โดย อาจารยวภาดา ศรเจรญ

การแพทยแผนไทย (Thai Traditional Medicine)

• หมายความวา ▫ กระบวนการทางการแพทยทเกยวกบการตรวจ วนจฉย บ าบด รกษาหรอปองกนโรค หรอการสงเสรมสขภาพของมนษย การผดงครรภ การนวดไทย

▫ หมายรวมถง การเตรยมการผลตยาแผนไทย และการประดษฐอปกรณและเครองมอทางการแพทย

• แบงได 3 กลมใหญๆดงน • 1. เชอวาความเจบปวยเกดจากสงทเหนอธรรมชาต ไดแก ผบรรพบรษ สงทมอ านาจ เชน ผปา ปศาจ ผหรอสงของทผอนเสกมากระท าโทษ เชอในเรองของเทพ เรองของพระเจาลงโทษผท าผดจารตประเพณ ความเชอนมอยโดยทวไปแตกตางกนตามทอยและวฒนธรรมของแตละทองถน

• 2. เชอวาความเจบปวยเกดจากธรรมชาต ไดแก การเสยสมดลของรางกายอนประกอบดวยธาตทง4การเสยสมดลของความรอนความเยน การเสยสมดลของโครงสรางรางกาย

• 3. เชอวาความเจบปวดเกดจากพลงจกรวาล ไดแก อทธพลของดวงดาวตางๆ ซงมทงพลงทสรางสรรค และพลงทท าลายสขภาพ หากพลงใดมากกวาจะสงผลใหสขภาพดหรอรายไปตามนน

การแพทยแผนไทย (Thai Traditional Medicine)

• การ รกษาจงเปนไปตามความเชอถอ มทงการใชพธกรรม ไดแก การบชาสงศกดสทธ การบวงสรวงเทพเจา การเสยเคราะหตอชะตา การใชสมนไพรและการกนอาหารปรบสมดลของรางกาย

• การนวด การอบ การประคบ และการปรบสมดลทางจตดวยสมาธ • ผรกษาไดแก หมอแผนโบราณ หมอพนบานทมการเรยนการสอนสบตอกนมา ทงการเรยนการสอนในสถาบนและจากการสบทอดความรกนภายในครอบครว หมอแผนไทยในอดตมความรมากมายหลายสาขาเปนทงผช านาญการประกอบพธกรรม การใชยา การนวด และโหราศาสตร

การแพทยแผนไทย (Thai Traditional Medicine)

สาเหตการเจบปวยตามทฤษฎการแพทยแผนไทย

• นอกเหนอจากความเชอเกยวกบสงทเหนอธรรมชาตแลว การแพทยแผนไทยเชอวาสาเหตแหงการเจบปวยเกดจากอทธพลดงตอไปน

• 1. มลเหตแหงธาตทง4 • 2. อทธพลของฤดกาล • 3. อายทเปลยนไปตามวย • 4. อทธพลของกาลเวลาและสรยจกรวาล • 5. ถนทอยอาศย • 6. พฤตกรรมทเปนมลเหตกอโรค

• ธาตทง 4 อนไดแก ดน น า ลม ไฟ ทเรยกวา สมฏฐานธาต ซงอยในภาวะสมดลเกยวของกนและกน โดยแบงออกเปนรายละเอยดดงน

ธาตดน • ธาตดน คอองคประกอบของสงมชวตทมลกษณะเปนของแขง มความคงรป เชน อวยวะตางๆ ธาตดนโดยสวนใหญม 20 ประการ ไดแก ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เสนเอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา เยอในสมอง สงเหลานจดเปนธาตดนภายใน สวนธาตดนภายนอก ไดแก โตะ เกาอ ตนไม ดน เปนตน

ธาตน า

• ธาตน า คอองคประกอบของสงมชวตทมลกษณะเปนน า เปนของเหลว มคณสมบต ไหลไปมา ซมซบไปในรางกายอาศยธาตดนเพอการคงอย อาศยธาตลมเพอการเลอนไหล

• ธาตน าภายในมโดยประมาณ 12 ประการ ไดแก น าด เสลด น าหนอง น าเลอด น าเหงอ มนขน น าตา มนเหลว น าลาย น ามก น าไขขอ น าปสสาวะหรอน ามตร และน าในอจจาระ

• ธาตน าภายนอก ไดแก น าฝน น าทา น าหรอของเหลวในสงแวดลอมทงหลายภายในดนมน า ซมซบอยในความชมชนแกดนและตนไม

