Composteren

Mei 2013, permacultuur doe-het-zelf groep, jaar 2

Inhoud:

1.Eigen bevindingen over composteren

2. Artikel over houtas

3. Artikels over mulchen en composteren

4. Anaeroob composteren en wormenbakken

5. Samenvatting van de dag door Bert

6. Vragen over composteren die we meenemen naar project ‘Comité Jean Pain’

1. Eigen bevindingen over composterenWat betekent composteren in een permacultuur-project ? Hoe kunnen we in samenwerking met de omgeving een composteer-project ontwerpen zodat alle krachten van een biotoop worden gebundeld ? En dit in samenhang met de ruimere buitenwereld ? Hoe kunnen we het meest zichtbare van de eeuwige kringloop van de natuur toch zo spontaan en vanzelfsprekend mogelijk laten verlopen ? Hoe kunnen we ons eeuwige menselijke ingrijpen zo veel mogelijk laten aansluiten bij de plek waarop we mogen wonen ? In dankbaarheid voor dit gebeuren, waar we niet meer dan een onderdeel van zijn ? Geen enkele plek is dezelfde. Telkens andere biotopen die om andere creatieve oplossingen vragen. Zo ook composteren. Welkom in de Wondere Wereld van composteren, dé manier om je één te voelen met het grotere geheel. Het Levenswiel dat ons één laat worden met de seizoenen, met leven en sterven. Als een eeuwigdurende kringloop.We zullen het vandaag hebben over

- Oppervlaktecompostering- Aerobe manieren van composteren- Anaerobe manieren van composteren- Wormenbakken1. Oppervlaktecompostering

Bij permacultuur gaan we zoveel mogelijk het proces proberen te volgen zoals het ons wordt getoond in de natuur. Dit betekent dat we de ‘niet op deze plek gewenste kruiden’, gewoon afsnijden en ter plekke laten liggen. We gaan er hierbij van uit dat wat op een bepaalde plek groeit, ook goed is voor de bodem. De bodem brengt voort wat nodig is op dat moment om zichzelf in harmonie te brengen. Dus door het principe van ‘chop and drop’, schenken we terug aan de bodem wat de bodem zelf aangeeft als nodig. We snijden het bovengronds loof af en gebruiken het als mulchlaag ter plekke. De wortel vergaat van zelf, en zal extra lucht en voeding in de bodem brengen. Dit is zowel een zeer bodem-verrijkende als arbeidsvriendelijke wijze van composteren.Pragmatisch als we zijn, gaan we dit principe toepassen als het mogelijk is. Met andere woorden: soms is het handiger/beter om toch bepaalde planten uit te trekken en te composteren op een hoop.

1

Denk aan bepaalde planten wiens wortels sterk blijven, en terug gaan uitschieten in bvb een bed van net gezaaide worteltjes. Om het wortelzaad een kans te geven, kunnen we best wel de andere planten uittrekken. Of bij ongewenste planten die in zaad zijn gekomen, kunnen we deze best composteren (voorbewerken in een vat met water) en niet ter plaatse laten liggen wegens zaadverspreiding. Verder vertelde Lucréce van Yggdrasil dat kolen best met wortel en al worden verwijderd om ziektes te vermijden. Andere wijzen van oppervlaktecompostering zijn het laten liggen, eventueel versnipperd, van takken. Na een tijd vormt zich onderaan een laag compost, die we eventueel kunnen oogsten en op andere plaatsen gebruiken. Een andere belangrijke manier van oppervlaktecompostering is mulchen. Hierbij een link naar een prima artikel over mulchen, van‘de natuurlijke moestuin’

2. Aerobe wijze van composterenDit is de klassiek gekende composthoop. Hier komen alle materialen die we niet via oppervlaktecompostering kunnen verwerken, op terecht. En zoals altijd geldt: hoe meer diversiteit, hoe rijker het eindproduct.Tip: boek‘Composteren’ van Bob Flowerdew, Fontaine uitgeversDe rode draad doorheen de werking van compost: AARDE, LUCHT, WATER en VUUR.Deze vier elementen, als basis van alle leven, komen opnieuw terug bij het maken van compost. In de mate dat er een evenwicht wordt bereikt tussen deze elementen, zal onze composthoop gezond zijn en humus leveren zonder problemen. Het is goed om hier met een zeker intuïtie mee om te gaan. En tegelijkertijd onze zintuigen te gebruiken. Ruik, voel, kijk naar je composthoop. Laat te strakke ideeën van hoe je best composteert los, en begeef je in het experiment. Als je composthoop te nat is, heb je te veel water. Je kan dit zien, ruiken, voelen. Voeg dan droge snippers van allerlei materiaal toe, laat wat extra lucht in de hoop door te keren, en voeg vuur toe in de vorm van warmte door bvb gras of brandnetels toe te voegen, en de warmte binnen te houden.En zo kan je voor ieder element dat te veel of te weinig aanwezig is, eenvoudige oplossingen bedenken vanuit het gezonde verstand.‘Goede’ en ‘slechte’ composthopen. Hoe zalig is het om deze ideeën te mogen loslaten. Elke composthoop is ok. Ook als het niet ideaal loopt, kan je corrigeren. Het ongelooflijk boeiende aan composteren is vooral, dat je eigenlijk niets verkeerd kan doen. Ook als je niet perfect composteert, zal de natuur ons ter hulp komen. Het proces zal trager verlopen, maar uiteindelijk krijgen we toch ongeveer hetzelfde product: humus.In een compostbak wordt het grove materiaal afgebroken door verschillende organismen die mekaar gaan opvolgen in de tijd. Microben, bacteriën, schimmels, beestjes als pissebedden, duizendpoten, compostwormen enzovoort. De compostworm kom je in een bepaalde fase van het verwerkingsproces tegen. Ze verlaten de hoop als hij te warm wordt en keren terug als hij is afgekoeld. Net als alle andere organismen doen ze hun werk, en verdwijnen dan weer. Elke soort van bodemwerker vormt weer de voedingsbron voor een andere. Elke geboorte betekent de dood en/of een maaltijd voor nieuwe levens met nieuwe uitwerpselen en dus ook weer nieuwe voedselbronnen.Let wel: Als compost te lang blijft liggen wordt het uiteindelijk een berg gemineraliseerde aarde waaruit de humus is afgebroken. Dus op tijd ‘oogsten’ van compost en toevoegen als voeding aan de grond, is ook belangrijk.

2

Composteren verschilt per seizoen. In koudere maanden gaan we vaker mengen om warmte op te wekken, beter isoleren, zorgen dat regen niet te veel afkoeling brengt. Terwijl in warmere seizoenen je meer water moet aanbrengen , minder vaak zal keren.Hoe groter de hoop hoe beter. Maar ook kleine hopen zullen uiteindelijk composteren. In verhouding heb je meer ‘buitenkant’ aan een kleine composthoop. Deze buitenkanten zullen minder snel composteren. Je brengt door het keren, deze buitenkant naar binnen, waar het beter zal composteren.Kies je voor compostbakken die snel composteren, of juist traag ? Dit is een persoonlijke keuze. Wat ligt jou, wat wil je bereiken op welke termijn, wat is in harmonie met de plek waar je woont ? Als je een snelle afbraak wil, versnipper dan het materiaal, maak alles goed vochtig, leg alles in laagjes, voeg nat karton toe, en maak een grote hoop. Keer in het begin om de paar weken, en laat dan enkele maanden liggen. Als je een tragere afbraak wil, laat alles dan grover, laat langer liggen voordat je keert.AardeWat kan er op de composthoop:. Alle groen (nat), bruin(droog), materiaal, zoals takken, planten, keukenafval. Papier en karton zijn favorieten voor de compostwormen. (Liefst vuil) water, kroos uit een poel, maar ook oude veren kussens, natuurlijke kledij zoals wollen truien, katoenen sokken. Papier, karton, haar van jezelf en je dieren, enz.. Hoe meer verschillende materialen, hoe rijker de compost.Alles wat kan vergaan, kan composteren. Hoe groter en harder de materialen, hoe langer het duurt voor er afbraak optreedt. Maar uiteindelijk zal het afgebroken worden. Verzamelen, voorbehandelen en opslaan. Als je verzamelt door alles op een voorlopige hoop te gooien, heb je ook al een composthoop, maar een traag werkende. Je kan deze hoop in een later stadium eventueel laag per laag leggen. Het is handig om als je oogst, het ruwe materiaal dat nog niet is vergaan, te hergebruiken als je je hoop opnieuw opzet. Dit materiaal is een prima starter voor je hoop. Algemene regel is dat hoe fijner je het materiaal maakt, hoe sneller je hoop zal opwarmen en daardoor ook sneller composteren. Gecomposteerde planten geven mineralen.Voor mensen van bij de kust is zeewier ideaal. Daarna volgen brandnetels. Ze vergaan tot een rijke, donkere compost en geven veel hitte af. Let op met kruiskruid. Vermijd dit in de composthoop. (reden: ?? Bij inname geeft het afbraak van de lever. Ook na compostering ?Tip: let op met planten die in zaad staan of kruiden die je eerst zeker wil neutraliseren. Laat ze drie weken onder water staan in water. Alle zaden zullen gedood zijn. Daarna heb je een schitterend product voor op de composthoop. Eventueel met water er bij, tenzij de hoop dan te nat wordt. Tip: geweekte karton of papier (zonder inkt), is ideaal om regenwormen aan te trekken. Start je hoop door onderaan een laag nat karton of papier te leggen.Gebruik geen hoogglanspapier. Gebruik zeker wel (voorgeweekte) wc-rolletjes. Tip: tussen de lagen groen en bruin, dik en dun, luchtstengels en vaste materialen, breng je telkens een laagje (halfverteerde) compost en eventueel houtas. Houtas wordt door sommige bronnen aangeraden, bij andere afgeraden.Tip: breng ook per laag een beetje zeewierkalk, zodat de Ph-waarde in evenwicht wordt gebracht. Compost is ideaal gezien licht zuur, maar heeft de neiging om te zuur te worden. Kalk maakt basisch. Sommige bronnen spreken tegen dat kalk nodig is.

