พระเครองกบสงคมไทยชวงหลงสงครามโลกครงทสอง ถง พ.ศ. 2550 : การศกษาคตความเชอ รปแบบ และพทธพาณชย

โดย

นายณฐพล อยรงเรองศกด

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาประวตศาสตรศกษา ภาควชาประวตศาสตร

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2554

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

พระเครองกบสงคมไทย ชวงหลงสงครามโลกครงทสอง ถง พ.ศ.2550 : การศกษาคตความเชอ รปแบบ และพทธพาณชย

โดย

นายณฐพล อยรงเรองศกด

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาประวตศาสตรศกษา ภาควชาประวตศาสตร

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2554

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

BUDDHA AMULETS AND THAI SOCIETY FROM THE WORLD WAR II

TO 2007 A.D. : A STUDY OF BELIEFS, FORMS AND BUDDHIST COMMERCE.

By

Nattapon Yurungruangsak

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree

MASTER OF ARTS

Department of History

Graduate School

SILPAKORN UNIVERSITY

2011

สำนกหอ

สมดกลาง

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “พระเครองกบสงคมไทย ชวงหลงสงครามโลกครงทสอง ถง พ.ศ.2550 : การศกษาคตความเชอ รปแบบ และพทธพาณชย” เสนอโดย นายณฐพล อยรงเรองศกด เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร ปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศกษา

……................................................ (ผชวยศาสตราจารย ดร. ปานใจ ธารทศนวงศ)

คณบดบณฑตวทยาลย วนท..........เดอน...................... พ.ศ. ..........

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ

ผชวยศาสตราจารย ดร. วรางคณา นพทธสขกจ คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ .................................................... ประธานกรรมการ (ศาสตราจารยอนนตชย เลาหะพนธ) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (รองศาสตราจารยวฒชย มลศลป) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร. วรางคณา นพทธสขกจ) ............/......................../..............

สำนกหอ

สมดกลาง

ง

50205203 : สาขาวชาประวตศาสตรศกษา คาสาคญ : พระเครอง/ คตความเชอ/ พทธพาณชย

ณฐพล อยรงเรองศกด : พระเครองกบสงคมไทย ชวงหลงสงครามโลกครงทสอง ถง พ.ศ.2550 : การศกษาคตความเชอ รปแบบ และพทธพาณชย. อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : ผศ.ดร. วรางคณา นพทธสขกจ. 218 หนา.

การวจยครงนตองการศกษาคตความเชอ รปแบบและพทธพาณชยของพระเครอง

ชวงหลงสงครามโลกครงทสอง ถง พ.ศ.2550 ซงเปนชวงเวลาทผคนในสงคมใหความสนใจในเรอง พระเครองเปนอยางมาก การศกษาจบลงใน พ.ศ. 2550 ซงเปนปทเกดการฟองรองนายสทธกร บญฉม ในคด “พระสมเดจเหนอหว” ผลการศกษาพบวา คตความเชอและรปแบบของพระเครองจะเปลยนแปลงไปตามปจจยทางสงคมและเศรษฐกจ ไดแก การเปลยนแนวคดทางพระพทธศาสนา การระบาดของอหวาตกโรค แนวคดในการสรางเหรยญทระลก และความนยมในการสะสมของทระลกและโบราณวตถ ซงมอทธพลตอการเปลยนแปลงแนวคดจากการสรางพระพมพมาสการสรางพระเครองอยางตอเนอง สงครามโลกครงท 2 ถอเปนเหตการณสาคญทมอทธพลตอแนวคดและความนยมในพระเครองเพราะผคนตองการแสวงหาเครองยดเหนยวทางจตใจ จนพระเครองไดรบความนยมอยางแพรหลาย นบเปนจดบงชความชดเจนของยคพทธพาณชยทสบทอดในสงคมไทยจนถงปจจบน _______________________________________________________________________________ ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2554 ลายมอชอนกศกษา......................................................................... ลายมอชออาจารยทปรกษาวทยานพนธ ..........................................

สำนกหอ

สมดกลาง

จ

50205203 : MAJOR : HISTORICAL STUDIES KEY WORDS : BUDDHA AMULETS/ BELIEFS/ BUDDHIST COMMERCE

NATTAPON YURUNGRUANGSAK : BUDDHA AMULETS AND THAI SOCIETY FROM THE WORLD WAR II TO 2007 A.D. : A STUDY OF BELIEFS, FORMS AND BUDDHIST COMMERCE. THESIS ADVISOR : ASST. PROF. WARANGKANA NIBHATSUKIT, Ph.D. 218 pp.

This research aims to study the changing of belief, form of Buddha amulets and Buddhist commerce circumstance from WWII to 2550 B.E., which are the period that people focused on Buddha amulets due to many reasons. This study ended in 2550, the year that Mr. Sidhikorn Boonchim was prosecuted for Pra Somdej Nua Hua’s case. The result shows that belief in Buddhism and form of Buddha amulets are changed by social and economic factors; Buddhism concept, outbreaks of cholera, idea of creating commemorative coins, and the popularity of collecting antiques. World War II is also a factor affected belief and form of Buddha amulets, it is because people was seeking emotional anchor for themselves. These are reasons support the popularity of Buddha amulets and Buddhist commerce in Thai society. __________________________________________________________________________ Department of History Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2011 Student's signature ........................................................................ Thesis Advisors' signature. .............................................................

สำนกหอ

สมดกลาง

ฉ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนสาเรจลลวงไดสบเนองมาจากความศรทธาของผคนในสงคมทมตอพทธศาสนาอยางไมเสอมคลาย ขาพเจาสานกในพระมหากรณาธคณอยางหาทสดมไดแหงองคพระสมมาสมพทธเจาและพระธรรมคาสอนอนบรสทธทพระองคทรงแสดงไวแกเวไนยสตวเพอใหเปนแนวทางการปฏบตเขาถงพระนพพานในอนาคตกาล

ขอขอบคณในความกรณาของผชวยศาสตราจารย ดร.วรางคณา นพทธสขกจ อาจารยทปรกษาวทยานพนธทไดชแนะแนวทางการทาวทยานพนธและแนวคดตางๆ ขอขอบคณศาสตราจารยอนนตชย เลาหะพนธ และรองศาสตราจารยวฒชย มลศลป คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธทกรณาใหคาแนะนาในการปรบปรงวทยานพนธเพอใหมความสมบรณ

ขอขอบคณคณาจารยภาควชาประวตศาสตรทกทานทประสทธประสาทความรทางวชาการดานประวตศาสตรและใหความกรณาชวยเหลอแกขาพเจาในหลายๆ ดานเสมอมา

ขอขอบคณ คณยวร โชคสวนทรพย คณวลล นวลหอม คณธษณา วรเกยรตสนทร คณเพชรร ง เ ทยนปวโรจน ทชวยเหลอขาพเจาในดานตางๆ ขอขอบใจคณหสชย หนอ ไร มหาวทยาลยธรรมศาสตรทชวยหาขอมลอนเปนประโยชนในการทาวทยานพนธ

ขอขอบคณบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ทใหทนอดหนนการวจย จานวน 10,000 บาท และคณสวมล สขเกษม ทใหทนจดพมพวทยานพนธ จานวน 5,000 บาท

ขอกราบขอบพระคณคณพอ คณแม และคณนา ผใหการสนบสนนรายใหญทงดานการเงนและกาลงใจซงมใหอยางสมาเสมอไมขาดตกบกพรองแตประการใด รวมทงการใหอสระทางการศกษาแกขาพเจา ทาใหขาพเจาไดมโอกาสศกษาในสาขาวชาตามความปรารถนาแหงตน

สดทายนขาพเจาหวงใจวาประโยชนอนใดทเกดขนจากวทยานพนธเลมน ขาพเจาขออทศกศลเปนเครองบชาสนองพระคณ ใหบนดาลอฏฐคณมนญผล อกปญญาทพยสมบตอนพสทธ สมฤทธแกคณยายวชร งามสวรรณ ผเปนทรกและไดบารงเลยงระวงสงสอนขาพเจามาตงแตยงเยาวจนกระทงเตบใหญตราบจนเทาทานถงแกกรรมเมอวนศกรท 29 เมษายน พทธศกราช 2554

สำนกหอ

สมดกลาง

ช

สารบญ หนา

บทคดยอภาษาไทย.................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ................................................................................................ จ กตตกรรมประกาศ...................................................................................................... ฉ สารบญตาราง............................................................................................................ ญ บทท 1 บทนา........................................................................................................... 1 ทมาและความสาคญของปญหา........................................................ 1

ทบทวนวรรณกรรม............................................................................ 7 ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา..................................... 10

ขอบเขตการศกษา............................................................................. 10 วธการศกษา..................................................................................... 11 แหลงขอมล...................................................................................... 11 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ................................................................. 12 คาจากดความทใชในการศกษา......................................................... 12 2 ความเปนมาของพระเครอง............................................................................ 13 กาเนดพระพมพ............................................................................... 15 คตการสรางพระพมพในยคสมยตางๆ ของไทย.................................... 26 คตการสรางพระพมพเพอสบทอดพทธศาสนา......................... 27

พระพมพสมยทวารวด......................................... 27 พระพมพสมยหรภญไชย...................................... 35

คตการสรางพระพมพเพอปรมตถประโยชนแกผตาย................. 40 พระพมพสมยศรวชย............................................ 41 พระพมพสมยทวารวด.......................................... 44

สำนกหอ

สมดกลาง

ซ

บทท หนา คตการสรางพระพมพเพอประกอบบญกศล และเปนพทธบชา................................................ 45 พระพมพสมยลพบร............................................ 46 พระพมพสมยสโขทย.......................................... 51 พระพมพสมยอยธยา.......................................... 57

3 จากพระพมพสพระเครอง : ความเปลยนแปลงในสมยรตนโกสนทร ถงสงครามโลกครงท 2................................................................................... 68

ปจจยททาใหพระพมพกลายเปนพระเครองในสมยรตนโกสนทร. 70 การปรบเปลยนแนวคดทางพทธศาสนา................. 70 การระบาดของอหวาตกโรค.................................. 79 ความนยมในการเกบสะสมของเกา....................... 85

ปจจยททาใหพระเครองแพรหลายในสงคมไทย........................ 90 การสรางเหรยญทระลก....................................... 90

การสรางเหรยญของพระสงฆ............................... 101 การสรางพระเครองในชวงสงครามโลกครงท 2......................... 106 วสดทใชในการสรางพระเครอง .............................................. 115

4 พระเครองกบสงคม การเมอง และเศรษฐกจไทย............................................... 126 พระเครองกบสงคมไทย ชวงหลงสงครามโลกครงทสอง............. 128 พระเครองกบการเมองไทย ชวงทศวรรษ 2500......................... 135 พระเครองกบการเมองไทย ชวงทศวรรษ 2510-2520................ 148 พระเครองกบเศรษฐกจไทย ชวงทศวรรษท 2530-2540............ 170 พทธพาณชย......................................................................... 178

5 สรป.............................................................................................................. 197

สำนกหอ

สมดกลาง

ฌ

หนา บรรณานกรม............................................................................................................. 203 ประวตผวจย.............................................................................................................. 218

สำนกหอ

สมดกลาง

ญ

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1. ความแตกตางระหวางเนอหาของคมภรมโนรถปราณและคมภรสงคตยวงศ......... 24 2. พระพมพสมยทวารวดของประเทศไทย............................................................ 32 3. พทธลกษณะของพระพมพในสมยลพบร.......................................................... 48 4. การแบงชนดพระพมพในสมยสโขทย............................................................... 56 5. เหรยญทระลกในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว............. 92 6. พระเครองบางสวนทสรางขนในชวง พ.ศ.2459-2484....................................... 103 7. พระเกจอาจารยทเขารวมปลกเสกพระเครองรน “พระพทธชนราชอนโดจน”........ 113 8. ชอรนของพระเครองทสรางหรอปลกเสกทเกยวของกบเศรษฐกจ........................ 176

สำนกหอ

สมดกลาง

1

บทท 1 บทนา

ความเปนมาและความสาคญของปญหา

สงคมไทยในปจจบนอยในชวงเวลาดทมความเจรญทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย แตการดาเนนชวตของคนในสงคมสวนใหญยงผกพนอยกบความเชอเรอง เหนอธรรมชาตและพธกรรม อาท ภตผปศาจ ฤกษยาม พธกรรม การบวงสรวง ความศกดสทธ วตถทสามารถบนดาลใหเกดสรมงคล และสงทสะทอนความเชอของคนไทยไดในดานนอยางหนงคอ ความนยมในวตถมงคลและพระเครอง พระเครองเกดจากการสรางพระพมพขนมาพรอมกบการลงคาถาอาคมโดยมจดประสงคเพอเปนเครองรางของขลง จงเปนเหตใหเกดการเรยกพระพมพรวมไปกบสงทเชอถอกนวาเปนเครองรางของขลงวาเปนพระเครองรางของขลงหรอเรยกยอๆวา พระเครอง1 แตไมสามารถระบไดวามการสรางพระพมพเพอจดประสงคใหเปนเครองรางของขลงในยคสมยใด สมยสโขทยมหลกฐานคอ จารก ระบอยางชดเจนถงวตถประสงคในการสรางพระพมพเพอประกอบบญกศลและเปนพทธบชา2 และสมยอยธยายงมคตการสรางพระพมพเพอใหผสรางบรรลนพพานหรอไปเกดบนสวรรคชนดสตรวมถงการไดพบพระศรอารยเมตไตร 3 แตสมยรตนโกสนทรจากวรรณคดเรองขนชางขนแผนบางสวนซงแตงขนในสมยรตนโกสนทรตอนตน 4 มเนอหาเกยวกบพระเครองปรากฏขน แสดงใหเหนวาในยคสมยนความเชอเรองความศกดสทธของพระเครองเกดขนแลว เนอหาอยในตอนขนชางยกจากเมองสพรรณ ความตอนหนงวา

1สรพล โศภตกล, สองเหรยญสองพระ (กรงเทพฯ : มตชน, 2547), 14.

2 “ศลาจารกวดบางสนก,” ใน จารกสมยสโขทย (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2527), 24. 3 “ลานจารกวดมหาธาต จ.พระนครศรอยธยา,” ใน ประชมศลาจารกภาคท 3 (พระนคร : สานกทาเนยบนายกรฐมนตร, 2508), 47. 4 อทย ไชยานนท, วรรณกรรมกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1-2-3 (กรงเทพฯ : สานกพมพนาฝนจากด, 2546), 94.

สำนกหอ

สมดกลาง

2

จดแจงแตงตวนงยก เขมขดรดอกแลวโจงหาง ผกตวเขาเปนพรวนลวนเครองราง พระปรอทขอดหวางมงคลวง ลกไขดนทองแดงกาแพงเพชร ไขเปดเปนหนขมนผง ตะกรดโทนของทานอาจารยคง แลวอมองคพระควมลาจงงง5

และตอนขนแผนพลายงามเตรยมยกทพ ความตอนหนงวา

เปลวลกคกคกไมขาดสายชนแตเสนดายหาไหมไม จงเอาพระภควมททาไว ใสขนสารดประสทธมนต ในขนนนใสนามนหอม เสกพรอมเปาลงไปสามหน พระนงขนไดในบดดล นามนนนทาทนทงทบต6

บาทหลวง ฌง-บปตสต ปาลเลกวซ (Jean-Baptiste Pallegoix) ทเดนทางเขามาในไทยสมยรชกาลท 3 ไดบนทกวาบางคนสามารถทาใหปรอทแขงเปนกอนได แลวหลอมทาเปนเมดกลมๆตดไปกบตว7 ในยคสมยตอมาเรมมการสรางเหรยญพระเครองขน เมอ พ.ศ.2434 สรางเหรยญทระลกงานพระราชพธพระมหาสมณตตมาภเศก 8 เรยกกนวาเหรยญบาตรนามนตหรอเหรยญปวเรศและเหรยญรปสญลกษณธรรม ทเรยกกนวาเหรยญมอ นกสะสมพระเครองจดเหรยญทงสองนไวในทาเนยบเหรยญพระเครองและถอวาเปนเหรยญพระธรรมเหรยญแรกเพราะปรากฏรปมอทเปนปรศนาธรรมบนเหรยญ ตอมาใน พ.ศ.2440 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจกลบจากการประพาสยโรป สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส 5 เสภาเรองขนชาง-ขนแผน (กรงเทพฯ : บรรณาคาร, 2513), 414. 6 เรองเดยวกน, 622. 7 ฌง-บปตสต ปาลเลกวซ, เลาเรองกรงสยาม, แปลโดย สนต ท.โกมลบตร (กรงเทพฯ : ศรปญญา, 2549), 337. 8 พระราชพธเลอนพระอสรยยศพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาปวเรศวรยาลงกรณขนเปนสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาปวเรศวรยาลงกรณ ณ วดบวรนเวศวหาร กรงเทพมหานคร

สำนกหอ

สมดกลาง

3

ไดสรางเหรยญทระลกขนเปนเหรยญทมรปจาลองของพระพทธชนสหและถอวาเปนเหรยญพระพทธเหรยญแรกของประเทศไทย9

ปรากฏการณของพระเครองทมความสาคญอกอยางหนงเกดขนเมอ พ.ศ.2450 ไดมการนาเอารปเหมอนจาลองพระชลโธปมคณมนทมรณภาพไปแลวมาสรางเปนเหรยญพระเครองเพอแจกเปนทระลกในงานพระราชทานเพลงศพพระชลโธปมคณมน (พฒ ปณณกเถร)10

กอนหนานไมเคยมการสรางจาลองรปเหมอนของพระภกษสงฆลงบนพนมวลสารทใชสรางพระเครอง และถอเปนการเขามาแทนทรปพระปฏมากรทมมากอนหนาอยางยาวนาน สนนษฐานวาเกยวเนองกบโลกทศนของคนในสงคมทมการเปลยนแปลงไป อาท เปลยนจากแนวความคดแบบเทวนยมเปนมนษยนยม การเปลยนความเชอเรองการถายรปและการจาลองรป เปนตน ซงแนวคดเหลานมาจากวทยาการของชาตตะวนตกทเขามาในชวงตนรตนโกสนทร

เครองผลตเหรยญกษาปณเปนปจจยสาคญททาใหเหรยญพระเครองแพรหลายขนอยางมากมาย สงผลใหเกดการกระจายพระเครองจากสวนกลางไปสสวนภมภาค แตเดมจะมเพยงพระมหากษตรยและพระบรมวงศบางพระองคเทานนทมพระบรมรปหรอพระรปปรากฏอยบนเหรยญ จากนนจงเกดการสรางพระเครองทงทเปนรปพระปฏมากรและรปเหมอนจาลองพระสงฆ

ในชวงสงครามโลกครงทสอง พระเครองของพระเกจอาจารยทสรางสวนใหญจะเนนการปลกเสกพทธคณดานแคลวคลาด คงกระพนชาตร เนองจากการเกดสงครามโลกครงทสอง สงผลใหคนในสงคมขาดความมนใจในชวตและทรพยสน จาเปนจะตองหาเครองยดเหนยวทางจตใจ จงเกดเปนกระบวนการปลกฝงความคดและความเชอเรองความศกดสทธของพระเครอง อกทงไดมการพฒนารปแบบของพระเครองใหมความหลากหลาย จนเปนทสนใจและเกดการแสวงหาพระเครองเพอการสะสมขน

การสงสรรคในหมนกสะสมพระเครองเปนจดกาเนดของการแลกเปลยนพระเครองซงตอมาไดกลายเปนตลาดพระเครอง โดยเรมจากรานกาแฟซงอยตดกบวดศรอามาตย หลงโรงแรม

9 ษรวฒน [นามแฝง], มองยอนไปสมย ร.5 เกจ อาราม วตถมงคล (กรงเทพฯ : คณะบคคล อกษรโชตชวง, 2551), 223. 10 สรพล โศภตกล, สดยอดเหรยญพระเครอง กระบวน 2 (กรงเทพฯ : มตชน, 2544), 14.

สำนกหอ

สมดกลาง

4

รตนโกสนทร ยานถนนราชดาเนน กรงเทพฯ บรรดานกนยมพระเครองจะมาชมนมสงสรรคคยกนเรองพระเครอง มการแลกเปลยนพระเครอง ประมาณ พ.ศ.2496 เกดการเปดวางพระเครองเพอเชาบชาบรเวณใตตนมะขามหนาศาลแพงเดมซงอยฝงตรงขามกบสนามหลวง นบวาตลาดพระเครองแหงแรกเกดขนทบรเวณน ใน พ.ศ.2500 รฐบาลจดงาน “เฉลมฉลอง 25 พทธศตวรรษ” และจดสรางพระฉลอง 25 พทธศตวรรษขนเพอแจกจายและสมนาคณแกผมจตศรทธาบรจาคเงนสมทบทนในการสรางพทธมณฑล พระเครองรนนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลปจจบนทรงประกอบพธเททองและกดพระพมพเปนปฐมฤกษ นบวาเปนครงแรกทรฐบาลสรางพระเครองขน และถอวาเปนพระเครองทมจานวนการสรางมากทสดในประวตศาสตรของการสรางพระเครอง ระหวาง พ.ศ.2508 - 2520 เกดการเคลอนไหวของแนวคดคอมมวนสต ผนาไทยเรมหวาดระแวง และชวงเวลานรฐบาลไทยสงทหารเขารวมรบในสงครามเวยดนามเพอตอตานคอมมวนสต11 เหตการณในชวงเวลานทาใหเกดจดเปลยนทสาคญของการสรางพระเครอง คอ เกดการสรางพระเครองโดยพระเกจอาจารยทประชาชนเคารพนบถอพรอมทงการตงชอรนใหเกดความหมายดานความสามคคเพอการตอตานคอมมวนสต อาท เหรยญหลวงปแหวน สจณโณ วดดอยแมปง จ.เชยงใหม รน รนรวมใจ (พ.ศ.2518), เราส(พ.ศ. 2520), รนพชตไพร (พ.ศ.2520) บางรนมการนาตราสญลกษณของทงสเหลาทพมาไวบนเหรยญ บางรนยงมการอญเชญพระบรมฉายาลกษณพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9 มาไวทดานหลงของพระเครองและยงปรากฏวาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวในฐานะทรงเปนพระมหากษตรยทรงสรางพระสมเดจจตรลดาดวยพระองคเองซงไมเคยเกดขนมากอนอกทงมวลสารทใชสรางพระเครองกนามาจากสงศกด สทธของทกจงหวด สอใหเหนความตองการสรางความสามคคเพอตอตานคอมมวนสต และการทผสรางไมไดเปนพระภกษหรอเกจอาจารย ไมมการผานพธพทธาภเษกแตประชาชนกลบเชอในอานาจ อทธฤทธ พระบญญาบารม ความศกดสทธจนกระทงเกดความนยมอยางแพรหลายในสงคมได

11 หวาง คก นาม, ความเปนมาแหงการพฒนาความสาคญไทย-เวยดนาม (1976-2000) (กรงเทพฯ : สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550), 47.

สำนกหอ

สมดกลาง

5

สะทอนใหเหนบรบททางสงคมในเวลานนไดเปนอยางดวาประชาชนมความจงรกภกดและเทดทนในองคพระมหากษตรย สวนในเรองความนยมในพระเครองชวงเวลาหลงสงครามโลกครงทสอง ตลาดพระเครองไดพฒนาโดยเรมจากการแลกเปลยนพระเครองกบพระเครองดวยกน หากพระเครององคใดมมลคาสงกวาองคทนามาแลก อาจจะมการเพมพระเครองใหอกองคหนงหรอสององคตามแตความพอใจของผแลกเปลยน ตอมาเปลยนเปนการชดเชยดวยเงน จนพฒนามาเปนการซอขายพระเครอง สงทนาสนใจเปนอยางมากคอสาเหตการเปลยนแปลงของพระเครองจากทเคยเปนสงศกดสทธและเคารพบชากลายมาเปนสนคาทมมลคาในหม ผนยมพระเครองจนถงกบเกดเปน “ตลาดพระเครอง” เมอการซอขายพระเครองมมากขนกเรมทจะแสวงหาพระเครองทหายากและมความสวยงาม จากนนเรมมการประกวดพระเครอง ซงสงผลใหเกดการเตบโตของตลาดพระเครองมาจนถงปจจบน

ปจจยทเปนตวกระตนความนยมพระเครองอยางหนง คอ สอตางๆ อาท นตยสารพระเครอง บทความพระเครองตามหนงสอพมพในปจจบนทไดปรบเนอหาโดยใหความ สาคญกบเนอหาเพอการคามากกวาพทธคณหรอคณคาทางพทธศลป และเวบไซตเกยวกบพระเครองทไดเขามาเปนสวนหนงในระบบธรกจพระเครอง และในชวงรฐบาลทพลเอกชาตชาย ชณหะวน เปนนายกรฐมนตร (4 สงหาคม พ.ศ.2531–23 กมภาพนธ พ.ศ.2534) มนโยบายเนนทางดานเศรษฐกจอยางสง ดาเนนการเปลยนสนามรบใหเปนสนามการคาพรอมๆ กบทาใหทดน อสงหารมทรพย และการลงทนตางๆ เตบโตอยางรวดเรว ในชวงเวลานเกดการสรางพระเครองเพอตอบสนองความตองการทางดานเศรษฐกจ เกดการสรางพระเครองพรอมตงชอรนทเนนทางดานเมตตามหานยม อาท พระเครองของหลวงพอคณ ปรสทโธ รนรวยแน, รนรวยไมเลก, รนมงคลปรสทโธดวงเศรษฐ พระเครองของหลวงปหลว วดไรแตงทอง รนมหาลาภ, รนปลดหน, รนรวย รวย รวย เปนตน

สำนกหอ

สมดกลาง

6

ศนยวจยกสกรไทย ประเมนวา วงการพระเครอง พ.ศ.2548 มเงนสะพดประมาณ 20,000 ลานบาทและเตบโตไมนอยกวาปละ 10-20%12 ขอมลทางสถตนสะทอนใหเหนถงความเจรญทางดานธรกจพระเครองในยคปจจบน

ความนยมพระเครองอยางกวางขวางในสงคมไดสงผลใหพระเครองเปนสนคาชนดหนงทใชเพอการลงทนเพราะพระเครองจะมราคาสงขนอยางตอเนอง โดยเฉพาะพระยอดนยม อกทงยงสามารถใชแสดงฐานะทางเศรษฐกจและสงคมของผครอบครองได เพราะการสวมใสพระเครองของคนบางกลมเปนการแสดงถงความรารวยของตนดวยการหอยแขวนพระเครองทมราคาแพง และเชอกนวาธรกจพระเครองเปนหนงในธรกจทเกยวของกบการฟอกเงน13

จะเหนไดวาพระเครองเกยวของกบสงคม การเมอง และเศรษฐกจของไทยอยางมาก แตการศกษาในปจจบนนยงไมไดมผทาการศกษาเรองพระเครองอยางละเอยด การศกษาทผานมาจะเปนไปในลกษณะของการใหขอมลในเรองของพระพมพ การดความถกตองของพระเครองและประวตพระเครองแตละองคทมความนาสนใจในวงการพระเครอง เทานน การศกษาครงนไมเพยงมงหวงทจะทาความเขาใจถงประวตความเปนมาและววฒนาการของการสรางพระเครองเทานน หากยงมความประสงคทจะศกษาถงคตความเชอในการจดสรางพระเครองตงแตยคแรกจนกระทงถงปจจบน รปแบบของพระเครอง และกระบวนการททาใหพระเครองกลายมาเปนสนคาทมการตมลคาในตลาดพระเครอง อกทงศกษาถงผลประโยชนทเกยวของกบการสรางพระเครองในยคพทธพาณชย ผศกษานาเนอหาและขอมลทงจากการคนควาและสมภาษณมาวเคราะหเพอแสวงหาคาตอบในเรองทจะศกษาเพอใหเกดความรความเขาใจในเรองเหลานอยางชดเจนขน

12ธรกจพระเครอง [ออนไลน ], เขาถงเมอ 4 สงหาคม 2551 เขาถงไดจาก www.kasikorn

research.com 13 บศรา สวางศร, “พทธพาณชย : พระเครอง” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2549), 73.

สำนกหอ

สมดกลาง

7

ทบทวนวรรณกรรม งานศกษาทเกยวของกบพระเครองทผานมานนสามารถแบงออกเปน 2 กลมดวยกนคอ กลมงานบทความและเกรดความร กบ กลมงานวชาการ งานเขยนกลมบทความและเกรดความรสวนใหญเขยนเปนบทความเพอใหผอานไดรบความรและความเพลดเพลนลงตามวารสาร นตยสารตางๆหรอพมพรวมเลม เชน ตานานพระพมพ ของ ยอรช เซเดส (George

Coedès) ( พ.ศ.2469) ปรอรรถาธบายแหงพระเครองฯเลม 1 เรองพระสมเดจฯ ของ ตรยมปวาย [นามแฝง] (พ.ศ.2495) พระเครองในเมองสยาม ของ ศรศกร วลลโภดม (พ.ศ.2537) บทความพระเครองทลงในหนงสอพมพ บทความจากนตยสารและวารสารพระเครอง เปนตน ซงจะใหรายละเอยดของประวตความเปนมา รปรางลกษณะ การชตาหนพระเครองหรอเจาของของพระเครอง อาจเลาจากประสบการณตรงหรอเปนการรวบรวมคนควา แตไมวเคราะหใหเหนบรบททางสงคม งานเขยนเหลานไมไดแสดงใหเหนวาสงคมไดกอใหเกดการเปลยนแปลงในความรสกนกคดหรอสงผลกระทบอยางไรกบพระเครอง อยางไรกตาม นบวามคณประโยชนสามารถใชเปนขอมลศกษาและสบคนเกยวกบพระเครองทมอยในสงคมไทยไดสะดวกและนาสนใจ

ตานานพระพมพ ของ ยอรช เซเดส (George Coedès) เปนหนงสอทเกยวของกบพระพมพ เปนขอมลเบองตนทปพนฐานความรเรองพระพมพ โดยเรมตงแตประเพณการสรางพระพมพทปรากฏในพระพทธศาสนา มลเหตแหงการสรางเพอเปนทระลกจากสงเวชนยสถานทง 4 ตาบล รวมถงขอสนนษฐานเรองคาจารกทปรากฏบนพระพมพอนเปนคาถา “เยธมมา” วานาจะทาขนเพอเปนเครองชวยประกาศศาสนาใหแพรหลาย ยอช เซเดส ไดแบงประเภทพระพมพออกเปนหมวดหมตามลกษณะศลปะทพบ นอกจากนยงชใหเหนวา ยงมพระพมพอกชนดหนงเปนขนาดเลก ซงอาจแยกออกไดเปนพระเครองทเรยกวา พระอยคง ดวยความพยายามในการรวบรวมขอมลและอธบายเนอหาไว มผใชอางองและใชอธบายกนอยางมาก ทาใหงานของ ยอช เซเดส เปนงานทมคณคาทผศกษาเรองพระพมพและพระเครองควรจะอาน

ปรอรรถาธบายแหงพระเครองฯเลม 1 เรองพระสมเดจฯ ของ ตรยมปวาย เปนหนงสอทไดพยายามอธบายทมาของความเชอตางๆทงแนวทางจากทางวทยาศาสตรและจตวทยา

สำนกหอ

สมดกลาง

8

รวบรวมเนอหาเรองราวเกยวกบพระสมเดจฯถอวาเปนงานเขยนเกยวกบพระเครองในชวงยคแรกๆของการศกษาเรองพระเครอง นอกจากนยงไดอธบายความหมายของคาวาพระเครองซงเปนไปในลกษณะแนวเดยวกนคอพระเครองเปนคายอทมาจากคาวา พระพมพเครองราง อกทงไดบญญตศพททใชเรยกพระเครองวา พระศกรพทธปฏมา (The Talisman of Buddha) หนงสอเลมนใชเอกสารในการอางองจานวนไมมาก อาจเนองมาจากไมมหนงสอทจะใหความรเรองพระเครองมากนกและการตความวเคราะหเรองราว ในบางประเดนนนไดมผศกษาและมาอธบายใหม หนงสอเลมนไดแสดงใหเหนถงความคดของคนในยคสมยทมการแตงหนงสอเลมนได พระเครองในเมองสยาม ของ ศรศกร วลลโภดม งานเขยนชนนพยายามทจะอธบายเรองพระเครองทเกดขนมาในสงคมไทยและผลทเกดขนภายใตอทธพลของพระเครอง เรมดวยการกลาวถงการเกดขนของพระเครองทไดรบอทธพลจากพระกรง ซงไดรบระบบความเชอมาจากลทธตนตรกในพระพทธศาสนาฝายมหายาน จากชาวเขมรหรอพระสงฆเขมร นอกจากนนผเขยนยงไดกลาวถงประสบการณทตนเองและนายมานต วลลโภดม ไดไปขดพระทบรรจกรในสถานทตางๆและไดแสดงทศนะวาพระเครองเปนเอกลกษณของคนไทย

สาหรบประเดนทนาสนใจของงานเขยนน คอ การกลาวถงตนกาเนดของพระเครองวาไดรบอทธพลมาจากพระกรง อกประเดนหนงทผเขยนพยายามจะวเคราะหสงคมไทยวาพระเครองเปนเอกลกษณของคนไทย แตไมปรากฏวามการเกบขอมลมาจากทใด อกทงการเขยนบทความกยงไมปรากฏทมาของขอมลหรอหนงสอทใชอางอง ดานงานเขยนทางกลมวชาการนน เปนงานเขยนทนาขอมลมาวเคราะหและตความโดยใชหลกฐานตางๆในการอางองมากมาย โดยมงานเขยนทเกยวของกบเรองของผทศกษาดงน พระเครองกบสงคมไทย : ศกษาเฉพาะกรณผลกระทบทมตอภาวะความเปนอยทางสงคมของคนไทย ของ พรชย ลขตธรรมโรจน และ ถาวร เกยรตทบทว เปนงานเขยนทไดรวบรวมความหมายของพระเครองจากผทใหนยาม ความหมายทแตกตางกนไป อาท ศรศกร วลลโภดม , ศกดศร แยมนดดา , พทโธ สโขทย ฯ ในรายงานเลมน ไดใหขอมลของการสรางพระเครองในยคสมยตางๆแตไมไดกลาวรายละเอยดและขาดแหลงอางองของขอมลทไดมา โดยเนอหาภายในเลม

สำนกหอ

สมดกลาง

9

นใหขอมลจากการไดไปสารวจในพนทททาศกษาเทานน เชน การบอกอตรารอยละของระดบความเชอประชากรจากการสารวจมตอพระเครอง แตไมไดมการวเคราะหขอมลและเนอหาทไดเกบขอมลมาอธบายในเชงประวตศาสตร จงไมสามารถสะทอนใหเหนถงความเปลยนแปลงหรอผลกระทบจากสงคมทสงผลในการสรางพระเครอง อทธพลของวตถมงคลทมตอสงคมไทยในปจจบน ของ พระมหามนตร วลลโภ (ปอมสข) ผทาการศกษาไดใหขอมลเกยวกบเรองของวตถมงคล โดยจดพระเครองเปนสวนหนงของวตถมงคลและมขอมลวาการบญญตศพทคาวาพระเครองนนเกดขนหลงป พ.ศ.2500 โดยกอนหนานนไมปรากฏวามคาวาพระเครองตามหนงสอพมพ นยมใชคาวา เครองรางของขลง สงศกดสทธ พระพมพ และนอกจากนไดนาเสนอขอมลของวตถมงคลทมตอสงคมไทยทงทางดานความเชอ พธกรรม จตใจ ศลปะและพทธพาณชย อทธพลของดานวตถมงคลทางดานความเชอในสงคมไทยนนจะเหนไดวา วตถมงคลเปนสวนททาใหหนาทสบทอดพระศาสนาและการเผยแพรพระธรรมคาสอนตองเบยงเบนประเดนมาสการเปนพทธพาณชยและไดใหขอมลวา วดประสาทบญญาวาส ไดจดสรางพระเครองขนมาแจกแลวปรากฏวาเปนทตองการของคนทงหลาย จงไดจดสรางเลยนแบบของเกาและไดเปดโอกาสใหผมารบวตถมงคลนนไดรวมบรจาคเงนตามกาลงศรทธา ถอวาเปนยคแรกสดของพทธพาณชย ซงเปนขอมลทมความนาสนใจในเรองพทธพาณชยเปนอยางมาก พทธพาณชย : พระเครอง ของ บศรา สวางศร วทยานพนธเรองนเนนทางดานพทธพาณชยโดยกลาววา การดาเนนธรกจเกยวกบพระเครองนเปนการระดมทนเพอสรางสาธารณกศลและยงเปนสนคาทมวงเงนสะพดเปนอยางมากและเชอกนวาเปนหนงในธรกจทเกยวของกบการฟอกเงน แตขาดการอธบายในเรองความสมพนธของพระเครองกบบรบททางสงคม การเมอง และเศรษฐกจ บศรา สวางศร ไดใหคาจากดความของพระเครองวาพระพมพทลงพระพทธคณ และอาคมเพอปองกนภยใชพกตดตวหรอหอยแขวนคอ พระเครองมทงรปพระพทธและรปพระเกจ โดยพระกรนนมกพบตามซากโบราณสถาน ในองคเจดย สวนใหญไมปรากฏวาผสรางเปนใครแตกสามารถระบอายสมยการสรางไดจากรปแบบศลปะทปรากฏ องคพระมกเปนพระพทธรปทมทง

สำนกหอ

สมดกลาง

10

เนอดน เนอชน14 สาหรบพระเครองทพระเกจสราง จากหลกฐานพบวาเรมในสมยรตนโกสนทรสรางเพอแจกจายหรอบรรจกรไว ภายหลงมการเปดกรพระจงแพรหลายออกมา มทงทาเปนรปพระพทธรปและรปพระเกจนนๆ รวมทงสรางดวยวสดทมความหลากหลาย และกลาววา คาวา พระเครอง กรอนมาจากคาวา พระเครองรางของขลง จากการศกษาทผานมานนยงไมไดมผศกษาในเชงลกษณะของความสมพนธระหวางพระเครองกบสงคมไทยซงความเกยวเนองกนทงทางดานสงคม การเมอง และเศรษฐกจ ในมมมองทางประวตศาสตร มเพยงการศกษาเชงวชาการบางสวนในดานของเศรษฐกจและการศกษาในเชงปรมาณเทานน ดงนน ในวทยานพนธเลมน ผศกษาจะศกษาถงประวตความเปนมาและววฒนาการการสรางพระเครอง รปแบบ รวมถงคตความเชอในการจดสรางพระเครองตงแตยคแรกจนกระทงถงปจจบนและศกษาถงผลประโยชนทเกยวของกบการสรางพระเครองในยค พทธพาณชย โดยใชหลกฐานชนตน หลกฐานชนรอง และการสมภาษณผเกยวของและมความรเรองพระเครองเพอใชประกอบการศกษาครงน ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา

1.ศกษาประวตความเปนมาและววฒนาการของการสรางพระเครอง และรปแบบการ สรางพระเครอง

2.ศกษาคตความเชอในการจดสรางพระเครองตงแตยคแรกจนกระทงถงปจจบน

3.ศกษาถงสภาพสงคม การเมอง และเศรษฐกจทเกยวของกบการสรางพระเครอง รวมทงการแสวงหาผลประโยชนจากพระเครอง ขอบเขตของการศกษา

การศกษาเรอง พระเครองกบสงคมไทย ชวงหลงสงครามโลกครงทสอง-พ.ศ.2550 :

การศกษา คตความเชอ รปแบบ และพทธพาณชย ผศกษาเรมศกษาตงแตชวงเวลาหลงการสนสดสงครามโลกครงทสอง ซงเปนชวงเวลาทผคนในสงคมใหความสนใจในเรองของพระเครองเปน

14สวนผสมระหวางดบกและตะกว

สำนกหอ

สมดกลาง

11

อยางมาก เนองจากความตองการหาเครองยดเหนยวทางจตใจเมอตองตกอยในสภาวะทางสงคมทไมมความเชอมนในเรองของความปลอดภยในชวตและทรพยสน จนกระทงเกดการแสวงหาพระเครองทนบถอกนวาศกดสทธและมการซอขายพระเครองอยางเตมรปแบบจนเกดตลาดพระเครองขนมา การศกษาครงนจะจบลงใน พ.ศ.2550 ซงเปนปทเกดการฟองรองนายสทธกร บญฉม ในคด พระสมเดจเหนอหว โดยมสาเหตมาจากพระสมเดจเหนอหว ซงเปนคดทเกยวของกบวงการพระเครองทมผไดรบผลกระทบดวยกนหลายฝายและแสดงใหเหนถงจานวนเงนมหาศาลทเกยวของกบธรกจพระเครอง อกทงมผใหความสนใจตดตามขอมลเปนจานวนมากซงคดดงกลาวนไดแสดงใหเหนถงความเปนพทธพาณชยของพระเครองในปจจบนไดเปนอยางด วธการดาเนนการศกษา ใชระเบยบวธวจยทางประวตศาสตรและนาเสนอตามแนวทางประวตศาสตรเชงพรรณนาวเคราะห โดยนาเอกสารชนตนและหลกฐานประเภทอนๆ คอ วทยานพนธ สารนพนธ ผลงานการวจย บทความทงภาษาไทยและภาษาตางประเทศ วารสาร สอสงพมพตางๆ รวมทงการเกบขอมลโดยการสมภาษณตามตลาดพระเครองและแหลงตางๆแลวนาขอมลและหลกฐานมาวเคราะห แหลงขอมล 1. หอสมดกลางมหาวทยาลยศลปากร วงทาพระและพระราชวงสนามจนทน 2. หอสมดปรด พนมยงค และหอสมดปวย องภากรณ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

3. สถาบนวทยบรการจฬาลงกรณมหาวทยาลย 4. หอสมดแหงชาต

5. หอจดหมายเหตแหงชาต

6.ตลาดพระเครองตามแหลงตางๆ

ฯลฯ

สำนกหอ

สมดกลาง

12

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1.เขาใจประวตความเปนมาและววฒนาการของการสรางพระเครอง และรปแบบการ

สราง 2.เขาใจคตความเชอในการจดสรางพระเครองตงแตยคแรกจนกระทงถงปจจบน

3.เขาใจถงสภาพสงคม การเมอง และเศรษฐกจทเกยวของกบการสรางพระเครอง รวมทงการแสวงหาผลประโยชนจากพระเครอง คาจากดความทใชในการศกษา พระเครอง หมายถง พระพทธรปขนาดเลกๆหรอรปจาลองพระสงฆเกจอาจารย สรางดวยมวลสารตางๆ เชน เนอดน เนอโลหะ เนอวาน (พช) เนอผง(สวนผสมหลายอยาง) รวมทงพระพมพทสรางขนในยคสมยตางๆ ซงตอมาไดมการเปลยนคตความเชอมาเปนพระเครองแลนามาใชหอยแขวนเพอเปนเครองเตอนสตไมใหประพฤตในสงทผดศลธรรม ถอกนวาเปนของศกดสทธมพทธคณในดานตางๆ ทงเชอกนวาสามารถใชปองกนอนตราย แคลวคลาด คงกระพน เมตตามหานยมและสามารถดลบนดาลใหเกดโชคลาภได ในการศกษาครงนไมรวมวตถมงคลและจตคามรามเทพเขาไวในการศกษา เชา หมายถง การซอขายพระเครอง ระหวางผซอและผขาย โดยมสนคาคอพระเครอง อาจมการเรยกพฤตกรรมเหลานทแตกตางกนออกไป เชน เชาพระเครอง เชาบชาพระเครอง เปลยนพระเครอง ทอนพระเครอง เปนตน ซงใหความหมายในแงของการซอขายพระเครองทงสน ตลาดพระเครอง หมายถง สถานททใชในการซอขายพระเครอง โดยมผขาย ผซอ และรานหรอแผงพระเครองเพอการซอขายเปนจานวนหนง อาจมการเรยกสถานทเหลานทตางกนออกไป เชน สนามพระ ศนยพระเครอง เปนตน

สำนกหอ

สมดกลาง

13

บทท 2

ความเปนมาของพระเครอง

พระเครองมความเปนมาและววฒนาการอนยาวนาน กอนจะมาเปนพระเครองนนไดเกดพระพมพขนมากอนซงถอเปนตนกาเนดของพระเครอง ซงเรมมขนภายหลงพระพทธเจาไดเสดจดบขนธปรนพพานไมนานนก

พระพมพเปนของเกาแกทไดมผทาขนตงแตตอนตนพทธศาสนา 1 ตนกาเนดอยทประเทศอนเดย2 การแผขยายอทธพลทางพทธศาสนาไปสภมภาคตางๆทาใหพระพมพซงเปนประตมากรรมเนองในคตทางพทธศาสนาไดแผกระจายไปยงดนแดนตางๆ พรอมกบคาสอน ความเชอทางพทธศาสนา พระธาตและพระบรมสารรกธาต รวมถงวตถเนองในพทธศาสนา3

พทธศาสนาเขามาในดนแดนประเทศไทยในชวงสมยทวารวดพรอมกบความเชอทางพทธศาสนาทเกยวกบการสรางพระพมพ โดยในสมยทวารวดนนไดรบคตความเชอของชาวอนเดยเขามาโดยตรงสงผลใหการสรางพระพมพในสมยทวารวดมวตถประสงคการสรางเหมอนกบอนเดย คอ การสรางพระพมพเพอสบทอดพระศาสนาซงเปนความเชอทเกยวของกบเรองปญจอนตรธาน4 ในคมภรทางพทธศาสนา ตอมาเมอพทธศาสนาไดเผยแผไปยงพนทตางๆของประเทศไทย ทาใหความเชอในเรองของการสรางพระพมพนนเปลยนแปลงไปตามปจจยตางๆตามพนท คอ พทธ

1ยอรช เซเดส, ตานานพระพมพ (พระนคร : ม.ป.ท., 2513. พมพในงานศพนายกร กรโกวท พฤษภาคม พ.ศ.2513), 1.

2ดรายละเอยดเรองพทธศาสนาและพระพมพในประเทศอนเดย ใน หมอมหลวงสรสวสด สขสวสด, “การศกษาพระพมพภาคใตของประเทศไทย” (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2528), 12-25.

3 มการนาบาตร กระดก(พระธาต, พระบรมสารรกธาต) รวมถงเครองใชอนๆ ทเชอกนวาเปนของพระพทธเจาและพระอรหนตสาวก นาออกมาพรอมการเดนทางในเรอสนคาของชาวอนเดย ดใน ธดา สาระยา, ประวตศาสตรมหาสมทรอนเดย (กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2554), 489-495.

4 ดคาอธบายหนา 21.

สำนกหอ

สมดกลาง

14

ศาสนาในสมยศรวชยไดรบอทธพลของพทธศาสนานกายมหายานทมความเชอในเรองของการบาเพญบญเพอเปนพระโพธสตว และพทธศาสนาในสมยทวารวดในแถบภาคตะวนออกเฉยงเหนอทไดรบอทธพลทางศาสนาพราหมณ-ฮนดจากขอมทมความเชอในเรองของโลกหนา สงผลใหการสรางพระพมพเปลยนแปลงไปจากการสรางเพอสบพระศาสนามาสการสรางเพอเปนการอทศสวนกศลใหแกผตายและเปนปจจยในการสะสมบญเพอเปนพระโพธสตว ในสมยตอมาเมออทธพลของศาสนาพราหมณ-ฮนดซงมคตความเชอในเรองการทาบญโดยการสรางสงของเพออทศถวายแกเทพเจาไดเขามาผสมผสานกบพทธศาสนามากขน ทาใหเกดความเชอในเรองการถวายสงของเพอเปนพทธบชา อกทงความเชอในเรองการเวยนวายตายเกด เรองของการหลดพนและเรองบญกรรมตางๆ ซงเปนอทธพลความเชอของพทธศาสนานกายมหายาน ทาใหเกดคตการสรางพระพมพเพอประกอบบญกศลและถวายเปนพทธบชาขน การสรางพระพมพในยคสมยตอมาไดเปลยนแปลงไปตามปจจยตางๆและเหตการณทเกดขน เชน การเกดสงคราม การเกดความไมมนใจในความปลอดภยในชวตและทรพยสน เปนตน ในสมยอยธยาจงเรมมการสรางพระพมพเพอใหเกดความเปนสรมงคล ความศกดสทธ และดลบนดาลใหเกดอานภาพตางๆ เพอพกพาเปนเครองยดเหนยวทางดานจตใจเวลาไปสงครามแทนการพกพาเครองรางแบบเกา เชน ผาประเจยด (ผายนตทใชผกแขนหรอคลองคอ) ตะกรด (แผนโลหะจารพระคาถาแลวมวน) พสมร (แผนโลหะจารพระคาถาแลวพบเปนผนผาสเหลยม) เปนตน ตอมาในสมย รตนโกสนทร เ กดการเปลยนแนวคดทางพทธศาสนาในส มยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ทงยงไดรบอทธพลทางวฒนธรรมและวทยาการจากชาตตะวนตก เกดการสรางพระพมพทมวตถประสงคในการสรางเพอใชเปนเครองรางของขลงไดรบความนยมมากขน กระทงมการเรยกพระพมพทสรางเพอความเชอและความศรทธาในพทธคณดานตางๆ เหลานวา “พระเครอง”

ในบทนจะศกษากาเนดการสรางพระพมพและคตการสรางพระพมพของไทยทเกดการเปลยนแปลงไปตามยคสมย

สำนกหอ

สมดกลาง

15

1. กาเนดพระพมพ พระพมพ หมายถง พระพทธรปขนาดเลกทสรางขนโดยวธการกดประทบดนดวย

แมพมพ พจนานกรมฉบบราชบณฑตสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายของพระพมพวา คอ พระเครองทสรางขนตามแบบแมพมพ5 ในอนเดยเรยกพระพมพวา Sacha Sacchaya หรอ Sacchaha

ซงเปนภาษาปรากฤต สวนในภาษาสนสกฤตเรยกวา Sat-chaya โดยทกคามความหมายวา รปภาพทสมบรณ (Perfect image)6

ศาสตราจารยฟเช (A. Foucher)7 สนนษฐานวาตนกาเนดของพระพมพมาจากสงเวชนยสถานสาคญของพระพทธเจา 4 แหง อนเปนสถานททพระพทธเจาไดทรงอนญาตใหพทธบรษทไปปลงธรรมสงเวช ณ ทแหงใดแหงหนงใน 4 แหงนน เมอตองการระลกถงพระพทธองค หลงจากทดบขนธปรนพพานไปแลว สงเวชนยสถานทง 4 แหงน ไดแก สถานทประสต ณ ปาลมพนในแขวงเมองกบลพสด (ปจจบนอยทประเทศเนปาล) สถานทตรสร ณ โพธพฤกษมณฑลในแขวงเมองคยา (ปจจบนอยทประเทศอนเดย) สถานทแสดงปฐมเทศนา ณ ตาบลอสปตนะมฤคทายวนในแขวงเมองพาราณส (ปจจบนอยทประเทศอนเดย) และสถานทเสดจดบขนธปรนพพาน ณ ตาบลสาลวนในแขวงเมองกสนารา (ปจจบนอยทประเทศอนเดย) 8

การสรางพระพมพในชวงเรมตนนมวตถประสงคเพอเปนทระลกในการเดนทางไปนมสการสงเวชนยสถานตางๆ เทานน อาจเนองมาจากการเดนทางไปยงสถานทตางๆเปนเรองยาก การคมนาคมไมสะดวก เมอไดมโอกาสเดนทางไปสกการะยงสงเวชนยสถานแลวจงมงหมายทจะหาของทระลกจากสถานทนนเพอเปนอนสรณแหงการไดไปเยอน การสนนษฐานของศาสตราจารย

5พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 (กรงเทพฯ : นานมบคส, 2546), 763. 6M.L. Pattaratorn Chirapravati, “The Cult of votive tablets in Thailand (Sixth to thirteenth

centuries)” (Ph.D. dissertation, Cornell University, 1994), 1. อางถงใน บศรา สวางศร, “พระเครอง : พทธพาณชย” (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2549), 5.

7อรรถกถาจารยทางพทธศาสนาและผศกษาพทธศลปชาวฝรงเศส 8ยอรช เซเดส, ตานานพระพมพ, 1.

สำนกหอ

สมดกลาง

16

ฟเชสอดคลองกบการสนนษฐานของสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ เรองการกาเนดพระพมพ โดยทรงแสดงความคดเหนในเรองนวา

ประเพณทพวกพทธบรษทกระทาบชายงทสงเวชนยสถานทง 4 แหงนน นาจะเปนตนเหตใหเกดสงฆาวาสอนเปนทพระสงฆอยเปนประจา ซงเราเรยกกนวา “วด” มขนในมชฌมประเทศ เพราะเมอครงพทธกาล เหลาพทธสาวกทงหลายทอยปฏบตวดถากพระพทธองคเนองนตย เชนพระอานนทเถรเจาเปนตนกม ทไปสพระพทธสานกเฝาแหนในเวลามโอกาสเปนมอเปนคราวกม ทไดพบปะเฝาแหนในเวลาพระพทธองคเสดจเทยวจารกไปในนานาประเทศกม ครนพระพทธองคเสดจดบขนธปรนพพานขาดการทได เคยเฝาแหนเหนพระองคเหมอนแตกอน พวกพทธสาวกทระลกถงพระพทธเจา กคงพากนไปยงทสงเวชนยสถานแหงใดแหงหนง ตามทมพระบรมพทธานญาตดงกลาวมาแลว ทสงเวชนยสถานทง 4 แหงจงเกดเปนตาบลทสมาคมของพวกพทธบรษททงพระและคฤหสถไปประชมกนไมขาด พวกนไปแลวมพวกนนมาเลา มจานวนคนประชมอยมากบางนอยบางเนองนตย อาศยเหตนนาจะมพวกชาวบานแถวตาบลนนคดแสวงหาผลประโยชนดวยการสรางทพกอาศยและเลยงดพวกอาคนตกะขนกอน(พระพมพเองกมกาเนดขนดวยเหตเชนน)9

การสรางพระพมพเพอเปนของทระลกนน สนนษฐานวาไดรบอทธพลทางความคดมา

จากการเกบเมลดพนธพระศรมหาโพธทพทธคยาจากตนทพระพทธเจาตรสรแลวนาไปปลกหรอเกบไวเปนทระลกบชา ตอมาเมลดพนธพระศรมหาโพธซงมอยอยางจากดอาจไมเพยงพอตอความตองการของผทศรทธาจงทาใหมการสรางพระพมพขนเพอเปนของทระลกแทนการเกบเมลดพนธพระศรมหาโพธ

พระพมพในระยะแรก เกดขนเนองจากความตองการของทระลกจากสงเวชนยสถาน สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพทรง “เขาใจวาทาขนเพอจาหนายแกพทธบรษททไปบชา

9สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย (กรงเทพฯ : มตชน, 2545), 34.

สำนกหอ

สมดกลาง

17

สงเวชนยสถานทง 4 แหง”10 รปทใชเปนสญลกษณเพอการทาพระพมพสนนษฐานวาจะเปนภาพจาลองสญลกษณของสงเวชนยสถานทง 4 แหง โดยนาพมพมากดประทบดนใหเกดรปแลวนาไปเผาซงรปทจะใชเปนสญลกษณหรอใชเปนแบบจาลองลงบนดนเผาเพอทาเปนของทระลกนน ศาตราจารยฟเช สนนษฐานเกยวกบเรองนไววา

เมองกสนาราอนเปนสถานททพระศาสดาเจาเสดจดบขนธปรนพพาน ไดทา

เครองหมายโดยสรางพระสถปขนไวทตรงนนตงแตเดมมา เชนเดยวกบทเมองพาราณสทารปเสมาธรรมจกรขนไวหมายถงปาฏหารยอนอศจรรย รปเสมาธรรมจกรน จะตองมมฤคคหนงอยดวยเสมอ สงอนเปนทนบถอทเมองพทธคยากคอตนโพธพฤกษ ซงเปนตนไมทพระผมพระภาคเสดจประทบทโคนตนเมอไดตรสรอนตรสมมาสมโพธญาณ แตสาหรบทเมองกบลพสดจะเปนสงไหนแนยงเปนของนาสงสยอย ขาพเจาผแตงหนงสอน สนนษฐานวานาจะเปนพระยคลบาท คอ หมายความวาเมอพระโพธสตวประสต เสดจพระราชดาเนนไปในทศทง 4 ทศละ 7 กาว สวนทสามเมองอนจากเมองกบลพสดนน ไมมสงทนาสงสยเลย คอ ทเมองพทธคยาตองเปนตนโพธ ทเมองพาราณสจะตองเปนเสมาธรรมจกร และทเมองกสนารานครจะตองเปนพระสถปแนนอน11

การทาพระพมพทมรปพระพทธเจา12 ปรากฏขนเปนครงแรกในสมยพระเจากนษกะแหงราชวงศกษาณะ13 ซงแตเดมนนไมปรากฏวามการสรางรปพระพทธเจาดวยมคตความเชอทวา

10สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, 37. 11ยอรช เซเดส, ตานานพระพมพ, 2. 12ในหนงสอชนกาลมาลน ไดกลาววา พระเจาปสเสนทโกสนไดสรางพระพทธรปแกนจนทรไวเมอครง

พระพทธเจายงมพระชนมอย ผศกษาสนนษฐานวาผแตงมวตถประสงคเพอใหการสรางพระพทธรปนนไมผดพทธบญญต ดใน พระรตนปญญาญาณเถระ, ชนกาลมาลน (พระนคร : โสภณพพฒนาการ, 2453. พมพในงานพระศพพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาศรวงษวฒนเดช นายรอยตรในกรมทหารบก แล ศพหมอมแมนในสมเดจพระเจานองยาเธอ กรมพระภาณพนธวงษวรเดช มกราคม 2453), 241-242.

สำนกหอ

สมดกลาง

18

พระพทธเจาเปนบคคลทพงเคารพสงสด สงสงดวยบญบารม จงไมนยมทจะสรางรปเคารพออกมาเปนรปบคคลทหมายถงพระพทธเจา สมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพสนนษฐานเกยวกบเรองนไววาอาจจะยงเปนขอหามอยในมชฌมประเทศ (ประเทศอนเดย) ตอมาเมออนเดยไดรบอทธพลทางความคดจากชาวกรกซงเปนชนชาตทมการสรางรปเทพเจาเพอใชในการสกการบชาจงเกดแนวคดในการสรางรปเคารพและพระพมพทมรปบคคลทหมายถงพระพทธเจาขนในอนเดยราวปพทธศกราช 60014 จนเปนทนยมแพรหลาย กระทงพระเจากนษกะโปรดใหสรางพระพทธรปขนพรอมทงใหตพมพพระพทธรปขนบนดานหลงของเงนเหรยญของพระองค 15 และไดทาสบเนองตอมาในสมยราชวงศคปตะ สมยราชวงศปาละ- เสนะ แหลงพระพมพทสาคญสวนใหญอยในภาคเหนอ ภาคตะวนตกเฉยงเหนอ ภาคตะวนออก และภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศอนเดย ตลอดจนในเขตประเทศใกลเคยงทอยตดกบบรเวณดงกลาวกไดรบอทธพลการสร างพระพทธรปและพระพมพ

ความนยมทจะเดนทางเพอไปสกการะสงเวชนยสถานทง 4 แหง ตามทมพทธบญญตไวแตแรกนนไมไดเสอมคลายลงไป แตกลบเกดความนยมทจะไปนมสการสถานททพระพทธเจาทรงแสดงปาฏหารยซงจดเปนบรโภคเจดย16เพมขนอก 4 แหง โดยเกดขนหลงจากเกดความนยมสรางพระพมพเปนรปคนแลว ซงสถานทตามเหตการณทางพทธประวต คอ

13หลวงบรบาลบรภณฑ, พระพทธรปสมยตางๆในประเทศไทย (พระนคร : ม.ป.ท., 2514.

พมพในงานศพนายดาบตารวจทองอย แจมทว กมภาพนธ 2514), 4. และ วนย ผนาพล, วฒนธรรมผสมในศลปกรรมสยาม (กรงเทพฯ : เคลดไทย, 2552), 41.

14สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, 88. 15หมอมเจาสภทรดศ ดศกล, ศลปะอนเดย เลม 1 (กรงเทพฯ : ครสภา ถนนราชดาเนนกลาง,

2510), 82. 16บรโภคเจดยคอสงของหรอสถานททพระพทธเจาเคยทรงใชสอยเกยวของ ไดแก ตมพสตป

องคารสตป และ สงเวชนยสถานทง 4 ตลอดถงบาตร จวร เตยง ตง กฎ วหาร ทพระพทธเจาทรงใชสอย ดใน พระพรหมคณาภรณ, พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท (กรงเทพ : สานกพมพจนทรเพญ, 2550), 176.

สำนกหอ

สมดกลาง

19

1.สถานททพระพทธเจาเสดจลงจากดาวดงส17 ณ เมองสงกส 2.สถานททพระพทธเจาทรงทายมกปาฏหารย18 ณ เมองสาวตถ 3.สถานททพระพทธเจาทรงทรมานชางนาฬาคร ณ เมองราชคฤห 4.สถานททพระพทธเจาทรงทรมานพระยาวานร ณ เมองเวสาล19 จงไดมการทาพระพมพเพอเปนทระลกถงบรโภคเจดย 4 แหงน อนเปนสถานทเนอง

ดวยปาฏหารยเพมขนอกดวย ลกษณะของพระพมพทเกดขนมานนมรปพระพทธเจาประกอบรวมอยกบสญลกษณของสถานทแตละแหง คอ ทเมองสงกสทาพระพทธรปปางเสดจลงจากดาวดงส ทเมองสาวตถทาพระพทธรปปางทรมานเดยรถยนครนถ ทเมองราชคฤหทาพระพทธรปปางทรมานชางนาฬาคร และทเมองเวสาลทาพระพทธรปปางทรมานลง

ตอมามการเปลยนแปลงคตการสรางพระพมพจากเปนสงทระลกในการเดนทางไปนมสการสงเวชนยสถานตางๆ มาเปนการสรางพระพทธรปและพระพมพขนเพอความเปนกศล “แตการหลอรปดวยโลหะ แกะดวยไม หรอสลกดวยหน เปนของททากนไมไดทวไป คนจนๆผมความปรารถนาบญ เพอหวงจะใหตนมความเจรญรงเรองขนในชาตหนา จงพากนสรางรปดวยกอนดนอนถอวาเปนหนทางไดบญกศล โดยไมตองใชสตปญญาชนสงหรอทรพยสมบต เมอเขาปรารถนาเชนนและมโอกาสทจะทาไดดวย จงไดเกดการสรางรปดวยดนกนขนเปนจานวนมาก”20

พระพมพในสมยแรกนนมกปรากฏคาจารกเปนอกษรตวเลกๆ ในบรเวณดานขาง ดานบน หรอดานหลง ดวยภาษาตางๆ เชน ภาษาสนสกฤต ภาษามคธ ซงมทงทเปนตวอกษรเทวนาครทใชกนแพรหลายในประเทศอนเดยเหนอ ตวอกษรของพวกอนเดยฝายใต และตวอกษรของบรรดาประเทศระหวางอนเดยและจน ขนอยกบสถานททไดพบและอายของพระพมพนน คาจารกเหลานมกจะมความหมายเหมอนกนเสมอ เปนคาถาอานวาดงน

เย ธมมา เหตปปภวา เตส เหตง ตถาคโต (อาห)

17ดคาอธบายหนา 29. 18ดคาอธบายหนา 30. 19สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, 33. 20ยอรช เซเดส, ตานานพระพมพ, 3.

สำนกหอ

สมดกลาง

20

เต สจ โย นโรโธ จ เอว วาท มหาสมโณ21

คาถา เย ธมมา นน มกลาวถงในพระไตรปฎก ซงมทมาของคาถาวา ณ หมบานใกลกรงราชคฤห มหมบานพราหมณอย 2 หมบาน หวหนาหมบานทงสองไดเปนมตรสหายสนทสนมกน หวหนาพราหมณหมบานหนงมบตรชายชอ อปตสสะ อกหมบานหนงหวหนาพราหมณกมบตรชายชอ โกลตะ ทงสองไดคบหากนเปนเพอนสนท เลาเรยนวชาทางลทธพราหมณมาดวยกน แตกมความรสกวาแนวทางสงสอนของสานกพราหมณตางๆ นนไมใชทางแหงความหลดพนอยางแทจรง ทงสองคนจงตางออกแสวงหาศาสดาทสอนอมตธรรมคอธรรมทไมตาย โดยใหคามนสญญากนวา เมอฝายใดไดพบศาสดาทสอนธรรมเชนนนไดกอนตองกลบมาบอกอกฝายหนงใหทราบดวยจะไดไปฝากตวเปนศษยพรอมกน วนหนง อปตสสะมาณพไดไปพบพระอสสชซงเปนภกษองคหนงในปญจวคคย ขณะนนพระอสสชกาลงเทยวบณฑบาตอยในกรงราชคฤห อปตสสะเหนกรยาสารวมและสงบของพระอสสชจงเกดความสนใจและเลอมใสจงเดนตามพระอสสชจนทานบณฑบาตเสรจกลบไปฉนเรยบรอยแลวจงไดเขาไปถามวา ทานบวชกบใคร ใครเปนศาสดาของทาน พระอสสชตอบวาพระศาสดาของทานคอพระสมณโคดมซงอยในวงศศากยะ ไดเสดจทรงผนวชจนตรสรโดยพระองคเอง

อปตสสะ จงถามตอไปวา พระสมณโคดมศาสดาของทานสอนธรรมอะไรเปนสาคญ ขอใหแสดงธรรมะนนใหฟง พระอสสชกกลาวถอมตนวาทานเพงเขามาบวชยงไมอาจแสดงหลกธรรมไดกวางขวางมากนก ไดแตกลาวอยางยอๆ อปตสสะกขอใหสรปเพยงใจความสาคญโดยยอเทานน พระอสสชจงกลาวเปนคาถาสนๆรวมสบาท ความวา

เย ธมมา เหตปปภวา เตส เหตง ตถาคโต

เต สจ โย นโรโธ จ เอว วาท มหาสมโณ

เมออปตสสะไดฟงคาถาทพระอสสชกลาวกเกดดวงตาเหนธรรม มองเหนวาสรรพสงทงหลายมความเกดเปนธรรมดาแตสรรพสงเหลานลวนมความดบสญเปนธรรมดาเชนกน อปตสสะจงกลบไปหาโกลตะตามทสญญากนไว บอกเพอนวาไดพบศาสดาผลวงรอมตธรรมแลว

21ยอรช เซเดส, ตานานพระพมพ, 3.

สำนกหอ

สมดกลาง

21

มาณพทงสองจงพากนไปเฝาพระพทธเจาพรอมกบพาบรวารของตนมจานวน 250 คนไปเฝาพระพทธเจาดวย ทงหมดไดทลขออปสมบท พระพทธเจากประทานใหอปสมบทดวยวธเอหภกขอปสมปทา คอ อปสมบทโดยตรงจากพระพทธองค มาณพทงสองรวมทงบรวารเมอไดอปสมบทแลวไดบาเพญเพยรสาเรจเปนพระอรหนตทงหมด

พระอปตสสะเปนทรจกกนในนามของพระสารบตร ตามชอของมารดาคอนางสารพราหมณ สวนพระโกลตะวา พระโมคคลลานะ บตรของนางโมคคลลพราหมณ22

คาถา เย ธมมาฯ นเปนการกลาวสรปในหลกธรรมสาคญทสดของพทธศาสนา คอ อรยสจ ซงสนกระชบเพยง 4 บาทเทานน23 งายตอการจดจาและเขาใจเนอความ ทงยงทาใหพระพทธองคทรงไดสาวกองคสาคญ คอพระโมคคลลานะและพระสารบตรมาเปนอครสาวกเบองซายและเบองขวา พทธศาสนกชนจงนบถอกนวาเปนคาถาวเศษ ถอเปนสมฤทธมนตสาหรบเปลยนแปลงความนบถอของผทยงไมเคยสดบรบฟงพระธรรม จงนยมจารกไวเพอประกาศพทธศาสนาใหเผยแพรออกไป

การสรางพระพมพแลวจารกคาถา เย ธมมาฯ ไว มความประสงคในการสรางขนเพอจะใหพระพทธรปและพระธรรมอนเปนหวใจศาสนาใหปรากฏอยสบไป จวบจนกระทงถงสมย

22พระวนยปฎก เลม 4 มหาวรรค ภาค 1 และอรรถกถา (กรงเทพฯ : ม.ป.ท., 2530. พมพใน

วโรกาสเฉลมพระชนมพรรษา ครบ 5 รอบ 2530), 122-135. 23 อรยสจม 4 ประการ ประการแรก คอ ทกขซงเปนผล ประการทสอง คอ สมทย หมายถง เหตให

เกดทกข กลาวคอเปนเหตททาใหเกดผล คอ ทกขในประการแรก ประการทสาม คอ นโรธ หมายถง ความดบทกข ซงเปนผลทาใหทกขนนดบสนไป และประการทส คอ มรรค หมายถง ขอปฏบตใหเกดความดบทกข กลาวคอเปน เหตททาใหเกดผล คอ การดบทกข และเมอนาหลกอรยสจ 4 น เขามาพจารณา คาถา เย ธมมา จะเปนดงน

คาถาบาททหนง มความวา ธรรมเหลาใดเกดแตเหต หมายถง ทกขซงเปนผลอนเกดจากเหต คาถาบาททสอง มความวา พระตถาคตทรงแสดงเหตแหงธรรมเหลานน หมายถง สมทย

คาถาบาททสาม มความวา และความดบของธรรมเหลาน คอ พระพทธเจาทรงแสดงธรรมเรอง นโรธ และมรรคซงเปนขอปฏบตอนเปนผลนาไปสใหถงความดบทกขในทสด

คาถาบาททส มความวา พระมหาสมณะทรงสงสอนอยางน คอ พระพทธเจาไดตรสสงสอนไวเชนน

สำนกหอ

สมดกลาง

22

ทปญจอนตรธานเกดขน คอ ตามความเชอของคมภรลงกาวาเมอ พ.ศ. 5000 มาถง พระศาสนาจะเสอมทรามและสนสดลง ไมมพระสงฆและไมมใครรพระธรรมวนย เรองของปญจอนตรธานนนมอรรถาธบายและพทธปกรณมอธบายสบตอกนมา เปนความพยายามทจะทาใหพทธสาวกเชอวา พระพทธเจามสพพญตญาณ (ญาณลวงรทกอยาง) และอนาคตตงสญาณ (ญาณลวงรอนาคต) เพราะฉะนน พระพทธเจาจงทรงเปนผตรสพยากรณถงอายพระศาสนาดวยพระองคเอง ดงความทานองทยกมาตอไปน

สมเดจพระผมพระภาคเจา ไดทรงแสดงธรรมะแกภกษทงหลายวา ดกรภกษทงหลาย เมอพระตถาคตปรนพพานในปมะเสง ขน 15 คา เดอน 6 ศาสนาจะดารงอยถวน 5,000 พรรษาเมอศาสนาลวงไปได 500 ป ภกษณกหมด เมอศาสนาลวงไปได 2,000 ป จะมพระราชาผปราศจากธรรมทาลายลางพระศาสนาของพระตถาคตกระทากลยคใหเกดขนเปนการใหญ มหาอปทวตางๆกจะบงเกดขนแกประชาชนชาวโลก จกปรากฏดงพยากรณน ครนลวงไปบคคลผทรงธรรมกจาละทงธรรมเสย ในปฉลนน ปจมตรจะกระทาไมตรจตตทอดสนทคดฆามตรของตนเสย บคคลทเปนบณฑตจะกลบกลายเปนคนอนธพาลดจคนใบ และเปนคนอลามกประกอบแตอกศลกรรม ถออาวธซงคอยจะประหตประหารซงกนแลกน ยงมหาชนทกแหลงใหถงซงความพนาศ เมอถงปเถาะพวกอนธมฬจกกระทาอนตรายแกพระศาสนา แลยายพระศาสนา มหาชนจาถอเอาแตขางมจฉาทฐ ตามพวกอนธมฬไปหมด ถงปมะโรงหมอกแหงความตายจะปรากฏแกมหาชนเปนอนมาก ถงปมะเสง พวกอนธมฬจกไดรบความสข คนซงเปนบณฑตโตตามชนบทตางๆจกถงซงความเปนคนยากจนเขญใจ ถงปมะเมย พวกประชาชนพลเมองจกพากนทงเยาเรอนเคหสถานเขาหาปาเปนทอย บานจะกลายเปนปา ปาจะกลายเปนบาน จะปรากฏในกาลขางหนา ถงปมะแม ประชาชนตางจะไดรบมหนตทกขตองจากบตรภรรยาสญจรไปในตางทศ ถงปวอก สมณะ พราหมณาจารยจกพากนทงอาวาสสถานพากนไปอยเรนตามอรญประเทศ ถงประกา ชาวโลกทงปวงจกเรารอนดจไฟใหม ถงปจอบตรจกฆาบดาและรบราฆาฟนกนเอง ถงปกน พระราชาแลมหาอามาตยทาวพญาทงปวงจะตองเคารพนบนอบตอคนอนาถา บานเมองจกเจรญขน ในปกนนนจกไดเหนผมบญ เมอศาสนา

สำนกหอ

สมดกลาง

23

ลวงไปได 2,250 ป เอกศกนนประชาชนจกไดเหนผมบญญาธการ แลวผมบญญาธการกหมดไป เบองหนาแตนน เมอศาสนาลวงไปได 3,000 ป การประชมแหงอโบสถ ของอนาครกบคคลจกสนไป เมอศาสนาลวงไปได 4,000 ปวนยปฎกกอนตรธานเสอมสนไป เมอศาสนาลวงไปได 5,000 ป บคคลทเปนพระโสดาบนกหมดสนไป จะมแตโครตภสงฆ เอาผาเหลองหอยหเทยวไปดวยสาคญวาตนเปนบรรพชต ในกาลเมอโครตภสงฆละทงผาการสาวพตรเมอใดแลว บรรพชตเพศยอมอนตรธานศนยไป ในคราวนนพระบรมสารรกธาตทงหลายในททงปวงจกมาประชมกนทโพธบลลงกเปลงฉพพรรณรงสในทนน เปลยนเพศเปนพระองคพระสมมาสมพทธเจาอดมดวยพระฉวดจแทงทองคาเปลงรศม 6 ประการ สวางไปทวทศานทศ เทพยดาในหมนจกรวาลจกมาประชมพรอมกนกระทาสกการบชา ในทนมนษยเราไมไดเหน ครนแลวจกบงเกดเตโชธาตโพลงขนสงหาญพระพทธสรระ แลวพระพทธสรระกอนตรธานไปในกาลครงนน.24

นอกจากน ในคมภรมโนรถปราณ ของ พระพทธโฆสาจารย 25 ซงเปนพระอรรถกถา

จารยชาวอนเดยทสาคญองคหนงและมชวตอยในครสตศตวรรษท 526ไดรจนาไว และในคมภร สงคตยวงศพงศาวดารเรองสงคายนาพระธรรมวนย 27 ของสมเดจพระพนรตน ไดกลาวถงพทธพยากรณวาดวยเรองของปญจอนตรธานและอธบายอยางละเอยดตงแตการเรมเกดปญจอนตรธานขนภายหลงจากทพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานซงพทธศาสนาจะเสอมลงไป

24 วนย พงศศรเพยร, “มคสญญป 2000,” ใน ประวตศาสตรปรทรรศน (กรงเทพฯ : ศกดโสภา,

2542. พมพในโอกาสพลโท ดาเนร เลขะกลมอายครบ 7 รอบ 2542), 27-28.

