บทที่ 4 ผลกำรวิจัย - psru · 2017. 10. 9. ·...

19

บทท่ี 4

ผลกำรวจิัย

จากการศึกษาความหลายหลากของไบรโอไฟต์ในเส้นทางศึกษาธรรมชาติสถานีวิจัย

สิ่งแวดล้อมสะแกราช จังหวัดนครราชสีมา ความสูงจากระดับน้ าทะเลอยู่ระหว่าง 300-807.เมตร.เดือน

มิถุนายน พ.ศ. 2556 - กรกฎาคม 2557 พบไบรโอไฟต์ 493 ตัวอย่างสามารถจัดจ าแนกได้ 62

ชนิด 44 สกุล 23 วงศ์ แบ่งเป็นลิเวอร์เวิร์ต 20 ชนิด 12 สกุล 7 วงศ์ จัดเป็นลิเวอร์เวิร์ตแบบ

แผ่น (tholloid liverworts) 1 ชนิด ลิเวอร์เวิร์ตแบบใบ (laefy liverworts) 19 ชนิด (ตารางที่ 4.1)

และมอสส์ 42 ชนิด 32 สกุล 16 วงศ์ จัดเป็นมอสส์ที่เจริญแบบตั้งตรง (acrocarpous mosses)

25 ชนิด มอสส์ที่เจริญแบบตั้งทอดนอน (pleurocarpous mosses) 17 ชนิด (ตารางที่ 4.2) ใน

การศกึษาครั้งนีไ้ม่พบพืชกลุ่มฮอรน์เวิร์ต

ตำรำงท่ี 4.1 ลิเวอร์เวิรต์ที่พบในบริเวณสถานีวจิัยสิ่งแวดล้อมสะแกราช จังหวัดนครราชสีมา

ล ำดับ วงศ์ สกุล กลุ่ม แหล่งอำศัย ประเภทป่ำ

1 Calypogeiaceae Calypogeia Raddi sp.1 Ll บนหนิ ป่าเต็งรัง

2 Cephaloziaceae Cephalozia (Dumort) Dumort. sp.1 Ll บนขอนไม้ ป่าดบิแลง้

3 Frullaniaceae Frullania Raddi sp.1 Ll บนรากไม ้

เปลอืกไม้

และซากไม ้

ป่าเต็งรัง

4 Frullaniaceae Frullania Raddi sp.2 Ll บนเปลอืกไม้ ป่าดบิแลง้

5 Frullaniaceae Frullania Raddi sp.3 Ll บนเปลอืกไม้


ป่าดบิแลง้

6 Frullaniaceae Frullania Raddi sp.4 Ll บนเปลอืกไม้



7 Geocalycaceae Heteroscyphus argutus (Reinw. et al.)

Schiffn.

Ll บนหิน

และเปลื อก

ไม้


8 Geocalycaceae Heteroscyphus coalitus (Hook.)

Schiffn.

Ll บนหนิ ป่าเต็งรัง

9 Lejeuneaceae Acrolejeunae fertilis (Reinw. et.al.)

Schiffn.

Ll บนเปลอืกไม้



20

ตำรำงที่ 4.1 ลิเวอร์เวิร์ตที่พบในบริเวณสถานีวิจัยสิ่งแวดล้อมสะแกราช จังหวัดนครราชสีมา

(ต่อ)


10 Lejeuneaceae Acrolejeunae recurvata Gradst Ll บนเปลอืกไม้



11 Lejeuneaceae Achilejeunea (Spruce) Schiffn. Ll บนเปลอืกไม้

และรากไม้


12 Lejeuneaceae Cheilolejeunea (Spruce) Schiffn. Ll บนเปลอืกไม้ ป่าเต็งรัง

13 Lejeuneaceae Cololejeunea (Spruce) Schiffn. Ll บนเปลอืกไม้ ป่าเต็งรัง

14 Lejeuneaceae Lejeunea anisophylla Mont. Ll บนหิน เปลือก

ไม้ ร า ก ไม ้



15 Lejeuneaceae Lejeunea eifrigii Mizut. Ll บนหิน เปลือก

ไม้ ร า ก ไม ้



16 Lejeuneaceae Lopholejeunea (Spruce) Schiffn. sp.1 Ll บ น หิ น


และซากไม้


17 Lejeuneaceae Lopholejeunea (Spruce) Schiffn. sp.2 Ll บนเปลอืกไม้

และซากไม้


18 Lejeuneaceae Mastigolejeunea (Spruce) Schiffn. Ll บน เปลือกไม ้

และรากไม้


19 Lepidoziaceae Bazzania Gray Ll บนหนิ ป่าเต็งรัง

20 Ricciaceae Riccia L. Tl บนดนิ ป่าดบิแลง้

หมายเหตุ Tl = Thalloid liverwort และ Ll = Leafy liverwort

รูปวิธำนส ำหรับตรวจหำเอกลักษณ์ระดับวงศ์ของลิเวอร์เวิร์ต

21

ในเขตสถำนีวิจัยสิ่งแวดล้อมสะแกรำช

1. ต้นแกมีโทไฟต์แบบแผ่นทัลลัส.............................................................................Ricciaceae

1′. ต้นแกมีโทไฟต์แบบใบ.......................................................................................................2

2..ใบเรียงตัวแบบซักคิวบัส.(succubous)…………..................................................................……3

2′..ใบเรียงตัวแบบอินคิวบัส.(incubous)................................................................................................4

3. ปลายใบแถวที่ 3 แยกเปน็แฉก 2 แฉกลึก 1/2 ถึง 3/5 ของความยาวใบ........Caphaloziaceae

3′. ปลายใบแถวที่ 3 เว้าเป็น 2 พู …………………………………………………………………………..Geocalyceae

4..ไม่มีลอบบูล.(lobules)...........................................................................................................................5

4′..มีลอบบูล.(lobules)………………………………...........................................................................………….6

5..แตกกิ่งที่ปลายยอด.(terminally).ลักษณะคล้ายงา่ม.(forke).สร้างแฟลกเจลลา.(flagella).ใบม ี3-4

หยัก…………….……..…………………………………..………………………….............………........Lepidoziaceae

5′..แตกกิ่งเหนอืข้อ.(intercalary).จากแกนของใบแถวที่สาม.(underleaf).ไม่สร้างแฟลกเจลลาใบ

มีหยักซี่ฟันสองช้ัน.(bidentate).ที่ปลายยอด..……………….............………….....…..Calypogeiaceae

6..ลอบบูลมีรูปร่างคล้ายหมวก.(helmet).เกือบแยกเป็นอิสระจากใบ……….……........……Frullaniaceae

6′. ลอบบูลกว้างรูปร่างคล้ายถุง (pouch).ติดอยู่กับใบแถวข้าง.(lateral.leaf)…….…..….Lejuneaceae

CALYPOGEIACEAE

22

ต้นแกมีโทไฟต์โปร่งแสง (translucent) สีเขียวอ่อนเขียวเข้ม จนถึงสีน้ าตาล ล าต้นเลื้อย

(creeping) ใบเรียงตัวแบบอินคิวบัส ปลายใบแยกเป็นสองแฉก (bifid) หรือไม่แยก ขอบใบเรียบ

(entire) บางครั้งเป็นหยักมนถี่ (finely.crenulate) ผนังเซลล์บางเรียบ หรือเป็นปุ่มเล็ก ๆ

(papillose) ใบแถวล่าง มีขนาดเล็ก ปลายใบแยกเป็นสองแฉก หรือไม่แยก ต้นแกมีโทไฟต์

(gametophyte) แตกกิ่งสั้นๆ ต้นสปอร์โรไฟต์มีเนื้อ (fleshy) แคปซูลรูปทรงกระบอก มีผนังหนา

สองช้ัน

Calypogeia Raddi sp.1

แกมีโทไฟต์ ต้นขนาด 0.8-2เซนติเมตร สีน้ าตาล ล าต้นเลื้อย (creeping) ใบแถวข้าง

รูปขอบขนานแกมรี (ovate-elliptical) ขนาด 0.07-0.4มิลลิเมตร แยกเป็นสองแฉกสั้นๆ เรียงตัว

แบบอินคิวบัสกางออกด้านข้าง ซ้อนเหลื่อมกันเล็กน้อย ( imbricate) ปลายใบมีสองหยัก(bifit)

เซลล์มีขนาด18-29×20-22 ไมโครเมตร มีผนังหนาตามมุม (trigones) ขนาดปานกลาง ผนัง

เซลล์เรียบ ไม่มีลอบบูล (lobule) ใบแถวล่างมีขนาดและรูปร่างไม่แน่นอน ไรซอยด์ออกเป็น

กระจุกที่ฐานใบแถวล่าง สปอโรไฟต์ ไม่พบ

แหล่งอำศัย: บนหนิ

ควำมสูงจำกระดับน ำทะเล: ~700 m

สถำนที่เก็บ: สถานีวจิัยสิ่งแวดล้อมสะแกราช

หมำยเลขตัวอย่ำง: Khrueaklat 30

ภำพท่ี: 4.1

เอกสำรอ้ำงอิง: (กันยา สันทนะโชติ, 2553)

23

ภำพท่ี 4.1 ภาพถ่าย Calypogeia Raddi sp.1 (Calypogeiaceae)

A: gametophyte. B: lateral leaf. C: lateral leaf cells. D: underleaf ภาพจากตัวอย่าง

Khrueaklat 30

สัญลักษณ ์ = 1 มิลลเิมตร = 10 ไมโครเมตร = 0.5 ไมโครเมตร

A B

C D

บ

24

CEPHALOZIACEAE

ต้นแกมีโทไฟต์สีเขียวหรือสีน้ าตาลแดง ใบแถวข้างเรียงตัวแบบซัคคิวบัส ไม่ซ้อนเลื่อม

กันหรือเรียงแนวเกือบตั้งฉากกับล าต้น ปลายใบแถวข้างแยกเป็น 2 แฉก ขอบใบเรียบ ใบแถว

ล่างขนาดเล็ก หรอืไม่พบ

Cephalozia (Dumort) Dumort. sp.1

แกมีโทไฟต์ขนาด 4-6 มิลลิเมตร สีเขียวอ่อน ล าต้นราบกับพื้นแตกกิ่งแบบขนนก ใบ

แถวข้างขนาด 0.3-0.4 มิลลิเมตร ปลายใบแถวข้างแยกเป็น 2 แฉก ปลายแฉกปหลม แฉกทั้ง

สองยาว 2 ใน 5 ของความยาวใบ ขอบใบเรียบ เซลล์ใบแถวข้างกว้าง 0.02-0.03 มิลลิเมตร

ยาว 0.02-0.04 มิลลิเมตร ผนังเซลล์บางค่อนข้างโปร่งแสง เซลล์ลักษณะใส หยดน้ ามันรูปร่าง

กลม 3-5 หยดต่อเซลล์ สปอโรไฟต์ ไม่พบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย: บนซากไม้

ควำมสูงจำกระดับน ำทะเล ~700 m


หมำยเลขตัวอย่ำง: Khruealat 66, Udomping 102 และ 107

ภาพที่: 4.2

เอกสารอ้างอิง: (กันยา สันทนะโชติ, 2553)

25

ภำพท่ี 4.2 ภาพถ่าย Cephalozia (Dumort.) Dumort. (Cephaloziaceae)

A: gametophyte. B: lateral leaf. C: lateral leaf cells. D: margin leaf cells and oil body ภาพ

จากตัวอย่าง Krueklad 66

สัญลักษณ์ = 1 เซนติเมตร = 1 มิลลิเมตร = 0.1 มลิลิเมตร = 0.01 มลิลิเมตร

A B

C D

26

FRULLANIACEAE

ต้นแกมีโทไฟต์ขนาดเล็กทนทาน สีเขียวสว่างถึงสีเขียวคล้ า หรือสีน้ าตาลแดง ล าต้น

แตกกิ่งไม่สม่ าเสมอ ไรซอยด์อยู่ในบริเวณใบแถวล่างเท่านั้น ใบแถวข้างเรียงตัวแบบอินคิวบัส

รูปไข่ (ovate) ขอบใบเรียบบางครั้งเป็นหยักซี่ฟัน .ผนังเซลล์หนา รูปสามเหลี่ยมขนาดใหญ่

ลอบบูลเป็นถุงบางครั้งพบเป็นแผ่นแบน.ใบแถวล่าง.กลม.เรียบ.หรือมีสองหยัก ขอบใบเรียบ

หรอืเป็นหยักซี่เพอริแอนธ์ (perianth).พอง.อับสปอร.์(capsule).กลม.ก้านชูอับสปอร์สัน้

Frullania Raddi sp.1

แกมีโทไฟต์ ต้นขนาด 0.7-3 เซนติเมตร สีน้ าตาลแดงถึงด า ล าต้นราบกับพื้นแตกกิ่ง

แบบขนนก ใบแถวข้างรูปไข่ขนาด 0.8-1 มิลลิเมตร เรียงตัวเหลื่อมซ้อนแบบอินคิวบัส ขอบใบ

เรียบ เซลล์ขนาด 23-28 × 23-25 ไมโครเมตร ผนังเซลล์หนาสามเหลี่ยมชัดเจน ลอบบูลรูป

ระฆัง หรอืคล้ายกระบอง ติดกับล าตน้ ใบแถวล่างมีสองหยัก สปอโรไฟต์ ไม่พบ

แหล่งอำศัย: บนเปลือกไม้



หมำยเลขตัวอย่ำง: Khrueaklat 6 และ 33, Rakprang 9, 46 และ 47, Saeyang 35

และ 39, Thianpom 42, Udomping 10, 36, 70 และ 71




แกมีโทไฟต์ ต้นขนาด 1-2 เซนติเมตร สีน้ าตาลแดง แตกกิ่งแบบขนนกไม่สม่ าเสมอ ใบ

แถวข้างซ้อนเหลื่อมกันและมีรูปร่างกลมค่อนข้างรีกว้าง 0.3-0.4 มิลลิเมตร ปลายใบกลม ขอบ

ใบเรียบ บริเวณผิวใบด้านบนพบ โครงสร้างสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ เรียก เจมมี่ ที่มีการแตก

กิ่งก้าน เซลล์ใบมีรูปร่างค่อนข้างกลม ผนังเซลล์หนามีสีแดง และมีความหนาตามมุมเป็นรูป

สามเหลี่ยม หยดน้ ามันเป็นกลุ่มคล้ายพวงองุ่น 3-4 กลุ่มต่อเซลล์ ลอบบูลรูปทรงกระบอก

กว้าง 0.2-0.3 มิลลิเมตร ยาว 0.2-0.3 มิลลิเมตร ปลายใบแยกเป็น 2 แฉกลึกประมาณ 1 ใน

4 ถึง 1 ใน 5 ของความยาวใบ สปอโรไฟต์ ไม่พบ


27



หมำยเลขตัวอย่ำง: Rakprang 10, 16 และ Saeyang 9




แกมีโทไฟต์ ต้นขนาด 1-2 เซนติเมตร สีเขียวอ่อนหรือเขียวเข้ม แตกกิ่งแบบขนนกไม่

สม่ าเสมอ ใบแถวข้างรูปร่างกลมค่อนข้างรีกว้าง 0.3-0.4 มิลลิเมตร ยาว 0.4-0.5 มิลลิเมตร

ปลายใบกลม ขอบใบเรียบ เซลล์ใบมีรูปร่างกึ่งสี่เหลี่ยมจัตุรัสเส้นผ่านศูนย์กลาง 0.02-0.03

มิลลิเมตร ผนังเซลล์หนาและมีความหนาตามมุมเป็นรูปสามเหลี่ยม เซลล์ฐานใบขนาด 0.6-

0.8 มลิลิเมตร ผนังเซลล์บาง หยดน้ ามันเป็นกลุ่มคล้ายพวงองุน่ 2-3 กลุ่มต่อเซลล์ ลอบบูลรูป

คล้ายหมวกกว้าง 0.2-0.3 มิลลิเมตร ยาว 0.2-0.3 มิลลิเมตร ปลายใบแยกเป็น 2 แฉกลึก

ประมาณ 1 ใน 4 ถึง 1 ใน 5 ของความยาวใบ สปอโรไฟต์ ไม่พบ

แหล่งอำศัย: บนเปลือกไม้และซากไม้



หมำยเลขตัวอย่ำง: Rakprang 8, 17, 19, Saeyang 1, 4, 6, 11 13, 14, 16 Thainpom

86, 89, Udomping 18 และ 98




แกมีโทไฟต์ ต้นขนาด 1-1.5 เซนติเมตร สีเขียวหรือน้ าตาลแดง ใบแถวข้างค่อนข้างรี

กว้าง 0.3-0.4 มิลลิเมตร ยาว 0.4-0.5 มิลลิเมตร ปลายใบป้าน ขอบใบเรียบ เซลล์ใบมีรูปร่าง

กึ่งสี่เหลี่ยมจัตุรัสเส้นผ่านศูนย์กลาง 0.02-0.03 มิลลิเมตร ผนังเซลล์หนาและมีความหนาตาม

มุมเป็นรูปสามเหลี่ยม เซลล์ฐานใบขนาดกว้าง 0.03-0.04 มิลลิเมตร ยาว 0.05-0.06

มิลลิเมตร ผนังเซลล์บาง หยดน้ ามันเป็นกลุ่มคล้ายพวงองุ่น 3-4 กลุ่มต่อเซลล์ ลอบบูลรูป