3

Tip: gooi slechts kleine hoeveelheden olie, vet, kaas of vlees op de composthoop. Het verrot langzaam en trekt ongedierte aan. In grote compostbakken geven ze echter waardevolle voedingsstoffen, mits goed gemengd met het andere afval.Tip: eierschalen geven kalk. Verbrijzel ze liefst, anders composteren ze moeilijk.Tip: gooi botten van vlees ook op de hoop. Ze bevatten fosfor en kalk, wat goed is voor de groei van wortels van planten. Ze vergaan moeilijk, tenzij je ze mee kookt of bakt. Het maakt de composthoop minder zuur, doordat ze basisch van structuur zijn. Tip: gooi je eigen haar en nagels op de hoop. Energetisch zal dit je tuin ten goede komen. Tip: gooi alle gefermenteerde etenswaren zeker ook op de hoop ! Resten van bier en wijn, yoghourt, en zeker ook de resten van je zelf gefermenteerde groenten.Tip: groenblijvende bladeren geven fytotoxische chemicaliën af die het composteringsproces vertragen. Vermijd dus grote hoeveelheden. Composteer ze apart en laat ze een drietal jaar liggen.Tip: gras is goed omdat het goed verwarmt. Meng het echter, anders krijg je een dikke massa die anaeroob wordt, schimmelt en zeer traag composteert. Gras is ook ideaal als ‘jas’, de laatste laag die je op je hoop aanbrengt. Als je bovendien deze laag wat rond aanbrengt, krijg je een regenjas, langs waar te veel regen wordt afgevoerd.(Heb je nog gras over ? Gebruik het dan als mulch onder je hagen, bomen, grotere groentesoorten.)Tip: katten en hondenpoep doe je niet op de composthoop. Alle andere dierlijke mest is rijk en aan te raden. VuurVoordeel van een hoop die snel opwarmt: het ‘broeien’ zorgt dat veelziekteverwekkende organismen, onkruidzaden en zelfs residu’s van verdelgingsmiddelen worden afgebroken en opgenomen in het geheel. Zodra de temperatuur afneemt, nemen andere organismen over om verder af te breken en te verrijken.Nadeel: zie uitleg Karel ivm anaeroob en ‘traag’verwarmde composthopen.De zon is onze externe hulpbron om de temperatuur te verkrijgen die we wensen voor onze composteringsmethode.Tip: bouw je composthoop op onder een loofboom. Zo heb je niet te veel vuur in de zomer door de schaduw, en ‘vang’ je meer vuur in de winter, als het blad is gevallen.In onze compost wordt warmte opgewekt door het composteringsproces.Tip: Laat het vuur oplaaien door bvb brandnetel, gras toe te voegen. Tip: Door regelmatig keren wakker je het vuur aan. LuchtEen composthoop moet ademen. Als je te weinig zuurstof hebt, krijg je stank. Tip: strooi een laagje aarde of oude compost en/of kalk en/of houtas tussen de verschillende lagen bij de opbouw, of over de hoop op het einde. Zo vermijd je stank.Tip: tijdens de opbouw breng je holle stengels in. Bvb stengels van zonnebloem enz. Tip: twijgen en hout brengen ook lucht in de hoopTip: schep alle compost uit de hoop. Bouw opnieuw op door te mengen. Zo voeg je lucht toe.Vermeng te nat materiaal met grover, droog materiaal (stro, zaagsel, takjes, gesnipperd papier...)Breng de buitenkant van de composthoop naar het midden, zodat ook dit gedeelte mee composteert.Tip: steek een staak of dikke tak in het midden van je hoop. Door hier af en toe mee te ‘roeren’, kan je al heel wat lucht toevoegen. Tip: er bestaan ook werktuigen waar je mee in de composthoop kan steken en door te draaien en trekken, lucht kan toevoegen en de compost wat mengen. Tip: als je een draadbak of palletten gebruikt is het handig om een groot stuk karton langs de zijkanten aan te brengen voor je de bak vult. Prik er wat gaten in met een riek,en je krijgt net voldoende lucht voor een snelle compostering.Water

4

De snelle composthoop dient nat genoeg te zijn. Niet te nat want dan krijg je een erg zure en zware brij die moeilijk verder verteert. Niet te droog, want dan krijg je of schimmel, of zeer weinig reactie en dus ook moeilijke vertering. Alles dient nat te zijn als een uitgeknepen spons.Gebruik liefst vuil water om toe te voegen. Hoe viezer, hoe beter.Dit water is al rijk aan micro-organismen en dit zal het composteringsproces versnellen. Tip van Lucrèce, Yggdrasil: Laat smeerwortel en bernagie in water gisten. Dan op de composthoop gooien. Dit is een krachtig aanvullend middel om goede compost te bekomen. Het water kan ook op de composthoop, maar is ook een goede vloeibare voeding voor de tuin. Handig hierbij is een vuilnisbak met een deksel, tegen de geur.Tip: Brandnetel laten trekken in water gedurende enkele weken. Dit water is goed om plagen te bestrijden. Giet of vernevel het over de plant.Tip: Laat zaden en vervelende planten die je niet terug in je tuin wil, eerst enkele weken af breken in water voor je ze op de composthoop doet. Aangetaste planten kan je verbranden. Tip:Compostthee. Neem (vuil) water. Neem een nylon kous en vul met compost. Roer met de kous door het water. Met deze compostthee kun je onvruchtbare grond of oude potgrond verrijken. Of leng aan met water en begiet je planten er mee. Je kan de thee ook spuiten tegen ongedierte en ziekten op de planten. Algemene tip:Activators. Start je hoop door een goede compoststarter te gebruiken op de bodem.Oude, goed verteerde compost, is ideaal.Urine is ook een zeer goede compoststarter. Gebruik geen urine als je antibiotica of de pil gebruikt.Waar zet je de bak neer ? Bestudeer je terrein. Niet op een helling,want dit is niet handig. Niet onder groenblijvende bomen, want deze vermijden het composteren. Niet te winderig, voor uitdroging.Ideaal is onder een loofboom. Vlier, berk, maar ook fruitbomen zijn zeer geschikt. In de zomer geven ze de nodige schaduw en koelte, in de winter verliezen ze blad en kan de zon voor de nodige warmte zorgen. Zorg voor ruimte zodat je de bak kan ledigen en weer vullen. Ideaal zijn verschillende bakken voor opslag, trage en snelle compostering. Ook een houtwal is een optie. Het hout vergaat traag, maar je krijgt een biotoop voor bepaalde dieren die er kunnen huizen.Hoeveel compost maak je ? Eens je compost begint te maken, heb je er nooit genoeg van. Logische regel is, dat hoe groter je terrein, hoe meer nood aan compost. Uitgaande van de kringloop, krijg je ook meer materiaal aangereikt op een groot stuk grond. Ook na oppervlaktecompostering zul je op een groot terrein toch nog heel wat dingen op een hoop brengen. Dus zal je best ook meer ruimte voorzien voor compostering. En op een appartement kan je toekomen met een wormenbak om je materiaal terug aan de aarde te schenken. Omdat de bronnen mekaar tegenspreken voor wat betreft houtas op de composthoop of rechtstreeks tussen de planten, voeg ik hierbij een tekst ivm dit thema.

2. Artikel over houtasHoutas in de tuinWat zit erin?Na verbranding van zuiver hout is alle organische stof verbrand en blijven er alleen snel opneembare mineralen over. Alle onderstaande gehaltes hangen af van de

5

houtsoort & de verbrandingswijze (je soort kachel etc).

Calcium: 20 tot 53%

Kalium: 6 tot 20 %. Vandaar overigens de naam potas.

Fosfor: 1 tot 7 %

Magnesium: ongeveer 1 à 5%

Silicium: ongeveer 14 %

Zwavel: ongeveer 2 %

Sporenelementen, zoals koper, zink, mangaan, ijzer, ...

Dioxines? Zie onder!

Gebruik:

Houtas kan je, à maximaal 100 g / m2, gebruiken voor bijna alle groenten en fruit bij het begin van de teelt of tijdens het groeiseizoen.Kalium bevordert namelijk de knolvorming, bloemvorming, kleur, bewaarbaarheid, vruchtzetting,... Koolgewassen genieten dan weer vooral van de extra calciumgift.Voor aardappelen zit het wat dubbel: kalium verbetert namelijk de kwaliteit (minder stootblauw), maar kalk zorgt dan weer bij veel rassen voor een eerder ruwe schil – al is dat voor de amateur vooral een esthetisch probleem.

