยชนและความสะดวกเรองเสนทางคมนามคม รวมทงรสกถงความไววางใจทมใหแกกน แตหลงจากทแบงแยกพรมแดนไดระยะเวลาหนง ทางรฐบาลไทยกไดกอสรางเสนทางคมนาคมเขามาในชมชน การแลกเปลยนสนคาจงเปลยนมาทางฝงประเทศไทยมากขน และการขามฝงไปยงประเทศกมพชากเปนไดยากล าบากขน เพราะรฐของทงสองประเทศไมตองการใหประชากรทงสองประเทศขามไปมาดวยเหตดานความมนคงของรฐทงสองประเทศ

3. ชวงระยะเวลาทพอคาชาวจนเขามาในชมชน ชวงนจะมชาวจนจากฝงประเทศกมพชาเขามาอยในชมชน ชาวจนเขามาท าหนาทเปนพอคาคนกลางในการน าสนคาไปแลกเปลยนกบกลมชนนอกชมชน ชาวไทยเขมรจงไมจ าเปนตองน าสนคาไปแลกเปลยนกบกลมชนนอกชมชน แตสนคาบางชนดทพอคาชาวจนไมไดรบแลกเปลยนชาวไทยเขมรกยงคงน าไปแลกเปลยนสนคากบกลมชนนอกชมชน ซงสวนใหญจะเปนกลมทอยในฝงประเทศไทย การแลกเปลยนสนคาระหวางกลมชาวไทยเขมรในชมชนดวยกนเอง หรอระหวางกลมชาวไทยเขมรกบกลมชนนอกชมชน ชวงระยะเวลากอนและหลงแบงแยกพรมแดนระยะแรก ชาวไทยเขมรจะแลกเปลยนในลกษณะสนคากบสนคาโดยจะน าสนคา เชน ขาวโพด ถวลสง ใบยาสบ เปนตนไปแลกเปลยนเปนสนคาชนดอน เชน เสอผา อาหารแหง เปนตน ซงเปนแนวทางทสอดคลองกบวถการด าเนนชวตทเปนไปในลกษณะระบบเศรษฐกจแบบพงพาธรรมชาตและพงพากนเองระหวางกลมชนในชมชนและนอกชมชน เปนการด าเนนชวตทไมมปจจยเรองเงนเขามาเปน

278

ปจจยหลก ดวยเหตชาวไทยเขมรสามารถแสวงหาเครองอปโภคบรโภคไดในในบรเวณชมชนของตนเอง ซงการการระบบเศรษฐกจแบบพงพาธรรมชาตนถอไดวาเปนหลกของระบบเศรษฐกจส าคญของชาวไทยเขมร

3. การเปลยนแปลงทางดานสงคม พธกรรมตามความเชอทเกดขนในชมชนชาวไทยเขมร สวนหนงเกดขนและเกยวของกบระบบสงคมความเปนอยของชาวชมชนทเปนไปตามวถปฏบตทสบตอกนมาจากบรรพบรษตงแตอดต ระบบสงคมทเปลยนแปลงไปนนมผลตอการเปลยนแปลงระบบความเชอของชาวชมชนอยางไมสามารถหลกเลยงได ระบบสงคมของชาวไทยเขมรครงอดตจะเปนระบบสงคมทมหวหนาบานเปนผปกครองชมชน มความเชอทมอยอยางหลากหลายเปนระบบหรอกฎเกณฑทคอยควบคม ขดเกลากลมชนในชมชนใหประพฤตปฏบตอยในกรอบของจารตประเพณทชมชนก าหนด ระบบสงคมลกษณะเชนนไดด าเนนเรอยมาตงแตกอตงชมชน แตเหตเรองโลกาภวฒนทโลกจะตองมความเปลยนแปลงไปอยางตอเนองและตลอดเวลา และการเปลยนแปลงนนกไดเขามาสสงคมของชาวไทยเขมร ซงไดเกดจากเหตการณส าคญตาง ๆ ดงตอไปน

3.1 เกดสงครามกลางเมองในประเทศกมพชาชวงเวลาทมการสรบกนระหวางชนชาตเขมรดวยกนเองในประเทศกมพชา จนท าใหกลมชนในประเทศกมพชาตองหนภยทางสงครามเขามาในดนแดนประเทศไทยทางดานพนททเปนชายแดนตดตอกบประเทศกมพชา และไดเขามาในพนททเปนทอยอาศยของชาวไทยเขมร สงผลใหชมชนชาวไทยเขมรในพนทไดรบผลกระทบโดยตรง ดวยเหตชมชนนนกอตงอยบรเวณพนททตดกบแผนดนกมพชา ผลของสงครามไดเกดกลมชาวเขมรในประเทศกมพชาอพยพหนภยสงครามเขามาในชมชนชาวไทยเขมร ระหวางทเกดสงครามรฐไทยไดมประกาศใหกลมชนทอาศยอยในชมชนตดชายแดนไทยกมพชา ซงรวมถงชมชนชาวไทยเขมรทจะตองอพยพชมชนออกหางจากชายแดน การอพยพถอยหางจากชายแดนทมการสรบ และการอพยพถอยหางจากชายแดนของชาวไทยเขมรไดเกดปรากฏการณตามมา คอไดเกดการกอตงชมชนขนมาใหม ทแตกออกมาจากชมชนเดม สงครามกลางเมองในประเทศกมพชายงไดผลกดนใหกลมชาวจนเขามาอยในพนทชมชนชาวไทยเขมร โดยชาวจนไดน าระบบการคาแบบแลกเปลยนสนคากบเงน วถชมชนชาวไทยเขมรในแบบระบบการแลกสนคากบสนคาจงไดถกลดความส าคญลงไปจากชมชน ชาวชมชนไดเปลยนวถมาท าการเกษตรจากเดมทเปนการเกษตรแบบพงพาตนเอง เปลยนมาท าการเกษตรทสามารถน าไปแลกเปลยนเพอใหไดมาซงเงนตามวถทชาวจนเปนผน ามาในชมชน การปลกขาวไวส าหรบบรโภคในครอบครวหรอไวแลกเปลยนกบสนคาชนดอน ๆ จงลดนอยลง พธกรรมท

279

เกยวกบความเชอเรองการท านา เชนพธกรรมแซนควาย (เซนเจาทไรนา) จงถกลดบทบาทลงไป จนปจจบนหลงเหลอชมชนทมความเชอเรองเจาทไรนาอยเปนจ านวนนอยมาก

3.2 การเขามาของระบบการศกษา ซงไดเขามาพรอมกบการกอตงโรงเรยน ระบบการศกษาของชาวชมชนเมอครงกอนทจะมการกอตงโรงเรยน ชาวชมชนจะใชวดเปนสถานทบมเพาะความรดานการศกษาใหกบกลมชนในชมชน ซงจะสอดคลองกบวถปฏบตดานตาง ๆ ทสบตอกนมาแตครงอดต ระบบการศกษาทเขามาใหมในชมชนเปนระบบการศกษาทรฐเปนผก าหนดเนอหาซงเปนมาตรฐานแบบเดยวกนทวประเทศเนอหาจงไมสอดคลองกบวถปฏบตตามความเชอทเปนอยของชาวไทยเขมร การกอตงโรงเรยนจงไดกอใหเกดผลกระทบตอวถของชมชนไทยเขมรหลายประการ

3.2.1 ชาวชมชนไทยเขมรไดเรยนรภาษาไทย ดวยเมอมการกอตงโรงเรยน หนวยงานรฐจงไดสงครผสอนเขามาสอนวชาความรดวยการศกษาใหกบกลมชนในชมชน ซงเปนการเรยนการสอนทใชภาษาไทยเปนภาษาหลก และกลมผสอนทเขามาในชมชนเปนกลมชนทอยภายนอกชมชนทไมสามารถสอสารเปนภาษาเขมรทชาวชมชนใชในการสอสารในชวตประจ าวน ท าใหสอสารระหวางผสอนกบชาวชมชนเปนในลกษณะทเขาใจไดยากล าบาก ดวยอ านาจของผสอนและนโยบายของรฐทตองการใหผเขาเรยนโรงเรยนจะตองสอสารกนเปนภาษาไทย ซงชวงเวลาตงแตนนเปนตนมาการใชภาษาเขมรเปนภาษาหลกในการสอสารระหวางกลมชนในชมชน จงไดถกลดทอนความส าคญลงไป จากเดมทเปนภาษาหลกในการสอสารกเปลยนมาเปนสอสารทงภาษาเขมรและภาษาไทย

3.2.2 ชาวชมชนไทยเขมรไดรบความรในเชงวทยาศาสตร ซงเปนองคความรใหมทถกถายทอด ชน ามาจากกลมชนทเปนกลมนอกชมชน และนอกวฒนธรรม โดยผานมาทางครเขามาท าหนาทเปนครผสอนในโรงเรยนทกอตงขนตามนโยบายภาครฐทสงเสรมใหประชาชนชาวไทยเทาเทยมกนทางการศกษา ซงองคความรทางดานวทยาศาสตรทชาวชมชนไดรบเปนความรใหมทสามารถอธบายปรากฏการณตาง ๆ ทขดแยงกบแนวความคด ความเชอเดมไดทชาวชมชนมความเชออย พธกรรมความเชอบางประการกไดถกลดทอนความส าคญลงไป และเลอนหายไปในทสด เชนความรทางดานวทยาศาสตรสามารถทจะอธบายปรากฏการณธรรมชาตของการเกดฟาผาทผาลงกลางชมชน แตชาวไทยเขมรมความเชอเดมวาฟาทผาลงกลางชมชนจะกอใหเกดหายะกบชมชนจะตองประกอบพธกรรมสะเดาะเคราะหหรอปดรงควาญ จงจะท าใหชมชนและกลมชนในชมชนปลอดภยจากหายะตาง ๆ โดยเมอชมชนเกดปรากฏการณฟาผาลงมากลางชมชน ชาวชมชนกจะประกอบพธกรรมปะเกาะขนมาเพอเปนการปดรงควาญ หรอพธกรรมปดเสนยดจญไรใหหายไปจากชมชน พธปะเกาะเปนพธกรรมทมพนฐานความเชอมาจากลางรายทสงสญญาณผาน

280

ปรากฏการณตาง ๆ ทเกดขนกบชมชน เชนฟาฝากลางชมชน และความเชอเรองลางรายตาง ๆ สามารถอธบายหกลางไดดวยเหตผลทางดานวทยาศาสตรถงสาเหตของการเกดฟาฝา หรอมสตวรายตาง ๆ เขามาในชมชน พธกรรมปะเกาะจงถดลอดทอนความส าคญลงไปจากชมชม

3.2.3 ระบบการศกษาแบบใหมทรฐเปนผก าหนดจากการบรหารราชการสวนกลาง เปนผลใหชาวชมชมไทยเขมรไดรบคานยมและขอบงคบทางสงคมแบบใหม กลมผทไดรบผลกระทบกลมแรกคอกลมผเขาศกษาในโรงเรยนทเขามาใหมในชมชน ซงตองจ ายอมทปรบเปลยนตวเองใหเขากบความเปนสากลนยมตามวฒนธรรมไทยสวนกลางตามการปลกฝงจากผทท าหนาทใหการศกษา โดยไดอางขอปฏบตตามระเบยบบงคบของโรงเรยนทรฐเปนผก าหนดมาบงคบใชกบกลมผเขาเรยน เชนการไมใชภาษาเขมรทเปนภาษาดงเดมของกลมชนชาวไทยเขมรเปนภาษาในการสอสารในโรงเรยน จนกลมผเขาเรยนไดเกดส านกใหมขนมาวาภาษาเขมรทตนเองใชในการสอสารเปนภาษาทไมไดรบการยอมรบจากกลมชนสวนใหญในสงคมไทย เมอส านก (ผด ๆ) เรองภาษาทแตกตางไปจากกลมชนสวนใหญไดเขาสกลมชนอน ๆ ในชมชน จงเกดความรสงทจะตองการเปนทยอมรบของกลมชนสวนใหญ ชาวไทยเขมรจงเรมทจะไมกลาแสดงตน หรอแสดงวฒนธรรมกลมชนชาตพนธเขมรตอสาธารณชน สงผลใหประเพณ พธกรรมตามความเชอตาง ๆ ทชาวไทยเขมรเคยปฏบตเมอครงกอนทระบบการศกษาสมยใหมจะเขามาในชมชนจงถกปฏบตหรอประกอบพธกรรมขนในปรมาณทลดนอยลง จนกระทงไมมความส าคญตอวถชมชนไปในทสด

4. การเปลยนแปลงระบบการปกครอง ระบบการปกครองเปนสวนหนงของพลงขบทมผลตอประเพณ พธกรรมตามความเชอตอกลมชนในทก ๆ กลม ชมชนชาวไทยเขมรแตครงโบราณเปนชมชนทใชระบบการปกครองในลกษณะปกครองกนเองภายในชมชน มหวหนาบานเปนผท าหนาทดแล ปกครองกลมชนในชมชนหรอหมบาน โดยชาวชมชนจะคดเลอกจากผทอาวโสทมความรเรองการประกอบพธกรรมตามความเชอตาง ๆ ของชมชนขนมาเปนหวหนาปกครอง หลงจากทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ไดทรงประกาศพระราชบญญตปกครองทองท ร.ศ. 128 ผปกครองชมชนจงไดถกเปลยนรปแบบมาเปนระบบก านน ผใหญบานทขนตรงเกยวโยงกบอ านาจของรฐไทย ผปกครองชมชนไทยเขมรจงไมจ าเปนทจะตองเปนผอาวโสทชาวชมชนใหการนบถออกตอไป ดวยเหตผอาวโสทไดรบการนบถอโดยสวนใหญจะบคคลทมอายเกนกวา 60 ป จงไมสามารถทจะรบต าแหนงเปนผใหญบาน หรอก านนได ผปกครองชมชนจงสามารถทจะเปนบคคลใดกไดทไดรบการเลอกตงขนมารบหนาท

