บทท 2การตรวจเอกสารและวรรณคดทเกยวของ

(REVIEW OF RELATED LITERATURE)

ทฤษฎและแนวคดของธรกจทองเทยว

นกทองเทยวทเดนทางไปทองเทยวยงตางประเทศ ตางถนหรอตางเมองทอยหางไกล อาจรสกกงวลใจ หรอประทบใจ หรอประสบปญหาในการทองเทยว เนองจากความแตกตางของวฒนธรรมและภาษาของแตละประเทศ หรอแตละทองถน ธรกจนำาเทยวจงเกดขนเพอชวยอำานวยความสะดวกในการวางแผนหรอจดการทองเทยวไปยงแหลงทองเทยวทนาสนใจ (ราณ อสชยกล, 2544 : 226 - 228)

ความหมาย ลกษณะของธรกจการทองเทยวธรกจการทองเทยว หมายถง การประกอบธรกจเกยวกบการ

จด หรอการใหบรการ หรอการอำานวยความสะดวกเกยวกบการเดนทาง ทพก อาหารและเครองดม ทศนาจร หรอการใหบรการอนๆ ทเกยวของแกนกทองเทยว ซงธรกจนำาเทยวอาจขายบรการแกนกทองเทยวโดยตรงได หรอขายผานตวแทนธรกจทองเทยว และอาจดำาเนนการโดยการนำาเอาบรการอำานวยความสะดวกดานยานพาหนะ ทพก อาหาร และทศนาจรมารวมกนและขายในลกษณะเหมารวมทเรยกวา ทวรเหมารวม (package tour) ธรกจนำาเทยวดำาเนนบทบาททแตกตางจากธรกจอนในอตสาหกรรมทองเทยว เนองจากการซอบรการอนๆ มาประกอบกนเปนการนำาเทยวแบบเหมารวม ทำาใหธรกจนำาเทยวเปรยบเสมอนตวกลางระหวางผผลตหรอค

สญญา เชน โรงแรม บรษทเดนรถ ภตตาคาร กบลกคาหรอนกทองเทยว

ลกษณะการดำาเนนงานธรกจการทองเทยวนบวามความสลบซบซอน เนองจากผประกอบการตองมความ

รอบคอบรในปรมาณและคณภาพของแหลงทองเทยวทมอย รวมทงประเภทของกจการพกผอนหรอธรกจทสามารถจดใหได โดยผประกอบการธรกจนำาเทยวบางแหงอาจเปนเจาของบรการอน ๆ เอง เพอความสะดวกในการดำาเนนการ เชน เปนเจาของโรงแรม รสอรท ภตตาคาร รถโดยสาร เปนตน ธรกจนำาเทยวขายสง (travel/tour wholesaler) เนองจากผประกอบการนำาเทยวจะซอบรการดานตาง ๆ จากผผลต เปนจำานวนมาก (bulk) เชน หองพก ตวเขาชมการแสดง หรอเชาเหมารถโดยสาร ลวนตองมการวางแผนและผลตสนคาทองเทยวทประกอบดวย 2 สวนหลก คอ สวนของการเดนทางไป กลบจากจดหมายปลายทาง เชนตวเครอง–บน และสวนของการบรการทเกดขนทจดหมายปลายทางหรอแหลงทองเทยว เชน อาหาร ทศนาจร ทพกแรม เปนตน

ประเภทของธรกจการทองเทยวการจำาแนกประเภทของธรกจการทองเทยว อาจกระทำาได

หลายวธ ดงน1.1 การจำาแนกประเภทของธรกจนำาทองเทยวตาม

ลกษณะของการจดบรการนำาเทยว ไดแก1.1.1 ธรกจนำาเทยวภายใน

ประเทศ (domestic tour operator) หมายถง การจดนำานกทองเทยวทมภมลำาเนาในประเทศ เดนทางไปยงแหลงทองเทยวภายในประเทศนนๆ เชน การจดนำานกทองเทยวไทยในเมองไทย

13

1.1.2 ธรกจจดนำาเทยวนกทองเทยวทเดนทางมาจากตางประเทศไปยงแหลงทองเทยวในประเทศ (inbound tour operator) เชน ชาวองกฤษหรอชาวเยอรมนเดนทางมาทองเทยวประเทศไทย

1.1.3 ธรกจจดนำาเทยวภายในประเทศเดนทางไปแหลงทองเทยวตางประเทศ (outbound tour operator) เชน คนไทยเดนทางไปเทยวฮองกงหรอสหรฐอเมรกา

1.2 การจำาแนกประเภทของธรกจนำาเทยวตามลกษณะและขอบเขตของการบรการ ไดแก

1.2.1 ธรกจนำาเทยวทเสนอบรการแบบเหมารวม (package tour) เปนธรกจจดนำาเทยวโดยรวมคาบรการตาง ๆ ในราคาแบบเบดเสรจ การนำาเทยวมกำาหนดสถานททองเทยวและระยะเวลาทแนนอนและมกเดนทางเปนกลม แบงออกเปน 2 แบบ คอ

1) บรการเหมารวมทมผนำาเทยว (escorted tour) นำาเทยวแบบนจะมผดแล หรอทเรยกวา หวหนาทวร (tour escort) คอยอำานวยความสะดวกตลอดระยะเวลาการเดนทาง

2) บรการเหมารวมทไมมผนำาเทยว (unescorted tour) เปนการนำาเทยวทใหบรการดานตาง ๆ ในราคาแบบเบดเสรจโดยไมมหวหนารวมเดนทางอำานวยความสะดวกดวย แตจะมผประกอบการภาคพนดนมารบ โดยนกทองเทยวจะถอตว (voucher) ทมรายละเอยดการใหบรการตางๆ ไปยนใหกบผใหบรการ เชนโรงแรม บรษทนำาเทยว สวนสนก

1.2.2 ธรกจนำาเทยวทเสนอบรการเฉพาะกลม (group inclusive tour) เปนการจดบรการตามความตองการหรอความสนใจของกลม ทมกจะเปนสมาชกของสโมสร สมาคม หรอองคการธรกจ ไดแก การนำาเทยวชมดานศลปวฒนธรรม เชน

14

วด ปราสาทราชวง หรอดานธรรมชาต เชน ดนก เดนปา ไตเขา หรอดานกฬา เชน กอลฟ ดำานำาดปะการง สมาชกองคการตางๆ นยมเดนทางเปนกลม เชน 15 คนขนไป เพราะประหยดคาใชจาย โดยเฉพาะในเรองคายานพาหนะ

1.2.3 ธรกจนำาเทยวทเสนอบรการอสระ สำาหรบนกทองเทยวตางประเทศและในประเทศเฉพาะราย (foreign individual tour and domestic individaul tour) เปนการจดนำาเทยวตามความตองการของนกทองเทยว เชน การจดทพกแรม พาหนะ การรบ-สงทสนามบนหรอสถานขนสง อาหารบางมอ โดยอาจจดใหมการนำาชมสถานททองเทยวรวมอยในโปรแกรมดวยกน

1.2.4 ธรกจนำาเทยวทเสนอบรการลกษณะพเศษ (specialty intermediaries/ channelers) เปนธรกจทเปนตวกลางระหวางผผลต เชน โรงแรม ภตตาคาร แหลงทองเทยว ฯลฯ กบลกคาในการจดนำาเทยวเพอเปนรางวล หรอประชม นทรรศการ หรอเปนผจดเดนทางทองเทยวทไดรบมอบอำานาจจากบรษท หรอเปนนายหนาบรษทรถโดยสาร