25A.B.Griswold and Prasert Na Nagara, “The Epigraphy of Mahadhammaraja I of

Sukhothai : Epigraphic and Historical Studies No. 11 Part 1”, reprinted in A.B.Griswold and Prasert

Na Nagara, Epigraphic and Historical Studies, (Bangkok : The Historical Society,1992) ; 452 fn.40

อางถงใน วนย พงศศรเพยร, “มคสญญป 2000” ใน ประวตศาสตรปรทรรศน, 32. 26เรองเดยวกน.

27กรมศลปากร, วรรณกรรมรตนโกสนทร เลม 3 (กรงเทพฯ : ม.ป.ท, 2536), 323.

สำนกหอ

สมดกลาง

24

ตามลาดบจนกระทงเมอพทธศาสนามอายลวงไป 5,000 ป กจะถงการสนพทธศาสนาตามพทธพยากรณ ตารางท 1 แสดงความแตกตางระหวางเนอหาของคมภรมโนรถปราณและคมภรสงคตยวงศ

ชวงเวลา ลกษณะของความเสอมในคมภรมโนรถปราณ

ลกษณะของความเสอมในคมภรสงคตยวงศ

รอบ1,000 ป หลงปรนพพาน

ปฏเวธอนตรธาน กลบตรขาดคณสมบตของคนทสามารถจะเปนพระอรหนตได

ปรยตตอนตรธาน คนเรมสญความรและสญพระไตรปฎกและคมภรตางๆ

รอบ1,000 ป ทสอง

ปฏปตตอนตรธาน พระสงฆจะเรมละทงพระวนยและยอหยอนในวตรปฏบตและรกษาศล จนในทสดพระวนยสญ

ปฏปตตอนตรธาน

พระสงฆจะเรมละทงพระวนยและยอหยอนในวตรปฏบตและรกษาศล จนในทสดพระวนยสญ

รอบ1,000 ป ทสาม

ปรยตตอนตรธาน คนเรมสญความรและสญพระไตรปฎกและคมภรตางๆจนหมด

ปฏเวธอนตรธาน

กลบตรขาดคณสมบตของคนทสามารถจะเปนพระอรหนตได

รอบ1,000 ป ทส

ลงคอนตรธาน การสญสภาพความเปนสงฆเพราะสงฆไมรกระทงวธครองจวร

ลงคอนตรธาน

การสญสภาพความเปนสงฆเพราะสงฆไมรกระทงวธครองจวร

รอบ1,000 ป ทหา

ธาตอนตรธาน พระบรมสารรกธาตของพระพทธเจาในทตางๆมผสกการบชานอยลงจนทายสดไมมใครสกการบชา

ธาตอนตรธาน

พระบรมสารรกธาตของพระพทธเจาในทตางๆมผสกการบชานอยลงจนทายสดไมมใครสกการบชา

ทมา : วนย พงศศรเพยร, “มคสญญป 2000,” ใน ประวตศาสตรปรทรรศน (กรงเทพฯ : ศกดโสภา, 2542. พมพในโอกาสพลโท ดาเนร เลขะกลมอายครบ 7 รอบ), 26-32.

สำนกหอ

สมดกลาง

25

จะเหนไดวา แมคมภรทงสองเลมจะกลาวถงการเกดขนของอนตรธานแตกตางกนแตกมเนอความทบงบอกถงความเสอมของพทธศาสนา ดวยเหตน “คนโบราณจงชอบสรางพระพมพเปนจานวนมากนบตงพนตงหมนแลวบรรจไวในเจดยสถานเปนการสบอายพทธศาสนา”28 และเพอหวงวาการไดพบเหนพระพมพซงปรากฏรปพระพทธเจาและคาถาโดยยออนเปนคาสอนสาคญของพระพทธองคอาจเปนเครองเตอนใจใหผพบเหนบงเกดความเลอมใสและเชอถอขนอกครง 29 ซงแสดงใหเหนวาการสรางพระพมพขนมาในยคนมวตถประสงคทตองการจะจารกคาถาอนเปนพระธรรมคาสอนของพระพทธเจาเพอการสบทอดพระศาสนามากกวาการสรางโดยเจตนาอทศตอพระพทธเจาเพอเปนพทธบชา ดงนนพระพมพจงจดเปน “ธรรมเจดย”30 ประเภทหนง ซงในเวลาตอมาเมอการสรางพระพมพไดรบความนยมแพรหลายไปสประเทศตางๆกเกดความนยมการสรางพระพมพขน เนองจากเปนของททาขนงายแตการสรางพระพมพในระยะเวลาตอมานน ไมไดสรางเพอเปนของทระลกจากการไปนมสการสงเวชนยสถาน เพราะสถานทเหลานมแตในประเทศอนเดย จงเปนสาเหตททาใหมคตการสรางพระพมพเพอสบทอดพระพทธศาสนาเกดข น31 เมอประเทศไทยไดรบพทธศาสนาเขามาในชวงระยะเวลานน คตการสรางพระพมพกไดเขามาพรอม

28หมอมเจาสภทรดศ ดศกล, ศลปะในประเทศไทย (กรงเทพฯ : มตชน, 2550), 37. 29ยอรช เซเดส, ตานานพระพมพ, 5. 30เจดยในพทธศาสนา มตารากาหนดวาเปน 4 อยางตางกน คอ ธาตเจดย อยาง 1 (ทเกบรกษา

พระบรมสารรกธาตของพระพทธเจา) บรโภคเจดย อยาง 1 (สงเวชนยสถานทง 4 แหงตามทมพทธบญญตไวแตแรกเรม ตอมาไดเพมสถานทพทธปาฏหารยขนอก 4 แหง บางตาราถอวาพระสถปทบรรจพระองคารถานทถวายพระเพลงพระพทธสรระและพระสถปทบรรจทะนานโลหะของโทณพราหมณทใชตวงพระธาต เปนบรโภคเจดยดวย) ธรรมเจดยอยาง 1(การจารกพระธรรมลงเปนตวอกษร พระไตรปฎกกนบถอวาเปนธรรมเจดยดวย) อเทสกะเจดยอยาง 1 (เปนของสรางขนโดยเจตนาอทศตอพระพทธเจา ไมกาหนดวาจะตองทาอยางไร ถาไมไดเปนธาตเจดยหรอบรโภคเจดยหรอธรรมเจดยแลว กนบวาเปนอเทสะเจดยทงสน) ปรากฏอยในหนงสอเกา เชน มหาปรนพพานสตรและมลนทปญหา เปนตน ดรายละเอยดใน สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระ

พทธเจดย, 20-25. 31เรองเดยวกน, 116.

สำนกหอ

สมดกลาง

26

กน จงเปนสาเหตททาใหพบพระพมพทมคตการสรางเพอสบทอดพระพทธศาสนาเปนจานวนมากในชวงสมยทวารวดซงเปนชวงระยะเวลาชวงตนทพทธศาสนาเขามายงดนแดนประเทศไทย

2. คตการสรางพระพมพในยคสมยตางๆของไทย พทธศาสนาและความเชอรวมถงคตการสรางพระพมพเขามาในเอเชยตะวนออกเฉยง

ใตและดนแดนประเทศไทยเนองจากการตดตอคาขายทงทางบกและทางทะเลของชาวอนเดยกบดนแดนตางๆในแถบน นอกจากการคาขายแลวอนเดยยงไดนาอทธพลทางความเชอและวฒนธรรมตางๆของตนเองเขามาเผยแผและถายทอดสภมภาคแถบน

พระพมพทพบในประเทศไทยนนสามารถแบงตามลกษณะความเชอทางคตการสรางพระพมพกอนทจะเกดการสรางพระเครองไดเปน 3 แบบ คอ

2.1. การสรางพระพมพเพอสบทอดพทธศาสนา 2.2. การสรางพระพมพเพอปรมตถประโยชนแกผตาย

2.3. การสรางพระพมพเพอประกอบบญกศลและเปนพทธบชา

การสรางพระพมพไดเปลยนแปลงไปตามปจจยตางๆสงผลใหการสรางพระพมพในสมยอยธยาเรมมการสรางพระพมพเพอใหเกดความเปนสรมงคล ความศกดสทธ และดลบนดาลใหเกดอานภาพตางๆ ตอมาในสมยรตนโกสนทรไดมการเปลยนแนวคดทางพทธศาสนา และไดรบอทธพลทางวฒนธรรมและวทยาการจากชาตตะวนตก สงผลใหการสรางพระพมพในสมยนมวตถประสงคในการสรางเพอใชเปนเครองรางของขลง เกดความเชอและความศรทธาในพทธคณดานตางๆของพระพมพทสรางขน กระทงมการบญญตคาศพทขนมาใหมเพอเรยกพระพมพเหลานวา “พระเครอง” 2.1 คตการสรางพระพมพเพอสบทอดพทธศาสนา

คตการสรางพระพมพโดยมวตถประสงคเพอใหเปนสวนหนงในการสบทอดพทธศาสนา เปนคตความเชอของอนเดยทเขามาสภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตและดนแดนประเทศไทย อกทงความเชอในเรองของปญจอนตรธานกไดรบการถายทอดเขามาดวยเชนกน จงเปนสาเหตททาใหเกดคตการสรางพระพมพและมการจารกคาถา เย ธมมาฯ ลงบนพนผววสดทใชใน

สำนกหอ

สมดกลาง

27

การสรางพระพมพ จากหลกฐานทางโบราณคดทพบในประเทศไทยสนนษฐานไดวาพระพมพทสรางขนมาโดยมเจตนาเพอการสบทอดพทธศาสนานนสวนใหญสรางในสมยทวารวด (ราวพทธศตวรรษท 9-10) ซงมลกษณะของพระพมพและรายละเอยดทแตกตางกนตามแตละชวงเวลาทสรางขน ในชวงแรกจะมลกษณะของศลปะทมอทธพลของอนเดยผสมอย ทงลกษณะของพระพทธรปและองคประกอบทปรากฏขนในพระพมพซงสรางตามพทธประวตโดยมการเกบรายละเอยดอยางครบถวน ในระยะเวลาตอมาพระพมพทสรางขนไดปรากฏลกษณะของศลปะพนเมองผสมผสานอยและไมเนนการเกบรายละเอยดเรองราวตามพทธประวตเหมอนดงชวงแรก และมการจารกเกยวกบการอทศสวนกศลซงสนนษฐานวาเกยวของกบการผสมผสานความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนดในขอมทไดแผขยายเขามาในดนแดนน

2.1.1 พระพมพสมยทวารวดในคตการสรางพระพมพเพอสบทอดพทธศาสนา

จากการขยายตวของอารยธรรมอนเดยอยางมาก พทธศาสนาซงเดมเกดขนในชายเขตแดนระหวางประเทศเนปาลและแควนเบงกอลกไดแผขยายออกไปทวทวปเอเชย อทธพลของอนเดยแผไปอยางสงบพรอมกบพทธศาสนาและการคาขาย32 ในประเทศไทยพบหลกฐานทางโบราณคด เชน ตะเกยงโรมนสารด33 พระพทธรปอนเดยรนเกา34 ทาใหทราบวาอารยธรรมอนเดยจากภมภาคตางๆ แพรเขามาสภมภาคนอยางแทจรงเมอประมาณพทธศตวรรษท 9-1035 โดยการตดตอคาขายกบอนเดยมาตงแตโบราณ นอกจากนยงพบเหรยญเงนจากแหลงโบราณคดใน

32หมอมเจาสภทรดศ ดศกล, ศลปะอนเดย เลม 1, 28. 33ชารล ปคารด (Charles Picard) กลาววา ตะเกยงนคงหลอขนทเมองอเลกซานเดรยในประเทศ

อยปตกอนพทธศตวรรษท 6 และคงเปนของทพอคาชาวอนเดยไดนาเขามาในประเทศไทย ดรายละเอยดใน หมอมเจาสภทรดศ ดศกล, ศลปะในประเทศไทย, 18.

34อาท พระพทธรปแบบอมราวด หรอแบบอนราธประ (ลงกาตอนตน) ซงแพรหลายอยทางอนเดยตอนใตหรอในเกาะลงกา ระหวางพทธศตวรรษท 8-9 ดใน หมอมเจาสภทรดศ ดศกล, ศลปะในประเทศไทย, 18.

35อนสรณ คณประกจ “การศกษาคตและรปแบบประตมากรรมดนเผาขนาดเลกสมยทวารวดทพบในบรเวณภาคกลางของประเทศไทย” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2524), 10.

สำนกหอ

สมดกลาง

28

จงหวดนครปฐม มคาจารกบนเหรยญเปนภาษาสนสกฤตอกษรปลลวะวา “ศรทวารวต ศวรปณยะ” แปลวา พระเจาศรทวารวดผมบญอนประเสรฐ36 ซงคาวา “ทวารวด” มาจากชอวา “ทวารกะ” (Dvaraka) แปลวา เปนปากประตหรอประตการคา37 ซงแสดงถงความสาคญของเมองทวารวดในฐานะเมองทาการคาทางชายฝงทะเลและการใชชอภาษาสนสกฤตชให เหนรองรอยการรบอารยธรรมอนเดยในภมภาคน38 ตงแตพทธศตวรรษท 11-13 เปนยคทรงเรองของอาณาจกรทวารวด ประชาชนนบถอพทธศาสนาฝายหนยาน39 ซงเปนการรบเอาพทธศาสนาของอนเดยเขามาโดยตรง ดงนนคตการสรางพระพมพในสมยทวารวดจงมลกษณะของการสรางและคตการสรางคลายกบอนเดย โดยมหลกฐานคอพระพมพทคนพบตามแหลงโบราณคดตางๆ พระพมพสมยทวารวดจดเปนพระพมพแบบทเกาทสดทพบในประเทศไทย ชาวมอญเปนผสรางและมกทาดวยดนเผา มพนฐานศลปะแบบอมราวด40แตมบางองคยงคงแสดงถงอทธพลของศลปะคปตะของอนเดยไดเปนอยางด41

36จารกในประเทศไทยเลม 1 อกษรปลลวะ หลงปลลวะ พทธศตวรรษท 12-14 (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2529), 97.

37ธดา สาระยา, ทวารวด ตนประวตศาสตรไทย (กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2545), 10.

38ธดา สาระยา “พฒนาการของรฐทวารวด : ประวตศาสตรยคตนของสยามประเทศ (ครสตศตวรรษท 6-11)” (รายงานการวจย ภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2530), 11.

39Silpa Bhirasri, A Bare Outline of History and Styles of Art. (Bangkok : Silpakorn

University, 1986), 83. And Alexander, B. Grisswold, What is a Buddha Image. (Bangkok : The Fine

Arts Department, 1974), 6. 40Luang Boribal Buribhand and Alexander, B. Grisswold, Thai Images of The Buddha

(Bangkok : The Fine Arts Department, 1980), 6.

41หมอมเจาสภทรดศ ดศกล, ศลปะในประเทศไทย, 37. ศลปะอมราวดเกดขนราวพทธศตวรรษท6-9 เปนศลปะทรวมสมยกบศลปะคนธารราฐ มพทธลกษณะคอพระพกตรกลม ขมวดพระเกศาแบนและพระเกตมาลา(อษณษะ)รปกรวยและมลกษณะคลายประตมากรรมโรมน สวนศลปะคปตะเกดขนราวพทธศตวรรษท 9-10 จดเปนพระพทธรปอนเดยทงามทสด มพทธลกษณะคอ พระเกศาขมวดกลมนน พระขนงนนเปนเสนอยางชดเจน จวรคลมพระองสาทงสองขางเปนผา

สำนกหอ

สมดกลาง

29

พระพมพทพบสวนมากจะมการจารกคาถา เย ธมมาฯ เปนภาษาบาลดวยตวอกษรคฤนถหรอตวอกษรขอมโบราณ42 แตกมบางแหงทมจารกเปนคานมสการพระรตนตรย เชน พระพมพดนเผาวดโคกไมเดน จงหวดนครสวรรค นอกจากนยงพบพระพมพรปพระสาวกซงมจารกกลาวไวดานหลงวาเปนพทธสาวก อาท เมตเตยโก สารปตโต43 เปนตน

แนวคดในการสรางพระพมพสมยทวารวดนนมอยหลายแนวคดซงขนอยกบปจจยทางสงคมและอทธพลทางความเชอทรบเขามา คอ

1. การสรางพระพมพเพอสบทอดพทธศาสนา นยมสรางกนในชวงยคตนของทวารวด โดยมการจารกคาถา เยธมมาฯ ซงเปนคาถาทนยมใชในการจารกลงบนหลงพระพมพสมยทวารวด

2. การสรางพระพมพเพอเปนปรมตถประโยชนแกผตาย นยมสรางกนในชวงยคปลายสมยทวารวดในเขตพนททางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงไดรบอทธพลทางความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด ของขอมเขามาผสมผสาน

การสรางพระพมพเพอสบทอดพทธศาสนาในสมยทวารวดนน มกแสดงภาพเลาเรองในพทธประวต โดยเฉพาะเหตการณกระทามหาปาฏหารยทเมองสาวตถ ซงพบวานยมนามาสรางเปนพระพมพอยางแพรหลาย

การแสดงปาฏหารยครงสาคญของพระพทธเจาตามทปรากฏในพทธประวตมอยสองครงดวยกน ไดแกการแสดงปาฏหารยทเมองสาวตถและการเสดจลงจากดาวดงสทเมองสงกส

การแสดงปาฏหารยทเมองสาวตถนน มสาเหตมาจากทพระพทธเจาทรงหามมใหภกษแสดงปาฏหารย พวกเดยรถยจงถอโอกาสหลอกลวงชาวบานอวดอางวาพระพทธเจาไมกลาทจะแขงฤทธกบพวกตน พระเจาอชาตศตรจงทลถามเรองการกระทาปาฏหารย พระพทธเจาทรงตอบขอสงสยนนและทรงแสดงมหาปาฏหารยสงสอนพวกเดยรถย ดงปรากฏในปฐมสมโพธกถาถงการแสดงมหาปาฏหารย โดยการเสดจดาเนนไปมาอยในอากาศโดยอรยาบถตางๆและทรงบนดาล

บาง มรวมกมประภามณฑล(รศมทปรากฏบรเวณพระเศยร)ปรากฏ ดใน หมอมเจาสภทรดศ ดศกล, พระพทธรปอนเดยและความรใหมเกยวกบโบรารคดจน (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2547), 23-52

42ยอรช เซเดส, ตานานพระพมพ, 6. 43พพธภณฑสถานแหงชาต อทอง (ปทมธาน : สารรงสรรค, 2545), 52.

สำนกหอ

สมดกลาง

30

ใหเกดเปลวไฟและคลนนาออกจากพทธสรระทงเบองบนและเบองลาง เบองหนาและเบองหลงของพระองคเปนคๆ เรยกวา ยมกปาฏหารย กบทรงบนดาลใหพระองคปรากฏไปในทกๆสวนของทองฟาและทกๆ แหงรอบพระองคเปนจานวนนบมถวนแลวจงเสดจลงจากอากาศประทบทรตนอาสนบลลงกบนยอดคณฑามพฤกษาชาต44

การเสดจลงจากดาวดงสหรอทเรยกวา เทโวโรหนะ นนเกดขนภายหลงจากทพระพทธเจาเสดจขนไปจาพรรษาและทรงแสดงพระอภธรรมโปรดพทธมารดาบนสวรรคชนดาวดงส เมอเสดจกลบสโลกมนษยไดทรงแสดงโลกววรณปาฏหารย คอการเปดโลกทงสาม ไดแก สวรรค มนษยโลก และนรก ใหบรรดาเทวดา มนษย และสตวในนรกไดแลเหนถงกนโดยตลอด45 พระพมพทสรางขนตามเนอเรองในคมภรชาดกอรรถกถาภาษาบาล มกปรากฏภาพตนไมเปนฉากอยเบองหลงเนองจากเรองราวสวนใหญเกยวของกบการแสดงปาฏหารยทตนมะมวง (คณฑคามพฤกษ)46

พระพมพทสรางขนโดยไดรบแรงบนดาลใจมาจากคมภรทวยาวทานหนงในคมภรอวทานของนกายสรวาสตวาสเปนภาษาสนสกฤต47 มกแสดงภาพพระพทธเจาประทบอยบน

44สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส, ปฐมสมโพธกถา (พระนคร : โรงพมพการ

ศาสนา, 2505), 402-419. 45สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส, ปฐมสมโพธกถา (พระนคร : โรงพมพการ

ศาสนา, 2505),, 434-444. 46เมอเหลาเดยรถยทราบวาพระพทธเจาจะทรงกระทาปาฏหารย กไดใหสาวกของตนกวานซอตน

มะมวงในรศมหนงโยชนแลวขดทาลายทงจนหมดสน พระพทธเจาจงทรงใหนาเมลดมะมวงทคนเฝาอทยานหลวง (คณฑบรษ) นามาถวายนนไปเพาะลงในดนและไดเกดมหศจรรย เมลดมะมวงนนเจรญงอกงามแตกกงกานเปนตนไมใหญขนทนท พระองคจงทรงแสดงมหาปาฏหารยโดยมพระอนทร พระพรหม ตลอดจนเหลาเทวดาและมนษยทงหลายไดมาเฝาชมเปนจานวนมาก ดใน เรองเดยวกน, 402-419.

47นาชมพพธภณฑสถานแหงชาตอทองและเรองราวสวรณภม (กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, 2550) 63.

สำนกหอ

สมดกลาง

31

บลลงกดอกบวมกาน ซงมรปบคคล 2 คนยนประคองกานดอกบว สนนษฐานวาหมายถงพระยานาค 2 ตน คอนนทและอปนนทเนรมตขนถวาย48และมรปบคคลยนเรยงกน

การสรางพระพมพในปางแสดงปาฏหารยนน สนนษฐานวาตองการใหเหนความยงใหญและอทธปาฏหารยของพระพทธเจา อกทงยงพบพระพมพรปพระพทธเจาประทบเหนอพนสบดอนเปนตวแทนของสตวพาหนะของเทพเจาในศาสนาฮนด 49สนนษฐานวาเพอเปนการแสดงความเหนอกวาของพทธศาสนาตอศาสนาฮนดซงยงปรากฏอทธพลทางความเชออยในสงคมขณะนน หรออกนยยะหนงเพอแสดงใหเหนวาพระพทธเจาอยเหนอมนษยและสรรพสตวทงหลาย มอทธฤทธและความสามารถในการทจะชนาและสงสอนธรรมได

พระพมพสมยทวารวดนมลกษณะทางประตมานวทยาทแตกตางกนออกไปบางในแตละทองถนขนอยกบอทธพลทางศลปะและคตหรอแรงบนดาลใจจากคมภรทางพทธศาสนาทรบเขามา ในชวงแรกมกนยมทาในลกษณะเลยนแบบศลปะอนเดยในสมยอมราวด สมยคปตะ หลงคปตะ และสมยปาละ โดยมการนาเอาศลปวตถตนแบบจากอนเดยเขามายงชมชน ตอมาไดผสมผสานเขากบรปแบบทเปนของทองถน ทาใหเกดลกษณะเฉพาะของตนขนซงจะมลกษณะรวมทสาคญขององคพระพทธรปคอพระเกตมาลาเปนตอมสน ขมวดพระเกตโตปานและไมมไรพระศก พระนลาฏคดเคยว พระขนงยาวเหยยด พระพกตรแบนกวาง พระโอษฐแบะ พระหนปาน จวรบางแนบตดกบพระองค50 และขนาดขององคพระพมพทคอนขางใหญ

เอกสารโบราณรวมสมยทวารวดหรอสมยของการสรางพระพมพโบราณเหลานไมมหลงเหลออยในปจจบน นอกจากเอกสารของพทธศาสนาในอนเดย ซงรจนาเปนภาษาสนสกฤตหรอแปลเปนภาษาทเบตและภาษาจน มอธบายถงการสรางพระพมพและพธกรรมในการสรางพระ

48นตพนธ ศรทรพย “พระพมพดนเผาสมยทวารวดทนครปฐม” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2524), 59.

49ลกษณะมเขาดงโค เทพพาหนะของพระศวะ ปกดงหงส เทพพาหนะของพระพรหมและจงอยปากดงครฑ เทพพาหนะของพระนารายณ ดใน กรมศลปากร, ศลปะทวารวด : ตนกาเนดพทธศลปใน

ประเทศไทย (กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, 2552), 155. 50หลวงบรบาลบรภณฑ, พระพทธรปสมยตางๆในประเทศไทย,11.

สำนกหอ

สมดกลาง

32

พมพวา ในการสรางพระพมพจาเปนตองเลอกดนชนดพเศษซงเปนดนสะอาด เหนยวและบรสทธจากสถานทมงคล ใชแมพมพประทบครงละหลายๆ องค แลวประกอบพธดวยการสวดมนต51 ซงการสวดมนตนนสนนษฐานวาเพอเปนการถวายความเคารพตอพระพมพโดยถอวาเปนตวแทนในการเผยแผหลกธรรมทางพทธศาสนาและเปนตวแทนในการสบทอดพระศาสนาตอไป พระพมพสมยทวารวดสวนใหญพบบรเวณภาคกลางของประเทศไทย เชนท จงหวดนครปฐม ราชบร สงหบร และสพรรณบร ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอพบทอาเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม ซงแตละทกจะมลกษณะของพระพมพทแตกตางกนออกไป ดงแสดงในตารางแสดงการเปรยบเทยบพระพมพในยคสมยทวารวดในเขตภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ดงน ตารางท 2 พระพมพสมยทวารวดในเขตภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย

ยคสมย พทธลกษณะ นกาย จารก/

อกษร รปแบบศลปะ

แหลงทพบ

พทธศตวรรษท

11-13

กระทามหาปาฏหารย ส ร ว า ส ตวาท52

คปตะ/ หลงคปตะ

นครปฐม

51 Peter Skilling และ ศานต ภกดคา “คาอธบายภาพโบราณวตถบางชนในพพธภณฑสถาน

แหงชาต อทอง” ใน พพธภณฑสถานแหงชาต อทอง, 50. 52 นกายสรวาสตวาทหรอนกายสพพตถกวาท ตามหลกฐานภาษาบาล ฝายบาลกลาววานกายน

แยกมาจากนกายมหสาสกวาท สวนหลกฐานฝายสนสกฤตกลาววาแยกมาจากนกายเถรวาทโดยตรง นกายนแพรหลายไปทวอนเดยภาคกลางและอนเดยภาคเหนอ รวมทงแพรหลายไปสเอเชยกลางและจนดวย หลกธรรมของนกายนเขยนดวยภาษาสนสกฤต หลกธรรมโดยทวไปใกลเคยงกบเถรวาท แตตางกนทวานกายนถอวา ขนธหาเปนของมอยจรง พระอรหนตเสอมได สงทงหลายมอยและเปนอยในลกษณะสบตอ คมภรของนกายนมผแปลเปนภาษาจนและภาษาทเบตไวมาก ดใน อภชย โพธประสทธศาสตร, พระพทธศาสนามหายาน พมพครงท 4, (กรงเทพฯ : มหามกฏราชวทยาลย, 2539). 112.

สำนกหอ

สมดกลาง

33

ตารางท 2 (ตอ)

ยคสมย พทธลกษณะ นกาย จารก/

อกษร รปแบบศลปะ

แหลงทพบ

พทธศตวรรษท

13-14

กระทามหาปาฏหารย มการตดรายละเอยดออกบาง

เถรวาท - คปตะ/ หลงคปตะตอนตน

นครปฐม

เสดจลงจากดาวดงส เถรวาท - หลงคปตะ นครปฐม

ตรสรพระโพธญาณ เถรวาท เยธมมาฯ ปาละ นครปฐม

พทธศตวรรษท

14-16

พระพทธเจาเสดจลงจากดาวดงส มอทธพลศลปะพนเมองมาก

เถรวาท - หลงคปตะ นครปฐม

แบบพทธคยา เถรวาท - ปาละ อนทรบร พระพทธรปนาคปรก เถรวาท - หลงคปตะ/

ศลปะพนเมอง

นาดน

พระพทธรปธยานมทรา (นงสมาธ) ใตซมโพธ มสถป

เถรวาท - หลงคปตะ/ศลปะพนเมอง

นาดน

พระพทธรปทรงแสดงธรรม

เถรวาท - หลงคปตะ/ศลปะพนเมอง

นาดน

ทมา : นตพนธ ศรทรพย “พระพมพดนเผาสมยทวารวดทนครปฐม” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร,

2524), 45.

สำนกหอ

สมดกลาง

34

จากตางรางจะเหนไดวาพระพมพทพบในสมยทวารวดนนมความแตกตางกนทงในดานของพทธลกษณะ รปแบบ คตความเชอ ซงเปลยนแปลงไปตามปจจยทางสงคมและความเชอทเขามา โดยในระยะแรกนนจะทาพระพมพขนเหมอนกบทนยมทากนทวไปในอนเดยและมการจารกคาถา เยธมมาฯ เพอใชในการสบทอดพระศาสนาตอมาเมอคตความเชอของทางศาสนาพราหมณ-ฮนด ของขอมเขามาผสมผสานกบวฒนธรรมความเชอแบบพทธศาสนาในเขตพนททวารวดแถบภาคตะวนออกเฉยงเหนอกไดทาใหคตการสรางพระพมพนนเปลยนแปลงไปเปนการสรางเพอเปนปรมตถประโยชนแกผตาย

2.1.2 พระพมพสมยหรภญไชยในคตการสรางพระพมพเพอสบทอดพทธศาสนา

หรภญไชยเปนเมองทมความเจรญรงเรองทางพทธศาสนาและมพทธศาสนาเปนศนยกลางของความเชอในสงคมซงเหนไดจากหลกฐานทางประวตศาสตรและโบราณคดทคนพบ อาท จารกหลกธรรมตามทปรากฏในทตางๆ พระบรมธาตเจดย และพระพทธรป อกทงมการคนพบพระพมพทสรางขนในสมยนนเปนจานวนมาก ซงพระพมพแตละองคทพบนนมความแตกตางกนในเรองของคตการสรางตามอทธพลของวฒนธรรมทไดรบมาทงในแบบของพทธศาสนานกายมหายานจากการแผอทธพลของลพบรและพทธศาสนานกายเถรวาทซงสนนษฐานวาไดรบเอาอทธพลทางวฒนธรรมจากทวารวดเขามา

การเกดขนของเมองหรภญไชย จากหลกฐานการขดคนทางโบราณคดพบวามชมชนโบราณเขามาอาศยอยในบรเวณเมองลาพนในปจจบนตงแตพทธศตวรรษท 13 -14 และมความสมพนธทางวฒนธรรมกบทวารวดและในชวงพทธศตวรรษท 15-16 มการตดตอแลกเปลยนวฒนธรรมทางพทธศาสนานกายมหายานในแถบอนเดยตะวนออกเฉยงเหนอและยงปรากฏใหเหนถงความสมพนธกบพมา จนถงพทธศตวรรษท 17-18 ไดปรากฏอทธพลพทธศาสนานกายมหายานจากขอม53 และมตานานกลาวถงการเกดเมองไววา “ครงนน ยงมดาบศ ตนหนงชอวาวาสเทพ

53ผาสข อนทราวธ, “การศกษารองรอยอารยธรรมโบราณจากหลกฐานทางโบราณคดในเขต

จงหวดลาพน กอนพทธศตวรรษท 19” (รายงานการวจย ภาควชาโบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2536), 96-98.

สำนกหอ

สมดกลาง

35

ฤาษสรางเมองหรบญไชยแลวได 2 ป นางจมมเทวมาแตลพบรไดเสวยราชสมบตในหรบญไชย”54 จากตานานนไดสะทอนใหเหนวา “ในการสรางบานแปงเมองนนจะมฤาษเปนกาลงสาคญในการสรางและเสมอนผนาทางวฒนธรรมและผสรางวฒนธรรมเมองใหเกดขน”55 อกทงการอญเชญพระนางจามเทวจากแควนละโวขนมาปกครองยงสะทอนใหเหนถงกลมชนในแถบภาคกลางไดมการเคลอนยายถนทตงขนมาสบรเวณเมองหรภญไชย และยงเปนแนวคดทบอกถงการเผยแพรวฒนธรรมและการแผอทธพลทางพทธศาสนาเขามายงเมองแหงน

การขยายอทธพลทางวฒนธรรมทวาราวดจากทราบลมแมนาภาคกลางไดแผมายงเมอง หรภญไชยพรอมกบความเชอทางพทธศาสนา การรบพทธศาสนาเขามาเปนหลกยดถอทางดานคตความเชอ

พทธศาสนาในอาณาจกรหรภญไชยเกดจากการผสมผสานระหวางพทธศาสนาจากลพบร (ละโว) มอญ และพกาม56 จนกลายเปนพทธศาสนาทมรปแบบเฉพาะตวและแนวความเชอทางพทธศาสนาของหรภญไชยไดขยายเขาสชมชนตางๆ ทอยใกลเคยงดวย57

54พระรตนปญญาญาณเถระ, ชนกาลมาลน, 142. 55ธดา สาระยา, ประวตศาสตรทองถน (กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2529), 71-77.

56การรบพทธศาสนาจากมอญและพกามนนมทงหลกฐานทางโบราณคดและหลกฐานทางลายลกษณอกษร คอ จารกพระเจาสววาธสทธ (วดดอนแกว,ลพ.1) ซงมอายอยในชวง พทธศตวรรษท 17 ตวอกษรเปนอกษรมอญโบราณและมการพบจารกรวมสมยทพกาม ตวอกษรมอญโบราณทใชในการจารกแสดงใหเหนถงความสมพนธกบพกามอยางชดเจน ทงนเนองจากตวอกษรมอญทปรากฏบนจารกนนเหมอนกบจารกทพกามในสมยพระเจากยนจตชาหรอพระเจาครรชต (พ.ศ.1628-1630) สวนหลกฐานทางโบราณคดนน พบหลกฐานทเกยวเนองกบพกามและมอญเปนจานวนมากเชน พระพมพดนเผารปพระพทธรปนง ใตซมพทธคยา และแมพมพ ซงเปนทนยมกนในพมาชวงพทธศตวรรษท 16 และปรากฏแพรหลายในวฒนธรรมทวารวดดวย ดใน จาปา เยองเจรญ และคณะ, วเคราะหศลาจารกในพพธภณฑสถานแหงชาตหรภญไชย (กรงเทพฯ : รงศลปการพมพ, ม.ป.ป.), 12. และ ผาสข อนทราวธ, “การศกษารองรอยอารยธรรมโบราณจากหลกฐานทางโบราณคดในเขตจงหวดลาพน กอนพทธศตวรรษท 19”, 35.

57มหลกฐานทางโบราณคด คอ พระพมพทมลกษณะคลายคลงกนพบทเวยงมโน อาเภอหางดง จงหวดเชยงใหม ดใน ผาสข อนทราวธ, “การศกษารองรอยอารยธรรมโบราณจากหลกฐานทางโบราณคดในเขตจงหวดลาพน กอนพทธศตวรรษท 19”, 21.

สำนกหอ

สมดกลาง

36

แนวคดในการสรางพระพมพสมยหรภญไชย

วฒนธรรมทวารวดและลพบรนนไดแผขยายขนมาพรอมกบคตความเชอทางพทธศาสนาและคตการสรางพระพมพ สนนษฐานวาคตความเชอเรองการสรางพระพมพในสมยหรภญไชยนนม 2 คตความเชอ คอ ประการแรก การไดรบอทธพลคตความเชอในการสรางพระพมพมาจากทวารวด คอ สรางพระพมพเพอเปนการสบทอดพทธศาสนาตามความเชอในเรองของปญจอนตรธาน พระพมพบางองคปรากฏจารกคาถา เย ธมมาฯ58 ทดานหลงของพระพมพ ซงเปนคาถาทผคนในสมยทวารวดนยมเขยนขนเพอสบอายพทธศาสนา มการสรางพระพมพขนมาเปนจานวนมากเพอบรรจในพระเจดยซงเปนทนยมในสมยนนเพราะมหลกฐานเปนจารกระบเรองราวทเกยวกบการสรางและบรณปฏสงขรณเจดยไวเปนสวนมาก59และพบพระพมพเปนจานวนมากตามเจดยตางๆ ทอยในเขตเมองหรภญไชย และประการทสอง การสรางพระพมพขนเพอประกอบบญกศลและเปนพทธบชาโดยไดรบอทธพลความเชอนมาจากลพบร พระพมพทพบมลกษณะของศลปะสมยลพบรและมพทธศลปแบบพทธศาสนานกายมหายานปนอย คอ คตรตนตรยมหายานอนเปนตวแทนของการเคารพบชาเทพเจา 3 องคประกอบดวยพระพทธเจา พระโพธสตวอวโลกเตศวรและนางปรชญาปารมตา พระพมพประเภทนพบอยทวไปในเขตเมองหรภญไชย

พระพมพหรภญไชย แบงแยกไดเปนหลายรปแบบ ขนอยกบการรบอทธพลมาจากศลปะในแบบตางๆ คอ ศลปะอนเดย ศลปะทวารวด ศลปะพกาม ศลปะลพบร และพระพมพทมศลปะเฉพาะเรยกกนวา “ศลปะแบบหรภญไชย”60

แบบท 1 พระพมพศลปะอนเดย พระพมพกลมนแสดงลกษณะศลปะอนเดย พบอย 2 รปแบบคอ พระงบนาออยและ

พระพมพพทธคยา พระพมพทพบปรากฏรปพระพทธเจาประทบนงแบบปางมารวชย และ 58สรพล ดารหกล, ประวตศาสตรและศลปะหรภญไชย, 160.

59จาปา เยองเจรญ และคณะ, วเคราะหศลาจารกในพพธภณฑสถานแหงชาตหรภญไชย , 11-31.

60ผาสข อนทราวธ, “การศกษารองรอยอารยธรรมโบราณจากหลกฐานทางโบราณคดในเขตจงหวดลาพน กอนพทธศตวรรษท 19”, 21-25. และ สรพล ดารหกล, ประวตศาสตรและศลปะหรภญไชย, 160-176.

สำนกหอ

สมดกลาง

37

นงขดสมาธเพชรตามศลปะแบบอนเดย ศลปะดงกลาวนมตนแบบมาจากพทธคยาของอนเดยเปน แบบศลปะคปตะ ซงสงเกตไดตามแบบของการครองจวรคอแบบจวรแนบเนอ ไมมเสนสงฆาฏ มลกษณะเกอบกลม มคาถา เย ธมมาฯ ปรากฏอย

แบบท 2 พระพมพศลปะทวารวด พระพมพกลมน ปรากฏรปพระพทธเจาทงแบบองคเดยวเปนพระพมพปางสมาธ ปาง

มารวชย ปางประทบยนประทานพรและแบบหลายๆ องคประทบนงบนบลลงก พระพกตรกวางมน บางพมพพระพกตรเปนรปสเหลยมตามแบบพระพทธรปทวารวด พระเนตรอมโปน พระนาสกเปนสน แสดงขอบจวรเปนเสนนนรอบคอ พระพทธรปและพระสาวกโดยมากมประภามณฑลรอบเศยร พระพมพสกลชางหรภญไชยศลปะทวารดนไดแก พระกวาง พระกลวย

แบบท 3 พระพมพศลปะพมาแบบพกาม พระพมพกลมน จะเปนพระพมพรปสามเหลยม ตรงกลางแสดงพระพทธรป

นงขดสมาธเพชร โดยรายละเอยดของพระพมพคลายกบศลปะแบบศรเกษตรและพกามของพมาซงเปนศลปะทไดรบอทธพลจากศลปะอนเดยแบบปาละ สงเกตไดจากลกษณะการนงทยงคงเปนการนงขดสมาธเพชร แตกตางกนทการนงขดสมาธจะเทลาดลงมาดานหนา พระวรกายและพระพกตร ไมลาสนเหมอนแบบอนเดย พระพมพศลปะนสามารถสงเกตไดจากซมและสถปทคลายกบแบบพทธคยาของอนเดย โดยคาดวาศลปะแบบนนาจะมการเผยแผเขามายงดนแดนหรภญไชยราวพทธศตวรรษท 17 พระพมพกลมนประกอบดวย พระละโว พระกาแพงหารอย

แบบท 4 พระพมพศลปะลพบร พระพมพกลมนไดรบอทธพลจากศลปะลพบร ทมอายราวพทธศตวรรษท 17 พระ

พมพศลปะนประกอบดวยพระพทธรปสามองคนงเรยงกน องคกลางมขนาดใหญกวา องคดานขาง มกประทบในซมเรอนแกว ลกษณะพระพกตรแบบสเหลยม กวางมน มกประดบดวยเครองประดบตางๆ เชน เทรด ทองพระกร พาหรด กณฑล หมจวรเฉยง พระพมพศลปะนประกอบดวย พระสามวดพระคงฤๅษ พระสามเวยงทากาน พระปวย พระสามใบโพธ

สำนกหอ

สมดกลาง

38

แบบท 5 พระพมพศลปะหรภญไชย พระพมพกลมนมลกษณะเฉพาะแบบในวฒนธรรมหรภญไชย มการผสมผสานคต

นยมแบบพนเมองเขาไป สามารถแบงพระพมพกลมนไดเปนกลมยอย 2 กลม คอ

1. กลมพระพมพปกโพธ มลกษณะเปนพระพทธรปนงขดสมาธเพชรปางมารวชยภายใตตนโพธ ซงเปน

ภาพเลาเรองพทธประวตตอนตรสรทพทธคยา พระพมพในกลมนประกอบดวย พระรอด พระคง พระบาง พระลอหนามงคล พระลอโขง พระเปม

2. กลมพระพมพรปสามเหลยม พระพมพในกลมนลกษณะรปแบบเปนทรงสามเหลยม พทธลกษณะทรงเครองกษตรย นงขดสมาธเพชร ปางมารวชย บนบลลงกดอกบว และในบางครงพบวามการเพม จ านวนพระพทธรปใหเปนหลายองค61และจดเรยงลดหลนกนไปในกรอบสามเหลยม พระพมพกลมนประกอบดวย พระเลยง พระสบวดพระคงฤๅษ พระสบสอง พระสบแปด

พระพมพทสรางขนตามคตความเชอในเรองการสบทอดพระศาสนานน เปนคตทเปนลกษณะเฉพาะจากทวารวดซงพระพมพสมยหรภญไชยนนกไดรบอทธพลความเชอมาจากทวารวดเชนกน ทาใหพระพมพในสมยหรภญไชยนนมการสรางพระพมพเพอสบทอดพระศาสนา ตอมาเมอพทธศาสนานกายมหายาน และศาสนาพราหมณ-ฮนด เขามาผสมผสานกบพทธศาสนานกายเถรวาททาใหคตการสรางพระพมพเกดการเปลยนแปลงจากการสรางเพอเปนการสบทอดพทธศาสนาไปสการสรางเพอเปนปรมตถประโยชนแกผตายความอทธพลความเชอทางศาสนาทไดรบเขามา

61เปนคตความเชอทมรวมกนทงฝายเถรวาทและมหายาน โดยทฝายเถรวาทกลาววา อดตพระพทธเจาทมาตรสรกอนพระโคตมพทธนนมจานวน 28 องค ในขณะทฝายมหายานกลาววา จานวนพระพทธเจานนมมากมายนบไมถวนประดจเมดทรายในมหาคงคานท ดใน ผาสก อนทราวธ, พทธปฏมาฝายมหายาน (กรงเทพฯ : อกษรสมย, 2543), 34. เมอ พ.ศ. 2485 พบพระแผงเนอชนทเชยงแสน มพระพทธรปในแผง 28 องค ตรงตามจานวนพระอดตพทธเจาทปรากฏตามความเชอ ดใน สนต เลกสขม, ศลปะเชยงแสน

(ศลปะลานนา) และศลปะสโขทย (ม.ป.ท., 2534), 92.

สำนกหอ

สมดกลาง

39

2.2 คตการสรางพระพมพเพอปรมตถประโยชนแกผตาย

คตการสรางพระพมพเพอเปนปรมตถประโยชนแกผตายหมายถงประโยชนอยางยง คอ การเขาถงพระนพพาน62นน สนนษฐานวาสบเนอง มาจากคตความเชอทางพทธศาสนาลทธมหายาน63 ซงไดขยายอทธพลมาสทางใตของประเทศไทยตรงกบสมยศรวชย (ราวพทธศตวรรษท13-18)64 จากหลกฐานทางโบราณคดทไดจากการขดคน พบวาพระพมพทพบสวนใหญจะสรางดวยดนเหนยวและมการนาเอาอฐของผตายมาผสมกบดนเหนยวแลวจงพมพเปนพระพทธรปหรอรปพระโพธสตวและในเนอวสดแตไมไดทาการเผาซงเรยกพระพมพทไดจากการสรางแบบนวา พระพมพดนดบ ในบางองคนนพบวามคาถา เยธมมาฯ และคาถา ขสมฯ (อานวา ขะ-สะ-มะ) ปรากฏบนพระพมพ วสดทใชในการสรางพระพมพนนเปนดนเหนยวทไมไดผานการเผาจงแตกหกงาย ไมคงทนถาวร จงเชอไดวาไมไดสรางขนตามคตการสบทอดพทธศาสนา สนนษฐานวาเปนการสรางขนในคตทแสดงถงขอธรรมอนเปนนยสาคญของคาถาบททจารกไวทพระพมพ ทกลาวถงเหตและการสนเหต คอ การดบทกข (นพพาน) นอกจากนพระพมพบางองคในสมยทวารวดทคนพบบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยยงปรากฏจารกบนพระพมพทเกยวกบการอทศสวนกศลใหแกผตาย แสดงใหเหนวาคตการสรางพระพมพเพอปรมตถประโยชนแกผตายนนเกดขนมาในความเชอตามพทธศาสนาลทธมหายานซงตรงกบสมยศรวชยและชวงเวลาทคาบเกยวอยระหวางสมยทวารวดตอนปลายบางสวนยงไดรบอทธพลของพทธศาสนาลทธมหายานจากขอม

62พระพรหมคณาภรณ, พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, 204.

63พทธศาสนานกายมหายานนนเกดจากการรบอทธพลจากภายนอกโดยเฉพาะอทธพลของศาสนาพราหมณและคตความเชอทองถน เพอใหเหมาะสมกบสภาพสงคมในขณะนน คมภรทางพทธศาสนานกายมหายานจงเตมไปดวยอทธฤทธและปาฏหารยตางๆ มนรก สวรรคและการเวยนวายตายเกดตามคตความเชอในศาสนาพราหมณรวมถงการสะสมบญบารมเพอบรรลภมโพธสตวจงทาใหเกดแนวคดในเรองของการสรางพระพมพเพอเปนการกศลอกทางหนงใหกบผเสยชวตเพอเปนปจจยในการบรรลภมโพธสตวตอไป

64ยอรช เซเดส, “การยกทพของอาณาจกรศรวชย,” โบราณคด 3, 4 (2514), 6-15.

สำนกหอ

สมดกลาง

40

2.2.1 พระพมพสมยศรวชยในคตการสรางเพอปรมตถประโยชนแกผตาย

พระพมพสมยศรวชยทพบนน ศาสตราจารย ยอรช เซเดส จดเปนหมวดท 2 แบบถาแหลมมลาย65 พระพมพหมวดนเกอบทงหมดทาดวยดนดบ ราวๆ พ.ศ. 1450-155066 มทงทเปนคตความเชอตามพทธศาสนาแบบเถรวาทและแบบมหายาน 67 แตทพบสวนใหญจะทาเปนรปพระโพธสตวอวโลกเตศวร68 รปพระพทธเจาศรศากยมน มลกษณะกลมร บางครงมรปสถปประกอบอยดวยและมจารกคาถาเปนภาษาสนสกฤต69 ซงพระพทธรปและพระโพธสตวนแสดงใหเหนถงพทธศาสนาแบบมหายาน70ทเขามาแพรหลายอยในดนแดนแถบนอยางกวางขวาง

การทาพระพมพเปนรปสถปนน ผเชยวชาญดานจารกของกรมศลปากรใหความเหนวา เปนคตของพทธศาสนานกายเจตยวาท71 และมหลกฐานจากจดหมายเหตของหลวงจนอจงซงเขยนขนในป พ.ศ. 1235 เรองจดหมายเหตการปฏบตพระวนยจากทะเลจนใต กลาววาพระภกษ 65พระพมพทพบในประเทศไทยนน แบงออกเปน 6 หมวด คอ แบบพระปฐม แบบถาแหลมมลาย แบบขอม แบบสโขทย แบบอยธยา และพระเครองตางๆ ดใน อรพนท ชาตรปะมย, นครปฐมศกษาในเอกสารฝรงเศส (นครปฐม : ศนยขอมลคนควาเพอการวจยฝรงเศส-ไทยศกษา, 2552), 75-84.

66ยอรช เซเดส, ตานานพระพมพ, 6. 67 มหายาน มาจากธาตศพทภาษาบาล-สนสกฤต มหา+ยาน แปลวา พาหนะทใหญ เปนคาเรยก

ทอาศยการเปรยบเทยบ จากคาวา หนยาน ซงแปลวา พาหนะทเลก ๆ มหายานยงมความหมายวา “ยานทสงสด” ตามความเชอของพทธศาสนกชนฝายมหายาน คาวามหายาน ไมเพยงแตเปนยานใหญและสงสดเทานน หากเปนยานทรอขนสรรพสตวไดทกประเภททกวย รวมทงสตวโลกทกรปนาม เพอไปสพระนพพาน และยานนยงหมายถงยานทจะไปถงพทธภม แลวสาเรจเปนพระสมมาสมพทธเจา

68ปรชา นนสข, หลกฐานทางโบราณคดในภาคใตของประเทศไทยทเกยวกบอาณาจกรศรวชย, 105.

69นงคราญ ศรชาย และวรวทย หสภาค, โบราณคดศรวชย มมมองใหมการศกษาวเคราะห

แหลงโบราณคดรอบอาวบานดอน (นครศรธรรมราช : โรงพมพเมดทราย, 2543), 66. 70สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, 173. 71เปนนกายหนงทแยกออกมาจากนกายสงฆกะ ทมความเชอวาการสรางพระสถปเจดยเปนกศล

อนยงใหญ ดใน สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, 180.

สำนกหอ

สมดกลาง

41

และฆราวาสชาวอนเดยนยมสรางเจดยเลกๆและพระพมพดวยดนดบ72 ซงเปนหลกฐานทจะยนยนถงการแพรกระจายอทธพลของพทธศาสนานกายเจตยวาทไดเปนอยางด

พระพมพสมยศรวชยมจารกภาษาสนสกฤตทปรากฏบนพระพมพ การใชภาษาสนสกฤตในการจารกขอความสะทอนใหเหนถงความรงเรองของภาษาสนสกฤตซงมการกลาวถงความรงเรองดานภาษาสนสกฤตไวในจดหมายเหตสมยราชวงศถงวา พระภกษชาวจนชอ ฟาเหยน เดนทางจากเมองจนทางเรอเพอไปสบพทธศาสนาทอนเดย ไดมาพกศกษาภาษาสนสกฤตทเมองสาคญของศรวชยเปนเวลาหลายเดอนกอนทจะเดนทางตอไปยงอนเดย73 การใชภาษาสนสกฤตในการจารกพระธรรมเปนทนยมของพทธศาสนานกายมหายาน74 ซงความเจรญรงเรองของภาษาสนสกฤตในศรวชยไดสะทอนใหเหนถงความเจรญรงเรองของพทธศาสนานกายมหายานดวย

พระพมพทพบวามการจารกคาถาลงบนพนวสดการสรางพระพมพนนสามารถแบงไดเปน 2 กลม คอ

กลมท 1 พระพมพทจารกคาถา เย ธมมาฯ ซงเปนคาถาทนยมในสมยทวารวดของพทธศาสนานกายเถรวาทโดยมคตในการสบพระศาสนา นยสาคญของคาถาบทนกลาวถงเหตและการสนเหต คอ การดบทกข (นพพาน) มความสมพนธกบผตายซงอาจเปนพระเถระผบรรลภมธรรมตามความเชอของคนในสงคม

72นงคราญ ศรชาย และวรวทย หสภาค, โบราณคดศรวชย มมมองใหมการศกษาวเคราะห

แหลงโบราณคดรอบอาวบานดอน, 210.

73ศรศกร วลลโภดม, “ปตตานในประวตศาสตรศรวชย,” ใน รฐปตตาน ใน “ศรวชย” เกาแกกวา

รฐสโขทยในประวตศาสตร (กรงเทพฯ : มตชน,2548), 165. 74 ภาษาสนสกฤตในพทธศาสนาปรากฏครงแรกในการทาสงคายนาครงท 4 การจารกคมภรโดยใช

ภาษาสนสกฤต อาจเนองดวยความจาเปนในการปรบตวของพทธศาสนา ใหโดดเดนจนสามารถครองใจคนชนสงของสงคมได มหายานจงใชภาษาสนสกฤตในการจารกคมภรและในยคน วรรณกรรมสนสกฤตของฝายศาสนาพราหมณมบทบาทโดดเดนมาก วรรณกรรมตางๆทใชภาษาสนสกฤตจารกจะไดรบความสนใจและนาเชอถอในวงวชาการยคนนและยคตอๆมา พทธศาสนานกายมหายานตองเผชญกบปญหานจงไดเขยนงานวรรณกรรมตางๆโดยภาษาสนสกฤต

สำนกหอ

สมดกลาง

42

กลมท 2 พระพมพทจารกคาถา ขสมฯ คอ “ขสมน (ย) นโรธ (มารเค) เย ว” แปลวา

“ในทางแหงความดบ โดยนย (แหงพระดารส) ของพระพทธเจานนเอง”75

พระพมพทมคาจารกเหลาน เนนในเรองของทางแหงความดบทกขคอนโรธทหมายถงการหลดพนวฏสงสารไปนพพานซงสมพนธกบประเพณการเผาศพพระภกษสงฆ76 นบเปนการบงชไดวาคตการสรางพระพมพสมยศรวชยนนเพอเปนปรมตถประโยชนแกผตาย

โดยวสดทใชทาพระพมพสมยศรวชยนนเปนดนดบทประกอบดวยอฐธาตปนโขลกผสมกบดน แตกหกงาย ไมคงทนถาวรเมอเทยบกบพระพมพดนเผา นยมพมพเปนรปพระโพธสตวตามคตพทธศาสนามหายานนกายตนตระ77 การทาพระพมพดวยดนดบนน สมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพไดสนนษฐานเรองนไววา

แถวเมองนครศรธรรมราช เมองพทลง เมองตรงมถามาก ในถามพระพมพดนดบ พระพมพดนดบเปนแบบมหานกายทงนน คอเปนรปพระโพธสตว คาถาและตราขางหลงเปนอกษรสนสกฤต คอ เทวนาคร พระพมพนทางเหนอเปนพระพมพดนสก ไมดบอยางทางใต พบใสหมอฝงดนเรยงรายไวตามถาตางๆ

เหตทจะรเรองนตองเลาใหฟง ครงหนง มนายพนเอกฝรงคนหนงมาจากพมา ขอใหชวยนาเทยวพพธภณฑสถาน เขาเคยอยเมองธเบตมากอน พาไปดทตพระพมพ ถามเขาวา อยางนใน ธเบตมบางไหม เขาบอกวาไมใชแตวามละ เดยวนเขายงทากนทกวน ความเปนดงน

เรองพระพมพนมประวตวา กาลครงหนง พระมหาเถระองคใดองคหนง อนเปนทนบถอของชาวเมองตายลง ฌาปนกจศพเสรจแลว เขากเอาอฐธาตโขลกลงในครกผสมดน ตพมพรปพระโพธสตว สรางอทศใหไปเกดเปนพระโพธสตว เอาเรยงไวในถา

75บศรา สวางศร, “พทธพาณชย : พระเครอง”, 9. 76ศรศกร วลลโภดม, รฐปตตาน ใน “ศรวชย” เกาแกกวารฐสโขทยในประวตศาสตร, 180.

77มศนยกลางอยทเมองนาลนทาทางตะวนออกเฉยงเหนอของอนเดย และสงอทธพลทางศาสนาและความเชอใหกบชวาภาคกลางในชวงพทธศตวรรษท 12 – 14 แลวแพรสทางใตของประเทศไทย บศรา สวางศร, “พทธพาณชย : พระเครอง”, 9.

สำนกหอ

สมดกลาง

43

ทโขลกแลวพมพใสหมอเรยงไวและไมเผา ทงไวทงดบๆ ทเปนเชนนนเพราะเขาถอวาเผาครงหนงแลว คอ เผาสรระ จงทาเปนพระพมพดนดบ ไมยอมเผาสองหนเพราะเปนการเผาซา

ฝายทางเหนอททาดนสกนนเปนอกประเภทหนง คอประสงคเพอปญจอนตรธาน วาเมอสนสดพระพทธศาสนาแลว จะไมมใครรจกพระพทธเจา จงพมพรปพระพทธเจาดวยดน เผาเกบฝงไวใตดน ในพระเจดย ฯลฯ เพอใหคนรนหลงขดพบจะไดรจก เปนประโยชนตางกนอยางน นคอเรองพระพมพ78

ดงนนพระพมพดนดบในสมยศรวชยจงไมไดสรางขนตามคตการสบพทธศาสนาแต

เปนการสรางเพอเปนปรมตถประโยชนใหกบผตาย ซงจะเปนปจจยใหผตาย (ซงอาจเปนพระเถระทถกนาอฐธาตมาปนผสมทาวสดสรางพระพมพ)นนไดบรรลภมโพธสตวในอนาคตกาล

2.2.2 พระพมพสมยทวารวดในคตการสรางเพอปรมตถประโยชนแกผตาย

การขยายตวของวฒนธรรมทวารวดไดแพรไปสดนแดนภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยอยางกวางขวางซงตรงกบชวงเวลาทอทธพลทางวฒนธรรมของศาสนาพราหมณ-ฮนดของขอมไดแพรกระจายเขาสดนแดนลมแมนามลเชนกน ทาใหรปแบบความเชอของทวารวดแถบดนแดนภาคตะวนออกเฉยงเหนอมลกษณะผสมผสานระหวางวฒนธรรมและความเชอของพทธศาสนากบวฒนธรรมความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด79

ความเชอทผสมผสานระหวางสองวฒนธรรมนไดสงผลตอคตความเชอดานตางๆ ของคนในสงคมนนๆ รวมถงคตการสรางพระพมพทแตกตางไปจากวฒนธรรมทวารวดแถบภาคกลางเปนบางสวน การสรางพระพมพขนมานนมทงทเปนคตการสรางเพอสบทอดพทธศาสนาและการ

78หมอมราชวงศสมนชาต สวสดกล, บนทกรบสงสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ

ประทานหมอมราชวงศสมนชาต สวสดกล (กรงเทพฯ : บารงบณฑต, 2530), 68. 79สจตต วงษเทศ, ศรวชยในสยาม (กรงเทพฯ : มตชน, 2543), 14.

สำนกหอ

สมดกลาง

44

สรางพระพมพเพอตองการใหเปนปรมตถประโยชนแกผตายซงสนนษฐานวาเปนพระเถระทเปนทเคารพนบถอของผคนในสงคม

หลกฐานทางโบราณคดทไดจากการขดคน ปรากฏวาเปนพระพมพดนเผา มจารกสแดงอยทดานหลง แสดงภาพพระพทธรปประทบยนบนดอกบวแสดงวตรรกมทรา (ปางทรงแสดงธรรม) ผเชยวชาญดานภาษาโบราณไดกาหนดวาเปนอกษรสมยราชวงศปลลวะ ภาษามอญ กาหนดอายตวอกษรอยในราว พ.ศ. 1301-145080 และพระพมพดนเผาเมองฟาแดดสงยางทมพทธลกษณะประทบนงขดสมาธราบ ปรากฏจารกอกษรหลงปลลวะ ภาษามอญโบราณ ดานหลงมขอความเกยวกบการอทศสวนกศลจารกไววา “พระพทธรป (พมพดนเผา)น (ไดสรางขนเพอ) ทานปณญะอปชฌายาจารยผมคณ (อน) เลองลอไปไกล”81 พระพมพแบบตางๆ ทพบในดนแดนภาคตะวนออกเฉยงเหนอนยงแสดงใหเหนวา ชมชนทวารวดในดนแดนแถบนมการนบถอพทธศาสนานกายเถรวาท อยางไรกตามพทธศาสนานกายมหายานกคงมอทธพลในดนแดนแถบนควบคกน เหนไดจากหลกฐานทางโบราณคดทเปนพระพมพนน มทงทเปนรปพระพทธเจาทเปนรปแบบของพทธศาสนานกายเถรวาทและรปพระโพธสตว ซงอาจเปนรปพระโพธสตวอวโลกเตศวรตามแบบพทธศาสนานกายมหายาน

2.3 คตการสรางพระพมพเพอประกอบบญกศลและเปนพทธบชา

คตการสรางพระพมพโดยมวตถประสงคเพอประกอบบญกศลและเปนพทธบชานน สนนษฐานวา เปนคตความเชอของชาวขอมทไดรบอทธพลของศาสนาพราหมณ-ฮนดซงมการทาบญโดยการสรางสงของเพออทศถวาย ประกอบกบความเชอของพทธศาสนานกายมหายานทพยายามแกไขคตความเชอเกาๆ เพอทจะใหสอดคลองกบความเชอทางศาสนาพราหมณ เชน พระโพธสตวซงแตเดมนนมเพยงองคเดยว ตอมาไดมการเปลยนแปลงแกไขโดย “ไดกาหนดธนาน

80หมอมหลวงสรสวสด สขสวสด, “การศกษาพระพมพภาคใตของประเทศไทย”, 77. 81จารกในประเทศไทยเลม 2 อกษรปลลวะ อกษรมอญ พทธศตวรรษท 12-21 (กรงเทพฯ :

กรมศลปากร, 2529), 85-89.

สำนกหอ

สมดกลาง

45

โพธสตวและมนษพทธขน และมการนาเอาเทพเจาของศาสนาพราหมณเขามาปนอยดวย 82” เปนตน ทาใหเกดความเชอในเรองการบชาสงทตนเคารพนบถอตามวถของพทธศาสนาผสมผสานเขากบการสราง การถวายสงของเพอเปนเครองบชาในศาสนาพราหมณ อกทงความเชอในเรองการเวยนวายตายเกด เรองของการหลดพน และเรองบญกรรมตางๆ ซงเปนความเชอของพทธศาสนานกายมหายาน จงเปนสาเหตททาใหเกดคตการสรางพทธสถานอทศถวายในพทธศาสนารวมถงการสรางพระพทธรปและพระพมพเพอเปนพทธบชาและประกอบบญกศลขน

จากหลกฐานทางโบราณคดทพบในประเทศไทยสนนษฐานไดวาพระพมพทสรางขนเพอถวายเปนพทธบชาหรอเพอประกอบบญกศลนน เรมสรางกนในสมยลพบรและคตความเชอในเรองของการสรางเพอเปนพทธบชาและประกอบบญกศลนไดสบทอดอทธพลทางวฒนธรรมตอมาในสมยสโขทย อยธยา และรตนโกสนทร

2.3.1 พระพมพสมยลพบรในคตการสรางเพอประกอบบญกศลและเปนพทธบชา

ราวพทธศตวรรษท 16 ราชวงศสรยวรมนของขอมเจรญรงเรอง แผขยายอาณาจกรครอบคลมมายงลมแมนาเจาพระยาและลมแมนามลจนมอทธพลเหนออาณาจกรทวารวดและตงราชธานเพออานวยการปกครองขนในเมองตางๆ เชน ลพบร สโขทย ศรเทพ พมาย และสกลนคร83 โดยเมองลพบร (ละโว) เปนเมองสาคญในระยะเวลาทขอมไดแผอทธพลเขามาในดนแดนประเทศไทย84

82สนนทา ยามา “สมยลพบร” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศกษา บณฑตวทยาบณฑต มหาวทยาลยศลปากร, 2516), 33.

83หมอมราชวงศสรยวฒ สขสวสด, ศลปะรวมแบบเขมรในประเทศไทย (กรงเทพฯ : มตชน, 2537), 38. 84Charles F. Chicarelli, Buddhist Art An Illustrated Introduction (Chiang Mai ; Silkworm

Book, 2004), 237, And Luang Boribal Buribhand and Alexander, B. Grisswold, Thai Images of The

BuddHa (Bangkok : The Fine Arts Department, 1980), 232.

สำนกหอ

สมดกลาง

46

ลพบรไดรบอทธพลของพทธศาสนา 2 นกาย คอ พทธศาสนานกายมหายานจากขอมและพทธศาสนานกายเถรวาทดงเดมทสบตอมาตงแตสมยทวารวด85 โดยมจารกภาษาขอมทศาลสง กลาวไววา “ในสถานทอยของดาบสทงหลาย หรอของผซงบวชเปนพระภกษมหายานกด บวชเปนสถวระ(เถรวาท)กด ใหทานทงหลายทไดบวชโดยจรงใจถวาย ดบะ แกพระบาทกมรเดงกาตวนอญศรสรยวรมเทวะ” 86 แสดงใหเหนการอยรวมกนของความเชอทง 2 นกายในชวงระยะเวลาและพนทเดยวกน และยงปรากฏวามการนบถอศาสนาพราหมณ-ฮนดดวย ความนยมในการนบถอศาสนาสวนใหญนนจะมากกวาหรอนอยกวาขนอยกบกษตรยผปกครองประเทศแตละสมยทจะนบถอศาสนาหรอนกายใด87 ดงนนความเชอของคนในสงคมทวฒนธรรมของขอมแผไป จงเปนความเชอแบบผสมผสานระหวางศาสนาและระหวางนกาย

การผสมผสานความเชอของทางศาสนาและนกายในพนททอทธพลของขอมแผไปถงนน ไดกอใหเกดศลปกรรมแบบใหมทไมใชศลปกรรมขอมโดยตรง88แตเปนศลปกรรมทมการผสมผสานศลปกรรมพนเมองโดยไดรบอทธพลทางวฒนธรรมขอมปรากฏอยเรยกวา “ศลปะสมยลพบร89” เกดขนทวไป ทงในรปของสถาปตยกรรม เชน ปราสาทหนพมาย ปราสาทหนเขาพนมรง พระปรางคสามยอด และประตมากรรม เชน พระพทธรป พระพมพตางๆ เปนตน

85สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, 201. 86ประชมศลาจารกภาคท ๒ จารก ทวารวด ศรวชย ละโว แปลและชาระโดย ยอรช เซเดส

(กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2504), 14. 87สนนทา ยามา “สมยลพบร”, 33. 88Mom Chao Chand Chirayu Rajani, Thai Imageries of SuwanBhumi (Bangkok : White

Lotus, 1987), 49.

89สมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพและศาสตราจารย ยอรช เซเดส เปนผดารเรยกศลปะขอมทคนพบในดนแดนประเทศไทยวา “ศลปะสมยลพบร” ตอมานกวชาการจงใหนยามของ ศลปะสมยลพบรวา “หมายถงโบราณวตถสถานเขมรทคนพบในประเทศไทย รวมทงโบราณวตถสถานททาขนในประเทศไทยโดยทาเลยนแบบศลปะเขมรในประเทศกมพชา” ดใน หมอมราชวงศสรยวฒ สขสวสด, ศลปะรวมแบบเขมรในประเทศไทย, 37-38.

สำนกหอ

สมดกลาง

47

พระพมพสมยลพบรทพบในประเทศไทยมอายอยในชวง พ.ศ.1600-1950 ซงอทธพลของขอมทแผขายเขามาและมอทธพลตอศลปะลพบรนนมเพยง 2 แบบ คอแบบนครวดและแบบบายน90 มกแสดงภาพพระพทธรปหลายองค หรอพระพทธรปกบพระโพธสตวรวมอยในแผงพระพมพเดยวกนตามคตของฝายมหายาน นกายวชรยานหรอพทธตนตระซงเปนนกายทนยมนบถอกน91 พระพมพทมรปพระพทธเจา 3 องคในซม แสดงถงคตรตนตรยมหายานอนเปนตวแทนของการเคารพบชาเทพเจา 3 องค อนประกอบดวยพระพทธเจา พระโพธสตวอวโลกเตศวรและนางปรชญาปารมตา ซงทงหมดนเปนสญลกษณของพระรตนตรยทหมายถง พระพทธเจาเปนผทรงปญญาอยางยอดเยยม92 นอกจากนยงพบพระพมพทเปนรปพระพทธเจาปางนงสมาธมพญานาคปรกบนเศยรตามความเชอทางพทธศาสนา เรยกกนโดยยอวา “พระนาคปรก93” โดยพระพมพทพบนนมทงเนอโลหะและเนอดนเผาแสดงใหเหนถงความสมพนธและผสมผสานระหวางศาสนา โดยพทธศาสนาทมพระพทธรปเปนสญลกษณและมพระยานาคหรอนาคเปนสญลกษณของศาสนาพราหมณ-ฮนด พระพมพสมยลพบรจะมความแตกตางกนทางประตมานวทยาตามชวงระยะเวลาทสราง สามารถแบงไดดงน

90Luang Boribal Buribhand and Grisswold, Alexander, B. Thai Images of The BuddHa, 8. 91บศรา สวางศร, “พทธพาณชย : พระเครอง”, 10. 92ยอรช เซเดส, ตานานพระพมพ, 2.

93สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, 211.

สำนกหอ

สมดกลาง

48

ตารางท 3 แสดงพทธลกษณะของพระพมพในสมยลพบร

ชวงเวลา (พ.ศ.) พทธลกษณะของพระพมพ 1600-1650 พระพทธรปปางสมาธ มพระเกศาหวขนไปเปนรอยดานบน หมคลม

ประทบนงอยหนาตนโพธ 1650-1700 พระพทธรปปางมารวชยประทบภายในซมมฐานและมสงหแบกอย

นอกจากน มพระพทธรปปางมารวชย 3 องคประทบในซม โดยมพระองคเลกๆ อยในซมเลกขนาบอย 2 ขาง บางครงปรากฏพระพทธรปปางสมาธ 3 องคเรยงเปนแถวอยขางลาง

1750 เปนตนไป พระพทธรปปางมารวชยประทบภายในซมมฐานและมสงหแบกอย นอกจากน มพระพทธรปปางมารวชย 3 องคประทบในซม โดยมพระองคเลกๆ อยในซมเลกขนาบอย 2 ขาง บางครงปรากฏพระพทธรปปางสมาธ 3 องคเรยงเปนแถวอยขางลาง โดยพระพทธรปมลวดลายเครองประดบหรอเครองทรงปรากฏ

1700-1750 พระพทธรปนาคปรกอยกลางระหวางพระโพธสตวอวโลกเตศวรและนางปรชญาปารมตา นอกจากนมพระพทธรปนาคปรกอยภายในซมแบบองคเดยว พระพมพบางองคมพระพทธรปองคเดยวหรอ 3 องคปรากฏ มลกษณะความเปนพทธศาสนานกายมหายานยงขน

ทมา : สนนทา ยามา “สมยลพบร” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2516), 33.

สำนกหอ

สมดกลาง

49

คตการสรางพระพมพในสมยลพบรนน “สรางตามคตมหายานเปนพน” 94 และไมปรากฏคาถา เย ธมมาฯ ซงเปนคาถาทนยมใชเพอการสบทอดพทธศาสนาในสมยทวารวดแมวาพนทสมยลพบรแตเดมนนเปนพนททางวฒนธรรมของทวารวดกตาม จงสนนษฐานวาการสรางพระพมพในสมยลพบรนนไมไดสรางขนเพอการสบทอดพทธศาสนาแตเปนการสรางขนเพอเปนพทธบชาหรอประกอบบญกศล โดยมจารกภาษาสนสกฤตทเขาปอมนาง (พนมบนทายนาง) มคานมสการพระอาทพทธ พระโลเกศวร และนางปรชญาปารมตา วา

คานมสการพระอาทพทธ นโม สต ปรมารถาย วโยมกลปาย โย ทเธา ธรมสมโภคนรมาณกายาน ไตรโลกยมกตเย ขอนมสการพระปรมรรถ (อาทพทธ) ผมสวนละเอยดประดจโพยมและผทรงไวซงกาย 3 อยาง คอ ธรรมกาย สมโภคกาย และนรมาณกาย เพอจะยงไตรโลกใหพนไปจากทกข คานมสการพระโลเกศวร ภาต โลเกศวโร มรธนา โย มตาภชนน ทเธา มตรรศมปรกาศานามรเกนทโวร ทรศนาทว พระโลเกศวรผทรงไวซงพระอมตาภพทธเจา ผมแสงสวางอนนบมถวน ดวยเศยรเกลา สวางรงเรองอยกวาพระอาทตยและพระจนทร อนแผรศมพอประมาณได

คามนสการปญญาบารม ปรชญาปารมตาขยาไย ถควตไย นโม สต เต ยสยา สเมตย สรวชญาสสรวชญตวมเปยษะ

94สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, 202.

