AİLE PLANLAMASI NE DEMEKTİR?

 

AP, ailelerin istedikleri zaman, istedikleri sayıda çocuk sahibi olabilmeleri için sunulan hizmetlerin tümüne verilen isimdir.

 

AP’nin AMAÇLARI NELERDİR?

  * Çiftlere gebeliği önleyici yöntemler hakkında bilgi vermek,* Sık doğurmayı önlemek,* Çok doğurmayı önlemek,* İstenmeyen gebelikleri önlemek,* Bedenen ve ruhen sağlıklı çocuklar yetiştirmek,* Çocuk sahibi olamayan annelere yardımcı olmak,* Hızlı nüfus artışını önlemek.

TÜRKTÜRKİİYE’de AP HYE’de AP HİİZMETLERZMETLERİİNNİİ HANG HANGİİ KURUM / KKURUM / KİŞİİŞİLER VERMEKTEDLER VERMEKTEDİİR?R?

 Sağlık Bakanlığı(AÇS-AP Genel Müdürlüğü)

İl Sağlık Müdürlüğü

(AÇS-AP Şube Müdürlüğü) Sağlık Ocakları Sağlık Evleri

AÇS-AP Dispanserleri AP Poliklinikleri

    * Gönüllü dernek ve kuruluşlar.

Aile Planlaması Hizmetlerinde Öncelik Verilmesi Gereken Riskli Gruplar

- Gebelik aralığı iki yıldan az olanlar- Doğum sayısı 5 ve daha fazla olanlar- Yaşı 35 ve üzerinde olanlar- Yaşı 18 ve altında olanlar- Sistemik hastalığı olanlar (diabet, kalp hastalığı vb.)- Anemik olanlar- Daha önce güç doğum öyküsü olanlar

Doğum Aralıkları ve Doğum Sırasına Göre B.Ö.H. (Türkiye-2003)

Demografik Özellikler B.Ö.H. (‰)Doğum Aralığı (yıl)

< 2 742 383 254+ 27

Doğum Sırası1 27

2-3 364-6 477 80

Riskli Gebelikler ve Doğumlar Sonucu Doğan Bebeklerde Sık Görülen

Sağlık Sorunları

- Düşük doğum ağırlığı ve prematürelik,- Çocukluk döneminde beslenme sorunları,- Doğmalık anomali riskinin fazla olması,- Zeka düzeyinin ve okul başarısının düşük

olması,- Fiziksel büyüme gelişmenin yavaşlaması.

Aile PlanlamasAile Planlamasıınnıın Ana Sn Ana Sağağllığıığı AAçıçıssıından Yararlarndan Yararlarıı

Gebelik, düşük ve doğuma bağlı ana ölümleri azalır, Annenin jinekolojik hastalıkları azalır, Gebelik ve doğum komplikasyonları azalır, Düşük ve kürtaj sayısı azalır, Annelerin gebe kalma korkusuyla psikolojik bunalıma

girmeleri önlenir, Annedeki anemi, beslenme bozukluğu gibi hastalıklar

azalır.

Aile PlanlamasAile Planlamasıınnının Çocuk Sa Çocuk Sağğllığıığı AçAçııssıından Yararlarndan Yararlarıı

- Bebek ölümleri azalır,- Prematüre ve düşük doğum ağırlıklı bebekler az

görülür,- Çocukların bulaşıcı hastalıklara yakalanma sıklığı

azalır,- Beslenme bozuklukları azalır, zeka düzeyleri gelişir,- Konjenital anomaliler daha az görülür,- Anne çocuklarına daha fazla zaman ayırabilir,- Sonuç olarak bedenen ve ruhen sağlıklı çocukların

yetiştirilmesi sağlanır.

