บทท 3 ทรพยากรและความหลากหลายทางชวภาพของพช

ผศ.ดร.สรพล แสนสข ผศ.ดร.ปยะพร แสนสข อ.ดร.อษา ทองไพโรจนรศ.ประสทธ ชตชเดช และ ผศ.ดร.เบญจวรรณ ชตชเดช

- พชเปนแหลงอาหารทจ าเปนตอการด ารงชวตของคนและสตว- ชวยสรางสมดลใหแกธรรมชาต - เกณฑทใชในการจดหมวดหมพชทแสดงถงสายสมพนธของพชทใกลชดทสดคอ การจ าแนกพชโดยการสบพนธ

- ท าใหสามารถแบงพชไดเปน 2 กลม แก พชมดอก และพชไมมดอก

พช

พชไมมดอกหรอพชไรดอก หมายถง พชทเมอเจรญเตบโตเตมทแลวไมมดอก จดเปนพชทมววฒนาการต ากวาพชมดอก มจ านวนชนดไมมากเทาพชมดอก พบไดนอยกวาพชมดอก เชน มอส เฟรน สน ปรง แปะกวย หวายทะนอยหญาถอดปลอง(หญาหางมา) เปนตน

เฟน ปรง

สน แปะกวย

พชมดอก หมายถง พชทเมอเจรญเตบโตเตมทแลวจะมดอกไวส าหรบสบพนธ จดเปนพชชนสงไดแกพชสวนมากทเราพบเหนอยทวไป เชน มะมวง ล าไย กหลาบ ถว พรก ขาว กลวย ออย ขาวโพด เปนตนสามารถจ าแนกพชดอกออกไดเปน 2 พวกใหญ ๆ คอ

- พชใบเลยงเดยว- พชใบเลยงค

พชใบเลยงเดยว คอพชทมใบเลยงเพยงใบเดยว เมอเจรญเตบโตเตมทจะเหนขอและปลองในสวนของล าตนชดเจน ใบมกมลกษณะแคบเรยว เสนใบเรยงตวในแนวขนาน กลบดอกมจ านวน3 กลบ หรอทวคณของ 3 รากเปนระบบรากฝอย ตวอยาง เชน ขาวโพด ออย หญา ไผเปนตน

พชใบเลยงค คอพชทมใบเลยง 2 ใบ เมอเจรญเตบโตเตมท เหนขอและปลองในสวนของล าตนไมชดเจน ใบมลกษณะกวาง เสนใบแตกแขนงเปนรางแห รากเปนระบบรากแกว กลบดอกมจ านวน 4 - 5 กลบ หรอทวคณของ 4 – 5 ตวอยาง ไดแก ถว พรก มะมวง เปนตน

ขอแตกตางพชใบเลยงคและใบเลยงเดยว

ลกษณะ พชใบเลยงเดยว พชใบเลยงค

จ านวนใบเลยง 1 ใบ 2 ใบ

ขอและปลอง มองเหนชดเจน มองเหนไมชดเจน

เสนใบ เรยงตวขนานกน เปนรางแห

ระบบราก รากฝอย รากแกว

จ านวนกลบดอก 3 กลบ

หรอทวคณของ 3

4 - 5

หรอทวคณของ 4 - 5

ระบบรากแกวระบบรากฝอย

ขอและปลองชดเจน ขอและปลองไมชดเจน

การเรยงตวของเสนใบ (ก) แบบขนาน และ (ข) แบบรางแห

4 - 5 หรอทวคณของ 4 – 5

ใบเลยงค3 กลบ หรอทวคณของ 3

ใบเลยงเดยว

พชใบเลยงเดยว(Monocotyledon หรอ Liliopsida)

- ครอบครองพนทสวนใหญของพนโลก - เปนพชทมความส าคญทางเศรษฐกจสง- พชใบเลยงเดยววงศใหญทสด คอ กลวยไม (Orchidaceae)