สำนกหอ

สมดกลาง

50

ขอนมสการแดพระองคภควด ผไดนามวาปญญาบารม ผประทานสรรพความรอบรแดผมญาณทงปวง ซงถงพระองคเปนทพง95

คามนสการทปรากฏในจารกทเขาปอมนางมความหมายทแสดงใหเหนถงคตความเชอในเรองของการเวยนวายตายเกดและเรองของการหลดพน คานมสการเหลานยงแสดงใหเหนถงการสรรเสรญและบชาพระพทธเจาหรอพระโพธสตว นอกจากนยงปรากฏคาจารกทศาลเจา เมองลพบร ทไดกลาวถงการอทศถวายสงของตางๆ เพอเปนการบชา96 ซงสนนษฐานวาเปนคานยมของคนในสงคมทตองการสรางหรอถวายสงของเพอเปนการบชาตามความเชอทางศาสนา ดงนนการสรางพระพมพซงมบรบททางสงคมเดยวกนกบจารกคานมสการและคาจารกทศาลเจาจงนาจะมคตในการสรางเพอเปนพทธบชาหรอเพอเปนการประกอบบญกศลโดยหวงใหหลดพนจากสงสารวฏตามความเชอทางพทธศาสนาเหมอนกบการถวายสงของเพอเปนเครองบชา

2.3.2 พระพมพสมยสโขทยในคตการสรางเพอประกอบบญกศลและเปนพทธบชา

อาณาจกรสโขทยเกดขนภายหลงจากการเสอมอานาจทางการเมองของขอมทเคยมอทธพลครอบคลมเหนอดนแดนแถบนมาเปนเวลายาวนาน วฒนธรรมและคตความเชอของสโขทยไดรบอทธพลของขอมและมความเกยวเนองในพทธศาสนานกายเถรวาท ลทธลงกาวงศ ซงมจารกระบถงการเขามาของพทธศาสนาลทธลงกาวงศไววา

95ยอรช เซเดส, ตานานพระพมพ, 3.

96ประชมศลาจารกภาคท 2 จารก ทวารวด ศรวชย ละโว ชาระและแปลโดย ยอรช เซเดส, 19.

สำนกหอ

สมดกลาง

51

จงใหไปอญเชญมหาสามสงฆราช มศลาจารและรพระปฎกไตร...นกฝงมหาสาม อนอยใน..ลงกาทวป97 และ เมอเสดจประดษฐานรปพระมเหศวร รปพระวษณในหอเทวาลยมหาเกษตรในปามะมวงน.....ดาบส พราหมณทงหลาย บชาเปนนตย98

สนนษฐานวาคตความเชอทเกดขนมานแตกตางไปจากคตความเชอดงเดมซงเคยเปนคตความเชอแบบพทธศาสนานกายมหายาน สงผลใหศลปกรรมของสโขทยมรปแบบทงทเปนแบบผสมผสานของทงสองความเชอและเกดรปแบบทางสถาปตยกรรมและประตมากรรมเฉพาะชวงสมยขนมาเรยกวา ศลปะสมยสโขทย

เมองสโขทยมความเจรญรงเรองทางพทธศาสนามากกวาศาสนาพราหมณทาใหความเชอของคนในสงคมอยในกรอบของพทธศาสนา มความเชอในเรองของบญกรรมและเรองของโลกหนาซงปรากฏหลกฐานในวรรณกรรมเรองไตรภมพระรวงซงเปนวรรณกรรมรวมสมยทเกยวของกบพทธศาสนาทมอทธพลตอระบบความคดและความเชอทางพทธศาสนาของชาวสโขทยไดเปนอยางด99 ความเชอในเรองตางๆ เหลานไดสงผลใหเกดคตและความนยมในการสรางพระพมพขนเปนจานวนมากเพอตอบสนองความเชอทเกดขน มหลกฐานศลาจารกวดบางสนกระบถงคตความเชอในเรองการสรางพระพมพขนเปนจานวนมากและวตถประสงคในการสรางพระพมพขนมาอยางชดเจนวา

เจาเมองตรอกสลอบแลแซงนแผใจรกมกบญธรรมเปนขนผใจดชวนลกขนมน

นายไพรไทยทงชาวแมชาวเจาทงหลายพมพรปพระดวยเหยก (ดบก) ดวยดนไดหมนพนแปดรอยอนพระธาตอนหนง...ดสอง พระงาสองทงขนหมากเงนขนหมากทองจอง

97“จารกวดปามะมวงภาษาไทย หลกท 1 ดานท 2” ใน ประชมจารกภาคท 8 จารกสโขทย (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2548), 77. 98“หลกท 4 ศลาจารกวดปามะมวง อกษรขอม ภาษาเขมร จงหวดสโขทย” ใน ประชมศลาจารก

ภาคท 1 (กรงเทพฯ : โรงพมพสานกนายกรฐมนตร, 2521), 79.

99ธดา สาระยา, “อทธพลของไตรภมพระรวงตอสงคมไทย” ใน สรปผลการสมมนา เรอง ไตรภมพระรวง (กรงเทพฯ : ม.ป.ท., 2527. เนองในโอกาสฉลอง ๗๐๐ ป ลายสอไทย), 87-94.

สำนกหอ

สมดกลาง

52

(รม) ธงรอบชอบดวยเสยงพาทยเสยงกลองแลขนขาวตอกดอกไมใตเทยนธปจนทร(นา)มนหอมคอมตนนบบาทเบญจางคทงนนเวนใหเปนพทธบชาธรรมบชาสงฆบชา100

เรองการสรางสงของอทศถวายนนไดรบอทธพลตามคตความเชอทางพทธศาสนานกายมหายานและศาสนาพราหมณทยงคงสบทอดอทธพลทางวฒนธรรมอย แสดงใหเหนถงคตความเชอในการสรางพระพมพเพอประกอบบญ และเพอเปนพทธบชาไดเปนอยางด คตการสรางพระพมพของสโขทยไมไดมเพยงเพอเปนพทธบชาและประกอบบญกศลเทานนแตยงปรากฏคตการสรางเพอเปนปจจยใหผสรางพระพมพนนไดเกดในสมยของพระศรอารยเมตไตรตามคตความเชอในเรองของไตรภมพระรวง ซงไมเคยปรากฏหลกฐานในสมยอนๆกอนหนาน มหลกฐานจารกระบไวอยางชดเจนถงคตความเชอนวา

พระเจานายญบญแลแมจนแลนางเรมนางไรแลวเจาไสอานนทลกชายสายใจชอนางยอด ตทงหลายขอพบพระศรอารยไมตรเจาอน101 และ “พระเจาแมศรมหาตาขอปรารถนาเปนผชายชวหนาจงขาไดเปนศษยตนพระศรอารยโพธสตวเจา102

จารกแผนดบก จารกลานเงน พบทวดมหาธาต จงหวดพระนครศรอยธยาเปนจารกทจารกเมอ พ.ศ. 1917 ซงเปนชวงเวลาคาบเกยวระหวางสมยสโขทยและสมยอยธยา103 กลาวถงคตความเชอของการสรางพระพมพขนเปนจานวนมากและคตความเชอในการสรางพระพมพไวอยางชดเจน ซงจารกขอความไววา 100“จารกวดบางสนก” ใน ประชมจารกภาคท 8 จารกสโขทย , 54. 101“จารกฐานพระพทธรปแมศรมหาตา” ใน ประชมจารกภาคท 8 จารกสโขทย, 250. 102“จารกทฐานพระพทธรปสโขทย (นายญบญ)” ใน ประชมจารกภาคท 8 จารกสโขทย, 77. 103จารกแผนดบกน แสดงใหเหนถงอทธพลในดานอกษรศาสตรจากสโขทย ซงแสดงใหเหนความสมพนธของอาณาจกรทงสอง คตความเชอของสโขทยอาจขยายอทธพลลงมาสอยธยาดวยเชนกน ดใน“จารกแผนดบกวดมหาธาต” ประชมจารกภาคท 8 จารกสโขทย, 137.

สำนกหอ

สมดกลาง

53

ดวยกศล ผลกหลอพระพทธพมพ ถวนวนเกดทาบชาพระศรรตนตรย ฟงพระสดปกรณาภธรรม สรรพบรบรณกลปนาอานสงสนไปทวไตรภพสบสตวนกร บดรญาตสาธชน สวนตนกขาขอไปเกด เอากาเนดในดสตคลบพตรพระไมตร เมอพระศรสรรเพชญ เสดจมาเปนพระพทธ ขอมอตบตในกษตรยตระกล ไพเราะสรเปรมปราชญ อาจโอยทาย หาญหาว ลอทวทกแดน แสนสาธบชา ทนฟงขพง ธรรมเทศนาสม(เดจ)พระเจา ขอเขาบวชทรงผนวชชมบญ ภลบาตรจพรอยาพก กรโกนเกศเดจกเลสตระบด อรหตหนสงสาร โดยพระไปนรพานฟากฟา ขอไดเยยงกขาอธษฐานนแด อนนชอผกระทาพระพมพนแล พออายไดเจดสบหาป วนไดญบหมนเจดพนหารอยวน กระทาพระถวนวนเทาดงน อนนสวนแมเฉาไดเจดสบหาป วนไซรญบหมนเจดพนหารอยวน กระทาพระถวนวนดงน พออายผลกและเขยนแล กระทาดวยทานดงน ขอจงไดดงขาอธษฐานดงน104

จารกนแสดงใหเหนถงคตความเชอของการสรางพระพมพไดเปนอยางด คอ มทงการสรางขนเพอถวายเปนพทธบชา การสรางขนเพอเปนการอทศสวนบญกศล และการสรางขนเพอเปนปจจยในการไดเกดในยคพระศรอารย การสรางพระพมพแตละครงมกมการจารกเรองของการอธษฐานและการอทศสวนกศลใหแกคนทงหลายซงเปนอทธพลคตความเชอของศาสนาพราหมณ105 ท เขามาผสมผสานกบคตความเชอของพทธศาสนา ซงแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงคตความเชอในเรองการสรางพระพมพจากเดมจนกระทงถงสมยสโขทยไดอยางชดเจน

104“จารกแผนดบกวดมหาธาต” ใน ประชมจารกภาคท 8 จารกสโขทย, 137-141. 105วราวรรณ สมพงษเจรญ, “คตความเชอของคนไทยสมยสโขทย พ.ศ.1726 – พ.ศ.2006”

(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร 2550), 98.

สำนกหอ

สมดกลาง

54

แมวาในสมยสโขทยจะยงมความเชอในเรองปญจอนตรธานปรากฏอย106 แตการสรางพระพมพสวนใหญไมปรากฏคตการสรางเพอสบทอดพทธศาสนา การไมปรากฏจารกคาถา เย ธมมาฯ หรอขอความทบงชวาสรางพระพมพเพอสบทอดพทธศาสนาในสโขทย 107สนนษฐานวามความนยมในเรองการจารกพระธรรมลงบนพนวสดอนแทนการจารกลงบนพระพมพดนเผา เชน แผนศลา ซงมความคงทนถาวรมากกวาดนเผาหรอการใชใบลานซงงายตอการจารกและสะดวกในการนาไปศกษาหรอเทศนาสอน การสรางพระพมพเพอจารกพระธรรมคาถาจงไดรบความนยมนอยลงและสนสดไปในทสด การสรางพระพมพในสมยสโขทยนนไมไดมจดประสงคเพอทจะใหเปน “ธรรมเจดย”108 เหมอนอยางในสมยทวารวดแตเปนการสรางเพอเปนพทธบชา จงไมจาเปนทจะตองมการจารกคาถา พระพมพในสมยสโขทยจงเปนการสรางขนเพอเปน “อเทสกเจดย” พระพมพสมยสโขทยนยมสรางพระพมพจากเนอดนเผาและเนอชน โดยพระทพบตามกร ตามเจดยตางๆ มกพบวาทามาจากวสดเหลาน เชน พระรวงหลงรางปนทาจากเนอชนตะกวสนมแดง พระรวงทรงเกราะทาจากเนอชนเขยวและเนอชนเงน พระรวงนงหลงลมทาจากเนอชนเงนผวดา พระนางพญาเสนหจนทนทาจากเนอดนคอนขางหยาบ และพทธลกษณะในการสรางนยมสรางพทธสอรยาบถ คอ นง นอน ยน และเดน (ลลา)109ศาตราจารยยอรช เซเดส กลาวถงพระพมพแบบสโขทยวา “พระพมพจาพวกนเปนพระลลาโดยมาก” 110 เชน แบบทพระพทธองคทรงอยในพระอรยาบถ ลลาบนรตนบลลงก มหรอไมมซมประกอบอยดวย คงไดรบความนยมมาก รปแจกน 106วราวรรณ สมพงษเจรญ, “คตความเชอของคนไทยสมยสโขทย พ.ศ.1726 – พ.ศ.2006”, 98. 107พระพมพดนเผาทมจารกคาถา เยธมมา มปรากฏทเมองศรสชนาลยเพยงเลกนอยเทานน ดใน จตพร ศรสมพนธ, “จารกพระพมพดนเผาศรสชนาลย” ใน ศลปากร 40, 1 (ม.ค.- ก.พ. 2540), 56-59.

108สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, 231. 109พระพทธรปลลานาจะเกดนยมกนในศลปะสโขทยราวไมเกนรชกาลของพระยาเลอไทย รปแบบพระลลาในพระพมพไดสดสวนสมบรณเทยบไดกบพระพทธรปลลาทสรางขนในรชกาลของพระยาลไท ดใน สนต เลกสขม, ศลปะเชยงแสน (ศลปะลานนา) และศลปะสโขทย, 212. 110รายละเอยดเรองการสนนษฐานถงความนยมในการสรางพระพทธรปปางลลา ดใน ยอรช เซเดส, ตานานพระพมพ, 13-14.

สำนกหอ

สมดกลาง

55

ดอกไมประดบทโคนเสาของซมรปวงโคง เหนอซมมฉตรกน อาจหมายถงเหตการณในพทธประวตหลงตรสรในสปดาหท 3 คอเสดจพทธดาเนนจงกลมบนรตนจงกลมครบ 7 วน111 นอกจากน ความนยมในการทาพระแผงซงเปนคตความเชอของนกายมหายานกยงปรากฏอย112 พระพมพแบบสโขทยมกมพระพกตรเปนรปไข หรอยาวรแบบผลมะตม รศมเปนรปเปลว พระอระผายกวาง ลาพระองคเรยวไดสดสวน ชายจวรยาว พระรศมเปนเปลว ซงถอกนวามความงดงามกวาสมยอนๆ113 สรางขนตามความรสกเลอมใสในพทธศาสนาและความรสกแหงเชอชาตอยางแทจรง (ไมมความสมพนธกบศลปะขอม)114

111สนต เลกสขม, ศลปะเชยงแสน (ศลปะลานนา) และศลปะสโขทย, 212.

112ผาสข อนทราวธ, “ประตมานวทยาในสมยสโขทย : รองรอยคตพทธศาสนานกายมหายาน” ใน ดารงวชาการ 2, 4 (ก.ค.- ธ.ค. 2546), 2-7. 113Charles F. Chicarelli, Buddhist Art An Illustrated Introduction (Chiang Mai ; Silkworm

Book, 2004), 237, and Luang Boribal Buribhand and Alexander, B. Grisswold, Thai Images of The

BuddHa (Bangkok : The Fine Arts Department, 1980), 9.

114Silpa Bhirasri, A Bare Outline of History and Styles of Art (Bangkok : Silpakorn

University, 1968), 85.

สำนกหอ

สมดกลาง

56

ตารางท 4 การแบงชนดพระพมพในสมยสโขทยทแสดงพทธลกษณะและสถานทพบพระพมพ พทธอรยาบถ พทธลกษณะ แหลงทพบ วสดทสราง ประทบยน ประทบยนบนฐานบว หรอ

ฐานเขยง รอบองคพระอาจมซมหรอไมม

วดพระศรรตนมหาธาต วดมหาธาต

วดพระยาดา

วดเขาพนมเพลง

เนอดน เนอชน เนอผง และเนอวาน

พทธลลา

เปนรปองคพระ ในลกษณะกาวเดนอยางสงางาม และ ออนชอย มทงยกพระหตถซ ายและยกพระหตถขวา สถตอยบนฐานเขยงและฐานบวทงชนเดยวและสองชน

วดมหาธาต วดสะพานหน วดศรสวาย วดถาหบ วดสระศร วดชางลอม

มทงเนอดน เนอชน เนอผง และเนอวาน

ประทบนง มทงประทบนงบนฐานเขยง ฐานบวชนเดยว บวสองชน บวเมด บวฟนปลา บวขด บวควาบวหงาย เปนตน

พบวามอยเกอบทกแหงใน โบราณสถานของเมองสโขทย

มทงเนอดน เนอชน เนอผง และเนอวาน

ไสยาสน พ ร ะ พ ม พ ส โ ข ท ย แ บ บไสยาสนพบนอยมาก เทาทพบจะเปนในลกษณะรวมกนทงสอรยาบถ คอ ยน เดน นง และนอน อยในแผนหรอแผงเดยวกน มกรอบลอมรอบ

วดพระสอรยาบถ

พ ร ะ พ ม พ ท เ ป น ป า งไสยาสนเพยงอยางเดยวยงไมพบ

เนอชน

และเนอดน

ทมา : สนต เลกสขม, ศลปะเชยงแสน (ศลปะลานนา) และศลปะสโขทย (กรงเทพฯ : มหาวทยาลยศลปากร, 2534)

สำนกหอ

สมดกลาง

57

2.3.3 พระพมพสมยอยธยากบคตการสรางเพอเปนพทธบชาและประกอบบญกศล พระนครศรอยธยา115ตงอยบนพนฐานทางพทธศาสนาทงนกายเถรวาทซงเคยรงเรองในสมยทวารวด116 และพทธศาสนานกายมหายานกบศาสนาพราหมณซงเจรญรงเรองเมอครงทขอมแผขยายอทธพลเขามาในสมยลพบร เมอมการสถาปนากรงศรอยธยาขน ขณะนนสโขทยยงคงดารงความเปนราชธานอยเชนกน กรงศรอยธยาไดมการตดตอสมพนธกบสโขทยและไดรบเอาคตความเชอและพทธศาสนานกายเถรวาทแบบลงกาวงศจากสโขทยเขามา117 โดยมหลกฐานทางโบราณคดทพบในเขตเมองพระนครศรอยธยา คอ พระพทธรปสมยอโยธยา ทบงบอกถงความสมพนธระหวางสโขทยและพระนครศรอยธยาได ในขณะทความเชอในพทธศาสนานกายมหายานขอมและศาสนาพราหมณ-ฮนดของขอมไดปรากฏหลกฐานวาเคยแผขยายอทธพลทางวฒนธรรมมายงดนแดนแถบนกย งคงปรากฏหลกฐานทางโบราณคดอย 118ชาวเ มองพระนครศรอยธยาจงมการนบถอแบบผสมผสานระหวางคตความเชอแบบพทธศาสนาทงนกายเถรวาทและนกายมหายาน คอ เรองทเกยวของกบพระพทธเจา คตความเชอเรองพระธาต พระ

115 พระนครศรอยธยาหมายถงบรเวณภายในกาแพงพระนครและพนทรอบเกาะเมองซงไมเกน

ขนอนทงสทศ ไดแก ทศเหนอขนอนบางหลวง ทศตะวนออกขนอนบานขาวเมา ทศใตขนอนบานตะนาวศร และทศตะวนตกขนอนปากค สวน กรงศรอยธยาหมายถงอาณาจกรของอยธยาซงพจารณาพนทโดยรอบ รวมถงหวเมองตางๆทอยธยาปกครอง

116 มหลกฐานความเชอ เชน ศลาสลกรปพระธรรมจกรและกวางหมอบ เปนตน 117มหลกฐานทางโบราณคดทพบสามารถบงชได คอ พระพทธรปสมยอโยธยา ซงบงบอกถงความสมพนธอนใกลชดของสโขทยและอยธยา ดใน น. ณ ปากนา [นามแฝง], พระพทธรป : สอศรทธาและ

การสบเนองของมรดกวฒนธรรม (กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2543), 67.

118 มหลกฐานความเชอทางพทธศาสนานกายมหายาน เชน รปพระโพธสตวอวโลกเตศวรทรงหมหนงกวาง และหลกฐานความเชอทางศาสนาพราหมณ เชน เทวรปศลาสวมหมวกทรงกระบอก เปนตน

สำนกหอ

สมดกลาง

58

พทธบาท พระโพธสตว พระศรอารยเมตไตรย เปนตน และคตความเชอแบบศาสนาพราหมณ คอ คตความเชอเรองเทวราชา รวมถงเรองพธกรรม ความศกดสทธ การบวงสรวง119 เปนตน พระนครศรอยธยาไดรบอทธพลจากวฒนธรรมหลายรปแบบทเจรญรงเรองขนมากอนหนาเขามาผสมผสาน ทงทางดานสถาปตยกรรม จตรกรรม และประตมากรรม โดยเฉพาะประตมากรรมขนาดเลก เชน พระพมพตางๆ ทถกสรางขนมานนซงแสดงใหเหนถงรปแบบศลปะทรบมาจากทตางๆ ทงจากภายใน เชน ศลปะสมยทวารวด ศลปะสมยลพบร และศลปะสมยสโขทย ตลอดจนทรบจากภายนอก เชน ศลปะพมาสมยพกาม และศลปะอนเดยแบบปาละ ประกอบกบชวงระยะเวลาในการเปนราชธานทยาวนานซงเปนปจจยหนงทมผลใหมการพฒนารปแบบทางสถาปตยกรรม จตรกรรม และประตมากรรม จนเกดเปนเอกลกษณเฉพาะของตนเอง เรยกวา “ศลปะสมยอยธยา” อกทงชวงระยะเวลาทดารงอยอยางยาวนานในการเปนราชธานไดสงผลใหคตความเชอของคนในสงคมเปลยนแปลงไปในแตละยคสมย ตามปจจยและบรบททเขามาในชวงเวลานน เชน อทธพลทางวฒนธรรมและความเชอทางศาสนาจากตางชาต การทาศกสงครามและภาวะสงคราม เปนตน ความเชอทเปลยนแปลงไปตามบรบททางสงคมไดสงผลใหคตในการสรางพระพมพของสมยอยธยามการเปลยนแปลงไปดวย โดยสามารถแบงพระพมพทสรางขนตามคตความเชอไดเปน 2 กลม คอ

119พรชย ลขตธรรมโรจน และถาวร เกยรตทบทว “กาเนดพระเครอง” (รายงานการวจยเรอง พระเครองกบสงคมไทย : ศกษาเฉพาะกรณผลกระทบทมตอภาวะความเปนอยทางสงคมของคนไทย คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ จงหวดสงขลา, 2514), 28.

สำนกหอ

สมดกลาง

59

กลมท 1 การสรางพระพมพเพอเปนพทธบชาและประกอบบญกศล การสรางพระพมพในสมยอยธยานน ไมมเอกสารยนยนอยางแนชดวามการสรางพระพมพขนมาตามคตความเชอเพอการสบทอดพทธศาสนา แมวาคตความเชอในเรองปญจอนตรธานจะยงมอยในสงคมอยธยาซงปรากฏหลกฐาน คอ จารกวดสองคบ วา

แตพระเสดจเขานพพานได ๑๙๗๖ ป เดอนหนง ๒๐ วนๆ นแลแตศาสนายงภายหนาอนชภายน ยง ๓๐๒๒ ป ๑๐ เดอน ๖ วน ประสม ทง ๒ แหงนได ๕๐๐๐ แล ๛โทศกนกษตรปจอ ตรศกน ในเดอน ๖ ออกใหม ๕ คา วน พฤหสบด มศรทธา เจาสทธรรมมหาเถรศาสนา วา มหาอบาสกอบาสกาญาตกาเทาใด พอยตดผมและแมสรอยมใจศรทธากอพระเจดย อนตนหนงได ๕ วา ๒ ศอก เจรญประเพณมใหหมองในคลองธรรมนแล แตเครองประจพระ พระทอง ๒๑ พระเงน ๒ ตน พระดบก ๑๖๑ เงนทองผาผอนทงหลายน เปนคาวาไวได ๓ แสน ๕ หมน ๕ พนแล แตกระทาบญกฏพหารศาลาเสาธงๆ ปฏาก ชาวหนงสอแตเครองทงหลายน คดเปนคาได ๓ แสน ๕ พน ک ทงเครองประจพระ ทงเครองกระทาบญมาแตหลงใหได ๙ แสน ๕ หมน ๙ พนแล แตพระบาสกบาสกาทงหลาย ใสได ๒๙๖ ตนแล ผาเชดหนาตน ๒ ผน ผากะแส ๑ ผน ประจพระเจดยแล พระทองยา ๑๐ ตนแล ๛ สวนพอยตดผมกระทาบญ ทงหลายนไซร ขอจงไดทนพระศรอารยไมตรโพธสตว แ…ตขอม ปรชญา ขอจงทนพระศรอารยไมตร ทกชาตแล พอยตดผมมใจศรทธาบวชหลานตนหนงเปนภกษ ลกตนหนงเปนสามเณร จายทาบญทงนปรารถนาเกดมาชาตใดกดขอมงม อาจใหทานจาศลภาวนา ขอลแกโสดาปตตผลหมาย เขาไปนพพานเทอญ สวนเจาสนทรผเปนเจานนไซร ธ หากเลกศาสนาพระเจา ทงนจะขอจงไดทนพระศรอารยไมตรแล ขอมปรชญาขอมขาวของ เงนทอง ขอมโฉมงาม ขอมอาหารกน ขอมพอแกวแมแกว ขอมปากหอมตนหอม กระทาบญทงหลายนไซร

สำนกหอ

สมดกลาง

60

กรรมหนาแม แกแมแกพแกญาตกาพนธพงศาและตนโสด สวนพอรตนและแมเทศกระทาบญ ชวยมากรรมมาบญ เพมพน 120

คตความเชอในเรองปญจอนตรธานสบทอดมาตงแตสมยทวารวดและยงคงอยในสงคมอยธยาแตคนในสงคมไมไดตระหนกถงการสนสดของพทธศาสนาในแงของการสบทอดพทธศาสนาใหคงอยหรอการสญสนของพระธรรมคาสอนของพระพทธเจา การสรางพระพมพนนไมไดสรางขนเพอการสบพระศาสนาเหมอนในสมยทวารวด แตถกสรางขนเพอประกอบบญกศลใหเปนปจจยไปเกดในยคพระศรอารเมตไตรยเมอสนพทธศาสนาในยคพระสมณโคดมพระพทธเจา แมวาการขดคนทางโบราณคดจะพบแผนจารกคาถา เย ธมมา ภาษามคธ อกษรเทวนาคร อยดานหลงพระพทธรป 8 ปางแบบปาละ121ในพระปรางควดราชบรณะ แตกไมไดแสดงถงการสรางพระพมพขนมาเพอสบพระศาสนา เพราะจารกคาถา เย ธมมาฯ นพบเพยงแหงเดยว ตดอยดานหลงของพระพมพซงศลปะของพระพทธรปองคนเกาแกกวาสมยอยธยา มอายราวพทธศตวรรษท 13-15122 สนนษฐานวาเมอมการสรางพระปรางคและบรรจพระพมพ ผทมพระพทธรปองคนอยไดนาพระพทธรปองคนมาบรรจรวมกนและนอกจากนในพระปรางคองคเดยวกนนยงพบจารกภาษาจนหลงพระพมพซมเสมาทศ จารกไววา “ไตเมงกก ฮองฮกซนกว เนยมฮกซนซ” แปลวา “ในรชสมยไตเหมง มความเลอมใสในพระพทธศาสนา จงไดทาบญสรางพระนขนไว” และจารกภาษาจนหลงพระพมพซมทศยอดมหาอณาโลม จารกไววา “ไตเมงกก ซฮกเซย ขปอกกเซยง อยอเจย ฮองฮกซนกว ตงซอปตวงจก ฮกซม” แปลวา “ในราชวงศไตเหมง คนแซตง(มแซเอยและแซอนอก)มความ

120จารกในประเทศไทย เลม 5 อกษรธรรมและอกษรไทย พทธศตวรรษท 19-24

(กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2529), 184-188. 121หมอมเจาสภทรดศ ดศกล “โบราณวตถทคนพบจากพระปรางควดราชบรณะ” พระพทธรป

และพระพมพในกรพระปรางควดราชบรณะ จงหวดพระนครศรอยธยา (พระนคร : กรมศลปากร, 2502), 15. 122เรองเดยวกน.

สำนกหอ

สมดกลาง

61

เลอมใสในพระพทธศาสนา จงรวมใจกนสรางพระสมมาสมพทธเจานขนไว” 123 จารกภาษาจนหลงพระพมพของชาวจนนนแสดงใหเหนถงการผสมผสานวฒนธรรมของทงสองชนชาตระหวางชาวจนทนบถอพทธศาสนานกายมหายานและชาวพระนครศรอยธยาทนบถอพทธศาสนานกายเถรวาทและสะทอนใหเหนวาพทธศาสนาทงสองนกายยอมรบในเรองของการสรางพระพมพเพอเปนพทธบชาและประกอบบญกศล

คตการสรางพระพมพเพอเปนพทธบชาและประกอบบญกศลนไดรบอทธพลมาจากสโขทยซงเปนอทธพลทางวฒนธรรมทสโขทยไดรบมาจากวฒนธรรมขอมอกทอดหนง124 พระพมพทสรางขนในสมยอยธยาตามคตความเชอน สนนษฐานวาเรมมมาตงแตสมยอยธยาตอนตน เพราะมหลกฐานเปนจารกสมยอยธยาตอนตนกลาวถงวตถประสงคของการสรางพระพมพไวอยางชดเจน เชน จารกแผนดบก จารกลานเงน พบทวดมหาธาต จงหวดพระนครศรอยธยา กลาวถงวตถประสงคของการสรางพระพมพ ซงแสดงถงคตความเชอในการสรางไวอยางชดเจนวา

ดวยกศล ผลกหลอพระพทธพมพ ถวนวนเกดทาบชาพระศรรตนตรย ฟงพระสดปกรณาภธรรม สรรพบรบรณกลปนาอานสงสนไปทวไตรภพสบสตวนกร บดรญาตสาธชน สวนตนกขาขอไปเกด เอากาเนดในดสตคลบพตรพระไมตร เมอพระศรสรรเพชญ เสดจมาเปนพระพทธ ขอมอตบตในกษตรยตระกล ไพเราะสรเปรมปราชญ อาจโอยทาย หาญหาว ลอทวทกแดน แสนสาธบชา ทนฟงขพง ธรรมเทศนาสม(เดจ)พระเจา ขอเขาบวชทรงผนวชชมบญ ภลบาตรจพรอยาพก กรโกนเกศเดจกเลสตระบด อรหตหนสงสาร โดยพระไปนรพานฟากฟา ขอไดเยยงกขาอธษฐานนแด อนนชอผกระทาพระพมพนแล พออายไดเจดสบหาป วนไดญบหมนเจดพนหา

123มานตย วลลโภดม “พระพมพวดราชบรณะ” พระพทธรปและพระพมพในกรพระปรางควดราชบรณะ จงหวดพระนครศรอยธยา, 41. 124สมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงสนนษฐานเรองการรบอทธพลทางวฒนธรรมของสโขทยวาเกดขน “นบตงแตสมเดจพระบรมไตรโลกนาถเสดจขนไปเสวยราชยอย ณ เมองพษณโลก” ดใน สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย, 240.

สำนกหอ

สมดกลาง

62

รอยวน กระทาพระถวนวนเทาดงน อนนสวนแมเฉาไดเจดสบหาป วนไซรญบหมนเจดพนหารอยวน กระทาพระถวนวนดงน พออายผลกและเขยนแล กระทาดวยทานดงน ขอจงไดดงขาอธษฐานดงน 125

จารกสรนนทะ พบทวดมหาธาต ระบไววา

ขาชอวาสรนนทะ เปนปราชญ มศรทธา เปนสทธรรมทายก สรางพระพทธรปดบกหมนกวาองค ดวยผลบญน ตราบเทาทขายงทองเทยวไปสภพนอยภพใหญอนจะนบมไดนน ขอใหขามปรชา มรปงาม มเสยงไพเราะ เฉยบแหลมยงในสรรพศาสตร รแนวความคด เปนผทรงศล มสมบตตางๆ อนประเสรฐ เปนผบรจาคทานหาประมาณมได เปนผปลดเปลองตนใหพนจากกเลส เปนผยนดในกศลอนหาโทษมได ขอใหเปนพระพทธเจาในอนาคตกาลเทอญ126

นอกจากนยงมจารกอกหลายแหงทระบถงวตถประสงคในการสรางเพอเปนพทธบชาและเปนการประกอบบญกศล เปนปจจยใหเกดในสวรรคชนตางๆ ใหไดเกดมาในยคสมยของพระศรอารยเมตไตร อกทงเพอเปนอานสงคใหไดเปนพระพทธเจาในอนาคต

กลมท 2 การสรางพระพมพเพอใหเกดความเปนสรมงคล ความศกดสทธ และดลบนดาลใหเกดอานภาพตางๆ

คตความเชอการสรางพระพมพจะถกเปลยนแปลงไปตามปจจยหรออทธพลทางวฒนธรรมทเขามาในสงคมขณะนน ในสมยอยธยาไดมการเปลยนแปลงคตการสรางพระพมพเนองจากปจจยทางดานสงคมและการเมอง คอ ในสมยสมเดจพระไชยราชาธราช อยธยาไดเรมทาสงครามสรบกบพมาและไดสรบกนอยางตอเนอง และสถานการณการเมองภายในทมความ

125“จารกแผนดบกวดมหาธาต” ใน ประชมจารกภาคท 8 จารกสโขทย , 137-141. 126จารกในประเทศไทย เลม 5 อกษรธรรมและอกษรไทย พทธศตวรรษท 19-24, 108.

สำนกหอ

สมดกลาง

63

วนวายเนองมาจากระบบราชการทขยายตวขน ทาใหขนนางมอานาจมากขนจนเกดปญหาสงครามภายในเพอแยงชงราชสมบต คนในสงคมมความเชอในเรองอานาจเหนอธรรมชาต เลขยนต ไสยศาสตร เรองทรงเจาเขาผ รวมถงพทธศาสนาและสถาบนสงฆทเปนศนยกลางความเชอของสงคมไดเขามาเกยวของกบเรองทางโลกมากขน โดยสะทอนใหเหนไดจากเหตการณทพระสงฆเขามามบทบาทในการแยงชงพระราชบลลงกในสมยพระเพทราชา 127 ทาใหระบบความคด คตความเชอทมอยในสงคมไดเปลยนแปลงไป การเกดสงครามขนอยางตอเนองและการเกดปญหาการเมองภายในนน สงผลใหคนในสงคมเกดความหวาดกลวและไมมนใจในความปลอดภยเมอตองตกอยในภาวะสงครามหรอชวงการผลดเปลยนแผนดนจงจาเปนตองหาทพงทางใจเพอสรางขวญและกาลงใจ ประกอบกบความเชอในเรองของไสยศาสตรและวทยาคมทปรากฏอยทวไปในสงคมอยธยา จงทาใหคตความเชอในการสรางพระพมพไดเปลยนแปลงไปดวย คตความเชอในการสรางพระพมพเพอใหเกดความเปนสรมงคล ความศกดสทธ และดลบนดาลใหเกดอานภาพตางๆ นน สนนษฐานวาเกดขนในราวตนพทธศตวรรษท 22 เนองจากเปนชวงเวลาทมภาวะสงครามเกดขนบอยครง ทาใหมการหาทพงทางจตใจทงในดานของพธกรรมและการพกพาวตถเครองรางซงเชอมโยงกบความเชอในเรองเหนอธรรมชาต สงศกดสทธและพธกรรมตางๆ ทมมาแตเดม อาท การทาพธตดไมขมนาม การสกเลขยนตบนรางกาย การอาบวานยา การนาเครองรางของขลงตามธรรมชาต (วตถอาถรรพ) ฝงไวตามรางกายหรอการนาสงของทสรางขวญกาลงใจ เชน การนาชายพกชายผาของมารดาตดตวไปในการออกสงคราม128เปนตน แต 127จดหมายเหตฟอรบง กลาวถงเรองการกอกบฏของพระเทพราชาไววา “ทานไดพระภกสสงค เปนพคพวกแลว” ใน จดหมายเหตฟอรบง (พระนคร : โสภณพพรรฒธนาการ, 2486. พมพในงานพระศพพระ วรวงศเธอ กรมหมนเทวะวงศวโรทย เมษายน 2486), 187. 128ตาราพไชยเสนา เปนเอกสารทเขยนขนในสมยอยธยา ไดกลาวถงเรองการหามนาชายพกชายผาไปในการทาสงคราม ซงแสดงใหเหนวามความเชอเกยวกบการนาชายพกชายผาไปในการสงครามเพอใชเปนเครองรางชนดหนงและเปนทนยมกนทวไปในสมยนน ดใน วรพร ภพงศพนธ “ตาราพไชยเสนา : ตาราวาดวยคณสมบตและขอควรประพฤตของขาราชการระดบสง” ใน 100 เอกสารสาคญ : สรรพสาระประวตศาสตร

ไทย (กรงเทพฯ : ศกดโสภาการพมพ, 2553), 175-226.

สำนกหอ

สมดกลาง

64

เนองจากเครองรางของขลงตามธรรมชาต (วตถอาถรรพ) นนหาไดยากหรอการนาชายพกชายผาไปในการสงครามนนเปนการปฏบตทไมเหมาะสมเพราะเชอวาจะทาใหเกดอปทวอปมงคลและรวมถงการสกยนตตามรางกายนนเปนเรองทตองใชเวลานานในการสกและทาไดยาก ดงนนจงเปลยนมาเปนการเขยนเลขยนตลงบนผนผาหรอกระดาษแทนการสกลงบนรางกายแลวใชพทธาคมในการปลกเสก สามารถพกเครองรางตดตวไดสะดวกจงทาใหเกดเครองรางของขลงขนมาแทนทการสก เชน ตะกรด129 ผายนต ผาประเจยด130 แหวนพรอด131 เปนตน ซงสงเหลานเปนจดเรมตนของการสรางเครองรางของขลงประเภทตางๆ เพอจะนาตดตวไปในการออกสงครามแทนการพกพาเครองรางทมมาแตเดม ในสมยตอมา “ในสมยสมเดจพระนเรศวร ไดมการนาพระพทธรปทมความหมายแหงชยชนะ (พระชย) ตดไปกบกองทพดวยเพอความเปนสรมงคลและเปนกาลงใจ132” เมอผนามคตความเชอในการนาพระพทธรปตดตวไปในการออกศกสงครามเพอใหเกดความเปนสรมงคล สงผลใหผทมหนาทในการออกศกสงคราม(ทหาร) เกดความเชอในเรองนเชนเดยวกน จงมการสรางพระพมพและนาพระพมพพกตดตวไปแทนการพกพาพระพทธรปซงมขนาดใหญยากตอการพกพา133

129 เครองรางของขลงชนดหนง ทาดวยโลหะหรอ อโลหะ เชน แผนตะกว แผนเงน แผนทองหรอ

ทองแดง บางครงใชไมไผหรอกระดกสตว เมอไดวสดตามตองการกจะทาการลงอกขระ หรอผกเปนยนต โดยสวนใหญจะเปนบทสรรเสรญพทธคณ ซงตะกรดทตองการใหเกดผลทางคงกระพนจะใชแผนทองแดง ตะกรดทตองการใหเกดผลทางดานแคลวคลาดจะใชแผนตะกว

130 เครองรางของขลงชนดหนง ทาดวยผาผนสเหลยม มการเขยนยนตและคาถาอาคมตางๆ มกใชผกทแขนหรอคอ

131 เครองรางของขลงชนดหนง ทาดวยกระดาษวาวทเขยนเลขยนตอาคมตางๆไวแลวมวนเปนเสน ถกเปนแหวน ใชสวมนวจากนนนาไปชบรกแลวปลกเสก อกชนดหนงถกดวยดายดบชบรก มขนาดใหญใชสวมแขน

132สภาพรรณ ณ บางชาง, ขนบธรรมเนยมประเพณ : ความเชอและแนวการปฏบตในสมยสโขทยถงสมยอยธยาตอนกลาง, 114. 133เชน พระพมพทวดบานกราง จงหวดสพรรณบร สนนษฐานวา “สมเดจพระนเรศวรมหาราชไดเดนทพมาถงเมองสพรรณเพอนาทพมารบกบพมาและไดสรางพระไวทวดบานกราง เพอใหทหารไวใชในการรบ

สำนกหอ

สมดกลาง

65

การทพระพมพมบทบาทในการเปนทพงทางใจโดยการนาตดตวไปออกศกสงคราม จงตองมการสรางพระพมพขนจากวสดอาถรรพเพอทาใหพระพมพเกดความศกดสทธมากยงขน134 ใชปองกนอนตรายจากศาสตราวธในการสงครามตามความเชอ บางครงมการลงเลขยนตอกขระบนพระพมพตามความเชอในสมยนน135 ซงปางทนยมนามาสรางพระพมพนนเปนปางสมาธและปางพระพทธเจาชนะมาร (มารวชย) สนนษฐานวาเกยวของกบชออนเปนมงคลของปางทสรางพระพมพเพอใชในการออกศกสงคราม แตการนาพระพมพไปในการออกศกสงครามนนไมปรากฏหลกฐานวามการอาราธนาพระพมพตดตวดวยวธการใด ในลลตตะเลงพายซงเปนวรรณกรรมในสมยรตนโกสนทรระบไววา สมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงนาพระพมพของเมองพจตร (พระพจตร เมดขาวเมา)136 ตดไวทพระมาลาเมอเวลาออกทาศก นอกจากนยงปรากฏพระพมพซงเชอกนวาสรางขนมาเพอใหเกดความศกดสทธดานคงกระพนชาตร เพอใชในการศกสงครามอกเปนจานวนมาก เชน พระขนแผนเคลอบ กรวดใหญชยมงคล, พระขนแผน กรวดบานกราง137, พระหลวงพอโต กรวดบางกระทง, พระนางพญา จงหวดพษณโลก เปนตน ครงนน เมอรบชนะแลว เปนคตความเชอของคนโบราณวาเมอไมไดใชพระแลว ไมนาตดตวกลบบานแตจะนามารวมกนไวทวด” อางใน พชร พลคามาก, พระวดบานกราง” โพธเพชร 16, 8 (2552), 37. 134มการนาเกสรกบวานและแรสงฆวานรเปนวสด ดใน มนส โอภากล, พระผงสพรรณ (สพรรณบร : มนสการพมพ, 2530), 30-31. อางถงใน บศรา สวางศร, “พทธพาณชย : พระเครอง”, 52. นอกจากนยงนยมสรางพระพมพจากวสดโลหะทเรยกวา “ชน” สนนษฐานวาเกยวของกบชอเรยกโลหะ ทออกเสยงคลายคาวา “ชนะ”

135 เชน พระกรงคลองตะเคยน พทธลกษณะขององคพระคอมดานบนเปนรปปลายแหลม องคพระเปน พระนงปางมารวชย ประทบนงบนฐานเรยง ๓ ชน ดานหลงเปนผนงรปโพธ และมตวยนตจารกดวยมอ มทงชนด ปลายงอนแหลม และปลายมนโคง ถาจบองคพระเขยาจะม เสยงดง เหมอนพระกรงเนอโลหะทวๆไป เพราะมการบรรจ เมดกรงไวภายในองคพระ

136 พระพจตรเมดขาวเมา เปนพระเนอชนเงน สรางในสมยสโขทยตอนปลาย มความเชอวา พระพจตร เมดขาวเมา มสวนผสมของ "เหลกนาพ" ซงเปนเหลกทมเนอดทสดของจงหวดพจตรและมความศกดสทธในตวเอง พทธลกษณะของพระพจตรเมดขาวเมา เปนปางสมาธประทบนงอยบนฐาน

137พระขนแผนทงสองกรเชอวาเปนพระพมพทสรางในสมยสมเดจพระนเรศวรมหาราชในเหตการณสาคญทางประวตศาสตรคอการกระทายทธหตถกบพระมหาอปราชทหนองสาหราย จงหวดสพรรณบร

สำนกหอ

สมดกลาง

66

เนองจากในสมยอยธยาเปนชวงเวลาทมศกสงครามอยตลอดเวลา เปนปจจยทสงผลใหคตความเชอในการสรางพระพมพเปลยนแปลงไป มบางทานเชอวาการสรางพระพมพโดยมวตถประสงคของการสรางเพอใหเปนพระเครองนนมมาตงแตสมยอยธยา138 แตไมมเอกสารยนยนในเรองการสรางพระพมพโดยมวตถประสงคใหเปนพระเครองในสมยอยธยา มเพยงแผนจารกลานเงนพบทกรเจดยวดพระบรมธาต จงหวดกาแพงเพชรและแผนจารกลานทองพบทกรพระปรางควดพระศรรตนมหาธาต จงหวดสพรรณบร139 ซงมเนอความจารกลกษณะตานาน กลาวถงการสรางพระพมพโดยฤๅษสรางดวยวสดประเภทตางๆ และกลาวถงพทธคณความศกดสทธของพระพมพทสรางขนมาแตยงเปนขอถกเถยงในเรองของหลกฐานจารกทง 2 แผนนวาเปนจารกทแตงขนมาใหมหรอไม140

จากการศกษาในบทนจะเหนไดวาพระพมพมตนกาเนดมาจากการสรางเพอเปนทระลกในการไปนมสการสงเวชนยสถานตางๆ ตอมาเมอความเชอปญจอนตรธานแพรหลายในสงคมมากขนจงมการจารกคาถาเยธมมาฯ อนเปนคาถาทกระชบและไดใจความครบถวนตามหลกอรยสจ 4 อนเปนหวใจแหงธรรมะของพระพทธเจา เกดแนวคดเรองการสรางพระพมพเพอสบพระศาสนา ขนและเมอพทธศาสนาแผขยายไปยงพนทตางๆ ของประเทศไทย ปจจยทแตกตางกนตามแตละพนทสงผลใหแนวคดการสรางพระพมพเกดการเปลยนแปลงคตการสรางจากวตถประสงคเพอสบพระศาสนาสการสรางเพอปรมตถประโยชนแกผตาย เพอเปนพทธบชารวมถงการสรางพระพมพเพอใหเกดความเปนสรมงคล ความศกดสทธ

โดยมเหตผลสนบสนนทงจากหลกฐานทางเอกสารทระบถงเสนทางการเดนทพ สงแวดลอมสถานท และรปแบบทางศลปะ ดใน บศรา สวางศร, “พทธพาณชย : พระเครอง”, 36. 138The Fine Art Department, 700 Years of Thailand: Treasures from the Kingdom

(Bangkok : Thaiwattanapanit, 1993), 85.

139กรมศลปากรสนนษฐานวา มการจารกขนระหวางพทธศตวรรษท 24 ดใน จารกในประเทศไทย เลม 5 อกษรธรรมและอกษรไทย พทธศตวรรษท 19-24, 161. 140กฤษฎา พณศร, “ตานานการสรางพระพมพในจารกลานเงน ลานทอง เรองจรงหรอลวงโลก? ”

ใน เมองโบราณ 34, 3 (กรกฎาคม – กนยายน 2551), 110-121.

สำนกหอ

สมดกลาง

67

คตการสรางพระพมพเพอใหเกดความเปนสรมงคล ความศกดสทธ และดลบนดาลใหเกดอานภาพตางๆ ในสมยอยธยาสบทอดมาจนถงสมยรตนโกสนทรตอนตนเมอผนวกกบการปรบเปลยนแนวคดทางพทธศาสนาในสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกจงทาใหเกด “พระเครอง” ขนมาอยางแทจรงและเมอไดรบวทยาการจากชาตตะวนตกในดานตางๆ การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ รวมถงภาวะสงครามโลก จงเปนเสมอนปจจยกระตนความศกดสทธและพทธคณใหเกดมมากขนจนกระทงกลาวไดวาพระเครองเปนเครองรางทไดรบความนยมมากทสดของประเทศไทยในปจจบน

สำนกหอ

สมดกลาง

68

บทท 3 จากพระพมพสพระเครอง

ความเปลยนแปลงในสมยรตนโกสนทรถงสงครามโลกครงทสอง

การสรางพระพมพโดยมวตถประสงคเพอใหเกดความเปนสรมงคลและเกดพทธคณ ปาฏหารยตางๆ มขนตงแตสมยอยธยาตอนปลายและไดสบทอดคตความเชอนมาในสมยรตนโกสนทรตอนตนและเมอไดรบปจจยดานตางๆ มาสนบสนน ทาใหในทสดพระพมพทสรางขนไดรบความเคารพบชาเชอมนจนกลายมาเปนพระเครองในสมยรตนโกสนทร ปจจยททาใหพระพมพกลายมาเปนพระเครองนนเกดจากแนวคดทเปลยนแปลงไปของสงคมไทยในสมยรตนโกสนทรประกอบกบการรบอทธพลจากตะวนตกทงแนวคดเรองของทระลก การนาเขาเครองผลตเหรยญไดทาใหการสรางพระเครองกลายเปนสงทนยมกนอยางแพรหลาย

การปรบเปลยนแนวคดทางพทธศาสนาในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมาเปนพทธศาสนาแนวมนษยนยม คอ ไมเนนการเขาถงพระนพพานแตเนนในเรองความสาเรจทสามารถสรางขนไดในชาตน สงผลใหการสรางพระพทธรปและพระพมพในสมยนสรางขนเพอตอบสนองความตองการทางดานจตใจ ใหความรสกปลอดภยในชวตซงสะทอนออกมาในรปแบบของพทธคณดานคงกระพน ชาตรมากกวาการคานงถงการสบทอดพระศาสนาหรอการสรางเพอถวายเปนพทธบชาตามคตความเชอในสมยกอนซงสอดคลองกบสภาพสงคมในขณะนนทอยในภาวะสงคราม

การเกดอหวาตกโรคระบาดในชวงรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวและรชกาลของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว กเปนปจจยภายในททาใหพระกรงและพระพมพไดรบความนยมในสงคมไทยดวยเชนกน

นอกจากนความนยมในการเกบสะสมเครองถวย เครองลายคราม หนงสอ โบราณวตถ รวมถงการเ กบสะสมพระพทธรปและพระพมพตางๆ ในชวง รชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวซงเปนอกปจจยหนงทมผลทาใหพระพมพในกรพระ

สำนกหอ

สมดกลาง

69

เจดยกลายมาเปนพระเครอง การศกษาประวตและรปแบบของพระพมพในแตละยคสมยของการสราง ทาใหเกดความเชอในพทธคณและนาพระพมพเหลานนมาบชาในลกษณะเครองรางของขลงชนดหนง

การรบอทธพลทางดานความคดและวฒนธรรมดานตางๆ ของตะวนตกในชวงรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เปนอกปจจยทกระตนใหเกดความนยมพระเครองแพรหลายขนในสงคม

การรบแนวคดในเรองการสรางของทระลกและเหรยญทระลกในโอกาสตางๆ ซงในชวงแรกนนเปนทนยมเฉพาะในหมเจานายและชนชนสงเทานน ตอมาไดเกดการแผขยายแนวคดนมาสสงคมโดยรวม ทาใหเกดแนวคดในการสรางของทระลกขนในโอกาสตางๆ เมอแนวคดนรวมกบการเขามาของวทยาการทางดานการถายภาพและการนาเขาเครองผลตเหรยญทาใหเกดเหรยญทระลกทมรปพระสงฆเพอใชแจกในงานพระราชทานเพลงศพขนเปนครงแรกและเปนทมาของการเกดเหรยญพระเครองดวย

ในเวลาตอมาความนยมนกไดขยายวงขนและโดยเฉพาะเมอเกดสงครามโลกครงทสองขน ซงประเทศไทยไดรบผลกระทบโดยตรงจากสงคราม สงครามโลกครงทสองจงเปนปจจยทกระตนใหแนวคดในเรองการบชาพระเครองไดรบความนยมอยางสงในสงคมไทย มทงการจดสรางพระเครองขนมาเปนจานวนมาก การขดพระพมพตามกรตางๆ เพอนามาเปนพระเครอง รวมถงการสรางพระเครองโดยรฐบาลเพอตองการใหเปนเครองรางของขลงประจาประเทศไทยและเปนตวแทนของความศกดสทธในแตละภมภาคทไดมารวมกนอยในพระเครององคเดยวจนนาไปสการเปนผนาทางดานจตใจของรฐบาล ดงน เพอใหเขาใจถงจดเรมตนของแนวคดเรองพระเครองและเขาใจถงความเปลยนแปลงของพระเครองทเกดขนในสงคมตงแตสมยรตนโกสนทรถงชวงสงครามโลกครงทสอง ในบทนผศกษาจงจะทาการศกษาถงปจจยดานตางๆ ทมผลทาใหเกดแนวคดในเรองพระเครองและความนยมสรางพระเครอง รวมถงศกษาการนาวสดมาใชในการสรางพระเครองในแตละยคสมยและโดยเฉพาะอยางยงในชวงสงครามโลกครงทสอง ทมการนาวสดทหลากหลายขนมาใช

สำนกหอ

สมดกลาง

70

1. ปจจยททาใหพระพมพกลายเปนพระเครองในสมยรตนโกสนทร การสรางพระพมพในระยะแรกเปนการสบทอดพระศาสนาตามคตความเชอในเรองปญจอนตรธานทวาพทธศาสนาจะดารงอยได 5,000 ป จงไดมการสรางพระพมพขนเพอเปนเครองแสดงความเจรญรงเรองของพทธศาสนาและมการจารกพระคาถา “เยธมมา” อนเปนหวใจของพทธศาสนาเพอใหพระศาสนาคงอยสบไป

ตอมาในสมยอยธยาผคนในสงคมไดรบอทธพลจากศาสนาพราหมณ-ฮนด เกยวกบการสรางวตถเพอถวายตอเทพเจาและคตความเชอเกยวกบการเวยนวายตายเกดจงเปนปจจยทกอใหเกดการเปลยนแปลงแนวคดในการสรางพระพมพ คอ จากการสรางเพอสบทอดพระศาสนามาเปนการสรางเพอประกอบบญกศลของผสรางและเพอถวายเปนพทธบชา รวมถงเพออทศใหกบผตายดวย ในสมยรตนโกสนทรปรากฏหลกฐานวามการเปลยนแปลงแนวคดเกยวกบการนาพระพมพมาใชในฐานะเครองรางของขลงชนดหนง ซงเปนแนวคดทไดรบ อทธพลจากปจจยในดานตางๆ จนกระทงเกดเปน “พระเครอง” ขนมาในสงคมไทย โดยปจจยททาใหเกดการเปลยนแปลงแนวคดของผคนมาจากความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และจากเหตการณสาคญทเกดขนในชวงเวลาตางๆ ดงน

1.1 การปรบเปลยนแนวคดทางพทธศาสนา สมยอยธยาตอนปลายแมวาจะมการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคม ซงม

ผลกระทบตอวถชวตของผคนและสงผลไปถงระบบความเชอและความคดทางศาสนา คอ กอใหเกดความคดความเชอทผกพนอยกบสภาพแวดลอมในโลกนมากขน มความเชอในสตปญญาของมนษยมากขน แตผคนในสงคมสวนใหญกยงมความเชอในเรองอานาจเหนอธรรมชาต ซงสะทอนใหเหนในโองการแชงนา โองการดานาในพระไอยการพสจนดานาลยเพลง หรอการปรากฏตวของบรรดา “ผวเศษ” หรอ “ผมบญ” อกทงความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด ทปรากฏใหเหนในรปของพธกรรมตางๆ เชน พระราชพธบรมราชาภเษก พระราชพธถอนาพพฒนสตยา รวมถงความเชอในเรองของพทธศาสนาในเรองพระศรอารยเมตไตร และคตการนบถอพระโพธสตว เปนตน

สำนกหอ

สมดกลาง

71

สมยรตนโกสนทรตอนตน ผคนสวนใหญอพยพมาจากกรงศรอยธยา สงผลใหความร ความคด ความเชอ ตลอดจนโครงสรางทางสงคมไมแตกตางจากสมยอยธยา ความเชอของคนในสงคมสมยรตนโกสนทรตอนตนทไดรบการถายทอดมาจากอยธยานน ซงมทงความเชอในเรองอานาจเหนอธรรมชาตและไสยศาสตร ความเชอทางศาสนาพราหมณ-ฮนด และความเชอเกยวกบพทธศาสนา

ความเชอตางๆ เหลานสะทอนใหเหนในการออกพระราชกาหนดใหม ในกฎหมายตราสามดวง รวมทงในกฎพระสงฆรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก เชน แตนสบไปเมอหนา ใหพระสงฆผสาแดงพระธรรมเทศนาแลราษฎรผจะฟงพระ

มหาชาตชาฎกนน สาแดงแลฟงแตตามวาระพระบาฬแลอรรถกถ ฎกาใหบรบรรณ ดวยผลอานสงนนกจะไดพบสมเดจพระศรอารยเมตไตรในอนาคต1” “...แลภกษสงฆทกวนนละพระวไนยบญญตเสย มไดระวงตกเตอนสงสอนกาชบวากลาวกน ครนบวดเขาแลวกมไดใหศษยอยนไสยในหมคณะสงฆครอประฌา อาจารยกอน ละใหเทยวไปโดยอาเพอใจแตรปหนงสองรปสามรป ไปตงซมซอนอยทามารยารกษาศลภาวะนา ทากรยาใหคนเลอมใสนบถอ สาแดงความรวชาอวดอทธฤทธเปนอตรมนษธรรมเปนกลโกหกตงตววาผมบญวาพบคนวเสศมวชามาแตถาแตเขา2

กฎพระสงฆสะทอนใหเหนถงความเชอในเรองพระศรอารยเมตไตรทเปนคตความเชอ

ทสบทอดมาตงแตสมยอยธยาและยงปรากฏใหเหนในสมยรตนโกสนทร และไดสะทอนใหเหนถงความเชอในเรองอานาจเหนอธรรมชาตซงยงคงมอทธพลอยางสงกบคนในสงคม ในพระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ไดมบนทกเกยวกบความเชอในเรองไสยศาสตรและวตถมงคล วา “ขณะนนพระสงฆองคหนงชอมหาชวย

1“กฎพระสงฆขอท 1” ใน กฎหมายตรา 3 ดวง ฉบบ มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและ

การเมองแกไขปรบปรงใหม เลม 3 (กรงเทพฯ : สถาบนปรด พนมยงค, 2548), 344. 2“กฎพระสงฆขอท 3” เรองเดยวกน, 354.

สำนกหอ

สมดกลาง

72

เปนเจาอธการอยในอารามแขวงเมองพทลง มความรวชาการด ชาวเมองนบถอมาก จงลงตระกรด ประเจยดมงคล แจกคนทงปวงเปนอนมาก”3 ไดสะทอนใหเหนวาพระสงฆและผคนในสงคมมความเชอในเรองไสยศาสตรอยางแพรหลาย โดยมพระสงฆเปนผทาหรอจดสรางเครองรางของขลง ซงแตเดมนนผททาเครองรางของขลงหรอพระเครองนน ผวจยสนนษฐานวาไมใชพระสงฆแตเปนฆราวาสผมวชาอาคม เพราะพระเครองทสร างขนมานนทาเปนรปลกษณะพระสาวกของพระพทธเจา เพราะคตการสรางพระพมพรปพระพทธเจานนมวตถประสงคเพอเปนการสบทอดพระศาสนาหรอเปนพทธบชาเทานน จงไมปรากฏวามการสรางพระพมพรปพระพทธเจาเพอใชในทางไสยศาสตรหรอเปนเครองรางของขลง จนกระทงถงรชกาลพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทพบวามพระสงฆเกจอาจารยเปนผสรางพระเครองและมการนารปพระพทธเจาหรอพระพทธปฏมากรมาเปนพระเครองขน คตความเชอในของไสยศาสตร การนบถอผ รวมถงความเชอของสงศกดสทธนอกพทธศาสนาไดรบการปรบเปลยนและมการควบคมในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก เชน “ใหนบถอเทพารกษแตพอควร หามอยาใหนบถอลงค”4 สวนในพธกรรมในงานพระราชพธถอนาพพฒนสตยากพบวามการเปลยนแปลงแนวคดดวยเชนกน โดยเนนใหนบถอพระรตนตรยมากกวาการนบถออานาจเหนอธรรมชาต

ประเวนกระบลเมองกรงเกาแตกอนนน ครนถงพทธตรดสาต แลขาท

ลอองฯผใหญผนอย ไปถอนาพระพทสจา เขาไปสามาคาระสะไหวนบนบถอรปพระเชษฐบดรนนคอรปพระเจารามาธบดกอน แลวจงไปคารบนบถอพระรตนไตรตอเมอภายหลง ปรปฎบดกลบปลายเปนตนฉะน ปรเวนอนนผด...แตนสบไปเมอหนา ครนพทธตรดสาตรจะถอนาพระพทสจาแลว ใหขาท

3เจาพระยาทพากรวงศ, พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1 (พระนคร : องคการคาครสภา, 2512), 137.

4ประมวลกฏหมายรชกาลท 1 จลศกราช 1166 พมพตามฉะบบหลวง ตรา 3 ดวง เลม 3 (กรงเทพฯ : เรอนแกวการพมพ, 2529), 417-421.

สำนกหอ

สมดกลาง

73

ลอองฯทงปวง มเครองสการบชาแลเครองประโคมแตรสงข ปพาทย ฆองไชยประโคมสาเรจแลวจงกราบนมศการพระพทธปรตมากรพระแกวมระกฏแลพระสารรกะธาตเจดย พระพทธพระธรรม พระสงฆ ดวยสจคารพเสรจแลว จงรบพระราชทานนาพระพทสจากอนแลวจงออกมาอทศกศลแผผลใหแกภมเทพารกษแลอากาศเทวดา แลวเอาพระรตนตยานภาพ จาเรญพรใหแกอะมนษมนษยเทวดาทงปวง...5 พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกทรงปรบเปลยนแนวคดเพอใหคนในสงคม

เขาถงพทธศาสนาไดงายขน คอ เปลยนจากการมงสพระนพพานหรอการหลดพน ไปสแนวคดทมลกษณะมนษยนยม สจจนยม และเหตผลนยมมากขน6 เนนความสาเรจทสามารถสรางขนไดในชาตน ทาใหจดหมายปลายทางของชวตมาอยในชาตนมากขน มการแปลคาสอนทางพทธศาสนาจากภาษาบาล มาเปนความเรยงภาษาไทยเพอใหอานไดสะดวกและเกดความศรทธาไดงายขนเนองจากสามารถอานไดเขาใจเนอความ การปรบเปลยนแนวคดทางพทธศาสนาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมสาเหตมาจากการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมซงเกดขนมาตงแตสมยอยธยาตอนปลายตอเนองจนมาถงสมยรตนโกสนทร การเตบโตทางเศรษฐกจทเกดจากการคากบตางชาต และการเกดขนของไพรกระฎมพในสมยอยธยาตอนปลายเปนฐานสาหรบพฒนาการทจะ

5ประมวลกฏหมายรชกาลท 1 จลศกราช 1166 พมพตามฉะบบหลวง ตรา 3 ดวง เลม 3

(กรงเทพฯ : เรอนแกวการพมพ, 2529), 445-447. 6“โดยบคลกภาพสวนพระองค รชกาลท 1 ทรงมความคดอยางกระฎมพชดเจน คอไมถอเครงครดในเรองโชคลาง และจารตประเพณเกา ๆ หากแตเชอมนอยางมากในสตปญญาของมนษย วา จะนาไปสความสาเรจในโลกนได ...ในปแรก ๆ ทสถาปนาราชอาณาจกรรตนโกสนทร ทรงตราพระราชกาหนดบทพระไอยการหลายฉบบเพอ "อธบาย" หลกคาสอนของพทธศาสนาในแนวน” รายละเอยดเกยวกบเรองการเปลยนแนวคดทางดานพทธศาสนาในสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ดใน สายชล สตยานรกษ, พทธศาสนากบแนวคดทางการเมองในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก (พ.ศ.2325-2352) (กรงเทพฯ : มตชน, 2546), 37.

สำนกหอ

สมดกลาง

74

เกดขนในสมยรตนโกสนทรตอนตน7 คอ กอใหเกด “แนวคดแบบบรโภคนยม”8 ขนในสงคม เนองจากมความคด ความเชอทผกพนอยกบสภาพแวดลอมในโลกนมากขน เชอในสตปญญาความสามารถของมนษยมากขน ผคนเกดแนวคดในเรองการแสวงหาความสขความสบายในชาตน มการแสวงหาผลประโยชนจากการคาเพอนาทรพยสนทได นามาใชในการแสวงหาความสข ซงรวมถงการจายเงนแทนการใชแรงงาน9 การเกดแนวคดแบบบรโภคนยมขนมาในสงคมนน ไดสงผลใหศาสนาซงเปนเครองยดเหนยวทางดานจตใจ เกดการเปลยนแปลงซงแตเดมนนมหนาทตอบสนองตอความตองการทางดานจตใจในเรองของการหลดพนจากวฏสงสารเขาสพระนพพานอนเปนอดมคตหรอจดมงหมายสงสดของชวตกลายมาเปนการปรารถนาความสขและการมอายยนยาว ดงจะเหนไดจากคาอธษฐานทจารกในการกศลตางๆ เชน จารกในพระวหารพระโลกนาถ วา

แลการพระราชกศลทงนขออทศใหแกเทพยเจาในอนนตจกรวาฬแล เทพยเจาในฉกามาพจรแลโสฬศมหาพรหม อากาศเทวดา พฤษเทวดา ภมเทวดา อารกษเทวดาแลกระษตราธราช พระราชวงษานวงษเสนาพฤฒามาตยราชปโรหตสมณชพราหมณอนาประชาราษฎรทวสกลราชอาณาจกรในมงคลทวปจงอนโมทนาเอาสวนพระราชกศลน ใหเปนบญลาภศรสวสดทฆายศม10

7วรางคณา นพทธสขกจ, หนงกวาง ไมฝาง ชาง ของปา การคาอยธยา สมยพทธศตวรรษท

22-23 (กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2550), 174. 8นธ เอยวศรวงศ, “วฒนธรรมกระฎมพในวรรณกรรมตนรตนโกสนทร” ใน ปากไกและใบเรอ พมพครงท 3 (กรงเทพฯ : แพรวสานกพมพ, 2543), 17-269. 9การจายเงนแทนการเขาเดอนนนเรมมขนมาตงแตสมยอยธยาตอนปลาย ดใน วรางคณา นพทธสขกจ, หนงกวาง ไมฝาง ชาง ของปา การคาอยธยา สมยพทธศตวรรษท 22-23, 173.

10ประชมศลาจารก ภาคท 6 ตอนท 1 (กรงเทพฯ : สานกนายกรฐมนตร, 2517), 1-5.

สำนกหอ

สมดกลาง

75

นอกจากนยงพบลายเขยนทผนงถาวมานจกร จารกไววา “แลวทรงพระอทศสวนกศลใหแกเทพยดาแลมะนษสปะรตทงปวงจงรบกศลเถดทกคล จงอายวนโนสกขงพะลง”11 แนวคดดงกลาวนไดสงผลใหมการสรางเครองรางของขลงเพอใชเปนเครองยดเหนยวจตใจตามความเชอวาสามารถทาใหคงกระพนชาตร ฟนแทงไมเขา และมชวตอยรอดปลอดภยจากการสรบ ในยามสงครามหรอมเมอผบชาเหตการณทตองเสยงอนตราย เนองจากผคนในสงคมใหความนบถอกนวาพทธศาสนาเปนสงยดเหนยวจตใจทสงสด จงมการนาเอารปเคารพทางศาสนาเขามาผสมผสานกบความเชอในเรองเครองรางของขลงจนกระทงมการสรางพระเพอใหเปนเครองรางของขลงขน การสรางพระโดยมวตถประสงคเพอใหเปนเครองรางของขลงหรอเพอใหเกดพทธคณนน จากวรรณคดเรองขนชางขนแผนซงเปนวรรณกรรมสมยรตนโกสนทรตอนตน ทไดสะทอนใหเหนถงวถชวต ประเพณ และคตความเชอของคนในสงคม ไดมการกลาวถงการพกเครองรางของขลงและการนาพระมาเปนเครองรางของขลงซงเนอความอยในตอน ขนชางยกจากเมองสพรรณ ความตอนหนงวา จดแจงแตงตวนงยก เขมขดรดอกแลวโจงหาง ผกตวเขาเปนพรวนลวนเครองราง พระปรอทขอดหวางมงคลวง ลกไขดนทองแดงกาแพงเพชร ไขเปดเปนหนขมนผง ตะกรดโทนของทานอาจารยคง แลวอมองคพระควมลาจงงง12 และตอนขนแผนพลายงามเตรยมยกทพ ความตอนหนงวา เปลวลกคกคกไมขาดสาย ชนแตเสนดายหาไหมไม จงเอาพระภควมททาไว ใสขนสารดประสทธมนต ในขนนนใสนามนหอม เสกพรอมเปาลงไปสามหน

11ประชมศลาจารก ภาคท 6 ตอนท 1 (กรงเทพฯ : สานกนายกรฐมนตร, 2517), 22-23.

12 เสภาเรองขนชาง-ขนแผน (กรงเทพฯ : บรรณาคาร, 2513), 414.

สำนกหอ

สมดกลาง

76

พระนงขนไดในบดดล นามนนนทาทนทงทบต13

เครองรางของขลงทปรากฏในวรรณคดเรองขนชางขนแผน กลาวถงพระภควมไวหลายครงในลกษณะของการเปนเครองรางของขลงชนดหนงแสดงใหเหนวาเปนทนยมหรอเปนทยอมรบของผคนในสงคมในการนาพระภควมมาเปนเครองราง บางครงมการนารปพระภควมมาเขยนเพอนาไปทาเปนตะกรด14 และมการนาพระภควมมาแชในนามนหอมเพอใชในการทานามนตให “นามนนนทาทนทงทบต15” อกทงกลาวถงวธการพกพระเครองรางของขลงตดตวโดยวธการอมองคพระภควมไวในปาก มการแขวนพระภควมไวกบตว 16 และการนาพระภควมมาหอใสผาประเจยดแลวนาไปโพกไวทศรษะ17

พระภควมนนเปนรปจาลองของพระมหากจจายนะ บางครงเรยก พระปดตา พระปดตามหาอด พระมหาอด เปนตน เชอกนวามความเปนเลศทางดานลาภสกการะและมหาอด ปองกนอนตรายจากอาวธ ในสมยกอนจงนยมพกตดตวเพอใชในการออกสงครามเพอปองกนอนตรายจากศาสตราวธตางๆ บางคนเชอวาหามนาพระมหาอด (ปดทวารทงเกา) ไวในบานเวลาคลอดบตรเพราะเชอวาทาใหคลอดบตรยาก การนาพระภควมมาสรางเปนรปเคารพหรอพระเครองรางของขลงนน สนนษฐานวาตองการใหเกดอทธฤทธทางดานมหาอด เพอใชเปนเครองรางในการทาศกสงคราม โดยลกษณะของพระภควมนนม 2 ลกษณะใหญๆ คอ ลกษณะของพระยกมอทงสองขางปดใบหนา และลกษณะของพระยกมอทงสองขางปดใบหนาและมมอทเพมขนมาใชปดหและปดทวาร ซงเปนลกษณะของการปดบงและปองกนอนตรายทจะเกดขนจากศาสตราวธทงหลาย นอกจากนยงม

13เสภาเรองขนชาง-ขนแผน (กรงเทพฯ : บรรณาคาร, 2513), 622. 14“เครองรางตะกรดลงองคภควม บรกรรมเสกเปาเขาทนใด” ใน เรองเดยวกน, 693. 15เรองเดยวกน, 622. 16“สายสงวาลภควมประคาคลอง แหวนทองปทมราชคาดตะกรด” ใน เรองเดยวกน, 696. 17“ประจงจบจบประเจยดประจพระ โพกศรษะทะมดทะแมงดแขงขน” ใน เรองเดยวกน, 723.