สนคาและบรการของธรกจการทองเทยวการจดสนคาและบรการในสายของสนคาการทองเทยวเพอการ

จำาหนายดงน1.ขายรายการนำาเทยวแบบเหมาจาย (ทผดำาเนนธรกจการ

ทองเทยวแบบคาสงจดทำาขน) ใหแกนกทองเทยว2.เปนตวแทนจำาหนายตวโดยสารพาหนะเดนทางทกประเภท

เชน เปนตวแทนของสายการบนจำาหนายตวเครองบนของบรษททมาตง และทไมไดมาตงบรษทในประเทศไทย

15

3.อำานวยความสะดวกในการจดจอง จดหาสนคาและบรการในการเดนทาง เชน การจองทพก การซอตวเครองบนหรอทนงยานพาหนะประกอบอน ๆ รถเชา บตรเขาชมสถานท การแสดง การใชบรการภตตาคาร รานคาของทระลก ฯลฯ

4.บรการจดทำาหนงสออนญาตเขาประเทศ (visa) จดทำาประกนภยการเดนทาง ตวแลกเงนเพอการเดนทาง การรบแลกเปลยนเงนตราระหวางประเทศ

5.บรการรบเขา สงออก – (transfer in-out) นกทองเทยวจากสนามบนไปยงทพก และสถานททองเทยวและในการบรการเทยวกลบ ตลอดจนสมภาระตาง ๆ ของนกทองเทยว

6.จำาหนายของทระลกและเอกสารคมอนำาเทยว ตลอดจนใหคำาแนะนำาดานตาง ๆ เกยวกบการทองเทยว

7.โฆษณาประชาสมพนธการบรการตาง ๆ ทจดจำาหนาย

การดำาเนนการของตวแทนจำาหนายสนคาและบรการทองเทยว ไมตองมเงนทนมากนก และไมตองสงซอสนคาหรอบรการมาสำารองไว จะตดตอสงซอสนคาและบรการจากผผลตกตอเมอไดรบการตดตอสงจองจากนกทองเทยวเทานนจงมอตราการเสยงตำากวาผดำาเนนธรกจการทองเทยวแบบคาสง ตวแทนจำาหนายสนคาและบรการทองเทยวจะทราบความตองการของนกทองเทยวเปนอยางด มความสมพนธใกลชดและเสนอแนะผดำาเนนธรกจการทองเทยวแบบคาสงได และตวแทนจำาหนายสนคาและบรการทองเทยว 1 บรษท สามารถเปนตวแทนจำาหนายใหแกผดำาเนนธรกจการทองเทยวแบบคาสงหลายบรษทได

รายไดของตวแทนจำาหนายสนคาและบรการทองเทยว 1.คานายหนา (commission) ในการขายรายการนำา

เทยวแบบเหมาจายประมาณ 10% ของราคาขาย ประมาณ 9%

16

จากการสำารองทนงเครองบนและอาจมโบนสอก 2.5% หากสามารถทำายอดขายทะลเปาหมายทกำาหนดไว

2. คานายหนาจากการจำาหนายบตรโดยสารเครองบน การจองทพก รถเชา เรอสำาราญ

3. คานายหนาจากการทำาประกนภยการเดนทาง การแลกตวแลกเงนเพอการเดนทาง การรบแลกเปลยนเงนตราตางประเทศ เงนคาปรบกรณนกทองเทยวยกเลกการเดนทาง เงนสวนลดจากผประกอบการ (นอกเหนอจากคานายหนา) การจดบรการบางอยางแกนกทองเทยว เชน การจอง การทำา Visa

4. ดอกเบยจากการนำาเอาเงนมดจำา (deposit) ของนกทองเทยวกอนออกเดนทางไปลงทนระยะสน

5. ผลกำาไรจากการขายรายการนำาเทยวแบบเหมาจาย (ในกรณทเปนผผลตรายการนำาเทยวดวย)

6. คานายหนาหรอคา commission จากการแนะนำานกทองเทยวไปซอของทระลกประมาณ 20 – 40 %

ธรกจของทระลกศรญยา วรากลวทย (2546: 200 - 210) สนคาของ

ทระลกเปนปจจยสำาคญประการหนงทนกทองเทยวนยมซอหาเพอเปนทระลกเตอนความทรงจำาในแหลงทองเทยวทไปเยอน และเปนของขวญของฝากแกญาตมตร

ความหมายและลกษณะของสนคาทระลก1) ความหมายของสนคาทระลก หมายถง สนคาทนก

ทองเทยวซอจากแหลงทองเทยวทไปเยอนและนำากลบไปยงภมลำาเนาของตนเอง โดยมวตถประสงคในการซอสนคาเหลานนตางๆ กนไป เชน มความประทบใจในแหลงทองเทยวนนจงซอสนคาทระลก เพอ

17

ระลกถงประสบการณทดงามออหรอเปนสอในการเลาเรองราวประสบการณจากการทองเทยวใหแกญาตและมตรสหาย หรอเปนของฝากใหบคคลใกลชด หรอเปนสงเตอนใจของการทองเทยวในแหลงทองเทยวนนๆ เปนตน

ของทระลกสำาหรบคนไทยนนรจกมานานแลว แตในความหมายวา ของฝาก ซงอาจกลาวไดวาเปนคานยมของคนไทย “ ” เมอเดนทางไปเยยมญาตมตร จำาตองมาของฝากตดมอไปมอบใหบคคลหรอครอบครวทไปเยอน และลกษณะของฝากเหลานนอาจเปนของใชหรอของรบประทาน ทผลตในถนทอยอาศยของตน อกความหายของสนคาทระลก คอ สนคาหตถกรรม ซงหมายถง งานฝมอทเกยวของกบการดำาเนนชวตของคนไทยในสมยโบราณ โดยใชวตถดบและทรพยากรทมอยมนทองถนนำามาผลตโดยอาศยภมปญญาไทยทางดานศลปวฒนธรรมและประเพณอนดงาม สรางสรรคเปนงานหตถกรรมเพอใชสอยในครวเรอน สนคาทระลกประเภทนมคณคาสำาหรบนกทองเทยวเปนอยางยงเพราะจะเปนสนคาทเปนรปธรรมเฉพาะไมเหมอนทองถนอน การผลตโดยใชฝมอ สนคาแตละชนจะมลกษณะเฉพาะ เชน ผาไหม และผาไหมมดหม เปนตน

2) ลกษณะของสนคาทระลก ควรมลกษณะดงน (1) เปนผลตภณฑทผลตขนในทองถนนน และม

เอกลกษณเฉพาะถน มจดเดนทสามารถเปนตวแทนของทองถนนนๆ เมอกลาวถงผลตภณฑนนแลวเปนทรจกของบคคลทวไปวาเมอเหนผลตภณฑนนจะนกถงสถานทมาของผลตภณฑนน

(2) เปนผลตภณฑทหายากมแตแหลงทองเทยวนน ๆ เปนตนกำาเนด สนคาทระลกประเภทน เปนสนคาทนกทองเทยวซอเพราะเหนวาเปนตนตอการผลต มความแนใจวาไดซอสนคาทเปนของแท และมราคาถกกวาทอน เชน อญมณในทองถนตางๆ

18

(3) เปนผลตภณฑราคาถก เมอซอในแหลงผลตนนๆ เชน ไมแกะสลก จากหมบานถวาย ผาไหมมดหม จากภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มดตราตกตาค จากประเทศเยอรมน และมดพก จากประเทศสวสเซอรแลนด เปนตน

(4) เปนสนคาทหาซอไดงาย นกทองเทยวสามารถหาซองายในแหลงทองเทยวตาง ๆ ในแหลงทองเทยวทมนกทองเทยวจำานวนมาก จะมรานขายของทระลกจากภมภาคตางๆ จดหาไวบรการใหแกนกทองเทยวสามารถหาซอได

(5) เปนสนคาทใชวสดในทองถนนนๆ เชน ตนยานลเภา และตนกกทนำามาแปรรปเปนผลตภณฑตางๆ

(6) เปนสนคาทไดรบการออกแบบและการผลตอยางประณตงดงาม คมคาในการซอ และมประโยชนในการใชสอย