Aile Planlamasının Toplumsal Açıdan Yararları

* Sağlıklı annelerin sayısı artar,* Sağlıklı çocukların sayısı artar,* Hızlı nüfus artışının ekonomi üzerindeki olumsuz etkisi

azaltılır,* Beslenme, konut, eğitim ve çevre koşullarının

iyileştirilmesi sağlanır,* Sonuç olarak sağlıklı ve refah düzeyi yüksek bir toplum

oluşur.

Kontraseptif YöntemlerKontraseptif Yöntemler

1- Etkili Yöntemler

- Hormonal kontraseptifler (oral, enjektabl, implant).

- Rahim İçi Araçlar (RİA).

- Kondom (prezervatif, kaput).

- Cerrahi Sterilizasyon (tüp ligasyonu, vazektomi).

 

2- Etki Derecesi Sınırlı Yöntemler

- Takvim Yöntemi

- Coitus İnterruptus (geri çekme)

- Vajinal Lavaj

- Emzirme

TÜRKİYE’DE NÜFUS ve SAĞLIK ARAŞTIRMASI

(1993 – 2003)

(1993) (1998) (2003)ETKİLİ YÖNTEMLER (%) 34.5 37.7 42.5

Hormonal Kontraseptifler 5.0 5.1 Rahim İçi Araçlar 18.8 20.2 Kondom 6.6 10.8 Cerrahi Sterilizasyon 2.9 5.8 Diyafram, Köpük, Jel 1.2 0.6

(1993) (1998) (2003)

ETKİ DERECESİ SINIRLI YÖNTEMLER (%) 28.1 26.2 28.5 Takvim Yöntemi 1.0 1.1 Geri Çekme 26.2 26.4 Diğer 0.9 1.0

HERHANGİ BİR YÖNTEM KULLANMA (%) 62.6 63.9 71.0

KOMBİNE ORAL KONTRASEPTİFLER

KOMBİNE HAPLARDA HANGİ HORMONLAR BULUNUR VE NEDEN “KOMBİNE” DİYE ADLANDIRILIR?

Östrojen olarak etinil östradiol ve progestin olarak norgestrel (14-nortestosterone) bulunur ve 2 hormondan oluştuğu için kombine denir.

ETKİ MEKANİZMALARI NELERDİR?

Ovulasyonu baskılar,

Servikal mukusu kalınlaştırarak spermlerin geçişini engeller,

Endometriumu inceltir, implantasyonu engeller.

ETKİNLİĞİ NE KADARDIR?

Tam kusursuz kullanımda = % 99,7

KULLANIM KURALLARI NELERDİR?

- Haplar ara vermeksizin ve günün aynı saatinde.

- Başlamak için en uygun gün adetin ilk günü.

- Ardarda iki veya daha fazla hap unutulursa 7 gün süreyle ek yöntemle korunmalıdır

GERİ DÖNÜŞÜMLÜ BİR YÖNTEM MİDİR?

Evet geri dönüşümlü bir yöntemdir ve genellikle doğurganlık hemen geri döner

KOK’un OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERİ

Olumlu yönleri- Son derece etkilidir,- Adet kanamaları hafif, kısa ve

düzenli olur,- İyi huylu meme hastalıkları

azalır,- Yumurtalıklarda kist oluşumu

azalır,- Dış gebelik riskini azaltır,- Endometrium ve yumurtalık

kanseri riskini azaltır,- Pelvik enflamatuar hastalık

riskini azaltır,- Çok iyi incelenmiştir.

Olumsuz Yönleri- Her gün hap almanın

hatırlanması gerekir,- Ruhsal değişikliklere

neden olabilir,- Bazı ilaçlarla ters etkileşim

gösterebilir,- Sigara içenlerde tehlikeli

dolaşım bozukluklarına neden olabilir .

EN SIK GÖRÜLEN YAN ETKİLERİ NELERDİR?

Mide bulantısı, Memelerde dolgunluk hissi, Adetler arası kanamalar, Baş dönmesi, Baş ağrısı.