281

ผปกครองชมชนทใชระบบผอาวโสทมความศรทธาตอความเชอมาเปนผมอ านาจปกครองกลมชนในชมชน ผปกครองเหลานกจะเปนแรงขบทส าคญในการทเผยแผความเชอตาง ๆ ใหยงคงด ารงอยอยางมนคง เพราะผปกครองลกษณะนจะมอ านาจในการทจะกระตนเตอนหรอคอยควบคมใหกลมชนในชมชมไดประพฤตปฏบตไปในแนวทางความเชอตาง ๆ ทชาวชมชนโดยรวมมเชอถอศรทธา รวมทงผปกครองเหลานยงมอ านาจในการลงโทษบคคลหรอกลมบคคลใด ๆ ทไมปฏบตตามหรอขดแยงกบแนว คดหลกของความเชอ แตเมอระบบผปกครองอาวโสหมดไปจากชมชนเทากบพลงอ านาจในตอกรกบแรงกระทบทจะท าใหความเชอตาง ๆ ลดบทบาทความส าคญลงไปกไดหมดไปพรอมกบการเกดขนของระบบการปกครองใหม นอกจากนผปกครองระบบอาวโสโดยสวนใหญจะเปนบคคลเดยวกนกบผทท าหนาทดแลศาลนะตาประจ าหมบาน ทเรยกเปนภาษาพนบานวา “นกน” นกนจะเปนบคคลทไดรบการเคารพนบถอจากชาวชมชนเปนอยางมาก นกนจะเปนผทมความรทางดานพธกรรมตาง ๆ ทชาวชมชนปฏบตอย นกนจงท าหนาททงทเปนผปกครองชมชน และท าหนาทเปนเจาพธในพธกรรมตาง ๆ หลงจากทรฐไดตรากฎหมายก าหนดลกษณะการปกครองขนมาใหม วถปฏบตตามระบบการปกครองแบบเดมของชมชนจงไดหายไป และนกนจงถกลดบทบาทเหลอเพยงผดแลศาลนะตาไมมอ านาจปกครองชมชนเหมอนทเคยเปนเมอครงอดต

5. การเขามาของระบบอนามยสมยใหม การรกษาพยาบาลเพอประคบประคองกลมชนใหรอดปลอดภยจากโรคภยตาง ๆ ทชาวไทยเขมรปฏบตสบตอกนมาตงแตครงโบราณคอการใชตวยาสมนไพรทไดจากพชหรอสตว น าผสมเปนยาไวส าหรบรกษาอาการเจบปวยตาง ๆ รวมทงยงไดน าวธการทางความเชอมาชวยในการรกษา ซงชมชนชาวไทยเขมรจะมพธกรรมการรกษาพยาบาลอยหลายแบบ เมอชมชนไดมการรกษาพยาบาลสมยใหมเกดขน ซงเปนการรกษาพยาบาลในเชงวทยาศาสตรทขดแยงกบการรกษาพยาบาลตามความเชอไดสงผลกระทบตอการรกษาพยาบาลตามความเชอเปนอยางมาก การรกษาพยาบาลสมยใหมเปนการรกษาทสามารถเหนผลการรกษาไดรวดเรว การรกษาพยาบาลดวยวธการสมยใหมเหลานไดลดทอนความส าคญพธการรกษาพยาบาลทเปนในแบบตามแนวคดความเชอ และการรกษาแบบภมปญญาพนบานลงไปอยางสนเชง ความเชอถอศรทธาตอความเชอของชาวไทยเขมรไดถกทาทายครงส าคญทจะด ารงอยทามกลางกระแสความเปลยนแปลงครงใหญ และการรกษาตามความเชอกไมสามารถทตานทานกบแรงเบยดขบจากวทยาการพยาบาลสมยใหมได เปนผลใหพธกรรมรกษาพยาบาลตามความเชอบางพธกรรมไดเลอนหายไปจากชมชน เชนพธเลยกปวง (ลากไขถอนคณไสย) ซงเปนพธกรรมรกษาพยาบาลทมฐานความเชอวาอาการเจบปวยของบคคลตาง ๆ นนเกดจากการกระท าของบคคลหรอภตผทสงสงของท

282

เปนคณไสยเขามาในรางกายผปวย จะตองประกอบพธลากไขถอนคณไสยเพอน าคณไสยเหลานนออกไปจากรางกายผปวยจงจะหายจากอาการเจบปวย นอกจากนวทยาการทางการพยาบาลสมยใหมยงไดลดทอดความส าคญของพธกรรมอน ๆ ลงไปอกดวย เชนพธกรรมการนบถอกรก าเนด หรอครก าเนด ซงเปนพธกรรมทมฐานความเชอทวาทารกชาวไทยเขมรทกคนทเกดมาบนโลกจะมเทพเจาหนงองคมาคอยท าหนาทปกปองทารกใหปลอดภยจากภยนตรายตาง ๆ วธการทจะรบรวาทารกมเทพเจาองคใดเปนเทพประเจาตวแตเดมจะอาศยวธการดจากสายรกเพอท านายวาทารกจะมครหรอเทพเจาองคใดเปนผคมครอง แตการท าคลอดดวยวทยาการสมยใหมจะอาศยเครองมอทางการแพทยททนสมย ท าใหไมสามารถจะสงเกตสายรกของทารกได ความเชอเรองกรก าเนด (ครก าเนด) จงไดเปลยนรปแบบไป โดยไดปรบเปลยนมาใชวธพธกรรมการเสยงทาย (บน) มาท านายวาทารกมเทพเจาองคใดเปนผคมครองแทนการสงเกตจากสายรก

6. การเขามาของระบบคมนาคม ชมชนชาวไทยเขมรแตเดมการคมนาคมเพอน าสนคาเขาไปแลกเปลยนตามสถานท หรอชมชนตาง ๆ จะใชวธเดนเทาหรอใชเกวยนเปนพาหนะในการขนสงสนคา แตเมอรฐไดมนโยบายขยายความเจรญทางดานการคมนาคมใหครอบคลมพนทสวนตาง ๆ ของประเทศ ถนนจงไดเขามาในชมชนชาวไทยเขมรแทนเสนทางการคมนาคมเดมทมอย ถนนนอกจากจะไดสรางความสะดวกสบายในการเดนทางและการขนสงสนคาไปแลกเปลยนกบกลมชนอน ๆ ทสงผลใหระบบเศรษฐกจของชาวชมชนปรบเปลยนจากระบบเศรษฐกจเพอยงชพ เปลยนมาเปนระบบเศรษฐกจแบบพงพาเงน ซงระบบเศรษฐกจแบบใหมนไดลดทอนวถปฏบตดงเดมของชาวไทยเขมรไปจนหมดสน จากเดมทชาวชมชนท าการเกษตรเพอไวใชบรโภคและแลกเปลยนเปนสนคาบรโภคแบบอน กไดเปลยนมาเปนระบบการเกษตรทน าสนคาไปแลกเปลยนเปนเงนและน าเงนไปแลกเปลยนเปนสนคาอปโภค บรโภคชนดอน ๆ ถนนเปนตวน าพาน าเงนเขามาสรางวฒนธรรมใหมใหกบชาวชมชนไทยเขมร ซงวฒนธรรมใหมนนใหความส าคญกบตวเลขของเงน เงนจงมความส าคญกบชมชนเปนอยางมาก ถนนและเงนไดปรบเปลยนวถการปลกขาวดงเดมของชาวไทยเขมรซงแตครงโบราณชาวชมชนจะนยมปลกไวบรโภคในครวเรอน แตเมอวฒนธรรมเงนไดเขามา ชาวชมชนกไดลดความส าคญของการปลกขาวลงไป หนไปปลกสนคาทสามารถน าไปแลกเปลยนเปนเงนไดจ านวนมาก ๆ วถปฏบตดานความเชอทเกยวกบการเพาะปลกขาว เชนความเชอเรอเจาทไรนา (ควาย) ทมฐานคดความเชอวาไรนาตาง ๆ จะมเทพเจาคอยคมครองและดลบนดาลใหมผลผลตทอดมสมบรณ และทกปในวนขน 3 ค า เดอน 6 ในชมชนกจะการประกอบพธเซนเจาทไรนา (แซนควาย) ขนเพอเปนการบวงสรวง

283

ขอบคณเทพเจาเหลาน ความเชอเรองเจาทไรไดถกลอดทอนความส าคญลงไป ชมชนทมความเชอเรองควายกพบไดนอยมากในชมชนชาวไทยเขมร การคมนาคมทสะดวกสบายดวยถนนนอกจากจะน าพาความสะดวกสบายในการเดนทางเขามาในชมชน ถนนกไดน าพาววฒนาการใหม ๆ เขามาในชมชน เชนพาหนะชนดใหมเขามาแทนทเกวยน และกลมชนใหม ๆ ทนอกเหนอจากกลมชนทมอยเดมในชมชน ซงการเปลยนแปลงนไดลดทอดวถปฏบตแบบดงเดมทงดานวถชวต และพธกรรมความเชอของชาวชมชนลงไป ความสะดวกสบายดานการคมนาคม และยานพาหนะท าใหกลมชนชาวไทยเขมรไดปะทะสงสรรคทางวฒนธรรมกบกลมชนนอกชมชน ซงเปนกลมชนนอกวฒนธรรมไทยเขมร การปะทะสงสรรคไดกอใหเกดการแลกเปลยนทางดานวฒนธรรมระหวางกลมชาวไทยเขมรกบกลมชนนอกชมชน ชาวไทยเขมรจงไดรบเอาวฒนธรรมทนอกเหนอจากวฒนธรรมเดมเขามาในชมชน รวมทงการปะทะสงสรรคทางวฒนธรรมยงสงผลใหชาวชมชนไดรบรวากลมชนของตนเปนกลมชนขนาดเลกในกลมสงคมใหญทเรยกวาประเทศ (ไทย) และถกมองจากกลมชนสงคมใหญวากลมชนทแตกตางไปจากสงคมใหญ และมมมองเหลานไดถกปลกฝงลงในความรสกนกคดของกลมชนในชมชน จนกลมชนไดส านกตนเองวาแตกตางจากผอนในสงคมใหญ ชาวชมชนจงพยายามทจะประพฤตปฏบตทางดานวฒนธรรมใหเหมอนหรอคลายคลงกบกลมใหญ สงผลใหคตดานความเชอทมอยถกปรบเปลยนรปแบบ และลดทอดความส าคญลงไป

7. การเขามาของระบบไฟฟา ผลจากการทรฐตองการขยายความเจรญดานตาง ๆ ในครอบคลมพนทสวนตาง ๆ ของประเทศ ทงนตองการทจะยดโยงความเปนรฐชาตไทยเอาไวใหมงคงทสด ความเจรญดานการไฟฟาเปนอกหนงนโยบายทรฐน ามาใช ระบบการไฟฟาสมยใหมกเขามาในชมชนชาวไทยเขมร ซงเปนการเขามาพรอมกบวทยาการสมยใหมมากมาย ทไดปรบเปลยนวถปฏบตของชาวชมชนไปอยางสนเชง จากเดมทชาวไทยเขมรจะวธการหงขาวกบเตาไฟทเปนหนกอนเสา และเตาไฟทใชถานหรอไมฟนทหาไดบรเวณรอบ ๆ ชมชน เปลยนเปนหมอหงขาว และหมอหงขาวแบบใหมกไดเขามาสรางวฒนธรรมใหมในการใชชวตของชาวชมชน ทไมจ าเปนจะตองพงพาเตาไฟแบบโบราณ การหงขาวดวยหนกอนเสาจงหมดไปจากชมชน ซงการหมดไปของหนกอนเสาสงผลกระทบตอความเชอของชาวชมชน เชนความเชอเรองขวญทมฐานความเชอวาทกคนจะมขวญอย 19 ดวง ถาขวญอยไมครบ 19 ดวงกจะสงผลตอเจาของขวญ และจะท าตองท าพธเรยกขวญใหกบมาครบจ านวนดงเดม พธเรยกขวญของชาวไทยเขมรจะมอยหลายแบบ พธเรยกขวญแบบหนงจะประกอบพธกบหนกอนเสา ซงเรยกพธแรกขวญแบบนวา “ออยตาหมดเฒาโอวยวปะลง” กไดเลอนหายไปจากชมชนชาวไทยเขมรอยางสนเชง

284

การเขามาในชมชนชาวไทยของระบบไฟฟายงไดน าพาวทยาการสมยใหมอน ๆ เขามาในชมชน โดยเฉพาะเครองรบโทรทศนซงวทยาการทสงผลกระทบตอชาวชมชนอยางมาก โทรทศนท าหนาทในการสอสารขาวสารตาง ๆ มาจากกลมชนนอกชมชน ชาวไทยเขมรจงไดรบร เรยนร รจกกลมชนนอกชมชนไดอยางหลากหลายขนดวยการรบชมโทรทศน จนท าใหชาวชมชนเกดความรสกวากลมคนทสอสารผานมาทางเครองรบโทรทศนนนเปนกลมคนทเปนกลมสวนใหญของสงคมไทย ทมวฒนธรรมสมยทไมจ าเปนตองพงพาระบบความเชอแบบดงเดมเหมอนแบบทกลมชนของตนเองปฏบตอย เมอกลมชาวไทยเขมรไดรบขาวสารทสอสารผานมาทางเครองรบโทรทศน กลมชนจงไดถกปลกฝงความคดวาตนเองนนแตกตางจากกลมชนทสอสารผานเครองรบโทรทศน จงพยายามทจะปรบเปลยนวถชวต และวฒนธรรมตนเองใหสอดคลองกบวถปฏบตของกลมชนตาง ๆ ทสอสารมาทางเครองรบโทรทศน