สำนกหอ

สมดกลาง

77

ความนยมในการนารปพระภควมมาสกไวบนรางกายเพอใหเกดพทธานภาพ ซงปรากฏอยในวรรณคดเรองขนชางขนแผน วา

อนแมทพคนนมศกดา อยคงสาตราวชาด แขนขวาสกรงเปนองคนารายณ แขนซายสกชาดเปนราชสห ขาขวาหมกสกพยคฆ ขาซายสกหมมกาลง สกอระรปพระโมคคลลาน ภควมปดตานนสกหลง สขางสกอกขระนะจงงง ศรษะฝงพลอยนลเมดจนดา 18

วรรณคดเรองขนชางขนแผนไดสะทอนใหเหนวาผคนในสงคมมความเชอในเรองของความศกดสทธและอทธฤทธของเครองรางของขลงอยางแพรหลาย รวมถงความนยมในการใชพระในฐานะเครองรางของขลง โดยเฉพาะเมอบานเมองประสบภาวะสงคราม ปรากฏหลกฐานวามการพกพาพระเครองรางของขลงตดตวไวเพอใชในโอกาสตางๆ และเพออาศยพทธคณของพระภควมในการปองกนภยอนตรายจากศาสตราวธ ผวจยสนนษฐานวาพระภควมเปนพระเครองรางของขลงหรอ “พระเครอง” อยางแรกท เกดขนซงตางจากแนวคดของ ฉลอง สนทราวาณชย ทสนนษฐานวา “พระเครองแรกสดนาจะไดแก พระกาแพงซมกอ ทงเศรษฐ (กาแพงเพชร) ซงเปนพระกรโบราณท "กรแตก" โดยบงเอญและถก "คนพบ" โดยสมเดจพระพฒาจารย (โต) วดระฆงฯ นามาแจกจายกลายเปน "พระเครอง" หลงจากนนไมนาน สมเดจโตกได "สราง" พระสมเดจวดระฆง แจกจายสานศษย เชนเดยวกนกบ พระกรงปวเรศฯ ท "สราง" ขนโดยสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยา ปวเรศวรยาลงกรณ วดบวรนเวศ กนบเปนพระเครองไทยรนแรกๆ”19 และ ศรศกร วลลโภดม ทสนนษฐานวา “พระกรงเปนตนเคาทแทจรงของพระเครอง”20

18เสภาเรองขนชาง-ขนแผน, 693. 19การสนนษฐานของ ฉลอง สนทราวาณชย นาจะมขอมลจากหนงสอเรอง จดหมายเหตเรองประพาสตนในรชกาลท 5 ซง สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพไดทรงพระนพนธไว ระบวา เมอ พ.ศ.2392 สมเดจพระพฒาจารย (โต) ไดขนมาเยยมญาตทเมองกาแพงเพชรและในครงนนไดปฏสงขรณพระเจดยโบราณ

สำนกหอ

สมดกลาง

78

ระยะแรกทมพระเครองเกดขนมานน สนนษฐานวายงไมเปนทแพรหลายหรอเปนทนยมกนทวไปในสงคม เนองจากมวตถประสงคเพอใหเกดพทธคณทางดานคงกระพน ชาตร และมหาอดเปนสวนใหญ ซงตอบสนองความตองการของผทถกเกณฑไปในการสรบในสงครามและกลมโจรผรายเทานน

ผทตองไปสรบในสงคราม ตองการเครองยดเหนยวจตใจเพอใหเกดความเชอมนในการตอส ซงในชวงรตนโกสนทรตอนตนนนยงคงมศกสงครามกบพมาอยางตอเนองสวนกลมโจรผรายมกเปนผทมความร ความสามารถในเรองของไสยศาสตร คาถาอาคม เปนอยางด ในกฎหมายตราสามดวง ไดกลาวถงโจรผรายทมความรความสามารถทางดานไสยศาสตร คาถาอาคมไวมากมาย อาท “อนวาโจรยองสดมนนฤา คอวาโจรมความรคณเวทวทยาคมสกฎใหเจาของหลบแลวขนเกบเอาทรพยสงของ”21 ในบนทกของปาลเลกวซ บาทหลวงชาวฝรงเศสทเขามาอยในประเทศไทยในชวงรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (พ.ศ.2386) กไดกลาวถงโจรทมคาถาอาคมสะกดใหเจาบานไมสามารถขยบเขยอนรางกายไดไววา “หมอผเหลานสมคบกบพวกหวขโมย มวธการกระทาใหจงงงกนไปทงบาน สามารถขนเรอนและลกทรพยสนสงม

3 องคและพบพระพมพบรรจอยในพระเจดย แตกไมไดทรงระบวาสมเดจพระพฒาจารย (โต) นาพระพมพทพบจากพระเจดยเหลานนมาแจกจายจนพระพมพเหลานกลายเปนพระเครองตามท ฉลอง สนทราวาณชย สนนษฐานไว นอกจากนเมอพจารณาถงบรบททางสงคมในสมยทมการสรางพระพมพเมองกาแพงเพชรและมการจารกถงพทธคณดานตางๆ กไมนาจะเปนไปไดเพราะไมปรากฏวามการสรางพระพมพและมการจารกถงพทธคณพรอมทงอปเทหไวอก ดงนน พระพมพเมองกาแพงเพชรจงไมใชพระเครองแรกสดทเกดขน แตผศกษาสนนษฐานวาพระภควมเปนพระเครองชนดแรกทเกดขน โดยมมาตงแตสมยอยธยาตอนปลายแลว เพราะในวรรณคดเรองขนชางขนแผนทแตงในสมยรชกาลท 2 แตเปนเนอเรองในสมยอยธยานน ไดปรากฏชอพระเครองชนดนขนมาหลายครง ทาใหสามารถอนมานไดวาพระเครองชนดนไดรบความนยมและสบทอดคตความเชอมาตงแตสมยอยธยาจนกระทงถงยคทมการแตงวรรณคดเรองขนชางขนแผนขน ใน มหาวทยาลยเทยงคน [ออนไลน] เขาถงเมอ 16 มถนายน 2552 เขาถงไดจาก www.midnightuniv.org

20ศรศกร วลลโภดม, พระเครองในเมองสยาม (กรงเทพ : มตชน, 2537), 19. 21กฎหมายตราสามดวง “พระไอยการลกษณโจร”

สำนกหอ

สมดกลาง

79

คาไดโดยสะดวก”22 คนทงสองกลมนเทานนทตองการพกพาเครองรางของขลง เครองปองกนรวมถงพระเครองทมพทธคณทางดานคงกระพน ชาตร เนองจากผคนทวไปนนไมมความจาเปนทจะตองพกพาพระเครองทมพทธคณทางดานนแตอาจจะมการพกเครองรางของขลงอยางอนทเชอวามอานภาพดลบนดาลสงตางๆ ใหเกดขนหรอเครองรางของขลงทเชอกนวามอาคมทางดานเมตตามหานยม แตผคนสวนหนงในสงคมทไดรบการศกษาไมไดใหความสนใจหรอไมมความเชอในเรองเครองรางของขลง23 จงทาใหพระเครองจากดอยเพยงกลมคนทตองเสยงอนตรายในชวตเทานน

นอกจากนในชวงปลายรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เกดการระบาดของอหวาตกโรคขนอยางรนแรง ผคนเสยชวตเปนจานวนมาก เนองจากการแพทยในเวลานนยงไมเจรญ การรกษาโรคจงเปนไปไดยาก ผทกาลงสนหวงตางหาเครองยดเหนยวจตใจ สาหรบชาวพทธแลวพระเครองกลายเปนทางออกในการรกษาอหวาตกโรค

1.2 การระบาดของอหวาตกโรค การระบาดของอหวาตกโรคถอเปนเหตการณรายแรงของบานเมองมาตงแตสมย

อยธยาเนองจากการระบาดของอหวาตกโรคในแตละครงไดทาใหมผเสยชวตเปนจานวนมากและสงผลใหเกดความเสยหายขนเปนอยางมากเพราะไมสามารถตดตอคาขายกบบานเมองอนได การททางการไมสามารถทจะทาการควบคมการระบาดของโรคได สงผลใหประชาชนสวนใหญใชวธการรกษาโรคตามความเชอและหาทพงทางใจโดยการทาพธกรรมทางศาสนา เชน การดมกนนามนต การประพรมนามนต การสวดมนต รกษาศล ปลอยสตวทจะถงมรณภย เปนตน

22มงเซเญอร ปาลเลกวซ, เลาเรองกรงสยาม, แปลโดย สนต ท. โกมลบตร, (นนทบร : ศรปญญา, 2549), 340. 23“หมคนไทยบรรดาทไดรบการศกษาดนน มไดมศรทธาแกกลาในเรองเหลานและไมคอยใหความสนใจ” มงเซเญอร ปาลเลกวซ, เลาเรองกรงสยาม, 342.

สำนกหอ

สมดกลาง

80

สมยตนรตนโกสนทรมการระบาดของอหวาตกโรคครงรนแรง 3 ครง คอ ในสมยรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย เมอ พ.ศ.2373 เกดอหวาตกโรคระบาดครงใหญ มพระราชพงศาวดารกลาวถงความรนแรงของไขปวงหรออหวาตกโรคในครงนนวา

ทกรงเทพกเปนขนเมอ ณ วนเดอน ๗ ขน ๖ คา ไปถงวนเพญ คนตายทงชาย

หญงศพทปาชาแลศาลาดนในวดสระเกศ วดบางลาภ (วดสงเวชวศยาราม) วดบพตรพมข วดประทมคงคา แลวดอนๆ กายกนเหมอนกองฟน ทเผาเสยกมากกวามาก แลทลอยในแมนาลาคลองเกลอนกลาดไปทกแหงจนพระสงฆกหนออกจากวด คฤหสถกหนออกจากบาน นาอเนจอนาถนก ถนนหนทางกไมมคนเดน ตลาดกไมไดออกซอขายกน ตางคนตางรบประทานแตปลาแหงพรกกบเกลอเทานน นาในแมนากกนไมได อาเกยรณไปดวยซากศพ24

ครงนน พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย มรบสงใหตงพระราชพธอาพาธ

พนาศ พระราชพธนจดขน ณ พระทนงดสตมหาปราสาท คลายพระราชพธตรษ คอ มการยงปนใหญรอบพระนครตลอดรงคนหนง แลวอญเชญพระแกวมรกต และพระบรมสารรกธาตออกแหไปรอบพระนคร นมนตพระราชาคณะไปรวมในกระบวนแห มการโปรยทรายและประพรมนาพระปรตรทงทางบกทางเรอ พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ทรงรกษาศล สละพระราชทรพยซอชวตสตวสเทาสองเทา ปลอยนกโทษทไมใชขาศก และหามราษฎรทาปาณาตบาต(การฆาสตว) หลงพระราชพธเสรจสน อหวาตกโรคระบาดหนกอยประมาณ 15 วน กคอยหายไป25

รชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เมอ พ.ศ.2392 เกดการระบาดของอหวาตกโรคทรนแรงขนอกครง ในครงนนประชาชนเรยกการระบาดของอหวาตกโรควา “หาลงป

24เจาพระยาทพากรวงศ, พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 2 (กรงเทพฯ :

องคการคาของครสภา, 2504), 115-116. 25เรองเดยวกน, 117-118.

สำนกหอ

สมดกลาง

81

ระกา” สงผลใหมผเสยชวตจานวนมากถง 40,000 คน ในพระราชพงศาวดารรชกาลท 3 ไดระบถงความสญเสยครงนนไววา

เมอเดอน ๗ แรม ๑ คา เกดความไขปวงทงแผนดน ไขนนเปนมาแตประเทศฝ ายทะ เล เป นมาแต เ มองฝ ายตะ วนตก ขนมากอน ไขน น เปน ขนมา ถงกรงเทพมหานคร เปนขนไปจนถงเมองฝายเหนอ เสยพระเจาลกยาเธอ พระองคเจาเฉลมวงศองค ๑ พระองคเจาจนดาองค ๑ พระราชธดา พระองคเจาพวงแกวองค ๑ เสนาบด เจาพระยาบดนทรเดชา ๑ จงบาเพญพระราชกศลทรงศล แลวใหเจาพนกงานซอสตวทจะตองถงมรณภย แลวปลอยไปใหรอดชวตทกวน สนพระราชทรพยเปนอนมาก จงโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหปาวรองราษฎรทาบญใหทาน ปลอยสตวทอยในกกขงใหรอดจากความตาย แลวใหตงอยในความเมตตากรณาตอกน.....ความไขครงนนตรวจดตามบญชเบยหวดทยนจาหนายตายในปนนอยในราว ๑๐ ลด ๒ ทกหมทกกรม ผดบางกเลกนอยประการหนงสบดตามบานใหญๆ ทมคนถงรอยๆ เศษ กตายถง ๒๐ เศษ26

การระบาดของอหวาตกโรคในครงน พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวกไดทรงปฏบตเชนเดยวกบทพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยไดทรงปฏบต คอ ทาพธทางศาสนา ทรงสละพระราชทรพยซอชวตสตวสเทาสองเทา ปลอยนกโทษ และหามราษฎรทาปาณาตบาต

นอกจากน การระบาดของอหวาตกโรคยงเกดขนอกในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เมอ พ.ศ.2416 ดงปรากฏในจดหมายเหตของสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาปวเรศวรยาลงกรณ ซงไดพรรณนาถงการระบาดของอหวาตกโรคและผลกระทบทเกดขนจากการระบาดของโรคไววา

26เจาพระยาทพากรวงศ, พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 3 เลม 2 (กรงเทพฯ : องคการคาของครสภา, 2504), 146-147.

สำนกหอ

สมดกลาง

82

ระกาความไข คนตายนบได เกอบใกลสพน เบานอยกวาเกา หกเทาลดหลน มะโรงกอนนน แสนหนงบาญช เขาจดหมายไว ในสมดปน มากกวาครงน หกเทาเปนไป

เกดไขในวดนอย วนละคน ตงแตสองคาดล หกเวน ศษยพระวอดวายชนม ถงส เชยวนา บางพวกไกลโรคเวน ชพตง ยงเหลอ

จนเสรจเผดจสน ประกา โรคปวงเกดมมา ทวดาน นานอยไมเขานา เสยมาก เทยวแฮ ในทงรวงขาวมาน ไคกลานาเสย27

การระบาดของอหวาตกโรคในแตละครงนนมความรนแรงมากทาใหผคนเสยชวตเปน

จานวนมาก ผคนหวาดกลวตอการระบาดของโรคเพราะไมสามารถควบคมโรคได การแพทยและการสาธารณสขในสมยนนยงไมมประสทธภาพมากเพยงพอ ผคนยงคงบรโภคนาทไมสะอาดและไมเขาใจในระบบการระบาดของโรค อกทงคนในสงคมยงมความเชอกนวาอหวาตกโรคเปนโรคทเกดจาก “เจาโกรธผโกรธจงบนดาลใหเปนไขเจบดงน”28 จงไมสามารถทจะรกษาใหหายและไมสามารถควบคมการระบาดของโรคได การจะรกษาโรคหรอระงบการระบาดของโรคผคนสวนใหญในสงคมจงทาไดเพยงการหาทพงทางใจเทานน เชน การบาเพญรกษาศล การทาบญปลอยสตวทจะถงมรณภย

27 สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาปวเรศวรยาลงกร, จดหมายเหตบญชนาฝน (พระนคร :

โสภณพพรรฒธนากร, 2472), 1-36. 28เจาพระยาทพากรวงศ, พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 2, 119.

สำนกหอ

สมดกลาง

83

ตอมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว วทยาการทางการแพทยและสาธารณสขไดรบการพฒนาใหดขน เมอเกดการระบาดของอหวาตกโรคขนอกครงเมอ พ.ศ.2416 ทาใหสามารถควบคมการระบาดของโรคไดและมการรกษาพยาบาลแบบสมยใหมแทนการทาพธกรรมทางศาสนาหรอการทานามนตเพอดมกนเหมอนทเคยปฏบตกนมาในอดต โดยเรมมการจดตงสถานพยาบาลและบาบดโรคชวคราว และโปรดเกลาฯ ใหพระวรวงศเธอ พระองคเจาสายสนทวงศ อธบดกรมหมอในขณะนน “คดวธปรงยารกษาโรคเปนอยางฝรงขนใหม ๒ ขนาน คอ เอายาวสมพญาใหญตามตาราไทยกบดวยกอฮอลทาเปนยาหยอดในนาขนาน ๑ เอาการบรทาเปนยาหยดเชนนนเรยกวานาการบรอกขนาน ๑ สาหรบรกษาอหวาตกโรค”29 ทาใหมการสญเสยชวตนอยกวาทกครงทมการระบาดของอหวาตกโรค

แมวาการรกษาดวยวธการทางการแพทยแบบตะวนตกจะชวยรกษาอหวาตกโรคได แตการรกษาดวยความเชอทมอยในสงคมโดยการทานามนตมาประพรมและดมกนกยงปรากฏอย30 ผวจยสนนษฐานวาการพยายามหาทพงทางใจนไดสงผลใหสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาปวเรศวรยาลงกรณ ไดสราง “พระกรงปวเรศ”31 ขน โดยรปแบบของพระกรงปวเรศนนเปนลกษณะพระกรงตามพทธศาสนาลทธมหายาน คอ “สรางเปนรปพระพทธเจาปาง ๑ เปนพระนง พระหตถถอหมอนามนตหรอวชร หรอผลไมทเปนโอสถเชนลกสมอเปนตน เรยกวา "พระไภสชชคร" สาหรบโสรจสรงทานามนตรกษาโรคและบาบดภย”32 เพอทานามนตรกษาอหวาตกโรค การนา

29สมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพ, ความทรงจา (พระนคร : แพรพทยา, 2514), 272.

30ความเชอในการดมนามนตเพอรกษาอหวาตกโรคนไดแพรหลายไปในหลายพนท เชน ในเขตเมองอางทอง กยงปรากฏวามการรกษาโรคอหวาตกโรคโดยการดมกนนามนตทไดจากพระนอนและการรกษาโดยใชสมนไพรพนบาน ดใน สมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพ, จดหมายเหตประพาสตนรชกาลท 5 (กรงเทพ : แพรพทยา, 2519), 63-69.

31สมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพสนนษฐานวา พระกรงเปนของทหลอขนในเมองจนแลวสงมายงกรงกมพชาในสมยเมอกาลงรงเรอง คอทเขมรเรยกกนวา “ครงพระเจาปทมสรยวงศ” ซงพบกรพระทยอดเขาพนมบาเกง จงเรยกพระกรงทพบวา พระกรงพนมบาเกงหรอพระกรงพระปทมสรยวงศ ดใน สมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพ, ความทรงจา, 298.

32เรองเดยวกน, 300-301.

สำนกหอ

สมดกลาง

84

พระกรงมาแชนาเพอทานามนตนนสนนษฐานวามแบบอยางมาจากการทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงประดษฐานพระกรงตรงไวในขนครอบซงโปรดฯใหพระมหาเถระดบเทยนทานามนตถวายในงานพระราชพธมงคลตางๆ33

นอกจากนยงมเรองเลาถงสาเหตการนาพระกรงมาทานามนตรกษาอหวาตกโรควา สมเดจพระวนรต (แดง) อาพาธเปนอหวาตกโรค สมเดจพระมหาสมณเจากรม

พระยาวชรญาณวโรรส ครงยงทรงเปนกรมหมนเสดจมาเยยม เมอรบสงถามถงอาการของโรคเปนทเขาพระทยแลว รบสงวา เคยเหนกรมพระยาปวเรศฯ เสดจพระอปชฌายของพระองคอาราธนาพระกรงแชนาอธษฐานขอนาพระพทธมนตแลวใหคนไขเปนอหวาตกโรคกนหายเปนปกต พระองคจงรบสงใหมหาดเลกทตามเสดจไปนาพระกรงทวดบวรนเวศแตสมเดจฯ ทลวา พระกรงทกฏม สมเดจพระมหาสมณเจา จงรบสงใหนามา แลวอาราธนาพระกรงแชนาอธษฐานขอนาพระพทธมนตแลวนาไปถวายสมเดจพระวนรต (แดง) เมอทานฉนนาพระพทธมนตแลว โรคอหวาตกบรรเทาหายเปนปกต34

การทานามนตจากพระกรงนน เชอกนวาทาใหอหวาตกโรคทเปนอยบรรเทาอาการลง

จนกระทงหายจากการเปนอหวาตกโรค สงผลใหความเชอพระกรงไดรบความนยมเพมมากขนจนเกดมผสะสมพระกรงขน อยางไรกดความนยมในการเสาะแสวงหาหรอสะสมพระกรงนนไมสามารถทจะระบไดอยางชดเจนวาเรมมความนยมในชวงสมยใด ในโคลงพระราชทานพรในการสถาปนาพระเจาลกยาเธอพระองตเจาสประดษฐ วรฤทธราชมหามกฎ บรษยรตนราชวโรรส เปน พระเจาลกยาเธอกรมหมนวษณนาถนภาธร ในครงนนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดพระราชทานพระกรงไว

33สมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพ, ความทรงจา, 298.

34ทศพล จงพานชยกล, พระกรงคแผนดน วดสทศนเทพวรารามราชวรมหาวหาร (กรงเทพฯ : คอมมาดไซนแอนดพรนท, 2545), 23-24.

สำนกหอ

สมดกลาง

85

เพอความเปนสรมงคล สะทอนใหเหนถงความนยมทมตอพระกรงในชวงเวลานน ความตอนหนงวา พทธรปสนกรงแท โบราณ อกพระงาคชสาร เศวตแท เจาจงรบทกประการ แลวเกบ ไวนา สรรพศตรจงแพ แตเจาทกสถาน35

นอกจากนในบนทกความทรงจาของกรมพระยาดารงราชานภาพ กไดกลาวถงพระ

กรงองคหนงทไดรบมาจากพระยาอพภนตรกามาตย (ดศ โรจนดศ)36 ซงสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาปวเรศวรยาลงกรณ พระอปชฌายไดขอดเพอเปรยบเทยบกบองคทม รวมทงตรสบอกใหทรงเขาใจถงการดพระกรงแทกบของปลอม37 ซงคาวา “ปลอม” ในความหมายชวงระยะเวลานน สนนษฐานวา หมายถงพระกรงทสรางขนมาใหมโดยพระเกจอาจารยในสมยนนทไมไดมเจตนาทาใหหลงเชอวาเปนของเกาทมมาแตเดมแสดงใหเหนถงความนยมในพระกรงทเรมมมากขนในสงคมจงไดมการจดสรางพระกรงใหมขนมาทดแทนพระกรงทเปนของเกาหายากและเปนทแสวงหากนโดยมาก 1.3 ความนยมในการเกบสะสมของเกา

ในชวงรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เปนชวงระยะเวลาทมความนยมในการเกบสะสมของตางๆ กนอยางแพรหลาย เชน การสะสมของเกา การสะสมเครอง

35วฒชย มลศลป. กนกวล ชชยยะ, เจานายในราชวงศจกร เลม 2 (กรงเทพฯ : องคการคาของครสภา, 2542), 170.

36 พระอยกาฝายพระชนน (ตา) ของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ 37สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ ประสตเมอวนท 21 มถนายน พ.ศ.

2405 และเมอพระชนมได 13 พรรษา ไดทรงผนวชเปนสามเณรทวดพระศรรตนศาสดาราม จงสนนษฐานวาปทสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาปวเรศวรยาลงกรณ ทรงขอดพระกรงเพอนามาเปรยบเทยบกบพระกรงของพระองคนน ตรงกบ พ.ศ.2418

สำนกหอ

สมดกลาง

86

ถวยลายคราม การสะสมปนชา การสะสมหนงสอเกา การสะสมพระพทธรปเกา เปนตน ความนยมในการเกบสะสมเครองถวยกระเบองลายครามไดรบความนยมอยางมากในหมเจานายและชนชนสง รวมถงผทมฐานะทางการเงน สงผลใหมการนาเขาเครองถวยกระเบองลายครามทมลวดลายและสของครามทสวยงามเขามาเปนจานวนมาก38 เชน ยหอโปจลก ของพระยาพศาลศภผล (ชน) ยหอกมตงฮกก ของพระยาโชฎกราชเศรษฐ (พก) ยหอเยยกชมเตยนฉง39 เปนตน

การสะสมเหลานไดสงผลใหเกดการลกลอบขดโบราณสถานเปนจานวนมากเพอคนหาทรพยสนทมคาและสงของทเปนทนยม การลกลอบขดคนโบราณสถานนยมขดคนตาม “กร”40ของพระเจดยเกา มการขดคนกนอยางแพรหลายจนกระทงตองมการออกประกาศหามไมใหขดทาลายพระเจดยและโบราณสถานตามแหลงตางๆ41 การขดคนตามกรพระเจดยมกพบเครองถวยลายคราม ทรพยสนมคาตางๆ ทถวายเปนพทธบชา พระพทธรป และพระพมพ42หรอทเรยกวา “พระกร” เปนจานวนมาก สนนษฐานวาในระยะแรกทพบพระพมพเปนจานวนมากในกรนนยงไมไดเกดแนวคดทจะนาพระพมพทพบมาสะสมหรอนามาเปนเครองรางของขลง เนองจากมการ

38รายละเอยดเพมเตม ดใน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานาน

เรองเครองโตะและถวยปน (พระนคร : ม.ป.ท., 2511. พมพในงานศพนายสงา วรรณดษฐ กนยายน 2511), 14-20.

39พมพประไพ พศาลบตร, กระเบองถวยกะลาแตก (กรงเทพฯ : นานมบคสพบลเคชนส, 2550), 213-217. 40“หองททาไวใตดน ใตพระเจดยเปนตน สาหรบเกบพระพทธรปและสงอนๆ” ใน ราชบณฑต, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2542 (กรงเทพฯ : นานมบคสพบลเคชนส, 2546), 70. 41ประชมประกาศรชกาลท 4 (กรงเทพฯ : มลนธโตโยตาประเทศไทย, 2547. พมพเปนทระลกในโอกาสวนพระบรมราชสมภพครบ 200 ป), 46. 42การสรางพระพมพบรรจในพระเจดยเพอถวายเปนพทธบชานน สนนษฐานวาเรมไมเปนทนยมในชวงรชกาลท 4 เปนตนไป เนองจากการบรณะพระมหาเจดยสรชกาลทวดพระเชตพนวมลมงคลารามยงพบวามการสรางพระพมพเพอบรรจในพระเจดย แตในประชมประกาศรชกาลท 4 เรองบรรจสงของในพระเจดยทเขาพนมขวด (พ.ศ.2404) นน ไมไดกลาวถงการสรางพระพมพเพอบรรจในพระเจดย มเพยงพระบรมธาตและใบลานจารกอกษรบาลปดทองคาเปลวทบรรจไวในพระเจดยเทานน

สำนกหอ

สมดกลาง

87

พบพระพมพทโคนตนไมบรเวณพระเจดยเกาซงเปนพระพมพทสรางขนในสมยอยธยาเพอบรรจถวายเปนพทธบชาในพระเจดยเปนจานวนมาก สนนษฐานวาผทขดกรพระเจดยเมอพบพระพมพเหลานจงไดขนยายมาไวบรเวณโคนตนไมขางพระเจดย เพอหาทรพยสนทมคาในกรโดยไมไดสนใจพระพมพเหลาน ในระยะตอมาพระพมพจงไดรบความนยมในวงการพระเครอง เชน พระชดกมตง ซงเปนพระพมพกลมหนงของจงหวดสพรรณบร พบทวดพลายชมพลซงเปนวดรางมเขตอปจารกบวดพระรป แตกกรออกมาครงแรกเนองจากเจดยหกโคนลงมาตามสภาพความเกาแก พระพมพทแตกกรออกมาในครงนนมจานวนมาก ถกปลอยทงกระจดกระจายอยในซากพระเจดย เปนพระพมพดนเผา มอยดวยกน 4 พมพ คอ พระสกร พระมอญแปลง พระประคารอบ และพระปรกชม ตอมาเมอเกดแนวคดเรองการนาพระกรไปเปนพระเครองจงไดมการเกบสะสมเขาชดครบทง 4 พมพเรยกวา “พระชดกมตง”43 เปนตน

43“พระชดกมตง” กฤษฎา พณศร สนนษฐานถงชอของพระชดนวามาจากความนยมในการสะสมเครองโตะ และเครองลายครามของจน ทแพรหลายอยางมากในชวงรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว และรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ซงในสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว บรรดาขาราชการผใหญหรอคหบดนยมสะสมเครองเคลอบลายครามทสงมาจากเมองจน แลวนาเอามาจดโตะหมบชาเปนชดๆ ประกวดประชนกน โดยมหางทสงเขาจากเมองจนเอามาจาหนายในเมองไทยสองหาง คอ หางพระยาพศาลผลพานช กบหางพระยาโชฎกราชเศรษฐ ตอมาเกดหางใหมขนอกหางหนงเปนของจนสน ซงเดมทางานใหกบพระยาโชฎกราชเศรษฐ ภายหลงไดแยกออกไปตงหางเอง ในการประกวดเครองถวยลายคราม และโตะหมบชาดงกลาว ปรากฏมโตะหมบชาชดหนงมความงามเปนเลศกวาโตะหมบชาชดอนๆ พระยาโชฎกราชเศรษฐ ไดทลขอใหกรมขนราชสหวกรมประทานชอโตะหมบชาชดน กรมขนราชสหวกรมจงทรงตงชอวา “ ชดกมตง ” แปลวา “ พระราชบลลงกทองคา” อกกรณหนง สนนษฐานวา “กมตง” อาจมาจากชอยหอ “กมตงฮกก” ของเครองถวยชาลายคราม ทพระยาโชฎกราชเศรษฐ (พก) สงมาจากเมองจนเมอสมยรชกาลท ๔ ซงสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงแปลความหมายไวในพระนพนธเรอง ตานานเครองโตะและถวยปน วา “ของอนวเศษอยางเตมท ” เครองถวยชาดงกลาวเปนเครองลายคราม ประกอบดวยถวยพรอมจานรอง ชดหนงมจานวนสใบ เปนถวยขนาดเลก มลวดลายสวยงาม จนเปนทกลาวขวญกนในหมนกนยมถวยชา จงเรยกชอถวยกมตงกนจนตดปากแมเวลาจะผานมาอกหลายสบป ภายหลงเมอมการพบพระพมพทจดกลมรวมกนสองค จงมผตงชอพระชดนเสยใหมวาพระชดกมตง เนองจากเปนทนยมเชนเดยวกนกบเครองถวยลายครามของจน ดใน กฤษฎา พณศร “พระชดกมตง” เมองโบราณ 32, 2 (เมษายน-มถนายน 2549), 120-121.

สำนกหอ

สมดกลาง

88

แนวคดในการนา "พระกร" ไปเปน "พระเครอง" พกตดตวเพอปกปองคมครองจากอนตรายและเปนสรมงคลกบตวนน มตนกาเนดมาจากสมเดจพระพฒาจารย (โต พรหมรงส) ซงในจดหมายเหตประพาสตนรชกาลท 5 ไดระบวาเมอ เมอประกา จลศกราช 1211 (ตรงกบ พ.ศ.2392) สมเดจพระพฒาจารย (โต) วดระฆงฯ ไดขนมาเยยมญาตทเมองกาแพงเพชรไดอานศลาจารกอกษรไทยโบราณ มอยวดเสดจฝงเมองกาแพงเพชร ไดความวา มพระเจดยโบราณบรรจพระบรมธาตของพระพทธเจา อยรมลานาปงฝงตะวนตก 3 องค ชารดทงหมด พระยากาแพง (นอย) เปนผวาราชการเมองในขณะนน ไดทาการคนหาจนพบพระเจดยทง 3 องคตามทปรากฏในศลาจารก พระเจดยองคกลางใหญสดซงบรรจพระบรมธาต ขณะรอพระเจดยทง 3 องคนน ไดพบกรพระพมพสกลทงเศรษฐแบบตางๆ จานวนมาก ภายในกรพบแผนลานเงนจารกภาษาขอมกลาวถงตานานการสรางพระพมพและวธการสกการบชาพรอมลาดบอปเทห(วธการดาเนนการ)ไว ซงใบลานจารกทพบนนไดระบรายละเอยดไววา

ณ ตาบลเมองพษณโลก เมองกาแพงเพชร เมองพชย เมองพจตร เมองสพรรณ

วายงมฤษ ๑๑ ตน ฤษเปนใหญ ๓ ตนๆ หนง ฤษพลาลยตนหนง ฤษตาไฟตนหนง ฤษตาววตนหนง เปนประธานแหงฤษทงหลาย จงปรกษากนวา เราทงนจะเอาอนใดใหแกพระยาศรธรรมาโศกราช ฤษทง ๓ จงปรกษาแกฤษทงปวงวา เราจะทาดวยฤทธ ทาดวยเครองประดษฐานเงนทองไวฉะน ฉลองพระองคจงทาเปนเมฆพตรอทมพรเปนมฤตยพศม อาย วฒนะ พระฤษประดษฐานไวในถาเหวใหญนอย เปนอานภาพแกมนษยทงหลาย สมณะชพราหมณาจารยเจาไปถวน ๕๐๐๐ พรรษา พระฤษตนหนงจงวาแกฤษทงปวงวา ทานจงไปเอาวานทงหลายอนมฤทธเอามาใหได ๑๐๐๐ เกบเอาเกษรดอกไมอนวเศษทมกฤษณาเปนอาทใหได ๑๐๐๐ ครนเสรจแลว ฤษจงปาวรองเทวดาทงปวงใหมาชวยบดยา ทาเปน พระพมพไวสถานหนงทาเปนเมฆพดรสถานหนง ฤาษทง ๓ องคนนจงบงคบฤษทงปวงใหเอาวานทาเปนผงปนเปนกอนประดษฐานดวยมนตคาถาทงปวงให ประสทธทกอน จงใหฤษทงนนเอาเกสรและวานยามาประสมกนดเปนพระให ประสทธแลวดวยเนาวะหรคณประดษฐานไวบนเจดยอนหนง ถาผใดไดใหถวายพระพรแลว จงเอาไวใชตามอานภาพเถด ใหระลกถง

สำนกหอ

สมดกลาง

89

คณพระฤษททาไวนนเถด ฤษไวอปเทหดงน แมอนตรายสกเทาไหรกด ใหนมนตพระใสศรษะ อนตรายทงปวงหายสนแล ถาจะเขาการณรงคสงคราม ใหเอาพระใสนามนหอมเขาดวย เนาวะหรคณแลว เอาใสผมศกดสทธความปรารถนา ถาผใดจะประสทธแกหอกดาบศาสตราวธทงปวงเอาพระสรงนามนหอมแลวเสกดวย อตปโสภกราต เสก ๓ ท ๗ ท แลวใสขนสารดพษฐานตามความปรารถนาเถด ถาผใดจะใครมาตคามเอาพระสรงนามนหอมใสใบพลทาประสทธแกคนทงหลาย ถาจะสงาเจรจาใหคนกลวเกรงเอาใสนามนหอมหงขผงเสกดวยเนาวะหรคณ ๗ ท ถาจะคาขายกด มทไปทางบกทางเรอกดใหนมสการดวยพาหงแลวเอาพระสรงนาหอมเสกดวย พระพทธคณ อตปโสภกราต เสก ๗ ท ประสทธแกคนทงหลายแล ถาจะใหสวสดสถาพรทกอน ใหเอาดอกไมดอกบวบชาทกวน จะปรารถนาอนใดกไดทกประการแล ถาผใดพบพระเกษรกด พระวานกด พระปรอทกด กเหมอนกนอยาไดประมาทเลย อานภาพดงกาแพงลอมกนภยแกผนน ถาจะใหความศนย เอาพระสรงนาหอมเอาดาย ๑๑ เสน ชบนามนหอมและทาไสเทยนตามถวายพระแลวพษฐานตามความปรารถนาเถด ถาผใดจะสระหวใหเขยยนตนใสไสเทยนเถด แลววา นโมไปจนจบ แลววาพาหง แลววา อตปโสกการ มหเชยยา มงคล แลววาพระเจา ทง ๑๖ พระองค เอาทงคกรมท กรมท กรมท เกเรเมเท ตามแตเสกเถด ๓ ท ๗ ทวเศษนก ถาไดรพระคาถานแลว อยากลวอนใดเลย ทานตคาไวควรเมอง จะไปรบศกกคมไดสารพดศตรแล 44

พทธคณของพระพมพเมองกาแพงเพชรทระบไวในจารกคอ บชาแลวทาใหสาเรจสม

ความปรารถนา แลวแตจะอธษฐานขอในวตถประสงคใด นอกจากน ยงคมครองใหแคลวคลาดจากภยอนตราย รวมทงการรกษาเกยวกบการเจบไขไดปวยดวย การมหลกฐานทเปนเอกสารมาสนบสนนพทธคณของพระพมพทพบสงผลใหความเชอในเรองพทธคณของพระพมพรบความนยมเพมมากขน ความเชอทเกดขนมาน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวกทรงรบทราบและ

44สมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพ, จดหมายเหตประพาสตนรชกาลท 5 (กรงเทพ : แพร

พทยา, 2519), 115.

สำนกหอ

สมดกลาง

90

ทรงมพระราชวจารณวา “ทเมองกาแพงนประหลาดวาเปนทมไขเจบชม ถงถามชาวเมองนนเองกไมมใครปฏเสธสกคนหนงวาไขไมชมและไมราย แตไดพบคนแกทงหญงทงชายมากกวาทไหนหมด กรมการครา ๆ อาย 70-80 กมมากหลายคน ราษฎรตามแถวตลาดกมคนแกมาก ถาจะหารอพวกกาแพงจรงคงบอกวาพระพมพปองกน ดวยวานบถอกนมาก”45

นอกจากปจจยภายในดานตางๆ ทงการเปลยนแนวคดทางพทธศาสนา การเกดโรคระบาด รวมถงความนยมในการเกบสะสมของเกา ไดเปนปจจยททาใหมการเกดขนของพระเครองและยงเปนปจจยททาใหเกดแนวคดในการนาพระพมพหรอพระกรซงแตเดมสรางขนเพอสบพระศาสนาไดเปลยนสถานะกลายมาเปนพระเครองทมพทธคณสาหรบปองกนอนตรายในดานตางๆ แลว ปจจยภายนอกทสงคมไดรบมาจากอทธพลจากตางชาต เชน ความนยมในการสรางเหรยญทระลก การสรางเหรยญพระสงฆ รวมถงการเกดสงครามโลก กนบเปนปจจยทสาคญอกปจจยหนงทมสวนสนบสนนใหพระเครองไดรบการยอมรบและเกดความนยมแพรหลายมากขนในสงคมไทย 2. ปจจยททาใหพระเครองแพรหลายในสงคมไทย

จากปจจยทกลาวไวในขางตนไดแสดงใหเหนวาพระพมพกลายเปนพระเครองรางของขลงทคนกลมหนงนยมมไวเปนเครองยดเหนยวจตใจและในทสดไดกลายมาเปนพระเครองซงเปนสงทนยมแพรหลายในสงคมไทย เกดความนยมในการสรางและสะสมขนมากมายอนเนองมาจากปจจยสนบสนนตางๆ คอ

การสรางเหรยญทระลก การสรางเหรยญของพระสงฆ สงครามโลกครงทสอง 2.1 การสรางเหรยญทระลก

เหรยญทระลก เปนเหรยญทผลตขนเนองในโอกาสสาคญตางๆ มขนเปนครงแรกในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ในวโรกาสทพระองคทรงบาเพญพระราชกศล

45สมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพ, จดหมายเหตประพาสตนรชกาลท 5 (กรงเทพ : แพร

พทยา, 2519), 115.

สำนกหอ

สมดกลาง

91

เฉลมพระชนมายครบ 60 พรรษา ใน พ.ศ.2403 เรยกกนวา "เหรยญแตเมงทงปอ" ซงไมปรากฏภาพเหมอนของเจาของเหรยญลงบนเหรยญเลย ความคดเชนนมมาตงแตสมยอยธยาแลวทไมนยมใหมการทาภาพเหมอนขนเนองจากเชอวาเปรยบเสมอนการบนทอนอายดงเหนจากหลกฐานสมยอยธยาของนโกลาส แชรแวสวา “ไมพระราชทานพระบรมราชานญาตใหนาพระบรมฉายาลกษณไปพมพในเหรยญเหลานนเลย”46 ตอมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระองคทรงละทงความเชอเกยวกบการถายภาพ การจาลองรปบคคลซงเปนความเชอในสงคมสมยนนวาการจาลองรปเหมอนของตนเองหรอการถายภาพในขณะทตนเองยงมชวตอยนน เปรยบเสมอนการบนทอนอายตนเองหรอเกรงกลววาจะมผนาเอารปเหมอนหรอภาพถายไปทารายดวยทางไสยศาสตรและทรงสรางเหรยญทระลกซงมพระบรมสาทสลกษณขนหลายครง ความเชอในเรองการถายภาพและจาลองรปเหมอนนนเปนความเชอทมอทธพลตอคนในสงคมอยางมาก อาท พระสงฆ เกจอาจารยบางรปทในอดตยงไมยอมใหถายรปของตนเองในขณะทยงมชวตอย เชน หลวงพอเนยม วดนอย จงหวดสพรรณบร มรณภาพเมอ พ.ศ.2451 ภาพถายทปรากฏในปจจบนทงภาพถายในทานอนและทานงนน ถายหลงจากมรณภาพแลว โดยทานงนนลกศษยพยงรางทานใหนง และนงพยงรางทานอยดานหลงแลวจงถายภาพ

สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพทรงมลายพระหตถถงสมเดจฯ กรมพระยา นรศรานวดตวงศเกยวกบความเชอในเรองการถายภาพวา เมอแรกมชางถายรปนน ไมคอยมใครถายรปกน เพราะเกรงวาจะเอาไปใชทา

รายดวยเวทมนต ขนาดสมเดจเจาพระยาบรมมหาประยรวงศ หรอทเรยกกนวา สมเดจเจาพระยาองคใหญ (ดศ บนนาค) เปนขนนางชนสงกยงไมยอมถายรป ยอมแตองคนอย คอ สมเดจเจาพระยาบรมมหาพชยญาต (ทด บนนาค)47

46นโกลาส แชรแวส, ประวตศาสตร ธรรมชาต และการเมองแหงราชอาณาจกรสยาม แปล

โดย สนต ท.โกมลบตร,พมพครงท 2, (นนทบร : ศรปญญา, 2550), 130. 47 สาสนสมเดจ เลม 4 (กรงเทพฯ : องคการคาครสภา, 2504), 190.

สำนกหอ

สมดกลาง

92

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหอญเชญพระบรมสาทสลกษณของพระองคลงบนเหรยญทระลกครงแรกเมอ พ.ศ.2414 เนองในวโรกาสเฉลมพระชนมายครบ 18 พรรษา เรยกกนวาเหรยญ “หลกแจว” ซงนบเปนครงแรกทมการนาพระบรมสาทสลกษณของพระมหากษตรยไทยประทบลงบนเหรยญ

ความนยมในการสราง เห รยญทระลกสะทอนให เ หนจากเหรยญทระลก ทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสรางขนเปนจานวนมาก ดงปรากฏในตารางตอไปน

ตารางท 5 เหรยญทระลกทสรางขนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ปสราง พ.ศ.

เหรยญ โอกาสทสราง ลกษณะเหรยญ

2414 หลกแจว เหรยญทระลกเนองในการเฉลมพระชนมพรรษาครบ 18 พรรษา ในพ.ศ.2414

กลมแบน ขอบเรยบ

2416 เหรยญพระราชพธบรมราชาภเษก ครงท 2

เนองในงานพระราชพธบรมราชาภเศก อยางเปนทางการเมอทรงบรรลนตภาวะ มพระชนมายครบ 20 พรรษา

กลมแบน ขอบเรยบ

2419 เหรยญทระลก พระทนงไอศวรรยทพยอาสนปราสาทและพระทนงวโรภาษพมาน

เหรยญทระลก พระทนงไอศวรรยทพยอาสนปราสาท และพระทนงวโรภาษพมาน ทรงพระราชทานเนองในวโรกาสเฉลมฉลองพระทนงทงสองแหง เมอวนท 27 ตลาคม พ.ศ.2419

กลมแบน ขอบเรยบ

2426 เหรยญทระลก รชกาลท 5 เสมอดวยรชกาลท 2

เหรยญทระลกรชกาลท 5 เสมอรชกาลท 2 พระองคทรงครองราชยเปนปท 15 เสมอพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย

กลมแบน ขอบเรยบ

สำนกหอ

สมดกลาง

93

ตารางท 5 (ตอ) ปสราง พ.ศ.

เหรยญ โอกาสทสราง ลกษณะเหรยญ

2428 เหรยญทระลก รชกาลท 5 เสมอดวยรชกาลท 4

เนองในวโรกาสทเสดจขนครองสรราชสมบตเปนปท 17 ซงเสมอดวยรชกาลท 4

รปกลมร ขอบเรยบ มหวง

2433 เหรยญทระลกพระ

ราชพธเฉลมพระชนมพรรษารชกาลท 5

ทระลกในพระราชพธเฉลมพระชนมพรรษา พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวพระชนมพรรษา 37 พรรษา และทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานเปนรางวลการประกวดตงโตะ

กลมแบน มรสเหลยมตรงกลาง มหวงทงดานบนและดานลาง

2433 เหรยญทระลกฉลองพระปาย

เนองในพระราชพธฉลองพระปาย พระทนงเวหาสนจารญ พระราชวงบางปะอน

รปสเหลยมจตรส มรสเหลยมตรงกลาง 2 อน ซอนเหลยมกน

2434 เหรยญทระลก งานเฉลมพระชนมพรรษา

โปรดเกลาฯ ใหสรางเหรยญทระลกขนเพอพระราชทานในงานฉลองพระชนมมายครบ 38 พรรษา

เปนรป 8 เหลยม ขอบเรยบ

2434 เหรยญทระลกงานพระเมร

ทระลกในงานพระราชทานเพลงศพพระองคเจาบณฑรวรรณวโรภาส

กลมแบน มหวง

2434 เหรยญบาตรนามนต หรอ เหรยญปวเรศฯ

ทระลกในพระราชพธมหาสมณตตมาภเศก เลอนพระอสรยยศพระเจาบรมวงศเธอกรมสมเดจพระปวเรศวรยาลงกรณ

เปนรปไข ขอบเรยบ

สำนกหอ

สมดกลาง

94

ตารางท 5 (ตอ) ปสราง พ.ศ.

เหรยญ โอกาสทสราง ลกษณะเหรยญ

2435 เหรยญทระลกเฉลมพระชนมพรรษา รชกาลท 5

ทระลกในพระราชพธเฉลมพระชนมพรรษาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงมพระชนมพรรษาครบ 39 พรรษา และพระราชทานเปนรางวลในการประกวดเครองโตะ

เปนรปผาพบทบมวน มหวงทดานบนและดานลาง

2438 เหรยญทระลกในการครองราชยรชกาลท 5 เสมอรชกาลท 1

ทรงอยในราชสมบตเปนเวลา 27 ป ซงเทากบระยะเวลาทพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกทรงครองราชย

เปนรปรขอบหยกขางทง 2 ขาง ดานบนมหวง

2438 เหรยญทระลกในการครองราชยรชกาลท 5 เสมอรชกาลท 3

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงอยในราชสมบตเปนเวลา 27 ป ซงเทากบระยะเวลาทพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรงครองราชย

เปนรปสเหลยมยอมม ขอบเรยบ ดานบนมหวง

2440 เหรยญเสดจฯประพาสยโรป ครงท 1

ทระลกในการเสดจพระราชดาเนน ประพาสยโรป ตงแตวนท 7 เดอนเมษายน ถงวนท 16 เดอนธนวาคม

กลมแบน

2440 เหรยญทระลกทรงเสดจกลบจากยโรปครงท 1

ทระลกในวโรกาสทเสดจกลบจากยโรป กลมแบน ขอบเรยบ

2441 เหรยญ ร.5 เสมอ ร.2 ทวคณ

เหรยญทระลกรชกาลท 5 เสมอดวยรชกาลท 2 ทวคณ

เปนรปดาว หาแฉก

สำนกหอ

สมดกลาง

95

ตารางท 5 (ตอ) ปสราง พ.ศ.

เหรยญ โอกาสทสราง ลกษณะเหรยญ

2441 เหรยญทระลกการพระราชพธเฉลมพระสพรรณบฏ เจาฟาอษฎางค เดชาวธ

ทระลกในพระราช พธเฉลมพระสพรรณบฏ เจาฟาอษฎางคเดชาวธ

เปนเหรยญรปกลมแบน วงขอบนอกเรยบ

2443 เหรยญทระลกงานพระเมรทองสนามหลวง ร.ศ.119

เนองในงานพระเมรพระบรมศพ และพระศพ สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชรณหศ สยามกฎราชกมาร , พระเจามหยยกาเธอกรมพระยาสดารตนราชประยร , พระเจานองยาเธอ เจาฟาจาตรนตรศม กรมพระจกรพรรดพงศ , สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาสมมตวงศวโรทย กรมขนศรธรรมราชธารงคฤทธ , และ สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาศราภรณโสภณ

กลมแบน ขอบเรยบ

2444 เหรยญทระลกเสมา จ.ป.ร.

เหรยญทระลกททรงโปรดเกลาฯ พระราชทานแกเดกชาย หญง คราวเสดจพระราชดาเนนตามหวเมองตางๆ

เปนรปเสมา ดานบนเปนหลอดสาหรบรอยเชอก

2446 เหรยญทระลกเฉลมพระชนมพรรษา ครบ 50 พรรษา

ทระลกในการเฉลมพระชนมพรรษา พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงมพระชนมพรรษาครบ 50 พรรษา

กลมแบน ขอบเรยบ

สำนกหอ

สมดกลาง

96

ตารางท 5 (ตอ) ปสราง พ.ศ.

เหรยญ โอกาสทสราง ลกษณะเหรยญ

2447 เหรยญปฎทน จ.ป.ร .

สนนษฐานวาเปนของพระราชทานเนองในวนขนปใหม

เหรยญทรงกลม มหวง

2449 เหรยญประชนอาวธ

เหรยญประชนอาวธ ร.ศ.125 สรางขนเพอพระราชทานเปนรางวลในการประกวดอาวธ เชน หอก ดาบ งาว ทวน ปน ในงานฉลองวดเบญจมบพตร

กลมแบน ขอบเรยบ

2449 เหรยญทระลกฉลองพระสพรรณบตร กรมหลวงวชรญาณวโรรส

ทระลกในการเลอนกรมหมนวชรญาณ วโรรสเปนกรมหลวง ณ วดบวรนเวศวหาร

กลมแบน ขอบเรยบ มหวง

2449 เหรยญทระลกงานพระศพ

ทระลกงานพระศพพระเจานองนางเธอ พระองคเจาอรไทยเทพกญญา

กลมแบน ขอบเรยบ มหวง

2450 เหรยญเสดจฯกลบจากยโรปครงท 2

โรงกษาปณประเทศฝรงเศสเปนผผลตเหรยญน เพอทจะไดนาไปพระราชทานแกราษฎรเมองตราด และเมองจนทบร

รปเสมา มหวง

2450 เหรยญทระลกงานพระศพกรมหมนมหศรราชหฤทย

ทระลกงานพระศพพระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจาไชยนตมงคล กรมหมนมหศรราชหฤทย

กลมแบน ขอบเรยบ มหวง

2450 เหรยญทระลกการศพ

ทระลกในงานพระราชทานเพลงศพเจาพระยาสรพนธฯ

รปใบเทศ มหวง

สำนกหอ

สมดกลาง

97

ตารางท 5 (ตอ) ปสราง พ.ศ.

เหรยญ โอกาสทสราง ลกษณะเหรยญ

2451 เหรยญพระบรมรปทรงมา

สรางในวโรกาสเปดพระบรมราชานสาวรยเนองในพระราชพธรชมงคลาภเศกครองราชย 40 พรรษา

รปกลมร ขอบเรยบ มหวง

2451 เหรยญทระลก ชมสวน

สรางเพอจาหนายใหแกผทตองการจะเขาชมบานหมพานต หรอปารคสามเสน

รปกลมร มหวง

2451

เหรยญทระลกงานพระศพ

ทระลกงานพระศพ พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาชายศรวงษวฒนเดช

ตราสญลกษณ มหวงเชอมตดดานบน

ทมา : “เหรยญทระลก” [ออนไลน] เขาถงเมอ 9 เมษายน 2552 เขาถงไดจาก www.thaimedals.com

สำนกหอ

สมดกลาง

98

ขอมลจากตารางแสดงรายละเอยดเหรยญทระลกในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว แสดงใหเหนถงพฒนาการของรปแบบเหรยญทสรางขน ซงในระยะแรกนนเหรยญทสรางขนมาจะมลกษณะของเหรยญทรงกลมแบนหรอเหรยญรปไขเพอเกบไวเปนทระลกเนองในโอกาสตางๆ เทานน ตอมาไดมการพฒนารปแบบของเหรยญทระลกใหมลกษณะทหลากหลายสวยงามและมรหรอหวงรอยสรอยเพอใชหอยแขวนหรอตดแพรแถบ และการสรางเหรยญเสมาอกษรยอพระนามเพอพระราชทานเดกชายหญงตามหวเมองตางๆ คราวเสดจพระราชดาเนนตรวจเยยมราษฎร ซงไดสะทอนใหเหนถงความนยมในการหอยแขวนเหรยญและการยอมรบถงการเกดขนของเหรยญทระลกทมอยในสงคมอยางแพรหลาย ความนยมในการหอยแขวนเหรยญนน ไมสามารถระบไดวาเรมเกดขนในสมยใด ในสมยอยธยานนจากบนทกของลาลแบรซงอธบายเกยวกบเครองแตงกายของชาวอยธยาไวแตไมปรากฏวามการแขวนเครองประดบคอ

พวกผชายไมรจกใชสรอยประดบคอของตนหรอของภรรยาเลย แตพวกผหญงและเดกๆ ทงสองเพศ รจกการใชตมห ตามปกตนนตมหมรปรางเหมอนอยางลกปวร (poire-ลกแพร) ทาดวยทองคา เงนหรอกะไหลทอง เดกหนมเดกสาวลกผดสวม กาไลขอมอ แตจะสวมอยถงอาย ๖ หรอ ๗ ขวบเทานน แลวยงสวมกาไลทแขนและทขาอกดวยเปนกาไลวง (กานแขง) ทาดวยทองคา หรอกะไหลทอง48

ชวงรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจา ความนยมในการหอยแขวนเหรยญ

กษาปณของตางประเทศเปนทนยมอยางแพรหลาย กระทงพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

48 ซมอง เดอ ล ลาแบร, จดหมายเหตลาลแบรฉบบสมบรณ : ราชอาณาจกรสยาม,

แปลโดย สนต ท.โกมลบตร (พระนคร : กาวหนา, 2510), 120.

สำนกหอ

สมดกลาง

99

มพระบรมราชโองการฯ ใหประกาศหามนาเหรยญตางชาตมาประดบแตงกาย ณ วนพฤหสบด ขน 4 คา เดอน 7 ปมะเสง นพศก ความตอนหนงวา

อนง ราษฎรชาวบานนอกมเงนนอย หาเงนยาก เมอหาไดเลกนอย กเอาเงนบาทบาง เงนสลงบาง เงนเฟองบาง เจาะรอยผกคอ ผกขอมอบตรหลาน ดวยจะอวดกนวามเงนอยางนน เหนงามอยหรอ แลบดนคนในกรงเปนอนมาก ทงไพรทงผดชนชมนยมกนเอาทองเหรยญ เงนเหรยญเจาะรอยผกคอบาง ผกขอมอบาง ทาเปนสงวาลบาง แตงตวบตรหลานดวยสาคญวาเปนของประหลาด จะอวดวากวางขวาง มของตางประเทศนนเหนวางามอยางไร เมอคดดเปนนาอายนาอดส แกคนนอกประเทศ ซงมทองเหรยญ เงนทองดนถมมากมายใชสอยซอขายเหมอนเงนบาท เงนสลง เงนเฟอง แลเบยทใชสอยกนอยในกรงแลในเขตแดน พระราชอาณาจกรน ไมเปนของวเศษแปลกประหลาดเลย...แตนไปขอเสยเถด ชายหญงในกรงนอกกรงทงไพรผดบรรดาอยในพระราชอาณาจกรอยาไดเอาทองเหรยญ เงนเหรยญมาเจาะรอยทาเปนเครองแตงตวบตรหลานเลย ขอใหเลกเสยเปนอนขาดทเดยว49

การจดสรางเหรยญเสมาอกษรยอพระนามนน โปรดเกลาฯ ใหสรางขนเพอพระราชทานแกเดกชายหญง คราวเสดจพระราชดาเนนตามหวเมองตางๆ ดานบนเสมามลกษณะเปนตะกรด50 ซงสามารถใชเชอกรอยในชองตะกรดเพอใชแขวนคอ สรางดวยโลหะ 2 ชนด คอ เงนและทองคา เสมาทองคาสาหรบพระราชทานหมอมเจาและบตรขาราชการชนผใหญทตามเสดจ สวนเสมาเงนพระราชทานบตรหลานของราษฎรโดยทวไป 51 โดยปรากฏความตอนหนงในพระ 49“ประกาศไมใหเอาทองเหรยญเงนเหรยญแตงตวใหเดกแลอนญาตใหใชเงนเหรยญนอก ” ใน ประชมประกาศรชกาลท 4, 124.

50 สนนษฐานวาไดผานพธปลกเสกโดยพระเกจอาจารยในยคนนหลายทาน ทาใหเหรยญเสมานเปนทนยมในวงการพระเครองดวย 51พระราชหตถเลขาคราวเสดจมณฑลฝายเหนอในรชกาลท 5 (กรงเทพฯ : ม.ป.ท., 2520, พมพในงานพระศพ หมอมเจานกรเทวญ เทวกญ มนาคม พ.ศ.2520), 5.

สำนกหอ

สมดกลาง

100

ราชหตถเลขาของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว คราวเสดจมณฑลฝายเหนอ วาทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานแจกเสมาแกเดกชาวเมองทกระยะไป เชน งานพระราชทานพระแสงศสตราประจาเมองพจตร เมอวนท 14 ตลาคม พ.ศ.2444 ดงความในพระราชหตถเลขาวา ออกจากบางมลนากเวลาเชา 2 โมงตรง ขนมาถงเมองพจตรใหมเวลากอน

เทยง ระยะทางทขนมาตอนนมบานหนาขน แตดทงกวางขนกวาตอนลาง เมอพเคราะหดภมประเทศทงพนแผนดนไมเหนผดอะไรกนกบกรงเกา เปนแตทพนคนตลงเขาไปนาลก ถาทานาหวานเชนกรงเกากคงจะทาได แตตามทแลเหนใชทานาปกตามคนหลง ขางในไมมผใดทาเหตดวยมคนนอยเทานน เวลากลางวนไปทาพธใหพระแสงและแจกเสมาททวาการเมอง52

เหรยญเสมาทพระราชทานน ราษฎรมความเชอวาเปนสงสรมงคลตางตองการไดรบ

เหรยญเสมาพระราชทานเพอใหบตรหลานไดแขวนคมครองตวเปนจานวนมาก53 สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพทรงบนทกไวในจดหมายเหตประพาสตน วามการแจกเหรยญเสมาตลอดระยะทางการเสดจประพาสตน ซงแสดงใหเหนถงความเชอในความศกดสทธของเหรยญเสมาในการเปนเครองรางคมกนโรคภย ความวา

หลาน (ของชาวบานทสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพไดมดารสดวย)ได

เสมามา ๒ คนเสมานนเปนเครองคมกนอนตรายดอยางยง เพราะเวลาทานประทานทานใหพรหลานไดมาครงนน ๒ คน เดยวนตองแบงไปใหหลานบานอนเสยอน ๑ เพราะขโรค ทอยบานเดยวนตองผลดกนผก ใครขโรค คนนนไดผก ทานแจกกมาก จะหาซอสกอนหนงไมไดเลย ไมมใครเขาขาย54

52พระราชหตถเลขาคราวเสดจมณฑลฝายเหนอในรชกาลท 5, 5.

53เรองเดยวกน, 6-7. 54สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, จดหมายเหตเรองประพาสตนในรชกาลท 5, 82.

สำนกหอ

สมดกลาง

101

การพระราชทานเหรยญเสมาตามหวเมองตางๆ นน ทาใหความนยมในการสรางเหรยญทระลกไดแพรกระจายไปในสงคมโดยทวไป เหนไดจากในระยะแรกสถาบนพระสงฆเปนผบกเบกการสรางเหรยญทระลกในโอกาสตางๆ และจดทาขนเพอเปนทระลกในงานศพ ทระลกในงานทาบญอายและทระลกในการสรางหรอปฏสงขรณศาสนสถานของวด การเกดขนของเหรยญทระลกของพระสงฆนนมความสาคญ คอ เปนจดเรมตนของการสรางรปเหมอนพระสงฆแทนรปพระพทธเจาจนกระทงเกดเปนความนยมในการสรางเหรยญทระลกและเหรยญทระลกนไดกลายสถานะภาพจากของทระลกมาเปนพระเครองในยคตอมา

2.2 เหรยญพระสงฆ

เหรยญพระสงฆเหรยญแรกถอเปนจดเปลยนทสาคญจดหนงสะทอนใหเหนถงการสงผานทางวฒนธรรมจากชนชนสงลงมาสสามญชนในเรองการสรางสงของเพอเปนทระลกในโอกาสตางๆ และยงแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงแนวคดในการสรางเหรยญพระจากการสรางเพอถวายเปนพทธบชาหรอเพอสบทอดพระศาสนามาเปนของทระลกแทน "เหรยญพระสงฆ" คอเหรยญทปรากฏรปพระสงฆ หรอรปเหมอนพระเกจอาจารยบนพนเหรยญ สนนษฐานวาเหรยญพระสงฆเหรยญแรก คอ เหรยญรปเหมอนพระชลโธปมคณมน (พฒ ปณณกเถร) วดเขาบางทราย จงหวดชลบร สมเดจพระพทธโฆษาจารย (เจรญ ญาณวรเถร) วดเทพศรนทราวาส55 จดสรางขนเมอวนท 17 มกราคม พ.ศ.2450 เหรยญรปเหมอนนสรางขนเพอแจกเปนทระลกแกผทมารวมงานพระราชทานเพลงศพ56

55ขณะดารงสมณศกด พระเทพกว ในโอกาสเปนประธานกรรมการจดงานพระราชทานเพลงศพ

พระชลโธปมคณมนซงเปนพระอปชฌายของทาน 56เหรยญทระลกงานพระราชทานเพลงศพพระชลโธปมคณมน (พฒ ปณณกเถร) วดเขาบางทราย

ไมไดระบปทสรางเหรยญไวอยางชดเจนทาใหวงการพระเครองยงไมสามารถหาขอยตเร องเหรยญพระสงฆเหรยญแรกของประเทศไทยได ซงบางกลมเชอวา เหรยญทระลกในงานฌาปนกจศพพระพทธวรยา (จตร ฉนโน) วดสตตนารถ จงหวดราชบร เมอวนท 26 เมษายน พ.ศ.2459 เปนเหรยญพระสงฆเหรยญแรกของประเทศไทย เนองจากมการระบปทจดสรางขนและจดประสงคการจดสรางไวบนเหรยญอยางชดเจน

สำนกหอ

สมดกลาง

102

การสรางเหรยญทระลกในงานพระราชทานเพลงศพพระชลโธปมคณมน (พฒ ปณณกเถร) ในครงน สะทอนความนยมในการสรางเหรยญทระลกซงในชวงเวลานนแพรหลายอยเพยงชนชนสงและขนนางเทานน มาเผยแพรสประชาชนทวไป เชอไดวาสมเดจพระพทธโฆษาจารย (เจรญ ญาณวรเถร) วดเทพศรนทราวาส ขณะนนดารงสมณศกดพระเทพกว ซงเปนสมณศกดในระดบสงของพระสงฆทไดมโอกาสรบกจนมนตและไดรจกของเกยวกบกลมคนชนชนสงและขนนาง ทาใหไดรบรจงมความตองการในการสรางเหรยญทระลกถวายพระอปชฌายซงเปนพระเถระชนสงเชนเดยวกน การสรางเหรยญทระลกในชวงแรกยงไมเปนทนยมแพรหลายทวไปและมขอบเขตจากดอยเพยงพระสงฆทประชาชนใหความเคารพนบถอและศรทธา จงสามารถทจะระดมทนเพอจดสรางเหรยญทระลกขนมาได เพราะมคาใชจายทสง สถานททรบผลตเหรยญนนมจานวนไมมากทาใหการสงผลตทาไดยาก ตองมการสงผลตเหรยญมาจากตางประเทศ เชน ญปน 57 ทาใหการสรางเหรยญทระลกไมเปนทนยมสาหรบประชาชนทวไปในระยะแรก ตอมาเมอเทคโนโลยการผลตเหรยญไดรบการพฒนาในตางประเทศ กอปรกบความนยมในการสรางเหรยญทระลกเพอแสดงมทตาจตตอพระสงฆทเคารพในโอกาสตางๆ มการนาเขาเครองผลตเหรยญและเปดรานรบผลตเหรยญเพมมากขนทงการสรางเหรยญทระลกกทวมากขนเปนเงาตามตวดวย เพราะเหรยญทระลกสามารถตอบสนองในฐานะเปนวตถมงคลและสะดวกในการจดสราง อกทงสามารถจดสรางไดคราวละมากๆ เพอตอบสนองความตองการของประชาชนทงในเขตพระนครและตางจงหวด ดงขอมลทรวบรวมและปรากฎในตารางดงน

57 กลาวกนวาเหรยญทระลกในงานฌาปนกจศพพระพทธวรยา (จตร ฉนโน) วดสตตนารถ จงหวด

ราชบร เมอวนท 26 เมษายน พ.ศ.2459 เปนเหรยญทสงผลตมาจากประเทศญปน

สำนกหอ

สมดกลาง

103

ตารางท 6 แสดงพระเครองบางสวนทสรางขนในชวง พ.ศ.2459-2484 ป พ.ศ. ทสราง

ชอเหรยญ วด จงหวด วตถประสงคการสราง

2459 เหรยญปม หลวงพออย บญยฆ

วดบางนอย สมทรสงคราม ทระลกในงานทาบญอายครบ 70 ป

2460 เหรยญหลอหลวงพอหอง พทรกขโต

วดชองลม ราชบร ไมระบ

2460 เหรยญปม พระพทธโสธร

วดโสธรวรารามวรวหาร

ฉะเชงเทรา ทระลกในการปฏสงขรณแทนชกชพระพทธโสธร

2460 เหรยญปมพระมงคลบพตร

วหารพระมงคลบพตร

อยธยา ทระลกในการบรณะพระมงคลบพตร

2460 เหรยญปมพระพทธรตนนายก

วดพนญเชง อยธยา ไมระบ

2461 เหรยญปมพระมหาพทธพมพ

วดไชโย อางทอง ไมระบ

2461 เหรยญปมหลวงพอธรรมจกร

วดเขาธรรมามล

ชยนาท ไมระบ

2461 เหรยญปมพระพทธบาท วดเขาบางทราย

ชลบร ทระลกงานนมสการพระพทธบาท

2462 เหรยญปมพระครสงวรโสภณ (สาย ตสสโร)

วดพยคฆาราม ลพบร ทระลกทาบญอายครบ 65 ป

2463 เหรยญปมพระพทธรป วดบางวว ฉะเชงเทรา ทระลกสรางอโบสถ

สำนกหอ

สมดกลาง

104

ตารางท 6 (ตอ)

ป พ.ศ. ทสราง

ชอเหรยญ วด จงหวด วตถประสงคการสราง

2465 เหรยญปมหลวงพอฉย สขภกข

วดคงคาราม เพชรบร ทระลกในงานฉลองมณฑป

2467 เหรยญปมหลวงปเอยม สวณณสโร

วดหนง กรงเทพฯ ทระลกในการสรางศาลาการเปรยญ

2469 เหรยญปมหลวงพอกลน ธมมโชโต

วดพระญาตการาม

กรงเทพฯ ทระลกในการปฏสงขรณอโบสถ

2469 เหรยญปมหลวงปขาว วดหลกส กรงเทพฯ ทระลกสรางมณฑปประดษฐานพระพทธบาทจาลอง

2471 เหรยญปมพระครวมลศลาจาร (ชวง อนทโชต)

วดปากนา สมทรสงคราม ทระลกงานทาบญอายครบ 6 รอบ

2473 เหรยญปมหลวงพออ พทธสโร

วดสตหบ ชลบร ทระลกในงานหลอพระพทธรป

2477 เหรยญปมพระพทธสหนาท

วดสทธจนดา นครราชสมา ทระลกงานสมโภชวดสทธจนดา

2477 เหรยญปมพระครวจตรธรรมานวตต

วดบานคาย ระยอง ทระลกฉลองโรงเรยนวดบานคาย

2478 เหรยญปมหลวงปจน จนทโชต

วดนางหน ลพบร ทระลกฉลองศาลา

2479 เหรยญปมพระพทธมหาศลา

วดกรณา ชยนาท ทระลกในการอญเชญหลวงพอหน

สำนกหอ

สมดกลาง

105

ตารางท 6 (ตอ)

ป พ.ศ. ทสราง

ชอเหรยญ วด จงหวด วตถประสงคการสราง

2480 เหรยญปมพระครพบลยคณารกษ (ดง คงคสวณ)

วดบางวว ฉะเชงเทรา ทระลกในงานทาบญอายครบ 61 ป

2480 เหรยญปมพระภกษไตฮงโจวซอ

มลนธฮวเคยวปอเตกตง

กรงเทพฯ ทระลกในการจดทะเบยนมลนธฮวเคยวปอเตกตง

2481 เหรยญปมพระครสาธตสตการ (คง พทธสโร)

วดทาหลวงพล ราชบร ทระลกในงานฉลองสมณศกดและทาบญอายครบ 76 ป

2481 เหรยญปมพระอปชฌายคา พรหมสวณณ

วดสนามจนทร ฉะเชงเทรา ทระลกงานฝงลกนมตวดสนามจนทร

2484 เหรยญปมหลวงพอคง ธมมโชโต

วดบางกระพอม

สมทรสงคราม ทระลกในงานทาบญอายครบ 77 ป

2484 เหรยญปมพระไพโรจนวฒาจารย (รง ตสสโร)

วดทากระบอ สมทรสาคร ไมระบ

ทมา : สรพล โสภตกล, สดยอดเหรยญพระเครองกระบวน 2 (กรงเทพฯ : มตชน, 2544)

สำนกหอ

สมดกลาง

106

จากตารางแสดงใหเหนถงความนยมในสงคมเรองการสรางเหรยญทระลกทงในรปแบบของพทธปฏมากรและรปเหมอนพระสงฆ มกจะสรางขนเพอเปนทระลกในงานสาคญตางๆ ของพระสงฆหรอของวดเปนสวนใหญ เชน ทระลกในงานทาบญอาย ทระลกในงานฌาปนกจศพ และทระลกเกยวกบการทาบญสรางปละปฏสงขรณเสนาสนะตางๆ ของทางวด เปนตน บนเหรยญทระลก มกจะปรากฏขอความวาสรางขนเพอเปนทระลกในโอกาสใดและมกปรากฏเลขยนตอกขระซงสวนใหญเปนคาถาประจาตวของพระสงฆองคนนๆ และมการปลกเสกกอนทจะแจกจายออกไปใหผทตองการ ทาใหไดเหรยญทระลกซงมความขลงและความศกดสทธเกดเปนพระเครองทมรปของพระสงฆขน และจากจานวนในการสรางเหรยญทมากพอสมควรเมอเทยบกบจานวนประชากรทมอยในพนทบรเวณนน สะทอนวาเหรยญพระเกจอาจารยนนไดรบความนยมและเชอถอกนอยางแพรหลาย จดเรมตนความนยมพระเครองและการหอยแขวนพระเครองทไดเกดขนในชวงระยะเวลานจะไดรบความนยมกวางขวางขนเมอสงคมไทยตองเผชญกบภาวะสงครามโลกครงทสอง ความรสกไมปลอดภยในชวตและทรพยสนทาใหพระเครองไดเขามาเปนทพงทางใจสงผลใหพระเครองไดรบความนยมอยางมากในสงคม จนกระทงมการสรางพระเครองขนโดยรฐบาล มการขดหาพระกร การปลอมพระเครอง และการเกดขนของตลาดพระเครองซงแสดงใหเหนวาสงคมไทยใหการยอมรบและยกยองวาพระเครองเปนเครองรางของขลงประจาสงคมไทย 3. การสรางพระเครองในชวงสงครามโลกครงทสอง ชวง พ.ศ.2483-2488 เปนระยะเวลาทคนในสงคมสวนใหญตองการทพงทางใจ เนองจากระยะเวลาดงกลาวไดเกดสงครามอนโดจนและสงครามโลกครงทสอง ซงประเทศไทยจาตองเขารวมในสงครามครงนดวยทาใหประชาชนไดรบผลกระทบโดยตรงจากภาวะสงคราม ทงยงเกดขาวลอตางๆ ขนในชวงระยะเวลาเดยวกนทสงผลใหคนในสงคมเกดความวตกหวาดกลวทงดานชวตและทรพยสน ผคนสวนใหญจงตองแสวงหาทพงทางใจ ซงในระยะเวลาดงกลาวสงคมไทยไดใหการยอมรบในเรองพทธคณของพระเครองอยางกวางขวางแลว สะทอนใหเหนจากการสรางพระเครองของพระเกจอาจารยในชวงสงครามโลกเปนจานวนมาก รวมถงการสรางพระ

สำนกหอ

สมดกลาง

107

เครองรนพระพทธชนราชอนโดจนโดยพทธสมาคมแหงประเทศไทย เพอเปนการสรางขวญและกาลงใจใหกบคนในสงคม นอกจากจะเปนการสรางเพอเปนเครองรางของขลงแลวสนนษฐานวารฐบาลมนโยบายในการเปนผนาทางดานความเชอจากการสรางพระเครองรนนดวย ดงนนสงครามโลกครงทสอง จงถอไดวาเปนปจจยทกระตนใหเกดความนยมพระเครองขนในสงคมไทยเปนอยางมาก จนกระทงทาใหพระเครองมมลคาทางการตลาดจนเกดการสรางพระปลอมขนและเกดสถานทแลกเปลยนพระเครองขนซงในสมยตอมานยมเรยกกนวา ตลาดพระเครอง

กรณพพาทระหวางไทยกบฝรงเศสเรองดนแดนอนโดจน เรมขนเมอวนท 8 ตลาคม พ.ศ.2483 นสตจฬาลงกรณมหาวทยาลยและนกศกษามหาวทยาลยธรรมศาสตรและการเมอง รวมทงประชาชนรวมกนเดนขบวนเรยกรองรฐบาลใหเรยกเอาดนแดนคนจากฝรงเศสซงเสยไปเมอเหตการณ ร.ศ.112 เชน เสยมราฐ พระตะบอง จาปาศกด เปนตน จอมพล ป.พบลสงคราม นายกรฐมนตรและผบญชาการทหารสงสดในขณะนน ไดสงทหารขามพรมแดนเขาไปยดดนแดนคนทนท ทามกลางกระแสชาตนยมอยางหนก มการแจกเอกสารและผาเชดหนาทมขอความในลกษณะการสรางกระแสชาตนยม มการเปดเพลงปลกใจอยางตอเนอง เชน เพลงขามโขง เพลงจาปาศกด เพลงเสยมราฐ58 เปนตน เกดการสรบกนตามแนวชายแดนของประเทศทงทางบกและทางอากาศ เครองบนฝรงเศสรกลานานฟาไทยเปนครงแรกทหนองคาย เมอวนท 21 ตลาคม พ.ศ.2483 และไทยเปดยทธการรกตลอดแนวออกไปยดดนแดนอนโดจน การตอสยงคงดาเนนไปถงกลางป พ.ศ. 248459 ไมมททาวาจะสงบ ญปนแสดงเจตจานงเขามาไกลเกลยความขดแยง เหตการณจบลงโดยทฝรงเศสไดมอบดนแดนบางสวนคนใหแกไทย ฝายไทยจงจดการปกครองเปน 4 จงหวด คอ จงหวดพบลสงคราม จงหวดพระตะบอง จงหวดนครจมปาศกด และจงหวดลานชาง เหตการณการสรบในครงนไดถกเรยกวา กรณพพาทอนโดจน หรอ สงครามอนโดจน

58สมภาษณ, วชร งามสวรรณ, อาย 88 ป, 4 กรกฏาคม 2553. 59 เปนปแรกของการเปลยนวนขนปใหม แตเดมวนขนปใหมของไทยคอ วนท 1 เมษายน ตอมา

รฐบาลจอมพล ป.พบลสงคราม ไดเปลยนมาเปนวนท 1 มกราคม โดยเรมตงแตปพทธศกราช 2484 ฉะนนในป พ.ศ.2483 จงมเพยง 9 เดอน นบตงแตวนท 1 เมษายน ไปจนถงวนท 31 ธนวาคม พ.ศ.2483 เทานน

สำนกหอ

สมดกลาง

108

หลงการเขามามบทบาทของญปนในเหตการณน เปนทคาดหมายวา ญปนจะยกทพเขาสประเทศไทยในอนาคต รฐบาลไทยโดย จอมพล ป.พบลสงคราม ไดรณรงคใหประชาชนปลกผกสวนครว เลยงสตว และเสรมสรางเศรษฐกจระดบตน ๆ อยางเขมแขง เพอรองรบสถานการณทอาจเกดขน เชน การออกพระราชบญญตสงวนอาชพบางประเภททสวนมากเปนงานฝมอเฉพาะแกคนไทย เปนตน และมการออกคาขวญ งานคอเงน เงนคองาน บนดาลสข

บรรยากาศโดยทวไปท ง ในพระนครและตาง จงหวด ประชาชนตางพากนวพากษวจารณในเหตการณสงครามทอาจเกดขนในเวลาใกลน สถานวทยกระจายเสยงแหงประเทศไทยเปดเพลงปลกใจจานวนมาก ซงสวนใหญจะเปนเพลงมารชของเหลาทพตาง ๆ

วนท 8 ธนวาคม พ.ศ. 2484 ตงแตเวลาประมาณ 02.00 น. กองทพญปนไดยกพลขนบกทประจวบครขนธและอกหลายจงหวดในภาคกลางทตดอาวไทย มการตอสตานทานอยางเขมแขงของทหารไทย และประชาชนทวไปรวมถงอาสาสมครเยาวชน ทเรยกวา ยวชนทหาร เชน การรบทสะพานทานางสงข จงหวดชมพร

ระยะแรกกองทพญปนยงไมอาจบกเขามาได ทางญปนเองไดประกาศวาไมตองการยดครองประเทศไทยแตจะขอใชเปนทางผานไปยงพมาและอนเดย เทานน การตอสทาทาวาจะยดเยอตอไป จนกระทงอครราชทตญปนเดนทางมาพบนายกรฐมนตร รฐบาลไทยเหนวาไมสามารถตานทานกองกาลงญปนไดนานจงยอมยตการตอสและทาพธลงนามรวมเปนพนธมตรกบญปนในวนท 21 ธนวาคม ทพระอโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม

ฝายสมพนธมตรเรมสงเครองบนเขามาทงระเบดในพระนคร การทงระเบดครงแรก เกดขนเมอวนท 8 มกราคม พ.ศ. 2485 เวลาประมาณ 04.00 น. หลงจากนน ในวนท 25 มกราคม พ.ศ. 2485 รฐบาลกไดประกาศสงครามกบองกฤษ สหรฐอเมรกา และฝรงเศสอยางเตมตว

เมอไทยประกาศสงครามอยางเตมตวกบฝายสมพนธมตร ทางสหรฐอเมรกาไดสงเครองบน บ 24 และ บ 29 อนเปนเครองบนขนาดใหญมาทงระเบดอาคารบานเรอนตาง ๆ ทวพระนคร โดยเฉพาะอยางยงในเวลากลางคน เมอมาถงทางการจะเปดสญญาณหวอเสยงดงเพอเตอน

สำนกหอ

สมดกลาง

109

ใหประชาชนไดระวงตว จะไดหลบอยในหลมพรางทขดขนเองหรอพรางไฟ แตประชาชนบางสวนกไดอพยพยายไปอยตามชานเมองหรอตางจงหวด ตลอดจนลงไปอยในหลมททางการจดสรางไว60

ภาวะสงครามไดสรางความเสยหายใหกบสถานทตางๆ ทรพยสนและชวตผคนจานวนมาก อกทงการเกดขาวลอโดยอางถงพทธทานายเกยวกบความวนวายตางๆ ทจะเกดขนในสงคม61 ทาใหผคนเกดความหวาดกลว แสวงหาเครองรางของขลงและพระเครองเพอเปน ทพงทางจตใจ พระเกจอาจารยหลายทานไดสรางพระเครองขนมาแจกจายทหาร ตารวจ อาสาสมคร และประชาชน เพอเปนการสรางขวญและกาลงใจ เปนเครองรางของขลงสาหรบไวปองกนตว ทางรฐบาลไดออกหนงสอเวยนขอพระเครองจากพระอารามตางๆ เพอแจกแกบรรดาทหารตารวจทเขารวมรบในสงคราม และเปนชวงเวลาทมการขดหาพระกรจากสถานทตางๆเพอใชเปนเครองรางของขลง การยอมรบในความศกดสทธของพระเครองนนไมไดจากดอยเพยงประชาชนและพระเกจอาจารยทวไปเทานน แมกระทงพระสงฆในระดบสมเดจพระราชาคณะในสายธรรมยตกนกาย อาท พระสมเดจวชรญาณวงศ ทตอมาทรงรบสถาปนาเปนสมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก สถต ณ วดบวรนเวศวหาร กไดสรางพระเครองในรปแบบพระกรงขนมาเมอ พ.ศ.2485 ประมาณ 400 องค เรยกวา พระกรงสจตโต 62 ซงในชวงเวลาทผานมาถอกนวาพระสายธรรมยตกนกายเปนพระสายปฏบต จงไมมแนวคดในการสรางพระเครองขนแตในชวงสงครามโลกกไดมการจดสรางพระเครองขนเชนกน สะทอนใหเหนถงการยอมรบในความเชอทมตอพระเครองในทกระดบชนชน

60รายละเอยดเพมเตมเกยวกบสงครามโลกครงทสอง ทเกยวของกบประเทศไทย ดใน แถมสข

นมนนท, เมองไทยสมยสงครามโลกครงทสอง, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ : สายธาร, 2544) 61รายละเอยด ดใน พชรลดา จลเพชร, “แนวคดเรองกงพทธกาลในสงคมไทย พ.ศ.2475-2500”

(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2548), 28.