Concreet:

Februari/maart : strooi houtas heel dun* over je gazon: zo heb je minder mos en mooier gras;

Maart: strooi een handvol as aan elke bessenstruik**; twee handen vol voor elke fruitboom;

April, ... : rond slakgevoelige plantjes strooi je bij het uitplanten een kringetje van as;

Mei: in elk plantputje voor kool, tomaat en alle vruchtgewassen strooi je een à twee soeplepels as;

Juni : ui, wortel, biet, ...: strooi een fijn laagje* over het bed;

* Niet in volle zon strooien; best voor een regenbui;** Bos- & veenbessen geef je geen houtas!Klassieke fouten die je zeker moet vermijden:

Niet tijdens de winter (het stookseizoen) strooien! De kalium in houtas is volledig in water oplosbaar en is dus snel opneembaar voor de plant, maar spoelt ook weer snel uit. Vandaar: droog bewaren, en pas strooien tijdens de groeiperiode van je planten.

Houtas is sterk geconcentreerd dus zeker niet in grote hoeveelheden toe te

6

dienen.

Gooi geen as op je composthoop:daardoor vertraagt het proces; veel stikstof vervliegt als ammoniak en veel van je humus verdwijnt als CO2;

As van steenkool en zo is niet voor de tuin bestemd; de houtskoolas van je barbecue is dan weer prima. Behandeld hout moet je natuurlijk helemaal niet opstoken!

Als je bodem reeds een (te) hoge pH (zuurtegraad) heeft, mag je geen houtas toepassen; je kunt, indien nodig, een kaliummeststof toepassen die geen kalk bevat zoals bijvoorbeeld patentkali.De hoeveelheid calcium moet je in principe aftrekken van de kalkbehoefte wanneer je een kalkmeststof gebruikt.

Zitten er dioxines in houtas?

Zorg dat je rook & je houtas zo weinig mogelijk dioxines bevatten: de gehaltes hangen echt van jou af.

Ovam en Stook Slimgeven goede raad: stook zuiver, droog hout, met voldoende luchtaanvoer om een hoge temperatuur & een volledige verbranding te krijgen. Dan bevatten je rook & je houtas zo weinig mogelijk dioxines.

Stook Slimzegt dat je omwille van het mogelijke dioxinegehalte houtas bij je restafval moet gooien. Met dezelfde veiligheidsmarge zegt Vlaco sinds de dioxinecrisis dat eierschalen niet in de (composthoop of) groene bak mogen. Stook Slimzegt niets over de dioxines in de rook.

Enkele evenwichtige studies & visies vind je hier en hier .

Ons advies: bij matig gebruik van kwaliteitshoutas zijn de voordelen groter dan de nadelen.

3.Artikels over composterenBron: ‘De natuurlijke moestuin’.

Wat is dat eigenlijk humus?

Wat is dat eigenlijk humus?

Humus moet u in uw bodem hebben, dit is heel belangrijk! Zeker in ecologische en biologische handboeken wordt gehamerd op het feit dat humus cruciaal is in de bodem.

Maar wat is humus eigenlijk en hoe krijgt u dit in uw bodemVolgens het Van Dale woordenboek is:hu·mus de; m aarde die ontstaan is uit vergane plantenrestenDit is wel een heel beperkte (en nietszeggende) omschrijving van humus. Maar de waarheid is eigenlijk dat het nog altijd niet juist geweten is wat humus eigenlijk is. Na

7

meer dan 100 jaar onderzoek heeft men enkele ideeën over humus, maar wat het juist is, heeft men nog niet ontdekt.

Wat weet men niet?

Wat men waarschijnlijk nooit gaat ontdekken is de correcte chemische samenstelling van humus. Het probleem voor de wetenschap maar tevens voordeel voor ons tuiniers is dat humus-complexen sterk kunnen verschillen.Humus is een erg complex mengsel waarvan de samenstelling varieërt naargelang het uitgangsmateriaal, de omgevingstoestand en de specifieke organismen die geholpen hebben bij de afbraak van het organische materiaal.De verhouding van koolstof –stikstof is ongeveer 12-1. Dit noemt men stabiele humus.Maar ook de manier waarop humus gevormd wordt, is nog een blinde vlek in onze wetenschappelijke kennis over humus.

Wat weten we wel?

Ongeacht de ontstaansachtergrond, is alle humus:

bruin tot zwart van kleur kruimelig van structuur erg licht in droge toestand geurend naar verse aarde kan meerdere malen zijn eigen gewicht aan water vasthouden

Heel belangrijk ook om weten is dat humus het eindstadium is van compostering.

Bij het composteren worden eerst alle gemakkelijke onderdelen afgebroken en verbruikt door de bacteriën, daarna komen de moeilijkere structuren aan de beurt.

In een proces dat nog niet goed begrepen wordt, worden deze laatste, sterke organische verbindingen door micro-organismen en andere krachten afgebroken en omgezet tot humusHumus is zeer stabiel en wordt heel traag of niet afgebroken in de grond. Het bevat veel koolstof, zuurstof, stikstof en waterstof, speciaal samengebonden zodat het moeilijk afbreekbaar is voor bodemorganismen.In de natuur wordt humus sneller aangevuld dan het verdwijnt, waardoor je een opbouw van humus en een continue verbetering van de kwaliteit van de bodem krijgt.En toch verdwijnt er uit onze gronden door moderne landbouw elk jaar meer en meer organische stof (humus) waardoor onze landbouwgronden verarmen en een slechtere oogst opleveren.

Humus afbreken in noodgevallenWanneer bodemorganismen geen voedsel meer hebben kunnen ze niet anders dan de aanwezige humus aanvallen. Dit is iets dat met grote tegenzin gebeurt en enkel als laatste redmiddel. Het humuscomplex wordt afgebroken waarbij vooral stikstof vrijkomt. Dit heeft goede effecten op korte termijn voor de plantengroei, maar op lange termijn is dit desastreus voor de bodem.

Humus houdt immers zeer goed voedingsstoffen vast. Wanneer u een humus complex

8

bekijkt op moleculair niveau dan staan daar langs de buitenkant allemaal zuurstof-atomen op. Deze zijn sterk negatief geladen en trekken dus positief geladen atomen aan, net zoals magneten.

Een humus-complex bekeken langs de buitenkant. Er staan negatieve zuurstof ionen op en deze trekken positieve voedingsstoffen zoals Calcium (Ca++), Magnesium (Mg++), Zink (Zn++), ... aan.

Nu zijn heel veel van de belangrijke voedingsstoffen voor de planten positief geladen en worden deze aangetrokken door deze humus-deeltjes. Dit zijn voedingsstoffen zoals kalium, calcium, magnesium, ammonium (stikstof), koper, zink, mangaan en vele anderen

In de juiste omstandigheden, een pH rond de 7 (neutrale grond), kunnen humus-deeltjes zo enorm veel voedingsstoffen aan zich binden.

Wanneer humus dus verdwijnt uit de bodem, gaat ook het voedingsstoffen bindende vermogen van de grond achteruitgaan. Hierdoor verarmt de grond en moet u sneller ingrijpen met extra meststoffen.

Dit is niet allesHumus kan 4 tot 6 maal zijn eigen gewicht aan water vasthouden. Na een regenbui neemt humus veel water op en zwelt op. Hierdoor gaat de bodem ook wat uitzetten en omhoog komen wanneer u veel humus in de bodem heeft.

Hierna zal de humus geleidelijk zijn water terug afgeven en krimpt de bodem terug. Door dit uitzetten en krimpen worden er ruimtes gevormd tussen de gronddeeltjes waardoor de verluchting van de bodem toeneemt. Dit is belangrijk om zuurstof naar de wortels en bodemorganismen te brengen en het giftige CO2 af te voeren.

Een humus-rijke grond is losser en heeft een kruimelstructuur. Hierdoor kunnen wortels van planten en organismen zoals regenwormen zich gemakkelijker verplaatsen en geraken ze ook gemakkelijker dieper in de grond.

Doordat er dieper in de grond ook gangen gemaakt worden, komt ook hier zuurstof en daarmee bodemleven en wordt hier na verloop van tijd ook humus gevormd.

Zo wordt de grond van onderuit en van bovenuit verbeterd met humus en bekomt men perfecte bodems voor een groentetuin.

Zoals met alles in de natuur is dit geen werk dat op enkele weken geklaard is, maar indien u een handje toesteekt kunt u toch op enkele jaren tijd een humusrijke, donkere, goed geurende bodem bekomen.

Een bodem die een ideale basis vormt voor een uitstekend bodemleven, wat op zijn beurt weer de ideale basis vormt voor een gezonde en natuurlijke moestuin

9

Is mijn compost klaar?Is mijn compost klaar?

Nadat de composthoop is opgezet, in het begin snel heel warm wordt en dan langzaamaan afkoelt, komt er een moment dat u de nieuwe compost wilt gebruiken in uw tuin.

Maar wanneer is deze eigenlijk klaar? Wanneer is het keuken- en tuinafval ver genoeg afgebroken en omgezet om compost genoemd te worden en gebruikt te worden?

In handboeken wordt meestal geschreven dat compost gereed is nadat ze afgekoeld is en de oorspronkelijke producten niet meer herkenbaar zijn.

Klacht over zaadIk heb jarenlang op een tuincentrum gewerkt. Ik herinner me nog iemand die de klacht had dat al zijn zaadjes die hij had gezaaid niet of slecht opkwamen. Hij vond dat wij slechte kwaliteit verkochten en wou zijn geld terug.

