‘राषटरिय अपाङग महासघ नपालको षिलला चयापटर तथा सालमबन समहल गरका

असल अभयास’

असल अभयास

२०७४

2 असल अभयास

रयाषटरि अपयाङग महयासघ नपयालको षिललया चयापटर तथया सयालमबन समहल गरकया

असल अभयास

समपादन : षनममल भणारीसङकलन : सीता अययालसललाहकार : सदरमन स दी, राि बसनत, मषनष परसाई, रण लोहनीपरकारक : राषटरिय अपाङग महासङघ - नपाल, भकटीमणप, काठमाौपरकारन सहयोगी : षषपओी, नमाकमसयाषिकार : परकारकमालआउट : योगर खपाङगी, एकसपरस मषलटषमषया सनिारा, काठमाौ, फोन : ०१ ४२५११०२मदरण : भोिपर षसदधकाली षपरषनटङग परस सकिारा, काठमाौ, ०१-४३७६३९८परकारन परषत : १०००परकारन षम : २०७४ पस (सन २०१७)ISBN : 978-9937-9226-1-6

3असल अभयास

परकयाशकी

असल अभयास (Good Practice) सथाषपत गनम सहि काम होइन । यसको लाषग िर चनौषतको सामना गनमपरम र महनत र

सघषमको पषन तयषतक िररी हनर । असल अभयास सबषतर एकपटक सथाषपत हन करा पषन होइन । यसलाई एकठाउमा सथाषपत गरर षसतार अनयतर पन परयोग गदद लिानपरम । तपाई हामील गरका रामा कामहरबाट अर पषन लाभाषनत हन असर षमलोस भनर यसता अभयासहरलाई समदायमा षषभनन माधयमहरबाट पर याउन सबको कतमवय पषन हो र राषटरिय अपाङग महासघ नपाल यसता कतमवयहर परषत सचत र ।

राषटरिय अपाङग महासघ नपालल ी.पी.ओ.ी. नमाकम सग साझदारी गरी षगत १७ षमदषख अपाङगता भएका वयषकतहरको अषिकार परदधमनको लाषग षषभनन कामहर गषररहको र । यस करममा सन २०१३ दषख ष.पी.ओ.ी.को सहयोगमा अपाङगता भएका वयषकतहरलाई समदाय सतरमा हन िीनका षषभनन गषतषषि र षनणमय परकयामा समारीकरण गराउन १० षिललामा एक पषरयोिना सर भयो । चार षमसमम चलको उकत पषरयोिनाल सथानीय सतरमा अपाङगता भएका वयषकतहरको िीनमा पषरतमन लयाउन,

4 असल अभयास

अपाङगता अषिकारको सालमा िनचतना अषभषदध गनम, सथानीय सोत पषरचालनमा अपाङगता भएका वयषकतहरको पहच सथाषपत गनम र षिलला सतरमा गषरन परी तथा िनकालतमा अपाङगता भएका वयषकतका ससथाको कषमता षकास गनम रामो योगदान गनम सफल भयो । यस पषरयोिनाल कायमकरम सञचालन भएका षषभनन षिललाहरमा कषह असल अभयासहरलाई समत सथाषपत गनम सफल भएको र र षतन अभयासहरलाई आम अपाङगता भएका वयषकत, समदाय र अर षिललामा रहका सदसय ससथाहरल कषह षसकन र िानन असर पाउन भनर यो पसतक परकारन गनन िमकको गषरएको हो । हामील गरका काम र उपलबिीहरलाई िनसमकष लयाउन पषन यस परकारनको अकको उददशय हो ।

षिललामा अपाङगता अषिकार परदधमनमा असल अभयास (good practices) सथापना गनमको लाषग महनतका साथ खटन हन महासघका १० ट षिलला कायमसषमषत र कममचारीहर, गाउमा कयारील सालमबन समह र षिललाका सब सरोकाराला षनकायलाई महासघको तफम बाट हाषदमक िनयाद जापन गरम र भषशयमा पषन यसत सहयोगको अपकषा गरम । साथ पषरयोिनामा सलगन कनदरीय काययालयका कममचारी, कायमसषमषतका पदाषिकारी तथा सदसय र साझदार षनकाय लगायत समबषनित सबमा षरष िनयाद षदनर । हामीलाई षशास र यो सामगी तपाईहरको कायमकषतरमा थोर भएपषन उपयोगी हनर । हामी यहाहरको रचनातमक सललाह र सझाको सि अपकषा गषररहनरौ । िनयाद !

सदशशन स दी कनदरीय अधयकष

राषटरिय अपाङग महासङघ - नपाल

5असल अभयास

बबषसची

१. भागयलाई पषन षितयो कममल / ७२. सहयोग षहीनहरको सहयोगी सीताराम सर / १०३. उमाको षहममत / १२४. भषटयको ार सोचन पषन सषकन - यम रसाईली / १५५. षदलद गरको रटमाको िीनी / १८६. अषिकार दाी गनम सकषम िनचतना समह / २०७. कषलयगका शरणकमार / २२८. पषरतमनकी ाहक सषना / २४९. घर रोडन षनणमय षफतया / २६१०. महासघल न लयाइषदयो पनारामको पनरागमन / २८११. चौतफफी पहच बढाउद सालमन समह / ३११२. सनदर भषटयको यातरामा पासाङगचोम / ३४१३. षरकषाको जयोषत बालद - षटणपरसाद / ३६१४. बलरामको बल / ३८१५. खाना पकाउन भाा षभतरको षिनदगी / ४०१६. परा हद आरारामका आराहर / ४२१७. कणनबाट कणमदाई / ४४१८. हार नखाई षितका - षितबहादर / ४६१९. सथानीय तहको बिट अपाङगताको षकासमा / ४९२०. फषरद गरको मरो िीन / ५३२१. हार खाईन, षितनको लाषग सघमषरत र / ५५२२. समनय गनम सक समभ रहर / ४७२३. सालमन समह सामाषिक कायम तफम / ५९२४. आतमषनभमर बनद कलर साउद / ६१२५. बाबल अकद लाई षटपर षहपषर षचलली शरिनाको फषरएको िीन / ६३२६. आगोल खाएको सपना आगोल न िोषषदयो / ६५२७. परगषतको पथमा महासघको षिलला चयापटर झापा / ६८

6 असल अभयास

7असल अभयास

षहान ७ बिको र । मानरहर झरपप बषसरहको दषखनरन । एक षरन त म अलमलल पर । कत कही त भएको होईन भनर ।

पषर बझदा त पषतराको पसलमा

षचया षपउन, घरमा चाषहन सरसामान र तरकारी षकनन माषनसहरको षभ रहर । पषतरा पषन पसलमा हतार हतार गदद सामान षदन, षचया पकाउन, षचया षदन, षगलास माझन, पसा षलन काममा बयसत

भयागलयाई पनन षितो कमशल

8 असल अभयास

षथइन । हामील पषतरालाई भटन आएको करा िानकारी गरायौ । उनी मसकक मसकराईन अषन बसन अनरोि गषरन । कषरब १ घणटापषर करमसग षभ कम हद गयो । हामी पषन षचया षपउद गफ गनम सर गययौ ।

उनल भषनन मरो नाम पषतरा थापा हो । म ष.स २०३७ सालमा इलाम षिललाको सोयाङ गाषसमा ा न २ िनमकी ह । मरो पषरारको आषथमक असथा एकदम नािक षथयो । म िनमद रारीषरक अपाङगता भएर िनमकी ह । मरो घरमा म समत ७ िनाको पषरार र । म घरको तसो सनतान ह ।

२ षम उमर पगदासमम पषन म ओलटो कोलटो गनम सषकनर । तयसतो दखर पषरारलाई षचनता थषपएर । यस त पषरारको आषथमक असथा कमिोर षथयो । तयसमाषथ मरो यसतो समसया भएपरी पषरारमा झन षचनता थषपयो । गषरीको कारण रामो ठाउमा लगर उपचार गराउन सकन उहाहरको असथा षथएन । गाउमा िसो तसो सामानय उपचार गषरएर । तर उपचार पशचात पषन म रामोसग षहडल गनम नसकन न भएर । यषद मरो घरको आषथमक असथा रामो भएको भए मरो उपचार हन षथयो होला । मलाई त भागयल ठगर । उनी षनक भाक बषनन । उनको करा मातर सनद गयौ । हामील कही बोलनौ । उनको

आखा रसाएका षथए । करा गदया गदद एकषरन हामील करा बनद गययौ । एक सकको षचया षपयौ ।

पषतराल आफनो षगतलाई पनः यसरी सषमझईन । घरका सब िना षदालय गएको दखदा आफलाई पषन षकताब कापी चयापर षदालय िान रहर षथयो । तर आफ रामो सग षहडन नसकन भएपषर क गनन ? रहर भएर मातर नहदो रहर । पषर मल पढन िर रहर गर । यो दखर बबाल मलाई षदालय लान र लयाउन मददत गनम भयो । िसको कारण मल १० ककषासमम पढन सक । १० ककषाभनदा माषथ पढाउन सकन मरो पषरारको हषसयत षथएन । िसका कारण नचाहदा नचाहद पषन पढाईलाई पणमषराम लगाए । तर पढन पाएको भए म कसतो हनथ होला िसतो लागर । उनल षनक भाक मदरामा सनाईन । उनको करा हामील पषन मट दरो पारर सषनरहका षथयौ । घषर घषर हामो मन पषन भाक हनथयो ।

उनी थषपरन । हामो समािमा अपाङगता भएका वयषकतल क गनम सकरन ? चपचाप घरमा बसन परम भनन चलन षथयो । अपाङगता भएका वयषकतलाई हनन दषटटकोण सकारातमक षथएन । मलाई अपाङगता कहो ? यो क कारणल हनर ? अपाङगता अषिकार क क हन ? यस षषयमा कही िानकारी षथएन ।

9असल अभयास

यषतक घरमा पलटर षसरहको षथए । घरमा सकको सहयोग गथन । सामानय िीन चषलरहको षथयो ।

घरमा षसरहको षथए। मल अपाङगता अषिकारको ारमा षिलला चयापटर इलामल राषटरिय अपाङग महासघको सहयोगमा कही काम गनम लागको करा थाहा पाए । लगत षिलला चयापटरको समपकम मा पग । सब करा बझ । तयस पषर हामो गाउमा सालमन समहको गठन भयो । म पषन समहको सदसय भए । समहको सदसय भएपषर ममा कही आरा िागयो ।

सदसय भएपषर अपाङगता अषिकारको ारमा िानकारी पाए । षिललामा गएर अपाङगता पषरचय पतर पषन षलए । हामील पढनको लाषग रातरषत पषन पाउन करा थाहा पाए । बलामा यो करा बझन पाएको भए म पषन आि उचच षरकषा पढन षथए होला िसतो लागयो । तर अब समय षषतसकको षथयो ।

उनी थषपरन, समहल मलाई िन कालत तथा आयआिमन समबनिी ताषलम षदयो । सथानीय शरोत पषरचालन समबनिी ताषलम षदयो । उकत ताषलममा सहभागी भएपषर मलाई पषन अब आयआिमन गनमपरम, आफनो खटटामा उषभनपरम र

समािको लाषग उदाहरणीय वयषकत बननपरम भनन लागयो । ररमा यो षचया पसल गर । षसतार षकरानाका सामान थप । रामो सग चलन थालपषर अषहल तरकारी पषन राखको र । यसबाट सब खचम कटाएर माषसक १३ हिार िषत बचाउर । घर पषन रामो सग चलको र ।

यसको अला गाउ गाउमा अपाङगताको अषिकारको लाषग सचतनामलक कायमकरम सञचालन गषररहको र । षहिोआि मलाई लागर अपाङगता भएको बयषकत भएर क भो र ? समािमा उदाहरण बनन सक सबल षचनन र सममान गनन रहरन । उनी थषपरन म िर खसी र । एक मठी शास रहसमम अपाङगताको अषिकारको लाषग लडन र । उनीको बहादरी दखर हामी पषन रकक भयौ । रभकामना षदद तयहाबाट उठर हामी षहडयौ । हामो दरमा कषत यसता वयषकतहर लकर बसका होलान । आफनो अषिकार थाहा नभएर कषत िनाको भषटय अनयोलमा होला । षिलला चयापटर र महासघल यसता वयषकतहरलाई सकसमम चाो ाषहर षनकालन परम िसतो लागर । िनयाद र पषतरालाई । र िनयाद र सबलाई िसल हिारौ पषतरालाई यसरी नया िीन षदएकोमा । w

10 असल अभयास

ईलाम षिललाको पञचकनया गाषसमा सीताराम रगमीको समपनन पषरारमा िनम भयो । सीताराम सरल िीनलाई कषहल फकन र हनम परको षथएन । आईए पढदा पढद उहा सरकारी षदालयमा षरकषक हनभयो । आइए पास गरपषर सथानीय शरी पञचकनया पराथषमक षदालयमा परिानाधयापक हन भयो । यता घरमा गाई पालन तथा षचया खषत षथयो । यसल उनको आमदानी पषन रामो षथयो । पषरारमा ५ िना सदसयहरको िीन खसीसाथ षषतरहको षथयो ।

समय पषन कषत षनटठरी हदोरहर

सहोग वहीनहरको सहोगी सीतयारयाम सर

। एकपटक ईलामाट काठमाणौ िान करममा बस दघमटना भयो । तयही दघमटनाबाट उनी नरामोसग घाइत भए । उनलाई हतार हतार गदद असपताल लषगयो । तर िषत उपचार गरपषन षठक भएन । अनततः उनको एउटा खटटा गमयो र उनी सदाको लाषग राषररीक अपाङगता भएका वयषकत हन पग । ररको षदनहर उनको साहद कहाली लागदो भयो । कषरब १ षमसमम त उनी षदालय िान पषन सकनन । उनी षसतार आफनो लयमा फकम द गए । तयसपषर बराखीको सहारामा षदालय िान थाल । पनः

11असल अभयास

बालबाषलकालाई पढाउन थाल आफनो दःख षपालाई भलर।

कषहलकाही षधयालयमा षधयाथफीहरलाई अपाङगता समबनिी पढाएको थाहा षथयो तर तयषतखर समम अपाङगता क हो ? अपाङगता भएका वयषकतको अषिकार क हो ? उनल रामोसग बझका रहनरन । सायद चासोको षषय न परन की ?

िब षिलला चयापटरल राषटरिय अपाङग महासघको सहयोगमा अपाङगता अषिकार समबनिी कायमकरम सञचालनमा लयाउन भयो । उनल पषन चासो षदएरन । तयस कायमका लाषग भरपर सहयोग पषन गर ।

उनको काम परषतको लगा दख पषर, षिलला चयापटरल कायमकरममा समलगन हन अनरोि गयको । अननतः अपाङगता भएको वयषकतहरको अषिकारको लाषग षकषषति सालमन समह गठन भयो । सबको अनरोिमा सीताराम सरल समहको अधयकष पद षिममा षलए ।

िब उनी अधयकष बन, यस माफम त गाउमा भएका सब परकारका अपाङगता भएका वयषकतहर लाई एक ठाउमा भला गराए । समहमा बसर अपाङगता अषिकारको लाषग नतत षकासको ताषलमका साथसाथ अनय ताषलम पषन पाए । तयसपषर अपाङगताको अषिकार

अझ रामोसग बझन पाए । यस पषरका षदनमा गाउ, षिलला तथा राषटरिय सतरमा अपाङगता भएका वयषकतहरको अषिकारको लाषग कालत गनम थाल । उनको कामलाई अनय साथीहरल पषन सहयोग गदद गए ।

षिलला भरीका अपाङगता भएको वयषकतहर र षतनका पषरारलाई अषिकार परापतीको लाषग सगषठत गनन काम गर । कन ठाउमा पषन अपाङगता भएका कारण हला, अपमान हन नपरोस भनन उनको अषभयान हो ।

षहिो आि कही कन ठाउमा अपाङगताको सालमा आाि उठाउन पर तरनत उनी पगरन । षिललाको ठलाबालाई तरनत ाकरन । षिलला भषरमा अपाङगता भएका बालबाषलकाको लाषग समारी षरकषा र रातरषतको लाषग पहल गषररहका रन । यषद कन षदालयल नमान तरनत तयसको परषतकार गरमन । तयसको लाषग कालत गरमन । सासथय, षरकषा र आय आिमनका लाषग अपाङगताल पाउन हक अषिकारका लाषग तललीन रन सीताराम सर । सहयोग षहीनहरको सहयोगी बनका रन उनी । आािीहीनहरको लाषग आाि बनका रन सीताराम सर । सरको उतसाह सि यसरी न अषघ बषढ रहोस । w

12 असल अभयास

ईलाम षिललाको बरबोट गाषस ा न ४ मा आि भनदा ३५ षम अगाष उमादी षघषमरको िनम भएको षथयो । उनको पषरारमा उनी सहीत ११ िना सदसय रहका रन । सामानय खतीपाती गनन पषरारमा िनमकी उमाको पषरारमा दई राक खान भन चटारो षथएन ।

िनमको ३ षमसमम कही पषन नबोलपषर पषरारल उनलाई असपताल पययाए । िर उपचार गदया पषन उमाको सर आएन ।

उमयाको हहममतउनी भषनरन मरो उमर बढद

गइरहको षथयो । बोलन नसकन भईयो । तयसपषर पषरार र साथीभाईसग आफना मनको करा भनन पषन सषकन । तयसकारण गाउका साथीभाइ भनदा टाढा बसन परको अनभ उनीसग र । तयषत मातर कहा हो र ? समािका वयषकतल गरको अपमानिनक वयहारल उनको मट न चसस दखथयो । षकन मलाई यसतो भनको होला भनन लागथयो । षरस उठथयो । तर िाफ फकयाउन सषकदन षथए । उनल