โดยมดอกทซบซอน และสวยงามเพอดงดดแมลงชนดตางใหชวยในการผสมพนธ

- สวนพชใบเลยงเดยวทมปรมาณมากเปนอนดบสอง และอาจจะเปนวงศทโดดเดนกวา กคอ หญา (Poaceaeหรอ Gramineae) มลกษณะพเศษคอ การแพรขยายพนธโดยอาศยลม พชในวงศหญานนมดอกขนาดเลก แตเมอชอดอกหญารวมเปนกลมมองเหนชดเจนและสวยงาม

ลกษณะเดนของพชใบเลยงเดยว- เมลดมใบเลยงใบเดยว- การเจรญของล าตนสวนใหญเกดอยใตดนหรอทผวดน

เปนพชลมลก พบนอยทล าตนคลายไมยนตน (tree-like)- การเรยงของเสนใบ สวนใหญเปนแบบขนาน - ฐานใบมกจะแผแบน - ไมมหใบ- ระบบราก เปนระบบรากฝอย- กลมเนอเยอล าเลยงในล าตนอยกระจดกระจายไมเปนระเบยบ

สวนใหญไมมแคมเบยม (cambium) จงไมมการเจรญทางดานขาง สวนประกอบของดอกมจ านวน 3 หรอ ทวคณของ 3

ประโยชนของพชใบเลยงเดยว ไดแก เปนอาหารและเครองดม พชสมนไพร เปนอปกรณตางๆ และวสดกอสราง เปนไมดอกไมประดบ เปนพชพธกรรมและความเชอ เปนตน

ตวอยางพชใบเลยงเดยวทส าคญ

1. ขาว หรอ Rice (Oryza sativa L.) วงศ Poaceaeหรอ Gramineaeลกษณะทส าคญ ไมลมลกอายหนงป ล าตนแตกกอแนน ใบเดยว เรยงสลบเปน 2 แถว ใบรปแถบ ลนใบกงหนาเหมอนแผนหนงถงบางแบบกระดาษ ชอดอกแบบชอแยกแขนง ชอดอกยอยแบนดานขาง ม 3 ดอกยอย กลบดอกลดรปเปนตม 2 อน กาบชอยอยเบยว กาบลางเปนสนแขงและมขนแขงตรงปลาย กาบบนเปนสน 3-7 สน มขนาดเทากบกาบลาง หมผลแนน ผลแบบผลธญพช

ตวอยางพชใบเลยงเดยวทส าคญ ประโยชนของขาวเปนอาหาร คนไทยรบประทานขาวเปนอาหารหลก และน ามาเปนสวนประกอบของขนมหวาน เชน ขาวตมมด ขาวเหนยวด า เปนตนนอกจากนยงน ามาผลตเปนเครองดม เชน เบยร ชา เปนตน

2. กก หรอ กกรงกา หญากก กกกลม (Cyperus involucratus Roxb.)วงศ Cyperaceaeลกษณะทส าคญ เปนวชพชน าทเจรญไดดในชวงฤดฝนมลกษณะแตกกอ ล าตนเหนยว เมอออกดอกปลายฤดฝน เมลดกจะรวงลงดน และเจรญในฤดฝนปตอมาประโยชน ใชในงานจกสาน ท าเปนเสอ กระเปา หมอน กระสอบ หมวก กระจาด รวมทงเปนไมประดบในสวน

3. ขงหรอขงบาน ขงเขา สะเอ (แมฮองสอน) Ginger (Zingiber officinale Roscoe) วงศ Zingiberaeaeลกษณะทส าคญ - พชลมลก ทกสวนของพชมกลนหอม - มเหงาใตดน เปลอกนอกสน าตาลแกมเหลอง เนอในสนวลมกลนหอมเฉพาะแทงหนอหรอล าตนเทยมขนเปนกอประกอบดวยกาบหรอโคนใบหมซอนกน - ใบ เปนชนดใบเดยว ออกเรยงสลบกนเปนสองแถว ใบรปหอกเกลยง - ดอกออกเปนชอดอกจากตาเหงาบรเวณโคนของล าตน