62สรพล โสภตกล, สดยอดเหรยญพระเครองกระบวน 2, 51.

สำนกหอ

สมดกลาง

110

พระเครองรนพระพทธชนราชอนโดจน จดสรางโดยพทธสมาคมแหงประเทศไทยโดยมรฐบาลเปนผสนบสนนใหสรางในรปแบบของพระบชา โดยใชวธหลอเปนพระขดเงามเรอนแกวขนาดหนาตกขนาดใหญเพอสาหรบจดสงไปประจาจงหวดตางๆ ทวประเทศ63 และในรปแบบของพระเครอง มการสรางพระเครองขนเปน 2 วธคอ โดยวธหลอ64 และ โดยวธปม65 ประกอบพธหลอทวดพระศรรตนมหาธาต จงหวดพษณโลก ในวนเสาร ขน 5 คา เดอน 3 ตรงกบวนท 1 กมภาพนธ 2485 ซงเปนวนระหวางงานสมโภชพระพทธชนราชประจาป และประกอบพธพทธาภเษก ณ พระอโบสถ วดสทศนเทพวราราม ในวนท 21 มนาคม พ.ศ.2485 โดยมสมเดจพระสงฆราช (แพ ตสสเทวมหาเถร) เปนองคประธาน จดสรางประมาณ 90,000 องค เปนพระเนอโลหะผสมโดยมทองเหลองเปนหลก และคดเลอกพระเครองทมสภาพสมบรณใหเหลอเพยง 84,000 องค การเปดใหเชาบชาพระเครองแตละชนดของพทธสมาคมนนมการตงราคาพระเครองไวคอนขางสงเมอเปรยบเทยบกบดชนคาครองชพทคานวนจากรายไดของครอบครวผมรายไดในกรงเทพฯ ชวงสงครามโลก จากใน พ.ศ.2484 เลขดชนคาครองชพอยท 139.90 แตในเดอนมนาคม พ.ศ.2487 เลขดชนคาครองชพไดเพมสงขนเปน 1069.5466 แสดงใหเหนถงคาครองชพทเพมสงขน แตกยงปรากฏวามการเชาบชากนเปนจานวนมากและเปนทนยมอยางกวางขวางในสงคม แสดง

63ถาประชาชนประสงคจะเชาบชาไวเปนสวนตว ตองแจงความจานงเปนลายลกษณอกษร พรอม

ทง สงเงนคาจดสรางองคละ 150 บาท ไปใหคณะกรรมการ ตรวจเงนแผนดนในพระบรมมหาราชวง เพอจดสราง ตามจานวนทแจงความจานงไวเทานน

64พระเครองชนดหลอ จะทาการหลอดวยโลหะและมรปลกษณะคลายพระยอดธง ดานหนาเปนรปพระพทธชนราช มเรอนแกว และมรปอกเลาบานประตพระวหารวดพระศรรตนมหาธาตขางใตฐาน พระเครองชนดน ราคาเชาบชาองคละ 1 บาท

65พระเครองชนดปม จะสรางขนโดยวธปม มรปลกษณะคลายเสมา ดานหนาเปนรปพระพทธชนราชมเรอนแกว ดานหลงมรปอกเลาบานประตพระวหารวดพระศรรตนมหาธาตพระเครองชนดน ราคาเชาบชาองคละ 50 สตางค

66ตวเลขดชนนคานวณมาจากรายไดของครอบครวคนงานในกรงเทพฯ กระทรวงการตางประเทศ 2/2.6 บนทกเรองคาใชจายของทหารญปน, กระทรวงพาณชย, 7 สงหาคม 1944 ดใน แถมสข นมนนท, เมองไทยสมยสงครามโลกครงทสอง, 145-161.

สำนกหอ

สมดกลาง

111

ใหเหนถงความเชอและความศรทธาทมตอพระเครองรนนเปนอยางมาก และยงสะทอนถงความนยมพระเครองในสงคมไทย

การสรางพระเครองรน พระพทธชนราชอนโดจน นน นอกจากจะจดสรางขนเพอใหเปนเครองรางของขลงสาหรบพงพาทางดานจตใจในยามศกสงครามสาหรบประชาชนและทหารทเขารวมรบในสงครามแลว สนนษฐานวารฐบาลมนโยบายเกยวกบการสรางพระเครองรนนดวย คอ การสรางความเชอมนทางจตใจใหกบประชาชนและสรางภาพลกษณใหเหนวารฐบาลเปนผนาทางดานการปกครองและดานจตใจ โดยการเชอมโยงความเชอ ความศรทธาในแตละภมภาคเขาดวยกนโดยใชพระเครองเปนสอกลางในการเชอมโยงและพยายามสรางความเปนชาตนยมใหเกดขนในสงคมไทยโดยการใชพระเครองเปนเครองมอ เนองจากพระเครองรนนจดสรางขนโดยพทธสมาคมแหงประเทศไทยซงมรฐบาลเปนผสนบสนนสมาคมและเปนพระเครองชนดแรกทมการนมนตพระเกจอาจารยจากจงหวดตางๆ ทมชอเสยงทวประเทศใหเขารวมในพธพทธาภเษกโดยมสมเดจพระสงฆราชประองคประธาน

รฐบาลนนถอไดวามความสาคญเปนอยางมากในดานการบรหารและปกครองประเทศ ในชวงยค เชอผนา ชาตพนภย รฐบาลพยายามจะเปนผนาทงทางดานอาณาจกรและพทธจกรสงเกตไดจากการออกนโยบายตางๆ เชน พ.ศ.2484 กรมธรรมการไดเปลยนชอเปน กรมการศาสนา สงกดกระทรวงศกษาธการ มหนาทจดกจการเกยวกบพระศาสนาทกศาสนา โดยเฉพาะพทธศาสนา รบสนองงานพระศาสนาตามนโยบายของคณะสงฆ รกษาผลประโยชนของพระศาสนา รกษาความสงบเรยบรอยในคณะสงฆ เปนสอสมพนธระหวางพทธจกรและอาณาจกรเพอดาเนนกจการตามนโยบายใหสอดคลองกนและเปนตวแทนรฐบาลในการตดตอกบคณะสงฆ เพอใหการปกครองของคณะสงฆสอดคลองกบการปกครองของฝายบานเมอง 67 การประกาศยกเลกพระราชบญญตคณะสงฆ ร.ศ.121 แลวใหใชพระราชบญญตคณะสงฆฉบบใหมคอ พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ.2484 แทน นบเปนพระราชบญญตคณะสงฆฉบบท 2 ทถกตรา

67จอมพล ป. พบลสงคราม ครบรอบศตวรรษ 14 กรกฎาคม 2550 (กรงเทพฯ : อมรนทรพ

รนตงแอนดพบลชชง, 2540), 155.

สำนกหอ

สมดกลาง

112

ออกมาใชในประวตศาสตรการปกครองคณะสงฆไทย68 เพอประสานนโยบายฝายพทธจกรและอาณาจกรใหเปนไปในทางเดยวกนดวยด รวมถงการแตงตงให พลเรอตรถวลย ธารงนาวาสวสด (ตอมาดารงตาแหนงนายกรฐมนตรคนท 8 ของประเทศไทยชวง พ.ศ.2489-2490) รฐมนตรวาการกระทรวงยตธรรมดารงตาแหนงเปนรองประธานสภาวฒนธรรมแหงชาต69และเปนประธานพทธสมาคมแหงประเทศไทยซงเปนสมาคมทสรางพระเครองรนพระพทธชนราชอนโดจน การแตงตงใหพลเรอตรถวลย ธารงนาวาสวสด เปนประธานพทธสมาคมแหงประเทศไทยเนองจากเปนผทมบทบาทสาคญในการทานบารงฟนฟและสงเสรมดานวฒนธรรม ซง“ความสาคญของวฒนธรรมของชาตไทยสามารถจะธารงรกษาเอกราชและอธปไตยของชาตใหดารงอยไดตลอด 70” อนเปนแนวคดท จอมพล ป.พบลสงคราม ใชเปนเหตผลในการประกาศจดตงสภาวฒนธรรมแหงชาตขน

68พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ.2484 นน มโครงสรางทางการปกครองแบบการเมองไทยในทก

ดาน ใหมคณะรฐมนตรในทางสงฆ แตเรยกวาสงฆมนตร พระสงฆทดารงตาแหนงนเรยกวา สงฆมนตรวาการองคการ ม 4 องคการ คอ องคการปกครอง องคการศกษา องคการเผยแผ และองคการสาธารณปการ ประธานสงฆมนตรกมตาแหนงเปนสงฆนายก แปลวานายกในทางสงฆ เหมอนตาแหนงนายกรฐมนตร นอกจากนนยงกาหนดใหมสงฆสภา เหมอนสภาผแทนราษฎร กาหนดใหมตวแทนสงฆเขาไปทาหนาทเปนจานวน 45 รป โดยคดจาก พระราชาคณะชนธรรม ประเภท 1 พระคณาจารยเอก ประเภท 1 พระเปรยญเอก (คอสอบไดประโยค 7-8-9) อกประเภท 1 สมาชกสงฆสภากจะทาหนาทเหมอนสมาชกสภาผแทนราษฎร ทาหนาทแทนพระภกษสามเณรทวประเทศ มเหตการณอะไรขนกยนกระทถาม สงฆสภาเปนทสภาทออกกฎหมายคณะสงฆ นอกนนยงกาหนดใหมคณะพระวนยธร เปนองคกรอสระทาหนาทในดานกฎหมาย วนจฉยอรรถคดความของพระภกษสามเณรนบตงแตสมเดจพระสงฆราชลงมา ถาตองอาบต หรอถกฟองรอง กจะตองขนศาลสงฆ ซงมองควนจฉยคอพระวนยธร

69สร เปรมจตต, ชวตและงาน ของ พลเรอตรถวลย ธารงนาวาสวสด อดตนายกรฐมนตร “ลนทอง” หวหนาคณะรฐบาลประชาธปไตยสมบรณชดแรกของเมองไทย บนทกประวตศาสตรการเมองของไทยในระบอบประชาธปไตย 45 ป (กรงเทพฯ : บารงนกลกจ, 2521), 431.

70เรองเดยวกน, 410.

สำนกหอ

สมดกลาง

113

ตนแบบทนามาสรางพระเครองไดแบบมาจากพระพทธชนราชซงเปน “สญลกษณแหงความเปนไทย71” เปนตวแทนภาพความเจรญทางศลปวฒนธรรมของชาตไทย การสรางพระเครองรนนขนมาเปนจานวนมากและแจกจายไปในพนทตางๆ ทวประเทศยอมจะทาใหเกดการเผยแผ “สญลกษณแหงความเปนไทย” กระจายไปทวประเทศและประชาชนเกดการยอมรบในสญลกษณทรฐบาลไดสรางขนโดยใหสมเดจพระสงฆราช (แพ ตสสเทวมหาเถร) ทรงเปนประธานในพธหลอและปลกเสกพระเครองรนนซงตาแหนงสมเดจพระสงฆราชเปนตาแหนงทางดานการปกครองทสงสดของพระสงฆ ไดเขารวมพธพทธาภเษกซงสงผลใหเกดความเชอวาความศกดสทธในพระเครองนนไดเพมสงขน นอกจากนยงมการนมนตพระสงฆ เกจอาจารยจากวดตางๆ ทประชาชนในแตละภมภาคใหความเคารพนบถอทวประเทศจานวนมากถง 108 องค มารวมกนปลกเสกพระเครองรนน ดงตวอยางนามของพระสงฆทเปนเกจอาจารยตามวดตางๆ ในตาราง ดงน ตารางท 7 พระเกจอาจารยบางสวนทเขารวมปลกเสกพระเครองรน “พระพทธชนราชอนโดจน”

พระเกจอาจารย วด จงหวด สมเดจพระสงฆราช (ประธานพธ) วดสทศนเทพวราราม กรงเทพฯ พระศรสจจญาณมน (สนธ) วดสทศนเทพวราราม กรงเทพฯ พระพษณบราจารย(แพ) วดพระศรรตนมหาธาต พษณโลก พระครวสทธศลาจาร(พรง) วดบางประกอก ธนบร พระครวรเวทยมน(อ) วดสตหบ ชลบร พระครวบลยคณารกษ(ดง) วดบางวว ฉะเชงเทรา พระครทองศข วดโตนดหลวง เพชรบร หลวงพออม วดหวเขา สพรรณบร พระวสทธรงษ(เปลยน) วดใต กาญจนบร

71ชาตร ประกตนนทการ “พระพทธชนราชในประวตศาสตรการสรางความเปนไทย” เมองโบราณ

32, 3 (กรกฎาคม-กนยายน 2549), 64-85.

สำนกหอ

สมดกลาง

114

ตารางท 7 (ตอ)

พระเกจอาจารย วด จงหวด พระครธรรมสนทร(จนทร) วดบานยาง ราชบร หลวงพอแฉง วดบางพง นนทบร พระครไพโรจนมนตาคม(รง) วดทากระบอ สมทรสาคร หลวงพออา วดหนองกระบอก ระยอง พระมหาเมธงกร(มหา) วดนาถอ แพร หลวงพอจนทร วดนางหน ลพบร หลวงพอจง วดหนาตางนอก อยธยา พระสเมธวรคณ(เปยม) วดเกาะหลก ประจวบครขนธ

ทมา : คนกรงเกา [นามแฝง] “คยเฟอง พระเครอง เรองชวนร : พระพทธชนราชอนโดจน” ใน ลานโพธ 35, 1003 (กรกฎาคม 2551), 4-5.

จากตารางแสดงใหเหนถงพระเกจอาจารยทมาเขารวมพธปลกเสกพระเครองรนนซง

พระเกจอาจารยแตละรปนนเปนทเคารพนบถอกนทวไปในแตละภมภาค การนาพระเกจอาจารยจากภมภาคตางๆ มาปลกเสกพระเครองรวมกนสะทอนใหเหนถงการพยายามเชอมโยงความศรทธาในแตละภมภาคใหมารวมอยในพระเครองรนนเพอใหพระเครองทสรางขนมานเปนพระเครองประจาชาตไทย ชวงสงครามโลกครงทสอง นอกจากจะมการสรางพระเครองจากพระเกจอาจารยเปนจานวนมาก มการขดหาพระกรตามสถานทตางๆ กนอยางแพรหลายแลว ยงพบวาความนยมในการหอยแขวนพระเครองของคนในสงคมไดสงผลใหความเชอนถายทอดไปสชาวตางชาต เชน ชาวญปนซงเขามารวมรบในสงครามโลกและเกดการปลอมพระเครองขนเพอจาหนายใหกบชาวญปนทตองการหอยแขวนพระเครอง

สำนกหอ

สมดกลาง

115

ญปนทงในขวญและความเยอกเยนของคนไทย และกเชอในเรองของเครองรางของขลงอยเชนเดยวกน เหนไทยแขวนพระเครองตดคออยเกอบทงนน กอาราธนาไปแขวนบาง อยๆ ไปกคงจะพบพระพทธคณหรอปาฏหารยอะไรเขาบาง เรองนดงมาตงแตครงสงครามอนโดจนแลว ยคนนการซอขายพระเครองมอยเปนสวนนอย พวกทสะสมจะใชวธแลกเปลยนซงไมไดคดเปนราคาคางวดอะไรนก อกดานหนงอยางพระสมเดจดงๆ ยงพอขอหลวงปหลวงตาหรอผใหญทสะสมไวไดอย ไมมหรอกครบแผงพระตงราคาดเดอดเลอดพลานอยางเดยวน ตานทหารญปนตองการพระเครองและจะใหราคาด ในทสดกเกดพระปนเองมาหลอกขาย ปนดนเหนยวใหเขาแบบเอาไปแชนาหมากแลวตากแหง บอกวาเปนพระเครองเกาจากอยธยาหรอทไหนกแลวแต .....ญปนแขวนพระเครองดวยเชอกธรรมดาไมใชสรอยทองคา 72

เหตการณสงครามโลกครงทสอง จงเปนปจจยทกระตนใหความเชอเรองพระเครองไดรบความนยมเปนอยางมากในสงคม หลงสงครามโลกครงทสอง สงคมไทยเกดความตนตวในการศกษาพระเครองอยางเปนระบบ มการศกษาและอธบายถงการเกดพทธคณและมการแยกประเภทพระเครองตามลกษณะของวสดทสรางรวมถงมการจดอนดบความนยมพระเครองในสงคมดวย

4. วสดทใชในการสรางพระเครอง

หลงสงครามโลกครงทสอง ความนยมหอยแขวนพระเครองมมากขน และมการจดสรางพระเครองขนอยางแพรหลาย โดยใชวสดตางๆ ตามความเชอและความถนดของแตละเกจอาจารยผสรางพระเครอง มทงวสดทเปนผงวเศษ ดน วานยา และโลหะประเภทตางๆ จากนนจงนาพระเครองทสรางมาปลกเสกพทธคณดวยคาถาอาคมตามแตสายวชาของเกจอาจารย จงออกมาเปนพระเครองโดยสมบรณ พระเครองนนสามารถแยกประเภทตามวสดทสรางไดดงน

72สรศลย แพงสภา, หวอ ชวตไทยในไฟสงครามโลกครงทสอง (กรงเทพฯ : สารคด, 2539),

195.

สำนกหอ

สมดกลาง

116

1. พระเนอดน พระเนอดน นบเปนพระทมอายการสรางเกาแกทสด มอายการเกบรกษาไดยาวนาน

สามารถผลตไดเปนจานวนมากเนองจากดนเปนวตถดบทหางาย คงทน มาพมพเปนพระพมพไดสะดวกจงเหมาะสมในการสรางพระพมพขนเพอสบทอดพระศาสนา

ปจจบนดนทนามาสรางพระสวนใหญมกจะนามาจากศาสนสถานสาคญ ศกดสทธ หรอสถานทเปนมงคล เชน ดนจากสงเวชนยสถาน ดนจากโคนตนศรมหาโพธ ดนจากพระธาตในทตางๆ การนาดนมาสรางพระทกครง ตองมการทาพธบวงสรวงขอ “แมพระธรณ” เนองจากคนไทยเชอวาดนเปนสวนหนงของแมพระธรณ

ความพถพถนในการเสาะหาและเตรยมวสดเปนเรองสาคญมากทผสรางพระเครองใหความสาคญและถอปฏบตอยางเครงครด เมอไดดนตามทตองการแลว กนาไปกดลงในแมพมพทแกะเคาโครงรปรางของพระเครองทตองการ เมอนาพระทกดลงในแมพมพออกจากพมพแลว จงนาพระมาเรยง แลวผานกรรมวธทาใหแหง ซงสามารถแบงเปน 2 ประเภท คอ

1.1 พระทผานกระบวนการเผา สของพระเครองทไดจะเปนแบบดนสกหรอดนสหมอใหม คลายกบภาชนะเครองปนดนเผาตางๆ การเผาพระในสมยกอนไมสามารถทจะควบคมอณหภมได จงทาใหพระทผานการเผาออกมา มสตางๆ กน ตามระดบอณหภมทไดรบ

นอกจากนยงพบวา พระเครองทผานการเผายงม 2 ลกษณะ คอ พระทผานการเผาเปนเวลานานในอณหภมความรอนทสง เชน พระรอด พระนางพญา พระกรทงเศรษฐ พระหลวงพอปาน วดบางนมโค เปนตน และพระทใชเวลาในการเผาไหมไมนาน หรอเรยกวา ผานการอบใหแหง พระเหลานมกมหลายส แตปรากฏมวลสารสวนผสมเหนชดเจน เชน พระผงสพรรณ พระซมกอดา เปนตน

1.2 พระทผานการะบวนการตากแดดใหแหง พระประเภทนเรยกวา “พระดนดบ” ความแขงแกรงคงทนจะนอยกวาพระทผานการเผา ดนจะละลายหากนามาแชนาทงไว การสรางพระดนดบขนมานนเพอเปนการอทศสวนกศลใหผตายเนองจากมกพบเถากระดกเปนสวนผสมในพระพมพ มคตความเชอทวา “ทงไวทงดบๆ ทเปนเชนนนเพราะเขาถอวาเผาครงหนงแลว คอ เผา

สำนกหอ

สมดกลาง

117

สรระ จงทาเปนพระพมพดนดบ ไมยอมเผาสองหนเพราะเปนการเผาซา”73 ไดแก พระพมพสมยศรวชย

2.พระเนอผง การสรางพระเนอผง เปนการสรางพระเครองเพอใหเกดพทธคณดานเมตตามหานยมและแคลวคลาดปลอดภย การสรางพระเนอผงสนนษฐานวาเรมมการสรางขนครงแรกในสมยรตนโกสนทร เนองจากชวงระยะเวลากอนหนานนไมปรากฏวามการสรางพระเครองจากเนอผงและการสรางพระจากเนอผงนนจะทาใหการเกบรกษาพระเครองไมยาวนานและไมคงทนเทากบพระเนอดน

การจดสรางพระเนอผงตองมการเตรยมผงตางๆ ทใชในการสรางพระเปนจานวนมากและกรรมวธทซบซอน จาเปนตองอาศยความรวมมอของคนจานวนมากในชมชนซงในสมยกอนราวชวงรชกาลท 4 การกระจายตวของประชากรยงไมหนาแนนทาใหผคนในแตละชมชนมจานวนไมมากจงทาใหยากลาบากในการสรางพระเนอผง มวลสารหลกในพระเนอผง คอ ผงปน ซงจะใชเปลอกหอยเผาไฟ แลวบดใหละเอยด เรยกวา “ผงปนเปลอกหอย” เมอไดมวลสารหลก กจดเตรยมผงทเปนมงคลตางๆ อาท วานดอกไม แรทรายเงน ทรายทอง ผงธป เปนตน นามาบดผสมกบผงปนทเตรยมไว ประสานเนอดวยยางไม กาวหนง นาออย กลวยนาวา นามนตงอว 74 หรอขผง ตามแตกรรมวธการสรางของแตละเกจอาจารย การสรางพระเนอผงยงนยมสรางดวยผงวเศษ 5 ประการ ประกอบไปดวย ผงปถมง ผงอธเจ ผงมหาราช ผงพทธคณ และผงตรนสงเห ซงผงวเศษชดนเปนผงทผานกรรมวธการทาทซบซอนถง 5 ขนตอน โดยเรมตนทการสรางผงปถมงกอน แลวเอาผงปถมงนนมาทาเปนผงอธะเจ แลวสรางตอเนองจากผงเดมจนครบกระบวนการทง 5 ประการ การทาผงวเศษ 5 ประการนน ผท

73หมอมราชวงศสมนชาต สวสดกล, บนทกรบสงสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ

ประทานหมอมราชวงศสมนชาต สวสดกล (กรงเทพฯ : บารงบณฑต, 2530), 68. 74นามนตงอวเปนยางไมชนดหนงผสมกบนามน ทาใหเกดความเหนยว

สำนกหอ

สมดกลาง

118

ทาผงจะตองทาพธสกการบรพาจารย และรบการประสทธประสาทวทยาคม โดยผทาพธตองนงขาวหมขาว ทาจตใจใหผองใสและรบสมาทานเบญจศลกอนการเรยกสตร

การเรยกสตร คอ การฝกหดเขยน อกขระ เลข ยนต นานาประเภท อนประกอบดวย การบรกรรมสตรพระคาถาตางๆ ตามจงหวะของการเขยนอกระเลขยนตนนๆดวย “ดนสอผงวเศษ” ซงดนสอผงวเศษจะสรางจากสวนผสมของวสดอนเปนมงคลๆ อนประกอบดวย ดนโปง 7 โปง75, ดนตนทา 7 ตนทา76, ดนหลกเมอง 7 หลกเมอง, ขเถาไสเทยนบชาพระประธานในพระอโบสถ, ดอกกาหลง, ยอดสวาท, ยอดรกซอน, ขไคลเสมา77, ขไคลประตวง, ขไคลเสาตะลงชางเผอก78, ผงตนราชพฤกษ, ผงตนชยพฤกษ, พลรวมใจ, พลสองหาง, กระแจะตะนาว79, นามนเจดรส80, ดนสอพอง จากนนเอาสวนผสมทงหมดมา ผสมกนแลวบดใหละเอยดผสมนาแลวปนเปนแทงดนสอ

เมอไดดนสอผงวเศษกสามารถทจะสรางผงวเศษ โดยทจะตองกระทาในพระอโบสถ โดยเตรยมเครองสกการะ กลาวคาถาอญเชญคร ประกาศอญเชญเทพยดา ทาประสะนามนต81

และอญเชญครเขาตว เมอเตรยมขนตอนตางๆ สาเรจแลว กเขาสการทาผงวเศษ ซงผงทง 5 มวธการทาดงน การทาผงปถมง นบเปนผงเรมตน สาหรบการศกษาวทยาคม ใชสาหรบการลง “นะ” ทกชนดตามสตร ปฐมพนธ การทาผงปถม (ผง-ปด-ทะ-มง) มวธการทาโดยการนาเอาผงเครองยาทผานกรรมวธทกลาวมาขางตนมาปนเปนดนสอขน แลวเขยนเรยกสตร น ปฐม พนธ และสตรการลบ เขยนแลวลบ ลบแลวเขยน จนหมดสนดนสอทปนขน กจะไดผงปฐม ซงใชเวลาในการทาผงน ประมาณ 2-3 เดอน

75ดนทมเกลอสนเธาวผดเกรอะกรง มพบอยตามปาทวไป ในทนใหนาดนโปง 7 แหง 76ดนจากทานา 7 แหง 77คราบไคลดนบนแผนเสมาทแสดงขอบเขตของโบสถ 78คราบไคลดนจากเสาหลกค สาหรบลามชางเผอก 79ชอตนไมขนาดเลก ขนในปาเบญจพรรณ ตนและกงมหนาม เปลอกขรขระสเทา ดอกเลกสขาว

เปนชอสนมกลนหอมออนๆ ทอนไมใชฝนกบนาเปนเครองประทนผว 80นามนทไดจากของ 7 ประเภท จะเปนพชหรอสตวกได 81ชาระลางตวใหสะอาดแลวเอานามนตราดชาระใหทวรางกาย

สำนกหอ

สมดกลาง

119

การทาผงอธะเจ เกดจากการนาเอา ผงปฐม ททาสาเรจแลว มาปนเปนดนสอขนอก แลวเขยนอกขระดวย สตรมลกจจายน และลบดวยสตรลบผงอทธะเจ ตามตานานกลาววา พระมหากจจายนเปนผวางแบบแผนการสรางสตรนไว จงเรยกชอสตรวา ”สตรมลกจจายน” ถอเปนรากฐานแหงความรในอกขระ พยญชนะ และสระในอกษรขอม การทาผงอทธเจนน จะตองรายอกขระและแปลงพยญชนะและสระ ใหสาเรจรปเปน “อธเจตโส ทฬห คณหาห ถามสา” ซงเรยกวา “ลบขาดตว” ผงทไดจากการลบขาดตวนเรยกวา “ผงอธะเจ” ตองเขยนใหหมดสนดนสอทเตรยมไว ใชเวลาทาประมาณ 3 วน

การทาผงมหาราช ใชผงอธะเจ มาปนเปนดนสอขนอก แลวเรยกสตรมหาราช แลวลบสตรทเขยนดวยนามทง 5 เขยนแลวลบ ลบแลวเขยน จนหมดสนดนสอททาขน ใชเวลาทาใกลเคยงกบการทาผงปถมง เกดเปนผงใหม ชอ “ผงมหาราช”

การทาผงพทธคณ ใชผงมหาราชมาปนทาเปนดนสอ เรยกสตร และลบอกขระเกยวกบพทธคณนานาประการ นบตงแตสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ประสต ตรสร จวบจนเสดจสพระปรนพพาน เขยนแลวลบ ลบแลวเขยน จนหมดสนดนสอ จะไดผงพทธคณ ซงถอวาเปนผงวเศษทมพทธานภาพสง เพราะเกยวเนองกบพระพทธเจา

การทาผงตรนสงเห นบเปนผงสดทายเกยวกบสตรเลขไทยโบราณ เกดจากการรวบรวมเอาผงพทธคณทลบไดมาปนเปนดนสอ เรยกสตรอตอาวาทวาทศมงคล 12 เขยนสตรไลเรยงไปจนสาเรจเปนอตตราตรนสงเห เขาสรปอตตรายนต 12 ยนต จนสดทายไดรปยนตนารายณถอดรป ซงประกอบดวย ยนตประจาขององคตรนสงเห แลวม ยนตพระภควมบด และยนตตราพระสหประทบลงเปนประการสดทาย

เมอไดผงวเศษ จงนามาคลกเคลากบมวลสารทเปนมงคงทไดจดเตรยมไว และไดบดละเอยดแลว จงผสมผงปนเปลอกหอยทบดแลว ประสานมวลสารทงหมดดวยกลวยนาวาและนามนตงอว จะไดมวลสารรวมมลกษณะเปนแปงเหนยวนามาปนหรอพมพในแมพมพตอไป

พระเนอผงสรางจากผงวเศษชนดตางๆ ซงมพธกรรมในการสรางทเนนทางดานเมตตามหานยมและดานมหาเสนห ทาใหพระเนอผงสวนใหญมพทธคณดานเมตตามหานยม

สำนกหอ

สมดกลาง

120

3.พระเนอวาน คนในสงคมไทยมความรและผกพนกบพรรณไมตระกลวาน ทงความชานาญในการใชทายาและความเชอในเรองของการทาใหอยยงคงกระพน หรอเกดความเปนสรมงคล สงผลให “วาน” เปนสวนผสมประเภทหนงทนยมนามาเปนสวนผสมในการสรางพระเนอดนและเนอผง จารกแผนลานทองทพบในกรวดพระศรรตนมหาธาต จงหวดสพรรณบร ทไดจารกเกยวกบการนาวานมาผสมในการสรางพระพมพ

ศภมสด 1265 สทธการยะ แสดงบอกไวใหร มฤๅษทงสตน พระฤๅษพมพลาไลย เปนประธาน เราจะทาดวยฤทธ ทาดวยเครองประดษฐมสวรรณ เปนตน คอบรมกษตรยพระยาศรธรรมโศกราชเปนผศรทธาพระฤๅษทงสตน จงพรอมกนนาเอาแตวานทงหลาย ฤๅษจงอญเชญเทพยดามาชวยกนทาพธ ทาเปนพระพมพไว82

การสรางพระเครองดวยวานยานนมความยากลาบากในการเสาะหาวานมงคลตางๆ

ทตองใชในการสรางเปนจานวนมาก ทาใหการสรางพระจากวานไมแพรหลายเหมอนกบการสรางพระเครองจากวสดอนๆ พระเนอวานจงมจานวนนอย ซงพระเนอวานทไดรบการยอมรบและเปนทนยมในวงการพระเครองไดแก พระเนอวานหลวงปทวดวดชางให จงหวดปตตาน ทมการนาดนกากยายกษมาบดเปนสวนผสมสาคญ และพระเครองของหลวงปบญ วดกลางบางแกว จงหวดนครปฐม ซงเปนพระเนอผงผสมวาน ทเรยกกนวา “พระเนอผงวาสนาจนดามณ” กรรมวธการสรางพระเนอวานนน มขนตอนในการทาทซบซอนและใชมวลสารทหลากหลายและหายาก การสรางพระหลวงปทวดเนอวาน ป พ.ศ.2497 ไดระบการสรางพระไวดงน

82 กฤษฎา พณศร “ตานานการสรางพระพมพในจารกลานเงน ลานทอง เรองจรงหรอลวงโลก” ใน

เมองโบราณ 34, 3 (ก.ค.-ก.ย. 2551) : 110-121.

สำนกหอ

สมดกลาง

121

พธกดพมพพระเนอวานมขน ณ วดชางให โดยมชาวบานและพระภกษชวยกนตาวานดวยมอโดยใชครกตา ขณะตาวานจะตองทองคาถาทพระอาจารยทมระบไวดวย (ซงในแตละวนพระอาจารยทมจะใหทองพระคาถาไมเหมอนกน) สาหรบแมพมพหลวงพอทวดทไดจดทาขนจากยางครงสดานน จากขอมลหลกฐานตางๆ กลาวกนวานาจะมเบาพมพมากกวา 16 เบาพมพ แตกไมทราบจานวนทแนนอน เหตทพระอาจารยทมใหชางจดทาแมพมพขนอกจานวนหนงนนเพราะตองการทจะพมพจานวนพระใหได 84,000 องค แตไมสามารถกดพมพพระไดจานวนทตงใจไว โดยไดเพยงประมาณ 64,000 องค เนองจากระยะเวลามจากด พธปลกเสกในครงนนมขนเมอวนท 17 เมษายน พ.ศ.2497 ซงตรงกบวนอาทตยขน 15 คา เดอน 5 เวลา 12.00 น. เมอทาพธปลกเสกเสรจเรยบรอยแลว จงไดใสไวในบาตรพระใหประชาชนเชาบชาโดยไมกาหนดจานวนเงน สดแลวแตความศรทธาของประชาชน สาหรบสวนผสมของพระเนอวาน มสวนผสมตางๆ เชน วาน 108 ชนด, ปนขาว, กลวยปา, ผงขธป, คราบไคลสถปเกาทบรรจอฐหลวงพอทวด, แร, ดนกากยายกษ, ดอกไมแหง, นาพระพทธมนต ฯลฯ

การโขลกตาสวนผสมของเนอพระใชครกหนหลายใบ โดยตาเนอวานกบดนดากอน เมอละเอยดแลวจงใสปนขาวลงไปเลกนอยกบกลวยปาทงเนอทงเมดตาใหเหนยว แลวจงใสผงธป ดอกไมแหง แรและอยางอนผสมลงไป ระยะแรกๆ จะตาเนอละเอยด ตอมาไดเรงตาเพอใหทนฤกษพธ ปลกเสกจงตาออกมาเนอหยาบ สวนผสมและสของเนอพระจะไมเปนมาตรฐานเดยวกน บางองคมสดาจดเพราะใสดนกากยายกษมาก บางองคมสเทาคอนขางขาวเพราะใสปนขาวลงไปมาก และเนอพ เศษขนทดลองพมพมจานวนนอยมาก

การพมพพระ บางองครอนจงแกะออกจาแมพมไดงาย แตสวนใหญตองใชไมเสยบใตฐานองคพระ เพองดองคพระออกมาจากแมพมพ แลวจงนาผงแรมาแปะทดานหลงขององคพระทกองค มวลสารในเนอพระ มกพบมเมดแรสขาวขน, สดา, ส

สำนกหอ

สมดกลาง

122

ขาวอมเหลอง, สนาตาล, เมดทรายสขาวหรอผงวเศษปรากฏอยทวไป โดยพบมากทดานหลงขององคพระ83

พระเนอวาน ทาจากวสดทเปนวานยาเปนสวนใหญ จงทาใหเกดความเชอวาพระเนอ

วานมพทธคณในการรกษาโรคและการทาพระเนอวานบางรนมสวนประกอบของไมมงคลและวานทมชอมงคลทาใหพระเนอวานบางรนมพทธคณดานมหาเสนหดวย

4.พระเนอโลหะ พระเครองทสรางจากเนอโลหะทปรากฎอยในวงการพระเครองนน นยมสรางมาจาก

โลหะประเภทตางๆ คอ ทองคา, เงน, ทองแดง และโลหะผสม ซงพระเนอทองคาและพระเนอเงนนน มกมจานวนการสรางทนอยเนองจากตนทนวสดมราคาสง เกจอาจารยทสรางพระเครองเนอทองคาขนมานน แสดงใหเหนถงการยอมรบนบถอในวชาอาคมของพระเกจอาจารยรปนนๆ หรอจากพระพทธรปศกดสทธจากคนในสงคมอยางกวางขวาง เชน หลวงพอกลน วดพระญาต, หลวงปเอยม วดหนง, พระพทธโสธร เปนตน ในขณะทพระเนอทองแดงจะมจานวนการสรางทมาก เนองจากตนทนวสดราคาตา สามารถจดสรางไดจานวนมากเพยงพอตอความตองการของผจดสราง ทาใหการสรางพระเครองจากทองแดงไดรบความนยมในสงคมและทาใหเกดพระเครองในเขตภมภาคตางๆ แพรหลายมากขน

นอกจากนยงพบวามการสรางพระเครองจากเนอโลหะผสมตางๆ ซงมการผสมทหลากหลาย โลหะผสมทไดรบความนยมในการสรางพระเครอง ไดแก

1. นวโลหะ หมายถง การนาโลหะตางๆ 9 ชนด มาหลอมรวมกน นวโลหะทมตาราชเฉพาะปรมาณของสวนผสมไดแก พระกรง-พระชยวฒน ทมสมเดจพระสงฆราช (แพ) วดสทศน กรงเทพมหานคร เปนตนแบบทบงคบในการสรางพระกรงเนอนวโลหะสายวดสทศน ซงขนชอวาเปนเนอนวโลหะทสวยงามทสดในวงการพระเครองซงประกอบไปดวยโลหะประเภทตางๆ ดงน

83 คนเมองคอน (นามแฝง), ตานานการสรางพระหลวงปทวด วดชางให (ม.ป.ท.: ม.ป.ป.), 1-

4.

สำนกหอ

สมดกลาง

123

โลหะประเภทตางๆ นาหนก (บาท)84

ชน85 1 จาวนาเงน86 2

เหลกละลายตว 3 บรสทธ 4 ปรอท 5 สงกะส 6 ทองแดง 7 เงน 8

ทองคา 9 2. สตตะโลหะ หมายถง โลหะผสม 7 ชนด อนประกอบดวย เหลก, ปรอท, ทองแดง,

เงน, ทองคา, จาวนาเงน, บรสทธ ตามอตราสวนของแตละตารา และวสดททาขนมาเพอใชประโยชน เชน อาวธทเปนเนอสตตะโลหะกจะมปรมาณของแรเหลกมากกวาแรชนดอนๆ เปนตน

3. เบญจโลหะ หมายถงโลหะผสม 5 ชนด อนประกอบดวย เหลก, ปรอท, ทองแดง, เงน, และทองคา อตราสวนตามความเหมาะสมของวตถทสราง

4. ทองเหลอง นบเปนโลหะผสมทนยมใชกนมากในยคหลง พ.ศ.2500 เนองจากสสรรของเนอโลหะและตนทนวสดทราคาถกจงทาใหไดรบความนยมกนอยางแพรหลาย ทองเหลองเปนโลหะผสมระหวางทองแดงกบสงกะส และอาจจะมธาตอนปะปนอยบางเลกนอย เชน ตะกว ดบก อลมเนยม เหลก แมงกานส นเกล เปนตน

84 นาหนก 1 บาท หนกประมาณ 15.2 กรม 85 สวนผสมระหวางดบกและตะกว 86 แรชนดหนง สเขยวปนนาเงน เชอกนวาเปนโลหะเรยกเงนได สามารถตรวจสอบโดยใหเอาเหรยญเงน

วางไวบนกอนแรแลวนาชามครอบ วางไวกลางแจงทนาคางตก ตอนเชาเปดชามด ถากอนโลหะนน โผลไปอยบนกองเหรยญ ถอกนวาเปนเจานาเงนแท

สำนกหอ

สมดกลาง

124

5. เมฆพด เปนโลหะผสมทเกดจากการนาแรโลหะตางๆหลายชนด อาทเชน เหลก ทองแดง ดบก ตะกว เงน ทองคา เปนตน จะเปนปรมาณเทาใด หรอใชกประเภทขนอยกบความตองการของผสราง ระหวางหงแรจะซดดวยกามะถนจนเกดเปนสดามนวาวออกเหลอบสนาเงน ไมมสนมเกดขน

6. เมฆสทธ นบเปนโลหะผสมทมความคลายคลงกบเมฆพด กรรมวธการสรางกคลายคลงกน ในสมยตนรตนโกสนทรเรยกการสรางโลหะผสม เมฆสทธและเมฆพดวา “การเลนแรแปรธาต” นบเปนโลหะทเชอวามความศกดสทธในตว เพราะขณะททาการหลอมรวมจะตองบรกรรมพระคาถาตางๆ ไปดวย สาหรบโลหะผสมเมฆสทธประกอบดวยแรธาต 4 ชนดคอ เงน สงกะส ทองแดง และปรอท สของเมฆสทธจะมลกษณะสเหลองอมเขยวหรอสฟาหมนๆเหลอบเหลอง

โลหะผสมทกลาวมาทงหมดน เปนโลหะผสมทนยมนามาสรางพระเครอง นอกจากนยงมโลหะผสมอกจานวนหนงทสรางขนตามความสะดวกและความเชอในการสราง แตไมเปนทนยมแพรหลายในการสรางพระเครอง

การสรางพระเครองดวยวสดตางๆ เปนสวนหนงในการเพมความเชอเรองพทธคณของพระเครองนนๆ อกทงเปนการเพมมลคาของพระเครองใหสงยงขนไปตามวสดทสรางและจานวนการสรางพระเครอง สะทอนใหเหนถงความนยมพระเครองอยางแพรหลายในสงคม กระทงมการจดหมวดหมและอนดบความนยมหรอความศกดสทธของพระเครอง รวมถงการพยายามศกษาเนอหาทเปนวทยาศาสตรและวเคราะหตามหลกวชาการเพอทจะสามารถพสจนการเกดขนของความศกดสทธหรอพทธคณของพระเครอง สงผลใหพระเครองเปนเครองรางของขลงทเปนทนยมมากทสดของสงคมไทย และทาใหพระเครองกลายเปนสนคาทมมลคาการตลาดและเรมมการแลกเปลยนซอขายกระทงเกดเปน ตลาดพระเครอง ขน ซงจะกลาวถงในบทตอไป

จะเหนไดวาการแปรเปลยนความนยมในพระเครองเกดขนจากหลายปจจย อยางไรกด ความตองการพระเครองมาเปนเครองยดเหนยวจตใจทเกดขนมากในยคสงครามโลกครงทสอง สะทอนใหเหนความตองการพระเครองและการสรางพระเครองสนองความตองการของประชาชน

สำนกหอ

สมดกลาง

125

นอกจากการสรางพระเพอเปนทยดเหนยวทางใจแลว ยงเกดการสรางพระเพอผลทางการปกครองและเสรมสรางความรสกชาตนยมใหเกดขนมาดวย

ความตองการพระเครองเปนจานวนมากในชวงสงครามโลกนทาใหเกดการซอขายพระเครองกนมากขน แมวาชวงนจะยงเปนการซอขายหรอเชาเพอบชา แตการเปลยนแปลงทางการเมอง สงคม และเศรษฐกจ ในชวงเวลาหลงสงครามโลกครงทสอง เปนเสมอนตวเรงใหพระเครองกลายเปน “สนคา” และเกดตลาดพระเครองและเตบโตขนอยางรวดเรว

สำนกหอ

สมดกลาง

126

บทท 4 พระเครองกบการเมองและเศรษฐกจไทย

สงครามโลกครงทสองเปนปจจยทกระตนใหความเชอเรองพระเครองไดรบความนยม

เปนอยางมากในสงคม ผคนตนตวทจะศกษาพระเครองกนอยางเปนระบบมากขน จะเหนไดวาเกดการจดหมวดหมพระเครอง อาท หมวดหมของรปแบบพระเครอง ชนดของมวลสารทใชสรางพระเครอง เปนตน ซงการจดหมวดหมเปนแนวคดแบบตะวนตก สะทอนใหเหนวาคนในสงคมมความรแบบตะวนตกมากแลวในชวงเวลาน ความนยมพระเครองของผคนจานวนมากในสงคมกอใหเกดการเปลยนแปลงทางคตการสรางพระเครองตามบรบททางสงคมทเกดขน เนองจากพระเครองเปนสงยดเหนยวจตใจทผคนในสงคมใหการยอมรบ จงมการนาพระเครองเขามาเกยวของกบการเมองโดยการสรางพระเครองขนเพอชนาความเชอและเพอแสดงใหเหนถงการเปนผนาทางดานจตใจของผนาประเทศดวย นอกจากนยงมการสรางพระเครองขนเพอเปนการสรางขวญและกาลงใจใหกบทหารและตารวจตระเวนชายแดนทไดทาการสรบเพอตอตานกลมแนวคดลทธคอมมวนสตทเกดขนในประเทศ

ภายหลงการสนสดปญหากลมแนวคดลทธคอมมวนสต รฐบาลมนโยบายสนบสนนดานเศรษฐกจ ทาใหเกดความนยมพระเครองทมพทธคณทางดานเมตตามหานยมมากขน พระเครองเตบโตขนในสงคมไทยอยางกวางขวาง ธรกจทเกยวกบพระเครอง อาท ธรกจสรางพระเครอง ธรกจแผงพระเครอง ธรกจโฆษณาพระเครองขยายตวอยางมากและปจจยตางๆ สงผลใหราคาพระเครองผนผวนไปตามสภาวะทางเศรษฐกจของประเทศ และดวยจานวนเงนหมนเวยนในวงการพระเครองทมมากกวา 20,000 ลานบาทตอปและมโอกาสทจะเพมขนอยางตอเนอง สงผลใหเกดการหลอกลวงหรอการโกงเงนขนจนเปนคดความฟองรองตางๆ ซงการกระทาผดเกยวกบธรกจการสรางพระเครองจนเปนขาวโดงดงในระดบประเทศ คอ “คดอมเงนเหรยญนามสกล” และ “คดพระสมเดจเหนอหว” ซงเปนคดทสะทอนใหเหนถงพทธพาณชยในสงคมอยางเหนไดชด

สำนกหอ

สมดกลาง

127

สาเหตของการเปลยนแปลงคตการสรางพระเครองชวงหลงสงครามโลกครงทสองจนกระทงถงทศวรรษ 2540 สามารถแบงออกเปนยคตางๆ ได 4 ยคตามปจจยทเกดขนมาในสงคม ดงน

1. ชวงหลงสงครามโลกครงทสอง เปนชวงเวลาทมการกลาวถงความศกดสทธ พทธานภาพของพระเครองชนดตางๆ และเรมมการเกบสะสม จดหมวดหมพระเครอง การประกวดพระเครองและมการแลกเปลยนซอขายพระเครองขน

2. ชวงทศวรรษ 2500 เปนชวงระยะทจะกาวเขาสยคกงพทธกาล ซงเปนวาระโอกาสทสาคญของพทธศาสนกชน รฐบาลสรางพระเครอง 25 พทธศตวรรษเพอเปนทระลกในงานฉลองการมาถงของเวลากงพทธกาล และพระเครอง 25 พทธศตวรรษ เปนเสมอนเครองมอทางการเมองทใชในการจรรโลงพระศาสนา ทงยงทาใหเหนถงปจจยทมผลตอความนยมพระเครองทสรางขนซงไมเคยเกดปรากฏการณเชนนมากอน คอ การใหความสาคญกบประธานในการดาเนนการจดสราง

3. ชวงทศวรรษ 2510-2520 เปนชวงเวลาทลทธคอมมวนสตขยายตวอยางกวางขวาง รฐบาลและสถาบนพระมหากษตรยตางใชนโยบายตางๆ ในการปราบปรามกลมลทธคอมมวนสตและหนงในวธทใชสรางขวญและกาลงใจแกผปฏบตหนาทตอตานกลมลทธคอมมวนสต คอ พระเครอง จงพบวาพระเครองทสรางขนในชวงเวลานมกจะปรากฏขอความหรอสญลกษณทมนยทางการเมองเพอสรางความสามคคใหเกดขนแกคนในชาต ซงเปนนโยบายหนงทสามารถตานทานลทธคอมมวนสตได

4. ชวงทศวรรษ 2530-2540 เปนชวงเวลาทมการขยายตวทางเศรษฐกจ พระเครองทสรางขนในชวงเวลานสวนใหญเนนการตอบสนองความตองการทางเศรษฐกจ โดยสะทอนใหเหนจากการตงชอรนของพระเครอง อาท รนรวยแน, รนรวยไมเลก, รนรวยบรพา, รนมหาเศรษฐ, รนดวงเศรษฐ, เจาสวมหาเศรษฐ เหลอกนเหลอใช เปนตน นอกจากน ในชวงเวลานยงไดเกดธรกจทเกยวของกบพระเครอง และคดทเกยวของกบการสรางพระเครองทเปนขาวโดงดงในระดบประเทศ

สำนกหอ

สมดกลาง

128

จะเหนไดวาการสรางพระเครอง เปลยนแปลงไปตามบรบทในแตละชวงเวลา การศกษาเรองความเปลยนแปลงความนยมของพระเครองในชวงเวลาตางๆ จงสามารถสะทอนใหเหนบรบททางสงคม และสะทอนความนยมของผคนในสงคม รวมถงความคด คตความเชอไดในระดบหนง ดงนน เพอใหเขาใจถงบรบททางสงคมทเกดขนผานพระเครอง ในบทนผศกษาจงศกษาสาเหตการสรางพระเครองในแตละชวงเวลา การขยายตวของความตองการพระเครองจนกลายเปนธรกจพระเครองหรอพทธพาณชยซงเปนธรกจทมเงนหมนเวยนจานวนมหาศาลรวมถงคดเกยวกบพระเครองของนายสทธกร บญฉม ทไดสะทอนใหเหนถงผลประโยชนของพระเครองในเชงพทธพาณชยไดอยางชดเจน

1. พระเครองกบสงคมไทย ชวงหลงสงครามโลกครงทสอง ในสมยสงครามโลกครงทสอง ญปนไดยดและใชพนทของประเทศไทยบางสวนในการ

ดาเนนการทางสงคราม ทาใหประเทศไทยไดรบผลกระทบจากสงครามโลกครงทสอง ซงแตกตางจากการเกดสงครามโลกครงทหนง (พ.ศ.2457-2461) ทแมวาประเทศไทยจะประกาศสงครามกบเยอรมนและออสเตรย-ฮงการ แตสงครามครงนน ประเทศไทยกเพยงสงทหารซงเปนกลมของทหารอาสาสมครเขาไปรวมรบในสงครามในสมรภมประเทศฝรงเศสและเบลเยยมเทานน ผคนในสงคมไมไดรบผลกระทบหรอไดรบความเสยหายจากภยสงครามทเกดขน ในขณะทสงครามโลกครงทสอง ประเทศไทยประกาศเขารวมสงครามโดยอยฝายอกษะ ทาใหกองทพญปนสามารถตงกองกาลงในการปฏบตภารกจทางสงคราม มการสรางทางรถไฟสายมรณะและใชสถานรถไฟตางๆ เพอลาเลยงกาลงบารงพรอมทงอาวธยทโธปกรณ เสบยงอาหาร และสมภาระใหกบแนวหนาของกองทพททาการสรบอยในพมาและมลาย สงผลใหประเทศไทยกลายเปนจดยทธศาสตรทสาคญแหงหนงทฝายสมพนธมตรตงเปาหมายในการมงโจมตเพอเปนการทาลายฐานทมนของกองทพญปน

ผคนในสงคมไดรบความเดอดรอน ประสบกบความยากลาบากและตองอพยพเรรอนออกนอกพนทเพอหนภยสงคราม บานเรอน วด โรงเรยนถกทาลายจากการทงระเบด ผคนบาดเจบลมตายเปนจานวนมาก สนคามราคาสงขนกลายเปนปญหาทกอใหเกดการปลนชง ลกทรพย เกด

สำนกหอ

สมดกลาง

129

อาชญากรรมทกหยอมหญา อกทงภยธรรมชาตทเกดขนเมอปลายป 2485 คอนาทวมครงใหญทพระนครและธนบร ทาใหสภาพความเปนอยของผคนเลวรายลงไปอก สภาพเศรษฐกจ ของกนของใชขาดแคลนไปแทบทกอยาง ทงขาวสาร ยารกษาโรค นามนกาซ นาตาลทราย ขาวสาร และเครองนงหมทราคาดดตวสงขนเฉลยรอยละ 1,604 (1 ธนวาคม พ.ศ.2484-31 มนาคม พ.ศ.2487)1 ชวงปลายป 2487 ถงตนป 2488 การโจมตทางอากาศของฝายสมพนธมตรทวความรนแรงขนอยางมาก การทงระเบดแตละครงกอใหเกดความเสยหายอยางหนก “คนวนท 29 พฤศจกายน พ.ศ.2487 บานบโดนระเบดหลายลกและโดนมากบรเวณแถวบานลางหรอรวตน ทตดกบโรงรถจกรธนบร บานเรอนและสวนถกทาลายและไฟไหม มผคนลมตายจานวนมาก หลายทานทอยในเหตการณเลาวา มผเสยชวตนบรอยศพ เชาของวนท 30 พฤศจกายน มการขนศพไปรวมไวเตมหนาลานวดทองกอนทจะเผา”2 การทงระเบดแตละครงผคนตางหวาดกลวพยายามหลบอยตามรองสวน และบางกลมไปอาศยอยขางพระอโบสถทตนเองนบถอ เชน “ชาวบานบจะหนไปแอบทขางโบสถวดทองเพราะตางเคารพนบถอหลวงพอศาสดาพระประธานในโบสถ เชอวาทานจะชวยคมครอง”3

การทงระเบดของฝายสมพนธมตรบรเวณสถานรถไฟบางกอกนอยซงเปนสถานรถไฟทสาคญของกองทพญปนสาหรบการขนสงลาเลยงกองกาลง ยทโธปกรณ และเสบยงอาหาร ทาใหวดอมรนทรารามฯ ซงอยตดกบสถานรถไฟแหงนไดรบผลกระทบจากการทงระเบดอยางหนก พระอโบสถ วหาร กฏพระสงฆ ถกระเบดพงเสยหาย ไฟไหม โบสถของหลวงพอโบสถนอยถกระเบดไปดวยแตองคหลวงพอโบสถนอยกลบไมเสยหาย “ทาใหชาวบานยานนตะลง และยงเคารพศรทธาองคหลวงพอโบสถนอยมากขนและเลาลอถงความศกดสทธของทานทรอดระเบดไดจนทกวนน ”4 จากเหตการณน และบรบททางสงคมทผคนตางแสวงหาสงศกดสทธมาหอยแขวนเพอเปนทพงทาง

1 พวงทพย เกยรตสหกล, ทางรถไฟสายใตในเงาอาทตยอทย (นครปฐม : มหาวทยาลยศลปากร, 2553), 193.

2 สภาภรณ จนดามณโรจน, “สงครามมหาเอเชยบรพาจากความทรงจาของชาวบานบและชาวปากคลองบางกอกนอย” ใน อกษรศาสตร 32, 1 (นครปฐม : ศกดโสภาการพมพ, 2553), 274.

3 เรองเดยวกน, 267.

4 เรองเดยวกน.

สำนกหอ

สมดกลาง

130

ใจ ทาใหมการสรางเหรยญพระเครองทมรปหลวงพอโบสถนอยขนมาในชวงเวลานนทนท (เหรยญหลวงพอโบสถนอยรนแรกสราง พ.ศ.2488) และเหรยญพระเครองนไดรบความนยมเปนอยางมาก

ภาพท 1 เหรยญหลวงพอโบสถนอย วดอมรนทรารามฯ ธนบร ทมา : “หลวงพอโสถนอย” [ออนไลน] เขาถงเมอ 2 มกราคม พ.ศ.2554

เขาถงไดจาก www.uamulet.com

นอกจากการสรางพระเครองขนมาเปนจานวนมากแลว ยงพบวามการนาพระออกมาจากกรเจดยตางๆ โดยเฉพาะเจดยวดบางขนพรหมทมพระสมเดจฯ ไดรบความนยมเปนอยางมาก ใชวธการตกพระ

ผทจะตกพระตางเตรยมเครองมอของตนมา เครองมอนนประกอบไปดวยไมไผ

ลาหนงมความยาวประมาณ 2 วา ลาไมไผภายในตองทะลวงเอาขอออกใหหมดโดยตลอด นอกจากนนใชดายดบควนทบกนเขาใหใหญสกหนอย หรอจะใชเชอกมะนลาขนาดยอมกได สอดเขาไปในลาไมไผนนโดยตลอด ทางปลายของเชอกนปลายดานหนงมลกตมมดตดอยอยางแนนลกตมนกคอเสนดายดบ ซงทาเปนพใหใหญสกหนอย และพนใชดนเหนยวคลกเคลาจนเสนดายฝงและเกาะอยกบดนเหนยว แลวปนเปนลกตมมขนาดกวางราวคบเศษ ตอจากนนเอาลาไมไผดงกลาวสอดเขาไปในชอง

สำนกหอ

สมดกลาง

131

ระบายอากาศของพระเจดย โดยเอาทางดานลกตมสอดเขาไปแลวหยอนเชอกเพอหยอนลกตมใหตกลงไปกระทบพนภายในพระเจดยซงการกระทบของลกตมกบพนนน เสนดายดงกลาวชวยยดมใหลกตมแตก ผตกจะหยอนและสาวเชอกขนๆ ลงๆ หลายครง แลวกสาวเชอกขนมาจนลกตมเลอนขนมายนปากกระบอกไมไผ แลวกชกไมไผออกจากปากชอง และพจารณาลกตมวามพระสมเดจฯ ตดขนมาบางหรอไม5

ความนยมในการตกพระของผคนในสงคมนนมสงมากกลาวกนวา “นกตกพระมเปน

จานวนเรอนรอย ตองแบงกนตกบาง ผลกกนตกบางและตกกนตลอดคนตลอดวนตดตอกนไป กลางคนใชตะเกยงเจาพายจดสวางไสวราวกบมงานประจาป”6

เมอสงครามโลกครงทสองสนสดลง (พ.ศ.2488) บานเมองกลบสภาวะปกต ผคนสวนใหญพดคยเกยวกบเหตการณสงครามทเพงผานพนไปทงเรองความเสยหายของบานเรอน ทรพยสน ประสบการณชวตดานตางๆ และสงหนงทนบวาเปนเรองพดถงกนทวไป คอ เรองของพทธคณความศกดสทธของพระเครองทแตละคนหอยแขวนหรอขาวลอเกยวกบอทธปาฏหารยทเกดขน อาท เมอตอนทเชลยศกชาวยโรปหนออกจากคายเชลยทจงหวดกาญจนบร ชาวบานสงสารจงไดใหการชวยเหลอหลบหนโดยใหซกซอนบนรถขนฟางและไดใหพระทากระดานตดตวไว เมอทหารญปนแทงเหลกแหลมบนฟางทขนมาเพอตรวจสอบวาไมมคนซอนอยแลวกใหผานออกนอกพนท เมอพนระยะอนตรายจงแหวกฟางดและพบวาเชลยศกผนนกยงคงนอนอยปกต มเพยงรอยชาสแดงจากการถกเหลกแทงแตไมเขาทะลผวหนง จงลอกนวาพระทากระดานมพทธคณดานคงกระพนชาตรและมการเสาะแสวงหาพระทากระดานกนเปนจานวนมาก นอกจากนยงมเรองของหลวงพอมล วดหนองปลาหมอ จงหวดราชบรทหลวงพอออกมายนสงบนงหนาวดเพอปดปองระเบดขณะทมการโจมตทางอากาศของฝายสมพนธมตรและเหรยญของหลวงพอไดรบความนยมเปนอยางมากในพนทจงหวดราชบร เรองราวของหลวงพอจาด วดบางกระเบา หลวงพอจงวด

5ตรยมปวาย, ปรอรรถาธบายแหงพระเครองฯ เลม 1 เรองพระสมเดจฯ (พระนคร : บรสห

อปกรณการพมพ, 2497), 22.

6เรองเดยวกน.

สำนกหอ

สมดกลาง

132

หนาตางนอก หลวงพอคง วดบางกระพอม หลวงพออ วดสตหบ ทเปนเรองราลอถงพทธานภาพดานคงกระพน ของพระเครองททานสรางขน จนไดรบการยกยองใหเปนพระเกจฯ แหงยคสงครามในนาม “จาด จง คง อ” (ในปจจบนพระเครองของพระเกจอาจารยเหลานกยงไดรบความนยมและมราคาซอขายทสงมาก) รวมทงเรองของแมชแหงวดปากนาเหาะขนไปปดลกระเบดทเครองบนฝายสมพนธมตรบกโจมตจดยทธศาสตรในกรงเทพมหานคร ผคนจงนยมไปขอวตถมงคลจากแมชเพอพกตดตวไว เปนตน

เรองเลาถงความศกดสทธของพระเครองเหลานแพรกระจายไปในสงคมอยางรวดเรว

ทงจากการบอกเลาปากตอปากหรอการตพมพตามหนาหนงสอพมพทมการกลาวถงเรองราวของพระเครองทแสดงอทธปาฏหารย และในป พ.ศ.2494 ไดมการตพมพนตยสารพระเครองฉบบแรกขนโดยแตเดมนนมเพยง 8 หนา ออกจาหนายเดอนละครง เนอหาในนตยสารกลาวถงประวตพระเครองทสรางขน ประวตพระเกจอาจารย รวมทงชอของเจาของพระเครอง นอกจากนยงมเรองราวการเคลอนไหวภายในวงการพระเครองทเกดขน ในป 2495 ตรยมปวาย (นามแฝงของ ประจน กตประวต) ไดเขยนหนงสอเกยวกบพระเครองขนครงแรกและหนงสอเหลานมอทธพลตอวงการพระเครองเปนอยางมากถอเปนจดเรมตนในการจดพระเครองเขาเปนชดเรยกวา “เบญจภาค” ซงเมอแรกเรมยงคงเปนเพยง “ไตรภาค” คอมเพยง 3 องคเทานน ประกอบดวยพระสมเดจวดระฆง เปนองคประธาน พระนางพญา (พษณโลก) และพระรอด (ลาพน) เปนพระขนาบขางซายและขางขวา ตอมาไดนาพระเครองมาจดเขาเปนชด “เบญจภาค” ประกอบดวย

1. พระสมเดจ วดระฆง เปนตวแทนยครตนโกสนทร 2. พระซมกอ ทกกรในจงหวดกาแพงเพชรเปนตวแทนยคสโขทย

3. พระนางพญา กรวดนางพญา จงหวดพษณโลก เปนตวแทนยคอยธยา

4. พระผงสพรรณ กรวดพระศรรตนมหาธาต จงหวดสพรรณบร เปนตวแทนยคอทอง 5. พระรอด กรวดมหาวน จงหวดลาพน เปนตวแทนยคลพบร การจดพระเครองเขาชดเบญจภาคทาใหมการแสวงหาพระเครองเพอนามาเขาชด อก

ทงเมอขาวความศกดสทธของพระเครองไดเขาไปสสงคมตามชองทางตางๆ ทาใหผคนเกดการสะสมพระเครองและมเสาะแสวงหาพระเครองเหลานมาครอบครอง ทาใหพระเครองเรมมราคา

สำนกหอ

สมดกลาง

133

เพมสงขนตามประสบการณเรองเลาทเกดขนหรอตามการจดชดและความนยมในวงการ จากการแลกเปลยนพดคยตามรานกาแฟจงนามาสการตงโตะวางพระเครองเพอใหผคนใจไดมาเลอกพระเครองทตนเองสนใจและแลกเปลยนซอขายกน ราวป 2497 เกดการตงแผงพระเครองขนบรเวณหนาศาลอาญาซงเปนจดเรมตนของตลาดพระเครอง ความนยมพระเครองไดรบความนยมขนมากจนกระทงมการขยายตลาดพระเครองออกไปสบรเวณลานโพธ วดมหาธาต ราคาพระเครองเพมสงขนอยางมาก อาท พระทากระดาน ราคาเชาองคละ 1,500-2,000 บาท พระหยานบว 2 ชน ราคาเชาองคละ 1,200 บาท พระหยานหนายกษ ราคาเชาองคละ 800 บาท พระปรหนงพมพบวเบด ราคาเชาองคละ 300 บาท7 เปนตน (เมอเทยบกบกวยเตยวในสมยนน ชามละ 25 สตางค) ความนยมในพระเครองไมไดหยดอยเพยงวตถมวลสารหรอพระเกจอาจารยผปลกเสกหรอความเกาของพระพมพทไดเปลยนคตมาเปนพระเครองเทานน ผนยมพระเครองในขณะนนแสวงหาพระเครองทมความสมบรณและสวยงาม และความนยมในความสมบรณและความสวยงามของพระเครองทาใหเกดการประกวดพระเครองขนอยางเปนทางการเมอ พ.ศ.2498 ณ วดใหมพเรนทร การประกวดพระเครองเปนปจจยหนงทสาคญในการผลกดนราคาของพระเครองใหสงยงขน เพราะพระเครองทชนะการประกวดจะไดรบการยอมรบในวงการพระเครองวามความสวยงามและความสมบรณ รวมถงความเปนพระแททจะเปนตวอยางเปรยบเทยบพระเครองแตละรนนนๆ ในวงการพระเครอง นอกจากนยงมการจดแบงประเภทของพระเครองออกเปนหมวดหม การทพระเครองแตละองคทไดรบการยอมรบในวงการและมราคาทสงนน สงผลใหเจาของพระเครองเกดความภาคภมใจ พยายามเกบรกษาพระเครองไวอยางดและมการนามาเลยมทองเพอหอยแขวนพระเครองทาใหธรกจเลยมพระและธรกจทากรอบพระเครองทองคาไดรบความนยมเปนอยางมาก มการออกแบบลวดลายและวธการเลยมเพอรกษาสภาพพระเครองใหสมบรณและนาเสนอพนทของมวลสารพระเครองใหไดมากทสด และจากทพระเครองมราคาสงขนมากทาใหมการปลอมพระเครองออกมาเพอจาหนาย นอกจากนยงมการจางนกขดกรจากจงหวดพระนครศรอยธยามาทาการขดเจาะกรเจดยวดบางขนพรหมเพอหาพระสมเดจจนทางวดตองทา

7 ประชม กาญจนวฒน, พระเครองเลองชอ (กรงเทพฯ : พฒนการพมพ, 2516. พมพในงานศพ

สมจน กาญจนวฒน พฤษภาคม พ.ศ.2516), 48-108.

สำนกหอ

สมดกลาง

134

การเปดกรอยางเปนทางการเมอวนท 24 พฤศจกายน พ.ศ.2500 โดยมพลเอกประภาส จารเสถยร รองนายกรฐมนตรและรฐมนตรกระทรวงมหาดไทยในสมยนนเปนประธานในการเปดกร 8 ไดมการนาเอาพระสมเดจออกมาใหเชาบชาและมผใหความสนใจเปนอยางมาก “วนแรกผคนสนใจมาเชากนแนนมาก ขนาดพมพทรงปรกโพธมจากด พวกอยากไดเซนเชคมากกวาจานวนพระเลยตองคนเพราะไมมพระจะให ทงนเราถอวาใครมากอนไดกอน คนมาทหลงเลยอดสวนพมพทรงอนทจาหนายไดดในขณะนน ไดแก พมพทรงใหญและพมพทรงเจดย”9 ความเชอเรองความศกดสทธของพระเครองไมไดจากดอยเพยงผคนในสงคมทวไป แมแตโจรผราย หรอทเรยกวา “เสอ” ในสมยนนยงยอมรบในความศกดสทธของพระเครอง อาท นายศวร เภรวงษ ชาวจงหวดสพรรณบร ซงเปนจอมโจรชอดงในแถบภาคกลางหลงยคสงครามโลกครงทสองรวมสมยกบ เสอดา, เสอฝาย และเสอใบ โดยนายศวรแขวนพระเครองมเหศวรไวทคอเปนประจา และเคยโดนตารวจยงทลาตวและศรษะหลายนดแตไมเขาจงทาใหเชอวาพระเครองชนดนชวยใหแคลวคลาดปลอดภย จนไดรบฉายาวา จอมโจรมเหศวร และจากความเชอมนในความศกดสทธของพระเครองทาใหผคนทกอาชพแสวงหาพระเครองไวตดประจากายตลอดเวลาแมกระทงโจรผรายกมการหอยแขวนพระเครอง ซงสะทอนใหเหนถงแนวคดเรอง “คนดผคม” คอยๆ จางหายไปจากสงคม

หลงจากสงครามโลกครงทสองสนสด เหตการณตางๆ ทเกดขนจากความเชอวาเปนพทธคณของพระเครองทหอยแขวน สงผลใหพระเครองไดรบการยอมรบจากผคนในสงคมและมความนยมเพมสงขนตามลาดบ ปจจยเหลานลวนสงผลใหพระเครองกลายมาเปนเครองมอทางการเมองดานจตใจทรฐบาลไดสรางขนเพอใชเปนเครองยดเหนยวทางจตใจและใชตอตานแนวคดคอมมวนสตทเกดขนในสงคม รวมทงเปนเครองมอทางเศรษฐกจททาใหเกดการแสวงหาผลกาไรจากความศรทธาของผคนทมตอพระเครอง

8หมอมราชวงศอภเดช อาภากร, พระสมเดจบางขนพรหม (กรงเทพฯ : ส.เจรญการพมพ,

2552), 19.