ธาตลม ธาตลม คอองคประกอบของสงมชวต มลกษณะเคลอนไหวได มคณสมบตคอ ความเบาเปนสงทมพลง ท าใหรางกายมการเคลอนไหว เดน นง นอน ค เหยยดได ธาตลมยอมอาศยธาตดนและธาตน าเปนเครองน าพาพลง และขณะเดยวกนธาตลมพยงดนและท าใหน าเคลอนไหวไปมาได ธาตลมทส าคญม 6 ประการ จดเปนธาตลมภายใน ไดแก

• - ลมพดจากเบองลางสเบองบน • - ลมพดจากเบองบนสเบองลาง • - ลมพดอยในทองนอกล าไส • - ลมพดในกระเพาะอาหาร และล าไส • - ลมพดทวรางกาย • - ลมหายใจเขาออก • ลมภายนอกไดแก ลมพดตางๆ ลมบก ลมทะเล ลมทพดอนเปนปกตของโลก หรออากาศทมการเคลอนไหวไปมานนเอง

ธาตไฟ

ธาตไฟ คอองคประกอบของสงมชวต มลกษณะทเปนความรอน คณสมบตเผาผลาญใหแหลกสลาย ไฟท าใหลมและน าในรางกายเคลอนทดวยพลงแหงความรอนอนพอเหมาะ ไฟท าใหดนอน คออวยวะตางๆไมเนา ไฟภายในม 4 ประการ ไดแก

• - ไฟท าใหรางกายอบอน • - ไฟท าใหรอนระส าระสาย • - ไฟท าใหรางกายเหยวแหงทรดโทรม • - ไฟยอยอาหาร • ไฟภายนอกไดแก ความรอนจากดวงอาทตย ไฟทจดขน พลงความรอนอนๆทมคณสมบตเผาผลาญตางๆ

สภาวะสขภาพของคนเราจะถกควบคมดวยธาตทง 4 ดงน

• 1. ธาตดน มสงส าคญในการควบคมสขภาพของคนธาตดน คอ ความสมบรณของหวใจ อาหารทรบประทานและ กากอาหารในล าไสใหญ เมอมการเสยสมดลของตวควบคมสขภาพ จะท าใหคนธาตดนมกเจบปวยดวยโรคของอวยวะ โครงสรางหลกของรางกาย เชน โรคหวใจ เบาหวาน รดสทวาร เปนตน

• 2. ธาตน า มการควบคมสขภาพของคนธาตน า คอ การควบคมน าภายในรางกาย เชน น ามก เสมหะ น ายอยในกระเพาะอาหารและล าไส น าด น าปสสาวะ เปนตน คนธาตน ามกเจบปวยดวยโรคระบบทางเดนหายใจ ระบบทางเดนอาหารและระบบขบถาย ปสสาวะ

• 3. ธาตลม คนธาตลมมกเจบปวยดวยอาการของระบบประสาท การไหลเวยนของโลหต อารมณ และจตใจ เชน วงเวยน หนามด ออนเพลย ไมมแรง เปนตน

• 4. ธาตไฟ การควบคมสขภาพของคนธาตไฟ คอ การท างานของน าด การควบคมอณหภมของรางกาย อาการเจบปวยทมกพบไดในคนธาตไฟ เชน ทอน าดอดตน ตบอกเสบ ตวเหลอง ตาเหลอง ทองอด มไข เปนตน

การแพทยทางเลอก (Alternative Medicine)

•หมายความวา ▫ ศาสตรเพอการวนจฉย รกษาและปองกนโรค ▫ นอกเหนอจาก การแพทยแผนปจจบน การแพทยแผนไทย การแพทยพนบานไทย

การแพทยทางเลอก 3 กลมหลก

• 1. กลมศาสตร/เทคนคของศาสตรเพอการปรบสมดลของ ธาต/สารชวภาพในรางกาย ไดแก ▫ สมนไพรชนชาตตางๆ ▫ สตรอาหารตางๆ ไดแก อาหารแมคโครไบโอตกส (Macrobiotics) อาหารเจ

อาหารมงสวรต อาหารเฉพาะสตรส าหรบผปวย ▫ วตามนบ าบด (Megavitamin)

▫ ผลตภณฑเสรมอาหาร ▫ การลางพษ (Detoxification)

▫ สารชวภาพอนๆ เชน โฮมโอพาท (Homeopathy), Bio-molecular therapy, การขบสารพษ (Chelation therapy)

• 2. กลมศาสตร/เทคนคของศาสตรเพอการปรบสมดลของ โครงสรางรางกาย(กระดก/กลามเนอ) ไดแก ▫ การนวด ดด ดง ในวฒนธรรมตางๆ ▫ การจดกระดกแบบจน, Chiropratic therapy