ชอดอกสเขยว ดอกสเหลอง

ประโยชนของขง - เปนสวนประกอบของอาหารและเครองดม เชน ไกผดขง น าขง เตาฮวย เมยงค า ขงดอง บวลอยไขหวาน เหงาออนและใบออนเปนผกสด เปนตน

- เปนพชสมนไพร แกขบลมใหผายเรอ แกจกเสยด แกทองรวง ชวยยอยอาหาร แกลม แกเสมหะ แกบด บ ารงน านม เปนยาอายวฒนะ และใชภายนอกทารกษากลากเกลอน แกไฟลวก แกน ารอนลวก แกลมพษแกคน

4. กลวยหรอ Banana (Musa sp.) วงศ Musaceaeลกษณะทส าคญ- เปนไมลมลกขนาดใหญ ทกสวนมยางใส- ทกสวนเหนอพนดนของกลวยเจรญจากสวนทเรยกวา "หว" หรอ "เหงา“- ปกตแลว ตนกลวยจะสงและแขงแรงพอสมควร ท าใหเขาใจผดวาเปนตนไมซงแทจรงแลวสวนทคลายกบล าตนคอ "ล าตนเทยม" (pseudostem)

- ใบของกลวยประกอบดวย "กานใบ" และแผนใบ มขนาดใหญ ปลายใบมน รปใบขอบขนาน โคนใบมน มสเขยว ใบฉกขาดไดงายจากลม ฐานกานใบแผออกเปนกาบ

- สรางชอดอก (inflorescence) หรอ "ปล (banana heart)"ทปลายยอดของล าตนเทยม

ลกษณะทส าคญของกลวย (ตอ)- มชอดอกยอย 2 แถว ดอกเพศเมย (ทสามารถเจรญเปนผลได)จะอยในชอดอกยอยทบรเวณโคนปล (ใกลกบใบ) ดอกเพศผจะอยทปลายปล

- หลงใหผล ล าตนเทยมจะตายลง แตหนอหรอตะเกยงจะพฒนาขนจากตา (bud) ทหว สงผลใหกลวยเปนพชหลายปกลวยมหลายสายพนธ ไดแก กลวยน าหวา กลวยหอม กลวยไข กลวยหกมก กลวยปา

ประโยชนของกลวยใบตองใชหออาหารและท างานฝมอหลายชนด ล าตนใชท าเชอกกลวย กระทงสวนตางๆของกลวยน ามาท าอาหารไดหลายสวน ทงหวปล หยวกกลวย ผลทงสกและดบ ตวอยางเชน กลวยแขก กลวยบวชช กลวยปง กลวยตากกลวยเชอม ขาวเมาทอด กลวยทอด กลวยกวน

5. มะพราว หรอ หมากพาว (Cocos nucifera L.)วงศArecaceae หรอ Palmaeมล าตนเดยว ไมแตกแขนง มรอยแผลจากการหลดรวงของใบตลอดล าตน สามารถค านวณอายของตนมะพราวไดจากรอยแผลน คอ ในปหนงมะพราวจะสรางใบ 12- 14 ใบ ดงนนใน 1 ป จะมรอยแผลทล าตน 12 – 14 รอยแผล

- ใบ เปนใบประกอบ ออกตามสวนปลายของล าตน ประกอบดวยกานทาง (rechis) มขนาดใหญและยาว มใบยอย (leaflet) 200 – 250 ใบ

- ดอก ออกเปนชอชนดพานเคล มทงดอกเพศผและดอกเพศเมย อยในชอเดยวกน

ลกษณะทส าคญมะพราว- ผล มะพราวเปนชนดไฟบรสดรป (fibrous drupe) เรยกวา นท (nut) มเปลอก 3 ชนคอ 1) เปลอกชนนอก (exocarp) เปนเสนใยทเหนยวและแขง เมอแกอาจมสเขยว แดง เหลองหรอน าตาล2) เปลอกชนกลาง (mesocarp) มลกษณะเปนเสนใย มความหนาพอประมาณ3) เปลอกชนใน (endocarp) มลกษณะแขงหรอทเรยกกนวา กะลา (shell)