9 เทพช ทบทอง, พทธนสรณ พระเครองกร (พระนคร : นนทชย, 2513), 10.

สำนกหอ

สมดกลาง

135

2. พระเครองกบการเมองไทย ชวงทศวรรษ 2500 หลงจากการทงระเบดปรมาณทเมองฮโรชมาและเมองนางาซาก ตามคาสงของ แฮร

เอส. ทรแมน ประธานาธบดของสหรฐอเมรกา เมอวนท 6 สงหาคม และวนท 9 สงหาคม พ.ศ.2488 หลงจากนนอก 6 วน ญปนประกาศยอมแพสงครามตอฝายพนธมตร เมอวนท 15 สงหาคม พ.ศ.2488 และลงนามในตราสารประกาศยอมแพสงครามมหาสมทรแปซฟก นบเปนการยตสงครามโลกครงทสอง อยางเปนทางการ เมอวนท 2 กนยายน พ.ศ.248810 สงครามโลกในครงน สรางความเสยหายใหแกประเทศในยโรปตะวนตกซงเคยมบทบาทสาคญทางการเมอง ทาใหหมดสภาพความเปนมหาอานาจชนนาของโลก สงผลใหสหรฐอเมรกากาวขนมาเปนประเทศมหาอานาจทมอทธพลตอสงคมโลก และการทสหภาพโซเวยตซงเปนหนงในประเทศทเขารวมรบกบสหรฐอเมรกาและองกฤษจนประสบชยชนะและไดรบความเสยหายเพยงเลกนอยจากสงคราม ทาใหสหภาพโซเวยตสามารถฟนตวขนไดอยางรวดเรว และกลายเปนประเทศทมบทบาทและอทธพลตอสงคมโลกอกประเทศหนง11

ความแตกตางทางอดมการณทางการเมองระหวางสหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยตสงผลใหประเทศตางๆในโลกถกแบงออกเปน 2 กลมตามระบอบการปกครอง คอ กลมประเทศทมระบอบการปกครองประชาธปไตยมสหรฐอเมรกาเปนประเทศผนา และกลมประเทศทมระบอบการปกครองคอมมวนสตมสหภาพโซเวยตเปนประเทศผนา การแบงกลมประเทศเปน 2 กลมน ทาใหเกดความตงเครยดทางการเมองระหวางประเทศ แตไมเกดความรนแรงถงระดบการใชกาลงทหารเขาทาสงครามแตเกดสภาวะความตงเครยดทางการเมองทเรยกวา “สงครามเยน”12

สงครามเยนนนไมไดจากดอยเพยงกลมประเทศในทวปยโรปเทานน การเผยแพรลทธคอมมวนสตของสหภาพโซเวยตเรมจากการทสหภาพโซเวยตเขามาควบคมการแบงแยกเบอรลน

10สญชย สวงบตร, ยโรปสามทศวรรษหลงสงคราม ค.ศ.1945-1975 (กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2531), 1. 11สญชย สวงบตร, ยโรปสามทศวรรษหลงสงคราม ค.ศ.1945-1975, 5. 12เรองเดยวกน, 23.

สำนกหอ

สมดกลาง

136

และเขาควบคมประเทศในยโรปตะวนออกแทนนาซเยอรมน 13 ตามมาดวยการเผยแพรลทธคอมมวนสตในจน กอใหเกดการปฏวตทางการเมองนาไปสการปกครองระบอบคอมมวนสตโดย เหมาเจอตง14 สวนสถานการณในอนโดจน ชวงปลายสงครามโลกครงทสอง จนสนสดสงครามโลกครงทสอง กอใหเกดความขดแยงทางอดมการณทางการเมองซงเปนผลมาจากการทสงครามเยนแผขยายเขามาในอนโดจน ความขดแยงทเกดขนนสวนใหญเกดขนในประเทศทเคยเปนอาณานคมของประเทศฝรงเศส คอ เวยดนาม ลาว และกมพชา ประเทศไทยกไดรบผลกระทบจากความขดแยงครงนดวย โดยเขามาในรปแบบของแนวคดเรองการปกครองระบอบคอมมวนสต

แนวความคดในเรองของการปกครองระบอบคอมมวนสตในประเทศไทยนนไดเรมแพรหลายเขามาในสงคมประมาณ พ.ศ.2470 พรรคคอมมวนสตจนนาลทธคอมมวนสตเขามาเผยแพรในกลมคนจนในประเทศไทย พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ทรงโปรดเกลาฯ ใหแกไขประมวลกฎหมายลกษณะอาญา ร.ศ.127 มาตรา 104 พระราชบญญตแกไขกฎหมายลกษณอาญา พ.ศ.2470 ใหเพม "การสงสอนทฤษฎการเมองหรอเศรษฐกจเพอใหบงเกดความเกลยดชงดหมนสมเดจพระเจาอยหวหรอเกดความเกลยดชงระหวางชนชน" เปนความผด มระวางโทษจาคกไมเกน 10 ป ปรบไมเกน 5,000 บาท หรอทงจาทงปรบ15

พ.ศ.2474 พรรคคอมมวนสตมลายแยกตวมาตงเปนพรรคคอมมวนสตจนแหงประเทศสยาม ซ ง ไดดา เ นนการอยางลบๆ ในกลมกรรมกรชาวจนและไทย นกศกษา นกหนงสอพมพ นกเขยนฯ รฐบาลไทยเขมงวดมากและหามเผยแพรแนวคดนออกสสาธารณะ โดยตงขอสงเกตวา แนวคดเรองคอมมวนสตมกจะแฝงมาในรปวชาเศรษฐศาสตรซงเรยกวา วชาเศรษฐทรพย (Economics)16

13สญชย สวงบตร, ยโรปสามทศวรรษหลงสงคราม ค.ศ.1945-1975, 23. 14“รสเซยเขาสสงครามโลกครงทสอง,” ใน วารสารนาวกศาสตร 91, 6 (มถนายน พ.ศ.2551), 4. 15ธานนทร กรยวเชยร, การใชกฎหมายปองกนคอมมวนสต, พมพครงท 5 (กรงเทพฯ : ม.ป.ท,

2516), 220. 16เรองเดยวกน.

สำนกหอ

สมดกลาง

137

นบตงแตมการเปลยนแปลงการปกครองใน พ.ศ.2475 เปนตนมา การโฆษณาชวนเชอของกลมลทธคอมมวนสตเรมรนแรงขนจากเดม มการทงใบปลวลงนามวา คณะคอมมวนสตสยาม แจกในพระนคร และบางจงหวดทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ใบปลวเหลานตพมพขนเปน 3 ภาษา คอ ภาษาไทย ภาษาจน และภาษาองกฤษ สนนษฐานไดวาคนทไดรบการศกษาทสงไดมสวนเขารวมกบขบวนการคอมมวนสตในครงนนดวย17

หลงจากทประเทศไทยไดออกพระราชบญญตวาดวยคอมมวนสต พ.ศ.2476 การโจมตรฐบาลทวความรนแรงขน ในเดอนพฤษภาคม พ.ศ.2477 มการทงใบปลวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอลงนามวา คณะไทยหนม ขอความในใบปลวระบความมงหมายวา จะสถาปนาระบอบการปกครองแบบสหภาพโซเวยตขนในประเทศไทย18

พ.ศ.2478 รฐบาลประกาศใชพระราชบญญตวาดวยคอมมวนสตเพมเตม พ.ศ.2478 กาหนดบทนยามคาวา การกระทาอนเปนคอมมวนสต และในปนน ขบวนการลทธคอมมวนสตในประเทศไทยเดนขบวนอยางเปดเผยเปนครงแรกทจงหวดขอนแกน

วนท 1 ธนวาคม พ.ศ.2485 ไดมการจดตง พรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย (The

Communist Party of Thailand) ขนอยางเปนทางการ โดยมวตถประสงคคอ ตอตานญปนโดยประสานกบพรรคคอมมวนสตจน เมอสงครามโลกครงทสองยตลงการเคลอนไหวของพรรคมวนสตแหงประเทศไทยเรมมบทบาทมากขนเรอย ๆ โดยไดรบการสนบสนนจากประเทศเวยดนามและประเทศจน สงผลใหการขยายตวของพรรคคอมมวนสตในประเทศไทยแพรขยายไปมากขน19

พ.ศ.2489 รฐบาลไทยจาเปนตองอาศยความสนบสนนของสหภาพโซเวยต เพอใหสหประชาชาตยอมรบไทยเขาเปนสมาชก 20 ทาใหรฐบาลตองยกเลกพระราชบญญตวาดวยคอมมวนสตฉบบ พ.ศ.2476 และฉบบ พ.ศ.2478 ทาใหพรรคคอมมวนตไทยสามารถดาเนน

17ธานนทร กรยวเชยร, การใชกฎหมายปองกนคอมมวนสต, 220. 18เรองเดยวกน. 19เรองเดยวกน, 222..

20“คอมมวนสตในประเทศไทย” [ออนไลน] เขาถงเมอ 2 มกราคม พ.ศ.2554 เขาถงไดจาก www.crs.chula.ac.th

สำนกหอ

สมดกลาง

138

กจกรรมไดโดยเปดเผยและเปนอสระมากขน สถานการณทางการเมองในขณะนน นกการเมองฝายประชาธปไตยกลมของนายปรด พนมยงค พรรคสหชพและพรรคแนวรฐธรรมนญไดขนมามอานาจทางการเมอง ประชาชนมสทธเสรภาพในการศกษา แนวคดลทธมารคซกบแนวคดสงคมนยมอนๆ เตบโตขน และเรมเปนทยอมรบจากปญญาชนในยคนนอยางกวางขวาง แตแนวคดดงกลาวกไดเกดขนเพยงชวงระยะเวลาสนๆ เทานน เนองจากในวนท 9 มถนายน พ.ศ.2489 พระบาทสมเดจพระปรเมนทรอานนทมหดลเสดจสวรรคต นายปรด พนมยงค ถกกลาวหาวามสวนเกยวของกบกรณสวรรคต ทาใหตองยตบทบาททางการเมอง ตอมาเกดการรฐประหารใน พ.ศ. 2490 ขน ทาใหนายปรด พนมยงคตองลภยการเมองไปยงประเทศจนและฝรงเศส 21 มการออกพระราชบญญตคมครองความสงบสข พ.ศ.2490 ทใหมการเขาปราบปราม จบกมฝายตอตานรฐบาลหรอกลมนายปรด พนมยงค นาไปสการจบกมบคคลสาคญในรฐบาลและรฐสภาเปนจานวนมาก22 จนเปนเหตใหเกดการตอตานรฐบาลอยหลายครงนามาซงเหตการณความวนวายภายในประเทศ เชน กบฏเสนาธการ กบฏวงหลวง กบฏแมนฮตตน เปนตน

สมยจอมพล ป. พบลสงครามเปนนายกรฐมนตร (8 เมษายน พ.ศ.2491–16 กนยายน พ.ศ.2500) นน รฐบาลไทยยอมรบความชวยเหลอทงดานเศรษฐกจและการทหารจากสหรฐอเมรกา พรอมทงไดเขารวมนโยบายปดลอม (Containment Policy)23 ฝายคอมมวนสต โดย

21ส. ศวรกษ [นามแฝง], เรองนายปรด พนมยงค ตามทศนะ ส.ศวรกษ (กรงเทพฯ : มลนธ

โกมลคมทอง, 2540), 8. 22แถมสข นมนนท , 50 ป พรรคประชาธปตยกบการเมองไทย (นครปฐม : ม.ป.ท.,2539), 34-35.

23 เปนนโยบายของประเทศสหรฐอเมรกาทใชปองกนการขยายอทธพลของกลมคอมมวนสต สหรฐอเมรกาใชนโยบายนทวภมภาคของโลกเพอสกดกนอทธพลของลทธคอมมวนสต ในเอเชยประเทศจนถกมองวาเปนตวแทนของสหภาพโซเวยต สหรฐอเมรกาพจารณาวาประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนประดจโดมโน เมอประเทศหนงเปนคอมมวนสตประเทศขางเคยงกจะกลายเปนคอมมวนสตไปดวย สหรฐอเมรกาจงไดขยายนโยบายความมนคงรวมกนหรอนโยบายปดลอม เขามาในเอเชยโดยการทาสญญาพนธมตรทางการทหารกบประเทศตาง ๆ เชน ญปน เกาหลใต และตอมากไดลงนามในสนธสญญามะนลากบประเทศตางๆ คอ องกฤษ ฝรงเศส ออสเตรเลย นวซแลนด ปากสถาน ฟลปปนส และประเทศไทย ซงตอมาประเทศเหลานไดรวมตวกนเปน

สำนกหอ

สมดกลาง

139

เรมตนดวยการสนบสนนสหรฐอเมรกาในการรบรองรฐบาลของฝรงเศสในประเทศเวยดนาม ลาว กมพชา และดาเนนการปดศนยการเคลอนไหวขบวนการปลดแอกเวยดนามในกรงเทพฯ ทรฐบาลในสมยนายปรด พนมยงค เคยใหการสนบสนน

พ.ศ.2493 รฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ตดสนใจลงนามเปนพนธมตรกบสหรฐอเมรกาและสงทหารไทยไปรวมในสงครามเกาหล ซงไดรบการตอตานจากประชาชนทวไปเปนอยางมาก กอใหเกดเปนขบวนการเคลอนไหวเพอคดคานการเขารวมสงครามเกาหล ทเรยกวา ขบวนการสนตภาพ

ตอมาเมอขบวนการสนตภาพถกรฐบาลปราบปรามลง รฐบาลออกพระราชบญญตคอมมวนสต ปพทธศกราช 2495 ขน เปนเหตใหพรรคคอมมวนสตเปนพรรคการเมองทผดกฏหมายและพระราชบญญตฉบบนเปนกฎหมายทรฐบาลใชเปนเครองมอในการควบคมและปราบปรามแนวคดคอมมวนสต และในปเดยวกนนไดมการตงกระทรวงวฒนธรรรมขน เพอมงอบรมสงสอนประชาชนเกยวกบวฒนธรรมไทย จรยธรรมทางสงคมอนดงาม และรวมถงการแสดงใหเหนถงภยของลทธคอมมวนสตดวย24

ความพยายามของรฐบาลภายใตการดาเนนการของจอมพล ป. พบลสงคราม นายกรฐมนตรในครงนเปนการสรางภาพลกษณใหมของผนาประเทศใหแตกตางจากผนาประเทศทใชอานาจและแกงแยงผลประโยชนในทางเศรษฐกจ25 นอกจากน จอมพล ป. พบลสงคราม ยงใหความสาคญกบนโยบายศาสนา26และเนนบทบาทของตนเองในฐานะพทธศาสนปถมภก โดย องคการสนธสญญาปองกนรวมกนแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต หรอ ซโต โดยมจดมงหมายตอตานคอมมวนสต ผลของนโยบายปดลอม ทาใหกลมประเทศคอมมวนสตขยายอทธพลไดไมสะดวกเทาทควร สหรฐอเมรกาไดเขามามบทบาทในเอเชยตะวนออกเฉยงใตมากขนเพอปดลอมและสกดกนอทธพลของประเทศคอมมวนสต

24มการเปลยนแปลงจากสภาวฒนธรรมแหงชาต คอ จดตงเปนกระทรวงวฒนธรรมเมอ วนท 12 มนาคม พ.ศ.2495 ดใน เอกสารเผยแพรความร กระทรวงวฒนธรรม (อดสาเนา)

25พรภรมณ เชยงกล, ประวตศาสตรไทยสมยใหม เลม 1 (กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2525), 130.

26ถนอมจต มชน “จอมพล ป. พบลสงครามกบการจดงานฉลอง 25 พทธศตวรรษ” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร 2531), 14-42.

สำนกหอ

สมดกลาง

140

ปฏสงขรณอนสาวรย วดวาอาราม และสถานทศกดสทธทางศาสนาจานวนมาก ทสาคญคอ การมบทบาทสาคญในการดาเนนงานเตรยมฉลองครบรอบ 25 พทธศตวรรษ มการสรางพทธมณฑล บวชพระ 2,500 รป และงานฉลองอนๆ ซงพฤตการณนถกมองวาเปนวธหนงทจอมพล ป. พบลสงคราม ตองการแสดงใหเหนวา ตนเปนผนาของชาต27 ทงดานการปกครองและดานจตใจ

ชวงเวลากงพทธศตวรรษซงเปนชวงเวลาทบานเมองเกดความวนวายทงจากขาวลอตางๆ และยงมความเชอดงเดมทมมาตงแตสมยทวารวดทวาพทธศาสนาจะเรยวลง ความเชอเรองปญจอนตรธานและการสนสดพทธศาสนาเมอถงพทธศกราช 5000 นามาซงความนยมในการสรางพระพมพเพอสบทอดพระศาสนามาตงแตครงทวารวด นอกจากความเชอในเรองของปญจอนตรธานแลว ความเชอในเรองกงพทธกาล ถอเปนจดทบงบอกถงการเรมตนแหงการ “เรยวลง” ของพทธศาสนากเปนอกหนงความเชอสาคญทมอทธพลในสงคมไทยเปนอยางมาก เพราะความเชอในเรองนมกจะเกยวโยงกบความเชอในเรองอนๆ อาท พระศรอารย การเกดมคสญญ การเกดกลยค และความวนวายตางๆ ทจะเกดขนในสงคม เปนตน

ความวนวายในสงคมสวนหนงมาจากการกลาวอางถงพทธทานายจากแผนศลาจารกในเขาวดอนทร สวนมฤคทายวน ประเทศอนเดย ซงอางวาคณะทตไทยไดมาจากการไปอญเชญพระบรมสารรกธาต เมอ พ.ศ.2485 มเนอความดงน

กอนทพระพทธเจาจะถงการดบขนธเขาสพระปรนพพานนนพระองคไดตรสกบพระอานนทเถระวา ในคราวเมอถงกงพทธกาล 2500 ป มนษยและสตวทงหลายในโลกจะไดรบภยพบตสารพดทศจะพงเหนลางๆ ตงแตป พ.ศ.2485 เปนตนมา แผนดนจะนองไปดวยเลอดและจะเดอดเปนเปลวเพลงจะเกดอคคภย นาทวม วาตภย มรณภย ทกขภย โจรภย ตางๆตามแตจะเกดขน ยกษทถกสาป จะตนขนมาอาละวาด ไฟจะไหมวดวาอาราม สมณะชพราหมจะอดอยากยากเขญยงขน คนเมองจะออกปา คนปาจะเขากรง ชางมาและสตวตางๆจะเขากรง ไฟจะตกจากฟา

27ทกษ เฉลมเตยรณ, การเมองระบบพอขนอปถมภแบบเผดจการ (กรงเทพฯ : สานกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2526), 127-128.

สำนกหอ

สมดกลาง

141

เหลกกลาจะผดจากนา สงครามจะเกดทวทกทศ พญานาคจะพนพษเปนเพลงผลาญ ทหารจะเปนเจา ขาวจะขาดแคลน พลหมากจะหมดเปลอง ผวเหลองจะชนะ ครฑจะบนกลบถนสถาพร คนจรจะกลบกรง บารงพระพทธศาสนา ผใดเชอพระตถาคต จะรอดภยพบตใหวาพระคาถาดงน

ขาพเจา ขอยกมอสบนวหวางควตางธปเทยน จกษทงสองขางตางดอกไมปทมชาตบชาพระท แลเหนการผอ (ด) ไกลยงนกเปนกงจกรรอยแปดพนประการ ขาขอบชาพระคาถาของพระสมมาสมพทธเจา “ธา ตา มะ สะ ปะ สะ วา” พระพทธชนศร ทานใหเขยนหรอพมพใสผากระดาษไวในบานเมองและหองนอนอายจะยนนาน28

ความวนวายทเกดขนในสงคมทาใหรฐบาลพยายามเชอมโยงความเชอทางศาสนา

และการเขามาของลทธคอมมวนสตเขาดวยกน โดยพยายามโนมนาวใหเหนวาการเขามาของลทธคอมมวนสตนนจะทาใหพทธศาสนาถกทาลายเพอใหเกดความเสมอภาคขนในสงคม เนองจากลทธคอมมวนสตไมสนบสนนศาสนา29 จะสงเกตไดวาการเรมตนของภยพบตเรมเกดขนเมอ พ.ศ.2485 ซงเปนปทมการตงพรรคคอมมวนสตขนในประเทศไทย รฐบาลพยายามทาใหผคนมองวาการเขามาของลทธคอมมวนสตทาใหเกดเหตการณวนวายในสงคมและความเสอมลงของศาสนา กระทงมคาขวญวา “คอมมวนสตมา ศาสนาหมด” ตพมพบนวสดไปรษณยเพอใหผคนในสงคมตระหนกถงความรนแรงของลทธคอมมวนสต และใน พ.ศ.2492 เมอกลมลทธคอมมวนสตจนทาการปฏวตสาเรจ ทาใหรฐบาลไทยเพมความหวาดระแวงตอกลมลทธคอมมวนสตทจะเขามาใน

28เชวง พนธจนทร, พระพทธศาสนาใน 25 พทธศตวรรษ (พระนคร : โรงพมพเลยงเชยง,

2500), 150-152. แตผศกษาสนนษฐานวาเปนการกลาวอางขนมาเทานน เพราะเมอตรวจสอบเอกสารจากกองจดหมายเหตแหงชาต ไมพบวาในชวงระยะเวลาดงกลาว มเอกสารราชการทระบถงการเดนทางไปประเทศอนเดยของคณะรฐบาลหรอตวแทนของประเทศไทยแตอยางใด

29แกรนท อแวนส, ประวตศาสตรสงเขปประเทศลาว ประเทศกลางแผนดนใหญเอเชย

อาคเนย, แปลโดย ดษฎ เฮยมอนด (เชยงใหม : ซลคเวอรม, 2549), 212.

สำนกหอ

สมดกลาง

142

ประเทศและไดใหภาพของกลมลทธคอมมวนสตจนวามงเขาทาลายพทธศาสนาโดยเฉพาะในประเทศไทย30

ภาพท 2 ซองจดหมายประทบคาวา “คอมมวนสตมา ศาสนาหมด” ดวยหมกสนาเงน

ทมา : “คอมมวนสตในประเทศไทย” [ออนไลน] เขาถงเมอ 2 มกราคม พ.ศ.2554

เขาถงไดจาก www.crs.chula.ac.th

ภาพท 3 โปสเตอรแสดงใหเหนถงผลกระทบทเกดจากแนวคดลทธคอมมวนสต ทมา : “คอมมวนสตในประเทศไทย” [ออนไลน] เขาถงเมอ 2 มกราคม พ.ศ.2554

เขาถงไดจาก www.crs.chula.ac.th

30 พชรลดา จลเพชร “แนวคดเรองกงพทธกาลในสงคมไทย พ.ศ.2475-2500” 171.

สำนกหอ

สมดกลาง

143

การเกดความวนวายในสงคมและความหวาดกลวถงการมาถงกงพทธกาลทาใหรฐการจดงานเฉลมฉลองตอนรบการมาถงของเวลากงพทธกาลเพอเปนการคลายความกงวลหวาดกลวทเกดขน มการจดกจกรรมมากมายรวมถงการสรางพระเครองขนเมอ พ.ศ.2500 หรอเรยกวาพระเครอง 25 พทธศตวรรษ และเพอระดมทนในการสรางพทธมณฑลและเปนของทระลกในงานฉลอง 25 พทธศตวรรษ การจดสรางพระเครองในครงนถอวาเปนการจดสรางทยงใหญมาก มการสรางพระเครองทมจานวนมากทสดเปนประวตการณ มการนมนตพระเกจอาจารยจากทวประเทศเขารวมพธพทธาภเษกและมการโฆษณาผานทางโทรทศน

การสรางพระเครองครงนม พล.ต.อ.เผา ศรยานนท เปนประธานในการจดสราง ซ ง พล.ต.อ.เผา ศรยานนท เปนผทมบทบาททางดานการเมองอยางสง การใหเปนประธานในการจดสรางนนสนนษฐานวาเกยวของกบสภาพสงคมทแนวคดเรองลทธคอมมวนสตแผขยายไปสประชาชนเปนจานวนมาก และในขณะนนพล.ต.อ.เผา ศรยานนท ดารงตาแหนงอธบดกรมตารวจและเปนผทมบทบาทสาคญในการปราบปรามการแผขยายของกลมลทธคอมมวนสต

พระเครอง 25 พทธศตวรรษ ไดมการจดสรางขนมา 3 ชนดคอ 1.เนอทองคา จานวน 2,500 องค 2.เนอชน จานวน 2,421,250 องค และ 3.เนอดนผสมเกสร จานวน 2,421,250 องค รวม 4,845,000 องค โดยพระเนอทองคา มรปลกษณะและขนาดเดยวกบพระเนอชน ใชทองคาหนกองคละประมาณ 6 สลง31 พระเนอชน ทรงใบขาว ดานหนา เปนรปจาลองของ พระศรศากยะทศพลญาณประธานพทธมณฑลสทรรศน พระประธานของพทธมณฑล วสดหลกทใชสราง ไดแก พลวง ดบก ตะกวดา แผนทองแดง แผนตะกว แผนเงน ทคณะกรรมการสงไปใหพระเกจอาจารยตางๆ ทวราชอาณาจกรลงอกขระเลขยนต32 ดานหลงมรปยนตแบบยนตประทบหลง หรอ ยนตรปใบพด ยนตดานใน คอ อ สวา ส ซงเปน คาถาหวใจพระรตนตรย สวนยนตทอยใตอณาโลมทง 3 ตว คอ มะ อะ อ ซงเปน คาถาหวใจพระไตรปฎก และ พระเนอดนผสมผงเกสร ม 2 พมพ คอ พมพเของ และพมพยอม วสดหลกทใชสราง คอ เนอดนทขดจากฝงทะเลสาบ ต.เกาะยอ อ.เมอง จ.

31สจช. ศธ.0701.10/53[4] เรอง การสงจองสรางพระเครองชนดทองคา 32 เปนการสงแผนโลหะชนดตางๆ ไปตามวดทวราชอาณาจกรเพอใหพระเกจอาจารยไดลงอกขระ

เลขยนต จากนนจงนาแผนยนตเหลานนมาเปนวสดในการสรางพระเครอง

สำนกหอ

สมดกลาง

144

สงขลา เนองจากดนบรเวณนนเปนพรายนาในตว มสเหลองนวล เนอละเอยด และไดผสมผงเกสรดอกไม 108 อยาง วานใบไมทนยม ดนหนาพระอโบสถของจงหวดตางๆ ดนบรเวณทจะสรางพระพทธรป ณ พทธมณฑล ดนจากสงเวชนยสถานทง 4 แหง ของประเทศอนเดย ผงวเศษ ผงจากพระเครองสมยโบราณทชารด เชน ผงพระสมเดจ ผงพระขนแผน ผงพระนางพญา ยนตทอยดานหลง คอ อะ อ มะ ซงเปนคาถาหวใจพระพทธเจา33

การสรางพระเครองน ไดทาพธพทธาภเษกตลอด 3 วน 3 คน ในพระอโบสถวดสทศนเทพวรารามราชวรมหาวหาร มสมเดจพระราชาคณะเจรญพระพทธมนต 25 รป พระเกจอาจารยเขารวมพธพทธาภเษก บรรจพทธาคมครบ 108 รป ซงนบเปนพธทยงใหญมาก ตามคาประกาศของคณะกรรรมการจาหนายพระเครอง กระทรวงมหาดไทย เมอวนท 28 กนยายน พ.ศ.2503 วา

พระเครองฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ เปนพระเครองททางราชการจดสรางขนเมอคราวจดงานฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ ป พ.ศ.๒๕๐๐ ในการจดสรางไดกระทาพธปลกเศกโดยพระคณาจารยผทรงคณ ๑๐๘ องค จากทวราชอาณาจกร ประกอบดวยผงและนวโลหะอนทรงคณวเศษตองตามตาหรบโดยครบถวน เปนทรองรบกนทวไปวา พธการจดสรางพระเครองฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษน เปนพธทถกตองครบถวนตามพธการและมโหฬารยง ไมมพธครงใดเทยบเทาในประวตการสรางพระเครองมาแตกาลกอน34

พระเกจอาจารยททางรฐบาลไดนมนตมาเขารวมพธพทธาภเษกพระเครองไดมการ

ประกาศวานมนตพระเกจอาจารยจากทวราชอาณาจกรมารวมปลกเสก อาท พระครวรยกตต (หลวงปโตะ) วดประดฉมพล จ.ธนบร, พระครพศษฐอรรถการ (พอทานคลาย) วดสวนขน จ.

33 ยนตตวน บางครงกเขยนสลบเปน "มะ อ อะ" แตถาเขยนเปน "มะ อะ อ" จะกลายเปน คาถา

หวใจพระไตรปฎก ซงมาจากบทภาวนาเตมๆ วา "อา ปา มะ จ ปะ (พระวนยปฎก) ท มะ อง ข (พระสตนตะปฎก) สง ว ทา ป กะ ยะ ปะ (พระอภธรรม 7 คมภร)" แตหากภาวนา โดยเรมจาก "ท มะ อง ข อา ปา มะ จ ปะ สง ว ทา ป กะ ยะ ปะ" จะเรยกวาคาถาหวใจ 12 ตานาน

34สจช., ศธ.0701.10/66 [8] เรอง “การใหเชาพระเครองฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ”

สำนกหอ

สมดกลาง

145

นครศรธรรมราช, หลวงพอจง วดหนาตางนอก จ.พระนครศรอยธยา, หลวงพอเต วดสามงาม จ.นครปฐม, พระราชปญญาภรณ (หลวงพอเงน) วดดอนยายหอม จ.นครปฐม, พระครวากรคณ (หลวงปกลบ) วดตลงชน จ.ธนบร, พระครโสภณกลยานวตร (หลวงพอเสง) วดกลยาณมตร ธนบร เปนตน จะเหนไดวาพระสงฆทไดรบการนมนตใหเขารวมพธพทธาภเษกพระเครองในครงนนไมมพระเกจอาจารยจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอเขารวมปลกเสกพระเครองเลยซงในชวงระยะเวลานน พระเกจอาจารยสายภาคตะวนออกเฉยงเหนอกมเปนจานวนมากและไดรบความนยมอยางแพรหลาย อาท หลวงปจนทร วดศรเทพ จ.นครพนม, หลวงปพรหม จรปญโญ, หลวงพอพบลย วดบานแดง จ.อดรธาน, หลวงปดลย อตโล วดบรพาราม จ.สรนทร, หลวงปขาว อนาลโย วดถากองเพล เปนตน ซงในชวงระยะเวลานน “ขาราชการชนผใหญเปนจานวนมากทมสวนเกยวของกบการรณรงคตอตานขบวนการลกขนสของประชาชนและ พคท. นยมหอยพระทปลกเสกในอสานเปนการปองกนตว”35 แสดงใหเหนถงความศรทธาและความนยมในเครองรางของขลงและพระเครองของพระเกจอาจารยสายภาคตะวนออกเฉยงเหนออยางแพรหลาย

การทรฐบาลไมนมนตพระเกจอาจารยจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอเขารวมพธพทธาภเษกพระเครองในครงน ผวจยสนนษฐานวา เนองจากในขณะนนแนวคดเรองลทธคอมมวนสตไดแผขยายอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอเนองจากเปนชวงระยะเวลาทคอมมวนสตจากประเทศลาวเรมเขามาสประเทศไทยทางภมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ36 การทไมนมนตพระเกจอาจารยจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอมาเขารวมพธพทธาภเษกพระเครองเปนการพยายามทจะลดความสาคญและไมสรางภาพลกษณของความศกดสทธของพระสงฆภาคตะวนออกเฉยงเหนอใหไดรบการยอมรบจากประชาชนเพอตดปญหาการเปนผนาทางดานจตใจของประชาชนในแถบภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

35ผาสก พงษไพจตร และ ครส เบเคอร, เศรษฐกจการเมองไทยสมยกรงเทพฯ (เชยงใหม :

ซลคเวอรมบคส, 2539), 535. 36สวทย ธรศาศวต, ประวตศาสตรลาว 1779-1975 (กรงเทพฯ : สานกพมพสรางสรรค, 2543),

421.

สำนกหอ

สมดกลาง

146

เวลานนพรรคคอมมวนสตในประเทศลาวไดใชพระสงฆเปนเครองมอทางการเมอง เนองจากพระสงฆเปนผทประชาชนใหความเคารพเชอถอ รฐบาลคอมมวนสตของประเทศลาวไดใหพระสงฆเผยแผแนวคดของลทธคอมมวนสตในขณะเทศนาบรรยายธรรม และจดใหมการปาฐกถาในทตาง ๆ รวมถงการประยกตคาสอนทางพทธศาสนาใหสอดคลองกบแนวคดทางการปกครองระบอบคอมมวนสตดวย ซงเชอแนวารฐบาลไทยตระหนกถงวธการนและดวยเหตผลนจงตองการตดภาพลกษณของพระสงฆจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

อยางไรกด แมวาการสรางพระเครอง 25 พทธศตวรรษ จะมการจดพธทยงใหญและนมนตพระเกจอาจารยทไดรบความนยมจากผคนมาเขารวมพธพทธาภเษกพระเครองเปนจานวนมากแตกลบไมไดรบความนยมในชวงเวลานน อาจเปนเพราะราคาของพระเครองรนนถอวาเปนราคาทสงเมอเปรยบเทยบกบอตราราคาสนคาทจาเปนในการดารงชวต เชน ราคากวยเตยวชามละ 50 สตางค ถง 1 บาท เปนตน โดยพระเครองเนอทองคาเชาบชาองคละ 2,500 บาท พระเครองเนอชนและเนอผงเชาบชาองคละ 10 บาท

สถานทใหเชาบชาคอทวาการอาเภอและทวาการจงหวดทกแหง37 พบหลกฐานวาการเชาบชามลกษณะเหมอนการยดเยยดเพราะกอนตดตอราชการ ณ ทวาการอาเภอจะตองเชาบชาพระเครอง 1 องค38 ซงทาใหเกดภาพลกษณทไมดกบพระเครองรนน จงเปนสาเหตใหประชาชนเกดความรสกตอตานและไมนยมพระเครองรนน

ผวจยสนนษฐานวา ความไมนยมพระเครองฉลอง 25 พทธศตวรรษอกประการหนงเกยวของกบประธานกรรมการจดสราง คอ พล.ต.อ.เผา ศรยานนท ซงในขณะนนดารงตาแหนงอธบดกรมตารวจ ภาพลกษณของ พล.ต.อ.เผา ศรยานนท นนเปนอนธพาลในเครองแบบ คาของเถอน และเปนผคาฝนรายใหญ39 และเกยวของกบคดลอบสงหารอดตรฐมนตร 4 คน คดการลอบสงหารนายเตยง ศรขนธ ยคของพล.ต.อ.เผา ศรยานนทนน ถกเรยกวายครฐตารวจหรออศวนผยอง

37พ.ศ.2503 มการปรบลดราคาพระเครองชนดทองคาลงจาก 2 ,500 บาท มาเปน 1,250 บาท

สจช., ศธ.0701.10/66 [8] เรอง “การใหเชาพระเครองฉลอง 25 พทธศตวรรษ” 38สมภาษณ, วชร งามสวรรณ อาย 88 ป, 10 ธนวาคม 2553 39ทกษ เฉลมเตยรณ, การเมองระบบพอขนอปถมภแบบเผดจการ, 159.

สำนกหอ

สมดกลาง

147

เนองจาก พล.ต.อ.เผา ไดเสรมสรางขมกาลงตารวจจนสามารถเทยบเทากบกองทพ ๆ หนงเหมอนทหารได โดยเรมใหม ตารวจนา, ตารวจพลรม, ตารวจมา, ตารวจรถถง ตลอดจนใหมธงไชยเฉลมพลเหมอนทหาร จนมการ “นนทาวาอาจจะมกระทงเรอดานา”40 เปนตน นอกจากน ในชวงระยะเวลานน พล.ต.อ.เผา ศรยานนท ไดถกวพากษวจารณและถกโจมตโดยนกหนงสอพมพอยางตอเนอง ตอกยาภาพลกษณในทางลบของ พล.ต.อ.เผา ศรยานนท ใหตกตามากยงขน กระทงมการเสนอใหแขวนคอ พล.ต.อ. เผา ศรยานนท จากกลมผไฮดปารคทจดขนททองสนามหลวง41

ในปเดยวกนน ไดเกดการปฏวตขน เมอวนท 16 กนยายน ซงการปฏวตครงน พล.ต.อ.เผา ศรยานนท ถกเนรเทศไปยงประเทศสวตเซอรแลนด ทาใหบทบาททางการเมองของ พล.ต.อ.เผา ศรยานนท ยตลง สงผลใหพระเครอง 25 พทธศตวรรษท พล.ต.อ.เผา ศรยานนท เปนประธานการจดสรางซงมภาพลกษณเปนลบ ไมไดรบความนยมและไมมผใหความสนใจทจะเชาบชา พระเครองสวนหนงถกนาไปบรรจกรตามวดตางๆ42

พระเครอง 25 พทธศตวรรษจงเปนพระเครองทสรางขนมาเพอการเมองทมพธการจดสรางทยงใหญมากพธหนงของประเทศ และมจานวนการสรางทมจานวนมากทสดเปนประวตการณอกทงยงเปนพระเครองทเปดใหเชาบชานานทสด43 พระเครองรนนจงเปนภาพสะทอนใหเหนถงการเกยวของระหวางพระเครองกบการเมอง และแสดงใหเหนถงปจจยหนงทเกยวของกบความนยมพระเครองของผคนในสงคม คอ ประธานจดสรางพระเครอง หรอผสรางพระเครอง ซงจะเหนไดอยางชดเจนจากการสรางพระเครองทมนยทางการเมองซงเปนแนวทางหนงทใชตอตานลทธคอมมวนสตในประเทศไทย

40หมอมราชวงศเสนย ปราโมช, ชวลขต, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ : มลนธ ม.ร.ว.เสนย ปราโมช, 2548), 151.

41สธาชย ยมประเสรฐ, แผนชงชาตไทย, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ : สมาพนธ, 2550), 395. 42สมภาษณ, วชร งามสวรรณ, อาย 88 ป, 10 ธนวาคม 2553

43 เมอป 2553 พบวามพระเครอง 25 พทธศตวรรษยงคงเหลออยจานวนหนงและไดเปดใหเชาบชาทพทธมณฑล ราคา 300 บาท ตอ 1 องค

สำนกหอ

สมดกลาง

148

3. พระเครองกบการเมองไทย ชวงทศวรรษ 2510-2520 สถานการณการเมองในทศวรรษท 2500 เปนชวงเวลาทเกดความขดแยงระหวาง

กลมรฐบาล (โดยมจอมพล ป. พบลสงคราม เปนแกนนา) กลมตารวจ (โดยมพล.ต.อ.เผา ศรยานนท เปนแกนนา) กบกลมทหาร (โดยมจอมพลสฤษด ธนะรชต เปนแกนนา)44 ขณะนน จอมพล ป. พบลสงคราม ดารงตาแหนงนายกรฐมนตร ไดใชแนวทางการรกษาเสถยรภาพของรฐบาลโดยการใหตารวจและทหารคานอานาจซงกนและกน 45 ภายหลงการเดนทางกลบจากการเยอนตางประเทศของ จอมพล ป. พบลสงคราม ใน พ.ศ.2498 จอมพล ป. ไดเรมโครงการพฒนาประชาธปไตยขน โดยการอนญาตใหมการเปดการปราศรยในทสาธารณะหรอการไฮดปารค ขนททองสนามหลวงและตามจงหวดตางๆ ทวประเทศ มการตราพระราชบญญตพรรคการเมอง พทธศกราช 2498 ขน เพอใหมการจดตงพรรคการเมองในการลงสมครแขงขนรบเลอกตง พรรคการเมองสาคญๆ อาท พรรคเสรมนงคศลา พรรคประชาธปตย พรรคเศรษฐกร พรรคเสรประชาธปไตย พรรคขบวนการไฮดปารค พรรคชาตนยม เปนตน รฐบาลไดจดใหมการเลอกตงขนในวนท 26 กมภาพนธ พ.ศ.2500 และจอมพล ป. พบลสงคราม ไดลงสมครรบเลอกตงในนามพรรคเสรมนงคศลา “จอมพล ป. อวดอางวาจะเปนการเลอกตงบรสทธผดผอง เปน “พทธบชา””46 แตการเลอกตงครงนพบหลกฐานยนยนการโกงการเลอกตงของฝายรฐบาลเกดขน ซงเขตทมการโกงกนมากทสดคอเขตกรงเทพฯ47

ภายหลงจากการเลอกตงเสรจสน (วนท 2 มนาคม พ.ศ.2500) ไดเกดการประทวงการเลอกตงขน โดยเรมจากนสตจฬาลงกรณมหาวทยาลย ชกธงชาตลงครงเสาเพอไวอาลยการเลอกตง จากนนนสตนกศกษาจากมหาวทยาลยเกษตรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร มหาวทยาลยธรรมศาสตร วทยาลยการศกษาฯลฯ และประชาชนไดรวมตวกนเพอประทวงการ

44 ยศในขณะนนคอ พล.อ.สฤษด ธนะรชต 45ผาสก พงษไพจตร และ ครส เบเคอร, เศรษฐกจการเมองไทยสมยกรงเทพฯ, 345-346. 46หมอมราชวงศเสนย ปราโมช, ชวลขต, 151. 47มลวลย แตงแกวฟา, สองศตวรรษ บนเสนทางการเมองไทย (นครปฐม : คณะอกษรศาสตร

มหาวทยาลยศลปากร, 2547), 136.

สำนกหอ

สมดกลาง

149

เลอกตงทจฬาลงกรณมหาวทยาลย เหตการณน จอมพลสฤษด ธนะรชต เปนผมบทบาทสาคญในการเจรจาใหกลมผประทวงสลายตว 48 จอมพลสฤษด ธนะรชตเดนทางมาทจฬาลงกรณมหาวทยาลยเพอกลาวปราศรยและรบทราบความไมพอใจของนสตนกศกษาและประชาชน บรรดานสตนกศกษาไดขออนญาตจอมพลสฤษด ธนะรชต เดนขบวนประทวงการเลอกตงทเกดขน ซงจอมพลสฤษด ธนะรชต อนญาตใหสามารถเดนประทวงได เหตกาณนสงผลใหจอมพลสฤษด ธนะรชต เรมไดรบความนยมจากนสตนกศกษาและประชาชนเพมมากขน ในขณะทความนยมในจอมพลป. พบลสงครามและพล.ต.อ.เผา ศรยานนท นน กลบเสอมลงอยางรวดเรว49 จนกระทงเมอวนท 16 กนยายน พ.ศ.2500 จงเกดการรฐประหารขน โดยจอมพลสฤษด ธนะรชต เปนหวหนาผกอการรฐประหาร สงผลให จอมพลป. พบลสงคราม และ พล.ต.อ.เผา ศรยานนท ตองออกนอกประเทศ50

การรฐประหารของจอมพลสฤษด ธนะรชต พระบาทสมเดจพระเจาอยหววามพระบรมราชโองการวา

ภมพลอดลยเดชป.ร. เนองดวยปรากฏวารฐบาลอนมจอมพลป.พบลสงครามเปนนายกรฐมนตร ได

บรหารราชการแผนดนไมเปนทไววางใจของประชาชน ทงไมสามารถรกษาความสงบเรยบรอยของบานเมองได คณะทหารซงมจอมพลสฤษด ธนะรชตเปนหวหนาไดเขายดอานาจการปกครองไวได ขาพเจาจงขอตงจอมพลสฤษด ธนะรชตเปนผรกษาพระนครฝายทหาร ขอใหประชาชนทงหลายอยในความสงบและขอใหขาราชการทกฝายฟงคาสงจอมพลสฤษด ธนะรชต ตงแตบดนเปนตนไป

ประกาศมา ณ วนท 16 กนยายน พทธศกราช 250051

48มลวลย แตงแกวฟา, สองสตวรรษ บนเสนทางการ,136. 49กระทรวงมหาดไทย , รายงานการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร เลม 1 (พระนคร : โรง

พมพกระดาษไทย, 2500), 147-154. 50มลวลย แตงแกวฟา, สองศตวรรษ บนเสนทางการเมองไทย, 136. 51สธาชย ยมประเสรฐ, แผนชงชาตไทย, 400.

สำนกหอ

สมดกลาง

150

การรฐประหารในครงนสงผลใหจอมพลสฤษด ธนะรชต มอานาจทางการปกครอง ภาพลกษณทเหนคอไดรบการสนบสนนจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและทาใหมสทธอนชอบธรรมในสายตาของประชาชนตามการใหสมภาษณหนงสอพมพวา “ขาพเจาเปนผรกษาพระนครและมอานาจหนาทในการออกคาสงไดตามกฏหมาย เพราะเปนพระบรมราชโองการ”52 เมอไดเปนนายกรฐมนตรจอมพลสฤษด ธนะรชต ไดใหความสาคญอยางสงตอสถาบนพระมหากษตรย มการสรางเสรมบทบาทพระมหากษตรยในฐานะประมขของชาต53 และรอฟนพระราชพธตางๆ เพอเทดทนสถาบนพระมหากษตรย54 เพมบทบาทของพระมหากษตรยในฐานะจอมทพ มการเสนอใหวนพระราชสมภพเปนวนหยดราชการและเปลยนวนชาตจากวนครบรอบปฏวต 2475 มาเปนวนพระราชสมภพของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว55 รวมทงการพระราชทานธงชยเฉลมพลแกทหารรกษาพระองคและการโอนกองพนท 21 เพอใหทาหนาททหารรกษาพระองค56 นอกจากน จอมพลสฤษด ธนะรชต ไดกราบบงคมทลเชญพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงดารงตาแหนงผบงคบการโรงเรยนนายรอยทหารบกกตตมศกดและเปนผบงคบการกองพนอก 5 เหลา57

พ.ศ.2501-2506 เปนชวงระยะเวลาทจอมพลสฤษด ธนะรชต ไดเขามามสวนชวยใหสถาบนพระมหากษตรยมบทบาทมากขนในการบรหารบานเมองและเปนขวญกาลงใจใหแกเหลาพสกนกรโดยการฟนฟบทบาทความสาคญของสถาบนกษตรย ทาใหพระราชอานาจและความศกดสทธของสถาบนพระมหากษตรยและองคพระมหากษตรยกลบมาอกครง

52หนงสอพมพสยามนกร, ฉบบวนท 18 กนยายน 2500. 53ผาสก พงษไพจตร และ ครส เบเคอร, เศรษฐกจการเมองไทยสมยกรงเทพฯ, 476. 54มลวลย แตงแกวฟา, สองศตวรรษ บนเสนทางการเมองไทย, 137. 55ผาสก พงษไพจตร และ ครส เบเคอร, เศรษฐกจการเมองไทยสมยกรงเทพฯ, 476. 56สมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถทรงดารงตาแหนงนายพนเอกพเศษของกรมน และเรยก

กองพนท 21 นวา “ทหารเสอราชน” 57ผาสก พงษไพจตร และ ครส เบเคอร, เศรษฐกจการเมองไทยสมยกรงเทพฯ, 478.

สำนกหอ

สมดกลาง

151

ชวงระยะเวลาเดยวกนน แนวคดทางการปกครองระบอบคอมมวนสตเรมเขามาในสงคมมากขนกวาเดม รฐบาลมนโยบายในจดการกบกลมคอมมวนสตขนเดดขาด อาท การอนญาตใหสหรฐอเมรกาสรางฐานทพอากาศในประเทศไทย 7 แหง เพอทาสงครามตอตานลทธคอมมวนสต58 การประกาศใชธรรมนญปกครองราชอาณาจกร พทธศกราช 2502 ซงมการตรามาตราตางๆ ไว 20 มาตรา ซงมาตรา 17 ของธรรมนญฉบบน บญญตไวเปนสาคญวา

ในระหวางทใชธรรมนญน ในกรณทนายกรฐมนตรเหนสมควรเพอประโยชนในการระงบหรอปราบปรามการกระทาอนเปนการบอนทาลายความมนคงของราชอาณาจกรหรอราชบลลงก หรอการกระทาอนเปนการบอนทาลาย กอกวนหรอคกคามความสงบทเกดขนภายใน หรอมาจากภายนอกราชอาณาจกร ใหนายกรฐมนตรโดยมตของคณะรฐมนตร มอานาจสงการหรอกระทาการใดๆ ได และใหถอวาคาสง หรอการกระทาเชนวานนเปนคาสงหรอการกระทาทชอบดวยกฏหมาย และใหนายกรฐมนตรแจงใหสภาทราบ59

ธรรมนญมาตรา 17 นไดใหอานาจแกนายกรฐมนตรทงทางดานนตบญญต บรหาร และตลาการ สามารถตดสนใจโดยเดดขาดเกยวกบความมนคงและความสงบเรยบรอยของประเทศ จงทาใหรฐบาลมอานาจเผดจการเตมอตรา

การปราบปรามลทธคอมมวนสตในสมยจอมพลสฤษด ธนะรชต จะมงเนนในเขตพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เนองจาก

จอมพลสฤษดมความเชอวาประชาชนไทยและลาวเปนคนเชอชาตเดยวกน โดยเฉพาะอยางยงคนลาวในภาค “อสาน” และสมาชก “เสรไทย” ในภาคอสาน

58สรชย ศรเกด, การพฒนาเศรษฐกจและการเมองลาว (กรงเทพฯ : โครงการจดพมพคบไฟ,

2548), 54. 59หมอมราชวงศเสนย ปราโมช, ชวลขต, 165.

สำนกหอ

สมดกลาง

152

หลายคนมความใกลชดกบขบวนการกชาตลาวและเวยดนาม และเคยถกกลาวหาวามแผนแบงแยกดนแดน “อสาน” รวมทงสมาชกคอมมวนสตไทยอาจมความรวมมอกบพรรคคอมมวนสตลาว ดงนน ถาลาวเปนคอมมวนสต ภาคอสานของไทยจะถกแทรกซมโดยคอมมวนสตไดงาย ถาอสานไทยเปนคอมมวนสตประเทศไทยทงหมดกจะเปนคอมมวนสตไปดวย60

แนวคดนเปนไปตาม “ทฤษฎโดมโน”61 ดงนน รฐบาลจงมนโยบายตอตานการขยายตวของลทธคอมมวนสตในภาคตะวนออกเฉยงเหนออยางเตมท และในเดอนพฤษภาคม พ.ศ.2504 รฐบาลไดใชอานาจธรรมนญมาตรา 17 ประหารชวตนายครอง จนทาวงษ และนายทองพนธ สทธมาศ ในขอหากบฏตอความมนคงและมการกระทาอนเปนคอมมวนสต ซงการกระทาครงนสงผลใหเกดความไมพอใจในหมผฝกใฝลทธคอมมวนสตและประชาชนในเขตพนทเปนอยางมาก

พรรคคอมมวนสตไดเปดใหมการประชมสมชชาพรรคครงท 3 ในเดอนกนยายน พ.ศ.2504 มมตใหมการเตรยมการตอสดวยอาวธเพอปองกนตนเอง ปรบยทธศาสตรการตอสโดยใช

60สรชย ศรเกด, การพฒนาเศรษฐกจและการเมองลาว, 12. 61 ทฤษฎโดมโน (Domino Theory) เปนทฤษฎทางนโยบายดานการตางประเทศ อปมาขนจาก

ลกษณะของเกมไพตอแตม ซงถามไพลมหนงใบ ไพใบอน ๆ กจะลมเปนแถบตดตอเปนลกโซ ทฤษฎโดมโนหมายความวาถาประเทศหนงหนไปใชระบอบการปกครองแบบคอมมวนสต จะสงผลใหประเทศรอบขางกจะเอาอยางตามไปดวย เรยกวา "ผลกระทบแบบโดมโน” (domino effect) ทฤษฎโดมโนเกดขนจากกรณการขยายตวของลทธและระบอบคอมมวนสตในทวปเอเชย เมอจน เกาหลเหนอ และเวยดนามเหนอตกเปนคอมมวนสต จงมความเชอวาประเทศอน ๆ เชน ลาว เขมร ไทย มาเลเซย ฯลฯ จะถกครอบงาโดยระบบคอมมวนสตในทสดตามไปดวย การลมของโดมโนจงหมายถงการลมตวของระบอบประชาธปไตย แตเมอนามาใชกบประเทศในโลกตะวนตกแลว อาจกลาวไดวาเปนทฤษฎโดมโนแบบกลบตาลปตร คอ แทนทจะเปนการลมของระบอบประชาธปไตย กลบเปนการคลายตวและแปรเปลยนจากระบอบการปกครองแบบพรรคเดยว คอ คอมมวนสต และระบบเศรษฐกจสงคมนยม ไปสการปกครองแบบหลายพรรค เชน ในกรณทโปแลนด หรอในการสลายตวของพรรคคอมมวนสตทฮงการ การตอสเพอเสรภาพทโรมาเนย รวมทงการมทาททจะใชระบบหลายพรรคในสหภาพโซเวยต ดใน ราชบณฑตยสถาน, "ทฤษฎโดมโน" ใน จดหมายขาวราชบณฑตยสถาน 1,1 (ธนวาคม 2532)

สำนกหอ

สมดกลาง

153

แนวคดของ เหมา เจอ ตง คอ ยทธศาสตรปาลอมเมอง ปลกระดมผคนในชนบทใหเขารวมขบวนการเปนแนวรวม สงผลใหการแผขยายของกลมลทธคอมมวนสตเพมมากขนและมความรนแรงเพมขน โดยเรมมการจดตงกองกาลงตดอาวธมาตงแต พ.ศ. 2506 ในเขตพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

การเขามาของลทธคอมมวนสตนน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงตระหนกถงและทรงพยายามตอตานโดยการสรางความสามคคของคนในชาตใหเกดขน แมกระทงในวนขนปใหมกมพระราชดารสเกยวกบการคกคามของลทธคอมมวนสตและวธการตอตานโดยการสรางความสามคคใหเกดขนในสงคม ความตอนหนง วา

แมวาในขณะนประเทศตาง ๆ กาลงพยายามทจะทาความตกลงในขอขดแยง

ระหวางกน ความตงเครยดหาไดคลคลายลงไม กลบทวขนเปนลาดบ ไป เฉพาะในดานอาเซยอาคเนยเหตการณในอาณาเขตใกลเคยงมลกษณะทาใหนาวตก จะวางใจเสยไมได เราจาตองใชความระมดระวงสอดสอง อยาใหเหตการณซงเปนภยเชนนนเขามาคกคามประเทศเรา ภยดงกลาวนเปนภยทรายแรงนากลว ถาปราศจากการตรวจตราเพงเลงอยางกวดขนแลว อาจแทรกซมเขามาทละเลกละนอยโดยไมรตว คอยบนทอนความสามคคกลมเกลยว และความเปนปกแผนของชาต ปลกปน ทาลายความศรทธาเชอถอในสงทเราทงหลายยดมน ทตกทอดมาแตบรรพบรษของเรา และในกรณเชนน ทก ๆ คนอาจตกเปนเปาหมายในการมงทาลายจากภยนนไดงาย ดวยความรเทาไมถงการณหรออาจกลายเปนเครองมอทาลายตวเราเองและประเทศชาตทรกของเราโดยไมรตวกได62

62พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, “กระแสพระราชดารสพระราชทานแกประชาชน

ชาวไทยในวนขนปใหม 2505”, ใน พระบรมราโชวาท พระราชดารส (กรงเทพฯ : นครหลวงกรงเทพธนบร, ม.ป.ป.), 155.

สำนกหอ

สมดกลาง

154

วนท 1 มกราคม พ.ศ.2508 พรรคคอมมวนสตไดประกาศกอตงแนวรวมรกชาตไทยขน โดยมจดมงหมายทจะสรางองคกรแนวรวมขนเปนผนาการปฏวต อยางไรกดพรรคไดตระเตรยมการจดตงกองกาลงอาวธของพรรคมากอนหนานแลว ทงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคเหนอ ภาคใต และภาคกลาง และในวนท 7 สงหาคม พ.ศ. 2508 เจาหนาทรฐและอาสาสมครไดเขาทาการลอมปราบกลมลทธคอมมวนสต มการใชกาลงอาวธตอสระหวางกลมลทธคอมมวนสตกบเจาหนาทรฐเปนครงแรก ณ หมบานนาบว อาเภอนาแก จงหวดนครพนม ในการสรบครงนนเรยกกนวา “วนเสยงปนแตก” ซงไดแสดงใหเหนวารฐบาลไดเลงเหนวาการคกคามของลทธคอมมวนสตในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอมความรนแรงจนไมสามารถไววางใจไมไดจงจาเปนตองใชกาลงในการเขาจดการควบคม

นอกจากการใชอานาจทางธรรมนญในการจดการกบกลมลทธคอมมวนสตแลว รฐบาลยงใชสถาบนสงฆในการตอตานการเขามาของลทธคอมมวนสต โดยใหพระสงฆใชวธธรรมจารก คอ การสงพระสงฆออกไปในชนบทและเขตปาเขาเพอจรรโลงพทธศาสนา เพอสงเสรมแนวคดของรฐบาลเกยวกบการพฒนาชนบทและเพอปองกนการขยายลทธคอมมวนสต63

นอกจากน รฐบาลยงรณรงคปองกนไมใหลทธคอมมวนสตเขามาแทรกแซงหรอยงเกยวในคณะสงฆ มการจดการกบพระเถระฝายปกครองชนผใหญทสนนษฐานวามแนวคดไปในทางลทธคอมมวนสต เชน ในกรณของพระพมลธรรม (อาจ อาสโภมหาเถร, ป.ธ.8)64 เปนตน

รฐบาลและสถาบนพระมหากษตรยมความเหนวาความวนวายทางดานการเมองและการแผขยายแนวคดลทธคอมมวนสตอยางกวางขวางน เกดขนจากการขาดความสานกเกยวกบความรกชาตและความสามคคของคนในประเทศซงถอเปนปญหาสาคญทตองแกไข ทงรฐบาลและสถาบนพระมหากษตรยตางกมสวนสาคญในการแกปญหาการแผขยายแนวคดลทธคอมมวนสต

63ผาสก พงษไพจตร และ ครส เบเคอร, เศรษฐกจการเมองไทยสมยกรงเทพฯ, 479. 64 รายละเอยดเพมเตม ดใน พระพมลธรรม (อาสภมหาเถร), ผจญมาร : บนทกชวต 5 ป ใน

หองขง (กรงเทพฯ : สานกงานกลาง กองการวปสสนาธระ, 2530)

สำนกหอ

สมดกลาง

155

วธการหนงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงนามาใชเพอแกปญหาน คอ นโยบายการใชพทธศาสนาในการตอตานการแผขยายแนวคดลทธคอมมวนสตโดยการใหพระสงฆเปนสอกลางในการดาเนนนโยบายเพอสรางสานกเรองความสามคคใหเกดขนในสงคม เนองจากพระสงฆมฐานะเปน “พลงหนงของสงคม”65ทมอทธพลตอคนในสงคมเปนอยางมาก สามารถชกจงหรอชแนะใหผทเคารพศรทธาคลอตามแนวคดของพระสงฆได

การใหพระสงฆเปนสอกลางในการดาเนนนโยบายเพอสรางสานกเรองความสามคคของคนในชาตและการตอตานลทธคอมมวนสตนน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงดาเนนนโยบายโดยการกระชบความสมพนธกบพระเถระชนผใหญจากสานกพระปาในเขตพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคเหนอทประชาชนใหความเคารพนบถอกนเปนจานวนมากในขณะนน ซงพนทดงกลาวเปนพนททมการแผขยายของลทธคอมมวนสตเปนอยางมาก วธการททรงดาเนนการในครงนน อาท การเสดจพระราชทานเพลงศพพระศษยใกลชดของพระอาจารยมน ภรทตโต, การเสดจพระราชดาเนนในการพระราชทานพระกฐนตน ณ วดปากง (หลวงปศร มหาวโร) รวมถงการเสดจพระราชดาเนนไปในการพระราชทานพระกฐนตน ณ วดปาอดมสมพร จ.สกลนคร (พระอาจารยฝน อาจาโร) และเขาสนทนาธรรมกบพระอาจารยฝน อาจาโร ซงเปนพระเถระทผคนทวไปโดยเฉพาะในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอใหความเคารพนบถอกนเปนจานวนมาก

ขอธรรมะททรงสนพระราชหฤทยและมพระราชปจฉาตอพระอาจารยฝน อาจาโร ในครงนน มเนอความ วา

พระราชปจฉา : ทาอยางไรประเทศชาต ประชาชน จะอยดกนด มความสามคคปรองดองกน

พระอาจารยฝนถวายวสชนา : ใหเขาหาพระศาสนา เพราะศาสนาสอนใหละชว กระทาความด ทาใจใหผองใส

พระราชปจฉา : คนสวนมากทาด คนสวนนอยทาชว จะทาใหคนสวนมากเดอดรอนไหม ทาอยางไรจงจะแกไขได

65ผาสก พงษไพจตร และ ครส เบเคอร, เศรษฐกจการเมองไทยสมยกรงเทพฯ, 397.

สำนกหอ

สมดกลาง

156

พระอาจารยฝนถวายวสชนา : ขอถวายพระพร ทกวนนคนไมรศาสนาจงเบยดเบยนกน ถาคนเรานกถงตนแลวกไมเบยดเบยนกน เพราะตองการความสขความเจรญ คนอนกเชนกน คนทกวนนเขาใจวาศาสนาอยกบวด อยในต ในหบ ในใบลาน อยกบพระพทธเจาประเทศอนเดยนน จงไมสนใจ บานเมองจ งเดอดรอนวนวาย มองหนากนไมได ถาคนเราถอกนเปนบดามารดา เปนพเปนนองกนแลวกสบาย ไปมาหาสกนได เพราะใจเราไมมเวร เวรกไมมใจ เราไมมกรรม กรรมกไมม ฉะนน ใหมพรหมวหารธรรม อยางมหาบพตรเสดจมาน ทกอยางเรยบรอยหมด 66

สงเกตไดวาเนอหาในการสนธนาธรรมครงนน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระราชปจฉาตอพระอาจารยฝน อาจาโร เกยวกบความสามคคของคนในชาต การสนทนาธรรมและพระราชปจฉาของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและการถวายวสชชนาของพระอาจารยฝน อาจาโร ในครงนไดเผยแพรสสาธารณะ มผคนรบรถงเนอความทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงสนทนาธรรมเปนจานวนมาก ซงสนนษฐานวาเปนพระราชประสงคของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทตองการใหประชาชนสวนใหญไดรบทราบถงขอความ เนอหา และพระราชปจฉา ทพระองคทรงสนทนากบพระอาจารยฝน เพอแสดงใหเหนถงการตระหนกในปญหาเรองการขาดความสามคคทเกดขนในขณะนนและเปนวธหนงททรงใชในการสรางความสานกเกยวกบความสามคคของผคนในชาตใหเกดขนโดยผานพระเถระชนผใหญทเปนทเคารพนบถอกนทวไป

นอกจากการใชแนวทางการตอตานคอมมวนสตโดยใชพระสงฆเปนสอกลางแลว ยงพบวามการสรางพระพทธรปและพระเครองทมนยทางการเมองทเกยวของกบเรองการสรางความสามคคและการตอตานคอมมวนสต สะทอนออกมาในรปแบบสญลกษณและขอความทปรากฏอยในองคพระพทธรปหรอพระเครองทสรางขน อาท ใน พ.ศ.2508 ซงเปนชวงเวลาทลทธคอมมวนสตแทรกซมเขาสประเทศไทยอยางรนแรงจนรฐบาลตองใชมาตราการเดดขาดนน ไดทรงเรมสรางพระพมพสมเดจจตรลดาขน โดยนามวลสารสวนพระองค อาท ดอกไมแหงจากมาลยทประชาชน

66อาจาโรวาท พระอาจารยฝน อาจาโร (กรงเทพ : ศลปสยามบรรจภณฑและการพมพ, 2550),

338-340.

สำนกหอ

สมดกลาง

157

ทลเกลาฯ ถวายในการเสดจพระราชดาเนนเปลยนเครองทรงพระพทธมหามณรตนปฏมากรและทรงแขวนไวทองคพระตลอดเทศกาล เสนพระเจาซงเจาพนกงานไดรวบรวมไวหลงจากทรงเครองใหญทกครง ดอกไมแหงจากมาลยทแขวนพระมหาเศวตฉตรและดามพระขรรคชยศรในพระราชพธฉตรมงคล สซงขดจากผาใบททรงเขยนภาพฝพระหตถ ชนและสซงทรงขดจากเรอใบไมโครมด เปนตน นอกจากนยงไดนามวลสารทเชอกนวามความศกดสทธจากสถานทซงเปนทเคารพบชาของผคนในจงหวดตางๆ ทวประเทศ อาท ดอกไมแหง ผงธป เทยนบชาพระพทธมหามณรตนปฏมากร ณ วดพระศรรตนศาสดาราม, พระพทธชนสห ณ วดบวรนเวศวหาร, พระพทธชนราช ณ วดพระศรรตนมหาธาตวรมหาวหาร จงหวดพษณโลก, ดอกไมแหง ผงธป เทยนบชาจากพระอารามหลวงทสาคญ ดนจากสงเวชนยสถานทง 4 แหงในประเทศอนเดย และประเทศศรลงกาซงสมณทตไดถวายเกบไวในเจดยทวดเสดจ จงหวดปทมธาน, ดนและตะไครนาแหงจากใบเสมาจากวดทกจงหวดในประเทศไทย อาท วดพระธาตพนม จงหวดนครพนม, วดพระบรมธาต จงหวดนครศรธรรมราช, วดพระธาตดอยสเทพ จงหวดเชยงใหม, นาจากบอนาอนศกดสทธซงเคยนามาใชเปนนาสรงมรธาภเษกในพระราชพธบรมราชาภเษกและนาอภเษก เปนตน

พระพมพสมเดจจตรลดาเปนพระพมพปางสมาธ ศลปะรตนโกสนทร พระพกตรทรงผลมะตม องคพระประทบนงขดสมาธราบ ประทบนงเหนอบลลงกดอกบว ประกอบดวยกลบบวบาน 9 กลบ และเกสรดอกบว 9 จดอยในกรอบสามเหลยมหนาจว เมอทรงสรางพระพมพสมเดจจตรลดาเสรจเรยบรอยแลวกพระราชทานแกทหาร ตารวจ ขาราชการ และพลเรอน โดยไมไดเขาพธพทธาภเษกจากพระเกจอาจารยแตอยางใด 67 เพอสรางขวญและกาลงใจใหผท ไดรบพระราชทานพระพมพ

การนามวลสารสวนพระองค อาท สจากภาพฝพระหตถ ชนและสจากเรอใบไมโครมด มาใชในการสรางพระเครองนน สนนษฐานวาเปนแนวคดทจะสอใหเหนถงพระอจรยภาพของพระองค ทงทางดานกฬา ศลปะ รวมถงการทนาเสนพระเจามาเปนมวลสารนนจะเปนการเพมความศกดสทธใหกบพระสมเดจจตรลดาททรงทาขนเพราะถอวาเสนพระเจานนเปนของสงของ

67ชายเดยว พฒนาสวรรณ, ไชยา พฒนาสวรรณ, พระกาลงแผนดน (กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตง

แอนดพบลชชง, 2541)

สำนกหอ

สมดกลาง

158

องคสมมตเทพ หรออกนยหนงคอตองการแสดงใหเหนวาไมวามวลสารวสดสงใดเมอนามาสรางพระดวยความศรทธายอมเปนเครองสรางขวญและกาลงใจไดเชนกน การนามวลสารจากสถานทสาคญตางๆ ทวประเทศมาสรางพระสมเดจจตรลดานน เพอ “เปนเครองหมายแหงความเปนอนหนงอนเดยวกน ของประเทศไทย และความสามคคกลมเกลยวกนของประชาชนชาวไทย ”68

และพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระวรยะอตสาหะในการสรางพระพมพขนดวยพระองคเอง แสดงใหเหนถงความตงพระราชหฤทยในการสรางพระพมพเพอใหพระพมพทรงคณคาและแสดงใหเหนถงความรวมมอของทกฝายในการพยายามรวมกนแกปญหาคอมมวนสต

พ.ศ.2508 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสรางพระพทธรป ภ.ป.ร. ขนและไดเสดจพระราชดาเนนในการเททองหลอพระพทธรป ภ.ป.ร. ณ วดบวรนเวศวหาร โดยการประกอบพธครงนเปนเวลา 3 วน ตงแตวนท 27-29 สงหาคม พ.ศ.2508 โดยในหนงสอ “จาตรงคมงคล” ของวดบวรนเวศวหาร ไดบนทกเหตการณ ไววา

วนศกรท 27 สงหาคม พ.ศ. 2508 เวลา 16.20 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ เสดจฯ เขาสพระอโบสถทรงประเคนผาไตรแดสมเดจพระราชาคณะและพระราชาคณะพรอมพระสงฆทมาในพธพทธาภเษกทงหมดแลว เฉพาะสมเดจพระราชาคณะและพระราชาคณะ 10 รปทเจรญพระพทธมนตออกไปครองผ าแล วก ลบมา นงย งอาสนะพรอมแล ว พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และ สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงจดธปเทยนบชาพระรตนตรยสมเดจพระราชาคณะประธานพระสงฆถวายศลจบ พระครวามเทพมนถวายนาเทพมนตแลว พระสงฆ 10 รปเจรญพระพทธมนตและลงคาถาในแผนโลหะทจะผสมหลอพระพทธรปจบแลว ไดเวลาพระฤกษ (17.16-17.41 น.) พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงจดเทยนทอง ทรงตงสตยาธษฐานถวายเทยนทอง

68พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, ประมวลพระราชดารสและพระบรม

ราโชวาททพระราชทานในโอกาสตางๆ ตงแตเดอนธนวาคม 2506 จนถงเดอนพฤศจกายน 2511 (พระนคร : กรมแผนททหาร, 2512), 145-155.

สำนกหอ

สมดกลาง

159

นนแดสมเดจพระราชาคณะ ผเปนประธานสงฆจดเทยนชยพราหมณเปาสงข ชาวพนกงานประโคมสงขแตรบณเฑาะวและดรยางค พระสงฆเจรญคาถา จดเทยนชยจบแลวถวายอนโมทนาถวายอดเรก (ไมออกจากพระอโบสถคงนงอยตามเดม) เจาพนกงานนมนตพระราชาคณะทนงปรกขนนงยงอาสนะหนาตเทยนชยและพระสงฆทจะสวดภาณวารขนนงยงเตยงมณฑลพรอมแลว พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงจดธปเทยนเครองบชาธรรมทมณฑลพระสวดภาณวาร เสดจพระราชดาเนนกลบ พระสงฆสวดภาณวารตอไป คณาจารยนงปรกทาการปลกเสกโลหะ ตาง ๆ ตลอดคนพระราชครวามเทพมนประกอบพธบชากมภประพรมนาเทพมนตปลกเสกโลหะตางๆ

วนเสารท 28 สงหาคม 2508 พระบาทสมเดจพระเจาอยหว มไดเสดจฯ พระภาวนาจารยและพระเกจอาจารย หมนเวยนกนนงปลกเสกโลหะทจะใชหลอพระและถายรปพรอมกนเปนทระลก โดยมพธปลกเสกตลอดคนเชนกนกบวนแรก

วนอาทตยท 29 สงหาคม พ.ศ.2508 เวลา 16.30 น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ เสดจฯไปยงปะราพธมณฑล หนาตกมนษยนาควทยาทาน โรงเรยนวดบวรนเวศฯ ทรงจดธปเทยนสกการะบชาพระรตนตรยเสรจแลว จอมพลถนอม กตตขจร นายกรฐมนตรในขณะนนประธานการสรางอานรายงานกราบบงคมทลการสราง พระพทธรป-พระกรง ภ.ป.ร. จากนนไดเวลาพระฤกษ 16 นาฬกา 35 นาทไปจนถง 17 นาฬกา 13 นาท พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และ สมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถ เสดจฯไปยงเบาหลอพระแลวทรงหยอนทองสาหรบหลอ พระพทธรป มพระปรมาภไธยยอ “ภ.ป.ร.” ในเตาแรกไปจนครบ 32 เตา พระสงฆในวหารและพระกบพระคณาจารยทนงอยรอบพธมณฑลทง 8 ทศเจรญชยมงคลคาถา ชาวพนกงานประโคมฆองชย สงข แตร ดรยางค พระราชครวามเทพมนรดนาสงขทเบาภายหลงหลอพระทกเบาตามลาดบ เสรจแลวเสดจฯ ไปประกอบพธยงพระเจดยหลงพระอโบสถพระพทธชนสหตอไป 69

69จาตรงคมงคล (กรงเทพฯ : มหามกฏราชวทยาลย, 2508), 1-263.

สำนกหอ

สมดกลาง

160

พระพทธรป ภปร. นน มตนแบบมาจากพระพทธรป ภปร. ทสรางขนเปนทระลกคราวทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจพระราชดาเนนในการบาเพญพระราชกศลทอดพระกฐนตน ณ วดเทวสงฆาราม จ.กาญจนบร เมอ พ.ศ.2506 แมวาพระพทธรปมจะพทธลกษณะคลายคลงกนแตเมอพจารณาองคประกอบและรายละเอยดตางๆ ทปรากฏบนองคพระพทธรปจะพบวามความแตกตางกนระหวางพระพทธรปทง 2 องค คอ พระพทธรป ภ.ป.ร. วดเทวสงฆาราม จะไมปรากฏสญลกษณหรอขอความทสอถงนยทางการเมอง แตพระพทธรป ภ.ป.ร. วดบวรนเวศวหาร จะมการใชสญลกษณของ “ชาต ศาสนา พระมหากษตรย” ปรากฏอยในองคพระพทธรป ซงมการสรางขนในชวงระยะเวลาทมการปลกระดม “อดมการณ ชาต ศาสนา พระมหากษตรย” ขนมาใชในสงคม70 ผวจยเหนวาสญลกษณหรอขอความทปรากฏ คอ

1. สญลกษณทแสดงถง “ชาตไทย” ทอยในพระพทธรปองคน เปนปรชญาทเปนแนวทางในการสรางความมนคงของชาต เนนเรอง “ความสามคค” ของคนในชาต คอ ภาษตจารกทฐานดานหนาของพระพทธรป ภปร. วา“ทยยชาตยา สามคคย สตสชานเนน โภชสย รกขนต” แปลวา “คนชาตไทยจะรกษาความเปนไทยอยไดดวยมสตสานกอยในความสามคค”

2. สญลกษณทางพทธศาสนา คอ องคพระพทธรป ภ.ป.ร. อนเปนรปเคารพบชาสงสดแหงพทธศาสนกชนทวไปและพทธศาสนาถอวาเปนศาสนาประจาชาตไทยในขณะนน

3. สญลกษณทหมายถงพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ซงเปนตวแทนของสถาบนพระมหากษตรยไทย คอ พระปรมาภไธยยอ ภปร. ทฐานผาทพย

ดงนน “พระพทธรป ภ.ป.ร.” จงเปนพระพทธรปทแสดงถงความเปนนาหนงใจเดยวของประชาชนชาวไทย ทรวมสญลกษณของสถาบนหลกของชาตทง 3 สถาบน เขาไวดวยกนในองคพระพทธรปซงนบเปนรปแบบใหมของการสรางสญลกษณทลกซงแฝงนยสาคญเกยวกบอดมการณ ชาต ศาสนา พระมหากษตรย ซงเปนวธการหนงทสถาบนพระมหากษตรยสรางขนเพอใชตอตานลทธคอมมวนสต71 และเปนคตเตอนใจคนไทยใหยดมนคณธรรมและความสามคค

70ผาสก พงษไพจตร และ ครส เบเคอร, เศรษฐกจการเมองไทยสมยกรงเทพฯ, 395. 71เรองเดยวกน, 403.