Na veel vijven en zessen, kwam het probleem naar boven.

Hij had vrij veel verse compost ondergewerkt in de grond. Wanneer deze compost nog niet klaar is, gaat de compostering onder de grond gewoon verder.

Nu denkt u waarschijnlijk dat deze compost onder de grond verder is gaan werken en te warm is geworden. Zaad kiemt inderdaad niet meer goed wanneer het is blootgesteld aan temperaturen boven 44°C.

De compost was echter ondergewerkt en vermengd met de grond waardoor de temperatuur niet meer heel hoog oploopt. De compost is zo te sterk verdund waardoor te hoge temperaturen zelden de oorzaak zijn.

Om te achterhalen wat wél de oorzaak is, moeten we even naar de samenstelling van de grond kijken.

C/N = 12/1Het eindstadium van organisch materiaal in de bodem is humus. We weten niet precies wat humus juist is, maar wel dat humus een koolstof (C) – Stikstof (N) verhouding (C/N) heeft van 12 – 1. Dit noemt men stabiele humus omdat deze maar langzaam wordt afgebroken. Tijdens deze afbraak stelt hij constant voedingsstoffen ter beschikking van planten.

10

De belangrijkste stof die vrijkomt bij de afbraak van humus is stikstof.

Wanneer u nu onafgewerkte compost in de grond werkt met een andere verhouding van C/N dan gaat de natuur alles in het werk stellen om deze verhouding terug te herstellen.

C/N < 12/1Bij deze verhouding is er meer stikstof aanwezig dan koolstof. Omdat de grond meer stikstof dan stabiele humus bevat, wordt het teveel aan stikstof snel gebruikt door de planten en dan het bodemleven om zich te voeden.

Samen met stikstof komen ook andere voedingsstoffen vrij. Deze versnelde vrijstelling van stikstof en andere voedingsstoffen duurt tot het bodemevenwicht hersteld is en de verhouding C/N in de bodem terug rond de 12/1 ligt.

Hoe lager deze verhouding van C/N, hoe meer stikstof dus en hoe heviger de reactie in de grond.

Een voorbeeld hiervan is kippenmest. Dit is een zeer goede bemesting omdat ze een lage C/N verhouding bevat. Hierdoor wordt het teveel aan stikstof snel vrijgesteld en samen met andere voedingsstoffen gebruikt door planten en micro-organismen.

Na enkele maanden is het evenwicht hersteld en komen stikstof en voedingsstoffen nog maar geleidelijk aan vrij.

Een composthoop zal echter meestal geen lage verhouding van C/N hebben, meestal gaat deze te hoog zijn.

C/N > 12/1Bij compost met een hoge C/N verhouding is er een overschot aan koolstof. Nu is koolstof in al zijn verschillende vormen een energiebron voor micro-organismen en deze zullen dan ook zeer actief worden en zich snel vermenigvuldigen.

Het grote probleem dat zich dan voordoet is dat deze organismen niet enkel koolstof nodig hebben, maar ook stikstof, kalium, fosfor, magnesium, calcium, … Dezelfde stoffen die ook planten nodig hebben voor hun groei!

Om al de lichaampjes van deze micro-organismen te vormen, zijn er grote hoeveelheden nodig van deze voedingsstoffen, en deze zijn niet voldoende aanwezig in de compost. Vooral stikstof is te beperkt aanwezig in de toegevoegde compost (lage C/N= veel koolstof, weinig stikstof).

De organismen zullen dus alle beschikbare stoffen opnemen uit de reserves van de bodem, waardoor de planten tekorten gaan krijgen en niet meer verder kunnen

11

ontwikkelen.

De steile daling van beschikbare voedingstoffen wanneer de verteringsorganismen toenemen.

Gedurende deze periode dat alle koolstof wordt verbruikt door bacteriën en andere organismen, worden alle voedingsstoffen en stikstof uit de bodem gehaald en opgeslagen in de lichaampjes van de micro-organismen.

Wanneer de hoeveelheid koolstof zakt, zakt ook de populatie van bodemorganismen. Doordat deze organismen afsterven komen de voedingsstoffen waaruit ze zijn opgebouwd terug vrij en zijn ze terug beschikbaar voor de planten.

Na verloop van tijd wordt het evenwicht hersteld, zakt de verhouding van koolstof en stikstof terug naar 12/1.

Sir Albert Howard is één van de grondleggers van de biologische landbouw en heeft verschillende belangrijke boeken geschreven over de bodem, compost, …. Hij had een unieke manier om dit probleem te omschrijven:

De bodem kan geen twee werkjes tegelijkertijd uitvoeren. Men zou niet mogen verwachten dat de bodem de humus zou kunnen nitrificeren, terwijl die ook organisch materiaal zou moeten omzetten. De vertering van organisch materiaal wordt best naast de landbouwgrond gedaan; en als het uiteindelijke product dan klaar is voor nitrificatie, dan wordt het terug op de landbouwgrond gebracht en in de grond gewerkt.

Welke verhouding heeft mijn compost?Indien u bij het opzetten rekening heeft gehouden met de juiste samenstelling en mengeling van bruine en groene materialen dan zal uw composthoop al snel de juiste verhouding bereiken.

Wanneer u twijfelt en toch wat meer bruin materiaal heeft toegevoegd dan oorspronkelijk de bedoeling was dan kunt u 2 verschillende dingen doen:

1. In het najaar onderwerken in de grondWanneer u de compost in de grond onderwerkt in het najaar, zal tegen het voorjaar de juiste verhouding hersteld zijn en kunt u zonder zorgen uw moestuin beplanten.Indien u deze compost pas in het voorjaar gaat onderwerken is de kans groot dat de planten de eerste weken of maanden niet gaan groeien of ernstige tekorten gaan hebben.2. Uw composthoop nog even laten rustenHet is niet omdat uw compost is afgekoeld en alles bruin ziet dat de compost ‘klaar’ is. Zelfs nadat de hoop is afgekoeld gaat de omzetting verder en wordt het juiste evenwicht van C/N nagestreefd.Het is moeilijk om hier een tijd aan vast te hangen omdat het bereiken van het juiste evenwicht afhankelijk is van vele factoren. Het tijdstip van opzetten, samenstelling, weersomstandigheden, …

12

Waarom kiemde het zaad nu eigenlijk niet?Terug naar de boze meneer met zijn slechtkiemend zaad. Zoals in het begin gezegd had hij juist verse compost ingewerkt.

Deze bevatte hoogstwaarschijnlijk nog veel te veel koolstof waardoor het bodemleven explodeerde en gigantisch toenam. De koolstof in de grond wordt echter niet enkel opgenomen door de bodemorganismen, er wordt ook een heel deel afgegeven als CO2 bij verschillende chemische processen

Nu is CO2 giftig bij hoge concentraties. Doordat er een plotse gigantische explosie is van het bodemleven, explodeert ook de productie van CO2. Dit heeft als gevolg dat er hoge concentraties van deze stof in de grond zitten en dit is toxisch voor kiemend zaad.

Het resultaat is slecht of niet kiemend zaad. Maar niet enkel zaad heeft hier last van, ook jong plantgoed kan hier hard van afzien!

Compost is magisch: alle grond wordt goede grond!

Compost is magisch: alle grond wordt goede grond!

Ik heb lange tijd in een groot tuincentrum gewerkt waar de mensen van heinde en verre naar toe kwamen. Het tuincentrum ligt in de Noorderkempen waardoor er veel mensen langskwamen die een tuin met een lichte zandgrond hebben.

Een veelvoorkomend probleem hiermee is dat een zandgrond zeer slecht voedingsstoffen vasthoudt waardoor planten direct geler worden en slechter groeien.

Ook in de zomers geven de zandgronden in de Kempen problemen. Het is u waarschijnlijk al opgevallen dat op de weerkaarten in de zomer de temperaturen altijd een beetje hoger zijn in de Kempen. Samen met het feit dat zandgrond een grote zeef is die geen water vasthoudt, geeft dit aanzienlijke droogteproblemen in warme, droge zomers.

Wij hadden zoals eerder gezegd ook klanten die van verre kwamen en dus ook van West- en Oost-Vlaanderen. Hier zijn er veel kleigronden, wat het compleet tegenovergestelde is van een zandgrond. De kleipartikels zijn heel (maar echt héél klein ) en vormen een zware bodem.

De poriën tussen deze kleideeltjes zijn heel fijn en kunnen water niet zo snel verwerken. Na veel regen duurt het veel langer voordat de bodem terug bewerkbaar is omdat de drainage traag verloopt. Bij grote droogte wordt de grond beenhard en

13

onbewerkbaar.

Ook voor planten zijn deze omstandigheden verre van ideaal.

Hoe kan het simpelweg toevoegen van compost nu deze problemen oplossen?

Compost is dé oplossingAan basis van de problemen met zand- en kleigronden ligt een slechte structuur. In goede gronden klonteren de verschillende zand-, silt (=leem)- en kleideeltjes samen tot grotere gehelen of aggregaten.

Deze vorming van aggregaten in de bodem is noodzakelijk omdat deze aggregaten structuur geven aan uw bodem. Ze zorgen voor een goede verluchting en drainage van de bodem.

Zandbodems zijn heel los en de grond loopt zo door je vingers: geen aggregaten.

Kleigrond reageert juist tegenovergesteld en wordt boetseerklei.