(7) เปนสนคาทสาธตขนตอนในการผลต ใหนกทองเทยวเกดความประทบใจ และตดสนใจซอผลตภณฑ

(8) เปนสนคาทรายละเอยดอธบายสวนประกอบตางๆ ของผลตภณฑ และมวธการประกอบผลตภณฑนนๆ

วธการผลตและจำาหนายสนคาทระลก1) การศกษาวธการผลตสนคาทระลก มรายละเอยด

ดงน(1) รปแบบของการผลตสนคาทระลกสามารถ

ดำาเนนการในรปแบบดงน ก. อตสาหกรรมในครวเรอน ดำาเนนการผลต

ในชวงเวลาวางจากงานประจำา เชน งานเกษตร เปนตน หรอการดำาเนนการผลตเปนอาชพหลกของอตสาหกรรมในครวเรอน เชน การแกะสลกไม ของชาวบานถวาย ฯลฯ

19

ข. อตสาหกรรมขนาดยอม ดำาเนนการผลตใหเกดผลตผลจำานวนมากโดยจางแรงงาน มาดำาเนนการผลตเพอใหไดผลผลตมปรมาณตามทตองการ การผลตสนคาทระลกรปแบบนมจำานวนมาก

(2) การผลตสนคาทระลกตองคำานงถงสงตอไปน (ศรญยา วรากลวทย.2546:378)

ก. ผลตสนคาใหตรงตามความตองการของตลาด ตองคำานงถงความตองการของลกคา เปาหมาย คอกลมลกคาฐานะด รสนยมสง ผลผลตตองมคณภาพไดมาตรฐาน รปแบบดมฝมอประณต

ข. ระดบกลาง เนนรปแบบตรงสมยนยมใชประโยชนไดในและชวตประจำาวนและตองคำานงถงเทศกาลทจะใช

ค. ผลตสนคาทใชวสดทเปนธรรมชาตในทองถน

ง. ไมลอกเลยนแบบและมประโยชนใชสอย มคณภาพ

(3) การพฒนาสนคาของทระลก หนวยงานทเกยวของตองใหบรการตางๆ และการใหความชวยเหลอ และการใหความชวยเหลอในการพฒนาสนคาทระลกดงน

ก. การบรการดานการฝกอบรมสมมนา ทงดานการจดการ การผลต การตลาด และพฒนารปแบบสนคาทระลก ทงในและนอกสถานท

ข. การบรการใหคำาปรกษาแนะนำา ในการปรบปรงคณภาพและรปแบบผลตภณฑเพอใหเปนไปตามความตองการของตลาด การใหคำาปรกษาแนะนำาดานสทธบตรทางการคา การกำาหนดราคาสนคา การรบใบ สงซอ การทำาสญญาซอขายรวมถง

20

การใหบรการเพมประสทธภาพ การผลตโดยใชเครองจกร เครองทนแรงและอปกรณการผลต

ค. การบรการดานการเงน ผประกอบการอตสาหกรรมขนาดยอมอตสาหกรรมในครวเรอน และหตถกรรมประเภทตาง ๆ ทตองการขยายกจการหรอขาดเงนทนทจะนำาไปใชซออปกรณ เครองทนแรง หรอเปนเงนทน หรอเงนทนหมนเวยนในการประกอบอาชพ สามารถกไดในอตราดอกเบยตำา

ง. การบรการดานการตลาด มสถานทแสดงและเผยแพร เพอเปนแหลงเชอมโยงตลาดใหผผลตและผซอสามารถตดตอซอขายกน

จ. การบรการออกแบบและพฒนาผลตภณฑ เพอใหเปนไปตามความตองการของตลาด จงใหมการประกวดแขงขนการออกแบบผลตภณฑ

(4) หนงตำาบลหนงผลตภณฑ เปนนโยบายของรฐบาล พนตำารวจโท ดร. ทกษณ ชนวตร ในการฟ นฟเศรษฐกจตงแตระดบพนฐาน คอการผลตดวยมอ และนโยบายกระจายรายไดลงสชมชน รฐบาลไดใหการสงเสรมผลตภณฑหมบานอยางเปนระบบ ทงโครงการเงนกหนงหมบานหนงลานบาทและโครงการบณฑตอาสา ฯลฯ โครงการเหลานชวยในการพฒนาคณภาพชวตของทกชวตในหมบาน มการดำาเนนการอยางเปนรปธรรม ทงดานการผลต การจดการและการตลาด ใหชมชนสามารถดำาเนนธรกจไดเอง

(5) มลนธสงเสรมศลปาชพในสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ พระองคทรงกอตงมลนธดงกลาวเมอวนท 21 กรกฎาคม 2519 เพอชวยชาวไร ชาวนาผยากไรมรายไดนอยและครอบรวประกอบอาชพเสรมเพอเพมรายได เปนการอนรกษและสบทอดศลปหตถกรรมไทย โดยคดเลอกสมาชกศลปาชพจากครอบครวยากจน จากทวทกภาคของประเทศ มารบการฝกศลป

21

หตถกรรม ในศนยศลปาชพตาง ๆ เชนโรงฝกศลปาชพสวนจตรลดาซงเปนโรงฝกศลปาชพทใหญทสด นอกจากนยงมศนยศลปาชพบานกดนาขาม จงหวดสกลนคร ศนยศลปาชพบานแมนำาตำา จงหวดลำาปาง ศนยศลปาชพบางไทร จงหวดพระนครศรอยธยา และศนยศลปาชพบานละเวงเปนตน

2) การจำาหนายสนคาทระลก (1) สนคาปลอดภาษ (duty free)

เปนรานคาทจำาหนายสนคาใหแกนกทองเทยวชาวตางประเทศ ทเดนทางเขามาทองเทยวในประเทศ หรอนกทองเทยวทเดนทางออกนอกประเทศ นกทองเทยวสามารถซอสนคาทมจำาหนายในรานคาปลอดภาษ ในราคาทไมคดภาษ สนคาเหลาน อาจเปนสนคาภายในประเทศ หรอสนคาจากตางประเทศ ทไดรบการยกเวนขาเขาและภาษขาออก นกทองเทยวหรอผซอ สามารถซอในอตราทกำาหนดไวและตองยนหลกฐาน คอ แสดงหนงสอเดนทาง แสดงเมอซอสนคา รานคาประเภทนอาจจดจำาหนายไดหลายรปแบบ เชน รานคาปลอดภาษหางสรรพสนคา ยานการคาทสำาคญในบรเวณทาอากาศยาน บนเครองบน บนเรอ เดนสมทรตามจดเขาออกระหวางประเทศ ในบางประเทศนกทองเทยวซอสนคาแลวไดรบสนคาทนท เชนประเทศแคนาดา ในบางประเทศนกทองเทยวซอสนคาแลวตองรบสนคาทสนามบน นกทองเทยวไมสามารถรบสนคาเมอซอไดทนท เชน ประเทศสหรฐอเมรกาและสหราชอาณาจกร ในบางประเทศเปนเมองปลอดภาษ นกทองเทยวสามารถซอสนคาในรานคาตาง ๆ ในประเทศนน ๆ ไดโดยไมเสยภาษ เชน ฮองกง สงคโปรและดไบ ฯลฯ ประเทศเหลานประสบความสำาเรจมากในการดงดดนกทองเทยวใหเดนทางไปซอสนคาปลอดภาษ ในประเทศไทยนกทองเทยวสามารถซอสนคาปลอดภาษไดทสนามบนกอนเดนทางออกนอกประเทศไทย

22

(2) การคนภาษ (claimed tax) การจายภาษคนใหแกนกทองเทยว เปนการจงใจใหเกดการตดสนใจซอสนคาตาง ๆ ไดงายขน นกทองเทยวจะมความรสกวาซอสนคาในราคาทถกลงเปนการลดราคาสนคาในสวนทเปนคาภาษอากรใหแกนกทองเทยว การจดการขายในลกษณะนแบงเปน 3 ประเภท คอ