▫ ดลยภาพบ าบด ▫ การออกก าลงกายแบบตางๆ ไดแก โยคะ ชกง ไทเกก ▫ วารบ าบด (Hydrotherapy)

การแพทยทางเลอก 3 กลมหลก

• 3. กลมศาสตร/เทคนคของศาสตรเพอการปรบสมดลของ พลงในรางกาย ความสมพนธกาย-จต ไดแก ▫ สมาธ ในวฒนธรรมตางๆ ▫ การเสรมสรางพลงในวฒนธรรมตางๆ ไดแก พลงกายทพย/พลงจกรวาล/พลงออรา/

พลงปรามด/โยเร/โยคะ/ไทเกก/ช กง/Biospectrum พลงจต การสะกดจต จนตภาพบ าบด เวทมนต

▫ การฝงเขม (Acupunture)

▫ การกดจด (Reflexology)

▫ ดนตรบ าบด (Music therapy)

▫ สคนธบ าบด (Aroma therapy)

▫ สนามแมเหลกบ าบด (Manetic field therapy)

การแพทยทางเลอก 3 กลมหลก

การแพทยพนบานไทย (Thai Folk Medicine)

•หมายความวา ▫ การดแลสขภาพกนเองในชมชนแบบดงเดมจนกลายเปนสวนหนงของชวต

▫ เกยวกบ ความเชอ พธกรรม วฒนธรรม ประเพณ

•หมายความวา ▫ การกระท าตอมนษยเกยวกบการตรวจ วนจฉย การบ าบดโรค การปองกนหรอการฟนฟสมรรถภาพรางกาย ตามศาสตรและความรแบบแพทยแผนจน

การแพทยแผนจน (Chinese Medicine)

สภาพ แวดลอม

ปจเจก บคคล สขภาพ

สขภาวะ

ระบบบรการ สขภาพ

ทางกาย ทางใจ

ทางสงคม ทางปญญา/- จตวญญาณ

ทนเศรษฐกจ

ทนทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม

ทนสงคม

Health for All บคคล ครอบครว ชมชน สงคม ประเทศ สถาบน องคกร ประชาสงคม

บรหาร บรการ วชาการ

All for Health

ความรพนฐานแบบองครวมทางการแพทยแผนไทย

• 1. แนวคดเกยวกบธาต – ทกสรรพสงทงมชวตและไมมชวต ลวนเกดจากการรวมตวกน จากปฐมธาตทง 4 ไดแก ธาตดน ธาตน า ธาตลม ธาตไฟ

– อนมลกษณะเดนประจ าตน คอ • ธาตดน (ปฐว) “แขงและแขงแกรง”

• ธาตน า (อาโป) “ของเหลวไหลไดและความชมฉ าเยน”

• ธาตลม (วาโย) “เคลอนไหวไมหยดนงและความแปรปรวน”

• ธาตไฟ (เตโช) “อณหภมความรอน และความรมรอน”

ธรรมมานยกบการดแลสขภาพกาย

• กายานามยเปนการสงเสรมสขภาพทางกาย มวธการสงเสรมได 3 วธ –การบรหารการหรอการออกก าลงกาย

–การเลอกรบประทานอาหารตามธาตเจาเรอน

–และการนวดเพอการสงเสรมสขภาพ

การบรหารการหรอการออกก าลงกาย

• มจดประสงค 2 ประการ –1. รกษาสภาพเพอปองกนการเสอม

–2. การสงเสรมการฟนสภาพทเมอไปแลว

• 1.1 การออกก าลงกาย • การเดน

• การวายน า

• การวง

• การบรหารดวยทาฤาษดดตน

การบรหารการหรอการออกก าลงกาย (ตอ)

• 1.2 การพกผอน

การบรหารดวยทาฤาษดดตน

ประโยชนทาบรหาร ฤาษดดตน การบรหารรางกายดวยทาฤาษดดตนทคดเลอกมาใชนมอย 15 ทา จากทงหมด 127 ทา

เปนทาทสามารถบรหารรางกายไดครอบคลมทกสวนตงเเต ใบหนา คอ ไหล เเขน ทอง ไปจนถงเทานอกจากใชเปนทาในการบรหารรางกายเเลว ทาตางๆทใชยงมสรรพคณในการรกษาโรคเบองตนไดอกดวย นบวามประโยชนเปนอนมาก ไดเเก