Beide (slechte) grondstructuren hebben een sterk negatieve invloed op de groei en ontwikkeling van de planten.

Door het toevoegen van compost wordt er veel organisch materiaal in de grond gebracht. Dit organisch materiaal stimuleert het vormen van aggregaten.

Ook bodems die weinig humus bevatten en veel kunstmeststoffen krijgen, hebben een slechte structuur. Om dit op te lossen wordt er meer geploegd, bemest en water gegeven wat de structuur enkel sneller afbreekt.

Hoe meer, hoe beterDoor veel organisch materiaal toe te voegen, worden aggregaten gevormd die de grond terug open stellen voor luchtcirculatie waardoor zuurstof in de grond en CO2 uit de grond kan.

Zware kleigronden worden losser en krijgen grotere poriën waardoor de drainage beter verloopt alsook de ademhaling van de bodem terug opstart. Deze aggregaten vormen kleine tunnels waarlangs water en lucht worden getransporteerd.

Bij zandbodems gebeurt juist het tegenovergestelde. De poriën worden door de aggregaten verkleind waardoor water niet zo extreem snel wordt afgevoerd. Rond deze aggregaten bevindt zich ook een dun laagje water dat gebruikt wordt door de wortels van de planten.

Hoe hoger het gehalte aan organische stof en humus, hoe meer water een bodem kan

14

opnemen en vasthouden voor later gebruik.

Het verschil tussen humusrijke en humusarme bodems is immens. Een bodem rijk aan organische stof heeft veel openingen aan het oppervlak en zal het regenwater geleidelijk opnemen en vasthouden.

Bij zandgronden wordt ook al het regenwater opgenomen maar stroomt het direct door de bodem, onbereikbaar voor plantenwortels. Kleibodems slaan dicht bij hevige regenval en alle regenwater stroomt af, zelfs (zeker) bij poederdroge bodems. Dit leidt tot aanzienlijke erosie, waarvan de jaarlijkse modderstromen van het veld naast ons getuigen zijn.

Wat veroorzaakt deze aggregaatvorming?Er is niet één organisme of stof verantwoordelijke voor het vormen van deze aggregaten. Zoals met alles in de Natuur is het een complexe samenwerking tussen verschillende organismen en stoffen.

Tot deze conclusie kwam men al vele 10-tallen jaren geleden na een onderzoek van Dr. R. J. Swaby.

Dr. Swaby had het vermoeden dat wortels van planten in combinatie met micro-organismen aan structuuropbouw deden in de grond.

Aldus begon het experiment: verschillende grassen werden in glazen bokalen met steriele grond gekweekt. De structuurtoename was miniem. De wortels van de grassen hadden blijkbaar de micro-organismen nodig om het werk te doen. De wortels leverden enkel het voedsel voor de micro-organismen in de vorm van exsudaten, de micro-organismen waren de werkers.

Dit bleek ook uit het vervolg van het experiment.

Maar waren het nu de organismen die verantwoordelijk waren voor de structuuropbouw of enkel hun excreties zoals gommen en harsen?

Na toevoegen van de plakkerige substanties was er geen verbetering, dus het waren echt wel de micro-organismen die verantwoordelijk waren voor het stabiliseren en opbouwen van de bodemstructuur.

Welke micro-organismen?Om te weten welke soorten micro-organismen het meeste invloed hadden op de bodemstructuur werden 1 voor 1 de verschillende soorten toegevoegd, waarna de veranderingen in grondstructuur zorgvuldig werden opgevolgd.

Veruit het belangrijkste micro-organisme bleken schimmels te zijn. De potten waar schimmels werden aan toegevoegd, vertoonden een opvallende verbeterde groei en

15

verbeterde doorlaatbaarheid naar zowel lucht als water.

Bacteriën hadden niet zo’n grote invloed op de aggregaatvorming. De schimmels hebben wel een belangrijke functie in het bestendigen van deze aggregaten.

Het viel Dr. Swaby op dat de uitwerpselen van sommige regenwormen steviger waren en langer bleven bestaan. Uit nader onderzoek bleek dat regenwormen heel veel aarde opvreten en de aggregaten verstevigen tijdens de vertering in hun darmen.

Hoe rijker de grond aan microbiëel leven, hoe steviger de aggregaten in de uitwerpselen zijn. Deze bacteriën worden mee opgegeten en verstevigen in de darmen van de regenworm de aggregaten.

Toch was de puzzel nog niet compleet. De aggregaten die in de grond gevonden werden waren nog stabieler dan degene die bekomen werden in de potten.

Het laatste puzzelstukjeDr. Sawby verlegde zijn focus naar de humus in de grond en behandelde zijn potten met verschillende soorten zuren afkomstig van humus. Eén bepaald zuur dat nu bekend staat als humuszuur had een drastische invloed op de structuur van de grond.

Het toevoegen van dit zuur verbeterde de aggregaatvorming én de duurzaamheid van dit aggregaat.

Dit humuszuur is een ingewikkelde stof die ontstaat tijdens het afbreken van organische stoffen in de grond.

Even overlopenDe schimmels die in de buurt van de wortels leven verbeteren de grondstructuur en vormen met hun mycelium aggregaten. Deze worden door de regenwormen en de bacteriën in hun maag en darmen verstevigd.

De zo gevormde aggregaten worden nog extra verstevigd door humuszuren die vrijkomen bij het verteren van organisch materiaal. Dit organisch materiaal stimuleert overigens de vorming en ontwikkeling van schimmels wat de cirkel rond maakt.

Het toevoegen van compost (=organisch materiaal) verbetert dus inderdaad elke grond, ongeacht of de samenstelling veel klei of zand bevat.

OpgeletZelfs deze zeer sterke aggregaten worden op hun beurt afgebroken door bacteriën.

16

Dit houdt dus in dat er een constante afbraak en opbouw van aggregaten in de bodem plaatsvindt. Dit heeft tot gevolg dat een éénmalige gift van organisch materiaal niet voldoende is.

Zeker tijdens de opbouw van de grondstructuur moet men grote hoeveelheden organisch materiaal toevoegen. Eens de bodem op een goed niveau van organische stof zit (> 6 – 7%) moet men enkel de jaarlijkse hoeveelheid organische stof – die verdwijnt door de werking van bacteriën –vervangen.

Indien u dit niet doet gaat de grond stilaan al zijn organisch materiaal opgebruiken en terug achteruitgaan op gebied van grondstructuur en doorlaatbaarheid.

Composteren heeft talrijke voordelen (deel I)

Composteren heeft vele voordelen!

De voordelen van composteren zijn talrijk en niet alleen voor uw tuin, maar ook voor uw bankrekening en het milieu.

Composteren in de tuin is afgekeken van het natuurlijke proces dat op en in de bodem plaatsvindt. Doordat composteren zo nauw verbonden is met bodemverbetering en zorg voor de bodem, is composteren een centraal thema geworden in het verhaal rond Natuurlijk Moestuinieren.

Compost is namelijk een bodemverbeteraar bij uitstek en een goede bodem is de basis van een Natuurlijke Moestuin.

De verschillende positieve invloeden die compost heeft op de bodem zal ik eerst bespreken, daarna volgen nog verschillende voordelen van compost op afvalverwerking, CO2 en uw uitgaven.

1. Compost zorgt voor een goede bodemstructuurDe grond bestaat uit 3 soorten deeltjes, u herinnert het u misschien nog uit vroegere lessen aardrijkskunde. De onderlinge verhouding van deze 3 soorten – zand, klei, silt – bepaalt het soort grond dat u heeft.

Zo zijn zandkorrels groot waardoor er grote poriën zijn in de grond waardoor water sneller weg kan en er meer lucht zit in de grond waardoor de gronden sneller opwarmen in de zomer.

Dit geeft dus drogere gronden, die ook moeilijker voedingstoffen kunnen vasthouden.

17

Aan de andere kant hebben we dan kleigronden. Kleideeltjes zijn heel klein en kunnen voedingstoffen juist heel goed vasthouden. Doordat het echter heel kleine deeltjes zijn, zijn de grondporiën klein en slecht waterdoorlatend. Ook de lucht geraakt dikwijls niet gemakkelijk in deze bodems waardoor de groei van wortels slecht verloopt.

Geen van beide bodems zijn ideaal, het zijn vooral de bodems die een mengeling bevatten, de leembodems, die de positieve eigenschappen van beide soorten deeltjes combineren: goede afwatering en verluchting van de bodem én een goede binding van voedingsstoffen.

Wat moet ik dan doen op mijn zandgrond?

Niet gepanikeerd! Ook wanneer u op de Kempische zandgronden woont kunt u alle goede eigenschappen combineren in uw grond door het toevoegen van organisch materiaal in de vorm van compost.

De compost is niet rechtstreeks verantwoordelijk voor de betere structuur, maar zet een heleboel processen in gang die voor u de perfecte structuur opbouwen.