ก. ลดราคาสนคาใหแกนกทองเทยวทแสดงหนงสอเดนทาง ณ จดทจายเงนตามจำานานรอยละทกำาหนดไว

ข. การขอภาษคน นกทองเทยวซอสนคาตามยอดซอขนตำา ซงรานคากำาหนดไวและนกทองเทยวกรอกแบบฟอรมยนความประสงคขอภาษคน รานคาจดทำาเอกสารระบยอดซอของนกทองเทยว นกทองเทยวมอบเอกสารดงกลาวใหแกเจาหนาทศลกากร หรอเจาหนาทตรวจคนเขาเมองทสนามบน เมอนกทองเทยวเดนทางออกนอกประเทศ เจาหนาทจดสงเอกสารกลบไปยงรานคานน เมอรานคาไดรบเอกสารแลว จดสงเงนจำานวนทระบไวเปนสวนลดภาษกลบไปใหนกทองเทยว ณ ภมลำาเนาทระบไว การจดการขายในลกษณะเปนทนยมของหางสรรพสนคาใหญ เชน หางแฮรอด (Harrod) และเซลฟรจ (Selfridges) ในประเทศสหราชอาณาจกร เปนตน

(3) การคนภาษของรฐบาลกลาง ในบางประเทศการซอสนคาเตองจายภาษใหแกรฐบาลทองถนและรฐบาลกลาง แตในฐานะนกทองเทยวจะสามารถเรยกภาษในสวนทเปนของรฐบาลกลางคนได โดยนกทองเทยวกรอกแบบฟอรมขอคนภาษพรอมแนบใบเสรจรบเงน สงทางไปรษณยไปยงหนวยงานททำาหนาทเกบภาษอากร นกทองเทยวจะไดรบเงนภาษในสวนนคนทางไปรษณย ในบางประเทศจะมหนวยงานรบดำาเนนการขอคนภาษ โดยนกทองเทยวจายเงนคาธรรมเนยม แลวจะไดรบเงนภาษทไดรบการยกเวนทนท เชนประเทศแคนาดา เปนตน

23

(4) รานขายของทระลก นกทองเทยวซอสนคาทระลกไดทวไปในแหลงทองเทยวตาง ๆ ทนกทองเทยวเดนทางไป เชนหางสรรพสนคาในเมองตาง ๆ จะจดจำาหนายสนคาทระลกของทกภาค หรอในตลาดพนเมอง นกทองเทยวจะสามารถซอสนคาไดในราคาตำา

(5) โรงงานผลตสนคาทระลก นกทองเทยวสามารถซอสนคาทระลกไดในแหลงผลตทนกทองเทยวเดนทางไปชมขบวนการผลต นกทองเทยวสามารถซอ ณ แหลงผลตไดถกกวารานคาอน เชนโรงงานผลตเซรามคจงหวดลำาปางโรงงานผลตกลวยไมสดเปนเขมตดเสอทมอายคงทน และไมแกะสลกทหมบานถวาย จงหวดเชยงใหม เปนตน

(6) ศนยศลปาชพในสมเดจพระนางเจาสรกตพระบรมราชนนาถ มรานจำาหนายผลตภณฑจากสมาชกศนยฯ เปนหตถกรรมโดยใชมอทำา มความละเอยดประณตงดงาม ดวยการออกแบบและการประดษฐ กลาวไดวาเปนของทระลกทมคณคาสงของประเทศไทย

องคประกอบของตลาดในอตสาหกรรมทองเทยวการทองคกรจะวางแผนการตลาดในอตสาหกรรมทอง

เทยวนนจะตองทำาความเขาใจเกยวกบองคประกอบของตลาดกอน องคประกอบของตลาดในอตสาหกรรมทองเทยวแบงออกไดเปน 4 สวนคอ (ฉลองศร พมลสมพงศ,2546: 18 - 21)

1. ผขาย ( the sellers ) คอผผลต ซงหมายรวมตงแตผผลตรายยอยจนถงผผลตรายใหญ ในอตสาหกรรมทองเทยว ผผลต คอ ผประกอบการเกยวกบการทองเทยว ( supplier ) อาทเชน ผประกอบการขนสง ( สายการบน บรษทรถเชา เรอสำาราญ พาหนะทางบกเชน รถบส รถต ฯลฯ ) ผ

24

ประกอบการทพก (โรงแรม เกสตเฮาส บานเยาวชน โมเตล ฯลฯ ) ภตตาคาร แหลงทองเทยว ( แหลงทองเทยวธรรมชาตและมนษยสรางขน ) การบรการอนๆ ทเกยวของกบบรการทางการทองเทยว เชน มคคเทศก นอกจากนยงรวมถงหนวยงานทสงเสรมทางการทองเทยวทงภาครฐและเอกชน

2. ผซอ (the buyers) คอบคคลทซอสนคาและบรการทางการทองเทยว ในทนอาจแบงกลมผซอหรอลกคาออกเปน 5 กลมดงน

2.1 กลมนกเดนทางทเดนทางเพอการพกผอน (leisure travelers ) เนนความสนกสนาน เพอการพกผอนหยอนใจ หรอการเยยมเพอนหรอญาต ( visit friend and relative)

2.2 กลมนกเดนทางทเดนทางในเชงธรกจ ( business travelers ) การเดนทางเปนสวนหนงของการทำางาน

2.3 กลมนกเดนทางทเดนทางเพอวตถประสงคอนๆ ( travel for specific purpose ) เชน เดนทางเพอสขภาพ เพอการศกษา หรอเชงศาสนา ฯลฯ

2.4 กลมผบรโภคองคกร ( corporate ) 2.5 กลมผบรโภคสวนบคคล

3.พอคาคนกลาง (the intermediary ) พอคาคนกลางกคอผขายอกบคคลหนงโดยทำาหนาทเปนคนกลางระหวางผขาย (ผประกอบการเกยวกบการทองเทยว) กบผซอ ( ลกคา) โดยพอคาคนกลางสามารถแบงออกไดเปน 2 กลมคอ ตวแทนจำาหนายการทองเทยว ( travel agents ) และผผลตสนคาทางการทองเทยว (tour operators )

4. ตลาด ( market ) ตลาดในทน

25

หมายถงกลมบคคลทมความตองการ ความปรารถนาทเหมอนกนโดยมเงนเปนสงททำาใหเกดความพงพอใจในความตองการและความปรารถนานน ตลาดในธรกจทองเทยว ไดแบงกลมประเภทของตลาดหลกออกมาไดเปน 2 กลมใหญกคอ กลมนกเดนทางทเดนทางเพอการพกผอน (leisure travelers ) และกลมนกเดนทางทเดนทางในเชงธรกจ (business travelers )

ทง 2 กลมนเปนกลมตลาดหลกททำารายไดใหกบธรกจทองเทยว โดยแตละกลมสามารถแบงสวนตลาดยอยออกมาไดอก เชน แบงตามอาย เพศ รายได ภมศาสตร ทศนคต พฤตกรรมการซอ ฯลฯ โดยนกการตลาดมออาชพนำาเอาการแบงสวนตลาดนมาวเคราะหเพอหาความตองการหรอความชอบทเฉพาะเจาะจง เชน ตลาดของสายการบนคอนคอดกคอกลมลกคาทร ำารวย มประสบการณในการเดนทางสง ขณะทตลาดสายการบนตนทนตำากลมลกคากคอผทมรายไดนอย

จากทกลาวมาขางตนทำาใหสามารถเหนภาพรวมของอตสาหกรรมทองเทยววาธรกจทเกยวของกบอตสาหกรรมทองเทยวสามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภทคอ ธรกจทเกยวของโดยตรง เชน ธรกจขนสง ธรกจทพกแรม ธรกจรานอาหาร เปนตนและธรกจทสนบสนน เชน รานขายของชำา รานเสรมสวย รานขายยา เปนตน ธรกจเหลานเปนธรกจทสนบสนนใหสงดงดดใจมความนาสนใจและมประสทธภาพมากขน