13असल अभयास

आफना भाना कापीमा लखर दखाइन । अर साथीहर झोला बोकर षदालय

गएको दखदा आफलाई पषन िाऔ िाऔ लागदथयो । एक षदनको करा हो, मल आफ पषन षदालय िान कराको इसारा गर । आमा बबाल बझन भयो । िर कर गरपषर मलाई पषन षदालयमा भनया गषरषदनभो । अषन म खसी हद षनयषमत षदालय िान थाल ।

षदालयमा गएको सरका षदनहर त सबल षिसकाउथ, नरामो ठानथ । मल ईरारा गरको दखर साथीहर षखतका रोर हासन गदमथ । गरल ककषामा पढाउदा िर करा भनन मन लागदथयो । तर बोलन सषकदन षथए । बोलन मन लागको करा बोलन नसकदा । आफलाई िर दःख लागदथयो । मलाई न षकन यसतो भएको होला । म पषन अर िसत कषहल बोलन सकर होला भनन करा मनमा खषलरहनथयो ।

षनक लगन र महनतको साथ पढ । मरो पढाइ पषन अर भनदा कम षथएन । षदालयमा रामो नमबर लयाएको दखदा षसतार गर तथा साथीभाइबाट माया पाउन थाल । यदपी हामो समािल अपाङगता भएको वयषकतलाई हनन दटटीकोण भन तयषत रामो षथएन । षयषनहर भनको पथीको भार मातर हन भनन चलन षथयो । षयषनहरल कषह काम गनम सकदनन भनन गदमथ । पषरारका

सदसय कही िान परमा मलाई घरमा न रोर िानथ । कन कायमकरममा गईयो भन पषन चपचाप घर फकम न पनन हनथयो । क गनन षपा त रदषथयो िन षपा आफसग सगालर राखको षथए ।

यस ीच मल २०५५ सालमा एसएलएसी दोसो शरणीमा पास गर । उचच षरकषाको लाषग ईलाम फाउणसनमा भनया भए । तयषतखर समम बोलन नसक पषन चतनाको षकास भइसहको षथयो । अब मलाई षसतार समाि पषरतमन गनमपरम भनन लागयो । समािल अपाङगता भएको वयषकतहरलाई हनन दषटटकोण षदलन परम भनन अषभयान सर गनम मन लागयो । यसको बारमा मरा षमलन साथीहर माफम त कलिमा करा उठाउन थाल । तर सषनषदन कोही भएनन । म षनरीह भए । असरको खोिीमा षथए । मल बझन िसतो अरल बझन पषन सकनन । मलाई कसल साथ षदनर होला भनर खोिी रहको षथए । यसबीच राषटरिय अपाङग महासघ र षिलला चयापटर ईलामल अपाङगता अषिकारको लाषग काम गनम लागको करा थाहा पाए । म षिलला चयापटर काययालयमा पगर यस समनिी षसतत करा बझ ।

हामो गाउमा पषन अपाङगता अषिकारको लाषग कही काम हन लागको िानकारी पाए । तयसपषर षिललाका पदाषिकारीहरलाई आफनो गाउमा

14 असल अभयास

षनमनतरणा गर । उहाहरको सषकरयतामा अपाङगता अषिकारको लाषग सालमबन समह गठन भयो । म पषन तयस समहमा सदसय बन । यसमा षनयषमत रपमा अपाङगता अषिकारको लाषग रलफल, हस हन थालयो । अझ हामो ठाउमा भएको अपाङगता भएको वयषकतहरको ासतषक समसयाहर रलफल हन थालयो । षिलला चयापटरबाट िनचतनामलक ताषलम, कषमता तथा नतत षकास तथा अनय ताषलमहर परदान गनम भयो । यसबाट मल अपाङगता भनको क हो ? कसता वयषकतलाई कन खालको अपाङगता रहको वयषकत भनरन ? अपाङगता अषिकार क हो ? राजयल अपाङगता भएको वयषकतलाई षदन अषिकार स ा सषिा क क रहका रन भनन ार िानकारी पाए । फलसरप, हामील हामो अषिकारको लाषग कालत गनम रर गययौ । गाउ गाउमा लकर बसका अपाङगता भएको वयषकतहरको आाि सरोकार षनकायसमम पययाउन थालयौ । घराट ाषहर षनसकन नचाहन अपाङगता भएका वयषकतहरलाई ाषहर षनकालन सफल भयौ । फलसरप अपाङगता भएका वयषकतल पाउन रषकषक रातरषत, अपाङगता पषरचय पतरहर सषिल पाउन

थाल । यषत मातर कहा हो र ? सथानीय षनकायल समत अपाङगता अषिकारको लाषग बिट षषनयोिन गनम थालयो । यसल अपाङगता भएको वयषकतहरको अषिकारमा पहच पगन थालको र ।

म गाउ गाउमा पगर अपाङगताको अषिकारको लाषग सचतना िगाउन काम गषररहको र । साथ आफनो पढाईलाई पषन षनरनतरता षदइरहको र । अषहल म ईलाम फाउणसनमा सनातकको अषनतम षममा अधययन गददर । घरलाई अषथमक भार नहोस भषन समहल षदएको सीपलाई वयहारमा उतानम आफ तरकारी खती पषन गददर । यसल मरो सामानय दषनकी पषन चलको र ।

मलाई खसी लागर । षहिो मलाई हला गनन समािल सममान गनम थालको र । षहिो अपमानिनक रबद बोलन वयषकतल माया र परम दसयाउन थालका रन । मलाई मातर कहा हो र ? म िसता सबको लाषग समान वयहार दषखन थालको र । यसतो दखदा म र मरो समहका साथीहरलाई गम लागर । गयको भन सबथोक हदो रहर भनन षहममत पषन बढको र । अझ म सरकतरपमा अपाङगता अषिकारको लाषग षनरनतर लडन र । w

15असल अभयास

कलाली षिललाको दगमम ठाउ बषलया गाषस ाम न. ४ लमकीमा ष.स. २०३६ सालमा यम रसाईलीको गषरब पषरारमा िनम भएको षथयो । यम िनमद रारीषरक अपाङगता भएर िषनमए । अर अपाङगता भएको वयषकतको िसत उनको पषन आफन कथा र ।

मरो अषभभाकल पषरार चलाउनको लाषग जयाला मिदरी गनदपथयको । तयस माषथ कषहल नपाल बनद, कषहल बिार बनद । यसल दषनक जयालादारी गरर पषरार पालनहरलाई हरान न बनाएको षथयो । कषतषदन त हामील खान पषन पाईएन । गषरी क कारण हामो घरको कसल पषन पढन सकका षथएनन

। म पषन तयषह मधयमा एक षथए । तर मलाई भन पढन असाधय मन

षथयो । अर षदालय गएको दखदा मलाई पषन पढन िाउ िाउ लागदथयो । एक षदन मल बबा आमालाई आफनो पढन िान इचरा सनाए । मरो इचरालाई उहाहरलाई सीकत गषरषदन भयो । बबाको कािमा चढर रमाउद षदालय िान थाल । म पषन षनक महनत गरर पषढरहको षथए तर गषरीको कारणल गदया १० ककषाभनदा माषथको अधययन गनम सषकएन । यसको अकको कारण भनको अपाङगता हन पषन षथयो । म षहर षदालयसमम पगन सषकदन षथए । षदालयमा षतनम पनन खचम पषन पषरारल थगन सकन । िसका कारणल

भवटको यार सोचन पनन सककन - म रसयाईली

16 असल अभयास

मल पढाईलाई षनरनतरता षदन सषकन । अब भन म घरम पषरारलाई सकको सहयोग गदद बषसरहको षथए । असरको खोिीमा षथए । यस बीच आफनो गाउमा अपाङगता अषिकारको लाषग कही काम हन लागको िानकारी पाए । तयसको ारमा चासो राख । सहभाषगता िनाउन परषतदधता पषन गर ।

उनी थपरन, राषटरिय अपाङग महासघ नपाल र षिलला चयापटर कलालीको आयोिनामा अपाङगता भएका बयषकतहरको सामाषिक समारीकरण नामक कायमकरम ष.स २०७० ाट सञचालन भयो । िस पषरयोिना अनतगमत भगती साबलमन समह गठन भयो । सबको सललाह अनसार म तयस समहको सयोिक हन पग । सरमा त सयोिकको काम क हो ? क गनमपरम भनन मलाई कही थाहा षथएन । हन त समह गठन गदया न यस ारमा ताइएको षथयो । तर पषन मल खास बझको षथइन । मलाई माषनसको अगाष गएर बोलन पषन र लागथयो । बोलन िाषनदन षथए । समहमा आए पषर, नतत षकास तथा अषिकारमा आिाषरत र अनय षषभनन परकारका ताषलमहर पाए । यसबाट अपाङगताको अषिकार, ससासन तथा अनय समबनिी िानकारी भयो । यसका साथ आफनो ठाउका अपाङगता भएका साथीहरको मनोभा, समसयाहर बझन मौका षमलयो । सथानीय

सतरमा अपाङगता भएका वयषकतहरको समसया पषहचान गनम, समसया समािान गनम सथानीय षनकायमा सब षमलर कालत गनन काम रर गषरयो । हामील सथानीय षनकायमा पषन अपाङगता भएको वयषकतको लाषग आएको रकम रटटाउन दा षदयौ । िसका कारण गाषसल २ लाख ८५ हिार बिट षषनयोिन गयको ।

परापत बिट माफम त अपाङगता भएको वयषकतको िीनसतर सिार हन खालको आयमलक कामिसतः ाखापालन, कखरापालन, षसलाईबनाई ताषलमको आयोिना भयो । मल पषन षसलाई बनाईको ताषलम पाए । यस ताषलमल मलाई आयआिमन गनन बाटो खलाइषदयो । ररमा षसलाई बनाईको काम गर र तयसाट भएको आमदानीाट पषर कपाको पसल पषन थप । यस वयसायबाट अषहल माषसक रपमा १० दषख १२ हिारसमम सहकारीमा बचत गनन गरको उनी बताउरन ।

मल साबलमन समह माफम त अपाङगता अषिकार समबनिी सचतना गनन र सरोकारालासग कालत गनन तथा नतत षकास समबनिी ताषलमहर सञचालन गनन काम गषररहको र । यी मधय कषतपय ताषलमहरमा सरोकाराला षनकायहरको समत सहभाषगता गराइरहको र । यसल गाउमा अपाङगता अषिकारको ारमा चासो बढन थालको र

17असल अभयास

। हामो अषभयानलाई सरोकारालाहरबाट पषन रामो सहयोग षमलको र । हामी बोलदा हामो पकषमा बोषलषदनको सखया पषन बढको र । यसमा म िर खसी र ।

उनी अषहल सालमन समहमा मातर हन बिार वयसथापन तथा समदायको सरसफाइ सषमषतमा सदसय पषन बनकारन । षनयषमत बिार वयसथापन तथा बिार सरसफाइ हन गरको र । उनी पषन कपाको पसल साथ षसलाई कटाईको कामलाई षनरनतरता षदईरहका रन । िसका कारणल गदया समािमा उनलाई हनन दषटटकोण षदलएको र ।

उनी भनरन “ साबलमन समहल मरो िीनमा नया आयाम थषपषदएको र । िन मल कलपनासमम पषन गनम सकको षथइन ।”

यसरी अपाङगता भएका वयषकतहरका लाषग साबलमन समहल सचतना अषभयान सग सामाषिक समायोिनको करालाई षलएर अपाङगता भएका वयषकतहरको मनोभाना, कायमकषमता र दषनकीमा न करषमक रपल पषरतमन भएको दखदा साबलमन समहको परभाकाषरता परटट दषखनर । यसतो कायमकरम पषहल न लाग भईषदएको भए म पषन अपाङगता अषिकार समबनिी िनकालत बल दषख गनम सकथ । पढाईलाई पषन षनरनतता षदन सकथ उनी भनरन । भषटयमा समत अपाङगता अषिकारको लाषग गाउ, षिलला, कषतर र राषटरिय सतरसमम कालत गनन लकय उनमा र । हामो पषन रभकामना । w

18 असल अभयास

गषर भए त क भयो ? तर पषन खसी षथए । बालयकालमा िर दःख भोग । तर तयो पषन सह । कषहल हरस खाइन बर गषरीको षरदधमा लडद अगाष बढ । तर एककासी म माषथ बजरपात पयको । िन म भनन पषन सषकदन र समझदा पषन मलाई गाहो हनर । भककाषनद रटमा भणराल आफनो करा सनाइन । ष.स २०५१ सालमा कलाली षिललाको सापानी गाषस ा न. ६ मा गषर पषरारमा उनको िनम भएको षथयो । घरमा उनी सहीत ९ िनाको पषरार र ।

बा आमाल जयाला मिदरी गरर ९ िना पषरारलाई खान लगाउन िौ–िौ षथयो । दःख कटट भोगद पषरारका सबिनाल कटटप मक िीन षताइरहका षथए । षकनकी गषरबील हामीलाई रोको षथएन । आषथमक असथा षनक दयषनय भएको कारण पढाईलाई भन पषरारका सबल षनरनतरता षदन सकका षथएनन । तर रटमाल भन िसरी तसरी पढाइलाई षनरनतरता षदइन रषहन ।

दलद गरको शटमयाको िीनीघरमा िर षदन रोरी राखन हदन

भनन चलन हामो गाउमा षथयो । मलाई सोधद नसोिी सान उमरमा १६ षम पगदा नपगद २०६६ सालमा गाउम मरो षाह भयो । षाह भएको एक षमपषर उनी १ रोराकी आमा बषनन । िहोस गषर भए पषन खसी साथ िीन चषलरहको षथयो । तर उनको खसी लामो समयसमम षटकन । यस खसीलाई सायद भगानल पषन दखन सकनन की क हो ?

उनी भषनरन, गाई बसतलाई घास काटन म रखमा चढ । मलाई क भयो थाहा भएन, एककासी रखबाट भईमा बिाषरए । असपतामा उपचार भयो । तर क गनन उपचारल खास काम गरन । अनततः म रारीषरक अपाङगता भएको वयषकत भए । अपाङगता भएपषर पषहलाको िसतो काम गनम सषकन । पषरारल मलाई न सहयोग गनमपनन भयो । तयस पषर शरीमान र घरपषरारका अर सदसयल साह हपन र हला गनन गनम थाल । म गनम सकन हदा, मरो काम खान पाउनिल कही भनदन

19असल अभयास

षथए । घर पषरारको म परषतको वयहार राम षथयो । अषहल गनम नसकन भएपषर सबको वयहार पषरतमन भयो र मल हलामा पनम पयको ।

उनलाई पषरारल गनन वयहार, हपाई र अपरबदहरको कारणल षिनदगी न षिककार लागन थालयो । यसपषरको एउट मातर षकलप आतमहतया रोषिन उनल । िनकरा उनको साथी माफम त साबलमन समहल थाहा पायो । उषनलाई साबलमन समहका पदाषिकारील समझाई बझाई गरपषर बाचन परम भनन आरा पलायो । उनी आतमहतयाबाट पषर हषटन र कही गनम परम भषन सालमन समहमा आदध भईन । उनी समहमा सदसय भएपषर षषभनन कायमकरमहरमा सहभागी भएर अपाङगता अषिकार, राजयबाट पाउन स ा सषिा िसता कराहरको िानकारी पाईन । यसल उनी षभतरको कषमताहर ाषहर षनकालन सहयोग पगयो । अषिकारका लाषग सब ठाउमा आाि षनकालन थाषलन । उनको सषकरयताका कारण नषिकको षदालयमा

परा. ष. तहको षरकषक समत बनन सफल भइन । यसको साथ उनी षहमचली सहकारी ससथाको अधयकष बषनन ।

यी कामल गदया समािमा उनको परषतटठा बढद गयो । घर पषरारल हनन पषन बषदलन थालयो । अषहल पषरारका सबल सममान गनम थालका रन । उषनपरषत गनन वयहार पषरतमन गनम थालका रन साथ उनी आफल गनम नभयाएको काममा पषन सहयोग गनम थालका रन ।

आि म अपाङगताको ािद पषन यषत खसी र की म भगानलाई िनयाद षदन चाहनर । भगानल मरो पकार सषनषदन भयो िसतो लागदर । म षिलला चयापटर तथा सालमन समहलाई पषन िनयाद षदन चाहनर िसको कारण आि म यो ठाउमा उषभन पाएको र । आगामी षदनमा समत अपाङगता अषिकारको लाषग षनरनतर लाषगरहन बचन पषन वयकत गदमर । उनी भषनरन । w

20 असल अभयास

िनचतना अपाङग सालमन समह ीरनदरनगर ११, सखनत १८ बसाख २०७१ मा औपचाषरक रपमा सथापना भएको समह हो । िसलाई नर बहादर कसराल नतत षदईरहन भएको र । ९ सदसयीय कायमकारी सषमषत भएको उकत समहमा २२ िना सािारण सदसय आदध भएका रन । यो समहमा आदध हन पम सब िनाल गाउमा एकल रपमा सघषम गषररहका षथए । कोही कसल एक अकयालाई षचनका समत षथएनन । आ-आफना समसयासग आ-आफ न िषिरहका षथए । कोही दलख, कोही िािरकोट, िमला, सखनतको अनय ठाउ लगायतका षषभनन सथानबाट यस ठाउमा