Compost zorgt voor aggregaatvorming. Kleinere bodemdeeltjes klonteren samen tot stevige, grotere gehelen. Dit zorgt voor grotere poriën waardoor water vlot weg kan en de luchtcirculatie in de bodem vlot verloopt.Uitgebreidere informatie over het hele proces van aggregaatvorming vindt u hier: Aggregaatvorming in uw grond Organisch materiaal stimuleert het bodemleven. En bodemleven zorgt ondermeer voor een betere bodemstructuur. Bacteriën, schimmels en wormen produceren plakkerige stoffen die de gronddeeltjes als het ware samenlijmen.De fijne schimmeldraden van schimmels groeien rond de deeltjes en produceren hierbij ook glomalin, een kleverig eiwit.Ook regenwormen leveren een bijdrage. Ze vreten gronddeeltjes en in de darmen worden door de werking van bacteriën heel stevige aggregaten gevormd die dan via de uitwerpselen in de grond komen.Ook het dagelijks leven van alle bodemorganismen, hun constante gewriemel op zoek naar voedsel zorgt dat er gangen gevormd worden. Zo scheiden regenwormen een stof af waarmee hun gangen bekleed worden zodat ze langer stevig blijven.De combinatie van al deze activiteiten zorgt ervoor dat u eigenlijk niet moet spitten in de tuin maar dat op een natuurlijke wijze de bodem wordt opengemaakt voor water en lucht.

Compost bestaat voor een deel uit humus. Humus op zijn beurt bestaat voor een groot deel uit humuszuren. Deze zuren hebben ook weer een positieve invloed op het bodemleven en zo een invloed op de structuuropbouw in de grond.

De structuuropbouw start eigenlijk bij het toevoegen van organisch materiaal. U kunt trouwens snel zien of uw grond veel organisch materiaal bevat door naar de kleur van de grond te kijken.

Donkere grond bevat veel organisch materiaal, grijze of bleke grond heel weinig. In een grond met weinig organische stof is het moeilijk om een goede structuur te bekomen en dus ook moeilijk om succesvol groenten te kweken.

18

2. Bescherming tegen uitdrogenDe aggregaat-structuur die we hiervoor besproken hebben is cruciaal voor het overbruggen van droge periodes in de zomer.

De aggregaten – waar een deel humus en een deel grond in zit – zijn heel geschikt om vocht vast te houden.

Humus kan namelijk tot 2x zijn gewicht aan water vasthouden. Het water wordt goed afgevoerd door de grond en blijft niet in plassen bovenop de grond staan. En het goede aan veel organische stof in de grond is dat het ook niet allemaal verdwijnt in de diepte. Een aanzienlijk deel wordt vastgehouden door deze aggregaten en de fijne haarwortels van de planten groeien zo rond deze aggregaten en nemen het vocht terug op.

Zo kunt u met een bodem met voldoende organische stof in combinatie met mulchen met organisch materiaal een droge zomer doorkomen zonder al teveel extra water te geven.

3. Erosie tegengaanErosie is een gevolg van een laag gehalte aan organische stof in de bodem en vormt op veel plaatsen een serieus probleem. Ook in België, getuige zijn alle goten die vollopen met bruine modder zodra het enkele dagen hard regent in de herfst of winter. Elk veld dat op een kleine helling ligt, verliest zo een deel van zijn bovenste vruchtbare grond.

Compost alleen is geen oplossing tegen erosie, maar het toevoegen van organisch materiaal en de daarop volgende processen zoals aggregaatvorming zijn wel het begin in de strijd tegen erosie.

4. Verbeterde luchtcirculatieLuchtcirculatie is heel belangrijk voor een goed werkende bodem. Zonder voldoende luchtcirculatie in de bodem vermindert de hoeveelheid organische stof in de bodem, het aandeel stikstof zakt en het humusniveau zakt.

De bodemorganismen die organisch materiaal en humus omzetten in stoffen die opneembaar zijn voor de planten, kunnen hun werk niet naar behoren doen.

Veel processen in de bodem zijn immers afhankelijk van zuurstof en naast de meeste nuttige bodemorganismen hebben ook mycorhizza nood aan zuurstof.

Ook hier komt compost weer onrechtstreeks in tussen. Door de verbeterde structuuropbouw zijn er meer poriën waardoor er meer luchtcirculatie is. Bij slechte gronden slaat de grond dicht bij regen en vormt een soort korst over de bodem.

19

Hierdoor kunnen water en lucht slecht in de grond indringen.

Vooral jonge planten en zaailingen hebben hier veel last van.

De andere voordelen kunt u in deel 2 lezen.

Composteren heeft talrijke voordelen (deel II)

Composteren heeft vele voordelen!

Dit is het tweede deel over de voordelen van composteren voor de grond. In het eerste deel werden al 4 verschillende belangrijke voordelen besproken, nu volgen nog enkele voordelen voor de grond en voor uw portemonnee.

5. Getimede afgave van voedingsstoffenAlle bodemdeeltjes hebben de mogelijkheid om voedingstoffen aan zich te binden maar humus is hier toch wel een absolute kampioen in. Wanneer u na enkele jaren genoeg organische stof (levend, dood en heel dood, weet u nog?) in uw bodem heeft, moet u zelfs niet meer bijmesten omdat u zo’n grote reserve aan voedingsstoffen heeft, vastgebonden aan de humusdeeltjes.

De lange koolstofketens van humus hebben veel hoekjes en gaatjes waar deze voedingsstoffen zich kunnen aan vasthechten. Een ander groot voordeel van deze humus is dat het zijn voedingsstoffen geleidelijk vrijgeeft, afhankelijk van de vraag van de plant.

In het voorjaar wanneer alles op gang komt is de vraag naar voedingsstoffen nog klein en zullen er niet veel voedingsstoffen afgegeven worden. Naargelang het seizoen vordert en de planten beginnen te groeien, warmt ook de bodem op waardoor de bodemactiviteit van de bodemorganismen toeneemt en de vrijstelling van voedingsstoffen vlotter verloopt.

Sporenelementen

Hoe diverser de uitgangsmaterialen van uw composthoop waren, hoe diverser uw compost en de soorten voedingsstoffen die erin zitten. Want planten hebben uiteindelijk meer nodig dan enkele hoofdmeststoffen, de sporenelementen zijn ook enorm belangrijk ook al komen ze slechts in kleine hoeveelheden voor.

Deze sporenelementen gaat u niet vinden in chemische meststoffen, wel in compost!

Geen uitspoeling

20

Doordat de humus sterke verbindingen legt met de voedingsstoffen in de bodem, voorkomt het zo ook uitspoeling.

Uitspoeling in de gangbare landbouw is een groot probleem, met bv. nitraatvervuiling van oppervlaktewaters tot gevolg.

Uit proeven is gebleken dat op gronden met veel organisch materiaal nauwelijks tot geen uitspoeling plaatsvindt terwijl op arme gronden alles verdwijnt met het regenwater.

Dit is ook de reden waarom gewassen op arme gronden na regenbuien snel groeien maar bij droogte compleet stilvallen en in de problemen komen.

Een plant op een bodem met veel organisch materiaal groeit trager maar constanter en zal ook in moeilijkere periodes – droogte, hitte, … – blijven doorgroeien en zo op het einde dikwijls meer gewicht hebben.

6. Perfecte pHHumus is een buffer in de grond voor de pH-waardes. Een te lage pH (zure grond) of een te hoge pH (basische grond) zorgt ervoor dat een plant sommige voedingsstoffen niet goed meer kan opnemen.

Compost is altijd automatisch redelijk neutraal tot ligt basisch (pH tussen 6,5 – 8), zelfs zonder toevoeging van kalk!

Hierdoor wordt de grond waar veel compost aan toegevoegd wordt al redelijk neutraal.

Er is echter nog een extra deeltje aan het verhaal. En ook hier heeft compost een indirecte invloed. Het is namelijk niet de hoogte van de pH die rechtstreeks bepaalt of planten bepaalde stoffen kunnen opnemen.

Het is de pH die invloed heeft op de bodemorganismen en deze bodemorganismen hebben dan weer een invloed op het vrijstellen en transporteren van deze voedingsstoffen naar de planten.

De meeste bodemorganismen prefereren een licht-zure bodem, met een pH rond 6,5. Bij deze omstandigheden zijn de meeste voedingsstoffen het gemakkelijkst opneembaar.

Een te hoge pH heeft een negatieve invloed op de bodemorganismen en dus ook op de voedingsopname van de planten.

Wanneer u nu veel organisch materiaal toevoegt aan de grond gaat u het bodemleven stimuleren, alsook de regenwormen. En regenwormen hebben de eigenschap van alle grond die ze verteren – en dat is er immens veel – pH neutraal te maken. Zowel zure als basische grond wordt neutraal wanneer er veel regenwormen

21

actief zijn.

Zo lost de natuur weer alle problemen op voor u zonder dat u iets meer moet doen dan voorzien in veel organisch materiaal!

7. Groei stimulatorCompost fungeert ook als een groeistimulator. Eerder is al gezegd dat een deel van de compost uit humus bestaat en ongeveer de helft van deze humus bestaat uit gebonden humuszuren.

Bij regenbuien komt een deel van deze humuszuren vrij en deze zuren hebben een sterk groei-effect op de wortels van de planten.

Het is trouwens hetzelfde als de compost-thee brouwsels die ze overal adviseren als organische vorm van bemesting. U moet voor een compost-thee een hoeveelheid compost laten weken in water waarna u deze oplossing kunt gebruiken als bemesting.

Tijdens het weken van deze compost komen er gewoon humuszuren vrij en deze hebben inderdaad een stimulerend effect.

Maar het is veel eenvoudiger om de compost op of in de bodem te brengen waarna deze ‘compost-thee’ heel het jaar door wordt gevormd en gebruikt zonder uw tussenkomst.