บทบาทของประเพณ พธกรรมและความเชอ ประเพณ พธกรรมและความเชอทกลมชนตาง ๆ ยดถอปฏบตเปนสงทมบทบาทตอสงคมและชวตของมนษยเปนอยางมาก เพราะวาสงเหลานจะเปนรากฐานทางดานพฤตกรรมของกลมชนในสงคมตาง ๆ รวมทงชมชนของชาวไทยเขมรดวยเชนกน ซงเปนชมชนมลกษณะคลายกบชมชนอน ๆ ทจะใหความส าคญกบการประกอบพธกรรม และประเพณตามความเชอ สาเหตประการส าคญเพราะวาพธกรรมหรอประเพณตาง ๆ ทประกอบขนในชมชนแตละครงจะสรางความรสกถงความมนคง อบอนใหเกดขนกบกลมชนในชมชน อกทงประเพณและพธกรรมตามความเชอยงไดสรางความรสกความเปนพวกเดยวกนระหวางกลมชนในชมชน ประเพณ และพธกรรมตามความเชอในลกษณะตาง ๆ ของชาวไทยเขมรจงเปนกลไกส าคญในการสรางอตลกษณของกลมชนทแปลกและแตกตางไปจากกลมชนกลมอน ๆ และพธกรรมความเชอยงไดชวยใหกลมชนในชมชนมความรสกเกดความมนคงทางจตใจ เกดความสบายใจ เปนเพราะพธกรรมตามความเชอทประกอบขนในชมชนจะเกยวของกบการขอรองใหสงทอยนอกเหนอธรรมชาตใหความชวยเหลอ คมครองและปกปองกลมชนในขณะทบงเกดความไมมนคง มนใจในการด าเนนชวตหรอประกอบสมมาอาชพ ความเชอของชาวไทยเขมรกมพนฐานอยางเดยวกบกลมชนอน ๆ คอความเชอทมอยในชมชนโดยสวนใหญจะมพนฐานทเปนเรองเลาทเลาสบตอกนมา หรอทเรยกวาต านานจากกลมชนรนบรรพบรษจะใชเรองเลาเชงต านานเหลานเพออธบายถงเหต และปจจยทจะตองประกอบประเพณ และพธกรรมตาง ๆ ทกระท าขนในชมชน หรอกลาวใหชดเจนความเชอเปนนามธรรมของประเพณและพธกรรม ซงต านานทเลาสบตอกนมาเมอครงบรรพบรษไมใชเปนเพยงเรองเลาทเปน

285

ธรรมดาสามญ แตต านานเปนเรองเลาทแฝงเรนไวดวยโลกทศนทางสงคม วฒนธรรม และสถานภาพของกลมชนเอาไวในต านานเหลานนดวย พธกรรมความเชอของชาวไทยเขมรจะเปนพธทเกยวเนองกบความรสกทางดานจตวทยาทยดโยงเขากบเรองกศโลบาย โดยชาวชมชนไดน ากศโลบาย ซงจะเปนประโยคในเชงบอกกลาวมาเปนอบายเพอใชการควบคม และขดเกลาพฤตกรรมของคนในชมชน ใหประพฤตปฏบตในแนวทางทชมชนหรอสงคมเหนวาเปนเรองดทควรปฏบต และกศโลบายนยงมไวเพอเสรมสรางทางดานจตใจในดานตาง ๆ ของกลมชนอกดวย การกระท าตามบทบาทของประเพณ พธกรรมตามความเชอของชาวไทยเขมร โดยสวนใหญจะผานกระบวนการบนบานศาลกลาว หรอกระบวนประกอบพธกรรมบวงสรวงบชาตอสงอยเหนอธรรมชาตหรอสงเรนลบทเชอวาคอภตผ วญญาณ หรอสงศกดสทธตาง ๆ ซงจากการศกษา วเคราะหประเพณและพธกรรมตามความเชอรปแบบตาง ๆ ทปฏบตกนอยในชมชนชาวไทยเขมร พธกรรมตามความเชอในรปแบบตาง ๆ ทชาวไทยเขมรไดปฏบตสบตอกนมาแตครงอดต ไดมบทบาทตอกลมชนชาวไทยเขมรในชมชนหลายประการ สามารถแยกยอยไดดงน บทบาทดานการตอบสนองความมนคงทางดานจตใจ พธกรรมตามความเชอทชมชนชาวไทยเขมรประกอบพธขนนอกจากจะเปนการประกอบขนเพอเปนการบวงสรวงบชาสงทอยนอกเหนอธรรมชาตแลว ประเพณและพธกรรมตามความเชอเหลานยงมบทบาทส าคญในการตอบสนองดานความตองการทางจตใจ เพอใหกลมชนไดผอนคลายความรวตกกงวล หรอความรกลว หรอไมมนคงในจตใจใหกลบมามพลงแรงใจทเขมแขงขน โดยพลงใจทเขมแขงขนกจะสงผลใหบคคลนน ๆ สามารถทด าเนนชวตไดอยางปกตสข และเผชญกบโรคภย และเคราะหกรรมตาง ๆ ทชาวชมชนเชอวาเปนการกระท าของสงเรนลบทกระท าใหเกดความเจบไข บทบาทของพธกรรมตามความเชอดานการตอบสนองความมนคงดานจตใจ โดยสามารถแยกยอยรายละเอยดไดดงน

1. สรางขวญและก าลงใจในการตอสกบอาการเจบปวย พธกรรมตามความเชอมบทบาทในการดแลสขภาพของกลมชนในสงคมชาวไทยเขมรมาเปนเวลานานตงแตครงโบราณ โดยมพนฐานของความเชอวาอ านาจสงเรนลบ สงศกดสทธ ภตผ วญญาณตาง ๆ ทชาวชมชนนบถอผานกระบวนการประกอบพธกรรมเซนสรวงนน สามารถจะดลบนดาลใหเกดปรากฏการณตาง ๆ ตามธรรมชาต เชน ฟาฝา น าทวม หรอพาย เปนตน รวมทงอ านาจของสงเรนลบและสงศกดสทธเหลานยงสามารถดลบนดาลใหเกดปรากฏการณตาง ๆ ทเปนโทษใหเกดขนกบชวตและสงคมมนษยไดเชนกน ซงเชอวาจะสามารถดลบนดาลใหบคคลมการเกด การเจบไข และการตายได กลมชนชาวไทยเขมรทไดประสบกบเคราะหกรรม โรคภย หรอสงตาง ๆ ท

286

สงผลใหดานลบ เชอวาเปนการกระท าของสงเหลาน จงจ าตองประกอบพธกรรมขนมาเพอเซนสรวงบชาเชอวาจะชวยใหโรคภย หรอเคราะหกรรมตาง ๆ หลดพนไปจากผเจบปวย พธกรรมทเกยวของกบสงเรนลบและสงศกดสทธเพอการรกษาพยาบาลจงสามารถพบไดเปนจ านวนมากในชมชนชาวไทยเขมร ปจจยส าคญทสงเสรม สนบสนนใหเกดพธกรรมการรกษาพยาบาลหลากหลายอยางเกดขนในชมชนชาวไทยเขมร เหตเพราะยคสมยโบราณทการแพทยสมยใหมยงไมเขาถงยงชนชนทเปนอยอาศยของชาวไทยเขมร การรกษาพยาบาลเพอบรรเทา และรกษาอาการเจบไขของชาวชมชนจงตองพงวธการทเปนภมปญญาพนบานเพอประคบประคองกลมชนใหผานพนจากสภาวะอาการเจบไข วธการทเปนภมปญญาพนบานจะอยหลายแบบอยาง ทงวธการน าสมนไพรมาใชในการรกษา การใชปฏกรยาจากความรอนมาใชรกษา และใชวธการตามความเชอทตอยอดมาเปนพธกรรมเพอการรกษา การรกษาพยาบาลดวยพธกรรมตาง ๆ ของชาวไทยเขมรจะเกยวเนองกบผลทางดานจตวทยาทมผลตอการบรรเทาอาการเจบปวย หลายพธกรรมตามความเชอเพอการรกษาพยาบาลจะไมไดน าตวยาสมนไพรมาใชรวมในการรกษา จะมเพยงพธกรรมผะหลาบ หรอพธกรรมแกเคลดเทานนทน าสมนไพรมาใชรวมในการประกอบพธกรรมคอเมอประกอบพธกรรมเสรจสนเจาพธกจะมอบตวยาสมนไพรใหกบผเขารวมพธน าไปตมดมกนเปนเวลา 3 วน 7 วนแลวแตกรณ แตพธกรรมการรกษาอาการเจบปวยในแบบอน ๆ ทเกดขนในชมชนชาวไทยกไมไดมการน าตวยาสมนไพรมาใชรวมในการประกอบพธ ชมชนชาวไทยเขมรจะมหลายพธกรรมทประกอบขนเพอเปนการรกษาพยาบาลทเนนการสรางพลงดานจตใจในการตอสกบอาการเจบปวย โดยพธกรรมทประกอบขนมฐานความเชอวาความเจบปวยนนเกดจากการกระท าของสงทอยเหนอธรรมชาต เชน ภตผ หรอวญญาณสงชวรายตาง ๆ เปนตน จงตองประกอบพธกรรมการรกษาขนเพอใหหลดพนจากการกระท าของวญญาณสงชวรายเหลานน อาท พธกดฉนว (ตดเชอกรรมพนธ) เปนพธทประกอบขนเพอการรกษาอาการเจบปวยทกชนดทไมเฉพาะเจาะจงวาเจบปวยลกษณะใด โดยมพนฐานความเชอวาอาการเจบปวยนนเกดจากการผปวยนนไดรบเชอราย สงรายตาง ๆ มาจากบรรพบรษผลวงลบ และจะตองท าพธตดขาดจากบรรพบรษเพอทจะไดหลดพนจากการรบเชอรายเหลานน และกจะท าใหผปวยหายจากอาการเจบปวยทไดรบสบตอมาจากบรรพบรษ อนงยงมพธแซนจน (เซนสงวญญาณสงชวราย) เปนพธกรรมการรกษาอาการเจบปวยของชาวชมชนทมพนฐานความเชอวาอาการเจบปวยเกดจากการกระท าของผรายทเขามาสงอย

287

รางกายของผปวย ตองใหเจาพธท าพธเซนสงดวงวญญาณผรายเหลานนใหออกไปจากรางกายของผปวย เพอทจะไดหายจากอาการเจบปวย พธกรรมตามความเชอของชาวไทยเขมรทเขามามบทบาทตอการดแลสขภาพกลมชนในชมชนไมไดมเพยงไวใชกบกรณคนทมอาการเจบปวยเทานน พธกรรมตามความเชอของชาวไทยเขมรทประกอบขนยงเชอวากระท าขนเพอปองกนอาการเจบไขทจะเกดขนในอนาคต เชนความเชอเรองกรก าเนด หรอครก าเนดทมพนฐานความเชอวาทารกทเกดมาในชมชน ทกคนทเกดมาจะมเทพเจาหนงองคตดตวเดกทารกมา โดยจะคอยมาท าหนาทคมครองรกษาเดกใหมสขภาพแขงแรงทงทางรางกายและทางจตใจ เมอเดกทารกเกดมาพอแมของเดกกจะท าพธตอนรบเทพเจาใหเขามาอยในบาน โดยจะท าจวมครก าเนด (กรก าเนด) ไวใหเทพเจาสงสถตอาศยอย และจะมการเซนไหวเทพเจาอยอยางตอเนองเพอวงวอนขอใหเทพเจาใหความคมครอง และคอยดแลรกษาในขณะทเจาของจวมครมอาการเจบปวย นอกจากนในชมชนยงมความเชอเรองขวญ ทเรยกเปนภาษาเขมรวา “ปะลง” หรอขวญ ซงเปนความเชอทเกดขนมาชานานในชมชนชาวไทยเขมร โดยมพนฐานความเชอวาขวญเปนสงทอยในรางกาย หรอเปนสวนประกอบในรางกายของคนทกคน ขวญของชาวไทยเขมรจะเกยวของสมพนธกบความเชอเรองผหรอวญญาณ โดยเชอวาขวญเปนอ านาจลกลบทไมอาจสามารถมองเหนหรอสมผสได ขวญมอทธพลหรอกระท าใหเกดผลโดยตรงตอชวต จตใจของบคคลผเปนเจาของขวญ และเชอวาทกคนจะมขวญอยทงหมด 19 ดวงซงถาขวญอยไมครบจ านวนจะสงผลกระทบใหเจาของขวญเกดอาการเจบปวย ชาวไทยเขมรเชอวาเจาของขวญทมอาการเจบปวย เกดจากขวญทอยในรางกายหลดหายไป โดยสภาวะทท าใหขวญบกพรองอยไมครบ 19 ดวง อาจเกดจากอบตเหต หรออาการอน ๆ เมอพบวาขวญไดบกพรองไป เจาของขวญกจะตองใหเจาพธมาท าพธเรยกขวญ (เฮาปะลง) เพอทจะใหขวญกลบมายงรางกายของเจาของขวญอยางครบถวน และเมอขวญกลบเขามาสรางกายอาการเจบปวยจะไดผานพนไป แตถาหากขวญไมสามารถกลบมายงรางกายของเจาของขวญได เจาของขวญอาจจะพบพานกบอาการเจบปวยทรนแรงขนถงขนเสยชวตกเปนได

2. สรางขวญและก าลงใจในการประกอบอาชพ หลกฐานทางโบราณคด และประวตศาสตรหลายอยางทนกวชาการในแขนงตาง ๆ ไดคนพบไดชใหเหนวาประเพณ พธกรรมและความเชอตาง ๆ ทมอยในสงคมไทยไดเขามามบทบาทในการประกอบอาชพของคนในสงคมไทยมาตงแตครงโบราณ เพราะมมโนทศนทวาสงเรนลบ หรอสงศกดสทธทท าการบวงสรวงบชาตามประเพณ และพธกรรมนนจะชวยดลบนดาลใหเกดคณและโทษแกบคคลทประกอบอาชพตาง ๆ ได ซงแมเวลาจะผานลวงมาจนถงปจจบนความเชอเรอง

