โดย มณเฑยร บญชางเผอก

แนวความคดดานภยอนตรายในพนทตนน าล าธาร

ความเสอมโทรม ความรอย

หรอ ทรพยากร

ความแหงแลง

แนวความคดดานภยอนตราย

การไหลบาของน า ทรพยสน ไร นา เกดความ

เสยหาย

แนวความคดดานภยอนตราย

แนวความคดการใชประโยชนน า

น า คอ สงส าคญตอการบรโภค อปโภค การด ารงชวต

ภมปญญา ในการจดการน าในไร นา ระบบชลประทานราษฎร

แนวความคดดานการใชประโยชนน า

วกฤตการณน า

- ปรมาณน าไมเพยงพอเพอการใช

ประโยชน

- ท าอยางไรจงใหมการกระจายน า

ตอบสนองมนษยไดอยางทวถง

- ท าอยางไรทจะไดน าทมคณภาพ

แนวความคดดานดลภาพในระบบ

นเวศ

ความสมพนธทเกอกลตอกน นเวศ

ธรรมชาต นเวศเกษตร นเวศลมน า วถ

ชวต

แนวพระราชด ารรปแบบการพฒนา

พฒนาปาไม

ประ

มง

เกษตรกรรม ปศสตว

พฒนาทดน

ไม 3 อยาง

ประโยชน 4

ประการ ฝาย

แมว

แหลง

น า ชมชนวถไทย เกษตรยงยน

เศรษฐกจพอเพยง

หว

ย ทรพยากรท

สมบรณ

เปนรากฐานการ

พฒนาเกษตร

เปนรากฐาน

เศรษฐกจ เปนความมนคง

ยงยน

ฝายตนน าล าธาร

(CHECK DAM) พระราชด าร

ในการฟนฟสภาพปาตนน าล าธาร บรเวณทมรองน า

รองหวยตามธรรมชาต ใหสรางฝายแมวแบบชาวบานทใชวสด

ทมในทองถน เชน ไมไผ กนรองน า รองหวย ชะลอการไหล

ของน า และชวยดกตะกอนปองกนการชะลางหนาดน จะท าให

น าไหลชาลง ดนกจะมโอกาสซมซบน าไวไดมากขน ซงจะเปน

ประโยชนตอการเจรญเตบโตของตนไมในปาไดดขน

ฝายชะลอการไหลของน าน เมอดกตะกอนได 2-3 ป ตะกอนจะอดฝาย ชวยใหสามารถเกบกกน าไวได เมอม

น าขงใหระบายน าส ผนปาดวยทอไมไผ หรอใชระบบคลอง

ไสไก - คคลองกางปลา เพอกระจายน าเขาสผนปาไดเปน

บรเวณกวางมากขน

พระราชด าร

1. เปนฝายตามภมปญญาทองถน ชาวบานจงมทกษะสามารถด าเนนการไดดวยตนเอง 2. ไมสนเปลองคาใชจายมาก เพราะใชวสดทมในทองถนเปนส าคญ 3. มลกษณะการด าเนนการบนพนฐานความรของชาวบาน รปแบบไมซบซอน จงสามารถปฏบตไดอยางรวดเรว ตอเนอง และสงเสรมการมสวนรวม