- เมลด (seed of kernel) คอ เนอมะพราว ภายในเมลดเปนชอกลวงขณะผลออนจะมน าอยเตม ผลแกน ามะพราวจะแหงไปบางสวน

ประโยชนของมะพราว น าและเนอมะพราวออนใชรบประทาน เนอในผลแกน าไปขดและคนท ากะท กะลาน าไปประดษฐสงของ เชน กระบวย โคมไฟ ฯลฯ นอกจากนมะพราวจดเปนพรรณไมมงคลชนดหนงตามต าราพรหมชาตฉบบหลวง ไดก าหนดใหปลกมะพราวไวทางทศตะวนออกของบาน เพอเปนสรมงคลเนอไมท าอปกรณประดบตกแตงหรอเฟอรนเจอรได

6. บอน หรอ บอนเขยวบอนน า (Colocasia esculenta (L.) Schott)วงศ Araceaeลกษณะทส าคญ - พชลมลกอวบน า ทกสวนมยางใสและคนมาก มหวใตดน - ใบรปไขแกมรปหวใจ ปลายใบแหลมหรอมน โคนใบเวาลกรปสามเหลยม กานใบสเขยวหรอออกมวง

- ดอก สครมหรอเหลองนวล ออกเปนชอ ดอกตวผอยตอนบน ดอกตวเมยอยตอนลาง กานชอสนกวากานใบ มใบประดบสเหลองรองรบ

- ผลสด รปขอบขนาน - เมลด ขนาดเลกจ านวนมาก - พบไดทวไปประเทศไทยพบทกภาค ชอบขนบนดนโคลนหรอทมน าขง

ประโยชนของบอน หวใตดน รบประทานได ใชเปนยาระบาย หามเลอด น าคนจากกานใบเปนยานวด แกฟกช า ล าตนบดใชพอกแผลรวมทงแผลจากงกดล าตนใชท าอาหาร เชน แกงบอน สวนของบอนทน ามาแกงคอยอดออน หรอใบออนของบอนทอยใกลโคนตนใชบอนพนธสเขยวสด ไมมสขาวเคลอบอยตามกานและใบ ซงเรยกวา บอนหวาน น ามาแกงสวนชนดทมสซดกวา และนวลขาวกวา เรยกวา บอนคน ไมนยมน ามาแกง

7. ไผ หรอ Bamboo วงศ Poaceae หรอ Gramineaeลกษณะทส าคญไผเปนไมพมหลายชนดและหลายสกลใน วงศหญา วงศยอย Bambusoideaeเปนไมไมผลดใบ ขนเปนกอ ล าตนเปนปลองๆ เชน ไผจน ไผปา ไผสสก ไผไร ไผด า-ในประเทศไทยนน พบไผอย 31 ชนด ดงน ไผขาวหลาม ไผคายด า ไผโจด ไผซาง ไผซางค า ไผซางนวล ไผตง ไผบง ไผเพก ไผรวก ไผหวาน ไผเหลอง เปนตนประโยชนของไผผลผลตจากไผทส าคญคอ หนอไม ซงเปนอาหารส าคญของคนไทย นยมทานกนมากในเกอบทกภาคของประเทศไทย โดยเฉพาะภาคเหนอและอสาน นอกจากนไมไผยงมคณสมบตพเศษทงดานความแขงแรงและยดหยนท เหนอกวาวสดสงเคราะหหลายชนด ดงนนจงยงไดรบความนยมในการท าเครองมอเครองใชหลายประเภท ใชชะลอน าทเขาปาชายเลน นงรานกอสรางและบนได เปนตน

8. พชวงศกลวยไม (วงศ Orchidaceae)ลกษณะทส าคญเปนพชดอกทมความหลากหลายมากทสดกลมหนง โดยมประมาณ 880 สกล และประมาณ 22,000 ชนดทมการยอมรบ(อาจมากกวา 25,000 ชนด) คดเปน 6–11% ของพชมเมลด มสกลใหญคอ สกลBulbophyllum (2,000 ชนด) - มลกษณะการเตบโตแบบตางๆ ไดแก