288

สงเรนลบทเกยวกบการประกอบอาชพกยงคงอยในสงคมไทย เปนเพราะการประกอบอาชพมความส าคญอยางยงตอการด ารงชวตของกลมชน พธกรรมตามความเชอทเกยวกบการประกอบอาชพทางการเกษตรกไดเขามามบทบาทตอสงคมชาวไทยเขมรมาเปนเวลานาน เพราะชมชนชาวไทยเขมรเปนชมชนทประกอบอาชพทางดานการเกษตรเปนอาชพหลก พนทท าการเกษตรของชาวไทยเขมรเปนพนทอยในเขตพนททระบบการเกษตรสมยใหมยงเขาไมถง เชนระบบชลประทาน การท าการเกษตรของชาวไทยเขมรจงเปนการเกษตรแบบพงพาธรรมชาต ซงการปลกพชไรและการท านาจะตองอาศยฝนเปนปจจยหลกในการน าพาน ามาใหชาวชมชนใชท าการเกษตร เมอถงฤดกาลฝนในแตละปปรมาณของฝนทตกลงมาทพนทชมชนจะมปรมาณไมเทากน บางปฝนกตกลงมาเปนจ านวนมาก แตในบางปฝนกตองมาในจ านวนนอยท าใหน ามปรมาณไมเพยงพอใชหลอเลยงพชการเกษตรตาง ๆ ชาวไทยเขมรจงไดมการประกอบพธกรรมตามความเชอเพอวตถประสงคในการรองขอใหสงทอยเหนอธรรมชาตชวยดลบนดาลใหฝนตกลงมาในปรมาณทเพยงพอ ทเรยกเปนภาษาเขมรวาพธกรรมโซมเพลยง หรอพธขอฝน เปนพธกรรมทฐานความเชอวาฝนทตกลงมาเกดจากการดลบนดาลเทพเจาผดแล เพอใหฝนตกลงมาจะตองท าพธกรรมเพอเปนการขอรองใหเทพเจาเหลานนดลบนดาลใหฝนตกลงมาในชมชน โดยชาวชมชนจะประกอบพธกรรมขนในชวงหลงจากทเพาะปลกพชลงในพนทเพาะปลกเสรจสน และเกดสภาวะฝนตกในปรมาณไมเพยงพอตอพชทเพาะปลก ซงอาจสงผลเสยตอพชในการออกผลผลต นอกจากนชมชนชาวไทยเขมรยงไดมการประกอบพธเซนเจาทไรนา ทเปนเรยกภาษาเขมรวาพธแซนควาย (ควายเปนค าเรยกของชาวไทยเขมรใชเรยกเจาทไรนา) เปนพธกรรมตามความเชอทมฐานความเชอวาไรนาทชาวชมชนใชเปนพนทท าการเกษตรนนจะมเทพเจาหรอเจาท ท าหนาทเปนผดแลคมครองไรนา พชผลทางเกษตร ทกปในชาวชมชนกจะประกอบพธกรรมเซนสรวง (แซนควาย) เพอเปนการขอบคณเทพเจาผดแลไรนาเหลานน พธแซนควายยงเปนการท านายสภาพการทจะเกดขนกบไรนาในฤดกาลท าไรนาทจะมขนหลงจากท าพธ เชน ปรมาณฝนทจะตก ราคาของพชผล ปรมาณผลผลตทจะได และการรบกวนจากศตรพชตาง ๆ เปนตน ความเชอเรองควาย (เจาทไรนา) ของชาวไทยเขมรมความผกพนกบชมชนชาวไทยเขมรมาเปนเวลานาน ความเชอควายนอกจากจะเชอวาควายจะมาท าหนาทดแลไรนา ควายเปนกศโลบายทสงเสรมจตส านกดานการอนรกษธรรมชาตของชาวไทยเขมร โดยเชอวาไรนา หรอพนทปาเขาเปนของควาย (เจาท) ถาออกไปถางไรนาหรอปาเขาโดยไมไดบอกกลาวขออนญาต ควายกจะดลบนดาลใหเสอหรอสตวรายตาง ๆ ออกมาไลท ารายผทเขาไปถางไรนา

289

บทบาทดานการรกษามาตรฐานทางพฤตกรรมของกลมชน ชมชนชาวไทยเขมรในยคทระบบการปกครองยงไมมระบบการปกครองทใชกฎหมายเปนกฎเกณฑในการควบคมพฤตกรรมของกลมชน ชมชนชาวไทยเขมรควบคมกลมชนดวยฐานคดจากความเชอทผานกระบวนการของประเพณ พธกรรมทชมชนปฏบต ใหชาวชมชนไดเรยนรเรองราวทเกยวกบกฎระเบยบสงคม คานยม ทศนคต บรรทดฐานทางพฤตกรรม และจรยธรรมทางสงคมทสงคมโดยรวมเหนวาเปนสงทด ดงรายละเอยดตอไปน

1. สรางจตส านกความเคารพตอบรรพบรษ ความเคารพตอบรรพบรษเปนสงส าคญทจะสงเสรมความมนคงของชมชน เพราะการปลกฝงในกลมชนเคารพในบรรพบรษ สงคมหรอชมชนของชาวไทยเขมรเปนอกหนงชมชนทใหความเคารพตอบรรพบรษทงทยงมชวตอยและทลวงลบไปแลว โดยจะมการปลกฝงผานกระบวนการสงสอนจากกลมชนกอนมาสกลมชนรนปจจบน พธกรรมลกษณะนมความส าคญกบชมชนเปนอยางมาก นอกจากจะเปนการสงสอนใหกลมชนในชมชนเคารพบรรพบรษทลวงลบ ยงเปนนยสงสอนใหเคารพบรรพบรษและผอาวโสทยงมชวตอย และประโยชนผลทกลมชนไดรบนอกจากจะเคารพตอบรรพบรษแลว พธกรรมเหลานยงมนยสงสอนใหเปนคนทประพฤตปฏบตดตอสงคม เปนบคคลไมเอารดเอาเปรยบสงคมและคนอน ๆ แมวาผนนจะไมบรรพบรษหรอญาตพนองของตนเอง พธกรรมตามความเชอทเกยวของกบการปลกฝงทศนคตทางดานการในความเคารพบรรพบรษของชาวไทยเขมร เชน พธแซนดนตา ทจะมการประกอบพธกรรมขนเปนเวลา 15 วนตงแตวนขน 15 ค า เดอน 10 ไปจนถงวนแรม 15 ค า เดอน 10 ซงพธกรรมนประกอบขนมาจากฐานความคดเพอการท าบญอทศสวนบญสวนกศลใหกบบรรพบรษผลางลบ ทเชอวาบรรพบรษเหลานจะกลบมายงโลกมนษยเพอมารบเครองเซนไหวทลกหลานจดเตรยมไวให การกลบมายงโลกครงนไดรบอนญาตจากผดแลยมโลกใหขนมาเปนเวลา 15 วน และตลอด 15 วนซงเปนชวงเวลาของการประกอบพธกรรมแซนดนตา กลมชนในชมชนกจะจดเตรยมขาวปลาอาหาร เครองใชตาง ๆ ไปประกอบพธกรรมอทศใหกบบรรพบรษผลวงลบ ซงเมอถงเทศกาลแซนดนตาชาวชมชนทกบาน และทกคน กจะจดเตรยมเครองเซนใสกระบงไปท าบญอทศทวด และทกคนทไปอยยงตางบานตางเมองกจะตองกลบมาเขารวมพธกรรมแซนดนตาทกป แซนดนตาเปนการสะทอนใหเหนถงแนวคดของชาวชมชนทตองการสงสมทศนคตเกยวกบการใหความเคารพบรรพบรษและผอาวโสใหกบกลมชน ทปลกฝงผานพธกรรมแซนดนตา และพธกรรมตาง ๆทปฏบตอยในชมชน

290

2. สรางจตส านกเคารพตอสงศกดสทธ สงศกดสทธตาง ๆ ทชาวชมชนชาวไทยเขมรเชอถอมความส าคญกบการด ารงอยของชมชนเปนอยางมาก เพราะความเชอเรองสงศกดสทธจะชวยกลอมเกลา ขดเกลากลมชนในชมชนใหประพฤตปฏบตเปนไปตามแนวทางทเชอวาเปนสงด ไมขดตอธรรมเนยมปฏบต และจารตประเพณของชาวชมชนสวนใหญ เชอวาถากระท าการณใด ๆ ทขดตอแบบแผนของชมชนกจะถกลงโทษจากสงศกดสทธเหลานน ชาวไทยเขมรเชอวาสงศกดสทธจะเปนผคมครองกลมชนในชมชน ซงสงศกดทเปนเทพเจาตาง ๆ นน กลมชนในชมชนจะใหความเคารพนบถอเปนอยางมาก เชอวาเทพเจาเหลานจะเปนผคมครองกลมชนในชมชนใหรอดพน ปลอดภยจากภยนตรายตาง ๆ ทงทเกดจากการกระท าของบคคลหรอการกระท าของภตผ หรอวญญาณตาง ๆ พธแซนนะตา เปนพธกรรมทมฐานความเชอวาชมชนจะมเทพเจาหรอเจาท ทเรยกเปนภาษาเขมรวา “นะตา” ท าหนาทคมครองกลมชนใหไดความสงบสข ปราศจากโรคภย หรอสงทชวรายตาง ๆ ไมใหเกดกบชมชน ทกปชาวชมชนจะประกอบพธกรรมเซนสรวงเทพเจาผใหการคมครองเหลาน โดยจะจดพธเซนสรวงกนระหวางเดอน 3 ถงเดอน 5 เพอเปนการเซนไหวขอบคณเทพเจา ทท าหนาทดแลคมครองกลมชนในชมชนใหอยรอดปลอดภยตลอดปทผานมา นะตานนส าคญอยางมากกบกลมชนในชมชน โดยจะเปนทยดเหนยวทางจตใจทส าคญทสด ซงนะตานนจะเปนศนยกลางของทางจตใจ สงเกตไดจากการตงศาลนะตาจะตงอยบรเวณกลางชมชน ชาวชมชนทมปญหาในทกเรองกจะไปบนบานศาลกลาวกบนะตาใหความชวยเหลอ นะตาถอไดวาเปนศกดสทธทส าคญทสดของชาวชาวไทยเขมร ชาวชมชนทกจะเคารพศรทธานะตาเปนอยางมาก นะตาถอไดวาเปนศนยรวมทางดานจตใจของชมชนในยามทชาวชมชนตองการความเขมแขง และมนคงทางดานจตใจ โดยชาวชมชนกจะไปออนวอนใหนะตาชวยเหลอดวยการบนบาน หรอบอกกลาวนะตาใหความชวยเหลอ และชาวชมชนเชอวานะตาจะใหความชวยเหลอตามทออนวอนบอกกลาว บทบาทดานการสรางความรสกรวมใหเกดขนกบกลมชน สงคมหรอชมชนของชาวไทยเขมรสามารถจะด ารงอยมาจนถงปจจบนไดนน เหตทเปนปจจยส าคญทสงเสรมความเปนชมชนคอความเปนปกแผน สมครสมานสามคคกนของกลมชนในชมชน โดยอาศยความเชอในรปแบบตาง ๆ ของกลมชนท าหนาทสงเสรมใหเกดปรากฏการณความรวมมอ และความเปนปกแผนของชนในชมชน โดยผานสอกลางคอประเพณ พธกรรมตามความเชอตาง ๆ ทปฏบตอยในชมชน ดงรายละเอยดตอไปน

291

1. สงเสรมการอยรวมกนในชมชน พธกรรมตามความเชอตาง ๆ ของชาวไทยเขมรทประกอบขนในชมชนจะเปนการประกอบพธกรรมโดยเกดจากความรวมมอกนของกลมชนในชมชน ทชาวชมชนไดเหนถงความส าคญของพธทเชอวาเมอประกอบขนจะชวยใหกลมชนและชมชนอยอยางสงบสข ปราศจากภยอนตรายตาง ๆ ทเกดจากสงเรนลบนอกเหนอธรรมชาต เชนจากเหลาภตผ วญญาณสงชวรายตาง ๆ ทจะเขามาท ารายกลมชนทอาศยอยในชมชน ซงการประกอบพธเหลานนอกจากกระท าเพอปองกนการรบกวนหรอท ารายจากสงเรนลบ สาระส าคญทเปนนยแฝงเรนอยในการประกอบพธกรรมตามความเชอทประกอบขนในชมชนยงเปนสวนหนงทปลกสรางจตส านก ทเกยวของกบการอาศยอยรวมกนของกลมชนในชมชน ซงพธกรรมตามความเชอทประกอบขนในชมชนโดยสวนใหญจะไมใชพธกรรมทประกอบขนเพยงครงเดยวแลวสญหายไป แตพธกรรมตามความเชอเหลานจะประกอบขนอยางสม าเสมอ แตจะสม าเสมอเพยงใดนนขนอยกบความส าคญของแตละพธกรรม ซงบางพธกรรมกจะประกอบขนเปนประจ าทกป หรอประกอบขนทก ๆ ครงทมเหตการณเกดขนกบกลมชนหรอชมชน ทชาวชมชนเปนเหตสมควรทจะตองประกอบพธกรรมตามความเชอเหลานนขนมา แตละครงทประกอบพธกรรมขนมากจะแฝงไวดวยนยทางดานการปลกฝงจตส านกการอยรวมกนครงแลวครงเลา ชาวชมชนแตละคนกจะมสวนรวมกบพธกรรมเหลานนตงแตเกดไปจนตาย และไดรบการซมซบทศนคตการอยรวมกนในแบบทตองพงพาอาศยกนอยางตอเนอง พธกรรมความเชอทประกอบขนเปนประจ าทกป และทกคนในชมชนจะมสวนรวมกนในประกอบพธกรรมขนมา เชนพธกรรมบอนแคแจด (บญเดอนหา) ซงจะประกอบขนในชวงเทศกาลสงกรานต บอนแคแจดเปนพธกรรมทแสดงออกถงความพรอมเพรยง ความสามคคกนของกลมชนทรวมมอกนประกอบพธกรรมขนมาในชมชน อกหนงพธกรรมทเกดขนเพราะความรวมมอกนของกลมชนในชมชนคอพธแซนนะตาเปนพธกรรมเซนสรวงเทพเจาหรอเจาททท าหนาทดแลกลมชนในชมชนในปลอดภยจากอนตรายตาง ๆ ทงภยจากการกระท าของสงเรนลบทไมสามารถมองเหนได ทเชอวาเปนการกระท าของภตผ วญญาณตาง ๆ และการกระท าของกลมคนทไมหวงด ซงภยทไดรบอาจจะมาในรปของโรคภยไขเจบ อบตเหต หรอความแรนแคนทางดานการประกอบอาชพและการท ามาหากน ซงเมอถงวนก าหนดประกอบพธชาวชมชนกจะมการจดเตรยมเครองเซนไหวมารวมกนมาประกอบทศาลนะตาประจ าหมบาน พธปะเกาะเปนอกหนงพธกรรมทเกดจากความรวมมอของชาวชมชนจะรวมกนประกอบขนอยางแขงขน ปะเกาะมฐานคดของความเชอวาชมชนจะประสบกบเคราะหกรรมรายตาง ๆ ดวยเกดจากมลางบอกเหตทสงสญญาณมาทชมชน เชน เกดฟาฝากลางชมชน หรอมสตวรายเขามาในชมชน เปนตน ซงเมอมลางบอกเหตลกษณะนชาวชมชนกจะรวมมอกนในการประกอบพธกรรม