สำนกหอ

สมดกลาง

161

นอกจากน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวยงทรงสรางพระพทธนวราชบพตรขน เพอพระราชทานเพอเปนพระพทธรปสาคญประจาจงหวดตางๆ ทกจงหวด ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหศาสตราจารยไพฑรย เมองสมบรณ นายชางกองหตถศลป กรมศลปากร ปนหนพระพทธนวราชบพตร ณ พระตาหนกจตรลดารโหฐาน และโปรดเกลาฯ ใหเททองหลอพระพทธรป เมอวนท 28 เมษายน พ.ศ.2509

พระพทธนวราชบพตร เปนพระพทธรปปางมารวชย มขนาดหนาตกกวาง 23 เซนตเมตร สง 40 เซนตเมตร ทบวฐานดานหนาบรรจพระพมพสมเดจจตรลดาไวหนงองค

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานพระพทธนวราชบพตรใหเปนพระพทธรปประจาจงหวด ประดษฐานไว ณ ศาลากลางจงหวดของทกจงหวด และเปนพระพทธรปประจาหนวยทหาร ประดษฐานไว ณ กองบญชาการหนวยทหาร เพอ “เปนนมตหมายแหงคณพระรตนตรย อนเปนทเคารพบชาสงสดแหงพทธศาสนกชนทวไปแลว ยงเปนนมตหมายแหงความผกพนอนเปนหนงเดยวกนระหวางองคพระมหากษตราธราชกบบรรดาพสกนกรของพระองค”72

จงหวดแรกทไดรบพระมหากรณาธคณโปรดเกลาฯ พระราชทานพระพทธนวราชบพตร คอ จงหวดหนองคาย ไดรบพระราชทานเมอวนท 23 มนาคม พ.ศ.2510 สนนษฐานวาเพราะจงหวดหนองคายเปนพนทลอแหลมและมความเสยงอยางสงในการเปนทตงของกลมลทธคอมมวนสต เนองจากประเทศลาวในขณะนน มการเคลอนไหวทางการเมองแนวคดคอมมวนสตเกดขน จงไดพระราชทานพระพทธนวราชบพตรเปนจงหวดแรกเพอใหผคนในจงหวดตระหนกถงภยทางการเมองทจะคกคามเขามาและใหคนในพนทมความสามคค ในโอกาสนนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระราชดารสแกชาวจงหวดหนองคาย ความตอนหนงวา

ขาพเจามาเยยมทานคราวน ไดนาพระพทธนวราชบพตรมามอบใหดวย พระพทธรปองคนขาพเจาสรางขนเพอมอบไวเปนพระพทธรปประจาจงหวด ทฐานบวหงายขาพเจาไดบรรจพระพมพองคหนง ซงทาขนดวยผงศกดสทธ อนไดมาจาก

72ชายเดยว พฒนาสวรรณ, ไชยา พฒนาสวรรณ, พระกาลงแผนดน, 29.

สำนกหอ

สมดกลาง

162

จงหวดตางๆ ทวราชอาณาจกร...พระพทธนวราชบพตรองคน นอกจากจะถอวาเปนนมตหมายแหงคณพระรตนตรย อนเปนทเคารพสงสดแลว ขาพเจายงถอเสมอนเปนเครองหมายแหงความเปนอนหนงอนเดยวกนของประเทศไทย และความสามคคกลมเกลยวกนของประชาชนชาวไทยอกดวย ขาพเจาจงไดบรรจพระพมพททาขนดวยผงศกดสทธทวราชอาณาจกรดงกลาว และนามามอบใหแกทานดวยตนเอง...ขออานภาพแหงพระพทธนวราชบพตร จงปกปกรกษาทานใหพนจากทกขภยทกๆประการ บนดาลใหเกดความสขสวสด มความกาวหนารงเรองในการประกอบอาชพ และมความสมครสมานกน ในอนทจะรวมกนสรางเสรมความมนคง และความเจรญกาวหนาใหแกบานเมองของเราสบไป73

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงพระมหากรณาธคณโปรดเกลาฯ พระราชทาน

พระพทธนวราชบพตร ณ จงหวดเลย ไดพระราชทานพระบรมราโชวาทแกชาวจงหวดเลย เมอวนท 5 กนยายน พ.ศ.2512 ความวา

ขาพเจามความยนด ทไดมโอกาสมาเยยมจงหวดเลยอกครงหนง และไดมาพบกบทานทงหลายอยางใกลชด ขอขอบใจทานทกคน ทพรอมกนมาตอนรบดวยนาใจไมตร จงหวดเลยเปนจงหวดชายแดนสาคญ ทไดชอวามพนทภมประเทศผดกวาจงหวดอนๆ โดยมาก กลาวคอพนทสวนใหญเปนปาทบและเขาสงแตกเหมาะแกการทาอาชพหลายอยาง เชน ทาไร ทานา ทาปาไม และเลยงสตว ทงยงอดมดวยทรพยากรตามธรรมชาต ซงอาจพฒนาใหเกดความอดมสมบรณไดมากมายหลายทาง ความเอาใจใสของทางราชการ ทาใหจงหวดนมฐานะดขนไดมากทงทางดานเศรษฐกจ สงคม และการรกษาความมนคง ขาพเจามาเยยมทานคราวนไดนาพระ

73พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, ประมวลพระราชดารสและพระบรม

ราโชวาททพระราชทานในโอกาสตางๆ ตงแตเดอนธนวาคม 2506 จนถงเดอนพฤศจกายน 2511, 145-

155.

สำนกหอ

สมดกลาง

163

พทธนวราชบพตรมามอบใหทานดวย พระพทธนวราชบพตรองคน ขาพเจาสรางขนเพอมอบใหเปนพระพทธรปประจาจงหวด ทบวฐาน ขาพเจาบรรจพระพมพไวองคหน ง เปนพระททา ขนดวยผงศกดสทธ ซ งขาพเจาไดมาจากทกจงหวดท วราชอาณาจกรมผงจากองคพระธาตศรสองรก จงหวดเลยนรวมอยดวย ขาพเจาถอวาพระพทธนวราชบพตร เปนทตงแหงคณพระรตนตรยอนเปนทเคารพสงสดและเปนทหมายของความเปนอนหนงอนเดยวกนของประเทศไทย และคนไทยทงชาตจงไดบรรจพระพมพททาดวยผงศกดสทธดงกลาว ใหเปนพระพทธรปสาคญ และนามามอบใหทานดวยตนเอง ทานทงหลายจงรบพระพทธนวราชบพตรนไว เพอเปนสรมงคลสาหรบจงหวดและสาหรบตว เปนทยดเหนยวของจตใจ ในการทจะสมานสามคค รวมแรงรวมใจกนประกอบความด และขอใหระลกไวเสมอเปนนตยดวยวา ในการกระทาการงานทงปวงนน ทกคนตองมความตงใจจรงและขยนหมนเพยร ประกอบดวยความอะลมอลวย ถอยทถอยอาศยกน เมตตามงดมงเจรญตอกน ยดมนในความซอสตยสจรต และความสามคค ถอเอาประโยชนรวมกน เปนจดประสงคสาคญ งานของทานจงจะสาเรจผลไดโดยสมบรณและจะชวยใหทานสามารถรวมกาลงกน รกษาความเปนปกแผนมนคงของจงหวดของทาน พรอมกบพฒนาใหเจรญรดหนาตอไปในทก ๆ ทางได ขออานภาพแหงพระรตนตรย พระธาตศรสองรกษ และพระพทธนวราชบพตร จงปกปกรกษาทานทงปวง ใหแผวพนจากทกขและภยทก ๆ ประการ บนดาลใหเกดความสขความสวสด และความสามคคอนมนคง ใหทกคนสามารถประกอบกรณยกจนอยใหญในหนาท สาเรจลลวงไดดงประสงค บงเกดความเจรญรงเรอง แกจงหวดเลย และแกประเทศชาตยงสบไป74

74พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, ประมวลพระราชดารสและพระบรม

ราโชวาททพระราชทานในโอกาสตางๆ ตงแตเดอนธนวาคม 2511 จนถงเดอนพฤศจกายน 2512, 164-

165.

สำนกหอ

สมดกลาง

164

การพระราชทานพระพทธนวราชบพธในแตละจงหวดนน 75 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงโปรดเกลาฯ พระราชทานพระบรมราโชวาททกครง โดยเนอหาใจความสาคญของพระราชดารสนนจะเกยวของกบเรองของความสามคคของคนในชาต ซงเปนทวตกกงวลเกยวกบเรองการแบงแยกทอาจจะเกดขนจากความแตกตางทางแนวคดดานการปกครอง และการพระราชทานพระพทธนวราชบพตรดวยพระองคเองนน เปนการสรางความสมพนธอนดระหวางประชาชนและสถาบนกษตรย และเปนการตอกยาแนวคดในเรองของความสาคญของสถาบนพระมหากษตรยกบสงคมไทยซงเปนนโยบายทไดมการวางรากฐานมาตงแตสมยจอมพลสฤษด ธนะรชต ซงไดเนนการดาเนนนโยบายน โดยสะทอนใหเหนจากคาประกาศการปฏวต เมอ พ.ศ.2501 วา “พระมหากษตรยกบชาตไทยจะแยกกนมได ประวตศาสตรของชาตไทยตงแตตนมาจนบดน ตงอยบนรากฐานสถาบนทวาพระมหากษตรยทรงเปนสญลกษณของชาต ทงเปนมงขวญของประชาชน”76

พ.ศ.2519 เกดเหตการณความรนแรงในอนโดจนซงเปนชวงปลายของสงครามเยนในประเทศไทยและเกดภาวะความตนกลวตอภยคอมมวนสตเปนอยางมาก หลงจากทสงครามเวยดนามยตลงดวยความพายแพของสหรฐอเมรกาใน พ.ศ.2518 เหตการณในครงนนสงผลใหเกดการเปลยนแปลงการปกครองในประเทศลาว คอ เจามหาชวตศรสวางวฒนาถกปลดออกจากราชบลลงก ตามมาดวยการสถาปนาประเทศใหมชอวา “สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว” เมอวนท 2 ธนวาคม พ.ศ.251877 การแปลยนแปลงระบอบการปกครองของลาวนน กระตนใหกลมลทธคอมมวนสตเกดการเคลอนไหวขนอกระลอก ซงใน พ.ศ.2519 นน กลมลทธคอมมวนสตในประเทศไทยไดใชภหนรองกลาเปนฐานทมนสาคญดวยปจจยทางภมศาสตร คอ อยทามกลางภเขาอน

75การพระราชทานพระพทธนวราชบพตรนนมการพระราชทานตอเนองกนมา แตในระยะแรกนน

เปนทสงเกตไดวาจะพระราชทานไปตามจงหวดทมความรนแรงทางแนวคดการปกครองระบอบคอมมวนสต อาท จงหวดนาน พระราชทานเมอวนท 10 มนาคม พ.ศ.2512 จงหวดอทยธาน พระราชทานเมอวนท 6 สงหาคม พ.ศ.2512 จงหวดสรนทร พระราชทานเมอวนท 10 กนยายน พ.ศ.2512 เปนตน

76ประกาศคณะปฏวตเมอวนท 20 ตลาคม พ.ศ.2501

77สรชย ศรเกด, การพฒนาเศรษฐกจและการเมองลาว, 59.

สำนกหอ

สมดกลาง

165

สลบซบซอน คาบเกยวพนท 3 จงหวด คอ พษณโลก เพชรบรณ เลย และตดกบประเทศลาวซงไดมการเปลยนแปลงระบอบการปกครองจากระบอบการปกครองทมพระมหากษตรยเปนประมขสเปนระบอบสงคมนยม

การขยายตวของกลมลทธคอมมวนสตในเขตภาคเหนอทมจานวนมากและมความรนแรงนน สงผลใหเกดปญหาเกยวกบความมนคงภายในประเทศ รฐบาลจงตองใชกาลงทหารเขาปราบปรามกลมลทธคอมมวนสต และในครงนนไดมการจดสรางพระเครองเพอแจกใหกบทหาร ตารวจ ทไดปฏบตหนาทปองกนประเทศชาตจากภยคอมมวนสต

พระเครองทสรางขนเพอแจกทหาร ตารวจ ในครงนน มการสรางสญลกษณทมนยทางการเมองหรอขอความอยในเหรยญซงเชอมโยงเขากบอดมการณทางการเมองทเกยวของกบ ชาต ศาสนา พระมหากษตรย อาท เหรยญ “หนงในสยาม” เปนเหรยญทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระมหากรณาธคณโปรดเกลาฯ ใหจดสรางขนเมอ พ.ศ.2519 เพอพระราชทานแก ทหาร ตารวจ และอาสาสมครรกษาดนแดน ทไดปฏบตหนาทปองกนประเทศชาต ในการสรางเหรยญ “หนงในสยาม” ไดมการนาสญลกษณและขอความ รวมถงพธกรรมในการสรางและเขาพธพทธาภเษกพระเครองทเกยวของกบพระมหากษตรยเพอตอบสนองนโบยายในการสรางอดมการณชาต ศาสนา พระมหากษตรยและเพอเพมความศกดสทธใหกบเหรยญมากขน จงทาใหเหรยญพระเครองรนนประกอบไปดวย พระพทธคณ พระธรรมคณ พระสงฆคณ และพระมหากษตรยคณ78

เหรยญหนงในสยาม มลกษณะของเหรยญ คอ ดานหนา ตรงกลางเหรยญมพระพทธรปปางมารวชยประทบในเรอนแกว ขางขวาของซมเรอนแกวมขอความวา “อ สวา ส” ขางซายของซมเรอนแกวมขอความวา “อ อ ม“ ใตซมเรอนแกวมขอความวา “พระไพรพนาศ พ.ศ. ๒๕๑๙” ดานหลง ตรงกลางเหรยญมพระบรมรปสมเดจพระนเรศวรมหาราชประทบบนพระแทน พระหตถขวาทรงถอพระสวรรณภงคาร (พระเตาทองคา) ทรงหลงทกษโณทกประกาศอสรภาพ พระหตถซายทรงถอพระแสงดาบพาดไวบนพระเพลา ลอมรอบดวยขอความวา “ไทยตองเปนไท –

สมเดจพระนเรศวรมหาราช – สเพอชาตไทย”

78พระมหากษตรยคณ แปลวา พระคณของพระมหากษตรย ทจะบนดาลใหเกดความเปนมงคลกบ

ชวต

สำนกหอ

สมดกลาง

166

รปแบบของเหรยญนน ไดแสดงใหเหนถงแนวคดในการตอตานลทธคอมมวนสตอยางชดเจน ทงการใชรป “พระนเรศวรตอนประกาศอสรภาพ” สอถงการตอสจนสามารถประสบชยชนะและประกาศอสรภาพไดสาเรจ การใชรป “พระไพรพนาศ” ซงมพทธลกษณะเปนพระพทธรปประทบนงแบบวชรอาสน (ขดสมาธเพชร) บนปทมาสนอนประกอบดวยกลบบวควาและกลบบวหงายมเกสรบวประดบ ทรงแสดงวรมทรา (ปางประทานพร) โดยหงายพระหตถซายวางบนพระเพลา พระหตถขวาวางหงายเหนอพระชานดานขวา ทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงถวายพระนามเนองจากพระองคทรงเชอวาพระพทธรปองคนไดทาใหไพร (ศตร) พนาศยอยยบและพทธศาสนกชนทวไปเชอวามพทธคณในทางปกปองคมครองใหแคลวคลาดปลอดภยจากศตรตามชอของพระพทธรป รวมถงขอความทปรากฏบนเหรยญวา “ไทยตองเปนไท – สมเดจพระนเรศวรมหาราช – สเพอชาตไทย” ซงบงบอกถงวตประสงคในการสรบครงนอยางชดเจนวาเปนการตอสเพอชาตและดารงรกษาความเปนไทไว อนเปนนโยบายทางการเมองทรฐบาลใชตอตานลทธคอมมวนสต

ดานของพธกรรมการพทธาภเษกพระเครองนน มการนมนตพระเกจอาจารยทมชอเสยงในขณะนนเขารวมพธ79 สงเกตไดวานอกจากจะเนนพระเกจอาจารยทมาเขารวมพธพทธา ภเษกพระเครองในครงน ยงพบวามการเนนในเรองของพธกรรมทเกยวของกบองคพระมหากษตรย อาท ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานพระพทธรปปางประจารชกาลสมเดจพระนเรศวร

79รายนามพระเกจอาจารยทนงปรกพทธาภเษก คอ สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ ป.ธ.๙) วดบวร

นเวศวหาร กรงเทพ ฯ, พระราชธรรมวจารย (ธป) วดสนทรธรรมทาน กรงเทพ ฯ, พระญาณโพธ (เขม) วดสทศนเทพวราราม กรงเทพ ฯ, พระรตนากรวสทธ (ดลย) วดบรพาราม จงหวดสรนทร, พระราชพทธรงษ (คา) วดหนองจก จงหวดปตตาน, พระสงวรวมลเถร (โตะ) วดประดฉมพล กรงเทพ ฯ, พระครถาวรวทยาคม (เพม) วดสรรเพชญ จงหวดนครปฐม, พระครโกวทสมทรคณ (เนอง) วดจฬามณ จงหวดสมทรสงคราม, พระครเมธสาครเขต (ชน ป.ธ.๖) วดตกมหาชยาราม จงหวดสมทรสาคร, พระครสมทรธรรมสนทร (สด) วดกาหลง จงหวดสมทรสาคร, พระครสตตาธการ (ทองอย) วดหนองพะอง จงหวดสมทรสาคร , พระครธรรมกจโกศล (นอง) วดทรายขาว จงหวดปตตาน, พระครสจตตานรกษ (จวน) วดหนองสม จงหวดสงหบร, พระครสงวรธรรมานวตร (พล) วดหนองคณฑ จงหวดสระบร ซงบรรดาพระเกจอาจารยเหลานลวนเปนพระทมสมณศกด ไดรบความนยมและการยอมรบถงความศกดสทธในพระเกจอาจารยแตละรป

สำนกหอ

สมดกลาง

167

มหาราช พระชยนวโลหะรชกาลท 4 และพระชยนวโลหะรชกาลท 5 เปนพระประธานในการพธพทธาภเษกในครงน มการใชเทยนชยซงเปนเทยนทสาคญทสดในพธพทธาภเษก 80 ใหมความเกยวของกบพระบาทสมเดจพระเจาอยหว อาท ไดใชเทยนขผงหนก 32 บาทและไสเทยน 49 เสนซง เทาพระชนมายพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และความสงของเทยนหลอขนโดยวดจากรอบพระเศยรพระบาทสมเดจพระเจาอยหว81 เปนตน

นอกจากเหรยญพระเครองทจดสรางขนโดยพระมหากษตรยแลว ยงพบวามการสรางพระเครองขนจากพระเกจอาจารยซงเปนทเคารพนบถอของผคนจานวนมาก อาท หลวงปแหวน สจณโณ ไดอนญาตใหมการจดสรางเหรยญขนเพอแจก ตารวจ ทหาร และอาสาสมครรกษาดนแดนทปฏบตหนาทเพอประเทศชาต ซงรปแบบของเหรยญทสรางขนมามสญลกษณทมนยทางการเมองหรอขอความทแสดงใหเหนถงการสรางแนวคดเรองความรกชาต ความสามคค ทปรากฏบนเหรยญพระเครอง อาท รน พทกษแผนดนไทย, รนรวมใจ, รนถนกาเนด, รนไทยรวมพลง, รนเมตตาพฒนาสามคค, รนยมส เปนตน82 ซงชอรนของพระเครองหรอสญลกษณทปรากฏบนพระเครองตางๆเหลาน ลวนเปนนโยบายทางการเมองทใชในการตอตานลทธคอมมวนสตทมการแผขยายเปนจานวนมากในชวงเวลานน

เหรยญพระเครองรน “เราส” ของหลวงปแหวน สจณโณ วดดอยแมปง เปนเหรยญพระเครองเหรยญหนงทแสดงใหเหนถงสญลกษณและขอความทางการเมองบนพนเหรยญพระเครองทสรางขนเพอแจกจายใหกบทหาร ตารวจ และผทมหนาทในการตอตานลทธคอมมวนสต คอ พนหลงของเหรยญพระเครองจะปรากฏสญลกษณของกรมตารวจ กองทพบก กองทพเรอ กองทพอากาศ และรปครฑพาห ภายใตพระมหาพชยมงกฏอนเปนสญลกษณแทนสถาบน

80กองบรรณาธการขาวสด, 99 เหรยญ บชามหานยม (กรงเทพฯ : มตชน, 2552), 214. 81เพลนพศ การาญ, “พธพทธาภเษกเหรยญพระไพรพนาศ และปลกเสกพระบรมรปสมเดจพระ

นเรศวรมหาราช.” ใน ศลปากร 21, 5 (มกราคม 2521), 1-5. 82ทาเนยบและประวตเหรยญหลวงปแหวน สจณโณ (เชยงใหม : วดดอยแมปง, 2520)

สำนกหอ

สมดกลาง

168

พระมหากษตรย ลอมรอบดวยรปหวใจ และขอความวา “เราส สตรงน สทน” อนเปนสวนหนงของเนอรองในบทเพลงพระราชนพนธทางการเมองเพลงหนงในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว83

การสรางเหรยญพระเครองรนนมการบอกวตถประสงคการสรางไวอยางชดเจน วา

1.เพอแจกจายแกทหารบก ทหารเรอ ทหารอากาศ ตารวจ พลเรอน และทปฎบตหนาทตามชายแดนทกแหง

2.เพอใหคนในชาตไทย ไดสมครสมานสามคค เปนนาหนงใจเดยวกน มความคดเหนไปในทางเดยวกน

3.เพอเปนวตถทระลกไวสกการบชายดเหนยวนาใจคนในชาต ใหคงความเปนเอกราช รกษาชาตไทยไว

4.เพอเปนเครองดลจตดลใจใหผมเหรยญน ตนอยทกขณะ ใหสมกบคาวา เราส สตรงน สทน84

เหรยญพระเครองของหลวงปแหวน สจณโณ รน “เราส” น จงเปนเหรยญพระเครองท

สะทอนการใชความเชอในเรองความศกดสทธมาเปนเครองมอทางการเมองอยางหนงในการสรางขวญและกาลงใจรวมถงการแทรกแนวคดเรองความสามคค เรองการตอสเพอชาต ในการตอตานกลมลทธคอมมวนสตไดเปนอยางด

83รายละเอยดเกยวกบบทเพลงพระราชนพนธทเกยวของกบการเมอง ดใน สมศกด เจยมธรสกล

ประวตศาสตรทเพงสราง (กรงเทพฯ : ๖ ตลาราลก, 2544), 115-148.

84อนสรณหลวงปแหวน สจณโณ (กรงเทพฯ : มลนธหลวงปแหวน สจณโณ, 2529), 1-70.

สำนกหอ

สมดกลาง

169

ภาพท 4 เหรยญพระเครองของหลวงปแหวน สจณโณ รน เราส

ทมา : “หลวงปแหวน” [ออนไลน] เขาถงเมอ 2 มกราคม พ.ศ.2554

เขาถงไดจาก www.uamulet.com

พ.ศ. 2523 รฐบาลพลเอกเปรม ตณสลานนท ไดเปลยนนโยบายทางการเมองเพอตอตานกลมลทธคอมมวนสต ตามคาสงสานกนายกรฐมนตรท 66/2523 หรอ นโยบาย 66/23 คอภายหลงจากทรฐบาลไดมมาตราการในการจดการและปราบปรามกลมลทธคอมมวนสตและดาเนนนโยบายอยางตอเนอง แลว ปญหาจากลทธคอมมวนสตไดคอยๆ ยตลง สงผลใหการสรางพระเครองทมวตถประสงคในการสรางทเกยวของกบทางการเมองไดลดบทบาทและหมดความนยมลงในทสด

หลงการสนสดปญหาการเผยแพรลทธคอมมวนสต รฐบาลไดมนโยบายในการสงเสรมดานเศรษฐกจ โดยใชนโยบาย “เปลยนสนามรบใหเปนสนามการคา” ซงไดสงผลใหเศรษฐกจของประเทศขยายตวมากขน การขยายตวทางเศรษฐกจไดทาใหเกดความนยมเรองวตถมงคล เครองรางของขลง รวมถงพระเครองทมพทธคณทางดานการคาขาย เมตตามหานยม เพอเพมความมนใจในการประกอบธรกจ ทาใหวงการพระเครองเกดการตนตวและตอบรบความตองการของผคนในสงคม ธรกจทเกยวกบพระเครอง อาท ธรกจสรางพระเครอง ธรกจแผงพระ

สำนกหอ

สมดกลาง

170

เครอง ธรกจโฆษณาพระเครอง ไดขยายตวอยางมากและปจจยตางๆ สงผลใหราคาพระเครองถกผกตดกบสภาวะทางเศรษฐกจของประเทศ 4. พระเครองกบเศรษฐกจไทย ชวงทศวรรษท 2530-2540

สงคมไทยในทศวรรษท 2530 – 2540 ดารงอยบนความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจตามรปแบบการคาระหวางประเทศของโลกทมแนวโนมเสรนยมและมการแขงขนกนมากขนดวยการปฏรประบบเศรษฐกจของประเทศตางๆ ใหเสรมากขน โดยมรากฐานมาจากการปฏรปโครงสรางเศรษฐกจของยโรปตะวนตกและสหรฐอเมรกาในชวงทศวรรษ 2520-3085 มการจดระเบยบการคาระหวางประเทศ สงผลใหการคาระหวางประเทศขยายตวอยางรวดเรวตามการเปลยนแปลงทางเทคโนโลย รปแบบการผลตสนคาและบรการระหวางประเทศ มการโยกยายฐานการผลตไปยงหลายๆ ประเทศเพอลดตนทนการผลต และมการรวมกลมเศรษฐกจของประเทศในภมภาคตางๆ อยางแพรหลาย การเปลยนแปลงเหลานสงผลใหประเทศไทยตองปรบตวเขาสระบบเศรษฐกจเสรนยมเพอใหสอดรบและแสวงหาประโยชนจากการแขงขนกบเศรษฐกจโลกทกาลงเตบโตอยในขณะนน

ระบบเศรษฐกจของไทย เรมใชแนวคดเศรษฐศาสตรตะวนตกเขามาพฒนาประเทศ นบตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตฉบบท 1 (พ.ศ.2504-พ.ศ.2509) เปนตนมา ในยครฐบาลของจอมพลสฤษด ธนะรชต ประเทศไทยมงเนนการพฒนาประเทศใหมความทนสมยตามแบบตะวนตก ดชนชวดคณภาพชวต คอ ความเจรญกาวหนาในระบบสาธารณปโภค การคมนาคมขนสง ตามคาขวญทวา “นาไหล ไฟสวาง ทางด มงานทา” ซงดาเนนนโยบายตามแผนการพฒนาประเทศไทยของธนาคารโลกตงแต พ.ศ.2503 ทเรงรดใหเกดการเปลยนแปลงจากประเทศเกษตรกรรมเปนประเทศอตสาหกรรมอยางเปนกระบวนการ โดยแนวคดทเปนตวแบบสาคญซงอยเบองหลงแผนพฒนาเศรษฐกจในขณะนน คอ ตวแบบของฮารรอด-โดมาร ทเนนการลงทนเพอสรางโครงสรางพนฐานโดยการกเงนจากตางประเทศ เพอสงเสรมการพฒนาอตสาหกรรมทดแทน

85ศ รพร สจจานนท , เอกสารการสอนชดเศรษฐกจไทย สาขาวชาศลปศาสตร

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช หนวยท 8-15 (กรงเทพฯ : ชวนพมพ, 2544), 414.

สำนกหอ

สมดกลาง

171

การนาเขา ทเสนอใหแกประเทศไทยโดยธนาคารโลกและทปรกษาตางประเทศ โดยเฉพาะอยางยงสหรฐอเมรกา86

ครนถงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 3 (พ.ศ.2515-พ.ศ.2519) ซงเปนยคทในสหรฐอเมรกาไดนาเอาตวแบบของโซโลวมาศกษา และเรมมแนวคดทนมนษยโดยชลทซ ประเทศไทยไดรบการถายทอดความคดนผานผเชยวชาญตางประเทศ โดยรวมเอาการศกษาทถอไดวาเปนเครองมอสาคญสาหรบการสะสมทนมนษยเขาไปดวย แตกไมไดมการเปลยนทศทางการพฒนาประเทศอยางสาคญ ยงคงเนนการขยายตวทางเศรษฐกจโดยเรงพฒนาอตสาหกรรมทดแทนการนาเขา รฐบาลเปนผลงทนกอสรางโครงสรางพนฐานจากเงนกตางประเทศและหาทางชาระหนโดยการเรงการสงออกสนคาเกษตร ขยายพนทเพาะปลก ลดพนทปา และสงเสรมการปลกพชเศรษฐกจเปนหลก ผลทเกดขนตามมา คอ เศรษฐกจของประเทศขยายตวไปอยางรวดเรว มอตราการขยายตวอยระหวางรอยละ 7-8 ตอป87 ขณะเดยวกน กเกดปญหาชองวางของการกระจายรายไดเพมขน โดยทภาคอตสาหกรรมขยายตวในอตราสงกวาอตราการขยายตวทางเศรษฐกจของประเทศมาก แตการจางงานของภาคอตสาหกรรมกมไดเพมขนอยางรวดเรว จงมปญหาการกระจายรายไดทแตกตางกนมากตามมา

แผนพฒนาฯ ฉบบท 4 (พ.ศ.2520-พ.ศ.2524) ในสมยรฐบาลของนายธานนทร กรยวเชยร เกดการตราพระราชบญญตสงเสรมการลงทนพทธศกราช 2520 ขน ซงเออตอการลงทนของตางชาต และสนองตอบตอการเตบโตของนายทน รวมทงทาใหเศรษฐกจไทยผกตดกบเศรษฐกจโลก (แบบทนนยม) แตชวงระยะเวลานนเศรษฐกจโลกมความผนผวน โดยเฉพาะอยางยงใน พ.ศ. 2522 ราคานามนดบในตลาดโลก เพมสงขนหลายเทาตว สงผลกระทบอยางรนแรงตอเศรษฐกจไทย เพราะตองพงพงแหลงพลงงานจากตางประเทศเปนสวนใหญ โดยเฉพาะอยางยงได

86รงสรรค ธนะพรพนธ, กระบวนการกาหนดนโยบายเศรษฐกจในประเทศไทย : บท

วเคราะหเชงประวตศาสตรเศรษฐกจการเมอง พ.ศ. 2475-2530 (กรงเทพฯ : ม.ป.ท., 2532), 31.

87โอฬาร ไชยประวต, “ยคทองของเศรษฐกจไทยในป 2529-2533 : ความฝนหรอความเปนไปได” ใน การเงนการธนาคารและการดาเนนนโยบายเศรษฐกจของประเทศ (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2530), 27.

สำนกหอ

สมดกลาง

172

เกดปญหาเงนเฟอสงถงรอยละ 11.6 ตอป นอกจากน ยงเกดวกฤตการณของธนาคารพาณชยและสถาบนการเงน เชน กรณการลมของบรษทราชาเงนทน เปนตน

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 5 (พ.ศ.2525-พ.ศ.2529) พฒนาเศรษฐกจภาคอตสาหกรรมเพอสงออกสนคา ทาใหรฐบาลตองปรบกลยทธดวยการลดคาเงนบาทเพอดงดดนกลงทนตางชาต88 สบเนองจากขอตกลงพลาซา (Plaza Accord) เมอ พ.ศ.2528 วาดวยประเทศทมดลบญชเดนสะพดเกนดลกบสหรฐอเมรกา เชน ญปน ฮองกง ไตหวน สงคโปร ตองปรบคาเงนใหสงขน ประเทศเหลานจงยายฐานการลงทนสมาประเทศไทยซงมตนทนตากวา เศรษฐกจไทยจงเฟองฟไปโดยปรยาย89 ถงขนาดทประเทศไทยไดรบการคาดหมายวาจะเปน เสอตวใหมแหงเอเชย รฐบาลจงเนนการพฒนาประเทศในระบบทนนยมตามแนวทางของอตสาหกรรมใหมมากยงขน

เรองเสถยรภาพทางเศรษฐกจ การใชจายงบประมาณจนเกดการขาดดลทงของภาครฐบาลและเอกชน โครงสรางเศรษฐกจออนแอไมสามารถปรบตวไดทนกบสถานการณทเปลยนไป การเตบโตทางเศรษฐกจยงคงรวมกนอยในกรงเทพฯ และพนทภาคกลางเปนสวนใหญ โดยเฉพาะอยางยง ปญหาความยากจน และการกระจายรายได ปญหาสงคมและปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ยงขยายตวและทวความรนแรงมากขนเรอยๆ

ชวงรฐบาลพลเอกชาตชาย ชณหะวณ (พ.ศ.2531-พ.ศ.2534) รฐบาลเนนการเปดตวของระบบเศรษฐกจอยางสง สรางความสมพนธกบประเทศสงคมนยมในแถบอนโดจนดวยนโยบาย “เปลยนสนามรบใหเปนสนามการคา” สงผลใหราคาทดน อสงหารมทรพย และการลงทนตางๆ เตบโตจนถงขดสด

ระบบเศรษฐกจไทยใน ยคสมยของพลเอกชาตชาย ชณหะวณ เปนยคทมการเปลยนแปลงทางดานเศรฐกจอยางใหญหลวง มการวางรากฐานของระบบการเงนการคลงอยางเขมงวด และการเตบโตของระบบทนนยมจากแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมกอนหนานน สงผล

88วอลเดน เบลโล, วกฤตเอเชย (กรงเทพฯ : โครงการวถทรรศน, 2542),73-88. 89สมชาย ภคภาสนววฒน, เอเชยตะวนออกเฉยงใต การเมองการปกครองหลงสนสด

สงครามเยน (กรงเทพฯ : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546), 6.

สำนกหอ

สมดกลาง

173

ใหสงคมไทยจาตองเขาเปนสวนหนงของระบบสงคมโลก ท เ รยกวา “ระบบโลกาภวตน” (Globalization) แมแตในชวงหลงเหตการณเดอนพฤษภาคม 2535 เมอนายอานนท ปนยารชน เปนนายกรฐมนตร แมจะเปนระยะเวลาอนสนกมนโยบายสาคญดานเศรษฐกจ อาท การเปดเสรอตสาหกรรม มการลดอตราภาษศลกากรอกทงการสรางความมนใจใหแกนกลงทนเกดการขยายตวทางเศรษฐกจ ในรปการเตบโตของอสงหารมทรพยและการคาหน90

การเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศสงผลใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม มการรบวฒนธรรมตางชาต รวมถงเรองความเชอทมอยในสงคมถกเปลยนแปลงไปเพอตอบสนองความตองการของผคนในสงคมเรองความมนใจในทรพยสนหรอผลประโยชนทจะไดรบจากการเตบโตทางเศรษฐกจ “ความเชอในเรองสงศกดสทธเตบโตขนในหมชนชนกลาง 91ของสงคม”92 โดยสะทอนออกมาใหเหนในหลายๆ รปแบบ อาท เกดการขนของลทธเสดจพอ ร.593, การนบถอเจาแมกวนอม, การเกดกระแสนบถอพระสพรรณกลยา94 รวมถง พระเครองทสรางขนมาโดย

90สมชาย ภคภาสนววฒน “การเมองการปกครองไทยหลงสนสดสงครามเยน 1989” ใน เอเชย

ตะวนออกเฉยงใต การเมองการปกครองหลงสนสดสงครามเยน, 9. 91 หมชนชนกลาง หมายถง กลมพอคาทมฐานะทางการเงนมนคงและไดรบการศกษาขนสง กลม

ขาราชการ ซงมลกษณะสาคญทางวฒนธรรมอยางหนง คอ “คนชนกลางเชอเรองความไพบลยทางเศรษฐกจ เปนเปาหมายสาคญในเรองของการปกครอง แตความไพบลยทางเศรษฐกจของชนชนกลางมนแคบ ไมไดหมายถงความมนคงในทางสงคมทมนษยตองการ แตเปนเรองสะพานลอย เขอน ไฟฟา เฉพาะในเรองทางวตถเทานน” ซงมผลใหเกดการเปลยนคานยมในหมชนชนกลางในเรองสงศกดสทธจากการอาศยพทธคณ ปาฏหารย เพอใหเกดความปลอดภยในชวต มาสการมลาภสกการะ มความมนคงทางฐานะเศรษฐกจของแตละบคคลจนทาใหเกดการสรางพระเครองเพอตอบสนองความตองการของกลมชนชนกลาง ดใน นธ เอยวศรวงศ , วฒนธรรมการเมองไทย (เอกสารประกอบการปาฐกถาพเศษ เรอง "วฒนธรรมการเมองไทย" ในโอกาสการประชมวชาการสถาบนพระปกเกลา ครงท 9 ประจาป 2550 ภายใตหวขอ "วฒนธรรมการเมอง จรยธรรม และการปกครอง" ในวนท 8 พฤศจกายน พ.ศ.2550 ณ ศนยประชมสหประชาชาต ถนนราชดาเนนนอก กรงเทพฯ)

92นธ เอยวศรวงศ, ยคสมยไมเชออยาลบหล (กรงเทพฯ : แพรวสานกพมพ, 2541), 13-19. 93นธ เอยวศรวงศ, ลทธพธเสดจพอ ร.5 (กรงเทพฯ : ศลปวฒนธรรม, 2536) 94“จากการสารวจของสวนดสตโพลปรากฏวา 24.45% เชอวาบชาแลวคาขายและการเงนรงเรอง

อก 22.22% เชอวาบชาแลวสบายใจ อก 20% เชอวาบชาแลวมโชคลาภ สรปกคอรวมทงหมด 66.67% บชา

สำนกหอ

สมดกลาง

174

พระเกจอาจารยและมการตงชอรนตางๆ ทสะทอนใหเหนถงการเชอมโยงระหวางความเชอกบเศรษฐกจเขาไวดวยกน ซงพระเกจอาจารยทสรางพระเครองและไดรบความนยมจากผคนเปนอยางมากในชวงเวลานน คอ หลวงพอคณ ปรสทโธ วดบานไร จงหวดนครราชสมา

หลวงพอคณ ปรสทโธ เรมสรางวตถมงคลซงเปนตะกรดโทน ตะกรดทองคา เพอฝงทใตทองแขน ณ วดบานไร ราว พ.ศ.250695 และสรางพระเครองรนแรกขนเมอ พ.ศ.2512 เปนตนมา หลวงพอคณเปนพระเกจอาจารยทมชอเสยงมาก พระเครองของหลวงพอคณเชอกนวามพทธคณดานเมตตามหานยม มประสบการณจากผทเชอถอศรทธาเกดขนเปนจานวนมาก ทาใหมผเสาะแสวงหาพระเครองของหลวงพอคณเปนจานวนมาก

ชวง พ.ศ.2535- 2538 เปนชวงระยะเวลาทชอเสยงของหลวงพอคณโดงดงไปทวประเทศ มการออกหนงสอทเกยวกบหลวงพอคณเปนจานวนมาก มการแตงเพลงหลวงพอคณโดยวงคาราบาว หนงสอพมพรายวนแตละฉบบลงเรองราวเกยวกบหลวงพอคณ อาท หนง สอพมพคแขง วนท 21 มกราคม พ.ศ.2538 “หลวงพอคณสดยอดพรเซนเตอรแหงป 37 รายไดจากพระเครองกวา 1,000 ลาน ปนลดการผลต เกรงลนตลาด ราคาตก” หนงสอพมพไทยรฐ วนท 13 มกราคม พ.ศ.2538 “ลนสดยอด พอคณ ฉของด แยงกนรวย” หนงสอพมพขาวสด วนท 28 กมภาพนธ พ.ศ.2538 “แฉขาวลอ หลวงพอคณ มรณภาพ ปนราคาพระ” และในชวงเวลานมการสรางวตถมงคลประเภทตางๆ ขนมากมาย อาท กาไลหลวงพอคณ ลกนมตจาลอง ผายนตรอยเทา ลกสะกด ลกประคา สผง สตกเกอร เปนตน นอกจากนยงไดมการสรางพระเครองขนมาเปนจานวนมาก และมการตงชอรนของพระเครองในการสรางแตละครงไปในทางทสอความหมายเพอเชอมโยงใหเขากบการเตบโตทางดานเศรษฐกจของประเทศในชวงเวลานนและในชวงเวลาเดยวกนนกไดมการปลอมพระเครองหลวงพอคณชนดทมราคาสงเกดขน

เพราะเชอวารปพระนางสพรรณกลยา เปนวตถมงคลประเภท รวย รวย รวย” ดใน นธ เอยวศรวงศ, พทธศาสนาในความเปลยนแปลงของสงคมไทย, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ : เคลดไทย, 2544),14.

95คณะบรรณาธการสานกพมพสอธรรม, เหตเกด ณ วดบานไร (กรงเทพฯ : สงวนกจการพมพ, ม.ป.ป.), 93.

สำนกหอ

สมดกลาง

175

พระเครองของหลวงพอคณทสรางขนในชวง พ.ศ.2535-พ.ศ.2538 มมากกวา 1,000 รน96 ซงในการสรางพระเครองแตละครงนนจะมการตงชอรนของพระเครองใหแตกตางกนออกไป แตเปนทนาสงเกตวาชอรนพระเครองของหลวงพอคณทสรางขนมาในชวงระยะเวลาน จะมชอรนทสอความหมายเกยวของกบเศรษฐกจ การเงน ฐานะ อาท รนกใหทา ผบชารวยลกเดยว, รนรวยแน, รนรวยไมเลก, รนรวยบรพา, รนมหาเศรษฐ, รนดวงเศรษฐ, เจาสวมหาเศรษฐ เหลอกนเหลอใช, รนมงคลปรสทโธดวงเศรษฐ, รนทวคณ ,รนคณ เงน ทอง โชค ลาภ, รนคณใหลาภ เปนตน

การตงชอรนของพระเครองทสอความหมายไปในทศทางเดยวกนน สอดคลองกบบรบททางสงคมในชวงเวลานน ทรฐบาลมนโยบายการกระตนเศรษฐกจใหขยายตวมากขน และผลของการดาเนนนโยบายแผนการกระตนเศรษฐกจไดผลลพธออกมาเปนทนาพอใจ โดยสะทอนออกมาใหเหนไดจากดชนตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย ทพงถงจดสงสดเปนประวตการณทระดบ 1,753.73 จด และดชนทสามารถชวดความนยมหรอการตอบรบในวตถมงคลหรอพระเครองของหลวงพอคณไดเปนอยางด คอ ยอดเงนจากการทาบญของหลวงพอคณเพอสาธารณะกศลใน อาท พ.ศ.2537 มยอดการบรจาคเงนเพอสาธารณะกศล 63,759,812 บาท97 ซงเงนสวนใหญไดมาจากการสรางวตถมงคลหรอพระเครองขนเพอใหประชาชนเชาบชา มการประเมนเกยวกบจานวนเงนทมาจากพระเครองทหลวงพอคณปลกเสกวามมลคาสงกวา 1,000 ลานบาท98

นอกจากหลวงพอคณ ปรสทโธ วดบานไร แลว ในชวงพ.ศ.2537-พ.ศ.2539 พบวาพระเกจอาจารยทมชอเสยงรปอนๆ กไดมการจดสรางพระเครองและมการตงชอรนไปในทางมงคลทเกยวกบเศรษฐกจ การเงน หรอฐานะ ดงในตารางทไดขอมลจากการเกบขอมลภาคสนาม ณ ตลาดพระเครองจงหวดนครปฐม ดงน

96คณะบรรณาธการสานกพมพสอธรรม, เหตเกด ณ วดบานไร, 29. 97เรองเดยวกน, 84. 98หนงสอพมพคแขง วนท 21 มกราคม พ.ศ.2538

สำนกหอ

สมดกลาง

176

ตารางท 8 ชอรนของพระเครองทสรางหรอปลกเสกทเกยวของกบเศรษฐกจ

รายชอพระเกจอาจารย ชอรนของพระเครองทสรางหรอปลกเสก หลวงพอเปน วดบางพระ รน เงนลาน

หลวงปหลว วดไรแตงทอง รน มหาลาภ, รน ปลดหน, รน รวย รวย รวย, วดชยพฤกษมาลาราชวรวหาร รน รวย รวย

หลวงปเซง วดหงษา สมทรสาคร รน รวยพนลาน

หลวงพอเมยน วดโพธกบเจา รน รวยกบรวย

หลวงปรอด ฐตวรโย วดสนตกาวาส รน รวยทสด

หลวงปคา วดหนองแก รน รวยรวยรวย

หลวงพอเชญ วดโคกทอง รน เชญทรพย หลวงพอทวศกด วดปาสมเดจ รน มแลวรวย

หลวงปพมพา วดหนองตาง รน พาเฮงแปดทศ, รนมหาสทธโชค, หลวงปทม วดพระขาว รน ทรพยเศรษฐ หลวงพอเดม วดหนองโพ รนมงคลเศรษฐ

พระกรงปวเรศ วดหวกระบอ รนรวยพนลาน

หลวงปแวน ธนปาโล วดถาพระสบาย รนมหาเศรษฐ หลวงพอหยอด วดแกวเจรญ สมทรสงคราม รน ราหอมทรพย พระอาจารยเกษม วดมวง รนรวยตลอดป ดตลอดชาต หลวงพอจวน วดหนองสม รนมหาเศรษฐ

ครบาอนแกว วดปาแงะ รนเศรษฐมหาเศรษฐ วดพระศรรตนมหาธาต พษณโลก รนเจาสวเหลอกนเหลอใช

ทมา : จากการเกบขอมลภาคสนามในตลาดพระเครององคพระปฐมเจดย เมอวนท 2 ธนวาคม พ.ศ.2553

สำนกหอ

สมดกลาง

177

ความนยมพระเครองทมพทธคณดานเมตตามหานยม และมการตงชอรนทเปนมงคล หรอสอไปในทางทเกยวของกบระบบเศรษฐกจทกาลงขยายตวอยางเตมทอยในขณะนน อาท ชอรนทมคาวา รวย, ทรพย, เศรษฐ, มงม เปนตน นธ เอยวศรวงศ ไดแสดงทรรศนะเกยวกบสาเหตและความนยมในการหอยแขวนพระเครองหรอแสวงหาพระเครองในยคทเศรษฐกจกาลงมการขยายตวไววา

ในโลกยคปจจบน การเชอมโยงทางเศรษฐกจ การเมอง และวฒนธรรมของโลกทงหมดเขาหากน ทาใหทกคนตางมชวตอยภายใตระบบอนใหญมหมาจนเกนกวาทใครจะสามารถเขาใจมนหรอคาดการณเกยวกบมนไดลย ยกตวอยางดานเศรษฐกจ ปจจยทจะทาใหราคาหนแตละตวขนหรอลงนนซบซอนมากเกนกวาทใครจะคาดเดาไดถกตอง ถงเปนเซยนเศรษฐกจกคาดเดาไมได เพราะปจจยทกระทบตอราคาหนมนกวางใหญไพศาลกวาเรองเศรษฐกจเสยอก ซาอาจมกาเนดทมมโลกไหนสกจดหนงซงเราไมเคยสนใจเลยกได เหตดงนน จงอาจสรปไดวา ไมมใครคมชะตากรรมของตวเองไดเลย ตางตองปลอยใหลอยเทงเตงไปตามกระแสอะไรกไมร ซงอาจเรยกวาตามบญตามกรรมนนแหละครบ

ในสภาพอยางนยอมไมมใครมความมนคงในจตใจไดเลย เหตดงนนตางจงหนไปหาอะไรทสามารถทาความอนใจใหไดแมชวระยะหนงกยงด และอะไรททาใหอนใจอยางนไดกคอสงศกดสทธ99

การทมผคนแสวงหาสงศกดสทธเพมจานวนมากขนตามเหตผลท นธ เอยวศรวงศ ไดวเคราะหไว สงผลใหธรกจทเกยวของกบพระเครองไดรบการตอบสนองตามการเตบโตของเศรษฐกจและความนยมพระเครองดวย ซงธรกจทเหนไดอยางชดเจนทไดรบผลประโยชนจากการเตบโตทางเศรษฐกจครงนคอ ธรกจแผงพระเครองหรอตลาดพระเครอง

99นธ เอยวศรวงศ, ยคสมยไมเชออยาลบหล, 13-19.

สำนกหอ

สมดกลาง

178

4. พทธพาณชย100

ธรกจแผงพระเครองหรอตลาดพระเครอง มจดเรมตนมาจากกลมนกนยมพระเครองทไดมาชมนมสงสรรคพดคยเกยวกบพระเครองและพทธคณของพระเครองตางๆ ทมประสบการณใหเหนในชวงสงครามโลกครงทสอง บรเวณรานกาแฟแหงหนง ซงอยตดกบวดศรอามาตย หลงโรงแรมรตนโกสนทร ยานถนนราชดาเนน กรงเทพฯ มการแลกเปลยนความรและพระเครองซงกนและกน จนกระทงเรมมการให “เชาพระ” เกดขน

การ “เชาพระ” เรมตนจากการแลกเปลยนระหวางพระเครองกบพระเครองดวยกน ซงถาพระเครององคใดมความนยมสงกวาพระเครององคทนามาแลก อาจจะมการเพมพระเครองใหอกจานวนหนงตามความพอใจของผแลกเปลยน ตอมาจงเปลยนเปนการเพมชดเชยดวยเงน และไดกลายมาเปนการซอขายพระเครองในทสด

เมอประมาณ พ.ศ.2496 เรมมการเปดวางพระเครองเพอใหเชาบชาในบรเวณใตตนมะขามหนาศาลแพงเดม (บรเวณศาลฎกาในปจจบน) ซงอยฝงตรงขามกบสนามหลวง โดยการตงโตะและนาพระเครองรนตางๆ มาวางเรยงเพอใหผทสนใจไดเขามาเลอกชมพระเครองและมการแลกเปลยนซอขายกน จากนนมการขยายไปยงวดมหาธาตยวราชรงสฤษด (ลานตนโพธ) จนทางวดมการจดระเบยบขนภายในวด ตลาดพระเครองจงยายไปทตลาดทาพระจนทรรมแมนาเจาพระยา และมตลาดพระเครองบางสวนไดขยายสาขาหรอยายรานไปตงตามหางสรรพสนคาและศนยการคาชนนา101

เมอ พ.ศ.2530 หางพนธทพยพลาซา เปนแหงแรกทนาศนยพระเครองเขาไปตงในหางสรรพสนคา เนองจากธรกจแผงพระเครองเพมจานวนมากขนและไมสามารถหาสถานททมพนทกวางขวางสาหรบตงแผงธรกจพระเครองอยางทาพระจนทร หรอวดราชนดดาได ตลาดพระ

100 พทธพาณชย คอ กจกรรมอนมรากฐานจากความคดเชงธรกจทเกยวของกบพธศาสนา เพอ

สนองวตถประสงคทางการคาหรอการแลกเปลยนเพอผลประโยชนสวนตนโดย ไมไดมงหวงมรรคผลทางธรรม ใหตรงตามคาสอนของพระพทธเจา เชน การสรางพระเครองเพอซอขาย เปนตน

101สมภาษณ ศภชย เรองสรรงามศร (ตเหลา ทาพระจนทร), ประธานชมรมพระเครองทาพระจนทร, 1 มนาคม 2552.

สำนกหอ

สมดกลาง

179

เครองจงตองขยายตวไปอยทหางสรรพสนคา ดวยความเหมาะสมของสถานทตงตลาดพระเครอง คอ มความสะดวกสบายในการเดนทางทงผเชาและผใหเชา และหางสรรพสนคาเปนสถานทปรบอากาศ เหมาะสาหรบการนงดพระเครองซงตองอาศยความใจเยนและใชระยะเวลาในการดพระเครองทคอนขางนาน รวมถงระบบรกษาความปลอดภยของสถานทซงมความปลอดภยในระดบสงทาใหไมตองกงวลกบปญหาเรองอาชญากรรมหรอการปลนชงพระเครอง ซงเปนวตถมงคลทมคาและราคาคอนขางสง

ชวงเวลาดงกลาว มการคาดการณเกยวกบจานวนของธรกจแผงพระเครองและศนยพระเครองวามมากกวา 5,000 แผงทวประเทศ โดยอยในกรงเทพฯ ประมาณ 3,000 แผง102 อาท ศนยพระเครองทาพระจนทร, วดราชนดดา, สวนจตจกร, ศนยพระเครองเดอะมอลลทาพระ, ศนยพระเครองทเดอะมอลล บางกะป, หางบางลาพสรรพสนคา (ปจจบน คอ พนธทพย งามวงศวาน), หางนวเวรลด แยกแคลาย, เซนทรล บางนา, ซคอนสแควร, ดโอลดสยาม เปนตน

ธรกจแผงพระเครองเปนธรกจทมเงนหมนเวยนเปนจานวนมากและมการขยายตวอยางรวดเรวเนองมาจากการเตบโตทางเศรษฐกจ สงผลใหมเงนหมนเวยนในสงคมมากขน และมการซอขายแลกเปลยน หรอ การเชาพระเครองในราคาทสงขนตามสภาวการณทางเศรษฐกจ ดงนนจงกลาวไดวาราคาพระเครองถกผกไวกบอตราการขยายตวทางเศรษฐกจ เมอเศรษฐกจเตบโต ราคาพระเครองจงสงขน มการเชาพระเครองในราคาทสงขนอยตลอดเวลา สงผลใหพระเครองสวนหนงเปนสนคาทสามารถเกงกาไรหรอสะสมไวเพอทจะขายหรอใหเชาไดในอนาคต

การทราคาพระเครองแปรผนตรงหรอเปนไปในทศทางเดยวกนกบการขยายตวทางเศรษฐกจของประเทศนน เมอรฐบาลดาเนนนโยบายเศรษฐกจมหภาคผดพลาด การกากบดแลระบบการเงนในประเทศบกพรอง มการไหลเขามาของเงนทนจากตางประเทศในตลาดหนแลวถอนตวออกไปอยางรวดเรว รวมทงการนาเงนทนสารองระหวางประเทศไปรกษาคาเงนบาทใหคงท จนกระทงเกดการสญเสยเงนทนสารองระหวางประเทศไปเปนจานวนมากในสมยรฐบาลของพลเอกชวลต ยงใจยทธ (ดารงตาแหนง 25 พฤศจกายน พ.ศ. 2539 – 8 พฤศจกายน พ.ศ. 2540) ทา

102สมภาษณ ศภชย เรองสรรงามศร (ตเหลา ทาพระจนทร), 1 มนาคม 2552.

สำนกหอ

สมดกลาง

180

ใหตองไปกเงนและตองยอมรบเงอนไขจากกองทนการเงนระหวางประเทศ ( International

Monetary Fund, IMF) ทาใหเกดความเสยหายกบระบบเศรษฐกจอยางรนแรง ความเสยหายทเกดขนหลงจากการดาเนนการตามเงอนไขของกองทนการเงนระหวาง

ประเทศ คอ สรางความเสยหายแกภาคอสงหารมทรพยจานวน 191,000 ลานบาท ความเสยหายของกองทนเพอการฟนฟและพฒนาระบบสถาบนการเงนทเขาไปรบภาระทางการเงนของสถาบนการเงน 56 สถาบนการเงน ทถกองคการการเงนระหวางประเทศสงใหปดตวลงคดเปนมลคา 1,400,000 ลานบาท ความเสยหายทเกดขนสงผลใหระบบเศรษฐกจของประเทศเขาสภาวะวกฤตเศรษฐกจการเงน ใน พ.ศ.2540 หรอเรยกวา วกฤตการณภาวะฟองสบแตก ความลมเหลวทางเศรษฐกจของประเทศครงนไดสงผลใหวงการพระเครองทงดานอตสาหกรรมการผลตพระเครองและธรกจแผงพระเครองตางไดรบผลกระทบตามไปดวย

วกฤตเศรษฐกจใน พ.ศ.2540 สงผลใหราคาพระเครองถกปรบฐานราคาลงมามาก ยกเวนพระเครองกลมยอดนยมและพระเครองกลมพระเบญจภาค รวมทงพระเครองของหลวงปทวด วดชางไห ทสรางกอน พ.ศ.2512103 การปรบลดลงของราคาพระเครองนสงผลใหนกนยมสะสมพระเครองทไมโดนผลกระทบทางเศรษฐกจมากนกไดรบประโยชน โดยมการกวานเกบพระเครองกลมยอดนยมหรอเรยกกนวา “พระหลก”104 และพระเครองทมสภาพ “สวย”105 เพอการเกงกาไร โดยรอเวลาทเศรษฐกจฟนตวขน กจะสามารถนาพระเครองเหลานมาใหเชาในราคาสงไดอกครง ซงไดผลตอบแทนสงกวาดอกเบยเงนฝากของธนาคารพาณชย ดงนน ในชวงทเกดวกฤตเศรษฐกจจงเกดธรกจรบจานาพระเครองหรอธนาคารพระเครองเกดขน

ธรกจรบจานาพระเครองหรอธนาคารพระเครอง เปนชองทางทางการคาในยคเศรษฐกจซบเซา และเปนทางเลอกสาหรบผสะสมพระเครองทมพระเครองทหายากหรอมสภาพท

103สมภาษณ ศภชย เรองสรรงามศร (ตเหลา ทาพระจนทร), 1 มนาคม 2552. 104 พระหลก คอ พระเครองกลมทไดรบความนยมจากวงการผนยมพระเครองอยางกวางขวางและ

เปนทรจกกนในหมผนยมพระเครองทวไป 105 พระสวย คอ พระเครองทมสภาพอยในลกษณะสมบรณ ไมสกหรอ หก บน ราว ราน หรอ ม

รอยขดขวน

สำนกหอ

สมดกลาง

181

สวยสมบรณ ซงผเปนเจาของพระเครองมกจะไมยอมขายหรอใหผอนเชาพระเครองของตน การจานาพระเครองจงเปนทางเลอกหนงทจะนาเงนมาใชจายโดยไมตองสญเสยพระเครองทมอย วกฤตเศรษฐกจใน พ.ศ.2540 สงผลใหธรกจรบจานาพระเครองขยายตวอยางรวดเรวโดยดไดจากการตดประกาศรบเชาพระเครองตามสถานทตางๆ รวมทงการลงประกาศทางหนงสอพมพรายวนและนตยสารพระเครอง เซยนพระหรอนกเลนพระเครองตางหนมาทาธรกจนกนอยางแพรหลาย เนองจาก หากผเปนเจาของพระเครองมาไถถอนพระเครองของตนไมทนหรอไมสามารถมาไถถอนได จะทาใหผรบจานามโอกาสทจะไดพระเครองทดในราคาถก ภายหลงจากระบบเศรษฐกจไทยเกดวกฤตในตนทศวรรษท 2540 ระบบเศรษฐกจไทยกเรมฟนตวขนมาเรอยๆ เงนบาททออนตวลงนนไดทาใหความสามารถในการแขงขนทางการสงออกของไทยเพมสงขน ดลบญชเดนสะพดของประเทศสามารถกลบมาเกนดล หลงจากทขาดดลอยางตอเนองยาวนานในชวงกอนวกฤต ทงน การเกนดลบญชเดนสะพดดงกลาวไดชวยใหประเทศไทยสามารถทยอยชาระหนตางประเทศทไดกยมไวในชวงเกดวกฤตทางเศรษฐกจได จนยอดหนทกยมมาไดปรบลดลงสระดบทสมดลกบฐานะทนสารองของประเทศ ในขณะเดยวกน เศรษฐกจไทยไดเรมฟนตวขน ธนาคารแหงประเทศไทยไดปรบเพมอตราดอกเบยใน พ.ศ. 2547 หลงจากทดาเนนนโยบายอตราดอกเบยตามาตงแต พ.ศ.2541

การฟนตวของเศรษฐกจหลงจากประสบปญหาฟองสบแตก สงผลใหวงการพระเครองและธรกจพระเครองกลบมาเฟองฟขนอกครง ธรกจพระเครองมการขยายตวเพมขนอยางรวดเรว บรษท ศนยวจยกสกรไทย จากด ไดประเมนวา “.....เมดเงนในธรกจพระเครองและธรกจทเกยวเนองในป 2548 น สงถงเกอบ 20,000 ลานบาท และธรกจเหลานยงมโอกาสเตบโตอยางตอเนองตามภาวะเศรษฐกจ โดยคาดวาจะยงมอตราขยายตวเฉลยสงถงรอยละ 10 - 20 ตอป…”106

ดชนบงชท เ หนไดชดถงการฟนตวของวงการพระเครอง ไดแก การโฆษณาประชาสมพนธการสรางพระเครองและวตถมงคล รวมทงการจดประกวดพระเครองทเกดขนอยาง

106 “ธรกจพระเครอง” [ออนไลน] เขาถงเมอ 15 เมษายน 2554 เขาถงไดจาก

www.kasikornresearch.com

สำนกหอ

สมดกลาง

182

ตอเนองทงในเขตกรงเทพฯ และตางจงหวด กลมผประกอบธรกจแผงพระเครองเรมขยายธรกจมากขน โดยการเปดกจการในหลายพนท มการใหเชาพระเครองผานทางรานสะดวกซอ ธนาคาร และ บรษท ไปรษณยไทย จากดมหาชน รวมทงยงไดปจจยสนบสนนจากการทมนกลงทนชาวตางชาต โดยเฉพาะฮองกง สงคโปร และมาเลเซย ใหความสนใจและเชาพระเครอง วตถมงคลจากประเทศไทยเปนจานวนมากเพอนาไปใหเชาตอสาหรบผทสนใจพระเครองและวตถมงคลของไทยในตางประเทศและมบางสวนนาไปจดแสดงในพพธภณฑสวนบคคล การขยายตวของตลาดพระเครองออกไปยงตางประเทศ ทงประเทศในทวปเอเชย โดยเฉพาะไตหวน ฮองกง มาเลเซย สงคโปร หรอแมแตในทวปยโรปและสหรฐอเมรกา โดยเฉพาะในแหลงชมชนของคนเอเชยทอพยพเขาไปตงถนฐานอย ทาใหนกธรกจชาวตางประเทศบางรายเปดศนยพระเครองขนในเมองทอาศยอยเพอรบจองพระเครองและใหเชาบชาพระเครองและวตถมงคลของพระเกจอาจารยตางๆ จากประเทศไทย รวมทงอปกรณการสะสมพระเครองตางๆ โดยมาเชาบชาหรอซอหาอปกรณเหลานจากประเทศไทย107

การทชาวตางชาตรจกพระเครอง วตถมงคลตางๆ ของประเทศไทย สวนหนงมาจากการโฆษณาในหนงสอพระเครองฉบบตางๆ ซงมมากกวา 60 ฉบบ นอกจากนยงไดมการศกษาขอมลจากทางเวบไซตท เ กยวของกบพระเครอง ซงบางเวบไซดมการนาเสนอขอมลเปนภาษาองกฤษเพอกลมลกคาชาวตางชาต

การเตบโตของวงการพระเครอง สงผลใหธรกจทเกยวของกบการสรางพระเครองเตบโตขนตามความตองการของตลาด ซงเตบโตขนอยางมากธรกจทเกยวของกบพระเครองโดยตรงอยางหนงนนกคอ ธรกจสรางพระเครอง ในกระบวนการสรางพระเครองนนตนทนการผลตแตกตางกนขนอยกบวสดมวลสาร ปรมาณการสรางแตละครง กรรมวธการสราง ขนาดของพระเครองทจะสราง การประกอบพธ

107“ธรกจพระเครอง” [ออนไลน] เขาถงเมอ 15 เมษายน 2554 เขาถงไดจาก

www.kasikornresearch.com

สำนกหอ

สมดกลาง

183

พทธาภเษก และการโฆษณาประชาสมพนธ การสรางพระเครองนนจะแยกเปนพระเครองเนอผง และพระเครองเนอโลหะ โดยแยกรายละเอยดของตนทนการสรางพระเครอง ไวดงน108

การสรางพระเครองเนอผง คาแกะบลอคแมพมพทงดานหนาและดานหลงสาหรบเปนแบบพมพ กด หรอ ปม

พระเครองประมาณ 5,000 บาท อตรานขนอยกบฝมอและความชานาญของชาง ถาเปนชางฝมอดมชอเสยง งานแกะมคณภาพ ราคาคาแกะบลอกจะสงขนเปน 8,000 - 10,000 บาท คาเนอพระรวมทงคาจางแรงงานสาหรบพระเครองทกขนาด 5 บาท – 8 บาทตอองค ซงอตราตนทนทกลาวมาน เปนการประมาณการเทานน ถาใชเนอวสด หรอมวลสารทหายากหรอเปนทนยม ตนทนของพระเครองตอ1องคกจะสงขน สงผลใหราคาทใหบชากจะสงขนตาม หรอหากมการทาพมพพเศษ อาท การฝงตะกรด โรยผงตะใบ ปดทอง ซงมตนทนเพมขนทาใหราคารพระเครองสงขนดวย

การสรางพระเครองเนอโลหะ คาแกะบลอคแมพมพทงดานหนาและดานหลงสาหรบเปนแบบพมพ กด หรอ ปม

พระเครองประมาณ 5,000 บาท อตรานขนอยกบฝมอและความชานาญของชาง ถาเปนชางฝมอดมชอเสยง งานแกะมคณภาพ ราคาคาแกะบลอกจะสงขนเปน 8,000 - 10,000 บาท คาใชจายสวนอนๆ ขนอยกบเทคนคการสราง คอ ถาเปนการสรางแบบปมสาหรบเนอทองแดงขนาดใบมะขามตนทนประมาณ 4 บาทตอองค เนอนวโลหะ ตนทนประมาณ 17 บาทตอองค (บางครงมการปรบราคาตามนาหนกทองทเปนสวนผสมของเนอนวโลหะ) เนอเงนตนทนประมาณ 90 บาทตอองค สวนเนอทองคานนขนอยกบนาหนกของพระเครองและราคาทองคาในประเทศ

การสรางแบบหลอ ถาใชเทคนคการหลอแบบเกา ทเรยกกนวา “เทมอหลอโบราณ” หรอ “แบบเบาทบ” นน ตนทนประมาณ 900 บาทตอองคหรอตอชอ ถาใชเทคนคการหลอแบบสมยใหม ทเรยกกนวา “หลอเหวยง” หรอ “แบบฉด” ตนทนประมาณ 200 บาทตอองคสาหรบเนอโลหะทวไป

108ราคาของตนทนพระเครองและขอมลขนตอนการผลต มความแตกตางกนในแตละโรงงานแตละ

พนท สมภาษณ, นางสายพณ เกดคลาย, อาย 47 ป, เจาของรานเทวชย หลอพระ ต.หนาพระธาต อ.พนสนคม จ.ชลบร เมอวนท 30 ตลาคม พ.ศ.2553

สำนกหอ

สมดกลาง

184

จากทกลาวมาจะสงเกตเหนไดวาตนทนในการสรางพระเครองนนไมไดสง แตเมอเทยบกบราคาพระเครองตามวดหรอตามสถานทใหเชาบชาในทตางๆ แลว จะเหนวาราคาแตกตางกนอยางมาก คอ พระเครองปรกใบมะขามเนอทองแดงราคาสงถง 50-100 บาทตอองค เนอนวโลหะราคาสงถง 100-200 บาทตอองค เนอเงนราคาอยท 300- 500 บาทตอองค เนอทองคาราคา 8,000 - 10,000 บาทตอองค (เนอทองคาประมาณ 2 กรมตอองค ซงคดราคาทองทบาทละ 20,000 บาท โดยทองคา 1 บาท นาหนก 15.2 กรม) พระเครองแบบเหรยญราคาเรมตน 50 บาท และพระเครองเนอโลหะทหลอแบบโบราณราคา 2,000-3,000 บาท สวนพระเครองเนอโลหะทหลอแบบเทคนคใหมราคา 1,500 -2,000 บาท ซงราคาดงกลาวนเปนราคาทวไป ยงไมไดรวมในกรณทพระเครองรนนนมประสบการณโดงดงหรอสรางขนโดยพระเกจอาจารยทมชอเสยงซงจะทาใหเกดความนยมมากขนและราคาพระเครองจะสงขน

นอกจากคาใชจายของธรกจสรางพระเครองแลว ยงพบวามคาใชจายในสวนทสาคญอกประการหนง คอ คาใชจายในการประกอบพธพทธาภเษก

คาใชจายในการประกอบพธพทธาภเษก

คาใชจายสวนนจะแตกตางกนไปตามรปแบบพธทจด คอ ถาเปนพธโบราณเตมรปแบบนนตองมพระเกจอาจารยเจาของพระเครองชดนน 1 รป พระเกจอาจารยนงปรก 4 ทศ พระระดบทวไป 32 รป และพระสาหรบสวดชยมงคลคาถา 108 รป ซงคานมนตพระระดบเกจอาจารยนนสงถง 10,000 - 30,000 บาทตอรป ทงนขนอยกบระยะทางและชอเสยงของพระเกจอาจารยรปนนๆ และคานมนตพระระดบทวไปประมาณ 500-1,000 บาทตอรป นอกจากนยงมคาเครองบวงสรวง บายศร หวหม ขนมตมแดงตมขาว ผลไมและอนๆ ประมาณ 10,000 บาทตอครง และบางครงจะตองมคาใชจายสาหรบพราหมณในการประกอบพธดวย

การสรางพระในปจจบนไมคอยพบวามการทาพธเตมรปแบบ สวนใหญจะเปนการประกอบพธแบบจดสรางโดยปลกเสกเดยว คอ มพระเกจอาจารยเพยงรปเดยวเปนประธานในการปลกเสก และพระระดบทวไปอกจานวนหนง (ซงนยมนมนตเปนจานวนค) ซงทาใหคาใชจายในขนตอนนลดลงไปเปนจานวนมากเมอเทยบกบคาใชจายในการทาพธแบบโบราณ

สำนกหอ

สมดกลาง

185

ธรกจการสรางพระเครองยงมวธการนาพระเครองเขาพธพทธาภเษกรวมกบผสรางรายอนๆ ซงทางวดจะคดคาใชจายตามนาหนกของพระเครอง โดยสวนใหญจะคดราคาประมาณกโลกรมละ 500 บาท แตวธนไมเปนทนยมมากนกเพราะจะทาใหพระเครองดไมนาเชอถอเทาทควร

คาใชจายในการประชาสมพนธ การสรางพระเครองแตละครงจะมการตงงบคาใชจายในสวนนไวประมาณ 300,000 -

400,000 บาท ซงมมวธการจายได 2 รปแบบ คอ จายเปนเงน หรอ จายเปนพระเครอง ซงในกรณทจายเปนพระเครองจะมการคดราคาพระเครองครงราคาของราคาทใหเชาบชา

การสรางพระเครองนนมการดาเนนการ 2 แบบ คอ คณะกรรมการวดจดสรางขนเอง หรอคณะกรรมการทเปนคนภายนอกวดทอาสาเขามารบการจดสรางพระเครอง โดยแบงผลประโยชนสวนหนงเปนคาดาเนนการ ซงการจดสรางพระเครองโดยการดาเนนการของคณะกรรมการวดมกประสบปญหาในเรองคาใชจายทตองมการจายลวงหนา สวนการสรางพระเครองทดาเนนการโดยคนนอกนนอตราเสยงของวดนนเกดขนนอยมาก เนองจากผจดสราง (นกลงทน) เปนผดาเนนการทงหมด ซงหากการจดสรางไมประสบผลสาเรจ คอ พระเครองไมไดรบความนยมหรอมผเชาบชาพระเครองจานวนนอย ผจดสรางจะเปนผแบกรบภาระขาดทนทงหมด โดยปกตการแบงผลประโยชนจะอยในอตราทตกลงกน เชน วดรอยละ 60 และคณะกรรมการทดาเนนการจดสราง (นกลงทน) รอยละ 40 หรอคนละครง (วดครงหนง กรรมการครงหนง) หรอแบงพระเครองไปจาหนายตามสดสวนผลประโยชนทตกลงกนไว แตรบผดชอบคาใชจายในการประชาสมพนธรวมกน เปนตน

นอกจากน ธรกจทเกยวของกบพระเครองนนมมากมาย อาท ธรกจสรางพระ ธรกจแผงพระหรอศนยพระเครอง ธรกจโฆษณา ธรกจรบจานาพระเครอง ธรกจหนงสอพระ ธรกจรบจางอดกรอบพระหรอเลยมพระ เปนตน ซงลวนมเงนหมนเวยนในแตละปเปนจานวนมหาศาล จงทาใหเกดการแขงขนทางธรกจกนเพอแยงสวนแบงทางการตลาด โดยใชวธการตางๆ อาท การประชาสมพนธพระเครองขนโดยมงเนนวตถประสงคไปทการหารายไดนาไปบารงพทธศาสนา โดยเฉพาะการสรางถาวรวตถตางๆ เชน โบสถ วหาร เปนตน การใหพระสงฆทมชอเสยงหรอพระ