จากแนวความคดทางการตลาดทงรนใหมและรนเกา การศกษาองคประกอบของตลาดในอตสาหกรรมทองเทยว ทำาใหนกการตลาดสามารถเหนภาพรวมของอตสาหกรรมทองเทยวไดชดเจนมากขน เพอนำาไปพจารณาในการกำาหนดนโยบายแผนการตลาดรวมทงกำาหนดกลยทธเพอใหบรรลวตถประสงคขององคกร

26

ชองทางการจดจำาหนายผลตภณฑทางการทองเทยวการจดจำาหนายเปนสวนหนงของสวนผสมทางการตลาด

(marketing mix) เมอมผลตภณฑและกำาหนดราคาไดเหมาะสมพรอมทจะเสนอขายแลวนน ขนตอไปของขบวนการทางการตลาดกคอการกำาหนดชองทางการจดจำาหนายใหเหมาะสม ความพยายามในการทำาการตลาดทงหมดทจะพยายามชกชวนหรอกระตนใหลกคาสนใจในผลตภณฑจะสญเปลาถาลกคาไมสามารถหาซอผลตภณฑได

ผลตภณฑทางการทองเทยวเปนผลตภณฑทมคณสมบตพเศษทแตกตางจากผลตภณฑทวไป อาทเชน ไมมการเปลยนกรรมสทธจากผขายไปยงผซอหรอไมมการขนสงผลตภณฑไปยงลกคา ลกคาตองเดนทางไปยงผลตภณฑเอง ดงนนการเลอกชองทางจำาหนายจงตองพจารณาและระมดระวงเปนพเศษ

แนวคดทฤษฎเกยวกบเครอขายความหมายของเครอขาย

ไดมผใหความหมายของคำาวา เครอขาย (networks) ไวหลายความหมาย ดงน

1. เครอขาย ในภาษาองกฤษคอ Net แปลวาตาขายทโยงใยถงกนกบ Work แปลวาทำางาน จงหมายถงรปแบบหนงของการประสานงานของบคคล กลมหรอองคกรหลายองคกรทตางมทรพยากรของตนเอง มเปาหมายมวธการทำางานและมกลมเปาหมายของตวเอง บคคล กลมหรอองคกรเหลานไดเขามาประสานงานกนอยางมระยะเวลานานพอสมควร แมอาจจะไมไดมกจกรรมรวมกนอยางสมำาเสมอกตาม แตกจะมรากฐานเอาไว เมอฝายใดฝายหนงมความตองการทจะขอความชวยเหลอหรอของความรวม

27

มอจากลมอน ๆ เพอแกปญหากสามารถตดตอไปได ( งามเนตร จรงสงเนน , 2538 : 14)

2. เครอขาย หมายถง ระบบทสมาชกโยงใยกนโดยแตละฝายตองมความเทาเทยมกนมอสระตอกนสามารถยนหยดอยดวยตนเอง และพรอมทจะปฏบตงานรวมกนภายใตพนฐานความเคารพเชอถอ เอออาทรมากกวาการออกคำาสงบงคบบญชา (สมใจ โลหะพนตระกล,2539 :17)

3. เครอขาย เปนรปแบบทางสงคมทเปดโอกาสใหเกดปฏสมพนธระหวางองคกร เพอแลกเปลยนการสรางความเปนอนหนงอนเดยวกนและการทำางานรวมกน เครอขายประกอบดวยองคกรจำานวนหนงซงมอาณาเขตแนนอนหรอไมกไดแตมฐานะเทาเทยมกน (นฤมล นราทร,2542 : 6)

4. เครอขาย หมายถง กลมของคนหรอกลม หรอองคกรทมความสมครใจในการเรยนรแลกเปลยน ขอมลขาวสาร ขาวความรระหวางกนหรอลงมอกระทำารวมกน โดยมการจดรปแบบการจดการใหเปนกลไก ขบเคลอนเชอมโยงกจกรรมรวมกนโดยมเงอนไขขอตกลงหรอระเบยบ กจกรรม เครอขายตองมลกษณะเทาเทยมกนและเหนความตระหนกรวมกนในเปาหมายและแผนทจะทำา (กรมพฒนาชมชน ,2545 :9)

5. เครอขาย หมายถง การรวมตวของกลมทมการประสานงานหรอทำางานรวมกนอยางตอเนอง มระยะเวลานานพอสมควร มวตถประสงคหรอเปาหมายรวมกนและหากบรรลวตถประสงคหนงแลวอาจมการเปลยนแปลงหรอเพมเตมวตถประสงคใหมกได การรวมตวของกลมเปนเครอขายนนนบวาเปนพฒนาการของการรวมพลงของคนซงกอใหเกดการแลกเปลยนความรเสรมสรางความสามารถ ในการบรหารจดการเออใหเกดการแลกเปลยนผลผลตและคาขายระหวางสมาชกในเครอขาย เกดการ

28

สะสมทรพยากรและเงนทนเกดการสรางอำานาจทางการตลาดและสามารถใชเปนจดขายได ทสำาคญคอเปนการเพมพลงการตอรองเพอแกไขปญหาทเผชญอยหรอเพอพงตนเองไดมากขน (นนทยา หตานวตร และ ณรงค หตานวตร , 2546: 73 – 74)

6. เครอขาย หมายถงสายใยของความสมพนธทงทางตรงและทางออมระหวางบคคลคนหนงกบบคคลอน ๆ อกหลายคนหรอความสมพนธทางสงคมระหวางกนและกนของบคคลตาง ๆ ทอยในเครอขายนน เปนความสมพนธในทก ๆ ดานทบคคลทงหมดในเครอขายท ตดตอกน โดยมพฤตกรรมทกอใหเกดความสมพนธคอการไปมาหาสเยยมเยยนกน การปรกษาหารอกน การชวยเหลอซงกนและกน (ปาน กมป (2540) อางในปารชาต วลยเสถยรและคณะ , 2546: 449)　 　 　 จากความหมายทกลาวมาแลวสรปไดวา เครอขาย หมายถงระบบทโยงใยประสานสมพนธระหวางบคคลกบบคคล บคคลกบกลมหรอองคกร กลมหรอองคกรกบกลมหรอองคกร กลมหรอองคกรกบชมชน เพอกระทำากจกรรมใดกจกรรมหนงใหประสบความสำาเรจรวมกนโดยไดนำามาใชเปนกลยทธในการพฒนาคณภาพของผลผลตขององคกร บคคลและทกองคกรถอเปนสวนหนงของเครอขาย แตละองคกรมแรงจงใจทตองการยกระดบคณภาพผลการปฏบตงานของตนใหดขนแตไมสามารถทำาไดโดยลำาพงจงตองมการแลกเปลยนความคด ประสบการณ ความรและขอมลขาวสารกบคนอนหรอองคกรอน เชน ลกคา ผจดหาวตถดบ นกลงทน คแขงหรอเพอนรวมงาน เปนตน อนจะเปนความสมพนธระยะสนหรอระยะยาวได

การเกดเครอขาย

29

จากการศกษาเกยวกบการเกดเครอขายพบวาเครอขายแตละเครอขายตางกมจดเรมตน หรอถกสรางมาไดดวยวธการตางๆ กนไว 3 ลกษณะดงน (สำานกทปรกษา กรมอนามย, 2550 : http://adrisor.anamai.moph.go.th/243/24313.html)