8. Andere voordelenOp het vlak van milieuzorg scoort compost ook zeer goed.

In België wordt heel veel afval selectief opgehaald, wat een goede vooruitgang is. Maar voor veel mensen is daarmee de kous af. Ze zijn bezorgd om het milieu, sorteren alles flink en leveren hun bijdrage.

Waar wel niet wordt bij stilgestaan is alle vervuiling die gepaard gaat met het sorteren, ophalen en verwerken van dit organisch afval.

Alle bakken zijn gemaakt van plastic, gemaakt van fossiele brandstoffen, waarschijnlijk in China, en dan naar hier getransporteerd.

U vult uw bak en zet deze aan de straat waar er 100-den vuilkarren op fossiele – lees vervuilende – brandstoffen rondrijden en zo nog meer CO2 de lucht inblazen. Het organisch materiaal wordt naar een centrale plaats gebracht waar het met grote machines wordt verwerkt, gekeerd en gezeefd.

Daarna kunt u uw eigen afval terug gaan afhalen – tegen betaling – met uw

22

aanhangwagen en blaast u nogmaals CO2 de lucht in.

Of het wordt in plastic zakken ingepakt en in alle tuincentra, grootwarenhuizen en doe-het-zelf zaken verspreid in België waar het dan verkocht wordt.

Wat je zelf doet is beter!

Het is veel milieuvriendelijker wanneer iedereen een compostvat, -bak of -hoop zou hebben thuis waardoor een heel groot deel van de juist beschreven cyclus wegvalt.

Iemand die zelf zijn organisch afval composteert levert echt een significante bijdrage aan het milieubehoud en de problemen met de opwarming van de aarde.

CO2 binden in de grondHet gebruik van compost is ook heel belangrijk in de strijd tegen de opwarming van de aarde.

Alle leven is opgebouwd uit koolstof, dus ook alle bodemleven. Wanneer u veel compost (dat ook veel koolstof bevat) inbrengt in de bodem stimuleert u het bodemleven dat zich enorm uitbreidt. Dit levende bodemleven legt heel veel koolstof vast maar ook het gestorven bodemleven houdt een deel koolstof in de bodem.

En hoe meer koolstof in de bodem, hoe minder in de lucht in de vorm van CO2.

Er is berekend dat wanneer in alle gronden over de hele wereld het gehalte aan organische stof met 1% zou stijgen alle problemen met CO2 zijn opgelost.

U kunt dus in uw tuin al een belangrijke bijdrage leveren door het zelf maken en gebruiken van compost!

Waarom composteren?Wanneer u de voorgaande pagina’s hebt gelezen moeten de voordelen van compost al wel duidelijk geworden zijn.

Het is niet meer dan logisch dat u, indien u een succesvolle tuin wilt – natuurlijk of niet – u moet gebruik maken van de voordelen van compost.

Dat compost ook belangrijk is in de strijd tegen de opwarming van de aarde komt erbij en is iets wat veel meer moet benadrukt worden.

Indien veel meer mensen zelf zouden composteren en hun eigen compost in hun tuin zouden gebruiken in plaats van de bodemverbeteraars van het tuincentrum te kopen, zou dit al een grote stap voorwaarts zijn in het behoud van de natuur en de strijd

23

tegen de opwarming van het klimaat.

Het lijkt mij zinvoller om te beginnen met het composteren van uw eigen organisch afval dan met de auto naar Leuven, Mechelen en Antwerpen te rijden om liedjes te gaan zingen met Nic Baltazar.

Wat mag allemaal op de composthoop?Wat mag allemaal op de composthoop?

Er worden dikwijls hele tabellen en uitgebreide lijsten opgemaakt met alle zaken die wel en niet in een composthoop thuis horen. Op zich zijn deze lijsten nuttig maar er worden dikwijls veel te veel zaken uitgesloten die wel perfect op de composthoop mogen maar in dan enkel in kleine hoeveelheden.

Citrusschillen en eierschelpenZo wordt dikwijls afgeraden om citrusschillen op de composthoop te gooien. Dit is absoluut geen probleem. Deze schillen zijn een bron van stikstof en zullen vergaan. Ook degene waar veel bewaarstoffen op en in gespoten zijn, worden verteerd.

Ook eierschelpen mogen in principe op de composthoop, alhoewel dit meestal wordt afgeraden. Eierschelpen verteren traag maar indien u ze fijnstampt, duwt of maalt dan verteren ze wel snel en zijn ze perfect geschikt voor op de composthoop. Het gebeurt dikwijls dat ze na 1 compostcyclus nog niet volledig verdwenen zijn.

Geen probleem!

U zeeft uw compost uit om de grotere stokjes, niet volledig verteerd materiaal, enz. eruit te halen zodat u perfecte, kruimelige compost overhoudt. Alle materiaal dat niet door de zeef is geraakt, kunt u gewoon in de volgende composthoop verwerken. Het vormt zo een ideaal starter want deze zeefoverloop bevat heel veel micro-organismen.

Ook andere zaken zoals haren, koekjes, cake, brood, houtkrullen, schavelingen, … kunnen perfect op de composthoop. Alleen moet u hierin niet overdrijven, net zoals u ook niet moet overdrijven met gras, onkruid en karton.

Ondertussen weet u dat de verhouding tussen koolstof en stikstof – tussen bruin en groen materiaal – belangrijk is voor de werking en structuur van de composthoop.

Houdt dit in het achterhoofd wanneer u materiaal verzamelt en op de composthoop kiepert. Met een beetje logisch denken kunt u zelf al snel bepalen of iets gaat problemen geven of niet. Zo kan het lekje mayonaise dat overblijft na de pot uit te kuisen op de composthoop maar kunnen 2 potten mayonaise absoluut niet. Deze hoeveelheid vet is veel te compact en moeilijk verteerbaar en zal problemen geven.

24

Alle moeilijkere dingen zoals eierschalen, haren, houtsnippers, karton, … kan u gerust in de compost doen, maar met mate.

Met gekookt eten moet u voorzichtig zijn. Dit materiaal is perfect verteerbaar maar trekt al snel ratten, muizen en ander ongedierte aan. Om dit te vermijden kunt u deze zaken beter composteren in een compostvat en niet in een open composthoop.

Algemene regelAlles wat organisch is van oorsprong mag u composteren, enkel uitwerpselen van huisdieren, botten, vleesresten, charcuterie en bewerkt hout mag u niet gebruiken.

Zoals u al gemerkt heeft is het geen zwart-wit verhaal maar zijn er veel grijze zones afhankelijk van welke manier u waarop composteert, welke hoeveelheden, welke grootte, …

Om het voor de composteer-leek gemakkelijker te maken heeft VLACO een uitgebreide lijst gemaakt waarin ‘alle’ stoffen uitgebreid worden besproken. Hier worden alle grijze zones uitgelegd en na het lezen van deze brochure zouden alle onduidelijkheden over welke producten u mag gebruiken en niet gebruiken opgelost moeten zijn.

Vlaco composteringsbrochure

Vanwaar komen deze materialen?Ideaal bouwt u uw composthoop met overschotten en afvalproducten van uw eigen tuin en huishouden.

Wanneer u producten moet gaan bijhalen en misschien zelfs aankopen schiet u het doel van composteren voorbij: een natuurlijkvriendelijke manier van het recycleren van organisch afval.

Wat mag allemaal op de composthoop?

U heeft zelf al snel een heleboel materiaal: alleen al uw keukenafval, bladeren, onkruid, gras, takken, oogstresten, haarresten van de kinderen na het knippen, theezakjes, knipsels, karton, …

Ook de schavelingen met de uitwerpselen van de hamster, het stro uit het kippenhok of de as uit de houtkachel zijn perfect geschikt.

Begin dus eerst met thuis alles voor 100% te recycleren voordat u bij buren en vrienden langsgaat om voldoende materiaal te hebben.

25

Kalk en compostversnellersZoals eerder al gezegd werd in oudere tuinboeken aangeraden om kalk in de composthoop te mengen. Dit is ondertussen volledig achterhaald en doet meer kwaad dan goed.

Ook het gebruik van compostversnellers die u in het tuincentrum kunt kopen is volledig nutteloos. Dit zijn immers schavelingen waarop micro-organismen zijn geënt en soms ook extra meststoffen. Maar indien uw mengeling van organisch materiaal heel divers is, gaan er al heel veel micro-organismen in de compost zitten en is deze extra hoeveelheid nutteloos.

Indien u toch twijfelt, kunt u beter een beetje compost van een andere hoop mengen met de nieuwe hoop. Veel effectiever en goedkoper.

Volgende

U bent hier:Home GRATIS Artikels Artikels over Composteren De 4 verschillende composteringsfases kort besproken

De 4 verschillende composteringsfases kort besproken

De 4 verschillende composteringsfases kort besproken

De composteringsfase kan eigenlijk opgedeeld worden in 4 fasen. De meeste handboeken maken er 3 fasen van, maar ik vind dat er meestal een belangrijke, zoniet dé belangrijkste, fase wordt uitgelaten.

De 4 verschillende composteringsfases:

opstartfase broeifase afkoelingsfase rijpingsfase

1. De opstartfaseDe starttemperatuur in een composthoop ligt niet erg hoog. Juist na het opzetten zit deze tussen de 10°C en 20°C, eigenlijk gewoon de omgevingstemperatuur.