กลวยไมอากาศ คอ กลวยไมทเกาะอาศยอยบนตนไมอน โดยมรากเกาะอยกบกงไมหรอล าตน

กลวยไมดน คอ กลวยไมทขนอยตามพนดนทปกคลมดวยอนทรยวตถและ กลวยไมหน คอ กลวยไมทขนตามโขดหน

-การกระจายพนธพ ชในวงศกลวยไมนนสามารถพบไดทวโลก มถนอาศยในหลายๆภมประเทศยกเวนทะเลทรายและธารน าแขง โดยสวนมากจะพบในเขตรอนของโลก คอเอเชย อเมรกาใต และอเมรกากลาง

ประโยชนของพชวงศกลวยไม- เปนไมดอกไมประดบ เปนพชเศรษฐกจ พชวงศกลวยไมมหลายชนด ไดแก กลวยไมหวาย กลวยไมสงโต กลวยไมชางกระ กลวยไมรองเทานาร กลวยไมแวนดา กลวยไมแคทลยา เปนตน

พชใบเลยงคและตวอยางการใชประโยชน

• เทยนกง, Henna

• ชอวทยาศาสตร Lawsonia intermis L.

• วงศ Lythraceae

• ชอตนกาวหรอใบกาว มาจากลกษณะของใบเมอขยกบน าแลวเหนยวเหมอนกาว เปนไมพมขนาดเลกสง 3-5 เมตร ตามกงมหนามเลก สน ใบ เดยว ออกเรยงสลบ ใบรปรหรอรปไขกลบ ปลายใบมนหรอแหลม โคนใบสอบเรยว ดอก ชอดอกแบบแยกแขนง ดอกมสแดงและสขาว บานนานหลายวน กลนหอมออนๆ ผล ผลแหงแตก รปกลม เมอแกสด า

ใบกาว

• การใชประโยชน ใบใหสน าตาลแดง น ามายอมผมปดผมขาว อาจผสมกบสมนไพรอนใหไดสตามตองการ เชนอญชน กาแฟ วานหางจระเข เปนตน อนเดย นยมใชสจากใบกาว เรยก เฮนนา มาเพนทตามรางกาย โดยเฉพาะในงานพธ

คราม• ชอวทยาศาสตร Indigofera tinctoria L.

• วงศ Leguminosae-Papilionoideae

• ไมพมขนาดเลก สง 1.5-2 เมตร ใบ ใบประกอบแบบขนนก ดอก ดอกออกเปนชอ ยาวประมาณ 10-15 เซนตเมตร ดอกรปแบบดอกถว สมวงแกมน าตาล หรอสชมพ ผล แบบฝกแหงแตก

• การใชประโยชน กงครามทงใบแชน าดาง เพอหมกเอาน าครามไดสน าเงนเขม เรยก สคราม ขนตอนการหมกเรยกการ 'เลยงคราม' หากท าไมถกขนตอน ครามจะไมใหส เรยก 'ตาย' ชาวอสานเรยกสครามวา สนล สหมอ หรอสหมอนล ชาวอสานตอนบนนยมน าไปยอมผา และมดเปนลาย เรยกวา ผายอมคราม แหลงปลกครามและท าผายอมครามแหลงใหญอยทจงหวดสกลนคร

ฮอม• ชอวทยาศาสตร Baphicacanthus cusia Brem.

• วงศ Acanthaceae

• ไมพมขนาดเลก สง 50-80 เซนตเมตร ล ำตน ล าตนกลม เปนขอปลองคลายขาไก แตกกงกานตามขอ ใบ เดยว ออกเรยงตรงขาม ใบรปรหรอรปไข ปลายใบแหลม โตนใบแหลม ขอบใบหยก ดอก ชอดอกออกตามซอกใบและกง ดอกสมวง กลบดอกรปทรงคลายระฆง เมลด สน าตาล แตกงาย