28

ทรงกระบอกกว้าง 0.1-0.2 มิลลิเมตร ยาว 0.2-0.3 มิลลิเมตร ปลายใบแยกเป็น 2 แฉกลึก

ประมาณ 1 ใน 3 ของความยาวใบ ปลายแฉกป้านหรอืแหลม สปอโรไฟต์ ไม่พบ




หมำยเลขตัวอย่ำง: Rakprang 3, 10, 12, 15, 16, 94 Saeyang 9, 12, 15 Thainpom

82, 84, 87, 90, Udomping 17, 20, 23, 105, 106, 109 แล ะ

114



29

ภำพท่ี 4.3 ภาพถ่าย Frullania Raddi sp.1 (Frullaniaceae)

A and B: gametophyte with branch C: lateral leaf with lobule D: lateral leaf cells. E: lobule

F: underleaf ภาพจากตัวอย่าง Krueklad 70

สัญลักษณ์ = 1 มิลลเิมตร = 10 ไมโครเมตร = 0.5 ไมโครเมตร

F E

จ

D

C B A

30


A: gametophyte on bark B: gametophyte dorsal site C: gametophyte ventral site. D: lobule

and gemma E: lateral leaf F: lateral leaf cells and oil body ภาพจากตัวอย่าง Saeyang 9


A B

C D

E F

31


A: gametophyte dorsal site B: gametophyte ventral site C: lateral leaf D: leaf base cells

E: lateral leaf cells and oil body ภาพจากตัวอย่าง Thianpom 89


A B

C D

E

32

ภำพท่ี 4.6 ภาพถ่าย Frullania Raddi sp. 4 (Frullaniaceae)

A: gametophyte dorsal site B: gametophyte dorsal site C: gametophyte ventral site

D: lateral leaf E: lateral leaf cells and oil body ภาพจากตัวอย่าง Udomping 17


A B

C D

E

33

GEOCALYCACEAE

ต้นแกมีโทไฟต์ขนาดเล็กถึงขนาดใหญ่ สีค่อนข้างซีด หรือสีเขียวคล้ า บางครั้งมีสี

น้ าตาล ล าต้นเลื้อยหรือแนบกับพื้น การแตกกิ่งไม่สม่ าเสมอ ไรซอยด์กระจัดกระจายไม่เป็น

ระเบียบ ใบแถวข้างเรียงตัวแบบซัคคิวบัสห่างกันเล็กน้อย หรือซ้อนทับกันอย่างหนาแน่น ใบ

เรียงเฉียงกาง หรือโค้งลง ปลายใบมน ป้าน หรือปลายตัด ปกติมีสองแฉกถึงหยักซี่ฟันสองช้ัน

บางครั้งไม่มีหยัก ขอบใบเรียบหรือหยัก เซลล์ใบแถวข้างมีขนาดปานกลาง ส่วนมากมีผนังหนา

สามเหลี่ยมเล็กน้อยถึงปานกลาง ผนังเซลล์หนาไม่เท่ากัน หยดน้ ามันในเซลล์มีรูปร่างหลาย

แบบไม่มีลอบบูลใบแถวล่างไม่มีหรือมีขนาดเล็กมาก เป็นคู่เชื่อมรอบข้อกับฐานใบ มีสองหยัก

แยกเป็นสองแฉก บางครั้งไม่มีแฉกแกมีโทฟอร์ .(gametophore).อยู่บนล าต้นหลัก .หรือกิ่ง

ด้านข้าง

Heteroscyphus Schiffn.

แกมีโทไฟต์ขนาดปานกลางถึงขนาดใหญ่ สีเขียวสว่างหรือเขียวทึบ ล าต้นราบกับพื้น

พบแตกกิ่งดา้นข้างน้อย หรอืเรียงใบด้านข้างแบบซัคคิวบัส ลักษณะแบน เรียงตัวแบบสลับหรือ

ตรงข้าม รูปไข่ กลม เรียบ ปลายใบแยกเป็นสองแฉก หรือซี่ฟันจ านวนมาก ขอบใบด้าน ventral

เรียบและมีซี่ฟัน ผนังเซลล์บาง และหนาเห็นสามเหลี่ยมมุมเซลล์ชัดเจน ผนังเซลล์เรียบหรือ

เป็นปุ่มเล็กๆ หยดน้ าเป็นเม็ดเล็กๆ ใบแถวที่สาม เชื่อมกับใบด้านข้าง ปลายมสีองหยัก บ่อยครั้ง

เป็นหยักซี่ฟัน มีเซลล์ใสคล้ายแก้ว บริเวณฐานใบแถวที่สาม เพอร์ริแอนธ์พอง มีสามหยักและ

เป็นขน อับสปอร์มีลักษณะเหมอืนไข่หรอืทรงกระบอก

รูปวิธำนส ำหรับตรวจหำเอกลักษณ์ระดับชนดิ

1. ใบแถวข้าง มีหยักซี่ฟัน 2 ซี่ ขนาดใกล้เคียงกัน..................................Heteroscyphus coalitus

1’.ใบแถวข้าง มีหยักซี่ฟัน 2-8 ซี่ ขนาดไม่สม่ าเสมอ.............................Heteroscyphus argutus

Heteroscyphus argutus (Reinw. et al.) Schiffn.

แกมีโทไฟต์ล าต้นขนาด 1.4-2.5 เซนติเมตร สีเขียวซีด ล าต้นราบกับพื้น ใบยาว 0.1-0.8.

มิลลิเมตรขอบใบโค้งลง ปลายใบมนกว้าง มีเซลล์ขนาด 20-27.×.18-22.ไมโครเมตร ปลายใบมีซี่

ฟัน 2-8 ซี่ ไม่มีลอบบูล ใบแถวล่างมีขนาดเล็ก หยักลึก 4 แฉก สปอโรไฟต์ ไม่พบ


สภำพที่ขึ น: พืน้ที่ร่มชืน้

34


หมำยเลขตัวอย่ำง: Khrueaklat 57, 58, Rakprang 20, Thianpom 41, Udomping

25 และ 47



Heteroscyphus coalitus (Hook.) Schiffn.

แกมีโทไฟต์ขนาด.1.8-2.เซนติเมตร สีเขียวแกมเหลืองโปร่งแสง (translucent) ใบซ้อน

เหลื่อมเล็กน้อย มีสองแฉกนูนเล็กน้อยที่มุมของปลายใบ ยาว 0.1-0.9มิลลิเมตร หรือรูปคล้าย

กระบองติดกับล าต้น ใบแถวที่สามมีสองหยัก เซลล์มีขนาด 27-40.×.25-32 ไมโครเมตรผนัง

เซลล์บาง ไม่มีสามเหลี่ยมที่ขอบเซลล์ไม่มีลอบบูลใบแถวล่างเชื่อมกันที่ใบแถวข้าง ขนาดและ

รูปร่างไม่แน่นอน สปอโรไฟต์ ไม่พบ


สภำพที่ขึ น: พืน้ที่ร่มช้ืน


หมำยเลขตัวอย่ำง: Udomping 41



35

ภำพท่ี 4.7 ภาพถ่าย Heteroscyphus argutus (Reinw. et al.) Schiffn. (Geocalycaceae)

A: gametophyte B: gametophyte with branching C: lateral leaf D: lateral leaf apex

E: perianth F: underleaf ภาพจากตัวอย่าง Udomping 47

สัญลักษณ์ = 1 มิลลิเมตร = 10 ไมโครเมตร = 0.5 ไมโครเมตร

A B C

D E F

36

ภำพท่ี 4.8 ภาพถ่าย Heteroscyphus coalitus (Hook.) Schiffn. (Geocalycaceae)

A and B: gametophyte C: lateral leaf D: underleaf E: rhiziod F: lateral leaf cells ภาพจาก

ตัวอย่าง Udomping 41


A B C

D E F

37

LEJEUNEACEAE

แกมีโทไฟต์บอบบาง หรือแข็งแรงทนทาน สีเขียวอ่อนถึงสีน้ าตาลเข้ม เหี่ยวแข็งงอเมื่อ

แห้ง ล าต้นเลื้อย หรือราบกับพื้น แนบติดกับพื้นผวิที่อยู่อาศัย แตกกิ่งที่ตายอดหรอืด้านข้าง ใบ

แถวข้างเรียงตัวแบบอินคิวบัส เหลื่อมซ้อนแบบติดกันหรือห่างกัน รูปร่างและขนาดใบแถวข้าง

แตกต่างกัน ขอบใบเรียบหรือเว้า ลอบบูลพองมีขนาดและรูปร่างแตกต่างกัน มีใบแถวล่างเป็น

แฉกสองหยัก ขอบเรียบ หรือเว้า บางครั้งไม่มีเพอริแอนธ์รูปไข่กลับ ลักษณะพองส่วนมากแบน

และมีลักษณะเป็นเส้นหลายเส้น

รูปวิธานส าหรับตรวจหาเอกลักษณ์ระดับสกุล

1. ขอบใบแถวข้างพบเซลล์ใส (hyaline) ใบแถวล่างเรียงสลับกับใบแถวข้าง ...........Cololejeunea

1’.ขอบใบแถวข้างไม่พบเซลล์ใสใบแถวล่างเรียงตัวตามแนวกลางล าตน้…….…………………………….2

2. ขอบใบแถวล่างเรียบไม่แบ่งแยกเป็นแฉกหรอืหยัก........................................................…...3

2’. ขอบใบแถวล่างแยกเป็นแฉกหรอืหยัก..…….........…………………………………………………………………5

3. ใบแถวข้างมีลอบบูลคล้ายหนาม 1-3 แฉก หยดน้ ามันในเซลล์มขีนาดเล็ก.แยกเป็นส่วน.ๆ (segment)...…

……………………………………………………………………………………………………………………….Mastigolejeunea

3’..ใบแถวข้างไม่ มีลอบบู ลคล้ ายหนาม .หยดน้ ามันในเซลล์มี ขนาดเล็ก .เป็ นเนื้อเดี ยวกันk

(homogeneous)…………………………………………………………………………………………………….…………………………… 4

4..ต้นแกมีโทไฟต์แตกกิ่งแบบขนนก.หยดน้ ามันในเซลล์มีขนาดใหญ่ มี 1-5 หยดในหนึ่งเซลล์

.................................................................................................................... Acrolejeunea

4’. ต้นแกมีโทไฟต์แตกกิ่งด้านข้าง.หยดน้ ามันในเซลล์มีขนาดเล็ก มีมากกว่า 5หยดในหนึ่งเซลล์

...........................................................................................................….....Lopholejeunea

5. ปลายใบของใบแถวล่างแยกเป็น.2.แฉก……............................................................Lejeunea

5’.ปลายใบของใบแถวล่างไม่แยกเป็นแฉก.......................................................... Cheilolejeunea

Acrolejeunea fertilis (Reinw. et.al) Schiffn.

แกมีโทไฟต์ ต้นขนาด 1-4 เซนติเมตร สีเขียวหรือน้ าตาลแดง แตกกิ่งจ านวนน้อยและ

ไม่สม่ าเสมอ ใบแถวข้างเรียงตัวแบบอินคูบัส ใบซ้อนเหลื่อมกัน ใบกว้าง 0.3-0.4 มิลลิเมตร

ยาว 0.4-0.5 มิลลิเมตร รูปร่างใบกลมแกมไข่ ขอบใบเรียบปลายใบกลมมน เซลล์ใบมีรูปร่าง

ค่อนข้างกลม ผนังเซลล์หนา หยดน้ ามันรูปร่างรี 15-18 เม็ดต่อเซลล์ ลอบบูลมีความยาวเป็น

ครึ่งหนึ่งของใบแถวล่าง ขอบใบเป็นอิสระมีหยักซี่ฟันเล็กๆ 4-6 อัน แต่ละซี่ยาว 1-2 เซลล์ ใบ

38

แถวล่างกว้าง 0.2-0.3 มิลลิเมตร ยาว 0.2-0.4 มิลลิเมตร รูปร่างค่อนข้างกลม ปลายใบเว้า

เป็น 2 แฉก สปอโรไฟต์ ไม่พบ




หมำยเลขตัวอย่ำง: Rakprang 95, 1 0 6 Saeyang 20, 30 Thainpom 92, 99,

Udomping 21 และ 116



Acrolejeunea recuvata Gradst.

แกมีโทไฟต์ ต้นขนาด 2-4 เซนติเมตร สีเขียวหรือน้ าตาลแดง แตกกิ่งด้านข้างไม่

สม่ าเสมอ ใบแถวข้างเรียงตัวแบบอินคูบัส ใบซ้อนเหลื่อมกัน ใบกว้าง 0.4-0.5 มิลลิเมตร ยาว

0.7-0.8 มิลลิเมตร ขอบใบเรียบ ปลายใบกลมมน เซลล์ใบมีรูปร่างค่อนข้างกลม หยดน้ ามัน

รูปร่างรี 12-15 เม็ดต่อเซลล์ ลอบบูลไม่พอง ขอบใบเป็นอิสระมีหยักซี่ฟันเล็กๆ 3-5 อัน แต่ละ

ซี่ยาว 1-2 เซลล์ ใบแถวล่างกว้าง 0.2-0.3 มิลลิเมตร ยาว 0.2-0.4 มิลลิเมตร รูปร่างค่อนข้าง

กลม ไรซอยด์ติดเป็นกลุ่มที่ฐานของใบแถวล่าง สปอโรไฟต์ ไม่พบ




หมำยเลขตัวอย่ำง: Krueklad 73, 75, 84, Rakprang 14, 21, 23 , 24, 98, 100,

107, Saeyang 5, 18, 19 Thainpom 91, 93, Udomping 22 และ

115



Achilejeunea (Spruce) Schiffn. sp.1

แกมีโทไฟต์ขนาด 0.7.เซนติเมตร ล าต้นราบกับพื้นแตกกิ่งแบบขนนก สีเขียวคล้ า ล า

ต้นแตกกิ่งแบบขนนกไม่สม่ าเสมอ ใบขนาด 0.2-0.5มิลลิเมตร รูปไข่ ขอบใบเรียบ ปลายใบมน

39

มีลอบบูลขนาดเล็ก เซลล์มีขนาด 10-13×7-12 ไมโครเมตรหยดน้ ามันมีขนาดเล็กจ านวนมาก

เป็นเนือ้เดียวกัน ใบแถวล่างค่อนขา้งกลมป้าน สปอโรไฟต์ ไม่พบ


สภำพที่ขึ น: พืน้ที่ร่มและชืน้


หมำยเลขตัวอย่ำง: Khrueaklat 6, 13, 18, 26, 54, Rakprang 41, 57, 65, Udomping

55, 6 และ 84



Cheilolejeunea (Spruce) Schiffn. sp.1

แกมีโทไฟต์ขนาด 0.5-1 เซนติเมตร สีเขียว ล าต้นแตกกิ่งแบบขนนกไม่สม่ าเสมอ ใบ

แถวข้างขนาด 0.1-0.4.มิลลิเมตร รูปไข่ ขอบใบเรียบ ปลายใบมน มีลอบบูลพองใบแถวล่างโค้ง

มน ปลายใบเว้าเล็กน้อย ขนาด 0.006-0.010 มิลลิเมตร เซลล์ใบมีขนาด 22-25 × 17-20

ไมโครเมตร ผนังเซลล์บาง ไรซอยด์ออกบริเวณฐานของใบแถวล่าง สปอโรไฟต์ ไม่พบ




หมำยเลขตัวอย่ำง: Saeyang 36 และ Thianpom 4



Cololejeunea (Spruce) Schiffn. sp.1

แกมีโทไฟต์ขนาด 0.4-1 เซนติเมตร ล าต้นแตกกิ่งแบบขนนกไม่สม่ าเสมอ.ใบแถวข้าง

ขนาด 0.1-0.4 มิลลิเมตร มีหลายรูปร่าง ขอบใบแถวข้างพบเซลล์ใส (hyaline) เรียง1-3 แถว

เซลล์มีขนาด 25-35×20-25 ไมโครเมตร ผนังเซลล์บางหยดน้ ามันมีขนาดใหญ่ ลอบบูลแคบ

และยาวแทรกอยู่ที่ใบแถวข้าง สปอโรไฟต์ ไม่พบ



40


หมำยเลขตัวอย่ำง: Udomping 11 และ 36



Lejeunea anisophylla Mont.

แกมีโทไฟต์ขนาด 0.4-1 เซนติเมตร สีเขียวแกมเหลือง ล าต้นราบกับพื้นแตกกิ่ง

ด้านข้าง ใบแถวข้าง รูปสามเหลี่ยมขนาด 0.07-0.1มิลลิเมตร เหลื่อมซ้อน ปลายใบมน ขอบใบ

เรียบ เซลล์ขนาด 23-36×20-30 ไมโครเมตร ผนังเซลล์บาง สามเหลี่ยมมุมซลล์มีขนาดเล็ก

ลอบบูลรูประฆังใบแถวล่างมีสองหยัก สปอโรไฟต์ ไม่พบ


สภำพที่ขึ น: ใต้ต้นไม ้


หมำยเลขตัวอย่ำง: Khrueaklat 30, 37 และ 40, Rakprang 23 และ 55, Saeyng 32, 33

และ 34, Thianpom 48 และ 49, Udomping 12, 21, 30, 38 และ 67



Lejeuneae eifrigii Mizut.