अधिकयार दयाी गनश सकषम िनचतनया समह

बसाई सराई गरी षरनदरनगर आएका षथए ।

िब यस गाउमा राषटरिय अपाङग महासघ षिलला चयापटरल काम गनम रर गयको । तयस पषर अपाङगता भएका वयषकतहर एक ठाउमा िममा भए । एक थलोमा िममा भई सामषहक काम गनमपरम भनन कराको महरस महासघल गराएको षथयो । महासघको सहिीकरण र सालमन समह गठन पशचात अपाङगता भएका वयषकतहरको काननी अषिकार, परािान र पाउन कलयाणकारी फाईदाका बारमा पषन थाहा भयो । तयस पषर षसतार यस समहमा कषमता अषभबषदध र आयआिमनका कामहर पषन

21असल अभयास

रर भयो । अषहल िनचतना अपाङग

सालमन समह ीरनदरनगर ११ ल समहमा आबदधता पशचात षषभनन उपलषबिहर हाषसल गरको र । अपाङगता भएका वयषकतहर र षतनका अषभभाकहर समहमा आदध भए । अषहल ३२ िनालाई यस समहल समटको र । अपाङगता

समबनिी अषिकारको आाि उठाउन र अषिकार दाी गनम सकन भएको र । १५ घरपषरारल आयआिमनका कायमकरमबाट फाईदा षलइरहका रन । िसको कारणल आषथमक षहसाल पषहलको कटटकर िीनबाट सरल िीन षताउन सषिलो भएको र ।

३२ िना न सालमबन समहका सदसय सरकारबाट अपाङगताको पषरचय पतर परापत गरका रन । सामषहक माषसक बचत तथा ऋण रर गरी समहमा र

१३ हिार ५ सय िममा भएको र । ६ िना बालबाषलकाल सोत षदालयमा भनया भई षरष षरकषा षलन पाएका रन । यो समहल अनय सहयोगी ससथाहरसग पषन समनि सथाषपत गरको र िसत आई.एन.एफ, क, सरकारी तथा गरसरकारी षनकायहर । हालसाल मातर यस समहल ीरनदरनगर नपा बाट र ५० हिार परापत गरको र । १० िनाल एक ससथाबाट सासथय सा परापत गरका रन । १० िनाल अपाङगता भएकाहरलाषग परयोग हन उपकरण हर सननका लाषग परयोग हन यनतर, रष, हील षचयर आषद परापत गरका रन । अनततः यस समहल अपाङगता समनिी सा सषिा परापत गनमका लाषग परषण परणाली सथापना गरको र । िसका लाषग आशयक लटरपया, राप आषद बनाएको र ।

िनचतना अपाङग साबलमन समह ीरनदरनगर ११ ल आफनो षनरनतरताका लाषग भाी योिना पषन बनाएको र । यस समहलाई षिललामा पषरषचत समह बनाउनका लाषग समहमा आदध समपणम वयषकतहरको का परषतदधता पषन र । उहाहर षिललामा अपाङगता समबनिी काम गनन नमना समहको रपमा आफनो समहलाई षचनाउन चाहनहनर िसल गदया अरलाई पषन यहाका रामा अभयासहरलाई अनकरण गनम ा षसतार गनम सहायता पगोस भनन चाहना राखन भएको र । w

22 असल अभयास

मरो नाम शरणकमार याद हो । म रारीषरक अपाङगता भएको वयषकत ह । अषहल म २९ षमको भए । हाल म सनसाईन नामक ससथामा काम गरम । मरो माषसक १० हिार तलब र । यसल मलाई आफनो अधययन र सामानय घर पषरार चलाउन सहि भएको र । षनक खसी मदरामा शरणकमार परसतत भए ।

उनल आफनो िीनका ारमा यसरी सनाए ।

मरो पषन अर सामानय वयषकतको िसत सपना षथयो । यो हन सभाषक न लागदथयो । म आफनो सपनालाई षपना बनाउन चाहनथ । िर पढन, रामो िाषगर खान, सनदर घर बसालन तथा अपाङगता अषिकारको लाषग कालत गनन । तर सपना भएर मातर क गनन ? पढन िाऔ आषथमक असथाल भयाउदन षथयो, न पढौ सपना परा हदन षथयो । म षनक अफठरोमा परको षथए । आफना मनका करा कसलाई भनन ? कसल मरो करा बझन ? दोिार दोिारको षिनदगीमा रमषललरहकोको षथए ।

यसबीच ढङगा खोजदा दउता षमल झ भयो । षिलला चयापटर कषपलसतलाई

कलगकया शरणकमयार

मल भगान क रपमा पाए । षिलला चयापटरल मरो करा बझयो । उहाहरको सहयोगमा ८ ककषा पढनको लाषग षिलला षरकषा काययालयबाट रातरषत उपलवि गराईषदन भयो । यसल ममा रटट उिया थपयो । मलाई पढर कही गरम भनन रहर िागयो । मल कसतो पढदर भनर बझनका लाषग षिललाबाट सरहर आउन हनथयो । उहाहरको षनरनतर पररणा र सहयोगबाट १० ककषासमम िहदी माधयषमक षदालयमा रातराषतमा पढ । एस एल सी उषतणम भएपषर म हषमषभोर भए । मरो खसीको षसमा न रहन । एकाषतर खसी षथयो, अकयाषतर उचच षरकषा कसरी हाषसल गनन

23असल अभयास

भनन षचनता षथयो । अब कोसग सहयोग मागन अलमल पषररहको षथए । यस ला पनः षिलला चयापटरका अधयकषल उचच षरकषा अधययन गनमका लाषग रातरषतको लाषग पहल गषरषदन भयो । नभनद उचच षरकषाको लाषग रातरषत पाउन पषन षनषशचत भयो । अब म ढकक भएर उचच माषमा पढन थाल । यसका साथ आफन गाउमा अपाङगता अषिकारको लाषग सञचालन भएको सामाषिक समारीकरण कायमकरम अनतरगत बनको सालमन समहको सदसय भए ।

पढाइको साथ सालमन समहमा षनरनतर सहभागी हन थाल । िसको कारणबाट मल अपाङगता अषिकारको ारमा रामोसग बझन थाल । मल नतत षकास ताषलम लगायत अनय षषभनन ताषलमहर पषन पाए । यी ताषलमहरबाट मल आफनो अषिकार बझन सक । तयसपषर गाउ षकास सषमषतमा गएर अपाङगता अषिकारको लाषग बिट रटयाउन कालत गनम थाल । गाषसल पषन २०७१ सालमा १ लाख बिट रटयाइषदयो ।

यसरी रटयाएको रकमबाट अपाङगता भएका वयषकतहरको कषमता अषभषदध गनन काम भयो । मरो काम दखर महासघल गाकोटमा आयोिना गरको वयसथापन ताषलममा िान मौका पाए । तयसल मलाई अपाङगताको कषतरमा अझ

बढी काम गनम पदमर भनन पररणा षदयो । म षनरनतर षिलला चयापटरको समपकम मा रही अपाङगता अषिकारको लाषग लषन रह ।

मल बाहम ककषा पास गषरसकको षथए। सनसाईन ससथामा कममचारीका लाषग आदन खलको थाहा पाए, तयस पदका लाषग मल महासघको षिलला अधयकषलाई पहल गषरषदन अनरोि गर । उहाल पहल पषन गषरषदन भयो । मरो िाषगर भयो । तयस पषर उकत ससथामा काम गनन असर परापत भयो । सायद म षिलला चयापटरको समपकम मा आउन नसकको भए पढन र हाल नोकरी गनन असर परापत हदनथयो ।

मल अब षब.ए. पढन सोच बनाईरहको र । अब म कन पषन काम गरी षिन िानन सकर भनन आतमबल ममा आएको र । म िर खरी र । अषहल मलाई गाउका साथीहरल गनन वयहार समान र । गाउका सानाषतना कामहरमा नतत गनन मौका समत पाएको र । काम गदद िादा अषहल म गा.ष.स. सतरको सालमन समहको अधयकष बनर सथानीय शरोत र सािन पषरचालन गनन समत षिममारी पाएको र । यसका साथ म गषरबी षनारण समहको सषच र गाउ पषरषदको सदसय भई काम गषररहको र । w

24 असल अभयास

प फी नपालको अतयनत रमणीय षिलला ईलाम । िहा सनदरताको यान गरर साधय रन । हो यषह ठाउको कनयाम गाषस ा न ८ मा सषना राईको ष.स. २०५२ सालमा िनम भएको षथयो । उनको पषरारको आषथमक असथा सामानय षथयो । ७ िनाको पषरार चलाउन उनको बबा आमालाई तयषत सषिलो षथएन । तयस माषथ सषना िनमद अपाङगता भएर िनमको कारण पषरारलाई औषिी उपचार गनम र उनको हरषचार गनम पषन तयषत सषिलो षथएन ।

सषना भषनरन सनदर र मनमोहक ठाउमा िनम भए पषन म षभतर एक परकारको रटट षपा र ददम षथयो । षहडन अरको सहारा चाषहनथयो । अरक सहारामा िीन षतन भो िसतो लागथयो । उनी षगतलाई यसरी सषमझषनरन ।

उनी थषपरन, १२ षम िषतको हदा

पररतशनकी याहक सवनयाम अषल अषल षहडन सकन भए । तयसका लाषग लौरोको सहारा षलन पदमथयो । घर नषिकको षदालयमा पढन िानथ । साथीहरल क भएर यसतो भयो परशन गथन, षचरा षतमो त भनथ । यसतो कराल मलाई सि सताइरहनथयो । उतर पषन कषतलाई षदन । क भनन । कषतल त अपरबद बोलथ, क गनम, सनन मातर काम हनथयो । मल कही गनम सकन षसथषत पषन षथएन ।

घरमा बबा आमालाई मर षचनता षथयो । षतमील कसरी गषरखानरौ होला भनर आमाल भनन हनथयो । आमाको कराल कषहल काही मलाई पषन कही गनम पषन सषकदन की िसतो पषन लागथयो । कषहलकाही हामी आमा रोरी अगालो मारर रनथयौ । आखाबाट आसका िारा बगथ । आसको मलय हामीलाई सायद थाहा षथएन होला । हामी मलय न नबझी

25असल अभयास

आसका िारा बगाइरहका षथयौ । मरो बबाल िर उदाहरण षदन हनथयो, पररणा षदन हनथयो । बबाको करा सनर मलाई पषन कही गनम सषकनर की िसतो लागथयो ।

िसो तसो दःख गदद पढाइलाई षनरनतरता षदइन रहको षथए । महनतका साथ पढ । एस एल सी उतीणम गर । यसपषर मल पषन कही गनम सकर भनन लागयो । यसबलासमम मलाई अपाङगताको ारमा कही थाहा षथएन । अपाङगता अषिकार बझको षथईन । िब म एस एल सी पास गरर कनयाम षसथत शरी कटण आशरम उमाषमा भनया भए, तयसबला गाउमा अपाङगता अषिकारको लाषग सालमन समह गठन भयो । तयसमा म पषन सदसय भए । यसपषर मातर मल आफ कसतो परकारको अपाङगता भएको वयषकत ह भनन करा बझ । नतत षकास ताषलम माफम त आफनो अषिकार बझन मौका पाए ।

समहको सषकरयतामा षफषियोथरापी तथा सहायक सामगीको मददतल अर िसत षना लौरौ षहडन सक । यसल मरो िीनमा खषसयाली रायो । मल पषन अब अपाङगताको अषिकारको लाषग कही गनम परम भनन लागयो । गाउ गाउमा िर अपाङगता भएका वयषकतहर रन । उनीहर तयषतक नबझर बसका रन । षतनीहरलाई सानो सहयोग गनम सकमा उनीहरको िीन पषन मर िसतो सनदर

हन षथयो भनन लागयो । मल आफनो ठाउलाई पकट कषतर

बनाई सब अपाङगता भएका वयषकतलाई अपाङगता क हो ? अपाङगता अषिकार क हो ? राजयल षदन सषिा क क हो ? यी षषयमा गाउ गाउमा गएर परषरकषण षदन थाल । मरो काम दखर समािल सममान गनम थालयो । म मातर हन, म िसता अपाङगता भएका वयषकत सबल मर िसतो सममान पाउन थाल । तयषतला दषख न सथानीय गाउ षकास सषमषतबाट अपाङगता अषिकारको लाषग बिट रटयाउन सर भइसकको र । पषरचय पतर षलनको सखया पषन बढको र । मलाई खसी लागको र । मल आफल सकको मातर गरको हो । मलाई सलमबन समहल षसकाएको सीपलाई वयहारमा उतानम खोिको ह । म यसरी न षनरनतर रपमा लाषग रहन र । मरो काममा पषरारको पषन सहयोग पाइरहको र । उनी बढो षहममतका साथ यस कायमलाई आफ बाचनिल गनन बचन पषन गषरमन ।

अषहल अपाङगता कोटाबाट रातरषत पाएर उचच षरकषा हाषसल गषररहकी सषना साचचन अपाङगता भएका वयषकतको पषरतमनको ाहक बनकी षरन । उनलाई हामो पषन रभकामना र । w

26 असल अभयास

आफनो अनहार ऐनामा हरम । लागर म पषन अर िसत त र । तर षकन मलाई सबल हला गरमन ? समािल त हला गयको तर आफन घरबाट पषन षकन अपमान भएको होला ? मलाई षकन मानरल बझदनन ? क ममा अपाङगता हन मर दोष हो र ? म िसतो अपाङगता भएको वयषकतको समािमा अर सरह बाचन अषिकार रन ? म मा यसत परकारका परशनल रा िमाएको षथयो । कषहल काही त यसतो समािमा बसन भनदा मनम न स िसतो लागथयो । तर एकबारको िनी हो, फषर अकको िनम त पाईदन न षकन मनम िसतो पषन लागथयो ।

मरो करा सषनषदन, करा बषझषदन कोही न षथएनन । यसतो भएपषर, अनततः टाढा कसल नदखन ठाउमा गएर बसन सोच पलायो । यसतो ठाउमा कषहल नफकम न षनणमय पषन गर । यसतो षनणमय गनन कलाली षिललाको मसषरया गाषस ा न. ३ मा बसन रपा िोरीको यो भनाई हो । ष स २०४६ सालमा पषरारको माइली

घर छोडन ननणश कितयाशरोरीको रपमा िषनमएकी रपा िनमिात राषररीक अपाङगता भएकी वयषकत हन ।

उनी थषपरन मल मरो नषिकको एक िना साथीलाई मरो षनणमय सनाए । उनल तयो करा गाउमा भखमर खलको अपाङगता साबलमन समहको १ िना पदाषिकारीलाई सनाइषरन । यस पषर समहका रलफल भएर । पषर समहबाट मलाई भटनको लाषग खर आयो । ररमा मलाई िान मन लागन । तर तयही पषन क भनरन सनौन त भषन म तयहा पग । समहमा म िसत अर साथीहर पषन हनहनथयो । मरो समसयाको ारमा सोधन भयो । मल पषन आफल भोगको सब करा सनाए । उहाहरल भनन भयो, अब षतमी एकल रनौ, षतमो साथमा हामी पषन रौ । यो कराल मलाई षहममत बढायो । म पषन कही गनम सकर भनन लागयो । यसबीच मलाई पषन समहमा सदसय हनको लाषग अनरोि आयो र म पषन समहको सदसय भए । यसपषर समहल सञचालन गरका

27असल अभयास

हरक षकरयाकलापमा सहभागी हन थाल । अपाङगताको अषिकारको ारमा बझद गए । षसतार घर रोडन करा षसमद गए । यही ठाउमा कही करा गरर दखाउन परम भनन लागयो ।

समहल मलाई कषमता षकास, अषिकार समबनिीको नतत षकास ताषलममा सहभागी गनन मौका षदयो । तयसबाट झन आतमल बढद गयो । सथानीय षनकायबाट पाउन अषिकारको करा बझ । समािमा आफनो सथान पषन अपाङगता नभएको वयषकतभनदा कम होइन भनन बझ । यी सब करा बझपषर फषर समािलाई एकपटक षनहालर हर । म पषन अरभनदा क कम भनन लागयो । अब यही ठाउमा कही गरर दखाउन अटोठ गर ।

मल षसकको सीपलाई परयोग गदद ररमा मल कखरापालन वयसाय गर । यसल मलाई माषसक ५ हिारभनदा बढी फाईदा षदन थालयो । यसबाट मलाई काम गनन झन हौसला बढयो । मल कखरा थपद गए । षसतार आमदानी पषन बढद गयो । आफ कमाउन भएपषर घरका सदसयल पषन रामो वयहार गनम थाल । तयषतमातर हन समािका वयषकत िो पषहला घणाल हथन उनीहरल पषन सममान गनम थाल ।

मरो कामको सषकरयताको कारण १ षमषभतर समहको सयोिक भए । मरो

षिममारी बढन थालयो । समहको काम र वयसाय षसतार सग लान थाल । मरो वयसायलाई घरबाट पषन सहयोग हन थालयो । अब अझ कही गनन मन िागन थालयो । गाउक सहकारीमा सषचब पदका लाषग अनरोि आयो । सरमा त कसरी समहालन होला भनन लागको षथयो । तर षसतार सहकारीको कामलाई साथीहरको सहयोगमा समपनन गदद गए । यसल पषन कही सकन र षहममषतली रषहर भनन पषहचान बनाउद गयो । यसका साथ आफनो पढाइलाई पषन षनरनतरता षदन षचार गर । फलसरप कलाली बहमखी कयापसमा सनातकोतर तहमा भनया भए र पढाइलाई षनरनतरता षददर ।