ENJEKTE EDİLEN ENJEKTE EDİLEN KONTRASEPTİFLERKONTRASEPTİFLER

İÇERİĞİ NEDİR?

İçinde yalnız progestin bulunan kontraseptif ürünlerdir

ETKİ MEKANİZMASI NEDİR?

Ovulasyonun baskılanması,

Servikal mukusun kalınlaştırılarak spermlerin penetrasyonunun engellenmesi.

KAÇ TİPİ VARDIR ve ETKİNLİĞİ NE KADARDIR?

Depo Provera ve Noristerat olmak üzere iki tiptir,

Depo Proveranın başarısızlık oranı her 100 kadın yılı için 0.3’ten azdır,

Yöntem bırakıldığında doğurganlık birkaç ay içinde geri döner.

ENDİKASYONLARI NELERDİR?

Uzun süre korunmak isteyenler, Kolay kullanımı arzulayanlar, Östrojen içeren preparatları

kullanamayanlar, Emzirenler, Menapoza yakın yaşta olan kadınlar.

POSTKOİTAL KONTRASEPSİYON

POSTKOİTAL KONTRASEPSİYONDA NELER

KULLANILABİLİR?

Kombine oral kontraseptif kullanılabilir. İlişkiden sonraki 72 saat içinde etinil estradiol ve 0,5 mg norgestrel içeren 2 hap alınır, 12 saat sonra 2 hap daha alınır. 30 mcg etinil estradiol içeren haplardan ise 3 hap alınır. 12 saat sonra 3 hap daha alınır.

RİA uygulanabilr. İlişkiden sonraki 5 gün içerisinde bakırlı RİA uygulanır. %1 başarısızlık oranı vardır.

ERTESİ GÜN HAPININ ETKİ MEKANİZMASI NEDİR?

Tubal hareketi etkileyerek implantasyonu önler.

Endometrium değişikliklerine yol açar.

ERTESİ GÜN HAPININ ETKİNLİĞİDoğru kullanıldığında % 98 etkilidir

ERTESİ GÜN HAPI GÜVENLİ MİDİR?Evet

RAHİM İÇİ ARAÇ(BAKIR T 380 A = Cu T 380 A)(BAKIR T 380 A = Cu T 380 A)

RİA’NIN ETKİ MEKANİZMASI NEDİR?

- Spermin üst genital yollara ulaşmasını engeller,

- Ovum transportuna engel olur,

- Fertilizasyonu engeller,

- Servikal mukusu kalınlaştırır.

RİA ETKİNLİĞİ NE KADARDIR ve Cu T 380 A RİA KAÇ YIL ETKİLİDİR?

Cu T 380 A RİA için birinci yıl başarısızlık oranı % 0.6, 8 yıl sonunda kümülatif gebelik oranı ise % 2.3’tür.

Cu T 380 A RİA’nın sekiz yıla kadar etkin olduğu belirlenmiştir. Etkin ömrü daha da uzatılmaya çalışılmaktadır.

RİA NE ZAMAN TAKILABİLİR?

- Gebe olmadığı kesinse, siklusun herhangi bir döneminde,

- Doğum sonrası ilk 48 saatte veya 6 hafta sonra,

- Sezeryan sonrası 8. haftada.

RİA’NIN YAN ETKİLERİ

Adet düzeninde değişiklikler. Özellikle kanama miktar ve süresinde artma en sık görülen yan etkidir.

İlk birkaç adet döneminde ağrı olabilir.

RİA’NIN OLUMLU ve OLUMSUZ YÖNLERİOLUMLU YÖNLERİ

• Son derece güvenli ve etkilidir,

• Emziren kadınlar için uygundur,

• Yenilenme ve çıkarılma dışında sadece kontrol ziyareti gerektirir,

• Uygulamadan sonra ipleri kontrol etme dışında kadının başka bir şey yapması gerekmez,

• Çıkarıldığında doğurganlığın geri dönüşü gecikmez.