แกมีโทไฟต์ขนาด 0.3 เซนติเมตร สีเขียวแกมเหลือง ล าต้นราบกับพื้นแตกกิ่งด้านข้าง

ใบแถวข้างรูปไข่ ขนาด 0.08-0.1 มิลลิเมตร เรียงตัวเหลื่อมซ้อน ขอบใบเรียบ ปลายใบมนป้าน

หรือแหลม เซลล์ขนาด 14-30.×.12-20.ไมโครเมตร.สามเหลี่ยมมุมเซลล์ชัดเจน ลอบบูลมี

ขนาดเล็ก ใบแถวล่างมสีองหยัก สปอโรไฟต์ ไม่พบ


สภำพที่ขึ น: พืน้ที่ร่ม


หมำยเลขตัวอย่ำง: Khrueaklat 16, 20, 22, 24, 25, 27, 28, 36, 54, 58, 68,

และ 204, Rakprang 29, 37, 40, 43, 47, 50, 51, 52 และ

56, Saeyang 3, 5, 14, 15, 28, 29, 104, 31, 32 แล ะ 34,

41

Udomping 25, 26, 27, 33, 34, 39, 45, 49, 51, 54, 56,

59, 63, 66, 68, 72, 74 และ 77



Lopholejeunea (Spruce) Schiffn. sp.1

แกมีโทไฟต์ขนาด 0.7-1 เซนติเมตรเมื่อแห้งมีสีคล้ า และมีสีเขียวเมื่อสด ล าต้นแตกกิ่ง

ด้านข้าง ใบแถวข้างรูปขอบขนานแกมไข่ขนาด 0.2-0.8มิลลิเมตรปลายใบกลมถึงมนป้าน ขอบ

ใบเรียบ เหลื่อมซ้อน เซลล์ขนาด 15-28.×.18-25.ไมโครเมตร .มีผนังบาง.มุมเซลล์เป็น

สามเหลี่ยมขนาดใหญ่ หยดน้ ามันเป็นมีจ านวนมาก และเนื้อเดียวกัน ลอบบูลมีขนาดเล็กมาก

ใบแถวล่างมีขนาดกว้าง ขอบใบเรียบ สปอโรไฟต์ ไม่พบ

แหล่งอำศัย: บนซากไม้

สภำพที่ขึ น: พืน้ที่ร่มใต้เงาไม้


หมำยเลขตัวอย่ำง: Khrueaklat 53, Rakprang 35 และ 51, Saeyang 11 และ 186, Udomping

1, 2, 7, 9, 26, 321 และ 65



Lopholejeunea (Spruce) Schiffn. sp.2

แกมีโทไฟต์ ต้นขนาด 1.3-1.8 เซนติเมตร สีเขียว แตกกิ่งด้านข้างไม่สม่ าเสมอ ใบแถว

ข้างเรียงตัวแบบอินคูบัส ใบซ้อนเหลื่อมกันกว้าง 0.4-0.5 มิลลิเมตร ยาว 0.5-0.6 มิลลิเมตร

ขอบใบเรียบ ปลายใบกลมมน เซลล์ใบมีรูปร่างค่อนข้างกลม กว้าง 0.1-0.2 มิลลิเมตร ยาว

0.2-0.3 มิลลิเมตร ผนังเซลล์หนา หยดน้ ามันรูปร่างคล้ายพวงองุ่น 2-3 กลุ่มต่อเซลล์ ลอบบู

พอง ขอบใบเป็นอิสระมีหยักซี่ฟันเล็กๆ 2-3 อัน แต่ละซี่ยาว 1-2 เซลล์ ใบแถวล่างกว้าง 0.2-

0.3 มิลลิเมตร ยาว 0.2-0.4 มิลลิเมตร รูปร่างค่อนข้างกลม ไรซอยด์ติดเป็นกลุ่มที่ฐานของใบ

แถวล่าง สปอโรไฟต์ ไม่พบ



42


หมำยเลขตัวอย่ำง: Rakprang 6



Mastigolejeunea (Spruce) Schiffn. sp.1

แกมีโทไฟต์ขนาด0.8-1.2 เซนติเมตร ลักษณะมันวาว เป็นสีเขียวเข้มถึงคล้ า ล าต้น

แตกกิ่งตามขวาง ไม่สม่ าเสมอ ใบแถวข้างมีขนาด 0.2-0.4.มิลลิเมตร เรียงซ้อนทับกัน ขอบใบ

เรียบ ปลายใบมน เซลล์มีขนาด 10-18.×.8-12 ไมโครเมตร มีความยาวมากกว่าความกว้าง

หยดน้ ามันมีขนาดใหญ่ ลอบบูลมีหยักซี่ฟัน 1-3 ซี่ ใบแถวล่างเป็นรูปไตขอบใบโค้งลง สปอโร

ไฟต์ ไม่พบ

แหล่งอำศัย: บนรากไม้

สภำพที่ขึ น: ใต้ร่มไม้


หมำยเลขตัวอย่ำง: Khrueaklat 43, 52 และ 59, Rakprang 18, 19, 24, 70 และ 75,

Saeyang 31, 38, 44, 46, 55 แ ล ะ 57, Thainpom 24, 37, 38

และ 88, Udomping 80, 82 และ 87



43

ภำพท่ี 4.9 ภาพถ่าย Acrolejeunea fertilis (Reinw. et.al) Schiffn. (Lejeuneaceae)

A: gametophyte on bark B: gametophyte dorsal site C: gametophyte ventral site D: lateral

leaf E: lobule F: lateral leaf cells and oil body ภาพจากตัวอย่าง Saeyang 20


A B

C D

E F

44

ภำพท่ี 4.10 ภาพถ่าย Acrolejeunea recuvata Gradst. (Lejeuneaceae)

A: gametophyte on bark B: gametophyte C: gametophyte dorsal site D: branching E:

lateral leaf F: lateral leaf cells and oil body ภาพจากตัวอย่าง Rugprang 21


A B

C D

E F

45

ภำพท่ี 4.11 ภาพถ่าย Archilejeunea (Spruce) Schiffn. sp.1 (Lejeuneaceae)

A: gametophyte with branch B: branch C: lateral leaf D: lateral leaf cells E และ F:

underleaf ภาพจากตัวอย่าง Udomping 55


A C B

D E F

46

ภำพท่ี 4.12 ภาพถ่าย Cheilolejeunea (Spruce) Schiffn. sp.1 (Lejeuneaceae)

A and B: gametophyte with branch C: lateral leaf D: lateral leaf cells E: underleaf F:

rhizoid ภาพจากตัวอย่าง Saeyang 36

สัญลักษณ์ = 1 มลิลิเมตร = 10 ไมโครเมตร = 0.5 ไมโครเมตร

A C B

F E G

ฉ

ฉ

ฉ

ฉ

ฉ

แ

47

ภำพท่ี 4.13 ภาพถ่าย Cololejeunea (Spruce) Schiffn. sp.1 (Lejeuneaceae)

A: gametophyte B: branch C: lateral leaf D: margin of lateral leaf E: lateral leaf cells F:

lobule ภาพจากตัวอย่าง Udomping 11

สัญลักษณ์ = 1 มลิลิเมตร = 10 ไมโครเมตร = 0.5 ไมโครเมตร

A B C

D E F

48

ภำพท่ี 4.14 ภาพถ่าย Lejeunea anisophylla Mont. (Lejeuneaceae)

A: gametophyte B: branch C: lateral leaf D: lateral leaf cells E: underleaf F: perianth ภาพ

จากตัวอย่าง Khrueaklat 30


F D E

A B C

49

ภำพท่ี 4.15 ภาพถ่าย Lejeunea eifrigii Mizut. (Lejeuneaceae)

A: gametophyte B: branch C and D: lateral leaf E: lateral leaf cells F: underleaf ภาพจาก

ตัวอย่าง Udomping 25

สัญลักษณ์ = 1 มิลลิเมตร = 10 ไมโครเมตร = 0.5 ไมโครเมตร

C

ค

B A

F E D

50

ภำพท่ี 4.16 ภาพถ่าย Lopholejeunea (Spruce) Schiffn. sp.1 (Lejeuneaceae)

A: gametophyte B: branch C: lateral leaf D: lateral leaf cells E: underleaf F: gametophyte

ventral with underleaves and rhizoids ภาพจากตัวอย่าง Saeyang 186


A B C

D E F

F

51

ภำพท่ี 4.17 ภาพถ่าย Lopholejeunea (Spruce) Schiffn. sp.1 (Lejeuneaceae)

A: gametophyte dorsal site B: gametophyte ventral site C: lateral leaf D: lobule E and F:

lateral leaf cells and oil body ภาพจากตัวอย่าง Rugprang 6


A B

C D

E F

52

ภาพที่ 4.18 ภาพถ่าย Mastigolejeunea (Spruce) Schiffn. sp.1 (Lejeuneaceae)

A: gametophyte B: branch C: lateral leaf D: lobule E: lateral leaf cells F: underleaf ภาพ

จากตัวอย่าง Khrueaklat 43


A B

ค

D E F

C

53

LEPIDOZIACEAE

แกมีโทไฟต์มีขนาดเล็กแต่แข็งแรงทนทาน เขียวซีดถึงเขียวเข้ม หรือสีน้ าตาลถึงน้ าตาล

แดง เมื่อแห้งมักแข็งงอ ล าต้นเลื้อย หรือตั้งตรง ไรซอยด์กระจายอยู่บนฐานใบแถวล่าง ใบแถว

ข้างเรียงตัวแบบอินคิวบัส ผนังเซลล์เรียบ หรอืเป็นปุ่ม ไม่มีลอบบูล ใบแถวล่างมีขนาดค่อนข้าง

ใหญ่ ขอบใบเรียบ หรือเว้า เพอริแอนธ์มีลักษณะเป็นรูปทรงกระบอกแกมไข่ เซลล์ค่อนข้างจะ

เป็นสี่เหลี่ยม หรอืหกเหลี่ยม

Bazzania Gray sp.1

แกมีโตไฟต์ขนาด 2.3-4.เซนติเมตรสีน้ าตาล ล าต้นเลื้อย แตกกิ่งสองแฉกที่ปลายยอด

ปกติจะมีไรโซฟอร์ (rhizophore) บนล าต้น ใบแถวข้างขนาด 0.2-0.5 มิลลิเมตรเรียงตัวแบบอิน

คิวบัส ซ้อนทับกัน หรอืเยือ้งกันเล็กน้อยเกือบตรงกันข้าม ปลายตัด ขอบใบเรียบลอบบูลมีซี่ฟัน

2-3 ซี่ เซลล์ขนาด 20-35.×.15-33 ไมโครเมตร ใบแถวล่างมีขนาดเล็ก สปอโรไฟต์ ไม่พบ




หมำยเลขตัวอย่ำง: Klrueaklat 57, Rakprag 78 และ 79, Udomping 89



54

ภำพท่ี 4.19 ภาพถ่าย Bazzania Gray sp.1 (Lepidoziaceae)

A: gametophyte with rhizophore B: branch C: lateral leaf D: lateral leaf cells E: underleaf

F: gametophyte ventral with underleaves ภาพจากตัวอย่าง Rakprag 78


F E D

C B A

55

RICCIACEAE

แกมีโทไฟต์มีเป็นทัลลัส แตกกิ่งแนวรัศมี สีเขียวอ่อนถึงเข้ม ผิวด้านล่างของทัลลัสอาจ

เป็นร่องบริเวณตรงกลางทัลลัส มีรูอากาศ (pore) เพียงรูเดียว ไม่พบโพรงอากาศ (air

chamber) มีบางครั้งพบเกล็ด (scale leaves) กระจัดกระจาย หรือมี 1-2 แถว หรือไม่พบ สปอ

โรไฟต์ ฝังอยู่ในทัลลัส ไม่มีก้านชูอับสปอร์ และอิเลเตอร์ อับสปอร์กลม ผน้งอับสปอร์จะแตก

เมื่อสปอร์แก่เต็มที่ สปอร์ขนาดใหญ่

Riccia L. sp.1

ทัลลัสขนาด 1.5-2 เซนติเมตรสีน้ าตาล แตกกิ่งที่ปลายยอดทัลลัส 2 แฉก ผิวทัลลัส

ด้ายบนตรงกลางเป็นร่อง ขอบทัลลัสเป็นคลื่น ไรซอยด์ติดกระจัดกระจาย ไม่พบรูอากาศและ

โพรงอากาศ ใบเกล็ดสีมว่ง เซลล์เรยีงตัวชัน้เดียว สปอโรไฟต์ ไม่พบ




หมำยเลขตัวอย่ำง: Klrueaklat 63, Rakprag 83, Udomping 93 และ 108



56

ภำพท่ี 4.20 ภาพถ่าย Riccia L. sp.1 (Ricciaceae)

A: thallus B: branching of thallus C-E: cross-section of thallus ภาพจากตัวอย่าง Rugprang

83


A B

C

D E

57

ตำรำงท่ี 4.2 มอสส์ที่พบในบริเวณสถานีวจิัยสิ่งแวดล้อมสะแกราช จังหวัดนครราชสีมา


1 Archidiaceae Archidium Brid. sp.1 Am บนดนิ ป่าเต็งรัง

2 Bryaceae Bryum coronatum Schwaegr. Am บนหนิ ดิน ป่าเต็งรัง


3 Bryaceae Bryum (Hedw.) Schimp. sp.1 Am บนดิน ป่าเต็งรัง


4 Bryaceae Pohlia flexuosa Hook. Am บนดนิ ป่าเต็งรัง

5 Calymperaceae Calymperes afzellii Sw. Am บนหิ น ดิ น

ขอนไม้


6 Calymperaceae Calymperes cf. boulayi Besch. Am บ น หิ น



7 Calymperaceae Calymperes couguiense Besch. Am บนเปลอืกไม้ ป่าดบิแลง้

8 Calymperaceae Syrropodon Schwaegr. sp.1 Am บนเปลอืกไม้ ป่าดบิแลง้

9 Calymperaceae Thyridium cuspidutum Fleisch. Pm บนเปลอืกไม้ ป่าดบิแลง้

10 Dicranaceae Dicronoloma fragile Broth. Am บนเปลือกไม้

และขอนไม้


11 Diphysciaeae Diphyscium Mohr. sp.1 Am บนหนิ ป่าดบิแลง้

12 Ditrichaceae Garkea flexuosa (Girff.) Merg. & Nork. Am บนดนิ ป่าเต็งรัง

13 Fissidentaceae Fissidens bryoides Hedw. Am บนดนิ ป่าเต็งรัง

14 Fissidentaceae Fissidens crenulatus Mitt. var. crenulatus Am บนซากไม้ ป่าดบิแลง้

15 Fissidentaceae Fissidens crispulus var. robinsonii

(Broth.) Z. Iwats. & Z.H. Li

Am บนดิน ป่าดบิแลง้

16 Fissidentaceae Fissidens ceylonensis Dozy & Molk. Am บ น หิ น

เป ลื อ ก ไม ้

รากไม้ และ

ซากไม้

ป่าดิบแล้ ง


17 Fissidentaceae Fissidens cf. laxitextus Broth. ex Gangulee Am บนดิน ป่าเต็งรัง

18 Fissidentaceae Fissidens hollianus Dozy & Molk. Am บนเปลอืกไม ้ ป่าดบิแลง้

19 Fissidentaceae Fissidens pellucidus Hornsch. Am บนดนิ ป่าดบิแลง้

20 Fissidentaceae Fissidens semperfalcatus Dix. Am บนดิน ป่าดบิแลง้

21 Hookeriaceae Callicostella (C. Muell) Mitt. sp.1 Pm บนหิน ป่าดบิแลง้

58

ตำรำงท่ี 4.2 มอสส์ที่พบในบริเวณสถานีวจิัยสิ่งแวดล้อมสะแกราช จังหวัดนครราชสีมา (ต่อ)


22 Hypnaceae Ectropothecium Mitt. sp.1 Pm บนหิน ป่าดบิแลง้

23 Hypnaceae Isopterygium Mitt. sp.1 Pm บ น หิ น

เป ลื อ ก ไม ้

รากไม้ และ

ซากไม้



24 Luecobryaceae Leucobryum aduncum Dozy & Molk. Am บนเปลอืกไม้ ป่าดบิแลง้

25 Luecobryaceae Ochorbryum kurzianum Hampe ex Besch. Am บนเปลอืกไม้ ป่าดิบแล้ ง


26 Luecobryaceae Octoblepharum albidum Hedw. Am บนเปลอืกไม้




27 Neckeraceae Homaliodencron Fleisch. sp.1 Pm บนเปลอืกไม้ ป่าดบิแลง้

28 Neckeraceae Neckeropsis andamana (C.Muell.)

Fleisch.

Pm บนเปลอืกไม้



29 Orthotrichaceae Macromitrium densum Mitt. Pm บนเปลอืกไม้



30 Orthotrichaceae Zygodon Hook & Tayl. sp.1 Pm บนหนิ ป่าเต็งรัง

31 Pottiaceae Barbula consanguinea (Thwaites &

Mitt.) A. Jaeg.

Am บนดิน ป่าดบิแลง้

32 Pottiaceae Hyophila involuta (Hook.) Jaeg. Am บนหิน ดิน




33 Pottiaceae Hyophila cf. walkeri Broth. Am บนหิน ดิน




34 Racropilaceae Racopilum cuspidigerum (Schwaegr.)

Aongstr.