मलाई लागर यषद तयो षदन सालमन समह नभषटएको भए मरो िीन कसतो हनथयो होला ? तयो षदन समझन पषन मन लागदन । िहोस राषटरिय अपाङग महासघ, षिलला चयापटरको यो सहयोग षसमन सषकदन । आि ि र, िहा र ठीक र र समािल म परषत गनन वयहारमा भएको सकारातमक पषरतमनको सब शरय उहाहरलाई िानर । आगामी षदनमा दरभषर रषरएर रहका अपाङगता भएका वयषकतहरको अषिकारको लाषग सदब लडन र । षनक खसी हद आफनो करा सनाइन रपाल । w

28 असल अभयास

पोहरसाल खसी फाटयो ितन गरी मनल िो । तयषह साल माया फाटयो तयसलाई पषन मनल िो, यसपाली त मन न फाटयो क ल षसउन क ल िोडन

महयासघल न लयाइहदो पनयारयामको पनरयागमन

हो । यो गीतको िसत षपा बनयो पनाराम बलासलाई । उनी आिभनदा २८ षम अगाष कषपलबसत षिललाको भलामा िनमका हन । उनको घरमा आमा बबा

29असल अभयास

सषहत ८ िनाको पषरार र । पषरारको िठो सनतान हन उनी

। िसल गदया सान उमरबाट न घरको आयआिमनमा सहयोग गनम पदमथयो । बढो दःखका साथ पषरारको िीषका चषलरहको षथयो । यही ला बबा एककासी षरामी पनम भयो । घरमा पसा षथएन । गाउमा गषरबलाई पसा पतयाउन करा नी भएन षकनकी षतनमको लाषग कन आमदानीको शरोत षथएन । िसो तसो चनदा उठाएर भए पषन बबाको उपचार भयो । बबालाई रामो भयो ।

तयस पषर फषर नया भषटय सोचद गरका पनारामलाई एककासी अकको झटका लागयो । िन झटका बाचनिल रहन गयो । उनलाई २०६५ सालमा काम गनन षरलषसलामा उनलाई करनट लागयो । हतार हतार गदद उनलाई असपताल पययाइयो । तर क गनन षषिको षमबना उनको दब हात काटन पयको ।

उनी षगतलाई समझनरन । िब द हात गमयो । मलाई ससार न अधयारो लागन थालयो । हात नभएको मानरल क गनम सकर भनन लागयो । कषत रात रद बस । समझाइषदन कोही भएनन । बाचनभनदा मनम न बस लागयो । तर िीनसग हार खान हदन भनन सोच पषन एकाषतर आयो । सघषमको बाटो रोि । तर कहाबाट कसरी सघषम गनन बाटो खोजदषथए । यसीच, मल

अपाङगता भएका वयषकतहरको षहतको काम गनन ससथामा पग । तयहाबाट म गाषसमा रहको अपाङगता भएको वयषकतहरको समहको समपकम मा पग । मल आफल पाएको दःख र अपहलनाको ारमा सनाए । मल भन, म गाउको षदालयको पषरचर ह । अपाङगता भए पषर यसल कही गनम सकदन भनन करा षरकषकहरको बीचमा रलफल हन थालर । मलाई षदालयाट षनकालन योिना बनको रहर । िन करा मल थाहा पाए । म िाषगरबाट षनकाषलए भन कसरी पषरार पालन भनन कराल मानषसक षचनता बषढरहको षथयो । आफल भोगको सब करा समहमा सनाए । पषर समह माफम त तयो करा महासघको षिलला चयापटरमा पगयो । महासघका परषतषनषि र परिानाधयापकबीच कराकानी भएर । मरो िाषगर बचाउन अनरोि गषरषदन भयो । महासघको अनरोिलाई सीकादद मलाई काममा षनरनतर लागनको लाषग सहयोग पगयो । यषद षिलला चयापटरल पहल नगषरषदएको भए मरो िाषगर न िान षथयो ।

मल षनक महनत गरी काम गदद षथए । एक षम पषर मल काम गषररहको षदालयमा एउटा षरकषकको दरनदी खाली हन पगयो । मरो योगयता पषन षथयो । मल षरकषा रासतरमा परषणता परमाण पतर तह पास गरको षथए । मलाई षरकषक भएर

30 असल अभयास

काम गनन रहर षथयो । तर क गनन अपाङग भएका कारण मलाई राखन मानदनन होला भनन लागथयो । तर क हनर एक पटक करा त गरौ भनन लागयो । तयसपषर मल आफनो करा समहमा भन । तयसका लाषग समहल पहल गनन बचन पाए । यसका लाषग महासघका परषतषनषिहरल पषन िर पहल गनम भयो । अनततः सफल भइयो र गाउ क षदालयमा षरकषक भए ।

मरो षदालयमा काम गनन रली फषरयो । अब म घणटी बिाउन हन बालबाषलकालाई पढाउन ककषा कोठामा िान थाल । म िर खसी षथए । कही समय पषर मलाई यसल लखन पषन सकदन भनर षनकालन परयास पषन भयो । तयो समयमा पषन महासघल खबरदारी गयको । मल षनरनतर रपमा काम गनन अबसर पाए । ष.स.२०७० सालको षरकषक सा आयोगाट सथायी षरकषकको लाषग षसफाषरस गयको । तर मल काम गषररहको सथानमा अकको षरकषक लयाउनको लाषग षदालयल माग गरर । यसल फषर तना थपयो । घरबाट टाढा गएर बसन पनन भयो

। पषरारबाट अलग हन पनन भो भनन लागयो । मलाई तना भएको करा सब समहमा सनाए । तयसपषर महासघको पहलमा षिलला षरकषा काययालयमा षषभनन चरणमा बठकहर भए र अनतमा तयही षदालयमा काम गनमका लाषग षिलला षरकषाबाट षनयषकत पाए । मलाई महासघल हरक समसयाहरमा सहयोग गदद गयो । मरो लाषग षनरनतर परयास गयको । अषहल म तयही षदालयमा षरकषक भएर काम गषररहको र । म िर खसी र । पषरार र गाउका बालबाषलकालाई षरकषा षदन काम गषररहको र ।

यषद महासघल यषत िर पहल र सहयोग नगषरषदएको भए मरो नोकरी रहन षथएन । मल मागर िीनयापन गनम पनन षथयो । हाल म षदालयमा पढाएर ाषषमक २ लाख आमदानी गरम । आफनो पषरार रामोसग चलाएकोर । अर रारीषरक असथा ठीक भएर पषन कही नगरको र आफमा अपाङगता भएर पषन समािका बालबाषलकालाई षरकषा षदन पाएकोमा गम लाषगरहको र । w

31असल अभयास

चौतिफी पहच बढयाउद सयालमन समह

प मको १ नमबर परदरमा झापा षिलला परम । झापा षिलला रषकषक, आषथमक तथा रािषनषतक षहसाबल नपालक सगम माषननर । यदपी यहाको अपाङगता भएको वयषकतको असथा भन नािक न षथयो । राजयबाट परदान गषरन सा सषिा पषन पाउदनन षथए । यसको

बारमा चतनाको पषन अभा षथयो । ष.स. २०६६ सालमा राषटरिय अपाङग

महासघ, नपाल षिलला चयापटर झापाको सथापना भइसक पषर षिलला क कमल गाउपाषलका ( साषक लखनपर गा.षब.स) ष.स. २०७१ सालमा गा ष स सतरीय अपाङगता सालमन समह गठन भयो ।

32 असल अभयास

िसका कारण यस ठाउका सब परकारका अपाङगता भएका वयषकतहर समार हन मौका पाए । षिलला चयापटर झापाल समहका परषतषनषिहरलाई षषभनन नतत तथा कषमता षकास ताषलम तथा अपाङगता भएका बयषकतहरलाई समदायमा पनमसथापन गराउनका लाषग षनरनतर लाषग पयको । िसका कारण ११ िना अपाङगता भएका बयषकतहरल पनमसथापन हन मौका पाए । दोशरो चरणको पषरयोिना यस ठाउमा भएका कषरब १

सयिना अपाङगता भएका वयषकतहरल आफनो अषिकार बझको करा षिलला चयापटरका ततकाषलन अधयकष शरी खगनदर भटटराई बताउन हनर । अषिकार बझपषर उषनहरल राजयका षनकायमा गएर आफनो अषिकारको लाषग बकालत गनम थालका रन । सर सरमा राजयका षनकायहरल आलटाल गथन । षसतार सगषठत भएपषर भन उनीहरको कही लागन ।

सबअपाङगता भएका बयषकतहरल पषरचय पतर सहि रपमा पाउन थाल ।

33असल अभयास

अधययनका लाषग रातरषतको षसफारीस हन थालयो । यसका साथ सामाषिक सरकषा भता पषन षनरनतर पाउन थाल । यसता कामल गदया यस ठाउका सब परकारका अपाङगता भएका वयषकतहरमा एक परकारको हौसला बढन थालयो । सगषठत भएको कारण अब कसल पषन हपन नसकन भए । समािमा अपाङगता भएका वयषकतहरको परषतटठा बढद िान थालयो ।

यसका साथ षिलला चयापटरल षषभनन सघ ससथाहरसग समनय गरी अपाङगता भएका बयषकतहरलाई आशयक सहयोग सामगी उपलबि गराउन कायम ( बराखी , षलिचयर, सतो री, रिाईसाईकल, लगायत ) भयो । यसल गदया अपाङगता भएका वयषकतहरको दषनकी सहि हन थालयो र उषनहरको आागमनमा पषन षदद हन थालयो ।

षिलला चयापटरका अधयकष थपन हनर, सचतनाल मातर नपगन भए पषर आषथमक रपमा पषन सरषकतकरण गनमका लाषग करमसग सबलाई हौसला र कषमता बढाउद गइयो । िसका लाषग सीप तथा कषमता षकास ताषलमहर सचालन भए । िसत अषमलसो कचो नाउन ताषलम, मखमलको िता र गषया नाउन ताषलम,

कमपयटर ताषलम, ासको मढा नाउन ताषलम, षसलाई कटाई ताषलम आषद । यो ताषलम पाएपषर ५० परषतरतभनदा बषढ अपाङगता भएको वयषकतहरल आफनो वयसाय सर गषररहका रन ।

अपाङगता अषिकार र षकासका लाषग सथानीय षनकायमा समत पहल बढद गयो । िसको कारणल आ.ब. २०७३/७४ मा गाषसबाट अपाङगता अषिकारको लाषग १ लाख ५० हिार बिट षषनयोिन भयो । तयसत षिलला षकास सषमषतबाट समत र १ लाख परापत भयो । यो सहयोगबाट अपाङगता भएको वयषकतको िीनलाई थप सहि बनाउन सहयोग पषगरहको र ।

७ िनाको समहबाट रर गषरएको सालमन समहमा ररको षदनमा कसको षशास पषन षथएन । यो समहल क गनम सकर र िसतो सबल गदमथ । षसतार सब अपाङगता भएका वयषकतहर एक ठाउमा भला भएपषर करमसग कालत गनम सषकयो । हामी अषहल गाउमा मातर षसषमत रनौ । षिललामा आइपरका समसयाका लाषग पषन एक िट हनरौ । अनयायका षरदधमा सामषहक रपमा लडरौ । सालमन समहका अधयकष शरी टक बराल बताउन हनर । w

34 असल अभयास

आिभनदा २५ षम अगाष तापलिङग षिललाको सामानय पषरारमा पासाङगचोम रपयाको िनम भएको हो । उनको पषरारमा आमा बा सषहत ३ बषहनी र १ भाइ रन । उनी पषरारको िठी रोरी हन ।

घरको आषथमक असथा अतयनत दयषनय षथयो । आफनो ारीमा फलको अननल षम िानन पगदन षथयो । गषरब भए पषर ऋण पषन कसल षददनथयो । कसरी पषरार चलाउन उनको बबाको ठलो

सनदर भवटको यातयामया पयासयाङगचोम

षचनता षथयो । रोरारोरीलाई खाउन पयको । बबाल सब करा नभन पषन तयो समसया उनल नषिकबाट महसस गषररहको षथईन ।

बबाको दःखलाई कसरी सहयोग गनन ? उनको मनमा खषलरहको षथयो । अननत उनल आषथमक असथा सदढ गनन आरामा ष स. २०५९ मा दधनदधकालको समयमा िनयदधमा होषमईन । भषमगत भएपषर घरको आषथमक असथा र दरको मषकतको लाषग अगाष बषढ न रषहन ।

35असल अभयास

मषकतका लाषग लडदा कयौ ठककर खाद अगाष बढन करममा २०६१ सालमा सनासगको दोहोरो षभनतमा बम पषडकदा उनी बमको िमाकामा पषरन । िसको कारण उनको ररीरको तललो भाग नचलन भयो । उपाचार गषरन । तर षसक भएन । अनतत: उनी रारीषरक अपाङगता भएको वयषकत बषनन ।

यसरी उनको िीनल अकको मो षलयो, सोचद नसोचको करा भएपषर उनको िीन झन कटटकर बनद गयो । आषथमक षहसाल मातर होइन अब मानषसक षहसाल पषन तना बढद गयो । क गनन, कसो गनन ? अगाषको बाटो बझन सषकनन । ५ बषम भषमगत िीनल उनलाई िीन िीउन तषरका त षसकायो तर आषथमक असथा भन िसताको तयसत न भयो ।

उनल तापलिङग रोषन, सामानय िीन षिउद झापा षिललाको दमक नगरपाषलकामा बसन थाषलन । यस समयमा २०७१ सालमा उनी राषटरिय अपाङग महासघल गठन गरको सिनसील अपाङगता मषहला समहको समपकम मा पषगन । समहमा सदसय भएपषर उनलाई सीपमलक तथा आयआिमन कायमकरम अनतरगत ३ मषहन “गषया तथा कसन ” बनाउन ताषलम षलन मौका षमलयो । यसल सीप मातर होइन िीन षिउन कलापषन षसकायो ।

उनी भषनरन, यसल मरो षदमाग न पषरतमन गषरषदयो । मल सोच अब यसको माधयमबाट कही काम गरम । फलसरप सिाटका सामान बनाउद षकरी गनम थाल । यसको लाषग मल मषहला समहबाट ररमा १० हिार र तयसपषर ३० हिार ऋण षलए । िसको कारणल गदया मलाई वयसाय गनम समसया भएन । पसल पषन राम चलन थालयो ।

यसका साथ अनय गाषसका समहहरमा उनी परषरकषकको रपमा काम पषन गददषरन । यी काम गरापत उनल माषसक १५ हिार आमदानी गनन गरकी रन ।

यसका साथ उनी सामाषिक कायममा पषन उषतक सषकरय षरन । ा नागषरक मञचको सदसय भए पषर गाउको षकास योिना र काययानयनमा समत सषकरय षरन । समािमा हषसयत बढद गएपषर दधनदधकालमा रटको पढाइलाई समत षनरनतरता षदद षरन । हाल उनील षहमालय मा.षब. दमकबाट ककषा १२ उषतणम गरकी षरन । अपाङगता भएपषर उनल दखको अनिकारमय भषटयलाई महनत र राषटरिय अपाङग महासघको सहयोगमा सनदर भषटयको यातरा गषररहकी षरन । उनको आमदानील उनी आफनो पढाई र पषरारको सहयोग गषररहकी षरन । उनको उजल भषटयको लाषग रभकामना र । w

36 असल अभयास

शकषयाको जोनत बयालदः

वटणपरसयादषगतका षदन समझद षटण भनरन

। पढन त पषढयो तर िाषगर कहा खान ? िाषगर कसल षदनर ? षनक षचनतामा षथए । िाषगरका लाषग िर भौताषरए । िर आशासन पाए । तर कसल पषन िाषगर षदएनन । षिनदगी दषख षदगदार लाषगरहको षथयो ।

३२ षषमय षटणपरसाद उपाधयायल आफनो षगतको वयथा सनाए । कषपलबसत षिललाको एथौसा गाउमा सामानय पषरारमा िनमन भएको षटणपरसाद उपाधयाय । िसका द आखा नयन दषटटषहीन र । यसको अथम रामो दखन नसकन हो । आखा रामो नदख पषन सनातकोतर सममको अधययन गनम भएको र उहाल । घरमा उहा सषहत ८ िनाको पषरार र ।

आखा रामोसग दखन नसकन भए पषर मलाई समािल कन करामा षशास गरन । हामो अषिकारको करामा कसको धयान गएन । हामी िसता वयषकतको िीन हन भनदा त नहन न बस लागदथयो । सोचदा

37असल अभयास

पषन षदकक लागर आउथयो । भौताषरद षहषरहको षथए । यसबला गाउमा अपाङगता भएको वयषकतहरको समह गठन भयो । राषटरिय अपाङग महासघको सषकरयतामा षिललामा यस समह माफम त अपाङगता समबनिी िनचतना िगाउन कायमकरम भयो ।

समहमा म पषन सदसय भए । सदसय भएपषर षनरनतर रपमा बठकमा भाग षलन िानथ । अपाङगता भएको वयषकतको राजयल षदन सा सषिाका ारमा िानकारी हनथयो । आफना अषिकारका लाषग हामी योिना बनाउन तथा कालतका लाषग समबषनित षनकायमा िान गषरनथो । आफना समसयाहर समहमा रलफल हनथयो । समािानका उपायहर खोषिनथयो । उनल भन । समहका सब िनाल षतमी त पढका रौ िाषगर खाउ भनथ । तर भन िसतो सषिलो षथएन । कसल षदनथयो मलाई सषिल िाषगर ? उनी घन चककरमा षथए ।