OLUMSUZ YÖNLERİ• Uygulama biraz ağrılı

olabilir,• İlk 3 ayda alt karın ağrısı

ve adet arasında lekelenme olabilir,

• Uygun teknik kullanılmazsa uygulama sırasında perforasyon riski az da olsa vardır,

• Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı korumaz .

RİA’NIN ÇIKARILMA ZAMANI

- Kullanım süresi 10 yıldır.

- Kadın gebe kalmak istiyorsa,

- Yan etkiler devam ediyorsa RİA çıkarılmalıdır.

CU T 380 A RİA’YI KİMLER KULLANMAMALIDIR? Gebelik ve gebelik şüphesi olanlar, Tanı konmamış düzensiz vajinal kanaması

olanlar, Tekrarlayan ya da 3 ay içinde pelvik

enfeksiyon geçirmiş olanlar, Akut genital yol enfeksiyonu olanlar, Konjenital uterin anomalisi olanlar.

BARİYER YÖNTEMLER

KONDOMUN ETKİ MEKANİZMASI NEDİR VE ETKİNLİĞİ NE KADARDIR?

Erkeğin spermlerinin vajinaya girmesini engeller,

Doğru kullanılırsa çok etkilidir. Başarısızlık oranı = 2-5 / 100 kadın yılıdır.

OLUMLU YÖNLERİ

- Erkeklerin de katılımını sağlar.- Ucuzdur ve kolay bulunur.- Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı korur.- Sağlığa zararı yoktur.- Erken boşalmayı önlemede yardımcı olur.- Yan etkisi yoktur.

OLUMSUZ YÖNLERİ

Bazı çiftlerde duyarlılığın azalmasına neden olabilir,

Ereksiyonun devamını sağlamak güç olabilir,

Yeterli miktarda kondomun önceden bulundurulması gerekir,

Kullanımdan sonra yok edilmesi sorun olabilir.

KONDOM KULLANIMI İLE İLGİLİ UYARILAR

- Üretim tarihinden itibaren 5 yıl geçmemelidir.

- Bir kere kullanılmalıdır.

- Yırtılması halinde postkoital korunma yapılmalıdır.

Cerrahi Sterilizasyon

Etki Mekanizması

Kadında Fallop tüplerinin (tüp ligasyonu) veya erkekte vaz deferenslerin (vazektomi) mekanik olarak tıkanması ile sperm ve yumurtanın birleşmesinin engellenmesi esasına dayanır.

Etkinlik

Başarısızlık oranları ilk yıl için; Kadında %0-0.8 Erkekte ‰1.0

Başarısızlık Nedenleri

Sterilizasyon sırasında kadının gebe olması,

Cerrahi hata,Fistül oluşumu,Spontan reanastomoz,Spontan rekanalizasyon (erkekte)

Olumlu Yönleri

Kalıcı olması,Etkin olması,Cinsel ilişkiyi kesintiye uğratmaması,Kısa sürede ve kolay uygulanabilir

olması,Kadını kontraseptif yöntem kullanma

yükünden kurtarması.

Olumsuz Yönleri

Kalıcı olması,Geri dönüşümünün pahalı ve zor olması,CYBH karşı koruma sağlayamaması,Vazektomili erkeklerin %5-10’unun ileride pişmanlık duyması.

Kimlere Uygulayalım?Olgun, stressiz kişilik,İstenen aile büyüklüğüne ulaşılmış ya da bu sayı aşılmış,Kararın eş ya da aile üyeleri tarafından destekleniyor olması,Huzurlu evlilik,Doğurganlığın sonlandırılması konusunda iyi düşünülmüş kararlılık,Bilgi eksikliği ya da yanlışın olmaması.

Geri Dönüş?

Kadında laparatomi ve mikrocerrahi teknik ile tüplerin distal ve proksimal kesimlerinin birleştirilmesi (pahalı, zor ve sonuçları tam bilinmeyen),

Erkekte mikrocerrahi teknikle %16-79 (pahalı ve zor).