• การใชประโยชน ภาคเหนอใช ใบ ตมน าดม แกไข ยาพนบานใชรากและใบ ตมน าดม แกไข ปวดศรษะเนองจากหวด เจบคอ หลอดลมอกเสบ ตอมทอนซลอกเสบ ตาอกเสบ ทงตน สบเปนทอน แชกบน าผสมปนขาว ประมาณ 10 วน เพอท าสยอมผา เรยก”ผามอฮอม” จงหวดแพร มชอเสยงมาก

ทเรยนเทศ• ชอวทยาศาสตร Annona muricata L.• วงศ Annonaceae• ไมตนขนาดเลก สง 3-4 เมตร เปลอกเรยบสน าตาลเขม

หรอน าตามแกมขาว ใบ เดยว ออกรยงสลบ ใบรปร ปลาบใบแหลม โคนใบมน ขอบใบเรยบ เนอใบหนาสเขยวเขมเปนมน ดอก เดยว หรอออกเปนกระจก 2-3 ดอก สเขยวเมอแกเปนสเหลอง กลนหอมเหมอนน าหมก กลบเลยง 3 กลบ กลบดอก 6 กลบเรยงเปนวง 2 ชน กลบหนาและแขง รปสามเหลยมปลายแหลม กลบดอกชนในขอบกลบจรดกน ไมบานออก ผล ผลกลม รปกลมร ปลายมน ผวมหนามหางๆ เมลด จ านวนมาก รปร สด า เนอผลสขาวคลายนอยหนา

• การใชประโยชน ผลสกรบประทานได จากรายงานการวจยพบวา สารสกดจากใบทเรยนเทศมฤทธตานอนมลอสระ มความเปนพษตอเซลลมะเรงเตานม ปอด ตบ ตบออนและผวหนงในหลอดทดลอง นอกจากนยงมฤทธยบยงการเจรญของมะเรงตบออนและยงสามารถลดการแพรกระจายของมะเรงไปยงอวยวะอนได แตยงตองมการศกษาเกยวกบความเปนพษตอเซลลประสาทของสารแอนโนนาซน ทมอยในพชชนดนเพมเตม

ตดหมตดหมา• ชอวทยาศาสตร Paederia linearis Hook. f.

• วงศ Rubiaceae

• ไมเถาเลอย มรากสะสมอาหารสขาว ทกสวนมกลนเหมนเขยว ใบ เดยว ออกตรงขามสลบตงฉาก รปแถบ กวาง 0.5 – 1.2 เซนตเมตร ยาว 10 x 11.5 เซนตเมตร ปลายใบแหลมถงเรยวแหลม โคนใบมน กานใบสน ดอกออกเปนชอทซอกใบบรเวณปลายยอด ดอกยอยรปทรงแบบหลอด หลอดดานนอกสขาว ดานในสมวง สวนปลายแยกเปนกลบสนๆ 5 กลบ ผล รปไข

• การใชประโยชน ยอดออน และใบออนรบประทานเปนผกสด ตมหรอลวก รบประทานเปนผกกบน าพรก ราก ปอกเปลอกแชน าน าไปต ากบขาวเหนยวนงเพอท าขาวโปง

• มสรรพคณในการลดน าตาลในเลอด ลดไขมนเลว (LDL) ชวยเพมสมรรถภาพทางเพศของผชาย เพราะมฤทธในการเพมฮอรโมนแอนโดรเจน

หมามย• ชอวทยาศาสตร Mucuna pruriens (L.) DC.

• วงศ Leguminosae-Papilionoideae

• ไมลมลกฤดเดยวเปนเถาเลอย ทกสวนมขนหนาแนน ใบ เปนใบประกอบแบบขนนก ออกเรยงสลบ ใบยอยม 3 ใบ ดอก ออกเปนชอกระจะทซอกใบ หอยลงมา ยาว 15-30 เซนตเมตร ดอกรปดอกถว สมวงคล า มกลนเหมน ผล เปนฝกโคงรปขอบขนาน ตามผวมขนสน าตาลอมเหลองหนาแนน เมอฝกแหงขนจะหลดรวงปลวตามลมไดงาย เมอโดนผวหนง จะท าใหคน ปวดแสบปวดรอน เมลดม 4-7 เมลด สด าเปนมน

• การใชประโยชน เสรมสรางสมรรถภาพทางเพศและบ ารงรางกาย ในเมลดหมามยประกอบดวยสารแอลโดปา ชวยรกษาอาการโรคพารกนสน

เครอหมานอย

• ชอวทยาศาสตร Cissampelos pareira L. var. hirsuta (Buch. ex DC.) Forman.