एउटा नषिकको षदालयमा षरकषक आशयकता भएको िानकारी आयो । मलाई पषन कताकता भागयल साथ षदन लागको हो की िसतो लागयो । िन करा मल, ततकाल महासघका षिलला अधयकषलाई िानकारी गराए । अधयकषबाट पहल गषरषदन आशासन पाए । िसको कारण म िर खसी भए । तयहाबाट पषन राम पहल भएर । अनततः सफल भइयो ।

ररमा म असथायी षरकषकको रपमा षनमन माधयषमक तहमा काम रर गर । कही समयपषर षरकषक सा आयोगबाट सथायी षसफाषरस भई महासघक पहलमा घर पायक षदालयमा अधयापन सर गर ।

यषद महासघल पहल नगषरषदएको भए मरो नोकरी घर पायक हन षथएन । मलाई ाषहर गएर काम गनम षनक समसया हनथयो । मलाई आतमषनभमर भई सालमी िीन षिउनको लाषग सहयोग गषरषदन महासघको षिलला चयापटर मरो भगान सरह न बषनषदयो । अषहल मल माषसक रपमा १८ हिार ७ सय ३० रपया तलब थापर । यसल मरो पषरारको िीषका चलाउन मनगय पगको र ।

उनी थपरन , यसल मरो िीनमा ठल पषरतमन भएको र । तयषत मातर होइन अषहल म न गषठत बाणगगा नगरपाषलकाको नगर सतरीय अपाङगता समनय सषमषतको अधयकषको षिममारी पषन हन गषररहको र । कामबाट बाकी रहको समय अपाङगता भएका वयषकतहरको अषिकारका पकषमा कालत गदद षहडन गषररहको र । उनी भनरन, सब गाषसहरमा अपाङगता भएका वयषकतहरको लाषग सालमन समहहर गठन गरी अपाङगता भएका वयषकतहरको कषमता अषभषदध गनन काम गषरषदए समग अपाङगता भएको वयषकतको िीन सहि हन षथयो । w

38 असल अभयास

म भारतको षदललीमा एउटा कमपनीमा काम गदद षथए । काम गनन करममा २०६२ सालमा मरो दाया हातको हतकलाको भाग मषरनमा परी काटयो । िसको षपाल म असाधय रटपषटए । यसपषर मलाई षहनताबोि भयो । अकयाको दरमा बसनभनदा आफन ठाउमा गई कही काम गरौ भनन लागयो । तयही भएर म घर फकक । मलाई भटन र मरो हालचाल सोधन गाउका साथीहर मरो घर आउथ । तर मलाई भन उनीहरसग भट गनम मन लागदनथयो । मलाई मरो िीन न याद भयो, अब म कही गनम सषकदन भनन लागदथयो । मरो हात काषटएपषर मलाई ससार न अनिकार भए िसतो लागथयो । िीन कसरी चलाउन ? क गनन होला

? मरो षचनताको कन षसमाना न षथएन । यो षचनता अर कसको नभई

बलराम खरालको षथयो । उनी ४४ षम अगाष कषपलबसतको ाणगगामा ठाउमा िनमकाषथए । उनल नपालम हदा एस एल सी सममको अधययन गरका षथए । उनी ४ िनाको आफनो पषरारको भषटयलाई उजल बनाउन चाहनामा मगलान षरर । तर तयषह चाहनाल उनको हात न गमयो । यो षदनको षपा उनल चाहर पषन षसमन सकदनन । आफनो दर नरोको भए तयसतो हदनथयो की । उषन परताउरन ।

समय षतद गयो । कही गनम सषकएको षथएन । यस बीच ष.स. २०६६ सालमा हामो गाषसमा अपाङगता भएका वयषकतहरको समह बनाउन करा

बलरयामको बल

39असल अभयास

रलफल भएर । राषटरिय अपाङग महासघ षिलला चयापटरका कही अपाङगता भएका साथीहर मलाई भटन आउन भयो । सरमा म समहमा िान माषनन । साथीहरल िर समझाउन भयो । अपठयारो मानी मानी हनर भषनषदए । तयसपषर म अपाङगता भएका वयषकतहरको भलामा षनरनतर रपमा उपषसथत हन थाल । उनल भन ।

तयो भलामा अपाङगता भएका वयषकतहरका अषिकार तथा अपाङगता भएका वयषकतहरल भोगन परका समसयाहरका ारमा रलफल भयो । मलाई पषन समहको सदसय बनन आगह गषरयो । मल पषन सीकार । ररमा म एकल हो की िसतो लागथयो । पषर थाहा भयो हामीहर िर रहरौ िसल उसत खालका समसयाहर भोषगरहका षथयौ । अब हामी सब षमलन परम भनन लागयो । यसल मलाई कही गनमपरम भनन बल परापत भयो ।

पषरयोिना दोशरो चरणमा परर गषरसकको षथयो । अब त कही गनदपरम भनन रलफल चषलरहको षथयो । यस समयमा महासघको षिलला चयापटरल परसता पतर तयार गषरषदयो । तयसलाई हामी सब षमलर गाषसमा पर गषरयो । ररमा गाषसल हामो परसतालाई ासता न गरन । तर मल षनरनतर बल गर । अनततः गाषसल कही रकम अपाङगता भएका वयषकतहरका लाषग षषनयोिन गयको । ररमा २५ हिार १ सय बिट

षषनयोिन गषरएको षथयो । तयो रकमबाट अपाङगता समनिी िनचतनामलक काम गनन मौका षमलयो । करमरः हामीहर समहमा बठक गनन, रलफल गनन र षिलला चयापटरसग समनय गनम थाषलयो ।

यसका साथ समहलाई अझ बषलयो बनाउन हामील माषसक १ सय रपया समहमा बचत गनम थालयौ । २०७१ सालमा सामदाषयक अपाङगता बचत तथा ऋण सहकारीको रयर सदसय पषन बन । पषर अपाङग उतथान समािल सञचालन गरको साना वयसाय ताषलममा सहभागी हन मौका पाए । तयो ताषलमबाट मल कही वयसाय गनम पदमर भनन पररणा षमलयो । मल ररमा सहकारीबाट र १० हिार ऋण षलई षकराना पसल सञचालन गर । वयसाय राम चलयो । माषसक ३ हिार िषत आमदानी हन थालयो । षसतार वयसायलाई बढाउद लग । अषहल मलाई समािका साथीहरल रामो वयहार गदमरन । समािमा हन सामाषिक गषतषषिमा समत सहभागी हन मौकाहर पाएको र । अषहल मलाई म अपाङगता भएको वयषकत ह भनन िसतो लागदन । ममा आतमबल बढर आएको र । ४ िनाको सानो पषरार खरीका साथ बसका रौ । षनरनतर रपको बलल न आि म सबको षपरय बलराम बनन सकको र । उनील परसनन मदरामा सबकरा खोलर भन । w

40 असल अभयास

मषनष चौिरीको कलाली षिललाको सापानी गाषसमा षब.स. २०६४ सालमा िनम भएको षथयो । उनी िनमिात बह अपाङगता भएका वयषकत हन । उनको रषररका कन पषन भाग चलदन षथयो । अब कषह गनम सषकदन होला भनर उनका पषरारल आरा माषरसकको षथयो । कषहल मरम अषन लगर फाषलषदन भनर बाटो करर बसका षथए । आफल खाना खान समयमा सामानय खाना खाइषदन गथन । तर रामोसग खाए नखाएको कसलाई ासता षथएन । बासतमा भननपदया मषनषको हरचाह गनन िागर कसलाई पषन षथएन ।

लर मरमकी तयसतो भयो भन पाप लागर भनर मषनषलाई भात पकाउन भाोमा षभतर हाषलषदन र आफहर काममा ाषहर षनसकनथ । उसलाई कसतो

र? क भइरहको र ? भोक लागयो की? षरामी भयोकी कसलाई कही चासो ा षचनता षथएन ।

न त बोलन सकथ । न त कराउन । उनलाई परसरह वयहार गषरएको षथयो । षयौदषख नहाएको षथएन उनको ररीरल । रामो लगा लगाउन पाएको षथएनन । उनी बालबाषलकाल पाउन अषिकारबाट पणमरपमा बषञचत षथए ।

राषटरिय अपाङग महासघको सहयोगमा गाउमा कालतको लाषग सालमन समह गठन भएको षथयो । यो समहल अपाङगता भएको वयषकतहरको अषिकारको लाषग काम रर गषरसकको षथयो । यस करममा षमषत २०७१ माघ २५ गतको षदन मतदाता षरकषाको समीकषा गनमको सब समहका सदसयहरको बठक

खयानया पकयाउन भयाडया भतको षिनदगी

41असल अभयास

भला भएको षथयो । बठकमा एक िना सदसयल मषनष

चौिरीको ारमा सनाए । यसतो सनर सबिना अचमममा पर । यसपषर उनको उदधारको लाषग एउटा योिना बनयो । यस अनरप सयोिक र एक िना सदसय बालकको घरमा गए । उनको पषरारलाई भटी सबकरा बझ । सयोिकल बालकको अषभभाकलाई यसरी भाा षभतर राखन नहन, समयमा खाना खाउन पनन तथा वयषकतगत सरसफाइ गनमको लाषग सझा षदए । रामोसग समझाई बझाई गरी समहका सयोिक र सदसय आफनो बाटो लाग । १ हपतापषर तयसको अनगमनको लाषग मषनषको घरमा दब िना पग । तयहा पगदा मषनष पषहलक असथामा दषखए । पनः समझाउन खोजदा पषरारका सदसय उलट झगा गनम थाल । तर पटक पटक रलफल पषर पषरारका वयषकतहर मषनषलाई धयान षदन करामा सहमत भए । अनततः मषनषको सफाई हन थालयो ।

षनयषमत खान पाउन थाल । ररीषरक अग नचल पषन उनी हदया सफा र रामो दषखन थाल । सबको मायाल दषखन थाल ।

यसपषर समहल बालकको पषरचयपतर भए नभएको बझन पषरार सग रलफल गर । ररीरको कन पषन अग नचलन, खाना खान भोक लागयो समम पषन भनन नसकन बालकलाई (ग) शरणीको पहलो पषरचय पतर षदईएको रहर । यसतो दख पषर समहल षिललामा गएर ‘क’ गमको पषरचय पतर षनकालन सहयोग गषरषदए । यसपषर मषनषल माषसक १ हिार भता पाउन थाल । यसतो परयासल घरमा खसी रायो । बालकको पोषणको लाषग उसल न पाएको माषसक सामाषिक सरकषा भताल पगन थालयो । भात पकाउन भााको षिनदगीबाट अब घर षभतर बसन तथा सफा सगघर भएर रमाउन थालका रन मषनष चौिरी । अषिकार पाउन सबको अषिकार पषन हो । w

42 असल अभयास

२०६५ सालको साउन मषहना षथयो । षसमषसम पानी पदद षथयो । तयसषदन आराराम पषन नपालगिको यातरामा षथए । बस चढको १ घणटा भएको षथएन उनी चढको बस दघमटनामा पयको । दघमटनामा कहील जयान समत गमाए । तर उनलाई भन भगानल हात थापीषदए । उपचारल उनको जयान त िोगायो तर उनी षहल गनम नसकन भए । बासतम उनी रारीषरक अपाङगता भएका वयषकत भए । आरारामल सोच मरो िीनका सब आराहरमा अब पणमषराम लागयो ।

आराराम चौिरी, ष.स. २०४४ सालमा कलाली षिललाको दगयौली गाषसमा िषनमएका हन । िनमदा सलाङग भए पषन दघमटना पशचात उनी रारीषरक अपाङगता भएका वयषकत बन । िसको कारण उनको िीन पषन अनयोलगसत भयो । क गरौ कसो गरौ भनर उनलाई पणमरपमा रटपटाहट भयो । षिनदगी सब अनिकार दखन थाल । आराका जयोती सब षनभ िसतो भयो । अगाषका िीनका बाटाहर उनलाई दखाइ षदएनन ।

आरारामको पषरारको रषकषक र

परया हद आशयारयामकया आशयाहरआषथमक असथा नािक षथयो । तयस माषथ अपाङगता भएपषर उनलाई झन ठलो चोट लागयो । यसत षपा न षपाको ीचमा पषन उनल आफनो पढाईलाई भन षनरनतरता षदद गए । षषभनन समसयाहरसग िधद उचच माधयषमक तहसममको षरकषा आिमन गनम उषन सफल भए ।

आराराम समझनरन, अपाङगता भएक कारणल आफ कन पषन सामिषनक समारोहमा सहभागी हन नपाएको । तयषत मातर कहा हो र आफन पषरार तथा समािबाट समत अपहलना सहन परको षततो यथाथम उनल सगालका रन । आराराम भनरन, आषथमक असथा कमिोर षथयो तर क गनन कसल मखमा लयाएर मा हाषलषदएन । तयही भएर उनी अरको खत अषियामा कमाउन रर गर, जयालामा काम गर िसबाट िसो तसो सामानय रपमा आफनो र पषरारको िीन चलाइरहका षथए ।

आराराम थपरन, क अपाङगता हन मरो दोष हो ? अपाङगता भएका वयषकत भनदा पषन नभएको वयषकतको सोच षभतर बढी अपाङगता दषखनर । कषतपय ठाउमा िादा षचरा भनन तर कसल पषन सहयोग

43असल अभयास

नगनन पषरपाटी अझ पषन रहको र । तर माषनसको िीन हो । िो िषत खर पषन अपाङग हन सकर, कसको भषटय पषन षनषशचत रन ।

अनयोल अनयोलको ीचमा आरारामको सानो आरा पालायो िब नपालमा अपाङगता भएका बयषकतहर अषिकार सषनषशचत गनन उददशयल राषटरिय अपाङग महासघ, नपालल सामाषिक समारीकरण नामक कायमकरम रर गयको । तयस कायमकरम अनतगमत उनी दीगो साबलमन समहकामा अधयकष बन । अधयकष बनपषर षषभनन षषयमा ताषलम परापत गर । यसपषर उनल अपाङगता अषिकारको लाषग षषभनन सचतनामलक कायमकरम गनम थाल । यसका साथ सथानीय सतरमा अपाङगता अषिकार समबनिी कालत गनम रर गर, षषभनन सरोकारालालाई सहभाषगता गराएर अपाङगता अषिकारको समबनिमा सचतना, नतत षकास, सथानीय शरोत पषरचालन इतयाषद समबनिी ताषलमहर सचालन गर । िन उनल षिलला चयापटरको कायमकरममा सहभागी भएर षसकका षथए । यसका कारण अषहल यस ठाउमा अपाङगतालाई हनन दटटीकोण षसतार सकारातमक रपमा बषदलन थालको र ।

षनक न हषपएका र असरबाट बषञचत पाषरएका आरारामलाई कालत क कारणल सकषम बनायो । षन.मा.ष तह

समम पढाइ हन एक षनिी षबदालयका परिानाधयापकको षिममारी पाए उनल । अपाङगता भएका वयषकतल पषन कही गनम सकरन भनन करा उनल परमाषणत गरका रन । उनी थपरन, सालमन समहल मरो िीनमा नया आयाम लयायो । िन मल कलपना समम पषन गनम सकको षथइन । अषहल उनलाई आफनो पषरार िानन कन षचनता रन । सग अपाङगता भएको वयषकतको अषिकारको लाषग पषन षनयषमत कालत गददरन ।

उनी अषहल गाउ षकास सषमषतबाट बिट षलई अपाङगता भएको वयषकतको दषनकीलाई सषिलो बनाउन काममा समत सषकरय रन । समािमा अनय गमलाई समत सचतना गराउन सथानीय सतरमा एउटा कलबमा अधयकष समत भएका रन । आरारामलाई समािका हरक वयषकतल सममानिनक रपमा हनम थालका रन । हाल उनी सालमबन समहमा सकय रपमा काम गषररहका रन । समहल यस षम गाउ षकास सषमषतबाट परापत १ लाख बिट पषरचालन गषररहको र । िसाट १५ िना अपाङगता भएका मषहलाहरको लाषग षसलाई कटाई ताषलम सञचालन गषररहका रन । षनयषमत रपमा सब षमलर अपाङगता भएका वयषकतहरको अषिकारको लाषग लडन हो भन समाि पषरतमन गनम सषकन करामा उनी ढकक रन । w

44 असल अभयास

गाी ढयाकक रोषकयो । कणम दाई भनन आाि आयो । एक िना वयषकतको सानो घरषभतरबाट हिर भनन आाि आयो । गाषबाट उतरका वयषकतल कणम दाईलाई चङगी करबापतको पसा षदए । कणम दाईल ील षदए । यसपषर गाी फषर अगाष बढयो । यसत दषनकका साथ िीन अषघ बषढरहको र कणमबहादरको ।

कणम हादर साकफी आिभनदा ४१ षम अगाष सखनत षिललामा िनमका हन । उनी राषररीक अपाङगता भएका वयषकत हन । सान उमरमा पोषलयो रोगका कारण अपाङग बनका कणमबहादरको िीन षनक दःख र कटट साथ षतको षथयो ।

उनका बबा िय हादर साकफीको आफनो पखययौली घर सलयान हो । तयहा बाट हातमख िोनम समसया भए पषर २०२४ सालमा सखनतमा साई आउन भएको षथयो । नदीको षकनारामा नदील रोको िगगामा सामानय रपमा खषतपाती गदद २ रोरा र ३ रोरी सषहतको पषरार