Pm บนหิน ป่าดบิแลง้

35 Sematophyllaceae Acanthorrhynchium Fleisch. sp.1 Pm บนหิน ป่าดบิแลง้

36 Sematophyllaceae Brotherella Loesk. sp.1 Pm บนหิน ป่าดบิแลง้

37 Sematophyllaceae Clastobryum Dozy& Molk. sp.1 Pm บ น ร า ก ไม ้

ขอนไม ้หิน


38 Sematophyllaceae Heterophyllum (Schimp.) Kindb. sp.1 Pm บ น ร า ก ไม ้

ขอนไม ้หิน


59

ตำรำงที่ 4.2 มอสส์ที่พบในบริเวณสถานีวิจัยสิ่งแวดล้อมสะแกราช จังหวัดนครราชสีมา (ต่อ)


39 Sematophyllaceae Meiothecium Mitt. sp.1 Pm บนหิน ป่าดบิแลง้

40 Sematophyllaceae Sematophyllum Mitt. sp.1 Pm บนเปลือกไม ้

ขอนไม ้


41 Sematophyllaceae Taxithelium Spruc. sp.1 Pm บนหิน ป่าดบิแลง้

42 Thuidiaceae Indothuidium Touw sp.1 Pm บนเปลอืกไม ้ ป่าดบิแลง้

43 Thuidiaceae Thuidium plumulosum (Dozy & Molk.)

Dozy & Molk.

Pm บนหิน ดิน




หมายเหตุ Am = Acrocarpous moss และ Pm = Pleurocarpous moss

รูปวิธำนส ำหรับตรวจหำเอกลักษณ์ระดับวงศ์ของมอสส์ที่พบบริเวณป่ำเต็งรังในเขต

สถำนีวจิัยสิ่งแวดล้อมสะแกรำช

1. ล าต้นหลักมีการเจรญิทั้งแบบตั้งตรง……………………………………………………………………………………2

1'. ล าตน้หลักมีการเจรญิทั้งแบบทอดนอน………………………….………………………………………….…….10

2. แกมีโทไฟต์มีสเีขียว เมื่อผา่ตามขวางของใบมีการเรียงตัวของเซลล์ช้ันเดียว……………………....3

2'. แกมีโทไฟต์มีสีขาวหรือเขียวอ่อน เมื่อผา่ตามขวางของใบมีการเรียงตัวของเซลล์ 3 ช้ัน

ประกอบด้วยช้ันเซลล์ chlorocysts เรียงตัวแทรกอยู่ระหว่างช้ัน luecocysts…Luecobryaceae

3. ใบเรียงตัวมากกว่า 2 แถวหรอืเรียงตัวเวียนรอบล าต้น……………………….………………………………..4

3'. ใบเรียงตัวแบบสลับระนาบเดียว………………..……………………..…..…….………………..Fissidentaceae

4. เซลล์บริเวณฐานใบเป็นรูปสี่เหลี่ยมผนืผ้า เป็นเซลล์ใสที่มีรูปร่างแตกต่างจากเซลล์แผ่นใบ

………………………………………………..……………………………………………….………..…………Calymperaceae

4'. เซลล์บริเวณฐานใบ มรีูปร่างที่ไม่แตกต่างจากเซลล์แผ่นใบ…………………………………………………5

5. อับสปอร์ห้อยลง ใบรูปหอก…………….……………………………………………..……………………….Bryaceae

5'. อับสปอร์ตั้งตรง หรอืเอียง………………………………………..…………………………………………………………6

6. ใบรองรับสปอโรไฟต์แตกต่างจากใบปกติ ก้านชูอับสปอร์สั้น....……………………………..............7

6'. ใบรองรับสปอโรไฟต์ไม่แตกต่างจากใบปกติ ก้านชูอับสปอร์ยาว…….………………………………….8

60

7. ขึน้บนหิน ใบรูปช้อน เซลล์ใบรูปค่อนข้างกลม ผนังเซลล์มปีุ่มหลายปุ่ม...........Diphysciaceae

7'. ขึน้บนดิน ใบรูปหอก เซลล์แผ่นใบยาว ผนังเซลล์เรียบ………………………………………Ditrichaceae

8. ขอบใบหยักฟันเลื่อย เซลล์ใบรูปร่างสัน้ คอ่นข้างกลมหรอืสี่เหลี่ยมจัตุรัส....………………….……9

8'. ขอบใบเรียบ เซลล์รูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด ค่อนขา้งยาว................................Archidiaceae

9. ใบรูปหอกเรียวแหลม ใบโค้ง……………………………………..……………………………………..Dicranaceae

9'. ใบรูปหอกหรอืช้อน ใบไม่โค้ง…………………..…………………………………………………………...Pottiaceae

10. กิ่งสาขาเจริญแบบทอดนอน……………………………………………………..……………………………….………11

10'. กิ่งสาขาเจริญแบบตั้งตรง…………………..………………………………………….………..….Orthotichaceae

11. ใบเรียงรอบล าตน้……………………………………………………..……………………………….………………….……12

11'. ใบเรียง 3 แถว โดย 2 แถวเรียงซ้ายขวา ส่วนแถวที่ 3 เรียงอยู่ด้านบนของล าตน้ (ด้านตรง

ข้ามกับไรซอยด์)…………………..………………………………………….…………………….…..….Racopilaceae

12. มีเส้นกลางใบ……………………………………………………..……………………………….……………………….……13

12'. ไม่มเีส้นกลางใบ…………………..………………………………………….………..…………………………………….15

13. มีเส้นกลางใบ 2 เส้น..................................……………………………………………...……Hookeriaceae

13'. มีเส้นกลางใบ 1 เส้น ใบมีรอยพับจบี…………………………………………………………………………………14

14. ใบไม่มรีอยพับจบี บริเวณล าต้นหรอืกิ่งพบโครงสรา้ง paraphyllia……………….……Thuidiaceae

14'. ใบมีรอยพับจบี บริเวณล าตน้หรอืกิ่งไม่พบโครงสรา้ง paraphyllia …………………Neckeraceae

15. บริเวณฐานใบพบเซลล์ alar…………………………………………………………….………Sematophyllaceae

15'. บริเวณฐานใบไม่พบเซลล์ alar……………………………………………………………………………Hypnaceae

61

ARCHIDIACEAE

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็ก เจริญเป็นกระจุกแบบตั้งตรง ใบรูปหอกแคบ-รูปลิ่มแคบ โคนต้น

มีไรซอยด์มากมาย ใบเรียงตัวแบบเวียน เซลล์ใบรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด หรือสี่เหลี่ยมข้าว

หลามตัดยาว ผนังเซลล์บางและเรียบ ปลายใบแหลม เส้นกลางใบแคบยาวและจรดปลายใบ

สปอโรไฟต์สร้างที่ปลายยอด ก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์รูปไข่-ทรงกระบอก ลักษณะตั้งตรง

ฝาปิดอับสปอร์รูปกรวย คาลบิทราแตกตามยาวข้างเดียว

Archidium Brid. sp.1

ล าต้นมีแกนกลางเป็นล าต้นเดี่ยว เจริญเป็นกระจุกแบบตั้งตรง ใบรูปหอกแคบ โคนต้น

มีไรซอยด์มากมาย ใบเรียงตัวแบบวน เซลล์ใบรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด ผนังเซลล์บางและ

เรียบ ปลายใบแหลม เส้นกลางใบแคบยาวจรดปลายใบ

พื นผิวที่ขึ นอำศัย บนพืน้ดินทราย ซอกหิน

ควำมสูงจำกระดับน ำทะเล 700 เมตร

ตัวอย่ำงท่ีศึกษำ Krueklad 83, 91, Rugprang 17, 25, 99, 111, Udomping 121

และ 124

ภำพ 4.21

เอกสำรอ้ำงอิง (Eddy, 1988) และ (Gangulee, 1971)

62

ภำพท่ี 4.21 ภาพวาดลายเส้น Archidium Brid. sp.1 (Archidaceae)

A: gametophyte. B: leaf. C: leaf apex cells. D: leaf base cells. E: leaf cells. ภาพจาก

ตัวอย่าง Krueklad 83

A

E

D

B

C

1 mm

1 mm

10 µm

20 µm

20 µm 1 mm

1 mm

A B

C

C D

63

BRYACEAE

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็กถึงขนาดกลาง ล าต้นตั้งตรงเจริญเป็นกระจุกหลวม ๆ บนพื้นดิน

หรอืบนเปลือกต้นไม้ (epiphyte) โคนต้นมีไรซอยด์มากมาย ใบเรียงตัวแบบวน ใบรูปหอก-รูปไข่

เหยียดตรงหรือแผ่กางออก เซลล์ใบรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด หรือสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัดยาว

เซลล์บริเวณฐานใบเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส-สี่เหลี่ยมผืนผ้า ผนังเซลล์บางและเรียบ มักมีขอบใบ

เป็นเซลล์ใส เส้นกลางใบแคบยาวจรดปลายใบ หรือยาวพ้นปลายใบ (excurrent) สปอโรไฟต์

สร้างที่ปลายยอด ก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์รูปไข่-ทรงกระบอก ลักษณะตั้งตรง หรอืวางตัว

แนวขนานกับพื้น หรือห้อยลงขนานกับก้านชูอับสปอร์ เพอริสโตมมี 2 ช้ัน หรือไม่มี ฝาปิดอับ

สปอร์รูปกรวย คาลิบทราแตกตามยาวข้างเดียว


1. ใบรูปหอก เส้นกลางใบแคบยาวจรดปลายใบ อับสปอร์ตั้งตรง.......................Pohlia flexuosa

1′. ใบรูปหอกแกมไข่ เส้นกลางใบแคบยาวพ้นปลายใบ อับสปอร์รูปไข่เอียงหรอืหอ้ยลง………….2

2. แกมีโทไฟต์ล าต้นเดี่ยว ไม่แตกกิ่ง เส้นกลางใบยาวพ้นปลายใบ………………………..Bryum coronatum

2′.แกมีโทไฟต์ล าต้นเดี่ยว แตกกิ่งปลายยอด เส้นกลางใบยาวจรดปลายใบ..............Bryum sp.1

Bryum coronatum Schwaegr.

แกมีไทไฟต์ ล าต้นมีแกนกลางเป็นล าต้นเดี่ยวหรือแตกกิ่ง ใบที่ยอดใหญ่กว่าใบล่าง

และเรียงตัวเป็นกระจุก ใบรูปไข่-รี หรอืรูปหอก ปลายใบแหลม ขอบใบจักรฟันเลื่อยถี่หรอืเรียบ

มักมีเซลล์ขอบใบชัดเจน เส้นกลางใบแข็งแรงยาวพ้นปลายใบ เซลล์กลางใบขนาดใหญ่ รูป

สี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน -หกเหลี่ยม ผนังบาง เซลล์ขอบใบยาวรูปหกเหลี่ยม -สี่เหลี่ยมผืนผ้า

สปอโรไฟต์ ก้านชูอับสปอร์ยาวแข็งแรง อับสปอร์รูปไข่เอียงหรือห้อยหัวลง มีฐานอับสปอร์

ใหญ่ เพอริสโตมเจริญดีทั้ง 2 ช้ัน เพอริสโตมช้ันนอกยาวแกมหอก มีลายตามขวางมีปุ่มบริเวณ

ปลาย เพอริสโตมช้ันในบาง ฝาปิดโค้งนูน รูปกรวย (conical) หรือรูปโดม สปอร์ขนาดเล็ก ผิว

ขรุขระ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนพืน้ดิน ซอกหิน


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 64, Rugprang 92, Udomping 97 และ 118

ภำพ 4.22

64


Bryum (Hedw.) Schimp. sp.1

แกมีไทไฟต์ เจริญเป็นกระจุก ล าต้นมีแกนกลางเป็นล าต้นเดี่ยวใบรูปไข่ถึงรี หรือรูป

หอก ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ (entire) เส้นกลางใบ 1 เส้น เห็นชัดเจน แข็งแรงยาวจรด

ปลายใบ เซลล์กลางใบขนาดใหญ่ รูปสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูนถึงหกเหลี่ยม ผนังบาง เซลล์ขอบใบ

ยาวรูปหกเหลี่ยมถึงสี่เหลี่ยมผืนผ้า ผวิเซลล์เรียบ สปอโรไฟต์ ไม่พบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนดิน


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 60, Rugprang 8, 20, 21, 23, 34, และ Udomping

8

ภำพ 4.23

เอกสำรอ้ำงอิง Eddy (1996) 118 และ Gangulee (1974) 961

Pohlia flexuosa Hook.

ล าต้นมีแกนกลางเป็นล าต้นเดี่ยวตั้งตรงเจริญเป็นกระจุกหลวม ๆ บนพื้นดิน ใบรูปหอก

เหยียดตรงหรือแผ่กางออก เซลล์ใบรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด เซลล์บริเวณฐานในเป็นรูป

สี่เหลี่ยมผืนผา้ ผนังเซลล์บางและเรยีบ เส้นกลางใบแคบยาวจรดปลายใบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนพืน้ดิน


ตัวอย่ำงท่ีศึกษำ Rugprang 85 และ Udomping 117

ภำพ 4.24

เอกสำรอ้ำงอิง Eddy (1996) 156 และ Gangulee (1974) 90

65

ภำพท่ี 4.22 ภาพวาดลายเส้น Bryum coronatum Schwaegr. (Bryaceae)

A: gametophyte. B: leaf. C: leaf apex cells. D: leaf base cells. E: leaf cells.

ภาพจากตัวอย่าง Udomping 97

A

C

D.

E.

10 µm

10 µm

1 mm

1 mm

20 µm

D

C B A

E

66

ภำพท่ี 4.23 ภาพวาดลายเส้น Bryum (Hedw.) Schimp. sp.1 (Bryaceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: leaf base cells E: middle lamina cells.


67

ภำพท่ี 4.24 ภาพวาดลายเส้น Pohlia flexuosa Hook. (Bryaceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: leaf base cells E: middle lamina cells

ภาพจากตัวอย่าง Rugprang 85

D

E

1 mm

10 µm

10 µm

10 µm 1 mm

A B C

D

E

68

CALYMPERACEAE

ต้นแยกเพศ ต้นมีขนาดเล็กจนถึงขนาดใหญ่ เจริญแบบกระจุก ล าต้นตั้งตรง (erect) ใบ

เรียงตัวแบบเวียน (spiral) รูปร่างใบเป็นรูปใบหอกยาว (linear-lanceolate) ถึงรูปลิ้น (ligulate)

และมีฐานใบเป็นกาบ (sheathing) เซลล์บริเวณฐานใบเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า (regtangular) มี

ลักษณะเป็นเซลล์ใส หรือขอบเซลล์หนา เส้นกลางใบมี 1 เส้นเห็นชัดเจน ยาวเกือบจรดปลายใบ

เซลล์กลางใบมีขนาดเล็กเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส (quadrate)ขอบใบเรียบ หรือเป็นจักฟันเลื่อย

(serrate) ผิวเซลล์เรียบ (smooth) หรือมีปุ่ม (papillose)สปอโรไฟต์เกิดที่ยอด มีก้านชูอับสปอร์

(seta)ยาว อับสปอร์ (capsule) ตั้งตรง หรือเอียง (incline)มีฝาปิด (operculum) เป็นรูปกรวยมี

จะงอย (conic-rostrate) มีหมวกเป็นรูปคุ่ม อาจมีหรือไม่มี เพอริสโตม ถ้ามี เพอริสโตม

(peristome) ซี่ของเพอริสโตมมี ชั้น 16 ซี่ ไม่ม ีannulus บริเวณปลายใบสร้างเจมมา


1. มีเซลล์ขอบใบบริเวณฐาน..................................................................................................2

1′.ไม่มเีซลล์ขอบใบบริเวณฐาน..............................................................................................3

2. ขอบใบหยักเป็นจักซี่ฟัน……………………………………………………………………….……Syrrhopodon sp.1

2′.ขอบใบเรียบ……………………………………………………………….………………………Thyridium cuspidutum

3. มีเซลล์ขอบใบแทรกอยู่บริเวณ (teniolae) ใกล้ขอบใบ…………………….………Carlymperes afzellii

3′. ไม่มเีซลล์ขอบใบแทรกอยู่บริเวณ ใกล้ขอบใบ………………………………………………………………………4

4. ใบรูปขอบขนาน ขอบใบเรียบหรอืหยักมน…………………………..…………….Calymperes cf. boulayi

4′. ใบรูปหอกหรอืช้อน ขอบใบหยักซี่ฟันถี่……………………………….…...……Carlymperes couguiense

Carlymperes afzellii Sw.

แกมีโทไฟต์ ต้นมีขนาดใหญ่ เจริญแบบกระจุก ล าต้นตั้งตรงใบเรียงตัวแบบเวียน

รูปร่างใบเป็นรูปใบหอกยาว ถึงรูปลิ้น และมีฐานใบเป็นกาบเซลล์บริเวณฐานใบเป็นรูป

สี่เหลี่ยมผืนผ้ามีลักษณะเป็นเซลล์ใส หรือขอบเซลล์หนา ไม่มีเซลล์ขอบใบ เส้นกลางใบมี 1 เส้น

เห็นชัดเจน ยาวเกือบจรดปลายใบ แผ่นใบบางฉีกขาดง่าย เซลล์กลางใบมีขนาดเล็กเป็นรูป

สี่เหลี่ยมจัตุรัส ผิวเซลล์มีปุ่ม โดย 1 เซลล์มี 1 ปุ่ม ขอบใบหยักเป็นจักฟันเลื่อย สร้างเจมมา

ปลายใบ สปอโรไฟต์ ไม่พบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนดิน และหนิ


69

หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 7, 163, 173, Rugprang 10, Udomping 13 และ 16

ภำพ 4.25


Calymperes cf. boulayi Besch.