EMZİRME

* Bebeğin 6 aydan küçük olması,* Annenin adet görmemesi,* Bebeğin 6-10 kez/gün ve her seferinde en az iki

dakika emzirilmesi,* Bebeğin yalnız anne sütüyle beslenmesi, koşullarında

emzirme %98 oranında etkilidir.

* Bu koşullarda ovulasyon şansı % 0-12 gebelik şansı % 2

** Doğumdan 6 ay sonra emziren kadınları %20-50’sinde adet görmeseler bile ovulasyon olur.

Takvim Yöntemi

Yöntemin dayandığı temeller;

* Düzenli menstrüel siklus, * Ovumun 12-24 saat canlı kalabileceği, * Spermin 24-72 saat canlı kalabileceği, * Ovulasyonun, bir sonraki menstrüel peryoddan önceki 14. günde olacağı.

Geri Çekme

* Halk arasında “çekilme” “dikkatli olma” “dışarı boşalma”

* Doğru uygulandığında gebelik oranı %9-15,* Topluma dayalı araştırmalarda %25,* Kadın ve erkekte psikolojik ve fizyolojik sorunlar çıkabilir.

Vajinal Yıkama

Bu yöntem tamamen etkisizdir. Spermler birkaç saniye içinde servikal mukusa geçebilir.

ANA ve ÇOCUK SAĞLIĞI

Ana Sağlığı Çocuk Sağlığı (15-49 yaş) (0-6 yaş)

Bu grup tüm ülke nüfusunun %30-40’dır.

ANA SAĞLIĞI

Ana sağlığıyla ilgili sorunların çoğu kadınların toplumdaki konumlarına bağlıdır.

1- Doğuşta yaşam beklentisi, kadınlarda daha fazladır. Ancak bazı ülkelerde cinsiyet ayrımı yapılması, doğurganlık çağında yeterli bakım sağlanamaması gibi nedenlerle kadınların yaşam süresi kısalmaktadır.

2- Ekonomik ve sosyal konumlarının iyi olmayışı nedeniyle az gelişmiş ülke kadınlarının çoğunda beslenme bozukluğu ve enfeksiyonlar yaygındır.

3- Kadınlarda okur yazarlık oranı düşüktür. Ağır işlerde düşük ücretle çalışmaktadırlar. Ayrıca erkeklere tanınan sosyal ve yasal hakların çoğundan yoksun bırakılmışlardır.

ANA ÖLÜMLERİANA ÖLÜMLERİ

Gebelik, doğum ve lohusalık ile ilgili nedenlere bağlı ölümlere ana ölümleri denir.

Ana Ölümü = 1 yıldaki ana ölüm sayısı / Aynı yıldaki canlı doğum sayısı x k (100.000)

ANA ÖLÜMLERİNİN NEDENLERİ

a. Ülkenin sosyoekenomik durumu ve kadının toplumdaki yeri: * Yaşam standartı düşük * Kadına önem verilmeyen Ana ölümleri sıktır

* Erken yaşta evlenmenin sık olduğu 

 

b. Doğurganlık Özellikleri: * 18 yaş , 35 yaş * İstenmeyen gebelikler Ana ölümlerini arttırır * Kısa aralıklı doğum * Çok sayıda çocuk

c. Ana sağlığı hizmetlerinin yokluğu ya da yetersizliği

* Etkili AP hizmeti olmayışı* Yetersiz doğum öncesi bakım Ana ölümlerini arttırır* Sağlık personelinin yetersizliği* Sevk olanaklarının bulunmayışı  * En sEn sık ölüm nedeni kanama ve enfeksiyondurk ölüm nedeni kanama ve enfeksiyondur

Ana Sağlığının Geliştirilmesine Yönelik Öneriler

1- Toplumda kız ve erkek çocuklar arasında ayrım yapılmamalıdır,

2- Kız çocuklarının eğitimine önem verilmelidir,3- Kadınların saygınlıklarını belirleyen tek özellik

çocukları olmamalıdır,4- Ne zaman ve ne sayıda çocuk sahibi olacağına

karar veren kadının kendisi olmalıdır,5- Ana ölümlerini önlemeye yönelik sağlık

kuruluşlarının geliştirilmesine önem verilmelidir,6- Sağlık personeli, ana sağlığı hizmeti konusunda

eğitimden geçirilmelidir.