दःखसाथ पालन पोषण गदद षथए उनी । दःख भए पषन घर पषरार त खसी न षथयो ।

एकाससी िठा रोरालाई (कणम हादर साकफी) पोषलयो रोग लागयो । िसको कारणल उनको एउटा खटटा षनषटकरय भयो । उपचार गनम असपताल पषन िाइयो । तर भनिसतो उपचार हन सकन । आषथमक रपमा समपनन भएको भए रामो ठाउमा उपचार गराउन पाएको भए ठीक हनथयो की । आषथमक अभाको कारणल गदया उ अपाङगताको िीन षिउन ाधय हन भयो । उनका बबा ियबहादर भनन हनर ।

कहाली लागदो गषरी अषन समाि भनठानन कषथत अरत िाषत । तयसमा कणम हादरको रारीषरक अपाङगताल पर पषरार दषखत तथा षचषलत षथयो । यसतो पषरषसथषतमा िय हादरल रोराको भषटय सोची षपठीउमा ोकर ३ षक.मी टाढा रहको षसदधशर उचच मा.ष.मा ककषा ८ समम अधययन गराउन भयो ।

कणणबयाट कणशदयाई

45असल अभयास

िसका कारण उनी सामानय पढन लखन सकन भए । यदषप उनलाई अपाङग अषिकारको ारमा िानकारी भन षथएन । उनीसग अपाङगता पषरचय पतर पषन षथएन । राषटरिय अपाङग महासघबाट सञचाषलत कायमकरमको सथानीय सालमन समहमा आदध भए पषर उनल अपाङगता पषरचय पतर पाए ।

यसको साथ समहको सहयोगमा २०७० साल भादर ८ गत राषटरिय अपाङग महासघ षिलला चयापटरदारा सञचाषलत अपाङगता भएका वयषकतहरको नतत षकास तथा षनयाचन परषकरयामा सहभाषगतातमक षषयको कायमकरममा सहभागी हन उनलाई मौका षमलयो । िहा सहिकतयाल अपाङगताको अषिकार र सहभाषगताको सालमा सचतनामलक षषयमा रलफल गराए । तयसमा सामदाषयक नका पदाषिकारी र सथानीय उपभोकता सषमषतहरको समत सहभाषगता रहको षथयो । नका पदाषिकारीहरल कायमकरममा अपाङगता भएको वयषकतहरको लाषग सहयोग गनन

परषतदधता िनाएका षथए । कणमबहादरल यो करा सनपषर

सथानीय समदाषयक बनमा सहयोग पाउन आरामा पग । सालमन समहको पटक पटक रलफल र अनरोि पषर उनलाई चषङगकर सकलनमा सकलनकतयाको रपमा षनयकत गषरषदयो । िसका लाषग माषसक र ६ हिार तलबमान तोषकयो । उनी िर खसी भए । यस आमदानील आफनो पषरारमा सहयोग दषनकीमा सहयोग पगयो।

सालमन समहल गरको कालत पषर उनल िाषगर मातर पाएनन । अषहल यस ठाउमा अपाङगता भएको वयषकतलाई समािल हनन दषटटकोण पषन बषदलएको र । कन पषन नया समह गठन भएमा सकसमम अपाङगता भएका वयषकतलाई समत सहभाषगता गराउन चलन समािमा बढको र । सालमन समहल िरभनदा िर काम गरको र । ती मधयका एक उदाहरण हन कणमबहादर साकफी । आि षतन वयषकत षहिोको कणनबाट आि सबका कणमदाई बनन सकका रन । w

46 असल अभयास

हयार नखयाई षितकया -

षितबहयादरसान, मान, इजितमा सका

षितबहादर २०४६ सालको माघ मषहनामा आइपगदा अनततः हार । भखमरका लालाबालालाई हकयाउन त रद षथयो । अककोषतर पषरार पषन चलाउन षथयो । तयसकारण घरमा सतभाउ पाषलएको षथयो । तर रखमा घास काटन चढका षितबहादर एककासी भईमा बिाषरए । उपचार गराउन ठाउ तथा आषथमक

समसयाको कारणल गदया उनी रारीषरक अपाङगता भएका वयषकत बनन पग ।

२०१५ सालमा षसनिपालचोक षिललाको इखम पोखरीमा िनमका षितबहादर षगरी रखबाट झरसग उनको िीन कषठन बनन पगयो । बाचनभनदा मनम बस भनन लागथयो उषनलाई । गषरीको मारमा त उषन पषहल न षथद षथए तयसमाषथ अपाङगता थषपन पगयो । सग मनन र सग बाचन कसम खाएकी शरीमषत पषन षसतार टाढा हन थाषलन, ासता समत गनम राषन । मदया पदया काम लागन दाि भाइ पषन टाढा हन थाल । समािका वयषकतल िनन मरनर भनन भनदा अर कही सहयोग गरनन । दखाईको षपा त सहन कोषसस गषररहको षथए । तर मानषसक तनाब भन षसमन सकन

47असल अभयास

असथा षथएन । उनी भनरन । िीन कसरी षिउन, अब क गनन मलाई कही थाहा षथएन । २ रोरा र २ रोरीको पालन पोषण कसरी गनन ? सोचन समत सषकन । सखमा त सबको साथ षथयो । तर दःखमा सब टाढा भए । आफ काम गनम नसकपषर सबको हलामा पषरयो ।

उनी थपरन, िब मरो ढा एकाएक दखन थालयो । भाइल पठाइषदएको षिलीको तलल माडन लगाए । तयसल त षनको गनन होइन झन षगारर । िर दखपषर षिलला असपतालमा आए । तर उपचार हन नसकपषर अनततः मरो ढा बाषङगयो । म पणमकाषलन अपाङगता

भएको वयषकत भए । षसतार सामानय षहल गनम थाल

। ई.स. २०१३ मा मरो गाउमा अपाङगता भएको वयषकतहरको सालमन समह षनमयाण भयो । यसबाट मल अपाङगता अषिकारको ारमा िानकारी पाए । सथानीय शरोतको उपलबिता र शरोत पषरचालन षषिको करा षसक । तयसपषर मरो मनमा कही गनम सषकनर भनन षहममत बढयो ।

समहको षसफाषरसमा मम ससथाल सञचालन गरको ७ षदन लघ उघमी ताषलममा सहभागी हन मौका पाए । िहा पाउ (लपसी कयाणी) बनाउन सीप षसक । करमरः ३ पटक गरर २१ षदनको ताषलम

48 असल अभयास

पाए पषर मल पाउ बनाउन सर गर । िसका लाषग मपल ५ हिार र घरलबाट १५ हिार ऋण षलएर सानो उघोग रर गर । सरमा त यसतो काम गरर पषन हनर भनर पषरारबाट सहयोग न पाइन तर षसतार बझद गएपषर सहयोग गनम थाल । मरो षनरनतर महनतको कारणल मरो कामलाई सममान गदद दोलखा, दाङ, नाकोट, षसनिपालचोक षिषसबाट नगद परसकार तथा सममान पतर पाए ।

उनल माषसक १ सय षकलोभनदा बढी पाउ उतपादन गरी षिलला र षिललाबाषहर लगर बचन गरका रन । माषसक रपमा १० हिार भनदा बषढ नाफा कमाउन थालका रन । अषहल उनको उघोगको ९ लाखभनदा बढी मोल परम । यसका साथ उनल यसको आमदानीबाट कषरब २ लाख ३० हिारको िगगा षकनका रन । हालको मोलमा हनम हो भन उकत िगगाको १० लाख भनदा माषथ परम । यसका साथ कानरो रोरालाई ७ लाखभनदा बढी खचम गरर इषनिषनयर बनाएका रन । भखमर उनल भकमप परषतरोिातमक घर समत बनाइसकका रन ।

षहिो बढो हला गनन दाि भाइ

आि सममान गरमन । कही काम गनम परमा सोधरन । समािमा गमको मान, सान र इजित सब फकन को अन भ गरमन षितबहादर ।

उनी षनक खसी रन । महासघको षिलला राखाल मलाई सहयोग नगरको भए यषतखरसमम म मरी सकन षथए होला । घरषभतर सडन षथए होला । सालमन समहलाई पषन िनयाद षदनरन । यषद यस समहमा म बसन नपाएको भए षिललामा गएर आफनो अषिकारको करा पषन गनम सकन षथईन होला । यो भनाईमा उनको षनक खसीको मसकान दषखनथयो । अषहल पषन सालमन समह सषकरय बनाउन समत उनको अहम भषमका र ।

महासघका पम अधयकष अमबरबहादर घल भननहनर, षितबहादर षगरी षनक फषतमलो हनहनर । उहालाई हामील षसकाए पषर तरनत वयहारमा उतानम सकन खी उहामा षथयो । अपाङगता भएको वयषकतहरको षिललाको सान न भएका रन षितबहादर । महासघल उहालाई आगामी षदनमा समत आशयकता अनसारको षनरनतर सहयोग गनन बचन षदनहनर । w

49असल अभयास

सरकारल अपाङगता भएका वयषकतहरलाई सहयोग गरम भनन करा षिलला भरी न हलला षथयो । तयही भएर सदरमकाम नषिकका कही अपाङगता भएका वयषकतहर बला बला अषिकार खोजनका लाषग षिललाका सरकारी काययालयमा िान गदमथ । तर उनीहरको करा एउटा कानल सनन र अकको कानल उाईषदन मातर हनथयो । कसल पषन

सथयानी तहको बिट अपयाङगतयाको वकयासमया

उषनहरको करालाई गषमभरतापमक षलन गरका षथएनन ।

षिललामा १० हिार भनदा बषढ अपाङगता भएका वयषकतहर भए पषन उषनहरको कन सगठन षथएन । रहका ष पी ओहर पषन ररपटट रपमा रहका षथए । सगठनको अभाल गदया अपाङगता भएको वयषकतको करा कसल सननन । मखल षचपला करा गथन । भहालर नी

50 असल अभयास

गषरहालरौ नी भनन िसता करा गथन तर वयहार तयसतो दषखदन षथयो । षिललाका दर दरािमा रहका अपाङगता भएका वयषकतहर घरमा बसन र अरल षदएको खान ाहक कही षथएन । हारको कमम त हो भनद बसन ाहक कही षथएन । दोसो दियाको वयषकतको रपमा पषरषचत अपाङगता भएका वयषकतहरको समािमा कन हषसयत षथएन । अषिकारको करा त कहा हो कहा । पहचयकतताको करा त कहा हो कहा ।

इ.स. २०१३ फवअरीमा राषटरिय

अपाङग महासघबाट अपाङगता भएको वयषकतहरको सामाषिक समायोिन भनन कायमकरम सर भयो । एकाएक अपाङगता भएका वयषकतहर सलबलाउन थाल, िागन थाल, बोलन र बोलाउन थाल । यसबीच अमबर बहादर घलको सयोिकतमा ११ सदसय षिलला चयापटरको सथापना भयो । यस सग षिललामा अपाङगता अषिकारको ारमा चलपहल सर भयो । पषरचय पतर बनाउनदषख षषभनन ठाउमा पाउन रटको षषयमा षिललामा चचया हन थालयो । कायमकरम लाग भए यता

51असल अभयास

कषरब २ हिार बढील पषरचय पतर परापत गर ।

यस कायमकरम अनतरगत षिललाका १० टा गाषसमा सालमन समहको गठन भयो । िसको गठनल गाउमा रहका अपाङगता भएको वयषकतहर सगषठत हन थाल । तरमाषसक रपमा भला हन, बठक बसन, आफना अषिकारको ारमा रलफल गनन िसता कामहर गनम थाल ।

यस ीचमा षिलला चयापटरबाट अपाङगता अषिकार तथा सथानीय शरोत पषरचालनको ारमा सचतनामलक कायमकरम सब गाषसका परषतषनषिहरको लाषग समपनन गषरयो । यसबाट गाउमा रहका अपाङगता भएका वयषकतहरल आफनो अषिकार बझ । अषिकारको लाषग सथानीय षनकायमा आाि उठाउन थाल । अषिकारको लाषग कालत गर । उनीहर ततकाषलन गाषसमा गएर आफनो लाषग आएको बिट रटयाउन लगाएर रो । सब गाषसमा पषहलो षम ३० हिारदषख ९० हिारसमम रटयान सफल भए ।

परापत नगदबाट अपाङगता भएको वयषकतहरको िीनसतर सिारको लाषग आय आिमन तथा सीपमलक ताषलमहर सञचालन भए । िसको कारण षिललामा रहका कषरब २ सय भनदा बढी अपाङगता भएका वयषकतहरल आफनो दषनकीमा आशयक हन ोको, मा, िप, तरकारी खती, बाखा, कखरा, ङगरपालन िसता

काम गनम सर गर । अषहल पषन षनरनतर रपमा काम गषररहको षिलला चयापटरका अपाङगता अषभयानकतया करब अषिकारी बताउरन ।

हामील सञचालन गरको गाषस मातर होईन अनय गाषसमा पषन बिट षषनयोिन हन थालको र । िसबाट अपाङगता भएको वयषकतको परतयकष अषिकार परापत गनम सहयोग पगको र । अपाङगता भएका मषहलाहरलाई षदइएको षसलाईबनाई ताषलमबाट २० िनाल त रामसग िीषका चलाइरहका रन । षनरनतर रपमा कालत र षिललामा भएको समनयको कारण आि सब परकारका अपाङगता भएका वयषकतल राजयबाट षनियारण गषरएको सासषिा परापत गषररहका रन ।

यसबषम पषन सब गाषसहरल कषमतमा ५ परषतरत बिट षषनयोिन गषरसकको करा महासघ षिलला राखाका अधयकष षदपक अययाल बताउन हनर । हामी अपाङगता अषिकारको लाषग षनरनतर लाषगरहका रौ । षिलला तहबाट हन सकन काममा परतयकष षनगरानी राखका रौ । यस षम षिलला षकास सषमषतबाट ९ लाख बिट षनकासा गरर षिललाभषर न अपाङगता अषिकारको लाषग सचतना बढाईरहका रौ ।

षिललाका सब सरकारी काययालय अपाङगता मतरी बनाउनको लाषग पहल

52 असल अभयास

भइरहको र । सायद यो चा हनर होला । षहिो अपाङगता भएपषर घरबाषहर नषनसकनहर आि आफनो अषिकार सषनषशचत गनम सकमा आउन थालका रन । यो ४ षमषभतरको पषरतमनलाई हनन हो भन अपाङगता भएका वयषकतहरलाई समािल हनन दषटटकोण षदलएको र, उषनहरल सममानिनक सथान परापत गरका रन । षिललामा गठन हन षषभनन समहमा सहभाषगता बढन थालका रन । षिललामा कही काम गनम परमा अपाङगता भएका वयषकतहरल पषहलो पराथषमकता पाउन थालका रन । सरकारल सषिानमा अपाङगता नीषत समार गरसग षिललामा समत यसको परभा परको र ।

गाउपाषलकासग सहकायम गरर अपाङगता भएको वयषकतल पाउन सामाषिक सरकषा भता घर घरमा पययाउन वयसथा पषन षनरनतर र । यसका साथ ४५ षदनको सघमषपषर सब सामिषनक यातायातका सािनहरमा अपाङगता भएका वयषकतहरल ४५ परषतरत रट पाउन थालका रन । सब सामिषनक बसको अगाषको सीट अपाङगता भएका

वयषकतहरको लाषग सरकषण गषरएको र । षिलला राखाका अधयकष थपनहनर, गनमपनन अझ िर बाकी र तर शरोत सािनको अभामा हामील चाह िषत गनम सकका रनौ । राषटरिय अपाङग महासघल पषरयोिना अनतरगत ४ षमसमम १ िना कममचारी र काययालय भाा षदएको षथयो । िन अषहल रन । हामील कममचारी राखन नसकपषन काययालय राषखरहका रौ । सामानय काययालय चलन सकन सथायी शरोतको खोिीमा रौ । षकनकी यो हामी सबको भला हन ठाउ हो ।

महासघल गरको षकरयाकलाप होस ा अनय सघससथाल गरको िहा पषन सब कषतरको समान सहभाषगताको अभयास सर भएको र । यसका कारण अपाङगताको कषतरमा काम गनन ससथाहरको कामको पारदषरमता हन थालको र । सब कषतरबाट आशयकता पषहचान दषखन अपाङगता भएका वयषकतहरको सहभाषगता हन थालको र । षिललामा अषहल अपाङगता भएको वयषकतको सान, मान र सहभाषगता बढकोमा सब अपाङगता भएका वयषकतहर खसी रन । w

53असल अभयास

२९ षम अगाष पालपा षिललाको भरबसथानमा िनमका बाबराम राषररीक रपमा अपाङगता भएका वयषकत हन । अपाङगता भएको कारण पहामा षहल गनम अफठयारो षथयो । कन ठाउ पगन पषन सषिलो षथएन । घरमा बसन बाहक अर कन काम षथएन । तराई झर कही गनम सषकनथयो की िसतो लागथयो । तर कसरी तराई मिस झनन । उनीहर अनयोलमा षथए । समािान खोजदा खोजद उहाको पषरार ८ षम अगाष पषरार सषहत कषपलसत षिललाको बाणगगा नगरपाषलकामा बसाई सर ।

िब हामी तराई साई आइयो, म भईमा षघसर षहडन थाल । तयो दखर कही मानरहर मलाई षचरा भनथ, कोही हासथ

िररद गरको मरो िीन

, कोही क भएर यसतो भनर परशन गथन । यसता अनकौ परकारको परशन र वयहारल मलाई बककार तराई मिस आएको भनन लागथयो । पहामा भएको भए कमसकम िर मानर त भट हदनथयो । तर पषन िीनमा सघषम गर कही हनर भनन लागथयो, यसको लाषग म असरको खोिीमा षथए ।