ลกษณะส าคญของฝายตนน าล าธาร

มลกษณะการกอสรางตามภมปญญา

ชาวบาน โดยใชวสดทองถน เชน ไมไผ เศษ

ไมปลายไม หนในล าหวย

รปแบบฝายตนน าล าธาร

1. ฝายไมแถวเดยว

2. ฝายไมแกนดน หรอ แกนเศษไมปลายไม /วชพช

3. ฝายคอกหม

4. ฝายหน(ล าหวย)เรยง

5. ฝายหน(ล าหวย)แกนดน

6. ฝายประยกต

เปนการประยกตใชวสดอปกรณอนๆ เชน ใช

กระสอบทราย - กรวด วางเรยงเปนรปฝายกนล า

หวย

ฝายหนกอ คอกหมแกนกระสอบใสดน

ฝายกระสอบใสดนเรยง ฝายกระสอบชะลอน า

ฝายเพอการเกษตร

ฝายคอนกรตเสรมเหลกเพอเกบน าผลต

กระแสไฟฟา

ประโยชนฝายตนน าล าธาร

ผลสรปจากประสบการณชาวบาน

1. สรางความชมชน ฟนฟระบบปาธรรมชาต

2. เปนแหลงหลากหลายอาหารของชมชน เชน กบ ผก

3. ปองกนการไหลหลาก ลดความรนแรง ผลกระทบจากน าทวม

4. ปองกนปญหาความแหงแลง เปนแหลงเกบกกซมซบน า

5. ตะกอนหนาฝาย เปนดนปยธรรมชาต

ฝายตนน าล าธารกบการมสวนรวมของชมชน

1. ประชมท าความเขาใจ

(ฝายตนน าล าธาร) เพอการฟนฟปาไม” เพอใหร เขาใจ

ความเปนมา วตถประสงค เปาหมาย แนวความคด

ศกษาขอมลรายละเอยด ความส าคญของ รองหวยรองน า

3. วเคราะหปญหาทรพยากรลมน า

3.1 ความเสอมโทรมปาไม แหงแลง

3.2 การสญเสยหนาดนจ านวนมาก

3.3 ความรนแรงการไหลของน า กอใหเกดความเสยหาย

3.4 ความตองการ จ าเปนในการอนรกษและพฒนาใหม

ประสทธภาพยงขน

เพอใหทราบเหตผล ความจ าเปน โดยการใช

กระบวนการกจกรรมกลม ระดมความคด

4. การก าหนดจ านวนและรปแบบฝาย โดยการเดนส ารวจ

รวมกน

4.1 ความคดโคงของล าหวย เลอกจดทล าหวยตรง

4.2 ขนาดกวาง มาก-นอย เลอกรปแบบฝายใหสามารถรบแรงน า

ไหลได

4.3 ความลก ความสง ความตนของตลง พจารณาถงความ

แขงแรง

4.4 ความลาด-ความชนของพนทรองหวย ถาชนมากควรพจารณา

จ านวนฝาย มากขน

เกณฑในการ

พจารณา

4.5 ลกษณะสณฐานหวย เปนหน ทราย กรวด ชวยให

เลอกวสด รปแบบฝาย

4.6 ขอมลเชงประจกษของชมชน ปรมาณและ

พฤตกรรมการไหลของน า รนแรงมาก-นอย

5. การวางแผน โดยการระดมความคด /

ก าหนดจดบนแผนท

ก าหนดบทบาทหนาท

ก าหนดกจกรรม ระยะเวลาด าเนนการ

การจดท าแผนงานกจกรรม

6. การเตรยมการและการระดมทรพยากร : การประสานงาน การประสานความรวมมอ

7. การปฏบตการโดยชมชน : ด าเนนการกอนฤดฝนจะมาถง

: ควรสรางฝายตนน าล าธารจากรองหวยดานบน

ลงสดานลาง

1

2

3

. . .

8. การประเมน สรปผล และการจดท ารายงาน

ระดมปญหา สาเหต

ผลกระทบ ความ

จ าเปน

วเคราะหทางเลอก

และก าหนดแนวทาง

จดท าโครงการ

แผนการด าเนนงาน

การวางแผนอยางมสวนรวม

ตรวจสอบจดท า

โครงการ แผนการ

ด าเนนงาน

ชนชมยนด

ประเมนผล

ด าเนนการ

เสนอโครงการ

จดเตรยมการ

ทรพยากรจดบทบาท

หนาท

ไมผาน

ผาน

หลงการปฏบตงาน

ระหวางการ

ปฏบตงาน

พฒนาโครงการเดมให

ดขน

โครงการใหม

โครงการตอเนอง

ปรบปรง แกไข

อปสรรค

จดท ารายงาน

แสดงผลงาน

ท าไมตองท าฝาย

ปญหาคออะไร

สาเหตคออะไร

ถาไมมท าแลวจะเกดอะไรขน

ผลกระทบตอสงคม

เหตผลความจ าเปน

หลกการและ

เหตผล

แลวเราจะท าอะไร

จะท าอะไรใหปญหาหมดไป

วตถประสงค

สงทจะท านนจะเกดอะไรขนกบใคร

อะไรทจะเปนผถกกระท า

เปาหมาย

สงทจะท านนท าอยางไร

มแนวทางอยางไร

มขนตอนอยางไร

แตละขนตอนมวธการอยางไร

การ

ด าเนนการ

จะใชเวลาทท ามาก-นอยเทาใด

งานทจะท านนใชเวลาเทาใดจงจะเสรจ

ระยะเวลา

ด าเนนการ

สงทท าตองการใชปจจย วสด อปกรณ

ใดๆ บางจะหาไดจากทไหน

งบประมา

ณ

ด าเนนกา

ร

ผลของการกระท าคาดวาจะท าใหเกด

ประโยชนอยางไร

มอะไรทบงบอกใหเหนถงผลส าเรจหรอ

วธการทจะท าใหงานมประสทธภาพ

ผลทคาดวา

จะไดรบ

ใครจะเปนผด าเนนการ

ผด าเนนการแตละฝายมบทบาทหนาทกน

อยางไร

ผรบผดชอบ

โครงการ

การตดตาม

การ

ประเมนผล