ÇOCUK SAĞLIĞI Çocuk sağlığını değerlendirmede toplumsal sağlık açısından önemli olan iki ölçüt vardır.

 Bebek Ölüm Oranı = (1 yılda ölen bebek sayısı / Aynı yıl

canlı doğum sayısı ) x 1000 5 Yaşından Küçük Çocuk Ölüm Oranı = (1 yılda 0-4

yaşta ölen çocuk sayısı / Aynı yıl canlı doğum sayısı) x 1000

   Bebek ölüm oranı toplumun genel sağlık durumunu, 0-4

yaş çocuk ölüm oranı ise çocukların refah düzeyi ve sağlık hizmetlerinin etkinliğini ölçmeye yarayan ölçütlerdir.

BEBEK ÖLÜMLERİNİN NEDENLERİa. Perinatal dönemde = Rh uyuşmazlığı, doğum travması, kordon baskısı, kanama, DDA, enfeksiyon.

b. Yenidoğan döneminde = Prematürelik, DDA, tetanoz, sepsis.

c. Yenidoğan sonrası dönemde = Beslenme bozuklukları, gastroenterit, kızamık, alt solunum yolu enfeksiyonu.

Çocuk Sağlığının Geliştirilmesine Yönelik Öneriler

  1. Ülkenin sosyoekonomik koşullarının iyiye gitmesi,

2. Doğum öncesi, doğum ve doğum sonrası bakım konusunda annelerin eğitilmesi,

3. Birinci basamak sağlık kuruluşlarının her yönden geliştirilmesi.

Cerrahi SterilizasyonCerrahi Sterilizasyon

Etki Mekanizması

Kadında Fallop tüplerinin (tüp ligasyonu) veya erkekte vaz deferenslerin (vazektomi) mekanik olarak tıkanması ile sperm ve yumurtanın birleşmesinin engellenmesi esasına dayanır.

Etkinlik

Başarısızlık oranları ilk yıl için; Kadında %0-0.8 Erkekte ‰1.0

Başarısızlık Nedenleri

Sterilizasyon sırasında kadının gebe olması,

Cerrahi hata,Fistül oluşumu,Spontan reanastomoz,Spontan rekanalizasyon (erkekte)

Olumlu Yönleri

Kalıcı olması,Etkin olması,Cinsel ilişkiyi kesintiye uğratmaması,Kısa sürede ve kolay uygulanabilir

olması,Kadını kontraseptif yöntem kullanma

yükünden kurtarması.

Olumsuz Yönleri

Kalıcı olması,Geri dönüşümünün pahalı ve zor olması,CYBH karşı koruma sağlayamaması,Vazektomili erkeklerin %5-10’unun ileride pişmanlık duyması.

Kimlere Uygulayalım?Olgun, stressiz kişilik,İstenen aile büyüklüğüne ulaşılmış ya da bu sayı aşılmış,Kararın eş ya da aile üyeleri tarafından destekleniyor olması,Huzurlu evlilik,Doğurganlığın sonlandırılması konusunda iyi düşünülmüş kararlılık,Bilgi eksikliği ya da yanlışın olmaması.

Geri Dönüş?

Kadında laparatomi ve mikrocerrahi teknik ile tüplerin distal ve proksimal kesimlerinin birleştirilmesi (pahalı, zor ve sonuçları tam bilinmeyen),

Erkekte mikrocerrahi teknikle %16-79 (pahalı ve zor).