แกมีโทไฟต์ ต้นมีขนาดเล็ก เจริญแบบกระจุก ล าต้นตั้งตรงใบเรียงตัวแบบเวียนรูปร่าง

ใบเป็นรูปใบหอกยาว ถึงรูปลิ้น และมีฐานใบเป็นกาบเซลล์บริเวณฐานใบเป็นรูปสี่เหลี่ยมผนืผ้ามี

ลักษณะเป็นเซลล์ใส หรือขอบเซลล์หนา ไม่มีเซลล์ขอบใบ เส้นกลางใบมี 1 เส้นเห็นชัดเจน ยาว

เกือบจรดปลายใบ แผ่นใบบางฉีกขาดง่าย เซลล์กลางใบมีขนาดเล็กเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ผิว

เซลล์มีปุ่ม โดย 1 เซลล์มีหลายปุ่ม ปุ่มมีลักษณะเป็นแฉก ขอบใบเรียบ ปลายใบแหลมและหยัก

เป็นจักซี่ฟัน สร้างเจมมาปลายใบ สปอโรไฟต์ ไม่พบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนเปลือกไม้


หมำยเลขตัวอย่ำง Rugprang 37, 38 และ 72 Udomping 73 และ 83

ภำพ 4.26


Carlymperes couguiense Besch.

แกมีโทไฟต์ ต้นมีขนาดเล็กจนถึงขนาดใหญ่ เจรญิแบบกระจุก ล าต้นตั้งตรงใบเรียงตัว

แบบเวียนรูปร่างใบเป็นรูปใบหอกยาว ถึงรูปลิ้น และมีฐานใบเป็นกาบเซลล์บริเวณฐานใบเป็น

รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ามีลักษณะเป็นเซลล์ใส หรือขอบเซลล์หนา ไม่มีเซลล์ขอบใบ เส้นกลางใบมี 1

เส้นเห็นชัดเจน ยาวเกือบจรดปลายใบ เซลล์กลางใบมีขนาดเล็กเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ผวิเซลล์

เรียบ ขอบใบหยักเล็กน้อยปลายใบเป็นจักฟันเลื่อย สรา้งเจมมาปลายใบ สปอโรไฟต์ ไม่พบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนรากไม้, เปลือกไม้ และหนิ


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 166 และ 205

ภำพ 4.27


70

Syrrhopodon Schwaegr. sp.1

แกมมีโทไฟต์ขนาดเล็กถึงขนาดกลาง เจริญแบบกระจุก ล าต้นตั้งตรง ใบเรียงตัวแบบ

เวียน รูปร่างใบเป็นรูปใบหอกยาวถึงรูปลิ้น ขอบใบเรียบ ปลายใบมน เซลล์ขอบใบมีลักษณะ

ยาวรูปแถบยาวไม่ถึงปลายใบ และที่ฐานใบ มีลักษณะเป็นหนามจักซี่ฟันหวี เซลล์บริเวณฐานมี

ลักษณะใส ผนังบาง รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า เซลล์แผ่นใบมีขนาดเล็ก รูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสแกมรูปไข่

เซลล์มีปุ่ม โดย 1 เซลล์มีปุ่ม 1 ปุ่ม เส้นกลางใบมี 1 เส้นยาวเกือบจรดปลายใบ สร้างเจมมา

ปลายใบ สปอโรไฟต์ ไม่พบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนขอนไม้


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 135

ภำพ 4.28


Thyridium cuspidutum Fleisch.

แกมีโทไฟต์ เจริญแบบกระจุก ล าต้นตั้งตรงใบเรียงตัวแบบเวียนรูปร่างใบเป็นรูปใบ

หอกยาว ถึงรูปลิ้น และมีฐานใบเป็นกาบเซลล์บริเวณฐานใบเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ามีลักษณะ

เป็นเซลล์ใส หรือขอบเซลล์หนา เซลล์ขอบใบมีลักษณะยาวรูปแถบ ยาวตั้งแต่ฐานใบเกือบถึง

ปลายใบ เส้นกลางใบมี 1 เส้นเห็นชัดเจน ยาวเกือบจรดปลายใบ เซลล์กลางใบมีขนาดเล็กเป็น

รูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ผิวเซลล์มปีุ่ม ขอบใบหยักเล็กน้อย หรือเป็นจักฟันเลื่อย สร้างเจมมาปลายใบ

สปอโรไฟต์ ไม่พบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนอิฐ และเปลือกไม้


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 8, 101 และ 140

ภำพ 4.29


71

ภำพท่ี 4.25 ภาพวาดลายเส้น Carlymperes afzellii Sw. (Calymperaceae)

A: gametophyte.B: leaf. C: Leaf apex cells. D: leaf base cells. E: middle lamina cells.

ภาพจากตัวอย่าง Krueklad 7

72

ภำพท่ี 4.26 ภาพวาดลายเส้น Calymperes cf. boulayi Besch. (Calymperaceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: leaf base cells E:middle lamina cells


73

ภำพท่ี 4.27 ภาพวาดลายเส้น Carlymperes couguiense Besch. (Calymperaceae)

A: gametophyte. B: leaf. C: leaf apex gemma. D: leaf apex cells. E: leaf base cells.

F: middle lamina cells. G: gemma. ภาพจากตัวอย่าง Krueklad 166

74

ภำพท่ี 4.28 ภาพวาดลายเส้น Syrrhopodon Schwaegr sp.1 (Calymperaceae)

A: gametophyte. B: leaf. C: leaf apex cells. D: leaf base cells. E: border. F: middle lamina

cells. ภาพจากตัวอย่าง Krueklad 135

75

ภำพท่ี 4.29 ภาพวาดลายเส้น Thyridium cuspidutum Fleisch. (Calymperaceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: leaf base cells E: border F: middle lamina

cells ภาพจากตัวอย่าง Krueklad 14

76

DICRANACEAE

ต้นแยกเพศ ต้นมีขนาดเล็กถึงขนาดใหญ่ ล าต้นตั้งตรงและเรียวยาว ใบเรียงตัวแบบ

เวียน รูปร่างใบเป็นรูปหอกยาว เส้นกลางใบมี 1 เส้นเห็นชัดเจน ยาวเกือบจรดปลายใบหรือจรด

ปลายใบ หรอืพ้นปลายใบเล็กน้อย ใบเมื่อแหง้อาจมหีรอืไม่มกีารบิดเวียน ขอบใบเรียบ หรอืเป็น

จักฟันเลื่อย อาจมีหรือไม่มี alar cell สปอโรไฟต์เกิดที่ยอด มีก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์ตั้ง

ตรง หรอืวางตัวในแนวเอียง มีฝาปิดเป็นแบบกรวยมีจะงอย มหีมวกเป็นแบบคุ่ม เพอริสโตมม ี2

ช้ัน ช้ันละ 16 ซี่ สีแดง มีหรอืไม่ม ีannulus

Dicranoloma fragile Broth.

แกมีโทไฟต์ล าต้นตั้งตรงและเรียวยาว ใบเรียงตัวแบบเวียน รูปร่างใบเป็นรูปหอกยาว

เส้นกลางใบมี 1 เส้นเห็นชัดเจน ยาวเกือบจรดปลายใบ ใบเมื่อแห้งมีการบิดเวียน ขอบใบเรียบ

เซลล์แผ่นใบเป็นรูปสี่เหลี่ยมถึงวงกลม ผวิเซลล์มปีุ่มหลายปุ่ม ไม่ม ีalar cell สปอโรไฟต์ ไม่พบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนขอนไม้, รากไม้, เปลือกไม้, และหนิ


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 45, 48, 56, 157, Rugpran 62, 74, Udomping 9

และ 78

ภำพ 4.30

เอกสำรอ้ำงอิง (Gangulee, 1971)

77

ภำพท่ี 4.30 ภาพวาดลายเส้น Dicranoloma fragile Broth. (Dicranaceae)

A: gametophyte. B: leaf. C: leaf apex cells. D: leaf base cells. E: middle lamina cells.


78

DIPHYSCIACEAE

แกมีโทไฟต์เจริญแบบตั้งตรง เป็นกระจุก ใบเรียงตัวรอบล าต้น ใบรูปลิ้นถึงรูปช้อน

ปลายใบแหลมหรือป้าน มักจะมีใบที่ขนาดยาวกว่า ปลายใบยาวแหลมกว่า ซ้อนอยู่กับใบที่มี

ขนาดปกติ ส่วนใหญ่ขอบใบเรียบ มีเส้นกลางใบ 1 เส้น เห็นชัดเจน เซลล์เป็นรูปสี่เหลี่ยม

วงกลม หรือหกเหลี่ยม ผนังเซลล์หนา ผิวเซลล์มีหรือไม่มีปุ่ม ก้านชูอับสปอร์สั้นมากและเรียบ

อับสปอร์รูปไข่ ฝาปิดอับสปอร์รูปกรวย คาลิบทราเรียบ มีหรอืไม่มีเพอริสโตม ถ้ามีเพอริสโตม

จะมี 16 ซี ่

Diphyscium Mohr. sp.1

แกมีโทไฟต์เจริญแบบตั้งตรง เป็นกระจุก ใบเรียงตัวรอบล าต้น ใบรูปลิ้นถึงรูปช้อน

ปลายใบแหลม มีใบที่ขนาดยาวกว่า ปลายใบยาวแหลมกว่า ซ้อนอยู่กับใบที่มีขนาดปกติ ขอบ

ใบเรียบ มีเส้นกลางใบ 1 เส้น เห็นชัดเจน เซลล์เป็นรูปสี่เหลี่ยมถึงวงกลม ผนังเซลล์หนา ผิว

เซลล์มปีุ่ม สปอโรไฟต์ ก้านชูอับสปอร์สัน้ แคบซูมรูปทรงกระบอก

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนดิน, ก้อนหิน และเปลือกไม้



ภำพ 4.31


79

ภำพท่ี 4.31 ภาพวาดลายเส้น Diphyscium Mohr. sp.1 (Diphyciaceae)

A: gametophyte. B: Leaf. C: leaf apex cells. D: leaf base cells. E: perichaetial leaf.

F: leaf apex cells. G: middle lamina cells. ภาพจากตัวอย่าง Krueklad 117

80

DITRICHACEAE

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็ก เจริญเป็นกระจุกแบบตั้งตรง ใบรูปหอกแคบ-รูปลิ่มแคบ ขอบใบ

เรียบหรือมีจักซี่ฟันเล็กน้อยบริเวณปลายใบ เซลล์แผ่นใบรูปแถบ (linear) หรือสี่เหลี่ยมยาว

ผนังเซลล์เรียบ ไม่มี alar cell เส้นกลางใบมี 1 เส้นชัดเจน ยาวจรดปลายใบหรือพ้นปลายใบ

เล็กน้อย สปอโรไฟต์สร้างที่ปลายยอดล าต้น ก้านชูอับสปอร์ตรง อับสปอร์ตั้งตรงหรอืวางตัวใน

แนวเฉียง เพอริสโตมม ี16 ซี่ ปลายของแต่ละซี่แยก 2 แฉก

Garkea flexuosa (Grrff.) Merg. & Nork.

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็ก ใบรูปหอกแคบปลายใบเรียวยาว ขอบใบเรียบ ใบบริเวณปลาย

ยอดเรียงตัวเป็นกระจุกแน่นและมีขนาดใหญ่กว่าใบบริเวณล าต้น เซลล์แผ่นใบรูปสี่เหลี่ยมยาว

ผนังเซลล์เรียบ เส้นกลางใบมี 1 เส้นชัดเจน ยาวจรดปลายใบหรือพ้นปลายใบเล็กน้อย สปอโร

ไฟต์สร้างที่ปลายยอดล าตน้ ก้านชูอับสปอร์สัน้ มักถูกปกคลุมโดยใบบริเวณปลายยอด

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนพืน้ดิน จอมปลวก หินลูกรัง


ตัวอย่ำงท่ีศึกษำ Krueklad 87, 88, 89, 90, Rugprang 110 Udomping 119,

120 และ 123

ภำพ 4.32


81

ภำพท่ี 4.32 ภาพวาดลายเส้น Garkea flexuosa (Grrff.) Merg. & Nork. (Ditrichaceae)

A: gametophyte. B: leaf. C: leaf apex cells. D: leaf base cells. E: leaf cells.


A. B. C.

D.

E.

1 mm

1 mm

10 µm

20 µm

20 µm

A B C

D E

82

FISSIDENTACEAE

แกมีโทไฟต์เจริญแบบตั้งตรง ลักษณะใบแตกออกเป็น 2 แถวในระนาบเดียวกัน

(distichous) ใบมีลักษณะแบน 2 ซีกของแผ่นใบมีความแตกต่างกัน โดยบริเวณครึ่งล่างของซีก

บนของใบประกอบด้วยแผ่นใบ 2 แผ่น ประกบกันเป็นรูปท้องเรือ เรียกว่า แผ่นใบส่วนวาจิเนท

(varginate lamina) มีลักษณะคล้ายกาบใบห่อหุม้ล าต้น ส่วนใบครึ่งบนที่มีช้ันเดียวเรียกว่า แผ่น

ใบส่วนเอพิคอล (apical lamina) และซีกล่างของใบทั้งหมดมีช้ันเดียว เรียกว่า แผ่นใบส่วนดอร์

ซอล (dorsal lamina) ใบมีเส้นกลางใบชัดเจน แผ่นใบประกอบด้วยเซลล์หนาช้ันเดียว รูปร่าง

ของเซลล์ค่อนข้างกลมหรือค่อนข้างหกเหลี่ยม ผิวเซลล์เรียบหรือมีปุ่ม ขอบใบอาจมีหรือไม่มี

เซลล์ที่มีลักษณะต่างจากเซลล์ทั่วไป สปอโรไฟต์สร้างที่บริเวณปลายยอดของล าต้นหรือ

บริเวณซอกใบ ก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์ตั้งตรง เพอริสโตมมีช้ันเดียว มี 16 ซี่แต่ละซี่ปลาย

แยกเป็น 2 แฉก ฝาปิดอับสปอร์รูปกรวย มีจะงอยสั้นหรือยาว คาลิบทรารูปกรวยแตกตามยาว

ข้างเดียว มอสส์วงศ์นี้มเีพียงสกุลเดียวคือ Fissidens


1. มเีซลล์ขอบใบ....................................................................................................................2

1'. ไม่มีขอบใบ…………………………………………………………………………………………………………………………….6

2. มเีซลล์ขอบใบรอบแผ่นใบ...................................................................... Fissidens bryoides

2'. มีขอบใบเฉพาะแผน่ใบส่วนวาจเินท………………………………………………………………………………………3

3. เซลล์ใบมีปุ่มเดียว…………………………………………………………………………………..……………….…………….4

3'. เซลล์ใบมีปุ่มหลายปุ่ม………………………………………………….….………..…………………………………………5

4. สปอโรไฟต์เกิดด้านข้างของล าตน้…………………………………………………..Fissidens semperfalcatus

4'. สปอโรไฟต์เกิดปลายยอดล าต้น….………..…………………….Fissidens crenulatus var. crenulatus

5. ก้านชูอับสปอร์เรยีบ…………………………...…………………….…………………………Fissidens ceylonensis

5'. ก้านชูอับสปอร์ขรุขระ……………………………………………………..……………………….Fissidens hollianus

6. เซลล์ใบมีลักษณะบวมนูน มีกลุ่มเซลล์บริเวณซอกใบ………Fissidens crispulus var. robinsonii

6'. เซลล์ใบเรียบ ไม่มีกลุ่มเซลล์บริเวณซอกใบ………………….….………..………………………………….……7

7. เส้นกลางใบต่ ากว่าปลายใบ ขอบใบจักฟันเลื่อย…………………………………Fissidens cf. laxitextus

7'. เส้นกลางใบยาวจรดปลายใบ ขอบใบเรียบ………….……………….………………..Fissidens pellucidus

83

Fissidens bryoides Hedw.

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็ก เจริญเป็นกลุ่ม ล าต้นเจริญแบบตั้งตรง ใบมีเส้นกลางใบชัดเจน

แผ่นใบประกอบด้วยเซลล์หนาช้ันเดียว รูปร่างของเซลล์ค่อนข้างกลมหรือค่อนข้างหกเหลี่ยม

ผวิเซลล์เรียบ มขีอบใบรอบแผน่ใบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนดินทราย


ตัวอย่ำงท่ีศึกษำ Rugprang 6, 31 และ Thianpom 79

ภำพ 4.33


Fissidens crenulatus Mitt. var. crenulatus Mitt.

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็ก เจริญเป็นกลุ่ม ล าต้นเดี่ยว ลักษณะใบรูปหอกแกมไข่ ปลายใบ

แหลม ขอบใบเรียบ เซลล์ใบรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าถึงกลม ใบมีเส้นกลางใบ 1 เส้น เห็นชัดเจน ยาว

จรดปลายใบหรือพ้นปลายใบเล็กน้อยมีเซลล์ขอบใบที่ใบวาจิเนท แผ่นใบประกอบด้วยเซลล์

หนาช้ันเดียว รูปร่างของเซลล์ค่อนข้างกลมหรือสี่เหลี่ยมจัตุรัส ผิวเซลล์มี 1 ปุ่ม ปุ่มมีขนาดเล็ก

สปอโรไฟต์สร้างที่บริเวณปลายยอดของล าตน้ อับสปอร์ตัง้ตรง รูปไข่ ฝาปิดอับสปอร์รูปกรวย

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนดิน, หนิ และขอนไม้


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 15 และ Rugprang 33

ภำพ 4.34

เอกสำรอ้ำงอิง (Eddy, 1988) และ (Li et al., 2001)

Fissidens crispulus var. robinsonii (Broth.) Z. Iwats. & Z.H. Li

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็ก แยกเพศต่างต้น ลักษณะใบรูปหอกถึงรูปหอกแคบยาวปลายใบ

แหลมและหยักเล็กน้อย หยิกงอเมื่อแห้ง ไม่มีเซลล์ขอบใบ เส้นกลางใบ1 เส้น เห็นชัดเจน ยาว

จรดปลายใบหรือจบก่อนถึงปลายใบเซลล์ใบรูปสี่เหลี่ยมหรือกลมถึงหกเหลี่ยม ผิวเซลล์มีปุ่ม

ใส 1 ปุ่ม สปอโรไฟต์ ไม่พบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนหนิ


84


ภำพ 4.35

เอกสำรอ้ำงอิง (Li et al., 2001)

Fissidens ceylonensis Dozy & Molk.