292

ปะเกาะเพอเปนการปดเปาสงรายใหออกไปจากชมชน ซงนอกจากการประกอบพธจะมวตถประสงคหลกเพอปดเปาสงราย การประกอบพธยงมนยทสงเสรมใหกลมชนเกดความรวมมอกน และยงเปนการสงเสรมความเปนอนหนงอนเดยวกนของกลมชนในชมชน โดยในระหวางทประกอบพธกรรมจะมการน าสายสญจนผกโยงจากสถานทประกอบพธกรรมไปในยงบานทกหลงคาเรอนทอยในชมชนอกดวย

2. สรางความสามคคใหเกดขนกบกลมชน ชมชนทจะด ารงอยไดอยางมนคง ปจจยทส าคญประการหนงคอความสามคคกนของกลมชนในชมชน ชมชนจงจะตองก าหนดกฎระเบยบขนมาเพอใหทกคนในชมชนอยรวมกนอยางปกตสข ชมชนในสมยกอนนอกจากกฎระเบยบทเปนแบบแผนควบคมกลมชน ชมชนยงไดมความเชอตาง ๆ ทคอยท าหนาทเหมอนเปนกฎทคอยควบคมในกลมชนอยรวมกน ชมชนชาวไทยเขมรมพธกรรมตามความเชอทถกประดษฐขนมา นอกจะเปนพธเพอเซนสรวงบชาภตผ วญญาณ และสงเรนลบตาง ๆ พธกรรมตามความเชอทประกอบขนในชมชนยงไดทสรางความสามคคใหเกดขนกบกลมชนในชมชน ความสมครสมานสามคค ความเขาอกเขาใจ การพงพาอาศยกนของกลมชนในชมชนมความส าคญกบกลมชาวไทยเขมรเปนอยางมาก เพราะเปนปจจยส าคญทสดในการสรางพลงทชวยสงเสรม สนบสนนใหชมชนชาวไทยเขมรด ารงอยอยางเขมแขง มความพรอมเพรยงกน ซงพลงแหงความเขมแขงนกจะชวยใหชมชนมพลงตอการตอรองตอกลมชนภายนอกชมชนและตอรองกบกลไกตามธรรมชาต เชนพธบอนสะโระ (ท าบญหมบาน) พธกรรมทมฐานความเชอวาเปนการท าบญเพอการช าระสงไมด หรอเสนยดจญไรตาง ๆ ใหออกไปจากชมชน เปนหนงตวอยางของพธกรรมทสรางจตส านกความสมครสมานสามคคกนของกลมชน โดยกอนถงวนก าหนดใหมการท าบญชาวชมชนทกหลงคาเรอนจะสงตวแทนบานละอยางนอยหนงคนมารวมกนจดเตรยมประร าพธ สถานทประกอบพธ รวมทงชวยกนปดกวาดท าความสะอาดชมชน บทบาทดานใหการศกษากบกลมชน การใหการศกษาและอบรมระเบยบสงคมเปนกระบวนการทจ าเปนและมความส าคญตอสงคมทงในระดบปจเจกและระดบชมชน ซงจะกอใหเกดความร ความส านกและความเปนระเบยบในสงคมมนษย เมอสงคมใด ๆ มระเบยบ สงคมนนกจะมความสงบสข มนคงถาวร กลมชนทอยในสงคมสามารถด าเนนชวตของตนไปได ดงนนทกสงคมจงตองมการใหความรและการอบรมระเบยบสงคมใหกบกลมชนทอาศยอยในชมชน สงคมหรอชมชนจะถายทอดผานกระบวนการทไดปลกฝงใหสมาชกในสงคมเปนผอบรมสงสอนกนเอง ซงอาจจะเปนการสงสอนโดยตรงหรอเปน

293

การสงสอนผานการกระท าใหเหนเปนตวอยาง หรอน าความเชอมาเปนพนฐานในการใหการศกษาและอบรมระเบยบกฎเกณฑตาง ๆ ของสงคม สงคมหรอชมชนของชาวไทยเขมรเปนชมชนแบบเดยวกบชมชนชาตพนธอน ๆ ทในยดโบราณเปนยคทยงไมมการประดษฐตวหนงสอไวใชในการใหการศกษา และถายทอดเรองราวองคความรดานตาง ๆ เชน ขนบธรรมเนยม จารต วถปฏบต ภมปญญา เปนตน จากกลมชนรนหนงสกลมชนรนตอ ๆ ไป พธกรรมตามความเชอตาง ๆ จงไดเขามามบทบาทในการเปนสอกลางท าหนาทใหการศกษากบกลมชนในชมชนในเรองราวตาง ๆ ทเปนบรรทดฐานของสงคม โดยสามารถแยกยอยดงรายละเอยดตอไปน

1. อบรมระเบยบปฏบตทางสงคม พฤตกรรมความประพฤตทถกตองและเหมาะสมของกลมชนในชมชนเปนปจจยส าคญทสงเสรมใหชมชนหรอสงคมมความสงบสข สงคมของชาวไทยเขมรเปนสงคมทไดก าหนดและคาดหวงพฤตกรรมทเหมาะสมใหแกกลมชนในชมชน ซงจะถกปลกฝงผานกระบวนการอบรมในรปแบบตาง ๆ รวมทงแทรกอยในแนวคดดานการประกอบพธกรรมตามความเชอตาง ๆ ทชมชนปฏบต เพอใหกลมชนในชมชนไดเรยนรเรองราวทเกยวกบกฎระเบยบสงคม คานยม ทศนคต บรรทดฐานทางพฤตกรรม และจรยธรรมทางสงคม ทสงคมโดยรวมเหนชอบรวมกนวาสงเหลานนเปนสงทด และสงคมโดยรวมยอมรบ ชมชนชาวไทยเขมรประเพณและพธกรรมตามความเชอทมปฏบตอยในชมชนนอกจากจะประกอบขนมาเพอบวงสรวงบชาสงทนอกเหนอปรากฏการณทางธรรมชาต หรอภตผ วญญาณตาง ๆ แลวพธกรรมตามความเชอทประกอบขนมาเหลาน ยงมหนาทอกรปแบบซงเปนการท าหนาทแฝงคอการใหการอบรมระเบยบสงคม สรางกรอบแนวทางการประพฤตปฏบตตาง ๆ ทเปนบรรทดฐานทชมชนชาวไทยเขมรยอมรบ เชน บอนแคแจด หรอบญเดอนหาหรอเทศกาลบญสงกรานต วนสดทายของเทศกาล ชาวชมชนจะมการประกอบพธจบมาร พธจบมารนนอกจากจะเปนการประกอบตามต านานทเลาขานสบตอกนมาวาสมยพทธกาลพระอปคตใหจบมารมายดตรงจนลบแบน เมอครงทมารมาระรานในงานฉลองเจดย 84,000 องค พธจบมารยงมนยปลกฝงทศนคตใหกลมชนโดยเฉพาะกลมชนรนใหม ๆ ไดรบรวามารเปนสงชวรายทจะมาคอยระรานชาวชมชนไมใหไดท างานบญในชวงเทศกาลสงกรานตไดอยางราบรน แตสดทายมาร (ตวแทนของความชวราย) กถกชาวบาน (ตวแทนของกลมคนขดขวางความชวราย) จบตวไว และน ามารไปอบรมใหพระภกษสงฆเทศนาสงสอนธรรมใหกลบตวเปนคนดพธจบมารยงเปนการปลกฝงคานยม และแนวคดการประพฤตปฏบตใหกบกลมชนในชมชนในเรองของการกระท าความด ถาหากท าความชวรายกจะถกลงโทษเหมอนกบมารทถกจบได

294

ระหวางทประกอบพธจบมารกลมผอาวโสในชมชนกจะอบรมสงสอนกลมชนรนใหมถงความนาเกรงขามของมาร โดยมารกจะออกมาท ารายผทคดหรอปฏบตสงใด ๆ ทไมดทสรางความเดอนรอนใหกบผอน โดยจะปลกฝงแนวคดวามารมพลงอ านาจทจะคอยท ารายกลมคนทคดจะท าเรองชวรายตาง ๆ มารตามแนวทางความเชอของชาวไทยเขมรจงมหนาทเปนนยทางจตวทยาคอยควบคมพฤตกรรมของชาวชมชน แตอกนยผทคดหรอกระท าสงชวรายกสามารถทกลบตวกลบใจได โดยใหหนทางพทธศาสนามาชวย

2. ถายทอดเรองราวเกยวกบชมชน อตลกษณความเปนตวตนของกลมชนเปนสงทมคาอยางยงทจะตองรกษาไว อตลกษณของแตละกลมชนทแตกตางกนและมเอกลกษณเฉพาะทเปนจดเดนของแตละกลมชน กลมชนใดทเหนถงคณคาและใหความส าคญกบอตลกษณของกลมชนอยางเขมขน กลมชนนน ๆ กจะมอ านาจตอรองจากสงเบยดขบตาง ๆ ทเปนปจจยในเชงลงทจะเขามากระทบใหกลมชนลมสลายลงไป การด ารงรกษาอตลกษณ จงเปนสงส าคญตอความเปนชมชนเพราะอตลกษณเปนสงทมคณคาและสรางคณคาแกกลมชนและชมชน ซงเปนการสรางความรสกภาคภมเปนอนหนงอนเดยวกนของกลมชน อตลกษณและประวตศาสตรชมชนยงเปนเครองตอกย าใหกลมชนในชมชนไดเหนถงความส าคญของตนเองและชมชน อกทงยงเปนสงทจะเสรมใหกลมชนไดเกดความรสกถงรากเหงาของตนเอง ประเพณและพธกรรมตามความเชอไดเขามามบทบาทในการท าหนาทถายทอดเรองราวตาง ๆ ผานกระบวนของการประกอบพธกรรมในแบบตาง ๆ การประกอบพธกรรมตามความเชอของชาวไทยเขมรนอกจากเปนการประกอบขนเพอการบวงสรวงเซนไหว หรอออนวอนสงเรนลบทอยนอกเหนอธรรมชาตใหชวยดลบนดาลในสงทรองขอแลว การประกอบพธกรรมตามความเชอยงมนยแฝงเรนเกยวกบการท าหนาทในการใหองคความรกบกลมชนในประเดนทเกยวของความเปนตวตนของตนเอง และประวตศาสตรความเปนมาของชมชน และอตลกษณทางวฒนธรรม สงคมในรปแบบตาง ๆ ทมอยในชมชนอกดวย ตวอยางเชนพธแซนควาย หรอพธเซนเจาทไรนา กเปนหนงในพธกรรมทท าหนาทถายทอดเรองราวของชมชนในประเดนทเกยวกบการประกอบอาชพของชาวไทยเขมรไดเปนอยางด ดวยการเลาเรองราวใหเหนถงประวตศาสตรการประกอบอาชพของชาวชมชน ในยคอดตจะประกอบอาชพทเกยวของกบการเกษตรโดยเนนการปลกขาว และพชไรตาง ๆ ไวบรโภคในครวเรอน หรอพธแซนดนตาหรอพธเซนผบรรพบรษ ในวนเบนทมหรอสารทใหญ ชาวชมชนในแตละครอบครวจะจดกระบงไปเซนไหวผบรรพบรษ ภายในกระบงบรรจเครองอปโภคบรโภคไวมากมายหลายชนด ซงสวนใหญจะเปนพชผลทางการเกษตรตาง ๆ เชน ขา ตะไคร พรก เปนตน ทชาวชมชนปลกไวใชบรโภคในครวเรอน โดยพชผลเหลานเปนสงส าคญทสดทจะบรรจไวใน

295

กระบง ดวยเหตผลวาบรรพบรษผลวงลบนยมทจะบรโภคพชผกเหลานเมอครงกอนทจะลวงลบไป เปนการสะทอนใหเหนถงวถทางการเกษตรทบรรพบรษเคยท าเมอครงอดตไดเปนอยางด

3. สงสอนใหเหนคณคาและสจธรรมของชวต พธกรรมตามความเชอของชาวไทยเขมร สวนใหญเปนพธกรรมทประกอบขนโดยมนยแฝงเรนทสงผลทางจตวทยากบกลมชน ประเดนหนงทแฝงมากบพธกรรมกคอการสงสอนกลมชนใหด ารงชวตอยางมคณคา สรางประโยชนใหกบบพการ ใหกบตนเองและชมชน รวมทงยงเปนการสงสอนใหเหนถงสจธรรมความเปนจรงของชวตทเปนไปตามวฐจกรของวงจรชวต ทไมใครสามารถหลกหนพนได พธกรรมตามความเชอของชาวไทยเขมรทเปนตวอยางของการใหการสงสอนใหเหนคณคาและสจธรรมของชวตคอพธบอนขมอจ หรอบญงานศพ ในระหวางทมขบวนแหศพไปท าการฌาปนกจยงดวยการเผายงเมร หรอฝงยงปาชา สปเหรอทเดนน าหนาขบวนแหศพจะมการโปรยขาวตอกทเรยกเปนภาษาเขมรวา “ปรายเลยจ” ไปทางตลอดระยะทางทขบวนแหเคลอนไป ซงการโปรยขาวตอกนเพอวตถประสงคเพอเปนนยสงสอนบคคลทยงมชวตอยใหเหนถงสจธรรมของชวตทจะตองมการเกด แก เจบและตาย ไมมบคคลใดบนโลกนหลกหนการวนวายตายและเกดได เหมอนดงขาวตอกทถกโปรยอยเกลอนพนดน นอกจากนในขบวนแหศพยงมลกหลานของผตายจ านวน 4 คน ถอหมอดนทเรยกเปนภาษาเขมรวากะออมไปในขบวนแหดวย โดยกะออมทน ามาทง 4 ใบนชาวไทยเขมรเชอวาเปนตวแทนของประกอบธาตรางกายของมนษย คอดน น า ลมและไฟ และเมอขบวนแหศพไปถงยงทางทเปนทางแยกสปเหรอกจะน ากะออมมาทบใหแตกและกลาวดวยประโยคเพอเปนคตสอนใจในแนวทางวาชวตคนเรานนไมเทยงแทมเกดกตองมตายเหมอนดงหมอดนทถกทบใหแตกน