1. เครอขายทเกดโดยธรรมชาต เครอขายนมกเกดจาก การทผคนมความคดตรงกน ทำางานคลายคลงกน หรอประสบกบสภาพปญหาเดยวกนมากอน มารวมตวกน เพอแลกเปลยนความคด ประสบการณ ไปจนถงรวมกนแสวงหาทางเลอกใหมทดกวา ในการดำารงอยของกลมสมาชก อนเปนแรงกระตนทเกดขนภายในกลมเอง เครอขายเชนน มกเกดในพนทชมชน ทมวฒนธรรมความเปนอยคลายคลงกน มารวมกนเปนกลม เปนชมรมกอน ตอเมอมการเพมขนของสมาชก มการขยายพนทดำาเนนการออกไป หรอมการขยายเปาหมาย วตถประสงค ของกลมมากขน กลมกมกจะพฒนาขนมาเปนเครอขาย เพอใหเกดความครอบคลมตอความตองการของสมาชก เครอขายเชนน มกมเวลาการกอรางสรางเครอขายนาน แตเมอเกดแลว กจะมความเขมแขงยงยน และมแนวโนมทเครอขายจะขยายตวเพม เมอเปรยบเทยบกบเมอเรมกอตง ซงตวอยางเครอขาย ไดแก เครอขายอนแปงทจงหวดสกลนคร เปนเครอขายทเรมตนจากครอบครว เพยงไมกครอบครว ในการมงปลดภาระ หนสน จนกระทงปจจบนน ไดเกดการขยายเครอขายออกไปส หลายอำาเภอ ในจงหวดขางเคยง และยงขยายวตถประสงคของเครอขายออกไปไดอกหลายประการ

2. เครอขายจดตง เครอขายจดตงน มกจะมความเกยวของกบนโยบาย หรอการดำาเนนงาน ของภาครฐอยเปนสวนมาก ทงนกเปนไปตามแนวคดเดม ทอาศยกลไกของรฐผลกดนใหเกด รปธรรมของงานโดยเรว และโดยมากเขาไวกอน ทภาคสมาชกทเขารวมเครอขาย มไดมพนฐานความตองการ ความคด ความเขาใจท

30

ตรงกนมากอน การรวมตวกน จงเปนลกษณะชวครงชวคราว เปนการเฉพาะกจ ไมมความตอเนอง และมกจะจางหายไปในทสด ยกเวนวาเครอขายจะไดรบการชแนะทด อยางทควร จนสามารถสรางความเขาใจทถกตอง และนำาไปสการพฒนาเปนเครอขายทแทจรงได อยางไรกตาม แมวากลมจะยงคงรกษาสถานภาพเครอขายไวได แตแนวโนมเครอขายกมกจะลดขนาดลง เมอเปรยบเทยบกบเมอเรมกอตง

3. เครอขายววฒนาการ เครอขายววฒนาการนเปนอกรปแบบการกำาเนดเครอ ขาย ทมไดเปนไปโดยธรรมชาตแตแรกเรมและกมไดถกจดตงโดยตรง แตจะเปนไปในลกษณะของกระบวนการพฒนาผสมผสานอยโดยเรมทกลมบคคล องคการ มารวมกนดวยวตถประสงคกวางๆ ในการทจะสนบสนนกน และเรยนร ไปดวยกนกอน โดยอาจจะยงมไดมเปาหมาย วตถประสงครวมเฉพาะใดๆ อยางชดเจนนก หรอในอกลกษณะหนง ถกจดประกายความคดจากภายนอก ไมวาจะเปนการไดรบฟง หรอการไดไปเหนเครอขายอนๆ เกดความคดทจะรวมตวกน สรางพนธสญญา เปนเครอขายเพอชวยเหลอพฒนาตนเองบาง เครอขายทวาน แมวาจะมไดเกดจาก แรงกระตนภายในโดยตรงแตแรก แตถาหากสมาชกมความตงใจจรง ทเกดจากจตสำานกทด ไดรบการกระตนน สามารถรวมกนกำาหนดเปาหมายทชดเจนได โดยสอดคลองกบความตองการของสมาชกแลว เครอขายนกจะสามารถพฒนาตนเองตอไป จนสรางเปนเครอขายทเขมแขง เหมอนเครอขายทเกดโดยธรรมชาตไดเชนเดยวกน เครอขายววฒนาการทกำาลงพฒนาตนเองอยในขณะน มตวอยางมากมาย เชน เครอขายประชาคมหมบาน เครอขายผสงอาย และเครอขายโรงเรยนสงเสรมสขภาพ เปนตน

31

ประเภทและรปแบบของเครอขายจากการศกษาเกยวกบเครอขายพบวา ไดมความพยายามใน

การแบงประเภทและรปแบบของเครอขายออกเปนประเภทตาง ๆ ตามวาทกรรมและกจกรรมทเกดขน ซงการจดประเภทของเครอขายไมมความจำาเปนทจะตองเหมอนหรอแตกตางกน แตขนอยกบความเขาใจในการจดแบง โดยการจดแบงประเภทและรปแบบของเครอขายพบวา มหลายลกษณะ คอ

Bolssevain (1974 ) อางใน ปารชาต วลยเสถยรและคณะ(2546: 470) ไดอาศยระยะหางทางสงคม (social distance) เปนเกณฑในการกำาหนด โดยไดเสนอแนะความคดไววา เครอขายสงคมประกอบไปดวยปรมณฑลทสำาคญอยางนอย 3 ปรมณฑลดวยกน คอ ปรมณฑลแรก ควรประกอบดวย บคคลตาง ๆ ทใกลชดกบบคคลทเปนจดศนยกลางมากทสด อนไดแก ญาตพนอง เพอนฝง ซงเรยกไดวาเปน เครอขายใกลชด (intimate network) ปรมณฑลทสอง ไดแก เครอขายรอง (effective network) ซงประกอบดวย บคคลตาง ๆ ทบคคลซงเปนจดศนยกลางรจกคนเคย นอยกวากลมแรก กลมนมกไดแก ญาตพนองทหาง ๆ ออกไป เพอนฝง และคนทรจกคนเคยอน ๆ สวนปรมณฑลทสาม ไดแก กลมบคคลซงบคคลทเปนจดศนยกลางไมรจกโดยตรงแตสามารถตดตอสมพนธดวยไดถาตองการ โดยผานเครอขายใกลชดอกทหนง ซงเรยกวา เครอขายขยาย (extended network)

สวน ปาน กมป (2540) (อางในปารชาต วลยเสถยรและคณะ , 2546:469) ไดกำาหนดขอบเขตของเครอขายเปนสองประเภทใหญ ๆ ตามพนฐานลกษณะความสมพนธระหวางบคคล คอ

1. เครอขายทไมมขอจำากด (unlimited network) ไดแก เครอขายทเกดจากบคคลหนงเปนจดศนยกลาง

32

แลวนบรวมตงแตบคคลคนแรก ซงบคคลนนมความสมพนธอนสามารถเพมจำานวนขนไดโดยไมจำากดวาจะเปนความสมพนธในระดบไหน

2. เครอขายทมขอจำากด (limited network) ซงเปนการระบเครอขายโดยการตงกฎเกณฑบางอยางขนมาวเคราะหความสมพนธดงน คอ

- เครอขายสวนตวของบคคล- ประเภทบคคล (เชน ญาตเพอนหรอเพอนรวมงาน)- กจกรรมหรอพฤตกรรมทกอใหเกดความสมพนธ- บทบาทและหนาทของบคคลทเกยวของ- เนอหาของการแลกเปลยนนนเปนไปในทางเศรษฐกจ

หรอทางการเมอง เปนตนการจดแบงประเภทของเครอขายดงกลาว คอนขางมความ

สอดคลองกน การจดแบงประเภทและรปแบบของเครอขายอาสาสมครเพอการอยรวมกนในสงคมเอดส ดงท อรทย อาจอำา และสมศกด นคลาจารย (2540:53) ไดจดแบงไวเปน 2 รปแบบ คอ