• วงศ Menispermaceae

• ไมเถาเลอย ใบ เปนใบเดยว รปหวใจ รปกลม รปไต หรอรปไขกวาง กนใบปด ออกแบบสลบ เนอบางคลายกระดาษ มขนนมสนกระจาย เสนใบออกจากโคนใบรปฝามอ ดอก ชอดอกแบบชอเชงหลน สขาว ขนาดเลกประมาณ 0.2-0.5 มลลเมตร ดอกแยกเพศ ตางตน ผล สด รปกลมร เมอสกสน าตาลแดง เมลดโคงงอรปพระจนทรครงซก ผวขรขระ

• การใชประโยชน เถาและใบคนเอาน าเมอผสมกบเครองปรงอาหาร จะมลกษณะเปนวน รบประทานเปนอาหาร

สลอด

• ชอวทยาศาสตร Croton tiglium L.

• วงศ Euphorbiaceae

• ไมพม เดยวรปไข เรยงสลบกน ขอบใบหยก แบบซฟน เสนใบ 3-5 เสน ทฐานใบมตอม 2 ตอม เนอใบบาง ดอก เลก ออกเดยว ๆ หรอออกเปนชอทยอด ดอกเพศผและดอกเพศเมยอยบนตนเดยวกน หรออยตางตนกน ผล แกจดแหงและแตก รปขอบขนานหรอร

• การใชประโยชน น ามนเมลดสลอด เปนยาถายอยางแรง

ใบหม• ชอวทยาศาสตร Litsea glutinosa (Lour.) C.B.Robinson.

• วงศ Lauraceae

• ไมยนตน สง 5-15 เมตร ผลดใบ ล าตนแกแตกเปนรองตนตามยาว ใบเดยว เรยงสลบ รปวงรแกมขอบขนานหรอรปไขกลบ หรอคอนขางกลม มกออกเปนกลมหนาแนนทปลายกง เนอใบคอนขางหนา มกลนหอมเฉพาะตว ดอกชอซรมออกทซอกใบ แยกเพศอยคนละตน ดอกยอยสเหลอง ไมมกลบดอก ผลสดรปทรงกลม ผลแกสมวงเขมเกอบด า

• การใชประโยชน ใบ ขยกบน า สระผม พอกศรษะ ฆาเหา ผลดบ ใหน ามนเปนยาถนวดแกปวด ผลสก กนได เมลด ต าเปนยาพอกฝ ราก แกปวดกลามเนอ ยาง มรสฝาดรอน ต าพอกทาแกฟกช า แกช าบวม

รางจด• ชอวทยาศาสตร Thunbergia laurifolia L.• วงศ Thunbergiaceae• ไมเถาลมลกเนอแขงใบเดยว ออกตรงขามกนเปนค รปไข ปลายใบ

แหลม โคนใบกลม รปหวใจหรอคลายลกศร ขอบใบเรยบ จกซฟนตนๆ หางๆ เสนโคนใบสวนมากม 5 เสน ชอดอกแบบชอกระจะ ดอกรปปากแตร สมวงอมฟา กลบดอกม 5 กลบ ขนาดเทาๆ กน โคนกลบดอกเชอมตดกนเปนหลอดใหญสนๆ กลบกลมหรอรปไขกวาง ผลแบบแคปซล รปทรงกลม ผลแกเปนสน าตาลเกอบด าแตกอาออกเปน 2 ซก เมลด 2 เมลดในแตละซก