การด ารงอยของประเพณ พธกรรมและความเชอ ประเพณ พธกรรมและความเชอตาง ๆ ของชาวไทยเขมรในพนทอ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร ทปฏบตสบตอกนมาจากบรรพบรษตงแตครงอดต โดยภาพรวมสวนใหญรปแบบของพธกรรมจะมลกษณะแบบเดยวกบกลมชาวไทยเขมรทอยในพนททางตอนใตของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (อสานใต) ซงกลมชนทางพนทอสานตอนใตนโดยสวนใหญจะเปนกลมชนทมเชอสายเขมรเหมอนกบกลมชนในพนทอ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร จากการศกษาขอมลพบวาอสานตอนใตถอไดวาเปนจดศนยกลางของวฒนธรรมไทยเขมร ดวยเหตทมชาวไทยเชอสายเขมรอาศยอยในอสานตอนใตเปนจ านวนมาก โดยพนทอสานตอนใตนเปนพนทอยอาศยของชาวไทยเขมรมาตงแตประมาณราวพทธศตวรรษท 17 ซงเปนพนทท

296

มการคนพบสงปลกสรางทเปนโบราณสถานมากมาย โดยมหลกฐานทสามารถยนยนไดวาเปนการสรางขนจากฝมอของกลมชาวเขมรทเจรญรงเรองอยางมากในชวงพทธศตวรรษท 17 โบราณสถานทพบ เชน ปราสาทพนมรง ปราสาทพมาย เปนตน แตดวยปจจยทางดานสภาพกายภาพบรเวณพนทตงชมชนอยอาศยของชาวไทยเขมรพนทอ าเภอโปงน ารอน และปจจยเรองระยะหางดานกายภาพจากศนยกลางของวฒนธรรม จงสงผลใหวถปฏบตดานพธกรรมความเชอหลายอยางถกเปลยนแปลงไป และยงมหลายพธกรรมความเชอทยงคงปฏบตกนอยในชมชน กลมชาวไทยเขมรเปนกลมชนทอาศยอยตามแนวพรมแดนทตดกบประเทศกมพชาเปนสวนใหญ การตดตอปะทะสงสรรคกนระหวางกลมชนนอกชมชนจงเปนในลกษณะทมไมมาก วฒนธรรมนอกชมชนจงเขาไปมอทธพลกบความเชอเดมของชาวไทยเขมรไดในวงจ ากด และไมเพยงพอทจะท าใหความเชอของกลมชนลดทอนความส าคญ หรอเลอนหายไปอยางทไมหลงเหลอเคาโครงความเชอเดม หลายพธกรรมความเชอทพบในชมชนยงคงอยอยางเขมแขงและประพฤตปฏบตกนในรปแบบเดมมาตงแตครงอดต แตกมหลายพธกรรมทถกลดทอนความส าคญของขนตอนการประกอบพธกรรมลงไป รวมทงมพธกรรมความเชอหลายพธกรรมเชนกนทเลอนหายไปจากชมชนเหลอไวเพยงค าบอกเลาไมมการประกอบพธกรรมขนอกในชมชนชาวไทยเขมรในปจจบน เหตหรอปจจยประการหนงทสงผลใหพธกรรมเหลานยงคงสถานภาพเปนไปอยางอยางไร ปจจยหนงทส าคญคอผทท าหนาทประกอบพธกรรม หรอหมอพธ หรอเจาพธ (อาจารย ตามค าเรยกของชาวไทยเขมร) ลกษณะการด ารงอยของประเพณ พธกรรมและความเชอ พธกรรม ความเชอตาง ๆ ทชาวไทยเขมรปฏบตกนอยในชมชนโดยสวนใหญจะเปนความเชอทปฏบตสบตอ ๆ กนมาตงแตครงอดต ซงอาจถกปรบเปลยนรปแบบของการประกอบพธกรรมไปบาง ซงการเปลยนแปลงปรบเปลยนจะเปนไปในกรอบเพอใหสอดคลองกบวถชวตประจ าวน สภาพเศรษฐกจ สภาพสงคมของชาวชมชน รวมทงชาวไทยเขมรในชมชนยงไดประดษฐพธกรรมตามความเชอขนมาเพมเตมอกหลายรปแบบ ลกษณะการด ารงอยของประเพณ พธกรรมและความเชอของชมชนชาวไทยเขมรมอย 3 ลกษณะ ดงตอไปน

1. คงอยแตถกเปลยนแปลงรปแบบ พธกรรมความเชอทชมชนชาวไทยเขมรยงคงปฏบตตามแบบแผนทเคยกระท าสบตอกนมาตงแตครงอดต และไดมการปรบเปลยนรปแบบไปเพอใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงทางดานสงคมและวฒนธรรมทชาวชมชนไดรบอยางมากมายตลอดชวงอายของการกอตงชมชน เชนการเปลยนแปลงความเชอเรองครก าเนด ทเชอวาเดกทารกชาวไทยเขมรทกคนทเกดมาจะมเทพเจาผคมครองเดกตดตวเดกมาตงแตคลอดออกมาครรภมารดา ซงเทพเจานจะมอยทงหมด 4 องค การจะ

297

รบรไดวาเดกทารกคนใดมเทพเจาองคใดเปนเทพประจ าตวแตเตมจะใชวธสงเกตจากสายรกของเดกทารกแรกเกดซงมอยดวยกน 4 ลกษณะ คอครอบศรษะ พนตว บดเกลยว และครอบศรษะพรอมกบพนตวดวย แตละลกษณะของสายรกทตดมากบตวทารกกจะเปนเครองบงชวาเดกคนนนมครทานใดเปนผหนาทปกปองคมครอง ครงโบราณการท าคลอดจะใชวธการหมอภมปญญาพนบานเปนผท าคลอดทเรยกกนวาหมอต าแย หรอเรยกเปนภาษาเขมรวา “จมอบ” การสงเกตจากสายรกหมอต าผท าคลอดจะเปนผสงเกตวาทารกเมอแรกคลอดจะมลกษณะของสายรกแบบใด แตดวยความเปลยนแปลงทางการพยาบาล ทน าการท าคลอดสมยใหมเขามาในชมชนสงผลใหกลมชนในชมชนละทงวธการท าคลอดดวยหมอต าแย มาเปนการท าคลอดดวยวธการสมยใหมจงไมสามารถสงเกตสายรกของทารกได แตชาวชมชนยงคงมความเชอเรองครก าเนดอย ชาวชมชนจงไดปรบเปลยนวธเพอทจะไดทราบวาทารกมครองคใดเปนครประจ าตว ดวยการน าวธการเสยงทาย (บน) มาท านายดวาเดกทารกมเทพเจาองคใดมเทพประจ าตวผคมครองทารก พธกรรมการบวชนาค ทเรยกเปนภาษาเขมรวา “บอนบวะเนยก” การบวชนาคนนในชมชนชาวไทยเขมรยงคงมการบวชใหกบลกหลานอย แตสงทเลอนหายไปคอรปแบบของพธกรรมบวชนาค ซงในครงอดตจะมการจดพธกรรมอยางใหญโต มขบวนแหจากบานของนาคไปยงวด ในระหวางทขบวนบวชเคลอนไปยงวดจะมกลมคนทสมมตวาเปนเหลามารมาคอยดกอยระหวางทางคอยกลนแกลงไปใหขบวนแหไปยงวดไดอยางสะดวก เปนขอคดสอนใจวาการกระท าทกอยางยอมมอปสรรคขวากหนามอยตลอดเวลาและจะตองฟนฝาอปสรรคเหลานนไปใหจงได หรอแมแตพธกรรมเรยกขวญนาคตามแบบโบราณทเรยกเปนภาษาเขมรวา “เฮา ปลก เนยก” กไดเลอนหายไปจากชมชนชาวไทยเขมร ซงในปจจบนการบวชนาคจะมรปแบบขนตอนของพธกรรมแบบชาวไทยในภาคกลาง โดยมการเชญหมอขวญมาท าขวญนาคแทนพธเรยกขวญนาค ประเพณพธกรรมตามความเชอของชาวไทยเขมรอกหลายลกษณะทถกปรบเปลยนรปแบบไป ทงนเพอใหสอดคลองกบวถปฏบตของชาวชมชนทเปนไปในแนวทางเดยวกบการเปลยนแปลงทางดานสงคมและเศรษฐกจ พธบนหรอพธเสยงทาย เปนอกพธกรรมทถกปรบเปลยนใหสอดคลองกบสภาพสงคม โดยแนวคดหลกของพธบนคอเสยงทายเพอสบเสาะคนหาตนเหตของอาการเจบปวยของบคคลตาง ๆ โดยมฐานคดความเชอวาอาการเจบปวยเกดจากกระท าของภตผ วญญาณตาง ๆ หมอพธกจะเสยงทายเพอหาวาอาการเจบปวยเกดขนจากการกระท าของภตผตนใด แตในปจจบนชมชนชาวไทยเขมรไดปรบประยกตน าเอาพธเสยงทายมาใชเพอจดประสงคอน ๆ ทนอกเหนอไปจากทเคยปฏบตสบตอกนมาเมอครงอดต โดยน าพธบนมาเสยงทายเพอทจะไดรบรวาทารกมเทพองคใดเปนประจ าตว (กรก าเนด) รวมทงยงไดประยกตน าเอาพธเสยงทายมาท านายการไดคนซงสงของตาง ๆ ทเจาของสงของนนไดท าหายไป โดยจะเสยงทายวาสงของทสญหายไปนน

298

จะไดคนกลบมาหรอไม และพธกรรมดารหรอพธท าบญเถากระดกบรรพบรษ เปนอกพธกรรมทปรบเปลยน โดยพธดารทชาวชมชนเคยปฏบตสบตอมาเมอครงอดตคอการน าเถากระดกทใสอยในภาชนะตาง ๆ ซงสวนใหญจะเกบไวทบานของลกหลาน น าไปท าบญอทศสวนบญสวนกศลยงทวด ซงชาวไทยเขมรจะน าไปยงวดเกอบจะทกครงทมการท าบญ แตปจจบนการน าเถากระดกไปยงวดไดถกปรบประยกตหรอเพยงการเขยนชอบรรพบรษลงในกระดาษเพอท าบญอทศสวนบญสวนกศลเทานน พธกรรมตามความเชอตาง ๆ ของชาวไทยเขมรทถกปรบเปลยนไปนน สะทอนใหเหนถงความเลอมใสของชาวไทยเขมรทยงศรทธาในความเชอนน ๆ อย ถงจะมการปรบประยกตรปแบบของพธกรรมไปบาง แตยงคงแนวคดตามความเชอดงเดมเอาไวอยางเหนยวแนนมนคง รวมทงยงเปนการสะทอนใหเหนวาความเชอไดฝงรากลกลงไปในจตใตส านกของชาวไทยเขมรทยากจะลบเลอนไป ความเชอทถกลบเลอนหายไปจากชมชนตองมเหตทไมสามารถควบคมไดอยางทสด ทชาวชมชนรวมกนสรางสรรคกระบวนการตาง ๆ ทจะฉดรงความเชอเหลานนไว แตเกนขดความสามารถของชาวชมชนทจะรกษา ความเชอเหลานนจงลบเลอนหายไปจากชมชนเหลอไวเพอเรองเลาเชงต านานทกลมชนอาวโสเอาไวเลาขานใหกลมชนรนใหมไดเรยนรตอไปเพยงเทานน

2. เลอนหายเหลอเพยงเรองเลา ประเพณ พธกรรมตามความเชอของชาวไทยเขมร นอกจากทชาวชมชนจะปรบเปลยนรปแบบเพอใหสอดคลองกบวถปฏบตประจ าวน สอดคลองกบสภาพการณทางสงคม เศรษฐกจของชาวชมชน และสอดคลองสภาพแวดลอมของชมชน นอกจากนยงมพธกรรมตามความเชอหลายรปแบบทไดชาวชมชนไดลดทอนความส าคญลงไป จนกระทงไดกลายเปนพธกรรมทไมมความส าคญส าหรบชาวชมชนไทยเขมรอกตอไป ซงพธกรรมตามความเชอทเลอนหายไปโดยสวนใหญจะเปนพธกรรมทจะตองมเจาพธเปนผประกอบพธ มเหตและปจจยหลายประการทท าใหพธกรรมตามความเชอเลอนหายไปจากชมชน เหตผลส าคญประการหนงทท าใหพธกรรมตามความเชอเหลานเลอนหายไปกคอไมเจาพธผท าพธ เพราะขาดการสบทอดมาเจาพธรนกอน พธกรรมตามความเชอทไดเลอนหายไปจากชมชนชาวไทยเขมร เชนพธกรรมปะเกาะ ซงเปนพธกรรมทประกอบขนเพอเปนการปดเปาสงรายตาง ๆ ออกไปจากชมชน ปะเกาะเปนพธกรรมในระดบชมชนโดยกลมชนในชมชนจะรวมมอกนประกอบพธกรรมขนมา การทชมชนจะประกอบพธกรรมปะเกาะจะเกยวเนองกบความเชอเรองลางบอกเหตราย ชาวไทยเขมรเชอวาถาพบเจอลางบอกเหตเหลาน เชนมฟาฝากลางชมชน มสตวรายเขามาในชมชน จะเกดเหตการณทไมดกบชมชนและกลมชนในชมชน และเพอใหลางรายเหลานหายไปจากชมชนชาวชมชนจะตองประกอบ