सन २०१३ सालको बराख मषहनामा मल राषटरिय अपाङग महासघ षिलला चयापटर माफम त सञचालन भएको समह र भनन करा सन । मल यसको ारमा खोिीनीषत बढाए । अनततः अपाङगता भएको वयषकतहरको षनयषमत बठक बसन सथान पता लगाए र तयहा पग । सबल मलाई सागत गनम भयो अषन षचनिान गनन मौका पषन षमलयो ।

54 असल अभयास

भागयबस तयस षदन राषटरिय अपाङग महासघ षिलला चयापटर कषपलसताट कममचारी सरि पोखरल पषन आउन भएको रहर । तयहा अपाङगता सालको ारमा िर रलफल भयो । मल पषन धयान षदएर सन । अनततः म पषन सालमबन समहको सदसय नन पग । अनतमा मल एउटा षवहलचयर सहयोगको लाषग अनरोि गर । महासघको कममचारील पहल गरयौ भनन बचन षदन भयो । तयस बचनल म षनक हषषमत भए । म पषन षनरनतर रपमा बठकमा िान थाल । िहा अपाङगता अषिकारको ारमा रलफल हनथयो । एक अकयालाई परका समसयाहरको ारमा रलफल हनथयो र समािानका उपायहर खोिी गषरनथयो । मल पषन अपाङगता क हो ? अपाङगता अषिकार क हो ? अषिकारहर कसरी सषनषशचत गनन भनन षषयमा बझद गए । यसबाट मरो करा गनन कषमता पषन बढद गयो । समािमा मरो हलमल बढन थालयो । षसतार मरो गाउमा बढको सषकरयताल समािका वयषकतहरल पषन सममानिनक रपल हनम थाल ।

उनी थपरन , षनरनतर समहमा िान थालपषर मल कही समयमा एउटा षवहलचयर पाए । िसको कारण आफ पषन षहडन सकन भएको महसस गनम थाल । यताउता षवहलचयरबाट घमन पाउदा षनक खरी लागयो । मरो लाषग पषरारका अर सदसयहरको माया पषन

झन बढन थालयो । म आफ पषन अब सकषम भए भनन भाना षकषसत भयो । षहडनका लाषग षवहलचयर भए पषर टाढा टाढाको कायमकरममा समत सहभागी हन थाल । अब मल पषन कही गनम सकर भनन आतमल बढर आयो । षवहलचयर मरो लाषग दब खटटा भए समान भयो ।

उनी थपरन, एक षदन महासघबाट समहका सदसयहरका लाषग राखको कषमता अषभषदध ताषलममा सहभागी हन मौका पाए । तयस समयमा महासघको अधयकषल आई.एन.एफ.को कममचारीसग मरा लाषग कही सहयोग गषरषदन आगह गनम भयो । तयसको १ मषहनापषर आई.एन.एफ.को कममचारीहर मरो घरमा आउन भयो । मलाई अपाङगता मतरी रौचालय र घर षनमयाणका लाषग षनरलक र ५० हिार सहयोग गनन बचन षदन भयो । तयही समयमा मरो दािल आिमन गरको कही कमाइ, आइएनएफल षदएको नगद सहयोग र थोर गाउबाट षलएको सापटील अपाङगतामतरी घर तथा रौचालय षनमयाण गषरयो ।

अषहल हामो घर अपाङगता मतरी र, मरो लाषग षहडन लन सहि भएको र । हामी सब पषरारका वयषकत िर खसी रौ । आि हामीसग ईटटषमतरहरको साथ षनक बढको र । भषटयमा अपाङगता भएका वयषकतको अषिकारको कालतका लाषग सि लाषग पनन करामा बाबराम परषतदध रन । w

55असल अभयास

मलाई लागथयो अब म बयाद भए, अब म िीनमा कही गनम सषकदन होला, समाि पषन कषत षनटठरी रहर, हामी िसतो वयषकतलाई मानर न नगनन । दोशरो दियाको नागषरकको िसतो वयहार गरको दखदा मलाई षनक षचत दखथयो । २४ षफीय षहमा सनतल षगतलाई यसरी सषमझषनरन । सखनत षिललाको मनता गाषस ा न ३ की षहमा रारीषरक रपमा अपाङगता भएकी मषहला हन ।

२/३ षमको हदा उनलाई षनक जरो आएको षथयो अर । िषत औषिी खाए पषन ततकाल जरो षनको भएन । पषर एककासी उनको एउटा खटटा ललो र रोटो भएर । िर पषर मातर पोषलयो रोग लागको करा उनल थाहा पाईन । उनलाई कषहल षनको नहन रोग लागको रहर । िब उनी बझन भईन उनलाई आफनोारमा िर षचनता लागर तर पषन कन उपाय उनीसग षथएन ।

उनी भषनरन, सरका षदनहरमा मलाई षनक षपा र रटपटी भयो । अर साथी सरह षहडल गनम नसकदा षभतरषभतर

हयार खयाईन, षितनको लयाधग सघषशरत छ

षपा हनथयो । घरपषरार तथा समािबाट बला बला अपहषलत हदाका घटना अझ पषन तािा रन उनका मनमा । षसतार बालय असथा पार गदद षकरोरासथामा, या असथामा आईपगदासमम रारीषरक

तथा मानषसक कटट भोगन परको षथयो उनल । घरको आषथमक असथा पषन कमिोर षथयो । तर पषन मल हार खाईन । पढाईलाई षनरनतरता षदद गए । अनततः मल ककषा १२ समम पढन सक ।

इ.स. २०१३ सालमा राषटरिय

56 असल अभयास

अपाग महासघ नपाल, षिलला चयापटर सखनतल हामो गाषसमा काम गनम रर गरको षथयो । िहा महासघल अपाङगता भएको वयषकतको अषिकारको लाषग सालमन समह गठन गनन करा थाहा पाए । तयसपषर म अपाङगता भएका वयषकतहरको समहमा आदध भए । िन समहमा बसपषर मरो मनोबल बढद गयो । मरो सषकरयताको कारणल गदया २०७० साल मषसर मषहनामा तयस समहको सषचब भए । यस सषच पदल मरो कषमता षदधमा ठल टा पगयो । मल अपाङगता भएका वयषकतको अषिकार रामोसग बझ । अषिकार सषनषशचत गनमका लाषग सथानीय सतरमा अपाङगता भएका बयषकतहरको हक अषिकारका ारमा कालत गनम थाल । साथ अपाङगता भएको वयषकत पषन यस समािको सदसय हो भनन कराको चतना षदन सक । यसका साथ सब अपाङगता भएको वयषकतहरको लाषग सगठन षसतार गनम सक ।

उनी थषपरन, सालमन समहको सदसय भए पशचात पढाई मातर हन अब पढाईसग कही काम गनम परम भनन मलाई सोच पलायो । मल षनिमन बक बाट १५ हिार ऋण षनकाली २०७१ सालमा सानो खदरा पसल गनम थाल । यसल क गलफी भनद गाउलहरल करा काटन थाल । तर अरल क भनरन षतनीहरको पषर लाषगन । मल षहममत नहारी अफनो वयसाय

बढाउन तफम लाग । सानो पसलको अमदानील आफनो र बषहनीको पढाई तथा घरको ७ िनाको पषरारलाई सषिलसग पालन सकको र । मरो वयसायल मलाई सबसग पषरषचत गराउद गयो ।

समाि पषन षसतार पषरतमन हदर । मल भोगको िसतो समसयाहर अरल भोगन परको रन । अपाङगता भए पषन अनय सरह न सममानिनक िीनयापन गनम सकको दखदा आफमा दग र । यसतो दखदा आफ मा खसी लागर ।

अझ अपाङगता भएका वयषकतहरको समसयाको समािानको लाषग गाउमा क गनम सषकनर ? कसरी सब अपाङगता भएको वयषकतको अषिकार सषनषशचत गनम सषकनर । यसमा षनरनतर लागको र । िसत पषरषसथतमा पषन मल हार खाईन, षितनको लाषग सघषमरत र । आि आफनो खटटामा उषभन पाउदा आफलाई अपाङगता भएको एकरषत पषन महरस रन । आि यस ठाउमा म मातर होइन म िसता सब परकारका अपाङगता भएका वयषकत सममानिनक रपमा षहडन सषकरहका रन । अषिकार बझन र अषिकार परापतीको लाषग सगषठत हन तथा कालत गनन हो भन सब ठाउका अपाङगता भएका वयषकतल अषिकार पाउन सकन षथए । तयसका लाषग म मरो िीनभर समषपमत रहनर । w

57असल अभयास

आषथमक असथा कमिोर भए पषर कसको क लागर ? पसा न नभए पषर कलाली षिललाको बौषनया गाषसका ३५ िना अपाङगता भएका बालबाषलकाहरल पढदा पढद षदालय रो । यस गाषसमा कल ४५० िना मधय ८७ िना षधयाथफीहर षबदालय अधययनरत षथए । िसमधय १० िना अपाङगता भएका षदाथफीहरको घरको आषथमक षसथषत एकदम दयषनय षथयो । उषनहरल षकन षदालय रो ? यसको ारमा कसको चासो पगन । तर सथानीय सतरमा भएको सालमन समहल चासो राखयो । अषभभाकसग भटघाट गयको । षदालयमा भटघाट गयको । यसको मल कारण गषरी हो भनन करा थाहा भयो । षदालयमा षनःरलक भए पषन उनीहरलाई रषकषक सामगी कापी, कलम, षकताब र सकल

समन गनश सक समभ रहछडस षकनन हषसयत उनीहरमा षथएन । िन अभाल उषनहरलाई षदालय रोडन बाधय बनायो ।

यसका लाषग सालमन समहल घरदलो कायमकरम गयको । अषभभाकहरलाई समझायो र अपाङगता भएका ालाषलकालाई षदालयमा भनया त गरायो । तर कसरी अधययनलाई षनरनतरता गराउन उनीहरको ठलो षचनता थषपयो । अभाबको कारण फषर पषन उषनहरल षदालय रोडन समभाना परल षथयो । रषकषक सतरको ररमा त रषकषक सामगीको वयसथा गनम सालमन समह लाषग परको षथयो । तर समहको समत आषथमक अबसथा कमिोर भएको कारण षनरनतरता षदन समभ भएन ।

सथानीय सालमन समह साझदार ससथाको खोषिमा िटयो । लामो

58 असल अभयास

समयको अथक परयास पषर एन.एल.आर. िनगढीमा पगयो । सो ससथालाई सब बालबाषलकाको पटठभषम अगत गराईयो । तयसपषर एन.एल.आर.ल ती बालबाषलकाको ासतषकता अधययन गयको । ासतषकताको अधययनपषर १० िना षदाथफीलाई िनही र. ५ हिार बराबरको रषकषक सामगी परदान गषरयो । यसका साथ ८ िना अपाङगता भएका रातराहरलाई लता कपा पषन परदान गषरयो । िसका कारण उनीहर सबल षदालयमा षनरनतरता थाल ।

अषहल ती बालबाषलकाहरमा पढाई परषत हौसला िागको र । अषहल ती षदाथफीहर भनरन –“हामील रषकषक सामगी नपाएर न षदालय रोका हौ, अब महनत साथ पढरौ र फषर पषन

सहयोगको अपकषा राखरौ ।”यो रषकषक सामगी षतरण

कायमकरमल अर अपाङगता भएका षदाथफी र षतनका अषभभाकहरमा पषन हामील बालबाषलका पढाउन पदकोरहर भनन चतना िागको र । षदाथफीहरमा पषन रामरी पढमा रषकषक सामगीको खाचो नपदको रहर भनन उतपररणा िागको र ।

आगामी रषकषक सतरदषख गाउका सब अपाङगता भएका षदाथफीहरलाई षदालय भनया गनन अषभयान चलाउर समािसी परम चौिरी भनरन । ासतमा यो सथानीय सालमबन समहको उदाहरणीय र उतपररणादायी कायम हो । िसल समािका सब गम र समहका वयषकतहरको षरकषापरषत धयानाकषमण गराएको र । w

59असल अभयास

राषटरिय अपाङग महासघ नपालको साझदारीमा षिलला चयापटर कलालील अपाङगता अषिकारको लाषग सामाषिक समारीकरण कायमकरम सञचालन गयको । यस कायमकरम अनतरगत ष.स. २०७० सालमा कणमखर अषिकारीको नततमा सापानी गाषसमा सापानी सालमन समहको गठन भयो । िसमा ११ िना सदसयहर षथए । गठन त भयो अब क गनन ? सब सदसयहर अनयोलमा षथयौ ।

यस बीच षिलला चयापटरबाट अपाङगता भएको वयषकतहरको अषिकार सषनषशचत गनमका लाषग समहका ससयहरलाई षषभनन चतनामलक ताषलमहर परदान गषरयो । यी ताषलमहरको

सयालमन समह सयामयाषिक कयाश तिश

मखय उददशय भनको अपाङगता भएको वयषकतहरको िीनमा सकारातमक पषरतमन लयाउन षथयो । यसबीच सालमन समहलाई सथानीय शरोत पषरचालन समनिी ताषलम परदान गषरयो । यी सब ताषलमबाट अब कसरी अपाङगता भएका वयषकतहरको अषिकारको लाषग लडन अषन तयसको लाषग कसरी अगाष बढन भनन ारमा परटट भयो । यी सब बझाईल एक परकारको षहममत सबमा बढको षथयो ।

अब त कही गनमपरम, चपचाप सर ा बठक मातर गरर हदन । समािमा उदाहरणीय काम गनम परम भनन सोच बनीरहको षथयो । यस ला बठकमा एक

60 असल अभयास

िना सदसयल यस षिललाको पहलमानपर गाषसको ा न. १ मा बसन करल ष.क.को ारमा सनाए । िो २०६९ िटठ ५ गत िनमका षथए । उनी िनमिात रारीषरक अपाङगता भएका बालक षथए । करलका दब खटटा, घामनी िोनफी नभई षसि रालाल िोषएको बाङगो षथयो । उनलाई अषहलसमम पषन कसल कन परकारको सहयोग नगरको करा िानकारी बठकमा रलफल भयो । उनको िीनरकषाको लाषग कही गनम पनन करा बठकमा रलफल भयो । समहका सब सदसयहरल सहयोग गनन बचन षदए ।

बठकको भोलीपलट समहका सदसयहर करलको घरमा पग । अषभभाकसग कराकानी गर । तयसपषर करलको समग असथाको बारमा िानकारी षलन काम भयो । उनको अषभभाकलाई उपचार पदधषत र परषकरयाको ारमा कही िानकारी षथएन । करलको आमा बालाई उपचार समभ र भनन करा िानकारी षदईयो । उपचारका लाषग समहका सदसयहरल यातायात खचमको लाषग आफल सकन वयषकतगत सहयोग समत गर ।

तयसपषर करलका अषभभाकल उनलाई षलएर बनपा असपतालमा पग । ाकटरको सललाह अनसार रलयकया भयो । कषतरम िता लगाउन षमलन बनाइयो । िसको कारण उनी सामानय षहल

गनन सकन भए । उनी आफ षहडन सकन भएपषर दग पर ।

रोरा षहको दखदा करलका पषरार पषन दग पर । सबिना एकदम खरी भए । षहडन नसकको आफनो सनतान यसरी षहल गरको दखदा सपना हो की िसतो लागयो । उनका बबाल भन । उनका बबा थपरन, यसतो षहडन सकन बनाउन सहयोग गनन सालमन समहलाई िनयाद । यषद यो समहल आएर मरो आखा नखोषलषदएको भए मरो रोरो कषहल पषन यसरी षहडन सकन षथएन ।

ाकटरल फरी १ पटक िषलखल असपताल आउन भनन भएको र । तर आषथमक षसथषत कमिोर भएकोल तयहा िान सकका रनन । अषलकता पसा िममा गरी चा असपताल िान करा करलकी आमाल बताउषरन ।

यसरी न समाि षभतर रहको समसयाहरलाई उिागर गरी समबषनित ठाउमा परी गनन सालमन समहल िषहल पषन अगसथानमा उषभन करा समहका अधयकष कणमखर अषिकारी बताउन हनर । उहा थपनहनर, पषहलो कामबाट हामीलाई ठलो सफलता षमलको र । म लगायत सब पदाषिकारीहर पषन दग रन । यसबाट हामीलाई अझ समािसा गनन पररणा षमलको र । w

61असल अभयास

“मरो िीनका ३४ बसनत कही नगरी षबत । कषहल रद षह । कषहल भोक मटाउन मागद षह । दःख दःखको दषनकीमा सालमबन समहलाई भटन पाए । यषह न मरा बाकी िीनको सहारा बनयो । यसल मलाई सखी हन र रमाउन षसकायो । म अषहल जयाद खसी र ।” बढो खसी साथ आफना करा सनाए कलर साउदल ।

ष.स. २०३५ सालमा कलाली षिललाको मसषरया गाषसमा गरीब पषरारमा िषनमएका कलर साउद रारीषरक रपमा अपाङगता भएका वयषकत हन ।

पषरारमा िठो सनतानको रपमा िषनमएका कलर साउदल आफनो िीनलाई लामो समयसमम सरापर बस । उनल िीनमा कषहल पषन सनौलो षहानीको कलपना समत गरनन । अपागता भएपषर क न गनम सषकनर ?