• การใชประโยชน ต ารายาไทย ใช ใบ ราก และเถา รสจดเยน ต าคนหรอเอารากฝนกบน าหรอตมเอาน ายาดมถอนพษ แกไข ถอนพษยาเบอเมา แกรอนในกระหายน า แกประจ าเดอนไมปกต

• ต ารายาพนบานนครราชสมา ใช ใบ แกโรคเบาหวาน โดยใชใบประมาณ 58 ใบ มาโขลกใหละเอยดผสมกบน าซาวขาวรบประทานครงละ 1 แกว วนละ 3 เวลา

ชาตวหอม (ลลาวด กระดงงา จ าป จ าปา ขล บวบก)

1. ใบบวบก เพมการไหลเวยนของโลหต2. ขล ชวยขบเหงอและลดกลนตว3. กระดงงา ใหกลนหอมเยายวน กระตนอารมณทางเพศ4. จ าป กลนหอมผอนคลาย5. จ าปา กลนหอม ชวยใหหลบสบาย6. ลลาวด กลนหอม ผอนคลาย ลดความเหนอยลา

• ชาตวหอม ใชรบประทานเหมาะกบทกคนแมกระทงผปวยโรคเบาหวาน เนองจากไมมน าตาล มสรรพคณ ท าใหตวมกลนหอม

พชพนเมองทมศกยภาพเปนพชเศรษฐกจรศ.ประสทธ ชตชเดช และ ผศ.ดร.เบญจวรรณ ชตชเดช

พชพนเมอง หมายถง พชทมแหลงก าเนดมาจากธรรมชาต เชน ตามปา แหลงน า ทงนา และบรเวณทอยอาศยทกภาคของประเทศไทย

พชทมศกยภาพทางเศรษฐกจ หมายถง พชทมแนวโนมในการพฒนาใหมมลคาสงขนทงในระดบเศรษฐกจชมชนและระดบประเทศในรปแบบผลผลตสดและแปรรปเปนผลตภณฑชนดตาง ๆ ตลอดจนสามารถน าไปใชประโยชนในดานอน ๆ

การศกษาชนดของพชพนเมองในประเทศไทยจากการศกษารวบรวมพชพนเมองจากทวทกภาคของ

ประเทศไทย พบวามจ านวนมากถง 835 ชนด (species) แยกกลมตามศกยภาพทจะน าไปใชประโยชน 5 กลม คอ

- พชสมนไพร 165 ชนด - พชเครองเทศ 33 ชนด- พชอาหาร 434 ชนด- พชอารกขาพชและสตว 103 ชนด- พชทใชประโยชนดานอน ๆ 110 ชนด

พชทง 5 กลมมพชทสามารถน ามาใชประโยชนและมศกยภาพสงทางเศรษฐกจในแตละกลมดงน

- พชสมนไพร 27 ชนด - พชเครองเทศ 9 ชนด - พชอาหาร 63 ชนด - พชอารกขาพชและสตว 17 ชนด- พชทใชประโยชนดานอน ๆ 23 ชนด

พชพนเมองทมศกยภาพสามารถน ามาพฒนาใหเปนพชเศรษฐกจ ม 3 ประเภท ดงน

1) พชปา เชน กลอย กวาวเครอ กะเพราผ กอเดอย กาหย เมาหลวง มะเกยง ชะเอมไทย ฝรงขนก ฯลฯ

กลอย

มะเกยง

2) พชปลก เชน กระจบ กะเพราแดง กญชง กรรณการ ชะมวง กฤษณา ฟาทะลายโจร ฯลฯ

3) พชการคา เชน กระเจยบแดง กานพล จนทนเทศบอระเพด มะขามแขก ขเหลก เตยหอม ไพล ฯลฯ

ไพล

อยางไรกตามจ า เปนตองท าการรวบ รวม ศกษา และวจยคนควาหาขอมลในหลาย ๆ ดานของพชพนเมองเพมเตม เชน- พนธทตลาดตองการ- การเขตกรรมเพอเพมผลผลต - คณภาพผลผลตทไดมาตรฐาน- การใชประโยชน - การตลาด