De aanwezige organismen beginnen met het aanvallen van het organische materiaal. De grotere organismen knagen en vreten, de micro-organismen laten hun enzymes los op de gemakkelijk te verteren organische stoffen. Doordat er een overvloed is aan

26

eten (N) en energie (C), bouwen vooral de micro-organismen hun aantallen snel op. (Welke organismen juist wat doen, bespreken we verderop nog uitgebreid.)

Bij deze opbouw komt warmte vrij door de ademhaling van de micro-organismen. Hoe meer micro-organismen, hoe meer warmte. Naarmate de temperatuur stijgt, worden de micro-organismen actiever en gaan ze zich sneller voortplanten. Hierdoor stijgt de temperatuur heel snel in een composthoop en kan deze na enkele dagen – 1 tot 5 dagen – al meer dan 40°C bereiken.

Hierna breekt de 2e fase aan.

De 4 verschillende composteringsfases

2. BroeifaseEr zijn momenteel weinig soorten organismen aanwezig in de composthoop, maar deze komen wel voor in heel grote aantallen!

In deze fase zijn er uitsluitend micro-organismen actief, de grotere organismen zoals duizendpoten, wormen, … migreren naar de koelere buitenkant van de hoop en wachten hun beurt af.

Maar ook de soorten micro-organismen veranderen. De organismen die goed functioneren bij koudere temperaturen (<40°C) verdwijnen of gaan in rust. Hun werk wordt overgenomen door micro-organismen die enkel actief zijn bij hogere temperaturen.

Door de blijvend toenemende activiteit van de micro-organismen gaat de temperatuur hoger, tot ongeveer 60°C – 65°C graden. Het verteringsproces versnelt en ook ziektekiemen en onkruidzaden worden vernietigd.

Eens de temperatuur deze hoogte bereikt heeft, moet u oppassen. Normaal gaat de temperatuur enkele dagen zo hoog blijven, daarna gaat hij langzaam dalen.

Dit is het moment om uw hoop te keren en opnieuw om te zetten. De buitenkant van de hoop heeft de hoge temperaturen niet gehad waardoor eventueel onkruidzaad nog niet is afgedood. Zet uw hoop opnieuw op en breng het materiaal van de buitenkant nu naar het binnenste van de hoop.

Door het opnieuw opzetten komt er binnenin terug vers materiaal beschikbaar voor de micro-organismen en is er terug voldoende zuurstof. Het broeiproces herhaalt zich en ook deze keer worden snel hoge temperaturen bereikt.

Hoe sneller u afgewerkte compost wilt, hoe meer u de hoop moet keren. Indien het u enkel te doen is om ziektevrije compost te verkrijgen zonder onkruidzaden dan moet u de hoop minimaal 2 keer extra om zetten.

27

Mijn hoop wordt maar warmer en warmer!Indien de temperatuur in de hoop blijft stijgen, moet u ook ingrijpen. Want zelfs de micro-organismen die bij hoge temperaturen werken, stoppen bij temperaturen boven de 66°C.

De enige oplossing is de hoop terug opzetten waardoor koelere materialen naar binnen worden gebracht en de hoop afkoelt. Ook het toevoegen van water zorgt voor afkoeling.

3. AfkoelingsfaseNadat al het gemakkelijk te verteren materiaal is omgezet door de micro-organismen, wordt de activiteit minder en koelt de hoop af tot de omgevingstemperatuur.

Langzaam nemen de micro-organismen die bij lagere temperaturen werken alles terug over. Ze krijgen nu ook massaal hulp van andere, grotere organismen die vretend, malend en knagend door de hoop rondtrekken.

Deze grotere organismen – wormen, springstaarten, duizendpoten, … – breken grote stukken af en verkleinen deze zodat de micro-organismen ze gemakkelijker kunnen bewerken.

Na deze fase zijn de verschillende oorspronkelijke bestanddelen van de composthoop niet meer herkenbaar, en soms wordt dit al compost genoemd. Om echter over goede, afgewerkte compost te spreken is er nog een fase nodig.

4. RijpingsfaseDeze laatste fase is een combinatie van mineralisatie en humificatie. De overgebleven materialen worden via complexe processen omgezet tot humus. Het eindproduct van de composthoop is dus een stabiel product, rijk aan humus en mineralen.

Compost is uiteindelijk een tussenstadium. Het omzettingsproces is nog bezig en de compost wordt steeds verder omgezet naar humus. Ook wanneer u de compost onderwerkt wordt deze nog, in de grond, verder omgezet naar humus. Want dat is wat u eigenlijk in uw grond wilt hebben: veel humus.

Interview Met een CompostmeesterInterview Met een Compostmeester

Mijn vader is compostmeester en ervaringsdeskundige na een leven lang

28

composteren. Hij heeft al heel veel hopen opgezet, zowel in bakken als ouderwetse composthopen. Ook een compostvat heeft geen geheimen voor hem.

Omdat composteren uiteindelijk in de praktijk in de tuin moet gebeuren, heb ik hem enkele vragen gesteld over praktische problemen die u tegenkomt wanneer u begint.

De eerste vraag gaat over wat u nu juist mag composteren en wat niet. De tweede vraag behandelt de verhouding van bruine en groene materialen in de praktijk.

Ook hoe je een composthoop moet opzetten hoe je een composthoop moet omzetten wordt besproken.

Het interview kunt u hier beluisteren: Interview Piet Anrijs

4.Anaeroob composteren en wormenbakkenVoor het anaeroob composteren, zowel als voor de wormenbak, verwijs ik naar Karel, die hier omtrent een bijdrage zal doen.

5.Samenvatting van de dag door Bert- - wat betekent compost binnen permacultuur ?- onderdeel van grotere geheel : energie binnen eigen systeem houden, kleine kringlopen- bewust omgaan met relatie binnen / buiten, ook in het eigen leven- uitwisselen, verbinden- - vormen- -oppervlaktecompostering- -vroeger legde men groenafval in voren in de bodem- - chop & drop : wat op bepaalde plek groeit is goed voor de bodem, bodem vormt zichzelf, geneest zichzelf, kruiden zijn het resultaat van een samenspel van omgeving. Chaos is subjectief ; gewoonte, perceptie- - takkenril levert compost- - wormentoren/ wormenbak (binnenshuis - 5 curverboxen – stad mechelen)- - mulchen = ter plaatse composteren- - aeroob – anaeroob composteren : er is niet zo iets als goed / slecht. Composteren is de boodschap- - Sebb Holzer en hugelcultur- - Aarde, lucht, vuur, water laten samenwerken. Intuitie. hoe zien of composthoop gezond is ? te nat : doe er droog bij, te droog doe er nat bij. Te nat door te veel regen : leg er dakpannen of een laag afgemaaid gras op.- - humus is eindprodukt van composteringsproces. is buffer, spons, breek niet verder af. Colloidale stof die voedingsstoffen bindt zodat ze niet uitspoelen. Humus zorgt mee voor goed kruimelstructuur bodem.- - compost van “’de winter’ : waarschijnlijk te heet, te snel. -- > bij Kristien in de tuin te veel Natrium. Is er een verband ?

29

- - (compost) wormen lokken met karton, hennep isoltiemateriaal, eierdoosjes- - bij opzetten composthoop paal in centrum zetten. Af en toe heen en weer bewegen, lucht kan door schacht in hoop. Geen nood om coposthoop om te zetten.- - paden bedekken met houtschilfers. Houtschilfers composteren. In voorjaar kan je de onderste laag op de groentenbedden leggen en pad aanvullen met nieuwe houtsnippers.- - twijfel je of er zaden, zietes edm op te composteren planten zitten leg ze dan 3 weken in (onder) water, daarna naar de composthoop.- - wier of algen uit de vijver – ideaal voor composthoop.- - compostprincipe toepassen op het eigen leven. Centraal is het verbinden van elementen. composteren is verbinden, is klaar maken om op te nemen, is kringloop, is evenwicht tussen aarde, vuur, lucht en water.-- Opm- Stadstuin : vele kleine hoekjes inrichten- Grote tuin : kamers, compartimenten, deelgebieden-- Vragen- Comosthoop in kippenren : besmettingsgevaar ?- Waarom start composthoop soms wel/niet ?-- Experiment- - steek plastieken zak vol met groenafval en knoop dicht. na 3 jaar = compost- - klein stukje in de tuin voor experiment met urine. Sommige planten hebben meer stikstof nodig dan andere (prei, pompoen,…)-- Film- Garden of eden

6.Samenvatting van de vragen die we meenemen naar Comité Jean Pain:

- Composthoop in kippenren: besmettingsgevaar ?- Waarom start een composthoop soms wel/niet ?- Zijn er planten die echt niet op de hoop mogen ? bvb Kruiskruid ? Erg giftig voor lever.- Hoe zit het precies met humus ? Klopt het dat compost het product is van materiaal dat is vergaan, dat we dit als voeding toevoegen aan de grond, en dat het restproduct dat overblijft, humus is ? En dat deze humus de basis is voor een gezonde/rijke grond ?- Wat met houtas ? Wenselijk of niet ?- Wat met lavasteen ? Wenselijk of niet ?- Wat met zeewierkalk ? Wenselijk of niet ?- Waarom zijn eierschalen, beenderen, dierlijke slachtafval en veren, wettelijk verboden te composteren ?- Graag aanvullen met jouw vragen

30

31