आतमननभशर बनद कलछ सयाउदअरल पषन यसल क न गनम सकर भनन गथन । समािमा मान भएपषन दोसो दियाको रपमा बसनभनदा मरक बर लागदथयो उनलाई । उनीसग िीनका ३२ बसनतसमम षनरारााहक कही षथएन ।

२०७० सालमा मसषरया गाषसमा राषटरिय अपाङग महासघको सहयोगमा षिलला चयापटर माफम त अपाङगता भएका वयषकतहरको अषिकार सषनषशचत गनमका लाषग सालमन समहको गठन भयो । उनी पषन सबको अनरोिमा समहको सदसय भए । आफनो भषमका अनसारको सषकरय काम गरर दखाउन थाल । िसको कारण उनल सबको मन षित । आफनो अषिकारको ारमा बझपषर षिललामा गएर अपाङगता पषरचय पतर तथा नागषरकता षलए । आफनो हातमा परमाण पतर पाएपषर आफनो अषिकारको लाषग सषकरय हन थाल । उनको मनोल

62 असल अभयास

पषन बढन थालयो । कही गनम सषकन र समािमा एउटा उदाहरणीय वयषकत बनन करामा उनी ढकक षथए । उनल आफनो लाषग मातर होइन आफ िसत अपाङगता भएका वयषकतको अषिकारको लाषग पषन सचतना िगाउन तथा अषिकारको लाषग कालत गनम सर गर । यस कामल उनलाई समािमा षचनाउन थालयो । समािल हनन दषटटकोण पषन करमरः सकारातमक हद गयो ।

उनल सालमबन समहको पहलमा आय आिमन गनमका लाषग एउटा रापरामा वयापार गनम थाल । िसको लाषग सथानीय मषहला बचत सहकारी ससथा र सथानीय वयषकतत सग सहकायम गरी र.१५ हिार षबना षितो, षबना वयाि ५ षमको लाषग

ऋण षलए । िन ऋणबाट वयापार बढाए । अषहल उनल दषनक २ सय दषख ३ सयसमम आय आिमन गनम थालका रन । उनल आय आिमन गनम थालपषर उनको पाषराषरक ए सामाषिक समबनिमा पषरतमन आएको र । उनी आफ पषन आतमषनभमर बनको महरस गनम थालका रन ।

उनी भनरन सालमबन समहको कालती कायमकरम र राषटरिय अपाङग महासघको सामाषिक समायोिन कायमकरमल अपाङगता कषतरमा नौलो आयाम थपको महरस गरको र । यषद यो कायमकरम मसमम नआएको भए आि आफन घरमा िीनलाई षिकादद बषसरहको हनथ होला । w

63असल अभयास

शरिना नपाली, अपागता भएकी ाषलका हन । उनको घर िमला षिललाको चनदननाथ नगरपाषलका ा न ५ मा र । उनी २०६२ साउन ५ गत बा मनबहादर नपाली र आमा नानी नपालीको पषहलो सनतानको रपमा िषनमएकी हन । उनीसषहत उनको घरमा ६ िनाको पषरार रहको र । उनी सथानीय षदालयमा ककषा ३ अधययनरत षरन ।

बयाबल अकक लयाई हटपर हहडपनछ वचलली शररिनयाको िररएको िीन

उनको बा नपाली सनामा कायमरत हनहनर । उनी भषनरन, हामीलाई बबाल कही पषन सहयोग गनम हनन । ३ षम अगाष बाल नपाल परहरीमा कायमरत एक मषहलासग दोसो षाह गनम भयो । यो सग एक मातर भरोसा पषन सषकयो । बबा घर रोर सखनतमा िान भयो । तर हामो घरमा कसरी गास चलको र भनन कराको कन खयाल न राखन भएन

64 असल अभयास

। हामीलाई माया न गनम भएन । हामी उहाको साथबाट अलषगगयौ । बबाल रोडदाको षपा त रदषथयो तर अकको सहन नसकन षपा फषर थषपयो ।

उनी थषपरन, आि भनदा ४ षम अगाष काम गनन षरलषरलामा लर मरो हातमा चोट लागयो । पसाको अभामा तरनत असपताल पगन सषकएन । पषर मरो हातका औला खषमचए । िसका कारण मलाई लखन समसया भयो । हातमा दखाई बढद गयो । क गनम । तयषतखर रोर गएको बबाको पषन आरालागयो । तर कसरी भनन मन न मानन । िर दखाई पषर अषलकता पसा सापट गरर आमाल िमलाको सरकारी असपताल लानभयो । तर िर पसालागन भए पषर उपचार समभ भएन । सामानय उपचार गरर चा षनको हन आरामा हामी घर फषकम यौ ।

उनी भषनरन, षनको हनको सटटा झन झन समसया बढद गयो। दखाई ढपषर मलाई हात पर षगको हो की भनन र लागको षथयो । िब षिलला चयापटर िमलाका अपाङगता अषभयानकतया हामो घरमा आउन भयो र मरो समसया दखन भयो उहाल षतमीलाई षफषियोथरापीको आशयकता परको र भनन भयो । अषन बलल मलाई थाहा भयो म अपाङग भइसकको रहर । मरो षचनता झन बढयो अषन घरमा एकल रद बस ।

यसबीच अपाङगता अषभयानकतयाल २०७२ असोि ११ गत आई एन एफ िमलाका षफषियो थरापीटट षबटणदत आचायम सग समपकम गराईषदन भयो । उहाल थप उपचारको लाषग आ.एन.एफ िमलामा आउन अनरोि गनमभयो । तयहाको उपचार पषर, हातमा ककअप राखपषर अषल रामो भयो । पषहलको भनदा अषहल हातको असथामा सिार आएको र । अषहल रामोसग षदालय गएर लखपढ गनम सकन भएकीर । उनी षनक हषषमत मदरामा बताउषरन ।

उनी थषपरन, अझ पषन मरो घर अपाङगमतरी रन र घर पषन षभरालो सथानमा र । मरो हातको समसयाल गदया कषहलकाही कन करो समाउन समसया परम । तर पषन म अषहल खसी र । मरो पढाइलाई षनरनतरता षदनका लाषग सालमन समहल रातरषत उपलबि गराएको र । षिलला चयापटर िमलाल मलाई सटसनरी र पोसाक उपलबि गराईषदएको र । िसका कारण नया लगा लगाएर षदालय िान र महनत गरर पढन थालको र । गाउमा भएको सालमन समहल गरको सहयोगल आि म पषहलाको िसत भएको महसस गषररहको र । अब आमालाई षदएको बचन एकषदन परा गरर राडर । बढो षनिमकक साथ शरिना बताउषरन । w

65असल अभयास

गाउमा म सामानय षचया पसल गरर बसको षथए । अचानक मरो पसलमा आगो लागयो । िन आगोसग मरा बाकी सपना पषन तयही िासग उर गयो ।

आगोल खयाएको सपनया आगोल न िोडडहदो

अब क गनन होला ? कहा िान होला ? कसलाई भनन होला ? आफ मातर हन ६ िनाको पषरार कसरी पालन होला । एक माषथ अकको षचनता बढन थालयो

66 असल अभयास

। यो भनदा अर काम गनन सकन सीप पषन षथएन । षिनदगीमा कालो बादलल एकाएक ढाषकषदयो । िीन अनिकार न अनिकारल घषरएको महरस हन थालयो । अब कता िान, क गनन कही थाहा षथएन । बढो भाक हद बताए षदषलप कमार बरईल ।

आि भनदा ४७ षम अगाष कषपलबसत षिललाको फषलकामा िषनमएका षदषलप रारीषरक अपागता भएका वयषकत हन । २०६६ सालमा उनल सामानय दषनकी चलाउन र पषरारको िीषका चलाउन उददशयल सानो षचया पसल रर गरका षथए । सो षचया पसलबाट माषसक २० हिार आमदानी गनन गरका षथए । तर एककासी षचया पसलमा आगो लागयो । उनको सब सामान कषणभरमा न धसत भयो, कही ाकी रहन । फषर पसल गनम उषनसग आषथमक सामथयम पषन षथएन । क गनन, कसो गनन उनल समझन सकका षथएनन ।

आफनो एकलो मातर िीन होइन, ६ िनाको िीन चलाउन तयषत सषिलो पषन षथएन । यसबीच षदलीप २०६९ सालको बराख मषहनामा गिहामा राषटरिय अपाङग महासघ षिलला चयापटर काययालय पग । िहा उनल राषटरिय अपाङग महासघका ततकाषलन षिलला अधयकष कमल परसाद ढङगानासग भट । उनल आफनो षचलली परको करा सब

सनाए । अधयकषको पहलमा रकरसको

षिलला राखामा उनी पग । अधयकष माफम त षिलला र करसको सभापषतसग कराकानी हन मौका षमलयो । सभापषतल मरो दना सनपषर नपाल र करसबाट कही लता कपाहर सहयोग भयो । ततकाललाई मरो समसया समािान भयो । म फरी षिलला चयापटर काययालयमा गए । वयसाय सञचालन गनम आषथमक सहयोगको लाषग अनरोि गर । षिलला चयापटरसग तयसतो खालको आषथमक सहयोग गनन शरोत नरहको िानकारी षदनभयो । तर उहाहरल षना वयाि तथा षितो सग रहको सहकारीाट र १० हिार रपया उपलबि गराईषदन भयो । िन नगदबाट पनः षचया र षमठाईको वयसाय सञचालन गनम सक । मल दई मषहनामा न सहकारीलाई पसा षतर । अषहल सब खचम कटाएर ाषषमक १ लाख ५० हिार बचत गनन गरकोर ।

उनी थपरन, मलाई षिललाका पदाषिकारील पटक पटक सहयोग मागन िादा षचनीसकन भएको षथयो । मलाई षिललाबाट सरहरल अपाङगता भएको वयषकतहरको लाषग कही काम गनमको लाषग सालमबन समह गठन गनम लाषगएको करा िानकारी गराउनभयो । २०७० सालमा फषलका गाउ षकास सषमषतमा सालमबन समह गठन भयो

67असल अभयास

। तयस समहको पषहलो अधयकष म भए । हामील षनयषमत बठकहर बसन थालयौ । अपाङगता भएका वयषकतहरको समसयाहर पषहलयाउन थालयौ साथ साथ समािानका उपायहर पषन खोजद गयौ । गाषसबाट अपाङगता सरषकतकरण कायमकरम सञचालन गनम बिट षषनयोिन गरायौ । कायमकरमहर सञचालन गययौ । यी कायमकरमहरल मलाई तथा म िसता अपाङगता भएको वयषकतलाई काम गनन थप हौसला षमलद गयो ।

अकको तफम मरो पषन िनमानससगको समपकम बढद गइरहको षथयो । िसको कारणल गदया आफनो वयसाय पषन बढद गयो । मरो शरोत र सािनमा पहच षदध हदगयो । मल गाउ पषरषदको

बठकमा समत भाग षलन मौका पाए । मरो लगनषरलताको कारणल गदया महासघको षिलला राखाको सदसयसमम बनन सक । अषहल िर अपाङगता भएका साथीहरसग षचनिान बढको र । षगतमा िसतो एकलो महसस रन । म अषहल मरा बालबचचाहरलाई रामो षरकषा षदन सषकरहको र । पसल रामोसग चषलरहको र । म सनतटट र । खसी साथ िीन षताईरहको र । यषद मरो पसलमा आगो नलाषगषदएको भए म षिलला चयापटर पगन पषन षथइन र आिको सथानमा आउन पषन सषकदन षथए । आगोको कारण सबसग िोषन पाउदा आि लागर आगोल खाएको सपना आगोल न परा गषरषदयो । w

68 असल अभयास

झापा पफी तराईको एक षिलला हो । यो षिलला रािनीषतक, रषकषक र आषथमक षहसाल समननत पषन र । यसतो षिलला भएपषन अपाङगता भएको वयषकतहरको असथा भन आराषतत सिार हन सकको षथएन ।

षिललामा अपाङगताको कषतरमा कामगनन ससथाहर षथए । तर सबल आफनो षहसाल काम गथन । कसको चासो षथएन, चासो हनहर पषन चप षथए । अपाङगता भएका वयषकतहर ीच न एकता षथएन । षकनकी आफनो अषिकारको ारमा कसलाई चतना षथएन । अझ भनन हो भन षिललाको षषभनन गाउमा बसन कषतपय अपाङगता भएका वयषकतहरल यसको ारमा कन सचना पषन पाएका षथएनन

परगनतको पथमया महयासघको षिललया चयापटर झयापया

। अपाङगता भएका वयषकतको हक अषिकारका ारमा दर दरािमा सनहर कषत पषन िानकार षथएनन । ासतमा भनन पदया अपाङगता भएका वयषकतहरको एकतामाषथ परशन षथयो ।

यसपषर, षिललाका कही अपाङगता भएका अगा वयषकतहरल एउट रातामषन बसर षहडनपनन आशयकता महसस गर । िस अनसार षिलला समनय मञच गठन भयो । तर आषथमक असथाको कारणल मञच सचालन गनम कषठनाई भयो । तयसबला षिलला चयापटरको गठन पषन भएको षथएन ।

समनय मञचका लाषग सहयोगीको रपमा ततकाषलन षिलला षकास सषमषतभनदा अर कोही पषन षथएनन ।

69असल अभयास

षिलला षकास सषमषतबाट परापत सहयोग अषभयान सञचालनका लाषग पययापत षथएन । तयसकारण यसको भषटय पषन अनयोलमा न षथयो । अब क गनन भनर सोचदा सोचद राषटरिय अपाङग महासघका ततकाषलन महासषच शरी सञिय ानतासग कराकानी भयो । झापा षिललामा अपाङगता भएका वयषकतहरको सामाषिक समायोिन नामक पषरयोिना सञचालन भयो । यसपषर महासघसगको सहयोग र उतपररणामा ष.स. २०६६ सालमा षिलला चयापटरको सथापना भयो ।

यसको सथापना पशचात षनयषमत बठक र अपाङगताका सालमा रलफल हन थालयो । यस गरी बाषषमक सािारण सभा समपनन हन थालयो । यसल गदया षिलला भषर रषरएर रहका अपाङगता भएको वयषकतहरको सचना ाषहर आउन थालयो । अपाङगता भएका वयषकतहरको समसयाको समािानको लाषग पहल हन थालयो । अपाङगता भएका वयषकतल पषन आफनो अषिकार पाउन सषकन रहर भनन करा बझन थाल । िसका कारण षिललाषभतर रहका सब अपाङगता भएका वयषकतहर सलबलाउन थाल । सचत हन थाल । चयापटरल सबसग समनय गनम सषिलो होस भनन उददशयल एउटा कोठा भाामा षलएर काम सर गयको । यसबाट समनय गनम झन मददत पगयो । सो करा षिलला चयापटरका ततकाषलन अधयकष शरी

खगनदर भटटराई बताउन हनर । अपाङगता भएका वयषकतहरको

सामाषिक समायोिन दोशरो चरणको पषरयोिना सन २०१३ ाट रर भयो । िस अनतरगत १० गाषसमा १० टा सालमन समह गठन गनमपनन योिना षथयो । तर षिलला चयापटरको सषकरयतामा अनय सरोकाराला षनकायहरसग समनय गरी २५ गाषसमा २५ टा सालमन समह गठन भयो । अपाङगता अषिकारको ारमा गाउ गाउमा आाि उठाउन थाषलयो । साबलमन समहका सदसयहरलाई षषभनन ताषलमहर परदान गर लगत उषनहरको आतमषनभमरता बढद गयो । सथानीय शरोत पषरचालन गरी अपाङगता भएका वयषकतहर एकाषतर आतमषनभमर नद गए भन अककोषतर उषनहरको आय आिमन पषन ढद गयो । यसल पषरार र समािल अपाङगता भएका वयषकतलाई हनन दषटटकोण षदलन थालयो । यससग सन २०१५ दषख एन.एल.आर. र करणा फाउनसनको समनयमा ४ टा गाषसमा अपाङगता भएको वयषकतको हरचाहका लाषग उतपररणा पषरयोिना सचालन भयो । ससथाल पषहल भाामा षलद आएको दइकोठ फलयाटाट फराषकलो कमपाउन भएको ४ टा कोठा भएको पलयाट भाामा षलएर काययालय सचालन गनम थालयो । अनय आशयक मान शरोतको

70 असल अभयास

पषन वयसथा भयो । गाउ गाउमा गएर काम गनम सषिलो बनायो । यसका साथ षिलला भरी न अपाङगताका भएका वयषकतहरको षकास षकरयाकलापमा सषकरयता सहभाषगता बढन थालको र । सथानीय षनकायमा रामो परभा पषन पषररहको करा षिलला चयापटरका अधयकष शरी सषचन षनरौला ताउनहनर ।

षिललाका पदाषिकारील सरोकाराला षनकायहर, अपाङगतासमबनिी काम गनन ससथाहरसग समनय गदद अपाङगता पषरचयपतर षतरणमा सहषिकरण भइरहकोर । हाल सथानीय तहको पनरसरचना भएपशचात झापा षिललामा १५ टा सथाषनय तह बनको र । उकत सथाषनय तह मधय ६ टा सथाषनय तहमा

गाउपाषलका तथा नगरपाषलकासतषरय सालमन समह गठन गषरसषकएको र । यी सब समह माफम त अपाङगता भएको वयषकतको अषिकारको लाषग सथानीय सतरमा कालत गषररहको र । यी कायमल षिललामा अपाङगता भएका वयषकतहरको अषिकार सषनषशचत मातर नभएर समदायल गनन सममान पषन पाइरहका रन । अझ गनम त िर बाकी र । हामो उपषसथषत सब ठाउमा सबसमकष चाहको मातरामा पगन सकको रन । शरोतको कमी र । षिलला भषरका सब अपाङगता भएको वयषकतको अषिकार सषनषशचत गनम हामी सब िना लाषग पषररहको करा षिलला चयापटरका अपाङगता अषभयानकतया षपतामबर षघषमर बताउनहनर । w