รปแบบท 1 : เปนรปแบบทไมเปนทางการ เปนการสรางเครอขายผานตว บณฑตอาสาสมคร โดยการเชญหรอชกชวน“ ”ประชาชนทตนรจกหรออยในเครอขายผใกลชดมาเขารบการอบรม และพยายามดำาเนนกจกรรมตาง ๆ รวมกบผผานการอบรม เพอสรางหรอขยายเครอขายตอไปในละแวกทอยอาศย หรอในชมชน ในหมบาน ในสถานททำางานของผผานการฝกอบรม ซงเปนการขยายเครอขายไมเปนทางการ หรอใชชองทางแบบไมเปนทางการ

รปแบบท 2 : การขยายเครอขายอยางเปนทางการ (formal channel) เปนการพจารณาเลอกองคกรหรอหนวยงานหรอสถาบนทมศกยภาพสง หรอมบคคลหรอสมาชกอยในเครอ

33

ขายของตนจำานวนมาก รวมทงเปนสถาบน / องคกร / หนวยงานทสามารถเผยแพรแนวคดของ โครงการสบคคลทตางวย ตางอาชพ และตางสถานะทางเศรษฐกจและสงคม

การอธบายประเภทของเครอขายขางตน เปนการอธบายประเภทของเครอขาย โดยใชความสมพนธทางสงคมของบคคลเปนตวจดแบงประเภทของเครอขาย ในขณะท John A Barnes (1968 อางถงใน สมใจ โลหะพนตระกล, 2539:11)ไดแบงเปนเครอขายรวม (total network) คอ ความสมพนธทางสงคมทงหมด และเครอขายยอย (partial network) โดยท John A Barnes มองวา เครอขายรวมเปรยบไดกบระบบสงคมใหญ และเครอขายยอยเปรยบเหมอนกบระบบยอย และยงไดเสนอเรองเครอขายตรง (the first order network) หรอ (direct network) ทหมายถง การตดตอโดยตรงของบคคลอน ๆ และเครอขายออม (the second order network หรอ indirect network) คอ การตดตอกบผอนโดยทคนทเปนจดศนยกลางอาจไมรจกกได

นอกจากน ปาน กมป(2540) (อางในปารชาต วลยเสถยรและคณะ , 2546:472) ไดศกษาเอกสารทเกยวของกบเครอขายการเรยนร และไดจดแบงประเภทของเครอขายการเรยนรออกเปน 4 หมวด ไดแก

1. แบงตามจดมงหมายของการเรยนร แบงเปน 2 ลกษณะ ลกษณะแรกเปนการเรยนรทมงตวบคคลเปนหลก เปนการพฒนาบคคลในดานตาง ๆ กอนทบคคลจะนำาไปพฒนาครอบครว ชมชน และสงคม ลกษณะทสอง เปนการเรยนรทมงเนนชมชนเปนหลก โดยใหการศกษาเปนเครองมอทจะเปลยนแปลงสงคม และเศรษฐกจของชมชน

34

2. แบงตามโครงสรางเครอขายการเรยนร จำาแนกออกเปน 4 ประเภท คอ

2.1 เครอขายการเรยนรโครงสรางกระจายศนย มศนยกลางทำาหนาทประสานงาน แตภารกจในการจดการเรยนการสอนจะกระจายความรบผดชอบใหกบสมาชกเครอขายซงตางกมความสำาคญเทากน รปแบบนอาจเรยกวา รปแบบการกระจายความรบผดชอบ (distributed network)

2.2 เครอขายการเรยนรโครงสรางรวมศนย มองคกรกลางเปนทงศนยประสานงาน และเปนแมขายรวบรวมอำานาจการจดการรวมความรไวในศนยกลาง การลงทนทงดานอปกรณ เทคโนโลย และกำาลงคนจะอยทแมขาย สวนลกขายหรอสมาชกเปนเพยงผรวมใชบรการจาก ศนยกลาง

2.3 เครอขายการเรยนรโครงสรางลำาดบชน (hierarchical network) มลกษณะเชนเดยวกบแผนภมองคกร การตดตอสอสารขอมลจะตองผานตามลำาดบขนตอนมาก นยมใชในการบรหาร การจดการองคกรตาง ๆ ซงเหมาะแกการควบคมดแลระบบงาน

2.4 เครอขายการเรยนรโครงสรางแบบผสม คอ มทงรปแบบรวมศนย และกระจายศนย เนองจากการเรยนรมไดอาศยสอใดสอหนงเปนหลก หากแตมการผสมผสานกนระหวางสอบคคล และเทคโนโลย จงจำาเปนตองจดระบบเครอขายแบบผสม เพอสนองความตองการไดอยางกวางขวางและตรง

3. แบงตามหนวยสงคม3.1 เครอขายการเรยนรระดบบคคล เปนเครอขาย

ระบบของครอบครว หรอระบบของเครอญาต ซงจะมผลตอการเรยนรของบคคลคอนขางสง

35

3.2 เครอขายการเรยนรระดบกลม มองไดมตยอย ๆ คอ เครอขายการเรยนรแบงตามกลมบาน และเครอขายการเรยนรตามอาชพ

3.3 เครอขายการเรยนรระดบชมชน เปนเครอขายการเรยนรระดบชมชนกบชมชนมความเชอมโยงกน มการแลกเปลยนพดคยกนระหวางไปเยยมเยยนตดตอกน การประชมตำาบลของผนำาหมบาน

3.4 เครอขายการเรยนรระดบสถาบน สถาบนภายในหมบานทมความสำาคญมากคอ สถาบนทางศาสนา สถาบนทางการศกษา

4. แบงตามระดบการปกครองและลกษณะของงานไดแก เครอขายชมชน เครอขายนกพฒนา เครอขายระดบจงหวด เครอขายภาครฐ เครอขายวชาชพ เครอขายธรกจ เครอขาย สอสารมวลชน เครอขายนกฝกอบรม เครอขายการประมวลและสงเคราะหองคความรระดบ เครอขายภาคสาธารณะ เครอขายวชาการ เครอขายองคกรนโยบายของรฐ เครอขายผทรงคณวฒ ฯลฯ นอกจากการจดแบงประเภทและรปแบบของเครอขายดงกลาว สมพนธ เตชะอธก และคณะ(2537: 89 – 31) ไดจำาแนกประเภทของเครอขาย จากการศกษาเครอขายผนำาชาวบานออกเปน 3 ลกษณะ ไดแก

1. เครอขายความคดเปนเครอขายทเนนการทำางานดานความคด ความร หรอ

เทคนคตาง ๆ เครอขายเหลานเปนแหลงทผนำาไดมโอกาสเผยแพรแนวความคดของตนและไดแลกเปลยนประสบการณของตนกบคนอน ๆ ทำาใหเกดความคดทชดเจนขน เครอขายความคดมกเนนเครอขายของกลมคนทอยบนสถานภาพทคลายคลงกน แตอยตางถนกนไดรวมตวกนสรางเครอขายขนเพอจะไดมเวทในการแลก

36

เปลยนประสบการณกน เชน เครอขายกลมคร เครอขายองคกรพฒนาเอกชน เปนตน

2. เครอขายกจกรรมเปนเครอขายทเนนการชวยเหลอ รวมมอกนในการทำา

กจกรรม สวนมากมกเปนเครอขายภายในชมชนทสมาชกของเครอขายอาจเปนเครอญาตกน หรอมสายสมพนธเปนครและลกศษยกน หรออาจรวมอยในกลมกจกรรมเดยวกน สมาชกของเครอขายจะคอยชวยเหลอหรอรวมมอกน ยงผลใหงานพฒนาของผนำาประสบความสำาเรจ แตกมผนำาบางทานทมบารมสามารถระดมความ รวมมอ การทำากจกรรมระหวางหมบาน ทำาใหเกดการชวยเหลอเกอกลกนระหวางหมบานได