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็ก เจริญเป็นกลุ่ม ล าต้นเดี่ยวหรือมีการแตกสาขา ลักษณะใบ

รูปหอกแกมรูปไข่ ใบเรียงตัวหนาแน่น 10-20 คู่ ใบส่วนวาจเินทยาวประมาณ 1 ใน 2 ของความ

ยาวใบ เซลล์ขอบใบรูปสี่ เหลี่ยมผืนผ้า-เซลล์รูปแถบใบมี เส้นกลางใบชัดเจน แผ่นใบ

ประกอบด้วยเซลล์หนาช้ันเดียว รูปร่างของเซลล์ค่อนข้างกลมหรอืสี่เหลี่ยมจัตุรัส ผวิเซลล์มีปุ่ม

หลายปุ่ม ขอบใบอาจมีหรอืไม่มีเซลล์ที่มีลักษณะต่างจากเซลล์ทั่วไป สปอโรไฟต์สร้างที่บริเวณ

ปลายยอดของล าต้น ก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์ตั้งตรง รูปไข่ ฝาปิดอับสปอร์รูปกรวย มี

จะงอยสั้น



ตัวอย่ำงท่ีศึกษำ Krueklad 1, 2, 5, 68, 187, 198, Rugprang 4, 14, 52, 86,

91, 105, Thianpom 96, 101, 112, Udomping 3, 94, 111,

122 และ 125

ภำพ 4.36

เอกสำรอ้ำงอิง (Eddy, 1988)

Fissidens cf. laxitextus Gangulee

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็ก เจริญเป็นกลุ่ม ล าต้นเดี่ยว ลักษณะใบรูปหอกแกมไข่ ปลายใบแหลม

เซลล์ใบรูปสี่ เหลี่ยมผืนผ้า ใบมีเส้นกลางใบชัดเจน ยาวสิ้นสุดก่อนถึงปลายใบ แผ่นใบ

ประกอบด้วยเซลล์ช้ันเดียว รูปร่างของเซลล์ค่อนข้างกลมหรือสี่เหลี่ยมจัตุรัส ผิวเซลล์เรียบ

ขอบใบจักฟันเลื่อยแบบถี่เล็กน้อย สปอโรไฟต์สร้างที่บริเวณปลายยอดของล าต้น ก้านชูอับ

สปอร์ยาว อับสปอร์ตัง้ตรง รูปไข่ ฝาปิดอับสปอร์รูปกรวย มีจะงอยสั้น



ตัวอย่ำงท่ีศึกษำ Krueklad 62

85

ภำพ 4.37


Fissidens hollianus Dozy & Molk.

แกมีโทไฟต์ขนาดใหญ่ มีสีเขียวเข้ม ล าต้นเดี่ยว ลักษณะใบรูปหอก ปลายใบแหลม

ขอบใบจักฟันเลื่อยเล็กน้อย เซลล์ใบรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าถึงกลม ใบมีเส้นกลางใบ1 เส้น เห็น

ชัดเจน ยาวจรดปลายใบหรือสิ้นสุดก่อนถึงปลายใบ รูปร่างของเซลล์ใบเป็นสี่เหลี่ยมจัตุรัสหรือ

หกเหลี่ยม มีเซลล์ขอบใบที่ฐานมีลักษณะยาวรูปแถบ ผิวเซลล์มีปุ่มหลายปุ่ม ผนังเซลล์หนา

สปอโรไฟต์สร้างที่บริเวณปลายยอดของล าต้น ก้านชูอับสปอร์ผิวขรุขระ อับสปอร์ตั้งตรง รูป

ไข่ ฝาปิดอับสปอร์รูปกรวย

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนรากไม้, เปลือกไม้ และขอนไม้


หมำยเลขตัวอย่ำง Rugprang 26, 73, Thianpom 97และ Udomping 57

ภำพ 4.38

เอกสำรอ้ำงอิง (Eddy, 1988)

Fissidens pellucidus Hornsch

แกมีโทไฟต์ขนาดใหญ่ มีสีเขียวเข้ม ล าต้นเดี่ยว ลักษณะใบรูปหอกแกมไข่ ปลายใบ

เรียวแหลมและเป็นจักฟันเลื่อยเล็กน้อย เซลล์ใบรูปสี่เหลี่ยมผืนผา้ถึงกลม ไม่มีเซลล์ขอบใบ ใบ

มีเส้นกลางใบ1 เส้น เห็นชัดเจน ยาวจรดปลายใบหรือพ้นปลายใบเล็กน้อย รูปร่างของเซลล์ใบ

สี่เหลี่ยมจัตุรัสหรือหกเหลี่ยม ผิวเซลล์เรียบ ผนังเซลล์หนา สปอโรไฟต์ สร้างที่บริเวณปลาย

ยอดของล าตน้ อับสปอร์ตัง้ตรง รูปไข่ ฝาปิดอับสปอร์รูปกรวย

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนจอมปลวก และดินทราย


หมำยเลขตัวอย่ำง Rugprang 53 และ 67

ภำพ 4.39

เอกสำรอ้ำงอิง (Wongkuna, 2010)

86

Fissidens semperfalcatus Dix.

แกมีโทไฟต์ขนาดกลาง เจริญเป็นกลุ่ม ล าต้นเดี่ยว ลักษณะใบรูปหอกแคบ ปลายใบ

เรียวแหลม ขอบใบหยักเล็กน้อย เซลล์ใบรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าถึงกลม มีเซลล์ขอบใบที่ฐานมี

ลักษณะยาวและใส ใบมีเส้นกลางใบ1 เส้น เห็นชัดเจน ยาวพ้นปลายใบเล็กน้อย รูปร่างของ

เซลล์ใบสี่เหลี่ยมจัตุรัสหรือหกเหลี่ยม ผนังเซลล์บางผิวเซลล์มีปุ่มขนาดเล็ก 1 ปุ่ม สปอโรไฟต์

สร้างที่บริเวณปลายยอดและซอกใบของล าต้น อับสปอร์ตัง้ตรง รูปไข่ ฝาปิดอับสปอร์รูปกรวย

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนดิน, หิน, ขอนไม้ และดินทราย


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 115, 123, 147, 164, Rugprang 6 และ

Thianpom 119

ภำพ 4.40


87

ภำพท่ี 4.33 ภาพวาดลายเส้น Fissidens bryoides Hedw. (Fissidentaceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: leaf base cells E: leaf cells ภาพจากตัวอย่าง

Rugprang 6

A

C

D

C

10 µm

30 µm 1 mm 1 mm

30 µm

A B

D E

88

40µm

ภำพท่ี 4.34 ภาพวาดลายเส้น Fissidens crenulatus Mitt. var. crenulatus (Fissidentaceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: leaf base cells E: leaf cells F: sporophyte with

peristome, capsule and seta G: spores ภาพจากตัวอย่าง Krueklad 61

G

F

E

D

A

B

C

1 mm 1 mm

1 mm

10 µm

10 µm

40µm

89

ภำพท่ี 4.35 ภาพวาดลายเส้น Fissidens crispulus var. robinsonii (Broth.) Z. Iwats. & Z.H. Li

(Fissidentaceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: varginant lamina cells E: middle lamina cells


90

ภำพท่ี 4.36 ภาพวาดลายเส้น Fissidens ceylonensis Dozy & Molk. (Fissdentaceae)


operculum, capsule and seta ภาพจากตัวอย่าง Rugprang 1

E

A

D

C

B

F

10 µm

20 µm

20 µm

1 mm

1 mm

1 mm

91

ภำพท่ี 4.37 ภาพวาดลายเส้น Fissidens cf. laxitextus Gangulee (Fissidentaceae)


operculum, peristome, capsule and seta G: spores ภาพจากตัวอย่าง Krueklad 62

A

B

C

D

E

F

G

10 µm

40 µm

10 µm

1 mm

1 mm

1 mm

40 µm

92

ภำพท่ี 4.48 ภาพวาดลายเส้น Fissidens hollianus Dozy & Molk. (Fissidentaceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: varginant lamina cells E: middle lamina cells

ภาพจากตัวอย่าง Thianpom 97

93

ภำพท่ี 4.39 ภาพวาดลายเส้น Fissidens pellucidus Hornsch (Fissidentaceae)


F: sporophyte with operculum, capsule and seta ภาพจากตัวอย่าง Rugprang 6

94

ภำพท่ี 4.40 ภาพวาดลายเส้น Fissidens semperfalcatus Dix. (Fissidentaceae)


peristome, capsule and seta G: spores ภาพจากตัวอย่าง Krueklad 74

1 mm

1 mm

1 mm

10 µm

10 µm

10 µm

A

B

C

D

E

F

G

10 µm

95

HOOKERIACEAE

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็กจนถึงใหญ่ เป็นต้นแยกเพศหรือ 2 เพศบนต้นเดียวกัน ล าต้นทอด

นอน ใบรูปไข่ถึงรูปหอก มีหรือไม่มีขอบใบ ขอบใบเรียบหรือหยักซี่ฟันช่วงปลายใบ ปลายใบ

เรียวแหลม เส้นกลางใบมี 1-2 เส้น หรือไม่มีเส้นกลางใบ เซลล์กลางใบรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลาม

ตัด ผนังเซลล์เรียบหรือมีปุ่ม ไม่มี alar cell ก้านชูอับสปอร์สั้นหรือยาว อับสปอร์วางตัวใน

แนวขนานหรอืแบบเอียง ทรงรูปไข่ และอาจจะไม่สมมาตร (asymmetry) เพอริสโตมม ี2 ช้ัน

คาลปิทราคล้ายหมวก

Callicostella (C. Muell) Mitt. sp.1

แกมีโทไฟต์ล าต้นทอดนอนใบรูปไข่ถึงรูปหอก ขอบใบเรียบและหยักซี่ฟันช่วงปลายใบ

ปลายใบเรียวแหลม เส้นกลางใบมี 2 เส้น หรือไม่มีเส้นกลางใบ เซลล์กลางใบรูปสี่เหลี่ยมข้าว

หลามตัด ผนังเซลล์บาง ผวิเซลล์เรียบ ไม่มี alar cell สปอโรไฟต์ ไม่พบ




ภำพ 4.41


96

ภำพท่ี 4.41 ภาพวาดลายเส้น Callicostella (C. Muell) Mitt. sp.1 (Hookeriaceae)



97

HYPNACEAE

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็กจนถึงใหญ่ เป็นต้นแยกเพศมีสีเขียวแวววาว (glossy) เจริญแบบ

ผืน (mat) ล าต้นทอดนอน (creeping) แตกกิ่งก้านสาขาแบบขนนก (pinnate) หรือกึ่งขนนก

(subpinnate) ใบรูปหอกยาว ปลายใบเรียวแหลม (acuminate) และมักโค้งเป็นรูปเคียวด้านเดียว

ขอบใบเรียบ เส้นกลางใบสั้น และมี 2 แฉก หรือไม่มีเส้นกลางใบ เซลล์กลางใบรูปแถบและ

เซลล์ยาวปลายแหลม ผนังเซลล์เรียบหรือมีปุ่ม มี alar cell แต่อาจไม่ชัดเจนหรอืไม่มีเลย สปอ

โรไฟต์สร้างที่ปลายยอดล าต้น ก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์วางตัวในแนวขนานหรือแบบห้อย

ทรงรูปไข่ และอาจจะไม่สมมาตร (asymmetry) เพอริสโตมมี 2 ช้ันช้ันในสั้นเป็นติ่งแหลมอ่อน

(apiculate) และมักมีขน (cilia)

รูปวิธำนส ำหรับตรวจหำเอกลักษณ์ระดับสกุล

1. ผวิเซลล์เรียบ………………………………………………………………………………….……………… Ectropothecium

1′.ผวิเซลล์มปีุ่มหลายปุ่ม……………………..…………….……………………………….….……………..Isopterygium

Ectropothecium Mitt.

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็กจนถึงใหญ่ มีสีเขียวแกมเหลืองหรือเขียวแกมน้ าตาล ล าต้นทอด

นอนและเจริญเป็นผืน แตกกิ่งก้านสาขาแบบเดี่ยวหรือขนนก ใบรูปไข่ถึงรูปหอกแกมไข่ ปลาย

ใบแหลม ขอบใบเรียบ ไม่มีเส้นกลางใบ เซลล์รูปข้าวหลามตัดยาว ผิวเซลล์เรียบ สปอโรไฟต์

ไม่พบ




ภำพ 4.42


Isopterygium Mitt.

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็กจนถึงใหญ่ เป็นต้นแยกเพศ มีสีเขียว เจริญแบบผืนและแบน ล า

ต้นทอดนอนแตกกิ่งก้านสาขาไม่สม่ าเสมอ (irregular) แบบเดี่ยว หรอืแบบขนนก หรือกึ่งขนนก

ใบรูปไข่ ปลายใบแหลม และมักโค้งเป็นรูปเคียวด้านเดียว ขอบใบเป็นหยักซี่ฟัน ไม่มีเส้นกลาง

ใบ เซลล์กลางใบรูปแถบและเซลล์ยาวปลายแหลม ผนังเซลล์มปีุ่มหลายปุ่มไม่มี alar cell สปอ

98

โรไฟต์ สร้างที่ปลายยอดล าต้น ก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์วางตัวในแนวขนานหรือแบบห้อย

ทรงรูปไข่ มีฝาปิดรูปกรวยมีหมวกเป็นแบบคุ่มเพอริสโตมมี 2 ช้ันช้ันในสั้นเป็นติ่งแหลมอ่อน

และมักมีขน

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนขอนไม้, รากไม้, เปลือกไม้, โคนต้นไม้, ดินและหิน


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 17, 28, 39, 41, 42, 44, 49, 51, 53, 98,

130, 131, 137, 146, 148, 150, 151, 152, 153, 156,

158, 159, 160, 161, 162, 165, 167, 169, 170, 171,

172,184, 193, 194, 197, 201, 202, 203, 206, 207,

209, 10, 212, Rugprang 11, 17, 34, 39, 50, 56,

60, 61, 64, 66, 71,Thianpom 103, 118, 130, 131,

135 และ Udomping 9, 28, 31, 39, 40, 51, 58, K.60,

61, 62, 69, 75, 76, 81, 82, SK.39

ภำพ 4.43


99

ภำพท่ี 4.42 ภาพวาดลายเส้น Ectropothecium Mitt. sp.1 (Hypnaceae)



100

ภำพท่ี 4.43 ภาพวาดลายเส้น Isopterygium Mitt. (Hypnaceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf cells D: leaf apex cells E: leaf base cells ภาพจากตัวอย่าง

Krueklad 71

E

D

C

A

B

101

LEUCOBRYACEAE

แกมีโทไฟต์เล็กถึงใหญ่สีเขียวอมขาว ส่วนใหญ่จะแตกกิ่ง ล าต้นเมื่อตัดตามขวางไม่มี

แกนกลาง ใบประกอบด้วยเซลล์หลายช้ันคือ เซลล์ที่มีคลอโรพลาสต์ (chlorocyst) 1 ช้ันอยู่ตรง

กลาง ขนาบด้วยเซลล์ใส (leucocyst) ทั้งสองข้าง โดยเซลล์ใสขนาดใหญ่มักมีรู เส้นกลางใบที่มี

ความกว้างมากคล้ายแผ่นใบ เรียกว่าใบเทียม (psuedolamina) แผ่นใบจริงลดรูปเป็นแถบแคบๆ

ที่ขอบใบ ประกอบด้วยเซลล์สี่เหลี่ยมผืนผ้าไม่กี่แถว นอกจากนี้เซลล์ที่อยู่บริเวณรอยเชื่อมติด

ขอบใบและล าต้น เป็นเซลล์ที่มีลักษณะใส สี่เหลี่ยมผืนผ้าถึงสี่เหลี่ยมจัตุรัส ก้านชูอับสปอร์มีทั้ง

ยาวและสั้น อับสปอร์ทรงกระบอกถึงรูปไข่ ตั้งตรงหรือเอียง ฝาปิดเป็นจะงอย คาลิบทราผ่า

ด้านเดียว เพอริสโตม 8 หรอื 16 ซี่ ผวิเรียบหรอืมีปุ่ม


1. เมื่อตัดใบในลักษณะตัดตามขวาง เซลล์ chlorocyst มีรูปร่างเป็นสามเหลี่ยม (triadrangular)

อับสปอร์ตัง้ตรง และรูปร่างสมมาตร…………………………………………..…Octoblepharum albidium

1'. เมื่อตัดใบในลักษณะตัดตามขวาง เซลล์ chlorocyst มีรูปร่างเป็นสี่เหลี่ยม (quadrangular)

อับสปอร์วางตัวในแนวเอียง และรูปร่างไม่สมมาตร…………………………………………………………….2

2. ด้านหลังใบบริเวณปลายใบผวิเรียบ...................................................Ochorbryum kurzianum

2'. ด้านหลังใบบริเวณปลายใบผวิขรุขระ..............................................Leucobryum adumcum

Leucobryum adumcum Dozy & Molk.