299

พธกรรมปะเกาะขนมาเพอเปนการปดสงชวรายตาง ๆ ใหออกไปจากชมชน โดยจะมเจาพธเปนผประกอบพธ ชาวชมชนทกคนกจะมารวมในพธ ซงพธกรรมนกไดเลอนหายไปจากชมชน นอกจากนความเชอเรองแมเดม ทเชอวาทารกทกคนทถอก าหนดขนมาไดนนเกดขนจากฝมอสรางของแมเดมทเปนผพราย ซงแมเดมนนจะดแลทารกตลอดจนกระทงคลอดออกมาจากครรภมารดา และเมอคลอดออกมาแลวกยงคงตดตามมาดแลเดกทารก บางครงกจะมาลอเลนกบเดก เดกกจะแสดงอากปกรยาในขณะนอนดวยการยมหรอหวเราะ และเมอแมเดมเหนวาเดกมแมผดแลใหมจงคดทน าตวเดกกลบไปอยยงโลกภตผทตนเองอยดวยการดลบนดาลใหเดกมอาการเจบปวยตาง ๆ ครงอดตเมอเดกคลอดออกมาจากครรภมารดา ชาวไทยเขมรกจะตองท าพธแบงลกผลกคน เพอเปนการตดขาดจากแมเดม และเปนการรบขวญเดกทคลอดใหม ซงพธกรรมและความเชอเรองแมเดมนนไดเลอนหายไปจากชมชนชาวไทยเขมรโดยสนเชง เหลอเปนเพยงเรองเลาทเลาสบตอกนมาสลกหลานในปจจบนเทานน พธกรรมโกนจกทเรยกเปนภาษาเขมรวากอรเซาะก าปอด ชมชนชาวไทยเขมรในครงอดตพอแมของเดกจะนยมไวจก ใหกบลกหลานของตน และเมออายครบตามก าหนด ซงชาวไทยเขมรจะถอฤกษอายทเปนเลขค คอ 9 ป 11 ป และ 13 ป ในการประกอบพธโกนจก เพราะเชอวาเลขคเปนเลขมงคลตามค าทวา “ดกอย คหน” ดกคอคทแปลวาอยหรอด โดยพธกรรมโกนจกกจะประกอบพธกรรมกนอยางใหญโต มเจาพธมาประกอบพธ และมการเชญแขกมารวมงานมากมาย แตในปจจบนพธกรรมตามความเชอเรองการโกนจกใหเลอนหายไปจากชมชน ซงสาเหตทเปนปจจยส าคญทท าใหพธกรรมนหายไปคอความเปลยนแปลงดานความเชอเรองการไวจกใหกบเดกทเกดใหมหมดไปจากชมชน ซงปจจบนการไวจกไดถกลอดทอนความส าคญไปตามความเจรญทางดานการพยาบาล เพราะแนวคดหลกของความเชอเรองการไวจกนนเพอทจะปกปดสวนกระหมอมของเดกทารกเมอแรกเกด แตเมอวทยาการสมยใหมไดใหค าตอบทชดเจนเรองกระหมอมของเดก ซงเปนค าตอบทขดแยงกบความเชอเดมของชาวไทยเขมรทเชอวาการไวจกหรอการเหลอผมไวตรงกระหมอมนนจะเปนทอยทพกของขวญ และเชอวาการไวจกจะชวยใหเดกเลยงงาย ไมงอแง หรอไมเจบไข เมอชาวชมชนไดรบขอมลใหมทสามารถเชอถอไดเขามายอนแยงกบความเชอเดม จงท าใหความเชอเรองการไวจกจงถกกลบเกลอนไปดวยขอมลทเขามาใหม สงผลใหการไวจกกบเดกเปนสงทไมจ าเปนอกตอไป

3. ประดษฐขนมาใหม ชมชนชาวไทยเขมรในพนทอ าเภอโปงน ารอน หลายพธกรรมตามความเชอไดถกประดษฐขนมาใหม ซงพธกรรมทถกประดษฐขนมาโดยมพนฐานทสอดประสานกบวถชวตความเปนอยทอยบนพนฐานตามลกษณะทางสภาพภมศาสตร หรอภมประเทศทเปนทตงของชมชนชาว

300

ไทยเขมร พธกรรมทประดษฐใหมจะถกประดษฐทสอดคลองไปกบฐานความคดทเกยวเนองกรอบความเชอเดมทมอย และไดประยกต ปรบเปลยนวธการของพธกรรมจนกลายเปนพธกรรมตามความเชอแบบใหมทแปลก และแตกตางไปจากพธกรรมทชาวชมชนเคยปฏบตสบตอมาตงแตครงอดต รวมทงแปลกและแตกตางไปจากพธกรรมตามความเชอทชาวเขมรไดยดถอปฏบตกนทศนยกลางของวฒนธรรมเขมรในประเทศกมพชา และวฒนธรรมศนยกลางไทยเขมรในชมชนชาวไทยเขมรเขตจงหวดอสานตอนใต สภาพภมประเทศทเปนทตงของชมชนชาวไทยเขมรอาศยอยในเขตทเปนปารกทก เปนสภาพภมอากาศรอนชนของตามสภาพภมอากาศเอเชยตะวนออกเฉยงใต สภาวะอากาศรอนชนจะพบการระบาดของยงซงเปนพาหะน าพาโรคทกอใหเกดอาการเจบปวยตาง ๆ มากมาย และยงทมผลตอชาวไทยเขมรคอยงกนปลองทเปนพาหะน าโรคไขมาเลเรย ในชมชนพบการแพรระบาดของโรคไขมาเลเรย หรอไขปาง ไขเหลองตามค าเรยกของชาวไทยเขมรในพนท ชวงระยะเวลาทวทยาการทางการพยาบาลสมยใหมยงเขาไมถงชมชน ชาวไทยเขมรไดรบความทกขทรมารจากอาการเจบปวยจากโรคไขปางอยางแสนสาหส ชาวชมชนไดอาศยวธการรกษาดวยการน าสมนไพรตาง ๆ ทสามารถหาไดรอบชมชนมาชวยรกษาอาการเจบปวย แตสมนไพรกไมสามารถทจะรกษาอาการเจบปวยจากไขมาเลเรยไดอยางสนเชง ชาวชมชนจงไดมการประดษฐพธกรรมการรกษาพยาบาลดวยวธน าความรอนมาชวยระงบอาการเจบปวยจากไขปาง (มาเลเรย) ดวยการน าไฟมาจดทบรเวณหนาทองของผปวยเพอบรรเทาอาการเจบปวย พธกรรมทเรยกเปนภาษาเขมรวา “โอจปวะ” เปนวธการทผสมกลมกลนกบหลกความเชอเรองผ โดยระหวางขนตอนการรกษาจะมการออนวอนใหผครอาจารยมาชวยในการรกษา ซงโอจปวะเปนวธการรกษาพยาบาลทชวยประคบประคองกลมชนชาวไทยเขมรใหสามารถผานพนอาการเจบปวยจากไขมาเลเรยซงระบาดอยางหนกในชวงเวลาทระบบการอนามยสมยใหมยงไมเขาไปถงยงชมชน นอกจากชมชนชาวไทยเขมรยงไดมการประดษฐพธกรรมผะหลาบหรอพธกรรมแกเคลด ซงเปนพธกรรมทมพนฐานความเชอทวาความเจบปวย หรอการไดรบแตสงรายตาง ๆ เขามาในชวต เกดจากเพราะวาคสาม – ภรรยาทแตงงานกนมความเกยวของกนทางบรรพบรษซงเมอแตงงานอยกนกนแลวกจะท าใหไมเจรญกาวหนาหรอปวยไขบอย ๆ จะตองท าพธแกเคลดเพอสงเสรมใหชวตความเปนอยของคสาม – ภรรยาไดพบพานแตความสข ซงพธกรรมเหลานถกประดษฐขนมาใหมในชมชน ซงเปนการประดษฐใหมตามฐานความรของอาจารยทเปนผประกอบพธทมความรเรองการประกอบพธกรรมตาง ๆ และน ามาผกโยงจนกลายมาเปนพธกรรมผะหลาบ พธกรรมแซนจนเปนอกหนงตวอยางของพธกรรมทชาวไทยเขมรไดประดษฐขนมาใหม ซงเปนพธกรรมตามฐานคดความเชอวาความเจบไขในลกษณะตาง ๆ ทชาวชมชนไดรบนนเกดจาก

301

การกระท าของวญญาณสงชวรายตาง ๆ ทเขามาสงสถตอยในรางกายของผเจบปวย จงจ าเปนจะตองประกอบพธขนมาเพอขบไลใหภตผเหลานนออกไปจากรางกายของผปวย ดวยการเชญเจาพธมาประกอบพธกรรมเซนสง (แซนจน) เพออญเชญหรอขบไลใหดวงวญญาณภตผใหไปยงสถานทอนทไมใชในชมชนหรอในรางกายของกลมชนในชมชน แซนจนเปนพธกรรมทตอยอดจากฐานความคดความเชอพธปะจรหรอพธปดเปาสงราย โดยปะจรมฐานความเชอวาตวตนของคนจะมสงรายตาง ๆ เชนโรคภย ภตผ อาศยอยจ าเปนตองท าการปดเปาสงเหลานออกไปใหพนจากรายกาย โดยพธปะจรจะพบไดเปนสวนหนงของการประกอบพธกรรมแซนการ (แตงงาน) พธแกครวะ (แกเคลด) และพธกรรมอน ๆ ปจจยทมผลตอการด ารงอยของประเพณ พธกรรมและความเชอ ประเพณ พธกรรมและความเชอ สามารถทจะด ารงอยไดในชมชนจะตองมปจจยหลายอยางทคอยเกอหนน สงเสรมใหพธกรรมตามความเชอเหลานนใหคงอย ซงปจจยเหลานอาจจะเกดจากการกระท าของกลมชนหรอปจเจกชน ซงเปนไปตามวถปฏบตของกลมชนทอยในชมชน พธกรรมตามความเชอของชมชนชาวไทยเขมร กมหลายปจจยทหนนเสรมใหยงคงด ารงอยในชมชน ดงรายละเอยดตอไปน

1. การปลกฝงความเชอสกลมชนรนตอ ๆ ไป การประกอบพธกรรมตามความเชอของชาวไทยเขมร ไดสอดแทรกกศโลบายเขาไปในพธกรรมเพอเปนการปลกฝงคานยมและความเชอไปสกลมชนในชมชน ซงกศโลบายนนทถกสอดแทรกประกอบเขาในพธกรรมตาง ๆ ทประกอบขนในชมชน โดยเปนกศโลบายทไมจ าเปนทจะตองมเหตผลทางดานวทยาศาสตรรองรบ แตถาหากกลมชนไมปฏบตตามกจะมความเชอวาจะไดรบความอปมงคลตอชวตหรอไดภยนตรายตาง ๆ โดยชมชนชาวไทยเขมรไดมพธกรรมหลายแบบทไดน าแนวคดตามหลกการของกโลบายมาใชในการกลอมเกลาทางจตใจใหกบกลมชนในชมชน และความเชอเหลานไดถกถายทอดสบตอกนมาจนถงปจจบนความเชอเรองกศโลบายตาง ๆ กยงคงอยในชมชน ชวงเทศกาลสงกรานตในชมชนกจะมประเพณบอนแคแจด หรอบญเดอนหา ซงจะจดขนเปนจ านวนสามวน ในวนแรกของเทศกาลกจะมการตงธงชนะมาร (ตวงปจญเมยร) เพอเปนสญลกษณของการเรมตนเทศกาลบญเดอนหา ซงการตงธงเปนการปฏบตตามเรองเลาเมอครงพทธกาลวาไดมมารเขามาอาละวาดในขณะทพระสมมาสมพทธเจาก าลงทจะท าบญฉลองเจดย 84,000 องค พระอปคตไดจบมารตนนนเอาไวไดและน าไมมาหนบจนรางกายของมารลบแบนไมมฤทธทจะอาละวาดอกตอไป และหลงจากทท าพธตงธงเสรจสนชาวชมชนกจะท าพธตกทรายเขาวดโดยจะน าพาชนะขนาดเลกไปตกทรายในหนองน าทอยใกล ๆ กบบรเวณทตงธง โดยทรายท

302

น ามาจะมกโลบายเพอเปนการสรางเสรมทางดานจตใจกบกลมชน ทวาถาใครสามารถนบเมดทรายทน ามานไดจนครบถวนบคคลผทน าทรายมากจะรบเอาสงชวรายตาง ๆ เขามาในชวต แตถาไมมใครสามารถนบเมดทรายไดอยางถกตองครบถวนผทน าทรายมากจะไมรบสงชวรายตาง ๆ เขามาในชวต นอกจากนในการประกอบพธกรรมอกหลายแบบทไดน ากโลบายเขาสงเสรมทางดานจตใจ ซงผทตองการจะท าพธกรรมจะท ากระทงมาใชประกอบพธ ซงกระทงทใชประกอบพธจะมอยหลายแบบ เชน กระทงเกาหอง กระทงสเหลยม และกระทงสามเหลยม เปนตน โดยกระทงจะมการน ากานหญาคามาเปนสวนประกอบ และหลงจากทประกอบพธกรรมเสรจสนเจาพธ (อาจารย) กจะน ากระทงไปทงยงนอกชายคาบานหรอน าไปลอยน า ระหวางททงกระทงเจาพธกจะกลาวดวยประโยควา “ถากานหญาคาทเปนสวนประกอบของกระทงนเกดงอกงามขนมา ผทปวยทประกอบพธกรบเอาโรครายตาง ๆ กลบเขาสตว แตถากานหญาคาไมสามารถงอกได ขอใหโรคภยไขเจบตาง ๆ จงมลายหายไปจากผปวย” ซงตามหลกทางวทยาศาสตรหญาคาไมสามารถขยายพนธไดดวยกานแตจะขยายพนธดวยดอกและราก ฉะนนกานหญาคาทน ามาท าเปนสวนประกอบของกระทงเพอเปนเครองประกอบพธกรรมตาง ๆ เมอน าไปทงจงไมสามารถทเจรญเตบโตได และหญาคาไมสามารถงอกงามขนมาไดสงผลทางจตวทยากบผปวยทมาท าการรกษากบหมอพธไดเปนอยางด บางพธกรรมเชนพธกรรมกดฉนว (ตดเชอกรรมพนธ) พธกรรมในขนตอนสดทายเจาพธกจะน ากระทงไปลอยยงล าน าทมน าไหลอยตลอดเวลา ระหวางทเจาพธลอยกระทงกจะกลาวดวยประโยควา “ถาเกดกระทงสามารถลอยทวนกระแสน าขนมาไดขอใหผปวยทประกอบพธ จงไมหายจากอาการเจบไข” ซงหลกความเปนจรงทางวทยาศาสตรสงของทลอยอยในล าน าทไหลอยตลอดเวลาจะไมมการไหลทวนกระแสน าอยางแนนอน นอกจากนในพธกดฉนวหลงจากทเสรจพธทกระท ากลางล าน า ระหวางทางเดนกลบมายงบานของผเขาท าพธเจาพธยงไดน ายอดไมทงไปตามทางและกลาวดวยประโยควาถายอดไมเหลานงอกงามไดอาการเจบไขของผเขาท าพธกยงจะคงอย แตถายอดไมไมสามารถงอกงามไดขอใหอาการเจบปวยจงมลายหายไป ซงยอดไมทเจาพธน ามาทงตามรายทางนน เปนยอดออนของไมชนดตาง ๆ ทไมสามารถเจรญงอกงามได ดงทกลาวมาขางตนจะเหนไดวาในการประกอบพธกรรมของชาวไทยเขมรจะเปนการประกอบพธกรรมทสอดแทรกกบกศโลบายทเปนค าพดในเชงใหก าลงใจในการตอสกบอาการเจบปวยของผปวยทมาใหเจาพธประกอบพธให เหลานเปนการตอกย าใหเหนวาพธกรรมตามความเชอในชมชนเปนพธกรรมทประกอบขนเพอเปนการสงเสรมทางดานจตใจใหการสงเสรมใหตอสกบอาการเจบททผปวยเหลานนเผชญอยทงสน