1. ชวย ใหเกดการเคลอนไหวตามธรรมชาตของเเขนขาหรอขอตางๆ ใหเปนไปอยางคลองเเคลว นบวาเนนการนวดดวย ซงบางทาจะมการกด หรอบบนวดรวมไปดวย 2. ท าใหโลหตหมนเวยนเลอดลม เดนไดสะดวกดขน นบเปนการออกก าลงกายซงสามารถกระท าไดในทกอรยาบทของคนไทย 3. เปนการตอตานโรคภยบ ารงรกษาสขภาพใหมอายยนยาว 4. มการใชสมาธรวมดวย จะชวยยกระดบจตใจใหพนอารมณขนมว หงดหงด ความงวง ความทอเเท ความเครยดเปนตน เเละชวยเพมประสทธภาพของการหายใจ หากมการฝกการหายใจรวมดวย

การเลอกรบประทานอาหารตามธาตเจาเรอน

• 2.1 อาหารตามธาตเจาเรอน • ธาตดน

– “ควรรบประทานอาหารรสฝาด หวาน มน เคม เชน ฝรงดบ หวปล มงคด เปนตน”

• ธาตน า – “ควรรบประทานอาหารรสเปรยว เชน สม สบปะรด มะนาว เปนตน”

» หลกเลยงอาหารรสจด

• ธาตลม – “ควรรบประทานอาหารรสเผดรอน เชน โหระพา ขา ขง ตะไคร เปนตน”

» หลกเลยงอาหารรสหวานจด

• ธาตไฟ

– “ควรรบประทานอาหารรสขม เยน จด เชน สะเดา ขเหลก หวผกกาด แตงกวา คะนา ”

» หลกเลยงอาหารรสเผดรอน

• 2.2 น าสมนไพรเครองดมเพอสขภาพ

การเลอกรบประทานอาหารตามธาตเจาเรอน (ตอ)

• 2.3 การดมน าสมนไพรใหเหมาะกบธาตเจาเรอน • ธาตดน

– “ควรรบประทานอาหารรสฝาด หวาน มน เคม เชน น าฝรง น ามะตม น าแตงโม เปนตน”

• ธาตน า – “ควรรบประทานอาหารรสเปรยวและรสขม เชน น ามะนาว น ามะขาม น าสบปะรด

เปนตน”

• ธาตลม – “ควรรบประทานอาหารรสเผดรอน เชน น าขา น าขง น าตะไคร เปนตน”

• ธาตไฟ – “ควรรบประทานอาหารรสขม หอมเยน จด เชน น าใบบวบก น าใบเตย น ามะพราว น า

วานหางจรเข”

การเลอกรบประทานอาหารตามธาตเจาเรอน (ตอ)

การนวดเพอการสงเสรมสขภาพ

• นวดแบบเชลยศกด

• นวดแบบราชส านก

• นวดตามสมยนยม เชน นวดดวยน ามนสมนไพร นวดมอ นวดเทา การอบประคบสมนไพร

นวดแบบเชลยศกด

• หมายถงการนวดแบบสามญชน มการสบ ทอดฝกฝนแบบแผน การนวดตามวฒนธรรมทองถน ซงเหมาะมาก ส าหรบชาวบานจะนวดกนเอง ใชสองมอและอวยวะสวนอนโดยไมตอง ใชยา ในปจจบนจงเปนทรจกและแพรหลายใน

• การนวดไทยแบบเชลยศกด รจกกนทวไปวา "จบเสน" • เพอให "เลอดลม เดนไดสะดวกขน" • นบเปนภมปญญาอนล าคาของคนไทยทพฒนามาจาก การนวดชวยเหลอกนเองภายในครอบครว ใหเกดการผอนคลายกลามเนอ โดยใชอวยวะตางๆของรางกายในการนวด เชน ศอก เขา เทา มอ สงคมไทย

นวดแบบเชลยศกด

การนวดแบบราชส านก

• หมายถง การนวดเพอถวายพระมหากษตรยและเจา นายชนสงของราชส านก

• ซงผนวดตองมกรยามารยาทเรยบรอย เดนเขาเขา หาผ ปวย • ขณะท าการนวดตองไมกมหนาหายใจรดผ ปวย หรอเงยหนาจน เปนการ ไมเคารพ

• การนวดจะใชเฉพาะมอ นวหวแมมอและปลายนวอนๆใน การนวดเทานน และจะท าการนวดผ ปวยซงอยในทานง นอนหงาย หรอนอน ตะแคงเทานน

• ไมใชการดดหรอการงอขอ หลง หรอสวนใดของรางกายดวย ก าลงแร

การนวดแบบราชส านก