3. เครอขายสนบสนนทนกจกรรมพฒนาเพอการแกปญหาของชมชน นอกจากจะม

ความคดในการวเคราะหหาทางออกในการแกปญหา มการทำากจกรรมการแกปญหาแลว สงหนงทมความจำาเปนมากคอ จะตองมทน ทมาของทนเพอดำาเนนกจกรรมการพฒนา อาจมาจากการระดมทนภายในหมบาน โดยการระดมหมจากสมาชก เชน กองทนรานคา กลมออมทรพย หรอธนาคารขาว หรอการทอดผาปาหรออาจเปนทนทมาจากภายนอก

นอกจากน นกวจยประจำาสถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน (อางในปารชาต วลยเสถยรและคณะ, 2546:475) ไดแบงเครอขายออกเปน 2 ประเภท ตามลกษณะของการเกด ไดแก

1. เครอขายการเรยนร เปนเครอขายเพอการเรยนรกจกรรมการพฒนาทเกดขนในชวง แรก ๆ ซงเครอขายเชนนเกดขนไดใน 2 รปแบบ คอ รปแบบธรรมชาต ซงเมอชมชนหนงชมชนใดสามารถพฒนากจกรรมการแกไขปญหาของชมชนของตนเองได

37

ชมชนอนทอยใกลเคยงกจะเขามาศกษา เรยนร และนำารปแบบและวธการไปประยกตใชกบชมชนของตนเอง สวนอกรปแบบหนงเปนเครอขายการจดตงรปแบบนเกดจากองคกรพฒนาตองการขยายพนทปฏบตงานของตนเอง กจะใชชมชนเดมทมประสบการณ และบทเรยนในกระบวนการพฒนาแลว เปนสถานทศกษาดงาน และเวทแลกเปลยนประสบการณใหกบชมชนทองคกรพฒนาเขาไปดำาเนนงานใหม ๆ

2. เครอขายอำานาจตอรอง เครอขายนเชอวากจกรรมการพฒนาตาง ๆ ทอยในวงจำากดเฉพาะพนทหมบานของตนเอง จะไมมพลงทเพยงพอตอการแกไขปญหาทแทจรง ทงนจากการวเคราะหปญหาแลวพบวา ปญหาทชมชนตาง ๆ เผชญอยนนไมไดเกดจากชมชนสรางขนมาเอง หากแตชมชนนนถกกระทำาจากระบบภายนอก การจะแกไขปญหาจงจำาเปนตองสรางใหเกดพลงอำานาจในการตอรองจงจะสามารถแกไขปญหาทแทจรง

ดงนน หากจะพจารณาความจำาเปนในการเสรมสรางการรวมตวเปนเครอขาย อาจกลาวไดวา เครอขายไดถกนำามาใชเพออธบายถงการรวมตวของหนวยตาง ๆ ในสงคม ในแงมมตาง ๆ ไมวาจะเปนการรวมเปนเครอขายทางธรกจ เครอขายทางสงคม เครอขายการเรยนร หรอเครอขายในงานพฒนา ซงการรวมตวในเครอขายแตละประเภทตางกมเหตผล หรอความจำาเปนในการ เชอมโยงเปนเครอขาย ในแงมมทคลายคลงและแตกตางกน กลาวคอ การรวมตวเพอผลประโยชนรวมและการแกไขปญหาทเกดขน ซงธรกจการทองเทยวและโครงการ OTOP กเชนเดยวกน จำาเปนตองมการสรางเครอขายทง 4 รปแบบ เพอใหเกดการพฒนากลมหรอธรกจใหยงยนและมนคงในอนาคตตอไป

ภาคสรป

38

(Overview)

เครอขายคอกลมของคนหรอองคกรทสมครใจแลกเปลยนขาวสารขอมลระหวางกนหรอทำากจกรรมรวมกน โดยมการจดรปหรอจดระเบยบโครงสรางทคนหรอองคกรสมาชกยงคงมความเปนอสระ ในความหมายนสาระสำาคญคอ ความสมพนธของสมาชกในเครอขาย ตองเปนไปโดยสมครใจ กจกรรมททำาในเครอขายตองมลกษณะเทาเทยมหรอแลกเปลยนซงกนและกน และการเปนสมาชกเครอขายไมมผลกระทบตอความเปนอสระหรอความเปนตวของตวเอง ของคนหรอองคกรนน ๆ ซง ขนฎฐาน กาญจนรงสนนท (2550) ระบในสถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย (2551 : 163) กลาวเสรมวา การสรางและพฒนาเครอขายเปนการทำาใหมการตดตอและการสนบสนนใหมการแลกเปลยนขอมลขาวสารและการรวมมอกนดวยความสมครใจ การสรางเครอขายควรสนบสนนและอำานวยความสะดวกใหสมาชกในเครอขายมความสมพนธฉนทเพอนทตางมความเปนอสระมากกวา ทำาใหเกดการคบคาสมาคมแบบพงพง นอกจากนการสรางเครอขายตองไมใชการสรางระบบการตดตอเผยแพรขาวสารแบบทางเดยว เชน การถายทอดขาวสารทางสอมวลชน การสงนตยสาร จดหมาย ขาวใหกบสมาชกเหลานไมใชเครอขาย เครองมอของการสอสารมวลชนอาจนำามาใชในเครอขายได ดงนนเครอขายจงไมใชการสงจดหมายขาวไปใหสมาชกตามรายชอเทานน แตตองมการแลกเปลยนขอมลขาวสารระหวางกนนนเอง

ดงนน ตามนโยบายของรฐบาล ซงไดมอบหมายใหสำานกพฒนาชมชนของจงหวดตาง ๆ ทวประเทศใหมงเนนการพฒนาสนคาหนงตำาบลหนงผลตภณฑ (OTOP) ไปสความยงยน และเปนสวนหนงทสำาคญของธรกจทองเทยว โดยในปจจบนมหมบาน OTOP ตนแบบ

39

เพอการทองเทยวในการดงดดใจนกทองเทยวใหเขามาเยยมชมซอของทระลก ซงจะเหนไดวาการเชอมโยงเครอขายระหวางธรกจ OTOP ของชมชนกบการทองเทยวนนตองรวมกนพฒนาความสมพนธของเครอขายใหเปนรปธรรมมากยงขน โดยเฉพาะในกระบวนการสรางเครอขายตามขนตอนคอ 1) การตระหนกถงความจำาเปนในการสรางเครอขาย 2) การตดตอกบองคกรทเปนสมาชกหรอภาคสมาชก 3) การสรางพนธกรณรวมกน 4) การพฒนาความสมพนธ และ 5) การเรยนรรวมกน เกดขนหลกจากขนตอนการพฒนาความสมพนธจนนำาไปสการทำากจกรรมรวมกน และทสำาคญคอ การเชอมโยงระหวางองคกรกบองคกรนบวาเปนสงสำาคญทจะชวยใหกจกรรมตาง ๆ ดำาเนนการสรางในรปแบบของความรวมมอไมใชคแขงขน ซงจะนำาไปสการสรางมลคาของผลตภณฑ OTOP สำาหรบการทองเทยวและบรการทมคณภาพตอไป

กรอบแนวคดในการวจย (conceptual framework)

40

ลกษณะของธรกจการทองเทยวโดย

กระบวนการจดการเครอขายธรกจ OTOP เพอการ

ภาพ 1 กรอบแนวคดในการวจย

41

ชอผลตภณฑ รายละเอยดของผลตภณฑ

สำารวจความตองการเครอขายและสม　　　　　　ตวอยางธรกจทองเทยวโดยชมชน ประชมและฝกอบรมเชงปฏบตการ　　　　　ผประกอบการและสมาชกรวมกนของ　　　　　　กลมตวแทนผประกอบการ

รปแบบเครอขายธรกจ OTOP เพอการทองเทยวโดยชมชนของจงหวดภาค