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็ก เจริญอัดกันแน่น มีสีเขียวอ่อน ต้นสูงไม่เกิน 1.5 เซนติเมตร ใบ

เรียงอัดกันแน่น ใบที่เห็นคือเส้นกลางใบเมื่อตัดตามขวางประกอบด้วยเซลล์ที่มีคลอโรพลาสต์

เมื่อตัดตามขวางพบเซลล์เรียงตัวหลายช้ัน โดยช้ันคลอโรซีสเป็นเซลล์รูปสามเหลี่ยม เรียง

ตัวหนา 1 ช้ันหรือมากกว่า มีขอบใบที่เป็นใบจริงประกอบด้วยเซลล์ใส 1 แถว สปอโรไฟต์ ไม่

พบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนโคนต้นไม้ และเปลือกไม้


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 47, 112, 113, 114, Rugprang 59, 63, Udomping

30 และ 92

ภำพ 4.44


102

Ochorbryum kurzianum Hampe ex Besch.

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็ก เจริญอัดกันแน่น มีสีเขียวอ่อน ต้นสูงไม่เกิน 1.5 เซนติเมตร ใบ

เรียงอัดกันแน่น ใบที่เห็นคือเส้นกลางใบ ประกอบด้วยเซลล์ที่มีคลอโรพลาสต์รูปสี่เหลี่ยมตรง

กลางและเซลล์ใสขนาบด้านบนและด้านล่าง มีขอบใบที่เป็นใบจริงประกอบด้วยเซลล์ใส 1 แถว

ก้านชูอับสปอร์สั้น อับสปอร์จมอยู่ระหว่างใบ อับสปอร์เล็กกลม ไม่มีเพอริสโตม ฝาปิด และ

คาลบิทรายาวเป็นจะงอย ที่ฐานของคาลิบทรามีขนที่เกิดจากเซลล์เดียวอยู่โดยรอบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนเปลือกไม้ ขอนไม้ผุ


ตัวอย่ำงท่ีศึกษำ Krueklad 67, 79, Rugprang 88, 89, 108 แ ล ะ Udomping

92

ภำพ 4.45


Octoblepharum albidum Hedw.

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็กถึงขนาดใหญ่สีเขียวหรือสีขาวมีฐานสีน้ าตาล มันเงา เจริญเป็น

กลุ่ม ล าต้นเดี่ยวหรอืแตกกิ่ง ไม่มีต้นแกนกลาง ล าต้นสูงน้อยกว่า 2 เซนติเมตร ใบโค้งกางออก

กาบใบหุ้มล าต้น แผ่นใบแคบลดรูปเป็นขอบใบมีเส้นกลางใบที่กว้างมาก ใบรูปขอบขนาน

ปลายมน มีติ่งตรงปลาย ใบมีผิวสัมผัสแข็ง ประกอบด้วยเซลล์ที่มีคลอโรพลาสต์ เมื่อตัดตาม

ขวางจะพบเซลล์เรียงตัวหลายช้ัน โดยช้ันคลอโรซีสเป็นเซลล์รูปสามเหลี่ยม เรียงตัวหนา 1 ช้ัน

หรือมากกว่า อยู่ระหว่างช้ันคลอโรซี มีเซลล์ใสบริเวณกาบหุ้มล าต้น 1 ช้ัน สปอโรไฟต์ เกิด

บริเวณยอด ก้านชูอับสปอร์ต้ังตรง อับสปอร์ทรงกระบอกตั้งตรง ฝาปิดรูปกรวยยาว คาลิบทรา

ผา่ด้านเดียว เพอริสโตม 8 ซี่ รูปสามเหลี่ยมสีเหลอืง เรียบหรอืขรุขระ โปร่งแสง

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนขอนไม้และหนิ


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 11, 125, แ ล ะ Rugprang 8, 13, 16, 24, 37, 96

Thianpom 80, Udomping 79 และ 123

ภำพ 4.46


103

ภำพท่ี 4.44 ภาพวาดลายเส้น Leucobryum adumcum Dozy & Molk. (Leucobryaceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: leaf base cells E: cross section of leaf


104

ภำพท่ี 4.45 ภาพวาดลายเส้น Ochorbryum kurzianum Hampe ex Besch. (Leucobryaceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: leaf base cells E: cross-section leaf cells


105

ภำพท่ี 4.46 ภาพวาดลายเส้น Octoblepharum albidium Hedw. (Luecobryaceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: leaf base cells E: cross-section leaf cells

F: sporophyte with capsule and seta ภาพจากตัวอย่าง Rugprang 13

E

D

C

A

B

1 mm 10 µm

20 µm

1 mm

10 µm

F

0.5 mm

106

NECKERACEAE

แกมีโทไฟต์ขนาดใหญ่ และมันวาว ล าต้นหลักเจริญแบบทอดนอน แตกกิ่งก้านแบบขน

นกหรือไม่สม่ าเสมอตั้งตรงหรือเลื้อยห้อยลง ใบรูปลิ้น และมักเป็นริ้วคลื่นตามขวาง เส้นกลาง

ใบมี 1-2 เส้นสั้นๆ เซลล์กลางใบรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด ผนังเซลล์เรียบ เซลล์ฐานใบรูป

สี่เหลี่ยมผืนผ้า สปอโรไฟต์แตกด้านข้างของกิ่งก้าน อับสปอร์ทรงรูปไข่ ตั้งตรง เพอริสโตมมี

2 ช้ันคาลิบทราคล้ายกรวยมีจะงอยไม่มี alar cell


1. ใบไม่เป็นคลื่นผวิเซลล์เรียบ……………………………………………………………………Homaliodendron sp.1

1′. ใบเป็นคลื่นผวิเซลล์มปีุ่ม 1 ปุ่ม………………………………………………….………Neckeropsis andamana

Homaliodendron Fleisch. sp.1

แกมีโทไฟต์ขนาดกลางถึงใหญ่ และมันวาว ล าต้นหลักเจริญแบบทอดนอน แตกกิ่ง

ก้านแบบขนนก 2-3 ช้ัน ตั้งตรงไม่สม่ าเสมอ ใบรูปลิ้น ใบไม่เป็นริ้วคลื่นขอบใบเรียบ ปลายใบ

ป้านและเรียบ เส้นกลางใบมี 1 เส้น แตก 1 – 2 แฉก ยาวถึงกลางใบหรือเลยกลางใบเล็กน้อย

เส้นกลางใบแบ่งใบไม่เท่ากัน เซลล์กลางใบรูปสี่ เหลี่ยมข้าวหลามตัด เซลล์ฐานใบรูป

สี่เหลี่ยมผืนผา้ ผวิเซลล์เรียบ ไม่มี alar cell สปอโรไฟต์ ไม่พบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนเปลือกไม้และหนิ


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 180, 214, 217 และ 219

ภำพ 4.47


Neckeropsis andamana (C.Muell.) Fleisch.

แกมีโทไฟต์ขนาดกลางถึงใหญ่ และมันวาว ล าต้นหลักเจริญแบบทอดนอน แตกกิ่ง

ก้านแบบขนนก 2-3 ช้ัน ใบยาวรูปลิ้น ใบเป็นริ้วคลื่นขอบใบเรียบ ปลายใบแหลมและเรียบหรือ

เป็นจักซี่ฟัน เส้นกลางใบมี 1 เส้น ยาวไม่ถึงปลายใบ เส้นกลางใบแบ่งใบไม่เท่ากัน เซลล์กลางใบ

รูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด เซลล์ฐานใบรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ผิวเซลล์เรียบ ไม่มี alar cell สปอโร

ไฟต์ ไม่พบ


107


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 129, 175, 192, 208, 213, 215, 216, 218, 220,

Rugprang 66, Thianpo 133, 176 และ Udomping 88

ภำพ 4.48


ภำพท่ี 4.47 ภาพวาดลายเส้น Homaliodendron Fleisch. (Neckeraceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: leaf base cells E: middle lamina cellsภาพจาก

ตัวอย่าง Krueklad 217

108

ภำพท่ี 4.48 ภาพวาดลายเส้น Neckeropsis (Schwaegr.) Broth. (Neckeraceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: leaf base cells E: middle lamina cells ภาพจาก

ตัวอย่าง Thianpom 133

109

ORTHOTRICHACEAE

แกมีโทไฟต์ขนาดกลางจนถึงใหญ่ เป็นต้นแยกเพศ เป็นมอสส์ที่มีการเจริญแบบตั้งตรง

แต่ล าต้นหลักเจริญแบบทอดนอน แตกกิ่งก้านสาขามากมายแบบระดับไล่เลี่ยเท่ากัน (turf) ใบ

เรียงตัวแบบเวียนชิดกัน ใบเมื่อแห้งจะมีลักษณะของการบิดเวียน ใบรูปป้าน หรือรูปหอก เส้น

กลางใบมี 1 เส้น ผอม และยาวเกือบจรดปลายใบ เซลล์กลางใบเป็นเซลล์สั้นๆ เซลล์บริเวณ

ปลายใบเป็นเซลล์ยาว ผนังเซลล์มีปุ่ม หรอืเรียบ สปอโรไฟต์มีก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์ตั้ง

ตรง ทรงรูปไข่ ผิวเรียบ มีฝาปิด มีหมวกรูประฆัง อาจจะมีขนหรือไม่มีขน หรือเป็นรอยพับจีบ

(plicate) อาจจะหุ้มสปอร์จนหมดหรือหุ้มเฉพาะส่วนบน เพอริสโตมมีช้ันเดียว หรือ 2 ช้ัน

หรอืไม่มเีพอริสโตม ซี่เพอริสโตม ยาวและผอม

รูปวิธำนส ำหรับตรวจหำเอกลักษณ์ระดับชนิด

1. ล าตน้หลักเจริญแบบทอดนอน ใบรูปป้าน เส้นกลางใบมี 1 เส้นยาวพ้นปลายใบ ผนังเซลล์

เรียบ .................................................................................. Macromitrium densum Mitt.

1'. ล าตน้หลักเจริญแบบตั้งตรง ใบรูปหอก เส้นกลางใบมี 1 เส้นยาวเกือบจรดปลายใบ ผนัง

เซลล์มีปุ่ม……………………………………………………………….………………………………….Zygodon sp.1

Macromitrium densum Mitt.

แกมีโทไฟต์ขนาดกลางจนถึงใหญ่ เป็นมอสส์ที่มีการเจริญแบบตั้งตรง แต่ ล าต้นหลัก

เจริญแบบทอดนอน ใบเรียงตัวแบบเวียนชิดกัน ใบเมื่อแห้งจะมีลักษณะของการบิดเวียน ใบรูป

ป้าน เส้นกลางใบมี 1 เส้นยาวพ้นปลายใบเล็กน้อย เซลล์กลางใบเป็นเซลล์สั้นๆ รูปสี่เหลี่ยม

จัตุรัส และผิวเรียบ เซลล์บริเวณปลายใบเป็นเซลล์ยาว เซลล์ฐานใบรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า สปอโร

ไฟต์มีก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์ตัง้ตรง ทรงรูปไข่ มฝีาปิด มีหมวกรูประฆัง

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนดิน ขอนไม้ผุ


ตัวอย่ำงท่ีศึกษำ Krueklad 76, Rugprang 101 และ Udomping

113

ภำพ 4.49


110

Zygodon Hook & Tayl. sp.1

แกมีโทไฟต์ขนาดกลางจนถึงใหญ่ เป็นมอสส์ที่มีการเจริญแบบตั้งตรง ใบเรียงตัวแบบ

เวียนชิดกัน ใบรูปหอก ปลายใบแหลม เส้นกลางใบมี 1 เส้นจรดปลายใบหรือเกือบจรดปลายใบ

เซลล์กลางใบเป็นเซลล์สั้นๆและผิวเซลล์มีปุ่มหลายปุ่ม เซลล์บริเวณปลายใบเป็นเซลล์ยาว

เซลล์ฐานใบรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า สปอโรไฟต์มีก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์ตั้งตรง ทรงรูปไข่ มี

ฝาปิด มีหมวกรูประฆัง

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนดิน ขอนไม้ผุ


ตัวอย่ำงท่ีศึกษำ Krueklad 80, 81, 196, Rugprang 84, 93, 102,

104, Udomping 100 และ 112

ภำพ 4.50


111

ภำพท่ี 4.49 ภาพวาดลายเส้น Macromitrium densum Mitt. (Orthotrichaceae)

A: primary stem B: branch C: leaf D: leaf apex cells E: leaf base cells. F: middle lamina

cells ภาพจากตัวอย่าง Krueklad 76

E

D

C

A

1 mm

40µm 10 µm

0.5 mm

1 mm

40 µm

F

B

112

ภำพท่ี 4.50 ภาพวาดลายเส้น Zygodon Hook & Tayl. sp.1 (Orthotrichaceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: leaf base cells E: leaf cells ภาพจากตัวอย่าง

Rugprang 104

E

D

C

A

B

1 mm

10 µm

1 mm

10 µm

10 µm

113

POTTIACEAE

แกมีโทไฟต์ขนาดกลางจนถึงเล็ก เจรญิเป็นกระจุก ล าต้นตั้งตรงเป็นต้นเดี่ยวหรอืมีการ

แตกสาขาไม่สม่ าเสมอ ใบเรียงตัวแบบเวียน ใบรูปหอกยาว รูปไข่ รูปลิ้น หรือรูปช้อน ขอบใบ

เรียบหรือ มีหยักซี่ฟันบริเวณปลายใบ เส้นกลางใบมี 1 เส้น ยาวเกือบจรดปลายใบหรือพ้น

ปลายใบ เซลล์กลางใบขนาดเล็กรูปกึ่งสี่เหลี่ยมจัตุรัส หรอืหกเหลี่ยมมีปุ่ม เซลล์บริเวณฐานใบ

เป็นเซลล์ใสรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ผิวเรียบ สปอโรไฟต์มีก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์ตั้งตรงรูปไข่

ถึงทรงกระบอก


1. เพอริสโตมยาว และปิดเป็นเกลียว...........................................…………Barbula consanguinea

1′. เพอริสโตมสั้นหรอืไม่ม ีถ้ามีไม่ได้ปิดเป็นเกลียว……………………………………………………………………2

2. ต้นแกมีโทไฟต์สูง 1 มลิลิเมตร ใบไม่มว้นเมื่อแหง้ ขอบใบเรียบ...............Hyophila cf. walkeri

2′. ต้นแกมีโทไฟต์สูงมากกว่า 1 มลิลิเมตร ใบม้วนเมื่อแหง้ ขอบใบหยักซี่ฟัน…Hyophila involuta

Barbula consanguinea (Thwaites & Mitt.) A. Jaeg.

แกมีโทไฟต์ล าต้นตั้งตรงเป็นต้นเดี่ยว ใบรูปลิ้น หรือรูปช้อน ปลายใบแหลมและเรียบ

หรือเป็นคลื่นเล็กน้อย เส้นกลางใบมี 1 เส้น เห็นชัดเจน ยาวจรดปลายใบหรือพ้นปลายใบ

เล็กน้อย เซลล์แผ่นใบและปลายใบ เป็นรูปกึ่งสี่เหลี่ยมจัตุรัสถึงวงกลม หรอืหกเหลี่ยมผวิเซลล์มี

ปุ่มหลายปุ่ม เซลล์บริเวณฐานใบเป็นเซลล์ใสผิวเรียบ รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า สปอโรไฟต์สร้างที่

บริเวณปลายยอดของล าต้น ก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์วางตัวในแนวขนาน รูปทรงกระบอก

ฝาปิดอับสปอร์รูปกรวย

พื นผิวที่ขึ นอำศัย บนดิน, หิน, ถนนและเปลือกไม้


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 3, 4, 23, 32, Rugprang 5, 31, 43

Udompin 6, 14, 17, และ 35

ภำพ 4.51


114

Hyophila involuta (Hook.) Jaeg.

ต้นแกมีโทไฟต์สูงมากกว่า 1 มิลลิเมตร มักเจริญบนก้อนหิน ก้อนอิฐ ล าต้นตั้งตรงเป็น

ต้นเดี่ยวหรือมีการแตกสาขาไม่สม่ าเสมอ ใบรูปลิ้นหรือรูปช้อน ปลายใบแหลมป้านมักมีหยักซี่

ฟัน เส้นกลางใบมี 1 เส้น ยาวจรดปลายใบหรือพ้นปลายใบ ใบม้วนงอเมื่อแห้ง เซลล์กลางใบ

และปลายใบมีขนาดเล็กรูปกึ่งสี่เหลี่ยมจัตุรัส หรือหกเหลี่ยมผวิเซลล์เรียบ เซลล์บริเวณฐานใบ

เป็นเซลล์ใสผิวเรียบ รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า สปอโรไฟต์สร้างที่บริเวณปลายยอดของล าต้น ก้านชู

อับสปอร์ยาว อับสปอร์วางตัวในแนวตั้งตรง รูปทรงกระบอก

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนหนิ, ดิน, ทรายและถนน


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 9, 29, 143, 138, 145, 183, 189, 211, Rugprang

2, 12, 27, 32, 44, 48, 112, และ Udomping 10

ภำพ 4.52


Hyophila cf. walkeri Broth.

ต้นแกมีโทไฟต์สูง 1 มิลลิเมตร มักเจริญบนก้อนหิน ก้อนอิฐ ล าต้นตั้งตรงเป็นต้นเดี่ยว

หรือมีการแตกสาขาไม่สม่ าเสมอ ใบรูปลิ้นหรือรูปช้อน ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ เส้นกลาง

ใบมี 1 เส้น ยาวจรดปลายใบ เซลล์กลางใบและปลายใบมีขนาดเล็กรูปกึ่งสี่เหลี่ยมจัตุรัส หรือ

หกเหลี่ยมผิวเซลล์เรียบ เซลล์บริเวณฐานใบเป็นเซลล์ใสผิวเรียบ รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า สปอโร

ไฟต์สร้างที่บริเวณปลายยอดของล าต้น ก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์วางตัวในแนวตั้งตรง รูป

ทรงกระบอก

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนหนิ, ดิน, ทรายและถนน


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 31, 35, 83, 86, 141, Rugprang 1, 10, 29, 30, 42,

45, และ Udomping 2, 3, 4, 7, 12, 15, 18, 19, 22, 43, 44

ภำพ 4.53


115

ภำพท่ี 4.51 ภาพวาดลายเส้น Barbula consanguinea (Thwaites & Mitt.) A. Jaeg.

(Pottiaceae)


F: sporophyte with operculum, capsule and seta ภาพจากตัวอย่าง Krueklad 3

116

ภำพท่ี 4.52 ภาพวาดลายเส้น Hyophila involuta (Hook.) Jaeg. (Pottiaceae)



117

ภำพท่ี 4.53 ภาพวาดลายเส้น Hyophila cf. walkeri Broth. (Pottiaceae)


F: sporophyte with operculum, capsule and seta ภาพจากตัวอย่าง Udomping 18

D

C

1 mm 40 µm

10 µm 40 µm

A

1 mm

B C

E

118

RAC0PILACEAE

แกมีโทไฟต์เจริญแบบผืน ล าต้นหลักเลื้อย ล าต้นขั้นสองเจริญตั้งตรง มีสีเขียวอ่อนถึง

น้ าตาล ใบมี 2 แถว เรียงด้านข้างของล าต้น และมีใบที่ 3 เรียงขนานกับล าต้นด้านไรซอยด์ ใบ

เป็นรูปไข่ปลายใบแหลม เซลล์ปลายใบกลมถึงสี่เหลี่ยมจัตุรัส ผิวเซลล์เรียบ ก้านชูอับสปอร์ยาว

ตั้งตรง อับสปอร์ตัง้ตรงหรอืเอียง เพอริสโตม 2 ช้ัน

Racopilum cuspidigerum (Schwaegr.) Aongstr.

แกมมีโทไฟต์ ล าต้นหลักเจริญแบบทอดนอน ใบรูปไข่ ปลายใบแหลมและหยักเป็นจัก

ซี่ฟันเล็กน้อย เส้นกลางใบมี 1 เส้น เห็นชัดเจน ยาวเลยปลายใบและมีใบที่ 3 เรียงตัวอยู่แถวที่

3 ซึ่งมีขนาดเล็กกว่า เซลล์แผ่นใบเป็นรูปสี่เหลี่ยมถึงวงกลม ผนังเซลล์หนา ผิวเซลล์เรียบ ไม่มี

alar cell สปอโรไฟต์ ไม่พบ



หมำยเลขตัวอย่ำง Thianpom 134

ภำพ 4.54


119

ภำพท่ี 4.54 ภาพวาดลายเส้น Racopilum cuspidigerum (Schwaegr.) Aongstr. (Racopilaceae)

A: gametophyte.B: leaf. C: leaf apex cells. D: leaf base cells. E: amphigastria.

F: middle lamina cells. ภาพจากตัวอย่าง Thianpom 134

120

SEMATOPHYLLACEAE

แกมีโทไฟต์ขนาดกลาง เจริญแบบผืน หรือแบบกระจุก มักมีสีเขียวสดแวววาว ล าต้น

หลักเจริญทอดนอน แตกกิ่งแบบทอดนอนแบบขนนก หรือแตกกิ่งไม่สม่ าเสมอ ใบรูปไข่ถึงรูป

หอก ปลายใบเรียวแหลม ใบมีเส้นกลางใบ 1-2 เส้นเป็นแฉกสั้นๆ เซลล์กลางใบเป็นรูปแถบ

หรือสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด ผิวเซลล์เรียบหรือมีปุ่ม บริเวณฐานใบมี alar cell ซึ่งมีขนาดใหญ่

และโป่งพอง สปอโรไฟต์สร้างที่บริเวณปลายยอดของกิ่งด้านข้างล าต้น ก้านชูอับสปอร์ยาว อับ

สปอร์ค่อนข้างเล็กตั้งตรง เพอริสโตมมี 2 ช้ัน ฝาปิดอับสปอร์รูปกรวย ปลายแหลมมจีะงอยยาว

คาลบิทรารูปกรวยแตกตามยาวขา้งเดียว

รูปวิธำนส ำหรับตรวจหำเอกลักษณ์ระดับสกุล

1. ผวิเซลล์เรียบ……………………………………………………….…………………………………………………………………2

1′.ผวิเซลล์มปีุ่ม………………………………………………………………………………………………………………………….5

2. ปลายใบแหลม…………………………………………………………………………………………….………Meiothecium

2′. ปลายใบเรียวแหลม…………………………………………….…………………………………………..……………………3

3.ใบเป็นคลื่นบริเวณขอบใบ…………………………………………………………………………….…..Heterophyllum

3′. ใบไม่เป็นคลื่นบริเวณขอบใบ………………………………..………………………..………………………………….…4

4. ใบรูปหอกแคบถึงรูปไข่ ปลายเรียบ……………………………………………………………………….Brotherella

4′. ใบรูปหอกแกมรูปไข่ ปลายใบหยัก………………………………………………………………..Sematophyllum

5.ผวิเซลล์ม ี1 ปุ่ม…………………………………………………………………………………………Acanthorrhynchium

5′. ผวิเซลล์มหีลายปุ่ม…………………………………………………………………………………………………..………..6

6.ใบรูปไข่………………………………………………………………………………..…………….………………….Taxithelium

6′.ใบรูปหอกแกมไข่………………………………………………………………..……………………………….Clastobryum

Acanthorrhynchium Fleisch.

แกมีโทไฟต์เจริญแบบผนื ล าตน้หลักเจริญทอดนอนแบบขนนก แตกกิ่งแบบตั้งตรง ไม่

สม่ าเสมอ ใบรูปไข่ถึงรูปไข่แกมหอกแคบเว้า ปลายใบเรียวแหลม ขอบใบหยักถี่ ไม่มีเส้นกลาง

ใบ เซลล์กลางใบเป็นรูปแถบ หรือสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด ผิวเซลล์มีปุ่ม โดย 1 เซลล์ มีปุ่ม 1 ปุ่ม

บริเวณฐานใบมี alar cell ซึ่งมีขนาดใหญ่ สปอโรไฟต์ ไม่พบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนเปลือกไม้ และหิน


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 58, และ Rugprang 76

121

ภำพ 4.55


Brotherella Loesk.

แกมีโทไฟต์เจริญแบบผืน มักมีสีเขียว สีเหลืองและสีน้ าตาล ล าต้นหลักเจริญทอด

นอน แตกกิ่งแบบทอดนอนแบบขนนกไม่สม่ าเสมอ ใบรูปไข่ถึงรูปหอกแคบ มักจะโค้งเว้า ปลาย

ใบเรียวแหลม ขอบใบเรียบไม่มีเส้นกลางใบ เซลล์กลางใบเป็นรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด หรือ

สี่เหลี่ยมข้าวหลามตัดยาว ผิวเซลล์เรียบ บริเวณฐานใบมี alar cell ซึ่งมีขนาดใหญ่ สปอโรไฟต์

ไม่พบ



หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 55, Rugprang 77 และ Udomping 48

ภำพ 4.56


Clastobryum Dozy& Molk.

แกมีโทไฟต์เจริญแบบผืน ล าต้นหลักเจริญทอดนอน แตกกิ่งแบบทอดนอนแบบขนนก

ใบรูปไข่ถึงรูปหอกยาวแคบ มักจะโค้งเว้า ปลายใบเรียวแหลม ขอบใบหยัก ไม่มีเส้นกลางใบ

เซลล์กลางใบเป็นยาวแคบ ผนังเซลล์หนา ผิวเซลล์มีปุ่ม บริเวณฐานใบมี alar cell ซึ่งมีขนาด

ใหญ่และผนังหนา สปอโรไฟต์ ไม่พบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนรากไม้, ขอนไม้ และหนิ


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 139, 200 และ Thianpom 126, 132

ภำพ 4.57


Heterophyllum (Schimp.) Kindb.

แกมีโทไฟต์เจริญแบบผนื มักมีสเีขียว สเีหลืองเขียวและสีน้ าตาลมีความมันวาว ล าต้น

หลักเจรญิทอดนอน แตกกิ่งไม่สม่ าเสมอ ใบโค้งรูปไข่ถึงรูปหอกเว้า ปลายใบเรียวแหลม ขอบใบ

122

เรียบไม่มีเส้นกลางใบ เซลล์กลางใบเป็นรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด หรือสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด

ยาว ผวิเซลล์เรียบบริเวณฐานใบมี alar cell ซึ่งมขีนาดใหญ่สเีหลือง สปอโรไฟต์ สร้างที่บริเวณ

ปลายยอดของกิ่งด้านข้างล าต้น ก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์ทรงกระบอก ขนาน ฝาปิดอับ

สปอร์รูปกรวย ปลายแหลมมีจะงอยยาว

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนรากไม้, เปลือกไม้, ขอนไม้, ดิน และหนิ


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 14, 95, 97, 110, 116, 119, 121, 142, 144,

168 และ Thianpom 104

ภำพ 4.58


Meiothecium Mitt.

แกมีโทไฟต์เจริญเป็นกระจุกแนน่ มักมีสีเขียว สีเหลืองและสีน้ าตาลมันวาว ล าต้นหลัก

เจริญทอดนอน แตกกิ่งแบบทอดนอนแบบขนนกไม่สม่ าเสมอ ขณะแห้งใบจะเรียงซ้อนเหลื่อม

ใบเรียงตัวอัดแน่นรอบล าต้น ใบรูปไข่ถึงรูปหอกแคบ มักจะโค้งเว้า ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ

ไม่มเีส้นกลางใบ เซลล์กลางใบเป็นรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด ผิวเซลล์เรียบ บริเวณฐานใบมี alar

cell ซึ่งมีขนาดใหญ่ มีเซลล์ใสรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส สปอโรไฟต์ ไม่พบ



หมำยเลขตัวอย่ำง Rugprang 15

ภำพ 4.59


Sematophyllum Mitt.

แกมีโทไฟต์เจริญแบบผนื มักมีสีเขียว ล าต้นหลักเจรญิทอดนอนตามแหล่งอาศัย แตก

กิ่งไม่สม่ าเสมอแบบขนนก ใบรูปหอกแกมรูปไข่ แผ่กางออกตรงๆ บางครั้งโค้งไปด้านเดียว

เล็กน้อย ปลายใบเรียวแหลม ขอบใบเรียบ ปลายใบหยักฟันเลื่อย ไม่มีเส้นกลางใบเซลล์กลาง

ใบเป็นรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด ผิวเซลล์เรียบ บริเวณฐานใบมี alar cell ซึ่งมีขนาดใหญ่

แตกต่างจากเซลล์ปกติอย่างชัดเจน สปอโรไฟต์ ไม่พบ

123

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนโคนต้นไม้, เปลือกไม้ และขอนไม้


หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 38, 99, 100, 136, 149, 155 และ Udomping 23

ภำพ 4.60


Taxithelium Spruc.

แกมีโทไฟต์เจริญแบบผืน มักมีสีเขียวหรือสีเหลืองล าต้นหลักเจริญทอดนอนตาม

แหล่งอาศัย แตกกิ่งแบบสมมาตร ใบเรียงตัวหลายแถวลักษณะแบน ใบรูปไข่กลับ ปลายใบ

แหลมสั้น ขอบใบจักฟันเลื่อยแบบถี่หรือพบเฉพาะบริเวณปลายใบไม่มีเส้นกลางใบ เซลล์กลาง

ใบเป็นรูปแถบ หรือสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด ผิวเซลล์มีปุ่มหลายปุ่ม บริเวณฐานใบมีalar cell ซึ่งมี

ขนาดใหญ่และโป่งพอง สปอโรไฟต์ ไม่พบ




ภำพ 4.61


124

ภำพท่ี 4.55 ภาพวาดลายเส้น Acanthorrhynchium Fleisch. sp.1 (Sematophyllaceae)

A: gametophyte B: branch C: leaf D: Leaf apex cells E: leaf base cells F: middle lamina

cells ภาพจากตัวอย่าง Rugprang 76

125

ภำพท่ี 4.56 ภาพวาดลายเส้น Brotherella Loesk. sp.1 (Sematophyllaceae)



B

E

126

ภำพท่ี 4.57 ภาพวาดลายเส้น Clastobryum Dozy& Molk. sp.1 (Sematophyllaceae)



127

ภำพท่ี 4.58 ภาพวาดลายเส้น Heterophyllum (Schimp.) Kindb. sp.1 (Sematophyllaceae)

A: gametophyte B: leaf C: Leaf apex cells D: leaf base cells E: middle lamina cells

F: sporophyte with capsule and seta G: calyptra and capsule H: peristomes


128

ภำพท่ี 4.59 ภาพวาดลายเส้น Meiothecium Mitt. sp.1 (Sematophyllaceae)



129

ภำพท่ี 4.60 ภาพวาดลายเส้น Sematophyllum Mitt. sp.1 (Sematophyllaceae)



130

ภำพท่ี 4.61 ภาพวาดลายเส้น Taxithelium Spruc. sp.1 (Sematophyllaceae)



131

THUIDIACEAE

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็กถึงขนาดกลาง ล าต้นหลักเจริญแบบทอดนอน มีการแตกกิ่งไม่

สม่ าเสมอ หรือแบบขนนก 2– 3 ช้ัน บนล าต้นมักมีรยางค์เล็กๆ มีลักษณะเป็นเส้นสีเขียว

เรียกว่า พาราฟิลเลีย ใบมีขนาดเล็ก เซลล์แผ่นใบรูปร่างค่อนข้างกลม ผนังเรียบหรือ มีปุ่ม เส้น

กลางใบ ม ี1 เส้น ยาวไม่ถึงปลายใบ เห็นชัดเจน สปอโรไฟต์สร้างที่ปลายยอดของกิ่งด้านข้างล า

ต้นก้านชูอับสปอร์ยาว อับสปอร์วางตัวในแนวเอียง หรอืตั้งฉากกับก้านชูอับสปอร์ เพอริสโตมมี

2 ช้ัน คาลบิทรารูปกรวย แตกตามยาวข้างเดียว


1. ต้นแกมีโทไฟต ์ยาวน้อยกว่า 5 เซนติเมตร ………………………………………………Indothuidium sp.1

1′. ต้นแกมีโทไฟต ์ยาว 5- 10 เซนติเมตร ……………………………………………..Thuidium plumulosum

Indothuidium Touw sp.1

แกมีโทไฟต์ขนาดเล็ก เจรญิแบบแบบทอดนอน แตกกิ่งก้านสาขาแบบไม่สมมาตร และ

ไม่สม่ าเสมอ มกีิ่งย่อย มเีส้นกลางใบจบก่อนปลายใบ มีเซลล์รูปหลายเหลี่ยมถึงเกือบกลม ไมม่ี

เซลล์ขอบใบ เซลล์มปีุ่มหลายปุ่ม

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนก้อนหนิ


ตัวอย่ำงท่ีศึกษำ Krueklad 107, 126 และ 128

ภำพ 4.62


Thuidium plumulosum (Dozy & Molk.) Dozy & Molk.

แกมีโทไฟต์เจริญเป็นผืน ล าตน้หลักแตกกิ่งแบบไม่สม่ าเสมอ กิ่งมักแตกแบบขนนก

2 – 3 ช้ัน ล าต้นมีพาราฟิลเลีย ใบรูปไข่หรอืรูปหอกแกมไข่ ปลายใบแหลม เส้นกลางใบมี 1 เส้น

ยาวไม่ถึงปลายใบ เซลล์แผ่นใบรูปสี่เหลี่ยมถึงวงกลม ผิวเซลล์มีปุ่มหลายปุ่ม สปอโรไฟต์ ไม่

พบ

พื นผิวท่ีขึ นอำศัย บนหนิ, ดิน, ทราย, อิฐ และเปลือกไม้


132

หมำยเลขตัวอย่ำง Krueklad 19, 34, 92, 94, 106, 118, 122, 124, 174, 179,

181, 182, 185, 190, 191, Rugprang 21, 25 และ 28

ภำพ 4.63


ภำพท่ี 4.62 ภาพวาดลายเส้น Indothuidium Touw sp.1 (Thuidiaceae)

A: gametophyte B: bipinnate branching C: branch D: leaf E: leaf cells ภาพจากตัวอย่าง

Krueklad 107

133

ภำพท่ี 4.63 ภาพวาดลายเส้น Thuidium plumulosum (Dozy & Molk.) Dozy & Molk.

(Thuidiaceae)

A: gametophyte B: leaf C: leaf apex cells D: middle lamina cells ภาพจากตัวอย่าง Krueklad

191

B

A

D

E

C

1 mm

1 cm

50 µm

0.5µm

บทที่ 4 ผลกำรวิจัย - psru · 2017. 10. 9. ·...

Documents