303

2. มพลวต ประเพณ พธกรรมและความเชอของชาวไทยเขมรไดมการปรบปรง ปรบเปลยนใหสอดคลองกบสภาพการณปจจบนของชมชนอยอยางตอเนอง ซงเปนการเปลยนแปลงทเปนไปตามสภาวการณทางดานเศรษฐกจ สงคม และการเมองทเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ซงการปรบปรง เปลยนแปลงความเชอนนจะเปนการปรบเปลยนทยงคงรกษาแกนของตามความเชอดงเดมทสบทอดมาตงแตครงบรรพบรษเอาไว สงทถกปรบเปลยนไปคอรปแบบของพธกรรมตามความเชอทยงคงสาระส าคญของความเชอนน ๆ อย ตวอยางเชนพธกรรมกรก าเนด (ครก าเนด) ทฐานคดความเชอวาเดกชาวไทยเขมรทกคนทเกดมาจะมเทพประจ าตวมาคอยดแล คมครองใหปลอดภยจากอนตรายตาง ๆ วธทจะรบรวาเดกคนนน ๆ จะมเทพเจาองคใดเปนเทพประจ าตวจะอาศยวธการเดมทสบทอดกนมาตงแตครงโบราณคอใชการสงเกตจากสายรก วาเดกมลกษณะสายรกเปนอยางไร แตดวยวทยาการทางการแพทยททนสมยขนการสงเกตสายรกจงไมสามารถกระท าได เพราะวธการท าคลอดดวยการใชหมอต าแยไดหมดไปจากชมชน ชาวชมชนกไดปรบเปลยนจากเดมทใชวธการสงเกตจากสายรก มาใชวธการเสยงทายทเรยกเปนภาษาพนบาน “บน” มาใชเสยงทายวาทารกมเทพเจาองคใดเปนผคมครอง ซงเปนการปรบเปลยนในรปแบบของความเชอแตยงคงรกษากรอบทเปนแกนของความเชอเรองกรก าเนดอย พธบน เปนอกหนงตวอยางของพธกรรมทมพลวต ปรบเปลยนใหสอดคลองกบวถปฏบตของชาวไทยเขมรทปรบเปลยนไปตามสภาวะเศรษฐกจ และสงคมทเปลยนไป คอนอกจากจะน าวธการบนมาเสยงทายเพอทจะไดรบรวาทารกมเทพเจาองคใดเปนเทพประจ าตวแลว ชาวไทยเขมรยงไดน าวธการบนมาเสยงทายเพอทจะไดรวาสงของทหายไปจะไดกลบคนมาหรอไม การมพลวตของประเพณ และพธกรรมตามความเชอของชาวไทยเปนสวนส าคญทผลกใหแนวคดในเรองความเชอตาง ๆ ไดคงอยในชมชนไดอยางแขงแรงและมนคง ถงแมวาจะถกปรบเปลยนรปแบบไปเพอใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงทมากระทบกบวถปฏบต แตความเปลยนแปลงเหลานกไมสามารถทจะท าใหศรทธาทมตอความเชอของชาวไทยเขมรไดถกลบเลอนไปจากชมชน

3. การถายทอด สบทอดความเชอ การถายทอดความเชอไปสกลมชนรนตอ ๆ มาเปนปจจยหลกทส าคญทสงเสรมใหประเพณ พธกรรมและความเชอยงคงด ารงอยในชมชนการถายทอดความเชอในเรองราวตาง ๆ ของชาวไทยเขมร ซงเปนการถายทอดผานกระบวนการทถกผสมกลมกลนอยในวถการด าเนนชวตของชาวไทยเขมร ผานการประพฤตปฏบตและยอมรบตามระเบยบแบบแผนของความเชอตาง ๆ

304

เหลานน โดยกระบวนการถายทอดความเชอจะผสมรวมอยในการกระท าเปนแบบอยางของผอาวโส ผานวธการสงสอน ผานกระบวนการบอกเลาจากผอาวโสในชมชนทถายทอดมายงสมาชกรนตอ ๆ ไปในชมชน หรอสมาชกในครอบครว จากกลมชนรนหนงมาสคนรนตอ ๆ มา ซงกระบวนการถายทอดนเปนกลไกส าคญทจะคอยผลกดนใหประเพณ พธกรรมและความเชอตาง ๆ ของชาวไทยเขมรยงสามารถด ารงอยในชมชน และพธกรรมความเชอตาง ๆ กจะยงคงอยตอไปถาหากกลมชนในชมชนยงใหความส าคญกบกระบวนการถายทอดเหลานอย ผทท าหนาทถายทอดความเชอจะเปนผอาวโส อาจารย (เจาพธหรอหมอพธ) ป ยา ตา ยาย บดามารดา ซงมการประพฤตปฏบตตามความเชอเหลานน ผานขนตอนการประกอบพธกรรม และประเพณตาง ๆ ทชมชนชาวไทยเขมรปฏบตอยสบตอมาจากบรรพบรษตงแตครงอดต ซงการถายทอดความเชอถอไดวาเปนกลไกทส าคญประการหนงทจะสงเสรมใหความเชอนนยงคงอยอยางเขมแขงในชมชนชาวไทยเขมร ทในปจจบนไดรบเอาวฒนธรรมทไมเกยวของกบวฒนธรรมไทยเขมรเดมเขามาในชมชนอยางมากมาย

4. ผควบคมใหกลมชนปฏบตตามความเชอ การควบคมกลมชนในปฏบตตามความเชอเปนสงส าคญทสงเสรมใหความเชอเหลานนคงอย เพราะความเชอคอสงทเปนนามธรรมไมมใครสามารถจบตองได การทกลมชนจะเชอในสงใด ๆ จะตองมกลมคนทเปนตวอยางทปฏบตใหเหน รวมทงจะตองมกลมคนทคอยควบคมใหกลมชนรนตอ ๆ มาไดประพฤตปฏบตตามความเชอเหลานน ชมชนชาวไทยเขมรกจะมกลมชนทคอยควบคมใหกลมชนในชมชนใหปฏบตตามความเชอทสบตอมาแตครงอดต โดยผทท าหนาทควบคมมทงในแบบผอาวโสสอนผต าอาวโสกวา หรอป ยา ตา ยาย พอ แมสอนลกหลานตนเอง กลมผทท าหนาทควบคมใหกลมชนในชมชนไดยดถอปฏบตตามกรอบของความเชอ นอกจากจะคอยควบคมใหกลมชนปฏบตแลว กลมชนเหลานยงควบคมผานกระบวนการทเปนเรองเลาถงความศกดสทธของความเชอทมตอสงทอยนอกเหนอธรรมชาต โดยเลาวาสงทอยเหนอธรรมชาตเหลานสามารถทบนดาลผลใหเกดผลด หรอผลรายใหเกดบคคลใด ๆ กได ตวอยางเชนความเชอเรองศาลนะตา ทเชอวาบรเวณทเปนทตงของศาลนะตาเปนสถานทศกดสทธ เปนเขตหวงหามเดดขาด และมเรองเลาถงอ านาจของศาลปตาทมตอผทกระท าผดตอสถานทศาลปตาจนไดรบทกขทรมารตาง ๆ นานา หรอเรองของความศกดสทธทมตอความเชอเรองนะตา ทเลาวานะตาคอยคมครองผทประสบอบตเหตไมใหไดรบอนตราย หรอรอดชวตจากอบตเหตมาได

5. เชอถอศรทธาตอความเชอ ความศรทธาในความเชอตาง ๆ ทมอยในชมชนเปนปจจยส าคญอยางมากตอการด ารงอยของความเชอ โดยศรทธาสามารถทจะท าใหความเชอตาง ๆ ยงคงอยในชมชนหรอเลอนหายเปน

305

ดวยเหตความเชอเปนเรองทอยเหนอเหตผลความเปนจรงทางวทยาศาสตร ทไมสามารถอธบายถงทมาของปรากฏการณตาง ๆ ได เชน เชอวากรก าเนดจะคอยคมครองไมใหไดรบอนตราย หรอเจบไข หรอเชอวาเมอท าพธถอนคณไสยออกจากตวผปวยแลวกจะท าใหหายจากอาการเจบปวย เปนตน ความเชอเปนนามธรรมทไมสามารถจบตองได ถาเกดไมมบคคลทเชอถอตอความเชอ ความเชอกไมสามารถด ารงอยในชมชน ความเชอหลายประการทชาวไทยเขมรเชอถอ เชนความเชอเรองการไวจกทเลอนหายไปจากชมชนชาวไทยเขมร ดวยเหตชาวชมชนไมไดเหนถงประโยชนหรอศรทธาทจะเหลอผมไวจกเพอปดกระหมอมเดก ความศรทธาตอคตความเชอเรองการไวจกจงหมดสนไป เมอความเชอเรองการไวจกเลอนหายไปจากชมชนพธกรรมการโกนจก (กอรเซาะก าปอด) กสาบสญไปจากชมชนชาวไทยเขมรดวยเชนกน เหตผลประการส าคญทสงผลใหชาวไทยเขมรยงคงเชอถอศรทธาในความเชอทมอยในชมชนอยนน คอเมอชาวชมชนมความเชอตอสงตาง ๆ ทอยนอกเหนอปรากฏการณทางธรรมชาตตาง ๆ แลว สงทชาวชมชนเชอถอศรทธาเหลานน จะกอใหเกดผลบางสงกบบคคลทมความเชอถอ เชนเชอวาเมอประกอบพธเพอการรกษาพยาบาลแลวอาการเจบปวยจะหายไป หรอเชอวาถาไมประพฤตตนใหเปนไปแนวทางความเชอแลวจะเกดผลในแงลบกบบคคลทประพฤตตนไมเหมาะสมเปน ตวอยางเชนความเชอเรองการรบเชอรายตาง ๆ มาจากบรรพบรษจนท าใหเกดอาการเจบปวย จนตองเชญเจาพธมาประกอบพธกดฉนว (ตดเชอกรรมพนธ) เพอเปนการตดขาดจากบรรพบรษและตดขาดจากการรบเชอโรครายตาง ๆ และหลงจากทประกอบพธแลวอาการเจบปวยตาง ๆ กไดทเลา หรอหายจากอาการเจบปวย

6. สนองความตองการของกลมชน พธกรรมตามความทถกประดษฐขนในชมชนชาวไทยเขมร โดยสวนใหญจะเปนพธกรรมทประกอบขนจากพนฐานความเชอตอสงตาง ๆ ทสงผลตอสภาพความมนคงทางดานจตใจหรอเปนเครองยดเหนยวทางจตใจในดานตาง ๆ ของชาวชมชน ซงเปนพธกรรมตามความเชอทสอดคลองกนอยางกลมกลนกบวถปฏบตในชวตประจ าวนของชาวชมชน และเปนไปตามความประสงคของชาวชมชนทตองการใหเกดมพธกรรมตามความเชอเหลานนขนมา การเกดขนของความเชอตอสงตาง ๆ ทอยในชมชนจดประสงคเพอเปนการประคบประคองกลมชนใหรอดปลอดภยจากอนตรายตาง ๆ ทเชอวาเกดจากสงเรนลบ ภตผ วญญาณตาง ๆ ตวอยางเชนความเชอเรองยนตปลกบานหรอเรยกเปนภาษาเขมรวายนตปะตะ ทมพนฐานความเชอวาไมทน ามาสรางเปนบานเรอนอยอาศยนน เปนไมทมเทพารกษปกปองรกษาไมเหลานนอย และจ าจะตองน ายนตมาตดไวทไมเหลานนเพอเปนการขอขมาโทษ และขออนญาตน าไมมาใชสรางบานเรอน และเมอท าพธขออนญาตแลว เจาของบานทน าไมนน ๆ มาสรางบานกเกด

306

ความรสกทสบายใจไมตองเกรงอ านาจของเทพารกษทจะมารบกวนผทอยอาศยในบาน ซงยนตปลกบานนสอดคลองกบวถชวตของชาวไทยเขมรทอาศยอยในเขตพนททอดมไปดวยพนธไมนานาชนด ยนตปะตะยงเปนการปลกฝงความเชอเรองการอนรกษตนไม ทไดสงผลถงพฤตกรรมของชาวชมชนทมตอตนไม โดยชาวชมชนจะใหความย าเกรงตออ านาจบารมของเทพรกษผดแลตนไม โดยจะไมไปท าลายหรอตดตนไมโดยเกนความจ าเปน นอกจากนพธกรรมตามความเชอทเกดขนในชมชนชาวไทยเขมรโดยสวนใหญจะเปนพธตามความเชอทเกยวกบการรกษาพยาบาล ตวอยางเชนพธกรรมการรกษาโรคทเกดจากไขมาเลเรยดวยวธการน าไฟจดทบรเวณทองของผปวย ทเรยกเปนภาษาเขมรวา “โอจปวะ” เปนพธกรรมทประดษฐขนบนพนฐานความเชอทเปนความตองการของกลมชนชาวไทยเขมรในชมชนทพบการระบาดของโรคไขมาเลเรยเปนอยางมาก โดยโอจปวะเปนหนงตวอยางของพธกรรมทไดชวยประคบประคองกลมชนใหรอดปลอดภยจากโรคภยตาง ๆ ทชาวชมชนเผชญอย