สำนกหอ

สมดกลาง

186

เถระชนผใหญเปนประธานในการจดสรางซงจะมผลตอยอดการจาหนายหรอเชาบชาพระเครอง, การใชมวลสารทหายากหรอการปลกเสกทแปลกพศดาร รวมถงการใชสอโฆษณาประชาสมพนธอยางตอเนอง ทงในนตยสารพระเครองและหนงสอพมพรายวนเพอใหชอพระเครองตดตลาดหรอคนห ซงเปนนโยบายทางการตลาดอยางหนง เปนตน

แมจะเปนทรกนวาธรกจพระเครองเตบโตและมเงนหมนเวยนเปนจานวนมาก แตธรกจนไมนยมทจะเผยแพรขอมลทแทจรง ทาใหตรวจสอบไดยาก สงผลใหธรกจเหลานเกดชองวางและมการหลอกลวงหรอการโกงกนจนเปนคดความฟองรองตางๆ ซงการกระทาทผ ดกฏหมายเกยวกบธรกจการสรางพระเครองทโดงดงในระดบประเทศ คอ “คดอมเงนเหรยญนามสกล” และ “คดพระสมเดจเหนอหว” ของนายสทธกร บญฉม หรอ เสยอด เมอ พ.ศ.2548 นายสทธกร บญฉม หรอ “เสยอด” เปนเจาของบรษท ไดมอนด ฮลล ซงเปนบรษทททาธรกจเกยวของกบพระเครองเตมรปแบบ ตงแตการเตรยมมวลสาร การจดสรางพระเครอง การนาพระเครองเขาพธพทธาภเษก การประชาสมพนธ รวมถงการจดสงพระเครอง109 ชวงแรกท บรษท ไดมอนด ฮลล จากด กอตงขนมานน ไดมการจดสรางพระเครองซงเปนทรจกโดงดงเปนจานวนมาก อาท พระกรงหลวง, เหรยญแม, พระชนราชหมนยนต, เจาแมกวนอมเทเงน, กรงจกรพรรด, พระกรงจกรพรรด 9 ชาต, พระกรงมงกรทอง, พระกรงคลองดาน เปนตน การสรางพระเครองของบรษท ไดมอนด ฮลล นน แตละรนมกมผลประกอบการหรอยอดการสงจองเปนจานวนมาก

ผเกยวของกบการจดสรางพระเครองในแตละรนนน สงเกตไดวามกจะเกยวของกบพระวสทธาธบด เจาอาวาสวดสทศนเทพวราราม เกอบทกครง รวมถงในกรณ “คดอมเงนเหรยญนามสกล”และ “คดพระสมเดจเหนอหว” ดวย ซงเปนคดทมผใหความสนใจเปนจานวนมาก คดทง 2 ของนายสทธกร บญฉม แสดงใหเหนถงผลประโยชนจากการสรางพระเครองและการเชาบชา ในทนจะชใหเหนวาคดทเกดขนมาทง 2 คดนน เกยวของกบสถาบนหลกทง 2 สถาบน คอ

109“บรษท ไดมอนด ฮลล” [ออนไลน] เขาถงเมอ 1 พฤศจกายน พ.ศ.2552 เขาถงไดจาก

www.diamondhill.co.th

สำนกหอ

สมดกลาง

187

1. สถาบนสงฆ เกยวของกบพระวสทธาธบดซงดารงตาแหนงอธบดสงฆวดสทศนเทพวราราม และกรรมการมหาเถรสมาคม ทมสวนเกยวของกบคดอมเงนเหรยญนามสกลทเกดขน โดยใหการสนบสนนการจดสรางพระเครองและอานวยความสะดวกในดานตางๆ

2. สถาบนพระมหากษตรย มการแอบอางถงมวลสารทใชในการจดสรางพระเครองวาไดรบพระราชทานมาจากพระมหากษตรย รวมถงการนาตราพระมหามงกฏ มาประดษฐานไวทหนาหลงของพระสมเดจเหนอหวทสรางขนโดยไมไดรบอนญาตและมการสงฟองเกยวกบเหตการณทเกดขน อกทงการใชชอสมเดจเหนอหวกตองการสอวาหมายถงพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ซ ง ทาใหประชาชนทวไป ผสนใจเชาบชาพระเครองเขาใจผดไปวาสถาบนพระมหากษตรยจะมสวนเกยวของกบการสรางพระเครองนดวย เชนเดยวกบเหรยญแมทเคยสรางกทาใหผคนทวไปเขาใจวาเกยวของกบสมเดจพระราชน

กรณคดยกยอกทรพยจากการจาหนายเหรยญนามสกลทเกดขนมานน เรมตนจากนายสทธกร บญฉม ไดผลตเหรยญนามสกลพทธโสธรเพอใหเชาบชาโดยอางวาจะนารายไดจากการเชาบชาเหรยญนามสกลพทธโสธรไปมอบเพอกอสรางหอประชมฯ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย (มจร.) จานวน 200 ลาน แตมขาววามการมอบเงนใหมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เพยง 100 ลานบาท จนกระทงเกดการฟองรองและมผเสยหายไดทาใบปลวประชาสมพนธเกยวกบเหตการณทเกดขนในครงนแจกใหกบประชาชนททองสนามหลวง

ใบปลวทเผยแพรนน มหวขอวา “ประกาศใหผเชาเหรยญนามสกลพทธโสธรทราบ” โดยมขอความ ดงน

บดนพระวสทธาธบด เจาอาวาสวดสทศนฯ รวมกบนายสทธกร บญฉม เจาของบรษทไดมอนด ฮลล จากด ไดเคยนาเหรยญนามสกลพทธโสธร ออกมาจาหนายบชาใหประชาชนทาบญ ในการนมสญญาวาจะมอบเงนทจาหนายเหรยญพทธโสธร จานวน 200 ลานบาท ใหกอสรางหอประชมมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วงนอย (มจร.) และนายสทธกร บญฉม ประธานจดสรางเหรยญพทธโสธรไดออก

สำนกหอ

สมดกลาง

188

โทรทศนทกสถานวา ไดรบเงนจานวน 200 ลานบาท ครบแลวและพรอมทจะทลเกลาถวาย สมเดจพระบรมฯ แตเมอถงเวลาสงมอบเงนใหกบ มจร. กลบมอบเงนใหเพยง 100 ลานบาท บดนเปนเวลา 2 ปแลว นายสทธกร บญฉม ยงมไดสงมอบเงนสวนทเหลอจานวน 100 ลานบาทใหกบ มจร.เลย และกอนทจะอญเชญหลวงพอโสธรเขากรงเทพฯ เพอสมโภชนฉลองพระหลวงพอโสธร ขอใหพระวสทธาธบด เจาอาวาสวดสทศนนาเงนสวนทเหลอจานวน 100 ลานบาท สงมอบใหกบ มจร.ใหครบดวย แลวทานจะไดไมตองมชวตอยอยางไมตองหลบๆ ซอนๆ อกตอไป กรณาสงมอบเงนจานวนทเหลอจานวน 100 ลานบาท ภายในวนท 27 มกราคม 2549 ณ มณฑลพธสมโภชนพระพทธโสธร ทองสนามหลวงดวย 110

ใบปลวดงกลาวปรากฏภาพนายสทธกร บญฉม เจาของบรษท ไดมอนดฮลล จากด พรอมขอความระบวา “เปนผผลตเหรยญพทธชนราชหมนยนต เหรยญเจาแมกวนอมรนเทเงน พระกรงจกรพรรด เหรยญนามสกลพทธโสธร พระกรงเสาหลน ทกรนไมไดผานพธพทธาภเศก เพยงแตนมนตพระมาถายรปเทานน”

110ใบปลวทแจกบรเวณทองสนามหลวง ซงผศกษาไดรบแจกและไดคดลอกขอความตามใบปลว

สำนกหอ

สมดกลาง

189

ภาพท 5 ใบปลวระบรายละเอยดเกยวกบคดของนายสทธกร บญฉม

ทมา : “เสยอด” [ออนไลน] เขาถงเมอ 2 มกราคม พ.ศ.2554

เขาถงไดจาก www.uamulet.com

นอกจากน ยงมการเผยแพร สาเนาหนงสอท ตช 0011(บก.6)03/1994 ของสถานตารวจนครบาลสาราญราษฎร วนท 6 พฤษภาคม 2548 ลงนามโดยพนตารวจเอกอนนต เหลองนฤมตชย ผกากบการสถานตารวจนครบาลสาราญราษฎร สงถงนายประเสรฐ ไพลวฒนชย เพอรายงานความคบหนา การสบสวนสอบสวนคดอาญาท 1390/2547 ซงเปนคดทพระวสทธาธบด เจาอาวาสวดสทศนเทพวราราม กบพวก ในขอหารวมกนฉอโกงประชาชน ในกรณการผลตเหรยญดงกลาว มขอความดงน

ตามท นายประเสรฐ ไพลวฒนชย ผเสยหายแจงความรองทกขตอ พงส.สน.สาราญราษฎร ใหดาเนนคดกบ พระวสทธาธบด เจาอาวาสวดสทศนเทพวราราม กบพวก ในขอหา รวมกนฉอโกงประชาชน พงส.สน.สาราญราษฎร ไดรบคารองทกขไวตามคดอาญาท 1,390/2547 ตอมา บชน.ไดสงการให บก.บ.6 แตงตงคณะพนกงานสบสวนดาเนนการสอบสวนในคดดงกลาว

สำนกหอ

สมดกลาง

190

ขอเรยนวาคณะพนกงานสอบสวนทรบผดชอบในการสอบสวนคดดงกลาวไดรวมกนทาการสบสวนสอบสวนมาโดยตลอด บดนไดรวบรวมพยานหลกฐานทางคดมาพอสมควร จงไดรวบรวมพยานหลกฐานขอคาสงศาลอาญา เพอออกหมายจบผตองหาในคดน ศาลอาญาพจารณาแลวมคาสงใหออกหมายเรยกผตองหากอน หากไมมาจงจะพจารณาออกหมายจบ

ตอมาในวนท 30 มนาคม 2548 พนกงานสอบสวนไดออกหมายเรยก พระวสทธาธบด ผตองหาท 1 ใหมาพบในวนท 11 เมษายน 2548 ปรากฏวาผตองหาไดมหนงสอขอเลอนนดไปเปนวนท 19 เมษายน 2548 เวลา 09.00 น. และเมอจะถงกาหนดนดผตองหานไดมหนงสอขอเลอนนดออกไป

ในวนท 30 มนาคม 2548 พนกงานสอบสวนไดออกหมายเรยก นายสทธกร บญฉม ผตองหาท 2 ใหมาพบในวนท 11 เมษายน 2548 ปรากฏวาผตองหาไดมหนงสอขอเลอนนดเปนวนท 20 เมษายน 2548 และผตองหานไดมาพบพนกงานสอบสวนในวนท 21 เมษายน 2548 พนกงานสอบสวนไดแจงขอกลาวหาและทาการสอบสวนบนทกปากคาไวแลว

จงแจงความคบหนาในการสบสวนสอบสวนมายงทานเพอทราบ111

111ใบปลวทแจกบรเวณทองสนามหลวง ซงผศกษาไดรบแจกและไดคดลอกขอความตามใบปลว

สำนกหอ

สมดกลาง

191

ภาพท 6 การสบสวนสอบสวนคดอาญาท 1390/2547 ทมา : “เสยอด 2” [ออนไลน] เขาถงเมอ 2 มกราคม พ.ศ.2554

เขาถงไดจาก www.uamulet.com

นอกจากคดยกยอกทรพย หรอ คดอมเงนเหรยญนามสกล แลวยงพบวาม คดพระสมเดจเหนอหว ซงเปนคดทมการกลาวอางถงสถาบนพระมหากษตรยและเกดคดฟองรองกน จนเปนเหตใหนายสทธกร บญฉม ถกพพากษาจาคกและถอวาเปนคดทเกยวของกบธรกจพระเครองทไดรบความสนใจจากผคนเปนจานวนมาก

คดพระสมเดจเหนอหว เกดจากการทนายสทธกร บญฉม เปดใหจองพระสมเดจเหนอหว รน 5 ส โดยเปดใหเชาบชาองคละ 999 บาท112 และระบวารายไดจากการจดสรางจะนาเขาสมทบทนมลนธอฏฐมราชานสรณ เพอจดโครงการสรางอโบสถสองกษตรย พรอมมการนาตราพระมหามงกฎประทบไวหลงองคพระ ผสรางไดแอบอางวา ไดรบพระราชทานดอกไมเพอใชเปนมวลสารในการจดสรางพระเครองรนน ทาใหประชาชนเขาใจผดวาสานกพระราชวงเกยวของกบการจดสรางพระดงกลาว จงทาใหในชวงระยะแรกนนมผใหความสนใจสงจองพระเครองร นนเปน

112 มการประเมนกนวา หากมการปลอยใหเชาบชาพระเครองรนนไดทงหมด ผสรางจะไดยอดจาก

การเชาบชาประมาณ 1,600 ลานบาท (มยอดการสรางพระสมเดจเหนอหว 1,600,000 องค)

สำนกหอ

สมดกลาง

192

จานวนมาก ตอมา สานกพระราชวงออกมาแถลงการณปฏเสธวาไมมสวนเกยวของกบการสรางพระเครองรนน จงทาใหเกดการฟองรองจนถอไดวาเปนคดทใหญคดหนงในวงการพระเครอง

ผจดสรางประชาสมพนธวา พระสมเดจเหนอหว สรางจากมวลสารศกดสทธจากวดตางๆทวประเทศ และสรางตามตานานการสรางพระผงของสมเดจพระพฒาจารย (โต พรหมรงส) วดระฆงโฆสตาราม แลวนามาปลกเสกโดยพระชนผใหญทวพระราชอาณาจกรไทย เสกผงศกดสทธ และสรางพระพมพเปนพระสมเดจ 5 ส ไดแก สขาววดระฆง ของภาคกลาง สเหลองพระเจาอยหว ของภาคเหนอ สชมพทพย ของภาคตะวนออก สเขยวพระแกวมรกต ของภาคอสาน สฟานาทะเล ของภาคใต

วธปลกเสกมวลสารผงพทธคณ ผจดสราง อางวา พระเถระ พระอาจารย และเจาอาวาสจากวดตางๆ ทวราชอาณาจกรไทย รวม 780 รป ซงเปนพระภกษสงฆของวดตางๆ ใน 780 อาเภอ ทาพธปลกเสกมวลสารผงพทธคณ อาท

จงหวดสกลนคร ไดแก วดพรหมหวบง วดหนองสะไน วดแจงแสงอรณ วดสามคควราราม วดเหนอ วดกลางดพธชย วดศรวไลย วดศรมงคล วดอนทรงสฤษฏ วดโพธศรสรางคอ วดโพธชยวทยาราม วดสระแกวารราม วดสวางภมดล วดคอนสวรรค วดไตรแกว วดบรพา วดพระธาตเชงชม

จงหวดนครพนม ไดแก วดยอดแกว วดศรสมบรณ วดคณศร วดกกตอง วดโพธศร วดไตรภม วดปทมาราม วดศรสมงคล วดธาตประสทธ วดธาตศรคณ วดปจฉมาวาส

จงหวดขอนแกน ไดแก วดพลแพง วดทากระบอ วดมงเมองพลาราม วดชยศร วดไชโย วดโชตการาม วดเกาะแกว วดจนทรประสทธ วดแจงสวางนอก วดบงแกว วดศรพนปญญาวาส วดจอมแจง วดสชมพ วดโพธศร วดชลธาร วดสระทอง วดโพธทอง วดเทวราช วดวฒนาราม วดจนทรสรนทราวาส

จงหวดบรรมย ไดแก วดกลาง วดบญซาย วดบานหนองแขม วดสพลศรทธาราม วดบานบว วดอมภาราม วดปราสาทวนาราม วดกลาง วดอดร วดสวางโพธทองวราราม วดโคน วน

สำนกหอ

สมดกลาง

193

สระจนทร วดสนวนนอก วดจาปาวดโพธยอย วดโพนทอง วดหนองไผนอย วดสาโรง วดสวางอารมณ วดหนองหงส113

ตอมา เมอมการรองเรยนและสอบถามขอมลการจดสรางไปทางสานกพระราชวง สานกพระราชวงจงไดมการชแจงวา ขณะนไดมกลมแอบอางจดสรางพระสมเดจเหนอหว และมการระบวา รายไดจากการเชาบชาจะนาสมทบทนมลนธอฏฐมราชานสรณเพอจดสรางพระอโบสถสองกษตรย ณ จงหวดราชบร พรอมกบมการนาตราพระมงกฎประทบไวหลงองคพระเครอง ซงการจดสรางดงกลาวไมไดมความเกยวของกบทางสานกพระราชวงแตอยางใด เมอมการตรวจสอบไปยงมลนธอฏฐมราชานสรณ ในพระบรมราชปถมภ ปรากฏวา ทางมลนธฯ ไมไดมสวนเกยวของกบการจดสราง และการทผจดสรางนาตราพระมงกฎไปประทบหลงองคพระนนถอวาผดกฎหมาย เพราะไมมการขอพระราชทานอนญาต จากทางสานกพระราชวง

มวลสารในการจดสรางทมการอางวาเปนดอกไมพระราชทานนน ทางสานกพระราชวงไดชแจงวา ตงแตมการจดสรางพระสมเดจเหนอหว ปรากฏวา ทางผจดสรางไมเคยขอพระราชทานดอกไมเพอนาไปใชเปนมวลสาร เรองทเกดขนจงเปนการแอบอางและทาใหประชาชนเขาใจผด

จากการตรวจสอบถงขนตอนการจดสรางพระสมเดจเหนอหว ปรากฏวา ไมมการระบผจดสรางทชดเจน ทาใหประชาชนเกดความเขาใจผดวา พระสมเดจเหนอหว เกยวของกบทางสานกพระราชวง และทาใหเกดความเสยหายกบทางสานกพระราชวงเปนอยางมาก กรมสอบสวนคดพเศษ (ดเอสไอ) จงมมตสรปสานวนสงฟองนายสทธกร บญฉม ประธานบรษทไดมอนดฮลล จากด ผจดสรางพระสมเดจเหนอหว และบรษทไดมอนดฮลล จากด ในขอหา 3 ขอหา ประกอบดวย

1.โฆษณาขายสนคาเกนจรง ตาม พ.ร.บ.คมครองผบรโภค 2.ฉอโกงประชาชน ตามประมวลกฎหมายอาญา 3.เลยนแบบเครองหมายราชการตาม พ.ร.บ.รอยตราแผนดน กรณเลยนแบบตราพระ

มหามงกฎ กอนนาไปประทบหลงองคพระสมเดจเหนอหว ทาใหเกดความเขาใจผด114

113เอกสารแผนพบโฆษณาใหเชาบชาพระสมเดจเหนอหวทแจก ณ บรษท ไปรษณยไทย จากด

สำนกหอ

สมดกลาง

194

วนท 31 มนาคม พ.ศ.2553 ศาลอานคาพพากษาคดหมายเลขดา อ.2358/2551 ทพนกงานอยการฝายคดพเศษ 1 เปนโจทก ยนฟอง นายสทธกร บญฉม อาย 38 ป และบรษทไดมอนด ฮลล จากด วา

โดยนายสทธกร บญฉม ในฐานะกรรมการผจดการ เปนจาเลยท 1-2 ในความผดฐานรวมกนฉอโกงประชาชน, รวมกนโฆษณาโดยใชขอความทจะกอใหเกดความเขาใจผดในสาระสาคญเกยวกบสนคา และโดยใชขอความทใชหรออางองขอเทจจรงเกยวกบพระมหากษตรยโดยไมไดรบพระบรมราชานญาต ไมเปนธรรมตอผบรโภคหรออาจกอใหเกดความเสยหายตอสงคมสวนรวม, รวมกนใชเครองหมายราชการโดยไมไดรบอนญาต และเลยนเครองหมายราชการใหปรากฏทวตถหรอสนคาใดๆ โจทกฟองวา ระหวางเดอน พ.ย.-ธ.ค. 50 จาเลยรวมกนแสดงขอความอนเปนเทจ โดยโฆษณาเผยแพรวาจดสรางพระเครองทใชชอวา "พระสมเดจเหนอหว" สรางจากมวลสารดอกไมพระราชทาน และผาไตรพระราชทานจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ เพอจดสรางพระคราวนเปนการเฉพาะ และยงนาตราเครองหมายพระมหามงกฎทเปนเครองหมายราชการของสานกราชเลขาธการ สานกพระราชวง และเปนสญลกษณของพระเจาแผนดน มาพมพประทบไวทดานหลงพระสมเดจเหนอหวทกองค

ศาลพเคราะหเหนวา จาเลยกระทาผดตามฟอง เมอเปนการโฆษณาใหประชาชนทวไปหลงเชอวาการสรางพระสมเดจเหนอหว ใชมวลสารจากดอกไมพระราชทาน จนทาใหประชาชนเขาใจวาการจดสรางพระดงกลาวเกยวของกบพระมหากษตรย อกทงการนาตรามงกฎไปใชพมพทดานหลงนนกไมไดรบอนญาตจากสานกพระราชวง และสานกราชเลขาธการ ทงทเปนความเทจทงสน จาเลยจงมความผดตามฟอง

114หนงสอพมพไทยรฐ ฉบบวนท 1 เมษายน พ.ศ.2553

สำนกหอ

สมดกลาง

195

พพากษาวา จาเลยทงสองมความผด ตาม พ.ร.บ.คมครองผบรโภค พ.ศ.2522 มาตรา 47, 48 และ 59 และ พ.ร.บ.เครองหมายราชการ พ.ศ.2484 และประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 341, 343 และ 83 อนเปนการกระทากรรมเดยวผดกฎหมายหลายบท ใหเรยงลงกระทงลงโทษ โดยใหจาคกจาเลยท 1 เปนเวลา 4 ป และปรบบรษท จาเลยท 2 จานวน 10,000 บาท ฐานฉอโกงประชาชนอนเปนบทหนกสด และลงโทษจาเลยในความผดฐานใชและเลยนแบบเครองหมายราชการโดยไมไดรบอนญาต จาคกจาเลยท 1 เปนเวลา 1 ป และปรบจาเลยท 2 จานวน 2,000 บาท รวมโทษจาคกจาเลยท 1 เปนเวลา 5 ป และปรบบรษท จาเลยท 2 รวม 12,000 บาท โดยใหจาเลยทงสองรวมกนคนเงนกบผเสยหายทง 921 คน ทเชาพระสมเดจเหนอหว แตไมใหเกน 4,055,916 บาท ตามทโจทกฟอง115

เหตการณคดพระสมเดจเหนอหวไดสะทอนใหเหนถงผลประโยชนจากพทธพาณชยทมจานวนเงนมหาศาล วธการแสวงหาผลประโยชนของกลมคนทเกยวของกบธรกจและสะทอนใหเหนถงความศรทธาของผคนทมตอพระมหากษตรยพระองคนเปนอยางมาก โดยดไดจากการกลาวอางถงมวลสารทเกยวของกบพระมหากษตรย การตงชอรนพระเครองเพอใหเขาใจวาสรางขนตามพระราชประสงค รวมถงการนาตราพระมหามงกฏมาประทบดานหลงเพอความเปนสรมงคลแกผเชาบชาพระเครอง นอกจากนยงแสดงใหเหนวาความคดของผคนทเชาบชาพระเครองรนนไมไดเกดจากความศรทธาทมตอพระเครอง แตเปนการมองวาพระเครองเปนเพยงสนคาชนดหนงทตองคานงถงผลกาไรตอบแทนในการลงทนจากการเชาบชาพระเครองรนน เนองจากการเกดคดความขนทาใหอนาคตของราคาพระเครองรนนถกตดทอนลงไปอยางเดนชดจงมการฟองรองและขอคนเงนทไดลงทนไป

การเกดคดพระสมเดจเหนอหวอาจเปนปจจยหนงททาใหพระเครองทมการจดสรางขนมาใหไดรบความนยมนอยลงไป จงเปนชองทางใหมการบชาสงศกดสทธในรปแบบอนขนมา

115หนงสอพมพ คม ชด ลก ฉบบวนพธท 31 มนาคม พ.ศ.2553

สำนกหอ

สมดกลาง

196

เพอแทนทพระเครองในแงของความเชอทางจตใจดานเศรษฐกจ จนทาใหเกดปรากฏการณจตคามรามเทพ ฟเวอรขนในสงคมชวงป 2549-2551

สำนกหอ

สมดกลาง

197

บทท 5 สรป

การศกษาเรองพระเครองกบสงคมไทยในครงน เปนการศกษาแนวคดการสรางพระ

พมพกระทงมาสการสรางพระเครอง คตความเชอ และพทธพาณชย ผานการศกษาบรบททางประวตศาสตรสงคม การเมอง และเศรษฐกจ โดยการวเคราะหเอกสารและการประมวลผลการเกบขอมมลภาคสนามจากผนยมพระเครอง การศกษาครงนนอกจากไดแสดงใหเหนภาพคตความเชอของผคนในสงคมทมตอการสรางพระพมพในแตละยคสมยทไดสรางขนจากความศรทธาในรปแบบทแตกตางกนออกไปแลวยงไดบงชวาเราสามารถศกษาประวตศาสตร รวมถงแนวคด ความเชอ ความศรทธาของผคนในสงคมทสะทอนออกมาใหเหนในรปแบบวต ถเนองในพทธศาสนาทเรยกวา พระเครอง

พระเครองมตนกาเนดจากการสรางพระพมพซงมการทาขนตงแตตนพทธกาลเรอยมา โดยเรมจากการสรางเพอเปนสงระลกใหผทเดนทางมานมสการสงเวชนยสถานอนเปนสถานททพระพทธเจาทรงมพทธานญาตใหพทธศาสนกชนไปปลงสงเวชเพอระลกถงพระองคหลงจากปรนพพาน พระพมพทสรางขนมาในยคนนมกจะมการจารกคาถา เยธมมาฯ อนเปนคาถาทอธบายยอเรองอรยสจ 4 ประการเพอเปนการชวยเผยแผพทธศาสนาใหแผขยายออกไปยงพนทตางๆ ซงเปนความเชอเรองปญจอนตรธานทเชอวาพระศาสนาจะเสอมและสนสดลง กระทงไมมพระสงฆและไมมผรพระธรรมวนย จงไดมการสรางพระพมพและจารกคาถา เยธมมาฯ ขนเพอสบทอดพระศาสนา

การเดนทางตดตอคาขายของพอคาชาวอนเดยไดทาใหการแผขยายอทธพลทางพทธศาสนากระจายไปสภมภาคตางๆ สงผลใหคตความเชอและพระพมพไดแผกระจายไปยงดนแดนตางๆ ดวย เมอชาวอนเดยไดเขามาสภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตและดนแดนประเทศไทยในสมยทวารวดไดนาพทธศาสนาเขามาพรอมทงความเชอเรองปญจอนตรธานจงเปนสาเหตทาใหคตการสรางพระพมพและการจารกคาถา เย ธมมาฯ เขามาสสงคมดวย จากหลกฐานทางโบราณคดท

สำนกหอ

สมดกลาง

198

พบในประเทศไทยชใหเหนวาพระพมพทสรางขนในสมยทวารวดนนมวตถประสงคการสรางเพอสบทอดพระศาสนา มลกษณะและรายละเอยดทแตกตางกนตามแตละชวงเวลาทสราง แตนยมสรางพระพมพปางแสดงปาฏหารยของพระพทธเจา อาท ปางแสดงยมกปาฏหารย ปางพระพทธเจาประทบเหนอพนสบด เปนตน

ตอมาเมอคตความเชอทางศาสนาพราหมณ-ฮนด จากขอมและพทธศาสนานกายมหายานจากจนไดเขามาผสมผสานกบความเชอทางพทธศาสนานกายเถรวาทไดทาใหคตการสรางพระพมพเปลยนแปลงไป จากการสรางพระพมพเพอสบทอดพระศาสนามาเปนการสรางเพอปรมตถประโยชนแกผวายชนมโดยปรากฏหลกฐานทางโบราณคดทไดจากการขดคน พบวาพระพมพสรางดวยดนเหนยวและมการนาเอาอฐของผตายมาผสมกบดนเหนยวแลวพมพเปนพระพทธรปหรอรปพระโพธสตวลงบนเนอวสดแตไมมการนาพระพมพเหลานมาเผา เรยกพระพมพทไดจากการสรางแบบนวาพระพมพดนดบ พระพมพชนดนไมไดผานการเผาเพอทาใหเนอดนแหงแกรงจงแตกหกงาย ไมคงทนถาวร สะทอนใหเหนวาไมไดสรางขนตามคตการสบทอดพระศาสนาทเนนจานวนและความคงทนของพระพมพ สนนษฐานวาเปนการสรางขนในคตทจะเปนปจจยใหผตายไดบรรลภมโพธสตวในอนาคตกาล และยงพบคาถาบททจารกไวบนพระพมพ ทกลาวถงเหตและการสนเหต คอ การดบทกข (นพพาน) สมยสโขทยหลงจากการเสอมอานาจทางการเมองของเขมรซงเคยมอทธพลครอบคลมดนแดนแถบนมาเปนเวลายาวนาน วฒนธรรมและคตความเชอของสโขทยไดรบอทธพลของขอมและมความเกยวเนองในพทธศาสนานกายเถรวาท แตสโขทยมความเจรญรงเรองทางพทธศาสนามากกวาศาสนาพราหมณจงสงผลใหความเชอทางพทธศาสนาเตบโตขนแทนทความเชอทางศาสนาพราหมและกอใหเกดความเชอในเรองบญกศลและภพภมหลงความตาย ซงมหลกฐานปรากฏอยในวรรณกรรมเรองไตรภมพระรวงทแตงขนในสมยสโขทย ความเชอในเรองการเวยนวายตายเกด เรองการหลดพน และเรองบญกรรมตางๆ เปนสาเหตทาใหเกดคตการสรางพทธสถานอทศถวายในพทธศาสนารวมถงการสรางพระพทธรปและพระพมพเพอถวายเปนพทธบชาและประกอบบญกศลขนโดยไดรบอทธพลแนวคดเรองการถวายสงของเพอเปนเครองบชาในศาสนาพราหมณ ซงยงคงสบทอดอทธพลทางวฒนธรรมอย และแมวาในสมยสโขทยจะยงมความ

สำนกหอ

สมดกลาง

199

เชอในเรองปญจอนตรธานปรากฏอยแตการสรางพระพมพสวนใหญไมปรากฏพระพมพทจารกคาถา เย ธมมาฯ เพอสบทอดพระศาสนา โดยมมลเหตจากความนยมในเรองการจารกพระธรรมลงบนพนวสดทมความคงทนถาวรมากกวาการจารกพระคาถาลงบนพระพมพ

สมยอยธยาวฒนธรรมและความเชอของผคนในสงคมไดรบอทธพลจากวฒนธรรมหลายรปแบบทเจรญรงเรองขนมากอนหนาเขามาผสมผสาน อกทงชวงระยะเวลาในสมยอยธยาทยาวนานถง 417 ป จงเปนปจจยสาคญอยางหนงทมผลใหคตความเชอของผคนเปลยนแปลงไป ตามปจจยและบรบท ณ ชวงเวลานนๆ เชน อทธพลทางวฒนธรรมและความเชอทางศาสนาจากตางชาต การทาศกสงครามและความวนวายทางการเมองภายในราชสานก เปนตน ซงสงผลใหคตในการสรางพระพมพของสมยอยธยามการเปลยนแปลงไป สามารถแบงพระพมพทสรางขนตามคตความเชอไดเปน 2 กลม คอ กลมท 1 การสรางพระพมพเพอเปนพทธบชา ประกอบบญกศล มกปรากฏในสมยอยธยาตอนตนเนองจากไดรบถายทอดความเชอมาจากสโขทย และกลมท 2 การสรางพระพมพเพอใหเกดความเปนสรมงคล ความศกดสทธ และดลบนดาลใหเกดอานภาพตางๆ เกดขนในราวตนพทธศตวรรษท 22 เนองจากเปนชวงเวลาทมภาวะสงครามเกดขนบอยครง ทาใหมการหาทพงทางจตใจทงในดานของพธกรรม รวมถงการพกพาพระพมพทเชอวามพทธคณดานคงกระพน ชาตร นาตดตวเพอสรางขวญกาลงใจ

สมยรตนโกสนทรปรากฏหลกฐานวามการตอยอดแนวคดตอจากสมยอยธยา คอ มการนาพระพมพมาใชในฐานะเครองรางของขลงชนดหนง ซงเมอเกดการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และเหตการณสาคญทอบตขนในชวงเวลาตางๆ ไดแก การปรบเปลยนแนวคดทางพทธศาสนาในสมยรชกาลท 1 เพอใหผคนในสงคมเขาถงพทธศาสนาไดงายขน การเกดการระบาดของอหวาตกโรคทมความรนแรง ผคนลมตายลงเปนจานวนมากสงผลใหเกดความหวาดกลวตอโรคระบาดเปนอยางมาก รวมถงความนยมในการเกบสะสมของเกาซงนาไปสการลกลอบขดคนหาวตโบราณตามกรพระเจดยตางๆ กระทงคนพบพระพมพตางๆ เปนจานวนมาก ปจจยเหลานไดทาใหเกดแนวคดเรองพระเครองและยงเปนปจจยททาใหมการนาพระพมพหรอพระกรซงแตเดมสรางขนเพอสบทอดพระศาสนาไดเปลยนสถานะกลายมาเปนพระเครองทมพทธคณสาหรบปองกนอนตรายในดานตางๆ

สำนกหอ

สมดกลาง

200

จากปจจยทกลาวขางตนแสดงใหเหนวาพระพมพกลายเปนพระเครองทผคนมไวเปนเครองยดเหนยวจตใจและในทสดไดกลายเปนสงทนยมแพรหลายในสงคมไทย ความนยมพระเครองเพมสงขนสบเนองมาจากปจจยสนบสนนตางๆ ไดแก การสรางเหรยญทระลกซงเปนทนยมในหมชนชนสงในสมยรชกาลท 5 อนนาไปสการสรางเหรยญพระสงฆทถอเปนจดเปลยนสาคญจดหนง และยงแสดงใหเหนถงจดเรมตนของการสรางเหรยญพระเครองขน นอกจากนเมอประเทศไทยตองเผชญกบภาวะสงครามโลกครงทสอง ผคนรสกไมปลอดภยในชวตและทรพยสน พระเครองจงเปนทพงทางใจทสาคญ เกดการจดสรางพระเครองขนเปนจานวนมากพรอมๆ กบการขดพระพมพตามกรตางๆ เพอนามาเปนพระเครอง สงผลใหพระเครองไดรบความนยมเปนอยางมากในสงคม

หลงสงครามสนสดสงคมเกดความตนตวในการศกษาพระเครองอยางเปนระบบ มการอธบายถงการเกดพทธคณ การแยกประเภทพระเครองตามลกษณะของวสดทสราง มการจดอนดบความนยมพระเครองเปนหมวดหม ทาใหพระเครองมมลคาทางการตลาดจนเกดการสรางพระปลอมขนและเกดสถานทแลกเปลยนซอขายพระเครองทเรยกวา “ตลาดพระเครอง” ขนในสงคม

ความนยมพระเครองของผคนในสงคมทาใหเกดการสรางพระเครองเพอชนาความเชอท แสดงใหเหนความเปนผนาทงดานการปกครองและดานจตใจของผนาประเทศ รวมถงการสรางพระเครองเพอเปนขวญและกาลงใจแจกจายใหกบทหารและตารวจตระเวนชายแดนทสรบเพอตอตานกลมแนวคดลทธคอมมวนสตทเกดขนในประเทศ

เมอปญหาแนวคดคอมมวนสตยตลง รฐบาลหนมาใหความสนใจและสนบสนนดานเศรษฐกจ ทาใหเศรษฐกจเตบโตขน ความเชอและคานยมในสงคมเปลยนแปลงไป ผคนแสวงหาเครองรางของขลงเพอตอบสนองความตองการและความมนใจในทรพยสนหรอผลประโยชนทจะไดรบจากการเตบโตทางเศรษฐกจ ปรากฏการณดงกลาวนสงผลใหพระเครองทมพทธคณทางดานเมตตามหานยมไดรบความนยมขนเปนอยางมาก สะทอนใหเหนจากการตงชอรนพระเครองทเชอมโยงระหวางความเชอและคานยมทางเศรษฐกจเขาไวดวยกน พระเกจอาจารยในชวงเวลานนทสรางพระเครองและไดรบความนยมจากผคนเปนอยางมาก คอ หลวงพอคณ ปรสทโธ วดบานไร

สำนกหอ

สมดกลาง

201

ทมยอดการบรจาคเงนเพอสาธารณะกศลมากถง 63,759,812 บาทตอป1 เงนสวนใหญไดมาจากการสรางวตถมงคลและพระเครองของทางวดบานไรเพอใหประชาชนเชาบชา

พระเครองไดรบความนยมจากผคนจานวนมากทงในและตางประเทศ ธรกจทเกยวกบพระเครอง อาท ธรกจสรางพระเครอง ธรกจแผงพระเครอง ธรกจโฆษณาพระเครอง ขยายตวอยางมากตามสภาวการณทางเศรษฐกจและดวยจานวนเงนหมนเวยนในวงการพระเครองทมมากกวา 20,000 ลานบาทตอปและมแนวโนมเพมสงขนอยางตอเนองถงรอยละ10 - 20 ตอป2 สงผลใหเกดการหลอกลวง ฉอโกงขนจนเกดเปนคดความฟองรองการกระทาผดเกยวกบธรกจการสรางพระเครอง คดทโดงดงในระดบประเทศ คอ คดอมเงนเหรยญนามสกล ทผผลตเหรยญนามสกลพทธโสธรไดบอกวตถประสงคการสรางวาเพอนารายไดจากการเชาบชาเหรยญนามสกลพทธโสธรไปกอสรางหอประชม ณ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย จานวน 200 ลาน แตไดมอบเงนใหมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยเพยง 100 ลานบาท และ คดพระสมเดจเหนอหว ทมการแอบอางถงมวลสารทใชในการจดสรางวาไดรบพระราชทานจากพระมหากษตรย รวมถงการนาตราพระมหามงกฏมาประดษฐานไวทดานหลงของพระสมเดจเหนอหว โดยไมไดรบอนญาต อกทงการตงชอรนวาพระสมเดจเหนอหวเพอตองการสอใหประชาชนทวไป ผสนใจเชาบชาพระเครองเขาใจผดวาสถาบนพระมหากษตรยมสวนเกยวของกบการสรางพระเครองรนน มการประเมนกนวา หากปลอยใหเชาบชาพระเครองรนนไดทงหมด ผสรางจะไดยอดเงนประมาณ 1,600 ลานบาท ซงทง 2 คดนสะทอนใหเหนจานวนเงนมหาศาลทหมนเวยนในธรกจพระเครองและยนยนการมอยของพทธพาณชยในสงคมอยางชดเจน

การศกษาครงนไดแสดงใหเหนถงประวตความเปนมาและคตความเชอของพระพมพท สรางขนในแตละยคสมยซงลวนเปนปจจยททาใหเกดแนวคดเรองพระเครอง จนไดรบความนยมเปนอยางมากจากผคนในสงคม นอกจากน ไดศกษาใหเหนถงผลประโยชนทเกยวของกบการสราง

1คณะบรรณาธการสานกพมพสอธรรม, เหตเกด ณ วดบานไร (กรงเทพฯ : สงวนกจการพมพ,

ม.ป.ป.), 93. 2“ธรกจพระเครอง” [ออนไลน] เขาถงเมอ 15 เมษายน 2554 เขาถงไดจาก

www.kasikornresearch.com

สำนกหอ

สมดกลาง

202

พระเครองและการแสวงหาผลประโยชนจากความศรทธาของผคนทมตอพระเครอง ขอมลจากการศกษาวจยครงนจะเปนฐานสาคญทจะชวยใหสามารถศกษาเรองแนวคดทางพทธศาสนาในสงคมไทยทเปลยนแปลงไปตามบรบทของสงคม รวมทงการศกษาเกยวกบการบชาสงศกดสทธในรปแบบอนทเขามาแทนทพระเครองในแงมมของความเชอทางดานเศรษฐกจ อาท จตคามรามเทพ นางกวก ตอเงนตอทอง ชชก เปนตน การศกษาครงนสะทอนใหเหนถงแนวโนมทางความคดความเชอของผคนทเปนไปในทางเสอมถอยและออกหางจากแกนของพทธศาสนาไปเรอยๆ จนกระทงมองวตถซงเปนตวแทนแหงพทธศาสนาวาเปนเพยงสนคาประเภทหนงทจะสรางผลกาไรใหกบตนเองเพอจะนามาซงทรพยสนเงนทองในการใชสนองตณหาของตนอนไมมทสนสด

สำนกหอ

สมดกลาง

203

บรรณานกรม

หนงสอภาษาไทย

กรมศลปากร. จดหมายเหตฟอรบง. พระนคร : โสภณพพรรฒธนาการ, 2486. (พมพในงาน

พระศพพระวรวงศเธอ กรมหมนเทวะวงศวโรทย). __________. จารกในประเทศไทยเลม 1 อกษรปลลวะ หลงปลลวะ พทธศตวรรษท 12-

14. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2529. __________. จารกในประเทศไทยเลม 2 อกษรปลลวะ อกษรมอญ พทธศตวรรษท 12-

21. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2529. __________. จารกในประเทศไทยเลม 3 อกษรขอม พทธศตวรรษท 15-16. กรงเทพฯ : กรม

ศลปากร, 2529. __________. จารกในประเทศไทยเลม 4 อกษรขอม พทธศตวรรษท 17-18. กรงเทพฯ :

กรมศลปากร, 2529. __________. จารกในประเทศไทย เลม 5 อกษรธรรมและอกษรไทย พทธศตวรรษท 19-

24. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2529. __________. จารกสมยสโขทย. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2527. __________. นาชมพพธภณฑสถานแหงชาตอทองและเรองราวสวรณภม. กรงเทพฯ :

อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, 2550. __________. ประชมจดหมายเหตสมยอยธยา ภาค 1. พระนคร : โรงพมพสานกทาเนยบ

นายกรฐมนตร, 2510. __________. ประชมประกาศรชกาลท 4. กรงเทพฯ : มลนธโตโยตาประเทศไทย, 2452. __________. ประชมพงศาวดารภาคท 80. พระนคร : โรงพมพพระจนทร, 2509.

__________. ประชมศลาจารก ภาคท 1. กรงเทพฯ : โรงพมพสานกนายกรฐมนตร, 2521.

__________. ประชมศลาจารก ภาคท 2 จารก ทวารวด ศรวชย ละโว ศาสตราจารย ยอรช

เซเดส ชาระและแปล. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2504.

สำนกหอ

สมดกลาง

204

กรมศลปากร. ประชมศลาจารก ภาคท 3. พระนคร : สานกทาเนยบนายกรฐมนตร, 2508. __________. ประชมศลาจารก ภาคท 4. พระนคร : โรงพมพสานกนายกรฐมนตร, 2513.

__________. ประชมศลาจารก ภาคท 6 ตอนท 1. กรงเทพฯ : สานกนายกรฐมนตร, 2517. __________. ประชมศลาจารก ภาคท 8 จารกสโขทย. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2548. __________. ประมวลกฏหมายรชกาลท 1 จลศกราช 1166 พมพตามฉะบบหลวง ตรา 3

ดวง เลม 3. กรงเทพฯ : เรอนแกวการพมพ, 2529. __________. พระพทธรปและพระพมพในกรพระปรางควดราชบรณะ จ.

พระนครศรอยธยา พระนคร : กรมศลปากร, 2502. __________. พพธภณฑสถานแหงชาต อทอง. ปทมธาน : สารรงสรรค, 2545. __________. ศลปะทวารวด : ตนกาเนดพทธศลปในประเทศไทย. กรงเทพฯ : อมรนทร

พรนตงแอนดพบลชชง, 2552. __________. เสภาเรองขนชาง-ขนแผน. กรงเทพฯ : บรรณาคาร, 2513. กฎหมายตรา 3 ดวง ฉบบมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมองแกไขปรบปรงใหม

เลม 3. กรงเทพฯ : สถาบนปรด พนมยงค, 2548.

กองบรรณาธการขาวสด. 99 เหรยญ บชามหานยม. กรงเทพฯ : มตชน, 2552. แกรนท อแวนส.ประวตศาสตรสงเขปประเทศลาว ประเทศกลางแผนดนใหญเอเชย

อาคเนย. แปลโดย ดษฎ เฮยมอนด. เชยงใหม : ซลคเวอรม, 2549.

คณะบรรณาธการสานกพมพสอธรรม. เหตเกด ณ วดบานไร. กรงเทพฯ : สงวนกจการพมพ, ม.ป.ป.

คนเมองคอน [นามแฝง]. ตานานการสรางพระหลวงปทวด วดชางให. ม.ป.ท.: ม.ป.ป. จอมพล ป. พบลสงคราม ครบรอบศตวรรษ 14 กรกฎาคม 2550. กรงเทพฯ : อมรนทรพรน

ตงแอนดพบลชชง, 2540. จาตรงคมงคล. กรงเทพฯ : มหามกฏราชวทยาลย, 2508. จตร บวบศย. ประวตยอพระพมพในประเทศไทย. กรงเทพฯ : อาพลพทยา, 2514.

สำนกหอ

สมดกลาง

205

จลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. พระราชหตถเลขาคราวเสดจมณฑลฝายเหนอ

ในรชกาลท 5. พระนคร : กรมสรรพสามต, 2508. จาปา เยองเจรญ และคณะ. วเคราะหศลาจารกในพพธภณฑสถานแหงชาตหรภญไชย.

กรงเทพฯ : รงศลปการพมพ, ม.ป.ป. ฉนทชย กระแสสนธ. พระเครอง. กรงเทพฯ : สานกงานสลากกนแบงรฐบาล, 2514. ฉนทชย กระแสสนธ. สมเดจพระพฒาจารย (โต) เลม1. พระนคร : องคการคาของครสภา,

2507. ฉนนะ วารมน. ตารบพระเครองรางของขลง. กรงเทพฯ : เกษมบรรณกจ, ม.ป.ป. ชายเดยว พฒนาสวรรณและไชยา พฒนาสวรรณ. พระกาลงแผนดน. กรงเทพฯ : อมรนทรพรน

ตงแอนดพบลชชง, 2541. เชวง พนธจนทร. พระพทธศาสนาใน 25 พทธศตวรรษ. พระนคร : โรงพมพเลยงเชยง, 2500.

ซมอง เดอ ล ลาแบร. จดหมายเหตลาลแบรฉบบสมบรณ : ราชอาณาจกรสยาม.

แปลโดย สนต ท.โกมลบตร. พระนคร : กาวหนา, 2510. เซเดส, ยอรช. ตานานอกษรไทย ตานานพระพมพ การขดคนทพงตกและศลปะไทยสมย

สโขทย. แปลโดย หมอมเจา สภทรดศ ดศกล, กรงเทพฯ : องคการคาของครสภา, 2526.

ฌง-บปตสต ปาลเลกวซ. เลาเรองกรงสยาม. แปลโดย สนต ท.โกมลบตร. กรงเทพฯ : ศรปญญา, 2549.

ดวงแกว โชนเชดประเสรฐ. พระเครองของขลง. กรงเทพฯ : ศลปาบรรณาคาร, 2513. ดารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. ตานานเรองเครองโตะและถวยปน.

พระนคร : ม.ป.ท., 2511. (พมพในงานศพ นายสงา วรรณดษฐ กนยายน 2511). __________. จดหมายเหตประพาสตนรชกาลท 5. กรงเทพ : แพรพทยาล, 2519. __________. ความทรงจา. กรงเทพฯ : มตชน, 2546. __________. ตานานพระพทธเจดย. กรงเทพฯ : องคการคาของครสภา, 2518. __________. สาสนสมเดจ เลมท 2. พระนคร : องคการคาครสภา, 2504.

สำนกหอ

สมดกลาง

206

ดารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. สาสนสมเดจ เลมท 3. พระนคร : องคการคาครสภา, 2504.

__________. สาสนสมเดจ เลม 4. กรงเทพฯ : องคการคาครสภา, 2504. __________. สาสนสมเดจ เลมท 10. พระนคร : องคการคาครสภา, 2504. ตรยมปวาย [นามแฝง]. ปรอรรถาธบายแหงพระเครองฯ เลม 1 เรองพระสมเดจ. พระนคร :

บรสหอปกรณการพมพ, 2497. แถมสข นมนนท. เมองไทยสมยสงครามโลกครงทสอง. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : สายธาร,

2544. __________. 50 ป พรรคประชาธปตยกบการเมองไทย. นครปฐม : ม.ป.ท.,2539.

ทรงชย เจตะบตร. พระเครองเมองเหนอ. เชยงใหม : ชางเผอกการพมพ, 2503. ทศพล จงพานชยกล. รวมสดยอดพระคณาจารย. กรงเทพฯ : คอมมา, 2547. __________. พระกรงคแผนดน วดสทศนเทพวรารามราชวรมหาวหาร. กรงเทพฯ : คอมมา

ดไซนแอนดพรนท, 2545. ทกษ เฉลมเตยรณ. การเมองระบบพอขนอปถมภแบบเผดจการ. กรงเทพฯ : สานกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2526. ทพากรวงศ, เจาพระยา. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1. พระนคร : คลง

วทยา, 2505. __________. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 2. กรงเทพฯ : องคการคาของคร

สภา, 2504. __________. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 3 เลม 2. กรงเทพฯ : องคการคา

ของครสภา, 2504. เทพย สารกบตร. พทธาภเษกพธ พธกรรมปลกเสกพระเครองรางของขลง. พระนคร : ศล

ปาบรรณาคาร, 2509. เทพช ทบทอง. พทธนสรณ พระเครองกร. พระนคร : นนทชย, 2513. ทาเนยบและประวตเหรยญหลวงปแหวน สจณโณ. เชยงใหม : วดดอยแมปง, 2520.

สำนกหอ

สมดกลาง

207

ธชา จลนทร. พระพทธชนราช : สดยอดพระเครองแหงอนโดจน. กรงเทพฯ : คอมมา, 2537. ธานนทร กรยวเชยร. การใชกฎหมายปองกนคอมมวนสต. พมพครงท 5. กรงเทพฯ : ม.ป.ท,

2516. ธดา สาระยา. ทวารวด ตนประวตศาสตรไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2545.

__________. ประวตศาสตรมหาสมทรอนเดย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2554.

__________. ประวตศาสตรทองถน. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2529. ธดา สาระยา. สรปผลการสมมนา เรอง ไตรภมพระรวง. กรงเทพฯ : พระนครการพมพ. 2527.

(เนองในโอกาสฉลอง 700 ป ลายสอไทย). น. ณ ปากนา [นามแฝง]. พระพทธรป : สอศรทธาและการสบเนองของมรดกวฒนธรรม.

กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2543.

นงคราญ ศรชาย และวรวทย หสภาค. โบราณคดศรวชย มมมองใหมการศกษาวเคราะห

แหลงโบราณคดรอบอาวบานดอน. นครศรธรรมราช : โรงพมพเมดทราย, 2543. นโกลาส แชรแวส. ประวตศาสตร ธรรมชาต และการเมองแหงราชอาณาจกรสยาม. แปล

โดย สนต ท.โกมลบตร. พมพครงท 2. นนทบร : ศรปญญา, 2550.

นต กสโกศล. 30 ป สถาบนไทยคดศกษา. กรงเทพฯ : สถาบนไทยคดศกษา, 2544. นธ เอยวศรวงศ. ยคสมยไมเชออยาลบหล. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชงจากด

มหาชน, 2541. __________. พทธศาสนาในความเปลยนแปลงของสงคมไทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ :

เคลดไทย, 2544. __________. ปากไกและใบเรอ. พมพครงท 3. กรงเทพฯ : แพรวสานกพมพ, 2543. บญเสรม ศรภรมย. พระพทธรปและพระพมพยอดนยม. กรงเทพฯ : เนตกลการพมพ, 2532. บรบาลบรภณฑ, หลวง. เรองโบราณคด. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงกรพจากด, 2531. __________. พระพทธรปสมยตางๆในประเทศไทย. พระนคร : ม.ป.ท., 2514. (พมพในงาน

ศพ นายดาบตารวจทองอย แจมทว).

สำนกหอ

สมดกลาง

208

ปรมานชตชโนรส, สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ. ปฐมสมโพธกถา. พระนคร : โรงพมพการ ศาสนา, 2505.

ปวเรศวรยาลงกร, สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยา. จดหมายเหตบญชนาฝน. พระนคร : โสภณพพรรฒธนากร, 2472.

ปรชา นนสข. หลกฐานทางโบราณคดในภาคใตของประเทศไทยทเกยวกบอาณาจกรศร วชย. กรงเทพฯ : ม.ป.ท., 2525. (พมพเนองในการสมมนาประวตศาสตรนครศรธรรมราช ครงท 2).

ประชม กาญจนวฒน. พระเครองเรองของขลง. กรงเทพฯ : อกษรสมพนธ, 2525

__________. พระเครองเลองชอ. กรงเทพฯ : ศรเมองการพมพ, 2516. __________. ภาพพระเครองเลม 1-2. กรงเทพฯ : ประยรวงศ, 2536. ป.หวลวไล [นามแฝง]. ตาราดลกษณะพระเครอง. พระนคร : สานกพมพผานฝาพทยา, 2506.

ปาลเลกวซ ฌง-บปตสต. เลาเรองกรงสยาม. แปลโดย สนต ท.โกมลบตร. กรงเทพฯ : ศรปญญา, 2549.

ผาสก พงษไพจตร และครส เบเคอร. เศรษฐกจการเมองไทยสมยกรงเทพฯ. เชยงใหม : ซลค เวอรมบคส, 2539.

ผาสข อนทราวธ. พทธปฏมาฝายมหายาน. กรงเทพฯ : อกษรสมย, 2543. __________. รายงานการขดคนเมองโบราณฟาแดดสงยาง อ.กมลาไสย จ.กาฬสนธ.

นครปฐม : สถาบนวจยและพฒนามหาวทยาลยศลปากร, 2544. พจนานกรมเขมร-ไทย ฉบบทนพระยาอนมานราชธน เลม 2. กรงเทพฯ : รงเรองสาสนการ

พมพ, 2521.

พรชย ลขตธรรมโรจน และถาวร เกยรตทบทว. พระเครองกบสงคมไทย : ศกษาเฉพาะกรณ

ผลกระทบทมตอภาวะความเปนอยทางสงคมของคนไทย. สงขลา : คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ, 2514.

พรภรมณ เชยงกล. ประวตศาสตรไทยสมยใหม เลม 1. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2525.

สำนกหอ

สมดกลาง

209

พระธรรมปฏก (ป.อ.ปยตโต). สถานการณพระพทธศาสนาและกระแสไสยศาสตร. กรงเทพฯ : สหธรรมกการพมพ, 2539.

__________. พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. กรงเทพฯ : เอส.อาร.พรนตง, 2546. พระพมลธรรม, (อาสภมหาเถร). ผจญมาร : บนทกชวต 5 ป ในหองขง. กรงเทพฯ : สานกงาน

กลาง กองการวปสสนาธระ, 2530. พระราชหตถเลขาคราวเสดจมณฑลฝายเหนอในรชกาลท 5. กรงเทพฯ : ม.ป.ท., 2520.

(พมพในงานพระศพหมอมเจานกรเทวญ เทวกญ).

พระวนยปฎก เลม 4 มหาวรรค ภาค 1 และอรรถกถา. กรงเทพฯ : เลยงเซยง. 2530. (พมพใน

วโรกาสเฉลมพระชนมพรรษา). พนย ศกดเสนย. นามานกรมพระเครอง. พระนคร : สานกพมพผดงศกษา, 2502. พมพประไพ พศาลบตร. กระเบองถวยกะลาแตก. กรงเทพฯ : นานมบคสพบลเคชนส, 2550. ไพฑรย ธญญา. เทพเจาแหงดานขนทด. กรงเทพฯ : บรษทเนชนมลตมเดยกรปจากดมหาชน,

2546.

ภมพลอดลยเดช, พระบาทสมเดจพระเจาอยหว. ประมวลพระราชดารสและพระบรมราโชวาท

ทพระราชทานในโอกาสตางๆ ตงแตเดอนธนวาคม 2506 จนถงเดอนพฤศจกายน 2511. พระนคร : กรมแผนททหาร, 2512.

__________. พระบรมราโชวาท พระราชดารส. กรงเทพฯ : นครหลวงกรงเทพธนบร, ม.ป.ป. มงกฎเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. เรองเทยวเมองพระรวง. พระนคร : โรงพมพ

ธนาคารออมสน, 2496. มงเซเญอร ปาลเลกวซ. เลาเรองกรงสยาม. แปลโดย สนต ท. โกมลบตร. นนทบร : ศรปญญา,

2549. มอนต จนทนากร. ทาเนยบพระกรงพระชยวฒน. กรงเทพฯ : สานกงานนครชาง, 2527.

มลวลย แตงแกวฟา. สองสตวรรษ บนเสนทางการเมองไทย. นครปฐม : คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2547.

สำนกหอ

สมดกลาง

210

มหาดไทย, กระทรวง. รายงานการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร เลม 1. พระนคร : โรง พมพกระดาษไทย, 2500.

เมฆพด [นามแฝง]. ตาราดพระเครองพระสมเดจ. พระนคร : สานกพมพพทยาคาร, 2513. ยงยทธ วรยายทธงกร. สมเดจพระพฒาจารย (โต พรหมรงส) ในทศนะของคนรนใหม.

กรงเทพฯ : สานกพมพธรกจจากด, 2534.

ยอรช เซเดส. ตานานพระพมพ. พระนคร : ม.ป.ท., 2513. (พมพในงานศพนายกร กรโกวท). รงสรรค ธนะพรพนธ. กระบวนการกาหนดนโยบายเศรษฐกจในประเทศไทย : บทวเคราะห

เชงประวตศาสตรเศรษฐกจการเมอง พ.ศ. 2475-2530. กรงเทพฯ : ม.ป.ท., 2532.

รตนปญญาเถระ. ชนกาลมาลปกรณ. แปลโดย แสง มนวทร. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2517.

ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2525. กรงเทพฯ : อกษรเจรญ

ทศน, 2526. __________. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2542. กรงเทพฯ : นานมบคส

พบลเคชนส, 2546. วรรณกรรมรตนโกสนทร เลม 3. กรงเทพฯ : ม.ป.ท, 2536.

วรางคณา นพทธสขกจ. หนงกวาง ไมฝาง ชาง ของปา การคาอยธยา สมยพทธศตวรรษท

22-23. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2550.

วามเทพมน, พระราชคร. คมภรยนต 108. กรงเทพฯ : โรงพมพลก ส.ธรรมภกด, 2521.

วจตรวาทการ, หลวง. พทธานภาพ. พระนคร : สานกงาน ส.ธรรมภกด, 2504.

วนย ผนาพล. วฒนธรรมผสมในศลปกรรมสยาม. กรงเทพฯ : เคลดไทย, 2552.

ววฒน อดมกลยารกษ. เบญจภาค 2. กรงเทพฯ : องคการคาของครสภา, 2542.

วฒชย มลศลปและกนกวล ชชยยะ. เจานายในราชวงศจกร เลม 2. กรงเทพฯ : องคการคาของ ครสภา, 2542.

ศกดชย สายสงห. ศลปะทวารวด : วฒนธรรมพทธศาสนายคแรกเรมในดนแดนไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2547.

สำนกหอ

สมดกลาง

211

ศกด สรยน. พระกรง พระปดตา และเครองรางของขลง. กรงเทพฯ : บารงนกลกจ, 2515. __________. รปและสญลกษณแหงพระศากยพทธ. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงกรปจากด,

2532. ศรพร สจจานนท. เอกสารการสอนชดเศรษฐกจไทย สาขาวชาศลปศาสตร

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช หนวยท 8-15. กรงเทพฯ : ชวนพมพ, 2544. ศรศกร วลลโภดม. รฐปตตาน ใน “ศรวชย” เกาแกกวารฐสโขทยในประวตศาสตร. กรงเทพฯ

: มตชน,2548. ศรศกร วลลโภดม. พระเครองในเมองสยาม. กรงเทพฯ : มตชน, 2539. ศนยการศกษาระหวางประเทศมหาวทยาลยธรรมศาสตร. ไทย - เวยดนาม : ความสมพนธทาง

การเมอง เศรษฐกจและสงคมทกระชบแนนหลงสหภาพโซเวยตลมสลายจนถงปจจบน. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2546.

ษรวฒน [นามแฝง]. มองยอนไปสมย ร.5 เกจ อาราม วตถมงคล. กรงเทพฯ : คณะบคคล

อกษรโชตชวง, 2551. ส. ศวรกษ [นามแฝง]. เรองนายปรด พนมยงค ตามทศนะ ส.ศวรกษ. กรงเทพฯ : มลนธโกมล

คมทอง, 2540. สนท สมครการ. ความเชอและศาสนาในสงคมไทยวเคราะหเชงสงคม –มานษยวทยา.

กรงเทพฯ : สานกพมพโอเดยนสโตร, 2539.

สมชาย บญอาสา. สดยอดพระเครองราง. กรงเทพฯ : ม.ป.ท., ม.ป.ป.

สมชาย ภคภาสนววฒน. เอเชยตะวนออกเฉยงใต การเมองการปกครองหลงสนสดสงคราม

เยน. กรงเทพฯ : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546. สมศกด เจยมธรสกล. ประวตศาสตรทเพงสราง. กรงเทพฯ : 6 ตลาราลก, 2544.

สรพล โศภตกล. สดยอดเหรยญพระเครอง กระบวน 2. กรงเทพฯ : มตชน, 2544. สรพล โศภตกล. สดยอดเหรยญพระเครอง. กรงเทพฯ : มตชน, 2540.

__________. สองเหรยญสองพระ. กรงเทพฯ : มตชน, 2547.

สำนกหอ

สมดกลาง

212

สรศลย แพงสภา. หวอ ชวตไทยในไฟสงครามโลกครงท 2. กรงเทพฯ : สารคด, 2539. สญชย สวงบตร. ยโรปสามทศวรรษหลงสงคราม ค.ศ.1945-1975. กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2531. สนต เลกสขม. ศลปะภาคเหนอ : หรภญไชย – ลานนา. กรงเทพฯ : สานกพมพเมองโบราณ,

2528.

สายชล สตยานรกษ. พทธศาสนากบแนวคดทางการเมองในรชสมยพระบาทสมเดจพระ พทธยอดฟาจฬาโลก (พ.ศ.2325-2352). กรงเทพฯ : มตชน, 2546.

สร เปรมจตต. ชวตและงาน ของ พลเรอตรถวลย ธารงนาวาสวสด อดตนายกรฐมนตร “ลน

ทอง” หวหนาคณะรฐบาลประชาธปไตยสมบรณชดแรกของเมองไทย บนทกประวตศาสตรการเมองของไทยในระบอบประชาธปไตย 45 ป. กรงเทพฯ : บารงนกลกจ, 2521.

สจตต วงษเทศ. ศรวชย ในสยาม. กรงเทพฯ : มตชน, 2543. สธาชย ยมประเสรฐ. แผนชงชาตไทย. กรงเทพฯ : สมาพนธ, 2550. สนทรพพธ (เชย), พระยา. อทธปาฏหารยพระเครองรางของขลง. พระนคร : ศลปาบรรณาคาร

, 2515.

สภทรดศ ดศกล, หมอมเจา. พระพทธรปอนเดยและความรใหมเกยวกบโบรารคดจน. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2547.

__________. พระพทธรปและพระพมพในกรพระปรางควดราชบรณะ จงหวด

พระนครศรอยธยา. พระนคร : กรมศลปากร, 2502. สภทรดศ ดศกล, หมอมเจา. ศลปะอนเดย เลม 1. กรงเทพฯ : ครสภา ถนนราชดาเนนกลาง,

2510. __________. ศลปะในประเทศไทย. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2539.

__________. ศลปะสมยลพบร. กรงเทพฯ : บรษทอมรนทรพรนตงแอนดพบลชชงจากด, 2547. สภาพรรณ ณ บางชาง. พทธธรรมทเปนรากฐานสงคมไทยกอนสมยสโขทยถงกอน

เปลยนแปลงการปกครอง. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536.

สำนกหอ

สมดกลาง

213

สมนชาต สวสดกล, หมอมราชวงศ. บนทกรบสงสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ

ประทานหมอมราชวงศสมนชาต สวสดกล. กรงเทพฯ : บารงบณฑต, 2530. สรชย ศรเกด. การพฒนาเศรษฐกจและการเมองลาว. กรงเทพฯ : โครงการจดพมพคบไฟ,

2548. สรยวฒ สขสวสด, หมอมราชวงศ. ศลปะรวมแบบเขมรในประเทศไทย. กรงเทพฯ : มตชน,

2537. สวทย ธรศาศวต. ประวตศาสตรลาว 1779-1975. กรงเทพฯ : สานกพมพสรางสรรค, 2543. เสนย ปราโมช, หมอมราชวงศ. ชวลขต. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : มลนธ ม.ร.ว.เสนย ปราโมช,

2548. หวาง คก นาม. ความเปนมาแหงการพฒนาความสาคญไทย-เวยดนาม (1976-2000).

กรงเทพฯ : สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550. อรรคเดช กฤษณะดลก. ปทานกรมพระเครองชดเบญจภาค. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภา

ลาดพราว, 2546.

อรพนท ชาตรปะมย. นครปฐมศกษาในเอกสารฝรงเศส. นครปฐม : ศนยขอมลคนควาเพอการ วจยฝรงเศส-ไทยศกษา, 2552.

อนสรณหลวงปแหวน สจณโณ. กรงเทพฯ : มลนธหลวงปแหวน สจณโณ, 2529. อภชย โพธประสทธศาสตร. พระพทธศาสนามหายาน. พมพครงท 4. กรงเทพฯ : มหามกฏราช

วทยาลย, 2539. อาจาโรวาท พระอาจารยฝน อาจาโร. กรงเทพ : ศลปสยามบรรจภณฑและการพมพ, 2550. อทย ไชยานนท. วรรณกรรมกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1-2-3. กรงเทพฯ : สานกพมพนาฝน

จากด, 2546. วทยานพนธและรายงานการวจย ถนอมจต มชน. “จอมพล ป. พบลสงครามกบการจดงานฉลอง 25 พทธศตวรรษ.” วทยานพนธ

ปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2531.

สำนกหอ

สมดกลาง

214

ทศนย สจนพงษ. “การใชไสยศาสตรในเสภา เรอง ขนชางขนแผน.” วทยานพนธปรญญา

มหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2516. ธดา สาระยา “พฒนาการของรฐทวารวด : ประวตศาสตรยคตนของสยามประเทศ

ครสตศตวรรษท 6-11.” รายงานการวจย ภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2530.

นตพนธ ศรทรพย “พระพมพดนเผาสมยทวารวดทนครปฐม.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2524.

บศรา สวางศร. “พทธพาณชย : พระเครอง.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชา

ประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2549. ผาสข อนทราวธ. “การศกษารองรอยอารยธรรมโบราณจากหลกฐานทางโบราณคดในเขตจงหวด

ลาพน กอนพทธศตวรรษท 19.” รายงานการวจย ภาควชาโบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2536.

พนทธนตา นลวงศ. “ปจจยทมอทธพลตอความนยมของผสะสมพระพมพตอพระพมพสมเดจฯ วด

ระฆงในปจจบน .” สารนพนธปรญญาบณฑต สาขาวชามานษยวทยา คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2535.

พชรลดา จลเพชร. “แนวคดเรองกงพทธกาลในสงคมไทย พ.ศ. 2475-2500.” วทยานพนธ ป ร ญญ า ม ห า บ ณ ฑ ต ส า ข า ว ช า ป ร ะ ว ต ศ า ส ต ร บ ณ ฑ ต ว ท ย า ล ย มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2548.

มนตร วลลโภ (ปอมสข), พระมหา. “อทธพลของวตถมงคลทมตอสงคมไทยในปจจบน.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาพทธศาสนา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2542.

วรรณวภา สเนตตา. “คตรตนตรยมหายานในศลปะเขมรชวงพทธศตวรรษท 18 ทพบในภาคกลาง ของประเทศไทย.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2546.

สำนกหอ

สมดกลาง

215

วราวรรณ สมพงษเจรญ. “คตความเชอของคนไทยสมยสโขทย พ.ศ.1726 – พ.ศ.2006.”

วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2550.

สรสวสด สขสวสด, หมอมหลวง. “การศกษาพระพมพภาคใตของประเทศไทย.” วทยานพนธ ปรญญามหาบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2528.

สนนทา ยามา “สมยลพบร.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2516.

องอาจ ศรยะพนธ. “รปเคารพในพทธศาสนามหายานกอพทธศตวรรษท 19 พบทเมองสทงพระ.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2533.

อศว ศรจตต. “พระพมพสมยลาพน.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาโบราณคด บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2511.

บทความ วารสาร นตยสาร กฤษฎา พณศร. “ตานานการสรางพระพมพในจารกลานเงน ลานทอง เรองจรงหรอลวงโลก?.”

เมองโบราณ 34, 3 (กรกฎาคม – กนยายน 2551) : 43. __________. “พระชดกมตง.” เมองโบราณ 32, 2 (เมษายน-มถนายน 2549) : 41.

จตพร ศรสมพนธ. “จารกพระพมพดนเผาศรสชนาลย” ศลปากร. 40, 1 (มกราคม-กมภาพนธ 2540) : 4.

ฉลอง สนทราวณชย “จากทองถนสภมภาค พระเครอง อาชญากรรม ความรนแรง.” ฟาเดยวกน. 3, 3 (สงหาคม 2548) : 23.

ชาตร ประกตนนทการ. “พระพทธชนราชในประวตศาสตรการสรางความเปนไทย.” เมองโบราณ. 32, 3 (กรกฎาคม-กนยายน 2549) : 24.

ประสาร บญประคอง. “คาอานศลาจารกอกษรและภาษาไทยวดหนตง จ.สโขทย.” ศลปากร. 3, 1

(กนยายน 2507) : 56.

สำนกหอ

สมดกลาง

216

ผาสข อนทราวธ. “ประตมานวทยาในสมยสโขทย : รองรอยคตพทธศาสนานกายมหายาน.” ดารง วชาการ. 2, 4 (กรกฎาคม-ธนวาคม 2546) : 45.

พชร พลคามาก. “พระวดบานกราง.” โพธเพชร. 16, 8 (สงหาคม 2552) : 3. “พระเครองไมไดมไวกนตาย.” นตยสารดชนพระ. 1, 7 (กรกฎาคม 2537) : 4.

“พลกคมภรตลาดหนงสอพระ.” วารสารคแขง. 8, 88 (สงหาคม 2531) : 78.

เพลนพศ การาญ. “พธพทธาภเษกเหรยญพระไพรพนาศ และปลกเสกพระบรมรปสมเดจพระ

นเรศวรมหาราช.” ศลปากร. 21, 5 (มกราคม 2521) : 25.

ยอรช เซเดส. “การยกทพของอาณาจกรศรวชย.” โบราณคด. 3, 4 (2514) : 34.

ราชบณฑตยสถาน, "ทฤษฎโดมโน." จดหมายขาวราชบณฑตยสถาน. 1, 12 (ธนวาคม 2532):1. “รสเซยเขาสสงครามโลกครงทสอง.” วารสารนาวกศาสตร. 91, 6 (มถนายน 2551) : 9. วรพร ภพงศพนธ. “ตาราพไชยเสนา : ตาราวาดวยคณสมบตและขอควรประพฤตของขาราชการ

ระดบสง.” ใน 100 เอกสารสาคญ : สรรพสาระประวตศาสตรไทย. กรงเทพฯ : ศกดโสภาการพมพ, 2553.

วอลเดน เบลโล. “จดจบของปาฏหารยแหงเอเชย.” ใน วกฤตเอเชย. กรงเทพฯ : โครงการวถ ทรรศน, 2542.

วษณพงษ หญชระนนท. “พระเครองกบความเชอของสงคมไทย.” วารสารดเอรธ. 1, 8 (2537) :3.

สขมภาพ คมภร “ความเชอในแงมมพทธคณของพระเครองเมองสยาม.” นตยสารสดยอดพระ เครอง. 1, 1 (2537) : 3.

“สงศกดสทธไมใชเรองของความเหลวไหล.” นตยสารเซยนพระ. 11, 173 (2539) : 49.

โอฬาร ไชยประวต. “ยคทองของเศรษฐกจไทยในป 2529-2533 : ความฝนหรอความเปนไปได.” ใน การเงนการธนาคารและการดาเนนนโยบายเศรษฐกจของประเทศ. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2530.

หนงสอภาษาตางประเทศ

ChandChirayu Rajani, Mom Chao. Thai Imageries of SuwanBhumi. Bangkok : White

Lotus, 1987.

สำนกหอ

สมดกลาง

217

Chicarelli, Charles, F. Buddhist Art An Illustrated Introduction. Chiang Mai : Silkworm

Books, 2004.

Grisswold, Alexander, B. The Art of Thailand. Newyork : Indiana University, 1960.

__________. What is a Buddha Image. Bangkok : The Fine Arts Department,

1974.

Luang Boribal Buribhand and Alexander, B Grisswold. Thai Images of The Buddha. Bangkok : The Fine Arts Department, 1980.

Silpa Bhirasri. A Bare Outline of History and Styles of Art. Bangkok : Silpakorn

University, 1986.

The Fine Art Department. 700 Years of Thailand: Treasures from the Kingdom. Bangkok

: Thaiwattanapanit, 1993. สมภาษณ ชตพงศ สขสวสดอารยา (เกา ชางพมพ), พอคาตลาดพระทาพระจนทร (มนาคม พ.ศ.2552) ศภชย เรองสรรงามสร (ตเหลา ทาพระจนทร), ประธานชมรมพระเครองทาพระจนทร (มนาคม

พ.ศ.2552) วชร งามสวรรณ, อาย 88 ป, (เมษายน พ.ศ.2553)

สำนกหอ

สมดกลาง

218

ประวตผวจย ชอ-สกล นายณฐพล อยรงเรองศกด ทอย 122 หมท 7 ตาบลนาโจ อาเภอแมทะ จงหวดลาปาง ประวตการศกษา 2550 สาเรจการศกษาปรญญาวทยาศาสตรบณฑต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 2550 ศกษาตอระดบปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศกษา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง