ก

ค าน า

แผนกคลงยา กองคลงแพทย กรมแพทยทหารบก ไดจดท าหนงสอเลมนขนเพอเปนเอกสารประกอบโครงการพฒนามาตรฐานตนแบบในการบรหารจดการคลงยา โดย มวตถประสงคใหผทมความสนใจในการบรหารจดการคลงยาไดมความรความเขาใจพนฐานในมาตรฐานคลงยาทด ทราบวธการบรหารจดการคลงยาทถกตองเหมาะสม เนอหาในเลมประกอบไปดวยขนตอนของการบรหารจดการคลงยา ทงในสวนของการรบยาเขาคลง การเกบรกษายา และการจายยาออกจากคลง

ผจดท าหวงเปนอยางยงวาหนงสอเลมนจะเปนประโยชนตอผอานไมมากกนอย หากมขอผดพลาดประการใดตองขออภยมา ณ ทนดวย

เพญศร ธงภกด

นดนช เกษมมงคล สชาดา อศวตมางกร

วฤตดา ปกมณ

ข

สารบญ เรอง หนา

วตถประสงคของการบรหารจดการคลงยา 1

ขนตอนของการบรหารจดการคลงยา 1

1. การรบยาเขาคลง 1

2. การเกบรกษายา 5

สถานทในการเกบรกษายาทด 6 พนทบรเวณโดยรอบ 6 ประตคลงยา 6 อปกรณปองกนโจรกรรม 7 อปกรณปองกนอคคภย 8 ความสะอาด 8 แสงสวาง 8 ระบบปรบอากาศ 9 การควบคมอณหภมและความชน 9 ความปลอดภยจากแมลงและสตวกดแทะ 13 ความแขงแรงของชนวางยา 13 กลองยาและอปกรณท าแผลเบองตน 13

วธการเกบรกษายาทด 14 การก าหนดสถานทเกบและการจดเปนหมวดหม 14 การวางยาและการจดเรยงยาบนชน 16

ค

สารบญ เรอง หนา

วธการเกบรกษายาทด (ตอ) การเกบยาประเภทตางๆ 18 ยาควบคมความเยน 18 ยาหรอสารเคมทตดไฟงาย 30 วตถกดกรอน 33 ยาประเภทอนๆ 34

3. การจายยาออกจากคลง 35

เอกสารอางอง 37

ง

1

การบรหารจดการคลงยา

วตถประสงคของการบรหารจดการคลงยา

1. เพอเปนการรบประกนวายาคงคลงทไดรบมานนถกตอง ทงชนด จ านวนและคณภาพ

2. เพอใหมการดแลรกษาทด ปองกนการสญเสย เสอมสภาพและหมดอาย

3. เพอใหมการบนทกและตรวจสอบยาคงคลง เมอมการรบจายยา และใหมการตรวจสอบยาเปนระยะอยางสม าเสมอ

การบรหารจดการคลงยา ม 3 ขนตอน 1. การรบตรวจยาเขาคลง

การตรวจรบยาทไดจากการสงซอผานบรษทยาจะมการแตงตงคณะ กรรมการตรวจรบยาเปนผตรวจสอบ การรบยาเขาคลงมขอควรพจารณาดงน

1.1 สถานทส าหรบใชตรวจรบและเกบยาควรจดเตรยมไวลวงหนา มความสะอาดเรยบรอย(1)

1.2 ยาถกเกบอยในภาชนะบรรจทเหมาะสม ไดมาตรฐาน โดยมขอควรพจารณาคอ ชอยา ความแรง หนวยนบ ขนาดบรรจ วนผลต วนหมดอาย(2,3) ตามตวอยางคณลกษณะเฉพาะ สป.สาย พ. ท 123/52 (ภาพท 1) ทงนมขอควรพจารณาเพมเตมนอกเหนอจากคณลกษณะเฉพาะ สป.สาย พ. ไดแก จ านวนทสงซอ เลขทใบเบก เลขทใบสงซอ เลขทใบตรวจรบ ฯลฯ ตามทหนวยงานก าหนด

2

3

ภาพท 1 ตวอยางคณลกษณะเฉพาะ สป.สาย พ. ท 123/52 1.3 ภาชนะบรรจมการตรวจสอบวนหมดอาย การ ถกท าลาย หรอ

ถกเปดกอนการใชงานหรอไม 1.3.1 กรณภาชนะบรรจไมหมดอาย ถกท าลายหรอเปดกอน

การใชงานมากอน ให ตรวจนบจ านวนยา เลขทผลต วนหมดอาย วนทผลตของยาบนภาชนะบรรจตามรายการเทยบกบใบสงของ (1)

4

1.3.2 กรณภาชนะบรรจหมดอาย ถกท าลายหรอเปดกอนการใชงาน ให ปฏเสธการรบของพรอมแจงเหตผลกบผสงยา หากตรวจสอบพบภายหลง ให แยกยาออกจากกลม และเกบไวในพนทเฉพาะรอการแลกเปลยน(1,2,3)

หลงจากคณะกรรมการตรวจรบยาเรยบรอยแลว ควรตรวจสอบซ าโดยเจาหนาททเกยวของ จดเกบยาเขาคลงแยกตามหมวดหม รายการ วนหมดอายและใบตรวจรบสนคา (ตามแตละหนวยงานก าหนด)

เจาหนาทคลงควรมการบนทกขอมลการรบยาเขา โดยบนทกขอมลลงในบตรบญชคม (Stock record card) (ภาพท 2)

ภาพท 2.1 ตวอยางบตรบญชคมดานหนา (Stock record card)

5

ภาพท 2.2 ตวอยางบตรบญชคมดานหลง (Stock record card)

ขอมลเบองตนทควรบนทกลงในบตรบญชคม และ/หรอในระบบ

อเลคทรอนกส(2,3) มดงน วนเดอนปทรบยาเขาคลง หลกฐานการรบยาเขา (เลขทใบสงซอ/เลขทใบตรวจรบ) รายการยา (ชอยา/ความแรง/รปแบบยา/ ขนาดบรรจ) เลขทผลต วนผลต วนหมดอาย ราคาตอหนวย จ านวนยาทรบเขา ราคารวม จ านวนยาคงเหลอ ณ ปจจบน เปนตน 2. การเกบรกษายา

หวใจของการบรหารจดการคลงยา จ าเปนตองพจารณาในสวนของสถานทในการเกบรกษายาทดและวธการเกบรกษายาทด ดงจะกลาวถงตอไปน

6

2.1 สถานทในการเกบรกษายาทด มขอควรพจารณาคอ 2.1.1 สถานทบรเวณคลงยาควรมพนทบรเวณโดยรอบเฉพาะ

เพยงพอ ไมมพสดหรอของใชอนๆ ปะปนรวมกบยา มคลงยาเพยงแหงเดยว ไมแยกเกบเปนหลายตก(4) มความกวางขวางสะดวกในการเบกจายและรบยา สถานทตรวจรบยาควรอยบรเวณใกลเคยงกบคลงยาเพอปองกนผทไมไดรบอนญาตผานเขามาในบรเวณจดเกบยา

นอกจากนบรเวณทาเทยบรถรบสงสนคาเขา-ออก ควรมหลง คาและผนงทปองกนผลตภณฑจากสภาพอากาศได (1,2,3) (ภาพท 3)

ภาพท 3 พนทบรเวณโดยรอบในการเกบรกษายา

2.1.2 ประตคลงยามความมนคงปลอดภย มการลอคกญแจทแขงแรงอยางนอย 2 ชด และทดสอบความแขงแรงของกญแจโดยใชแรงดง (ภาพท 4) ชองลมหรอหนาตางควรมความแขงแรง มลกกรงเหลกดด(4)

7

ภาพท 4 ประตคลงยามความมนคงปลอดภย 2.1.3 มอปกรณปองกนโจรกรรม(4) โดย ตดตงสญญาณปองกนการโจรกรรมและกลองวงจรปด (ภาพท 5)

ภาพท 5 มอปกรณปองกนการโจรกรรม

8

2.1.4 ชดอปกรณปองกนอคคภยมเครองมอดบเพลงทประเมนความคงสภาพพรอมใชงานในทก 3 เดอน มการตรวจสอบถงดบเพลงจากบรษทผจ าหนายทก 1 ป มทางหนไฟ (1) และซกซอมความเขาใจใหกบเจาหนาทคลง โดยสามารถ เคลอนยายยาออกไดอยางสะดวกรวดเรวเมอเกดอคคภย (ภาพท 6)

ภาพท 6 อปกรณปองกนอคคภยของคลงยา

2.1.5 มความสะอาด ชนวางเวชภณฑไมมฝนละออง หยากไย หรอขยะ ไมมแหลงความชนในคลงเวชภณฑ(1) เชน อางลางมอ กอกน า เปนตน

2.1.6 ภายในคลงยาตองมแสงสวางเพยงพอ(2,3) สบายตา ไมรสกวาอาน มอง เขยน ล าบาก สามารถอานฉลากยาทมขนาดเลก อานปายแสดงตางๆ ได อยางชดเจน ไมมแสงแดดสองเขามาถงบรเวณชนวางยา(1) (ภาพท 7)

9

ภาพท 7 แสงสวางภายในคลงยา 2.1.7 ระบบปรบอากาศภายในหองสามารถหมนเวยนอากาศได(4) มชองหนาตาง ชองระบายอากาศหรอพดลมดดอากาศ มเครองปรบ อากาศอตโนมตตลอด 24 ชวโมง (ภาพท 8)

ภาพท 8 ระบบปรบอากาศในคลงยา

2.1.8 การควบคมอณหภมและความชนสมพทธภายในหองเปน ไปตามคามาตรฐาน (1) โดยอณหภมหองควรอยในชวง +25°C ถง +30°C และ ความชนสมพทธมคาไมเกน 60% ควรตรวจสอบอณหภมหองดวยเทอรโมมเตอรทผานการสอบเทยบเครองมอ(2,3)

10

ตรวจวดความชนสมพทธดวยเครองวดความชนเทอรโม-ไฮโกร มเตอร (ภาพท 9) ควรบนทกขอมลอยางนอย วนละ 2 ครง เชา (กอนเรมงาน), เยน(หลงเลกงาน) โดยบนทกขอมลตามตวอยางแบบบนทกอณหภมและความชนสมพทธ (ภาพท 10-11)

ภาพท 9 เครองวดอณหภมและความชนสมพทธ (เทอรโม-ไฮโกรมเตอร)

11

ภาพท

10

ตวอย

างแบ

บบนท

กอณห

ภมหอ

งในคล

งยา

12

ภาพท

11

ตวอย

างแบ

บบนท

กควา

มชนส

มพทธ

ในคล

งยา

13

2.1.9 บรเวณชนวางยา ทเกบยาและประตมความปลอดภยจากแมลงและสตวกดแทะ 2.1.10 ชนวางยามความแขงแรง มจ านวนเพยงพอ วางยาไดอยางเปนระเบยบ(4) ยา แตละรายการสามารถวางบนชนตรงต าแหนงทระบไว ไมวางซอนเหลอมล าระหวางรายการ (ภาพท 12)

ภาพท 12 ชนวางยาในคลงยา

2.1.11 กลองยาและอปกรณท าแผลเบองตน อาจจดไวส าหรบกรณเกดอบตเหตของเจาหนาทหรอบคคลทมาตดตอ โดยท า จดสงเกตและวางไวในทผปฏบตงานเขาถงไดงาย(1) อปกรณทควรมในชดอปกรณท าแผล ไดแก ถงมอ ยาลางแผล ผาท าแผล (ผากอซ) พลาสเตอรเทปปดแผล กรรไกร เทปตดแผล ผาปดตา ส าล ไมพนส าล ผายด ผาคลองแขน ถงพลาสตก 1 ใบ ยารกษาโรคเบองตน เชน ยาลดไขแกปวด ผงเกลอแร เปนตน(7) (ภาพท 13)

14

ภาพท 13 กลองยาและอปกรณท าแผลเบองตนในคลงยา

2.2 วธการเกบรกษายาทด มขอควรพจารณาคอ 2.2.1 การก าหนดสถานทเกบและการจดเปนหมวดหม ควรม

แผนผงก ากบอาคารแสดงต าแหนงของยาแตละประเภทอยในต าแหนงทมอง เหนไดชดเจน อาจจดใหเปนหมวดหมตามรปแบบของผลตภณฑ เชน ยาเมด ยาฉด ยาน า ยาครม เปนตน เรยงตามกลมยารกษาตามระบบโรค เรยงตามล าดบ A-Z เรยงตามความถในการใช หรอตามรหสทก าหนด (1,4) การก าหนดจะขนอยกบความสะดวกของผใชงาน ยกตวอยาง แผนผงก ากบอาคารแผนกคลงยา กรมแพทยทหารบก ก าหนดตาม รปแบบของผลตภณฑ (ภาพท 14)

ภาพท 14 การก าหนดสถานทเกบยาตามรปแบบของผลตภณฑ

15

นอกจากน แตละหองของอาคารควร แสดงต าแหนงของยาตามชน แถว การก าหนดจะขนอยกบความสะดวกของผใชงาน ยกตวอยาง แผนผงหองท 3 เปนหองเกบยาใชภายนอก ยาน ารบประทาน ยาผง (ภาพท 15)

ภาพท 15 แผนผงก ากบหองแสดงต าแหนงของยา

กรณทมรายการยาเปนจ านวนมาก อาจใชระบบสารสนเทศเขามาเกยวของเพอชวยในการจดระเบยบยาและงายตอการคนหา เชน โปรแกรมบรหารคลงยา ก าหนดรหสยาและใชตวอานบารโคด เปนตน (ภาพท 16-17)

ภาพท 16 การใชโปรแกรมบรหารคลงยา

16

ภาพท 17 การใชตวอานบารโคด

2.2.2 การวางยาและการจดเรยงยาบนชน ไมควรวางยาไวกบพนหองโดยตรง หากจ าเปนควรมแผนไมหรอมแทนรองรบ(1) (ภาพท 18)

ภาพท 18 แทนรองรบส าหรบวางยา

การวางยาควรมความสงไมเกน 2.5 เมตร ไมควรการจดวางยาชดฝาผนง ควรวางยาใหหางจากยาอน 30 เซนตเมตร และมความสงจากพนอยางนอย 10 เซนตเมตร(1) (ภาพท 19)

17

ภาพท 19 แสดงระยะหางในการวางยาบนแทนรองรบ

กรณทวางยาบนชนควรวางใหหางจากชนอนไมนอยกวา 90 เซนตเมตร(1) (ภาพท 20)

ภาพท 20 แสดงระยะหางในการวางยาบนชน

18

ควรหนฉลากยาออกดานนอก บนทกชอยา วนหมดอายทดานขางกลองดวยอกษรขนาดใหญใหเหนไดชดเจน (1,4) (ภาพท 21)

ภาพท 21 ตวอยางการบนทกปายประจ าสงอปกรณขางกลองยา

การหมนเวยนของยาในคลงควรยดตามนโยบาย FEFO (First Expired First Out)(1,2,3) หมายถง ยาและเวชภณฑใดทหมดอายกอนใหจายออกไปกอน ควรจดยาทมอายการใชงานยาวกวาไวดานหลงหรอดานซาย และจดยาทมอายการใชงานสนกวาไวดานบน ดานนอก (1) หรอดานขวา (4) เพอใหเกดความสะดวกในการหยบใชงาน

2.2.3 การเกบยาประเภทตางๆ 2.2.3.1 ยาควบคมความเยน ยาบางชนดมความไวตอการ

เปลยนแปลงของอณหภม ความรอนความเยนและแสงมผลตอคณภาพยา เพราะท าใหยาเสอมสภาพและผลการรกษาไมมประสทธภาพเพยงพอหลง จากทผปวยไดรบยา จงมความจ าเปนตองจดเกบและขนสงยาในอปกรณทไดมาตรฐานในอณหภมทเหมาะสม

19

จากการทยาบางชนดไวตอความรอนและความเยนท าการเกบรกษาในอณหภมทถกตองตงแตผผลตจนถงผใช จงตองมระบบทจะท าใหยาอยในอณหภมทเหมาะสมตลอดเวลาทงในขณะจดเกบและขนสง ซงเรยกวา ระบบลกโซความเยน (Cold chain system)(5) ระบบนประกอบดวยการจดเกบและการขนสงทเชอมตอกน ซงถกออกแบบใหยาอยในอณหภมทถกตองเหมาะสมจนถงผรบบรการ (ภาพท 22)

ภาพท 22 ระบบลกโซความเยน

วธการเกบรกษายาควบคมความเยนทดในระบบลกโซความเยน จ าเปนตองมอปกรณทใชในการจดเกบและขนสงยา การดแลรกษาอปกรณทเหมาะสมดงน

1. ตเยน (Refrigerator) ควรใชในการเกบยาเพยงอยางเดยว มความจในการจดเกบยาอยางนอย 1 เดอน สามารถรกษาอณหภมใหคงทไดตลอดทงป เกบรกษาความเยนไดนานเมอไฟฟาดบ และมอายการใชงาน

20

นอยกวา 10 ป ภายในตเยนควรมการบนทกอณหภม อยางนอย 2 จด (5) ตเยนทใชสวนใหญสามารถแบงออกเปน 2 ประเภท ดงน

1.1 ตแชเยนส าหรบเวชภณฑทางยา (Pharmaceutical refrigerator) เปนอปกรณทใชในการจดเกบยาควบคมความเยนทมปรมาณมาก ใชในคลงยาและสถานบรการขนาดใหญ เชน โรงพยาบาลระดบจงหวด เปนตน ตแชเยนส าหรบเวชภณฑทางยาควรควบคมอณหภมไดอยางสม า เสมอในชวง +2°C ถง +8°C (ภาพท 23) ทงนอาจ แสดงผลอณหภมในรปแบบดจตอลเพอใหเกดความสะดวกตอการอานและการบนทกอณหภม รวมทงอาจมขอความหรอเสยงแจงเตอนเมออณหภมภายในตเยนมความเปลยนแปลง (ภาพท 24)

ภาพท 23 ตแชเยนส าหรบเวชภณฑทางยา

21

ภาพท 24 อปกรณสงขอความหรอเสยงแจงเตอนเมออณหภมภายในตเยน มความเปลยนแปลง

1.2 ตเยนบาน (Domestic Refrigerator) เปนอปกรณทใชใน

การจดเกบยาควบคมความเยนทมปรมาณนอย ใชใน คลงยาและสถานบรการขนาดกลาง เชน โรงพยาบาลระดบอ าเภอ เปนตน อาจเลอกใชในกรณทมงบประมาณจ ากด ตเยนบานทเลอกใชตอง ไดมาตรฐานอตสาหกรรม (มอก.) โดยในระดบคลงควรเปนตเยนชนด 2 ประต แยกชองแชแขง (freezing compartment) และชองธรรมดา (refrigerator compart-ment) โดยในชองแชแขงควรมอณหภมต ากวา -15 °C และในชองธรรมดาควรมอณหภมอยในชวง +2°C ถง +8 °C(5) (ภาพท 25) ทงนในสถานบรการขนาดเลก เชน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลหรอศนยอนามย อาจใชเปนตเยนชนดประตเดยว

ภาพท 25 ตเยนส าหรบเกบรกษายา

22

การจดวางและการดแลตเยนทใชเกบยา 1. ปรบอณหภมในชองแชแขงใหต ากวา -15°C 2. ปรบอณหภมในชองธรรมดาใหอยในชวง +2°C ถง +8°C และ

เพอปองกนไมใหยาทไวตอความเยนจดแขงตว ควรปรบ Thermostat ใหได +4°C ในเชาของวนทเยนทสด

3. ตรวจสอบอณหภมทง 2 ชอง วนละ 2 ครงและบนทกทกวน ถาอณหภมเบยงเบนออกไปจากคาทก าหนด ตองมการด าเนนการตามแนวทางทก าหนดไว

4. ใสไอซแพคในชองแชแขง และขวดใสน ามฝาปดวางไวชนลาง (ใหเตมชองเกบผก) ของตเยน เพอเพมอายความเยน ท าใหเกบรกษาความเยนไดคงทในกรณเปดตเยนบอย และกรณไฟดบ

5. ตดตงในทแสงแดดสองไมถง และใหผนงตทง 3 ดานหางจากฝาผนงหองหรออปกรณอนไมต ากวา 6 นว และไมควรวางผาคลมเพอใหตเยนระบายความรอนไดด

6. ท าความสะอาดขอบยางเพอปองกนไมใหเชอราเกาะ โดยเชดดวยน าอนใหสะอาด ซบใหแหงแลวเชดตามดวยแอลกอฮอลอกครง ในกรณทมสงสกปรกหรอคราบราฝงแนน ใหใชแปรงขนนมท าความสะอาดกอน แลวจงเชดดวยยาขจดคราบรา ลางดวยน าสะอาด แลวเชดใหแหง

7. ตดตงในบรเวณทมระบบไฟฟาส ารองมาถง เสยบปลกและใชเทปพนใหแนน

8. ถามน าแขงทเกาะหนาในชองแชแขงเกน 5 มลลเมตร ควรละลายน าแขงออกใหหมด เพราะน าแขงทเกาะหนาไมไดท าใหตเยนเยนขน แตอาจไปอดกนไมใหความเยนไหลลงชองธรรมดา ท าใหอณหภมตเยนในชองธรรมดาสงขน(5)

23

การเกบรกษาวคซนในคลงและสถานบรการ 1. วคซนโปลโอชนดรบประทาน (OPV) ใหเกบไวทอณหภม -15°C

ถง -25°C 2. วคซนเชอเปนชนดผงแหง ไดแก BCG, Measles และ MMR

ควรเกบในอณหภม +2°C ถง +8°C ยกเวนในกรณทคลงเกบวคซนมพนทตเยนชองธรรมดาไมเพยงพอ อาจเกบวคซนเหลานในชองแชแขงได

3. วคซนเชอตาย ไดแก HB, DTP, DTP-HB, dT, JE, Influenza, Rabies และ TT ใหเกบในอณหภม +2°C ถง +8°C เทานน (หามแชแขง)

4. น ายาละลายวคซนหามแชแขง ในสถานบรการใหเกบในอณหภม +2°C ถง +8°C ในระดบคลง ถาตเยนชองธรรมดามพนทไมเพยงพอใหเกบไวนอกตเยนได แตถาจะน าไปละลายวคซนผงแหงตองเกบไวในอณหภม +2°C ถง +8°C ประมาณ 24 ชวโมงกอนใช

5. ควรจดเกบวคซนไวในตะกราโปรงเพอใหความเยนไหลเวยนไดทวถง วคซนทไวตอแสงใหใสไวในกลองเพอปองกนแสง และวางวคซนทไวตอความเยนจดไวตรงกลางของชองธรรมดาพรอมเทอรโมมเตอร เพอก ากบตดตามอณหภมไมใหต ากวา +2°C และตดปายชอทชนวางวคซนเพอปองกนการหยบวคซนผด(5) (ภาพท 26)

ภาพท 26 การเกบรกษาวคซนในคลงและสถานบรการ

24

2. หบเยน (Cold box) เปนอปกรณทใชเกบยาในระหวางการขนสง หรอเมอไฟฟาดบนานหรอตเยนเสย หรอในระหวางการละลายน าแขงในชองแชแขง โดยมไอซแพควางไวโดยรอบทกดาน และควรเกบความเยนได 2-7 วน(5) (ภาพท 27)

ภาพท 27 หบเยน

3. กระตกเยน ( Carrier) เปนอปกรณทใชในการขนสงหรอเกบยาชวคราวเหมอนหบเยน แตมขนาดเลกกวา และเกบความเยนไดไมนานเทาหบเยน ควรเกบความเยนไดนาน 48 ชวโมง และควรมไอซแพคทมขนาดพอดทจะจดเรยงลงในกระตกโดยไมเคลอนไปมา(5) (ภาพท 28)

ภาพท 28 กระตกเยน

25

การจดเรยงยาหรอวคซนลงในกระตกหรอหบเยน 1. วางไอซแพคทเรมละลายแลว (Conditioned ice-packs) ใน

ดานขางทง 4 ดาน และดานลางในกรณทเปนหบเยนหรอกระตกขนาดใหญ กรณทเปนกระตกขนาดเลก วาง ice-pack ดานขาง 4 ดานกเพยงพอ

2. หอวคซนแลววางไวกลางกระตก และวางไอซแพคบนหอวคซนกอนปดฝาในกรณทเปนหบเยนหรอกระตกขนาดใหญ

3. ปดฝาใหสนทและวางไวในทรม 4. ถามแผนฟองน า (foam pad) วางใตฝาปด จะชวยกนความรอน

ได และถามขวดวคซนทเปดใชแลวใหเสยบขวดวคซนไวทแผนฟองน า จะท าใหวคซนไมปนเปอนเมอวางแชอยในน าทละลายจากไอซแพคบรเวณกนกระตก ในกรณทแผนฟองน าช ารด ใหตดฟองน าหรอโฟมใสแทน

การดแลหบเยนและกระตกวคซน 1. หลงการใชงาน ท าความสะอาดแลวเปดฝาวางทงไวใหแหง เพอ

ปองกนเชอรา 2. เกบในทรม เพอปองกนการแตกราว 3. หามโยนหรอเคาะหบเยนหรอกระตก และน าสงของอนไปวางทบ

เพราะจะท าใหแตกได ไมควรผงแดด เพราะอาจท าใหแตก กรอบงาย(5) (ภาพท 29)

26

ภาพท 29 การจดเรยงยาหรอวคซนลงในกระตกหรอหบเยน

27

4. ซองน าแขง (Ice-packs) คอ ซองพลาสตกมฝาปดทใสน าถงระดบทบงชและน าไปแชแขง (ภาพท 30) ในการแชแขงใหเรยง Ice-packs ในแนวตงใหฝาปดอยดานบน โดยมชองวางระหวางแผน เพอใหแขงไดทวถง ในกรณทความสงของชองแชแขงไมมากพอ ใหวางตงบนสนดานขางแทน กอนน ามาใชบรรจวคซนใหน าออกมาวางนอกตเยน รอจนกระทงมหยดน าเกาะ และเขยาแลวไดยนเสยงน า (Conditioning icepack)

นอกจากนควรมการดแล Icepack เพอใหใชงานไดนาน ดงน - เกบในชองแชแขง เพอหมนเวยนออกไปใช เมอน ากลบมาให

ตรวจสอบรอยแตกราว/รวซม - ระดบน าในซองน าแขง ตองไมมากกวาระดบทก าหนด เพราะน าท

แขงตวจะขยายออกจนท าใหแตกราวได(5)

ภาพท 30 ซองน าแขง วธการเกบรกษายาควบคมความเยนทดในระบบลกโซความเยน

จ าเปนตองมอปกรณควบคมก ากบอณหภม เพอใหแนใจวายาถกเกบในอณหภมทเหมาะสม ไมเสอมสภาพและพรอมใชงาน ดงน

1. เทอรโมมเตอร (Thermometer) คออปกรณทใชวดอณหภม ซงควรเปนชนดทวดอณหภมไดทงคาบวกคาลบ (ประมาณ -30°C ถง +50°C) ไดแก Bimetal vaccine thermometer, Dial thermometer และ Stem thermometer (ภาพท 31) โดย Bimetal vaccine

28

thermometer และ Dial thermometer จะมความแมนย า (accuracy) ลดลงเมอเวลาผานไป จงควรน าไปสอบเทยบ (calibration) โดยหนวยงานมาตรฐาน เชน ศนยวศวกรรมการแพทย หรอเทยบเคยงกบเทอรโมมเตอรทสอบเทยบแลว หรอกบ Stem thermometer โดยการน าไปวางไวดวยกนเพอวดอณหภมทงในและนอกตเยน ซงควรท าอยางนอยปละครง

ภาพท 31 Bimetal vaccine thermometer, Dial thermometer

และ Stem thermometer ตามล าดบ

2. เทอรโมมเตอรดจตอล ( Digital Thermometer) เปนเทอรโมมเตอรทมจอแสดงคาทวดได บางรนจะแสดงอณหภมสงสดและอณหภมต าสด และมสญญาณเตอนทดงขนตามคาทตงไว บางรนม probe เปนสายยาวทน าไปใสในตเยน และสามารถอานอณหภมจากหนาจอของเทอรโมมเตอรทวางอยนอกตเยนได(5) (ภาพท 32)

ภาพท 32 Digital thermometer

29

3. Data logger คอ อปกรณทใชบนทกอณหภมซงมโปรแกรมทใชก าหนดการท างานโดยม Sensor ทใชวดและบนทกอณหภมในชวงประมาณ -40°C ถง +85°C และสามารถตงคาการท างานใหบนทกอณหภมไดทกวนาท/นาท/ชวโมง สามารถบนทกอณหภมไดเปนรอย/พน/หมนครง (แลวแตรน) แสดงผลเปน กราฟ วน/เวลา และอณหภมทบนทกและขอมลทางสถต เชน คาสงสด ต าสด และคาเฉลย(5) (ภาพท 33)

ภาพท 33 Data logger

การเกบรกษายาในระบบลกโซความเยน อาจม เหตการณฉกเฉนเกดขนซงอาจเกดไดจากหลายสาเหต เชน ไฟฟาดบ ตเยนเสย ปลกตเยนหลด/หลวมซงท าใหอณหภมสงผดปกต หรอตเยนมความเยนจดจนอณหภมในชองธรรมดาต ากวา 0°C จงควรก าหนดใหมเจาหนาทรบผดชอบเฉพาะ เพอรองรบเหตการณฉกเฉนทอาจเกดขน จดเตรยมอปกรณทเกยวของใหพรอมใชงาน และก าหนดขนตอนในการปฏบตหรอผงการเตรยมความพรอมกรณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน(5) (ภาพท 34) ตดไวใหมองเหนไดงาย พรอมทงซกซอมความเขาใจกบเจาหนาททเกยวของ และเพอใหมกระแสไฟ ฟาเขาตเยนตลอดเวลา ควรด าเนนการดงตอไปน

- ตดปาย “หามดงปลกตเยน” หรอ “หามปดสวทช Breaker ของตเยน”

30

- ปลกตเยนควรมเตาเสยบแยกตางหาก และพนเทปกาวใหปลกตเยนตดแนนเพอปองกนปลกหลด(5)

ภาพท 34 ผงการเตรยมความพรอมกรณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน

2.2.3.2 ยาหรอสารเคมบางชนดทใชในสถานบรการมความ

สามารถในการตดไฟไดงาย ไดแก อะซโตน อเทอรทใชเปนยาสลบ แอลกอ- ฮอลชนดเขมขน และเคโรซน

การเกบยาหรอสารเคมทตดไฟงายดงกลาวในปรมาณมาก ควรท าการแยกเกบในหองแยกจากยาชนดอนแตไมไกลเกน 20 เมตรจากตวอาคาร และภายในหองนนควรมอปกรณปองกนอคคภยทพรอมใชงานได(1) การใชถงดบเพลงทถกวธ มหลกการคอ ดง-ปลด-กด-สาย (ภาพท 35)

31

ภาพท 35 การใชถงดบเพลงทถกวธ การตรวจสอบถงดบเพลง ให ดทเขมในมาตรวด (Pressure Gauge)

ของถงดบเพลง เครองดบเพลงทอยในสภาพพรอมใชงานไดเขมจะชทชองสเขยว (ภาพท 36) กรณเขมเอยงมาทางซายแสดงวาไมมแรงดน ตองรบน าไปเตมแรงดนทนท (ภาพท 37) ควรตรวจสอบเขมในมาตรวด สายฉดและหวฉดอยาใหมผงอดตนเปนประจ าทกเดอน ถาไฟไหมหรอไดรบการกระทบ กระเทอนอยางรนแรงใหสงไปตรวจสอบและบรรจใหม

สภาพบรรจของถงดบเพลงตองไมบบ หรอบวม และไมขนสนม อายการใชงานหากไมมการใชงานสามารถเกบไวใชไดประมาณ 3 – 5 ป ส าหรบถงดบเพลงชนดผงเคมแหง(8)

32

ภาพท 36 เขมในมาตรวดของเครองดบเพลงทอยในสภาพพรอมใชงาน ภาพท 37 เขมในมาตรวดของเครองดบเพลงทไมมแรงดน การเกบยาหรอสารเคมทตดไฟงายดงกลาวในปรมาณนอยควรเกบ

ในตเหลกทมอากาศถายเทด หางจากเปลวไฟ อปกรณเครองใชไฟฟาชนดอน มการระบหนาตแสดงสญลกษณเกบยาหรอสารเคมทตดไฟงาย (ภาพท 38) นอกจากนชนภายในตควรออกแบบใหปองกนการหกตกแตก ควรเกบในภาชนะเดมไมแบงบรรจในภาชนะอน(1)

ภาพท 38 การเกบยาหรอสารเคมทตดไฟงายในปรมาณนอย

33

จดวาบไฟ (Flash Point) คอ อณหภมต าสดทสามารถท าใหของเหลวกลายเปนไอเพยงพอตอการเรมตนลกไหมขนเมอมแหลงจดตดไฟ แตมไมเพยงพอทจะลกตดไฟไดอยางตอเนอง(6) จดวาบไฟของสารเคมแตละชนดมความแตกตางกน เชน อะซโตนและอเทอรทใชเปนยาสลบมจดวาบไฟท –18°C, แอลกอฮอลชนดเขมขนมจดวาบไฟอยในชวง +18°C ถง +23°C, เคโรซนมจดวาบไฟอยในชวง +23°C ถง +61°C เปนตน การเกบยาหรอสารเคมทตดไฟงายไมจ าเปนตองเกบใหอยในอณหภมทต ากวาจดวาบไฟ แตควรเกบในสถานทเยน ไมสมผสกบแสงแดดโดยตรง ควรควบคมการระเหยและความดนทอาจเพมขนดวย(1)

2.2.3.3 วตถกดกรอน วตถกดกรอนทพบสวนใหญในโรงพยาบาลหรอสถานบรการทางสขภาพขนาดใหญ ไดแก กรดไทรคลอโรอะซตค กรดกลาเซยอะซตก สารละลายแอมโมเนยเขมขน ซลเวอรไนเตรต โซเดยมไนเตรต และโซเดยมไฮดรอกไซด(โซดาไฟ)ชนดเมด วตถกดกรอนเหลานควรเกบใหหางจากสารทตดไฟได ควรแยกเกบไวในตเหลก เพอปองกนการรวซม เมอมการหยบจบวตถกดกรอนควรสวมถงมอและแวนตาปองกนในระดบอตสาหกรรม(1) (ภาพท 39)

ภาพท 39 ถงมอและแวนตาปองกนในระดบอตสาหกรรม

34

2.2.3.4 ยาประเภทอนๆ นอกเหนอจากยาทกลาวมา มการเกบรกษาดงน

- ยาทเปนของเหลวควรเกบไวทชนดานลาง เนองจากยามน าหนกมาก และปองกนการหกตกแตกของยาได

- ยาทมมลคาสง ควรเกบอยในบรเวณมความปลอดภยสงเพอปองกนการสญหาย

- ยาทหมดอายหรอถกท าลาย ควรแยกเกบใหหางจากยาชนดอน และเลอกก าจดดวยวธเหมาะสม

- ยาบางกลมตองมการเกบรกษาอยางเขมงวด เชน ยาเสพตด วตถออกฤทธตอจตและประสาท ยาจตเวช ควรมการเกบทพเศษ เชน ควรแยกหอง แยกชน ลอคต 2 ชน(2,3) เปนตน เพอปองกนความสบสนในการหยบมาใชและการสญหาย(1) (ภาพท 40)

ภาพท 40 การเกบยาโดยลอคต 2 ชน

35

3. การจายยาออกจากคลง การจายยาออกจากคลงใชเทคนค FEFO (First Expire First

Out)(1,2,3) คอ ยาและเวชภณฑใดทหมดอายกอนใหจายออกจากคลงกอน ปจจบนมการใชระบบรหสสในการบงบอกวนหมดอายของยาทก 10 ป เพอตดตามวนหมดอายของยา ซงเปนการประกนคณภาพยาเบองตนทส าคญและจ าเปน(9) (ภาพท 41)

ภาพท 41 การใชระบบรหสสในการบงบอกวนหมดอายของยาทก 10 ป

คลงยาควรมระบบการตรวจสอบยาทถกจายออกดงน 3.1 ตรวจสอบยอดคงเหลอของยาภายหลงการจดทกครง ( จากปาย

ประจ ากองจาย) 3.2 ตรวจสอบรายการยา จ านวน โดยเทยบกบรายการในใบเบก

กอนจายใหกบหนวย 3.3 ตรวจสอบซ าครงทสองโดยเจาหนาทคลง และตรวจสอบซ าครง

ทสามพรอมกบหนวยทมารบยา 3.4 ตรวจสอบความถกตองของการลงขอมลการจายยาบนบตร

บญชคม

36

ทกครงทมการจายยาออกจากคลง เจาหนาททเกยวของควรบนทกขอมลเบองตนลงในบตรบญชคม และ/หรอในระบบอเลคทรอนกส ดงน วนเดอนปทเบกจายยาออกจากคลง, หลกฐานการเบกจาย(เลขทใบเบก, หนวยทเบก), จ านวนยาทเบกจาย และจ านวนยาคงเหลอ เปนตน

เจาหนาทคลงควรตรวจสอบวนหมดอายของยาในคลงทก 1 เดอน กรณทพบยาใกลหมดอายในอก 2 ปขางหนา ใหท ารายงานแสดงรายการยาถงหนวยทเกยวของเพอเบกใชยากอนวนหมดอาย ทงน กอนถงวนหมดอายของยา 6 เดอน (1) ใหเจาหนาททเกยวของแจงบรษทยาเพอท าการแลก เปลยน

37

เอกสารอางอง

1. Laurie Lyons. Guidelines for the storage of essential medicines and other health commodities. 1st ed. Arlington, Va.: John Snow, Inc.; 2003.

2. WHO Expert Committee on Specifications for Pharmaceutical Preparations. Guide to good storage practices for pharmaceuticals. 37th ed. Geneva: WHO headquarters; 2003

3. ประกาศกระทรวงสาธารณสขเรอง การก าหนดเกยวกบสถานท อปกรณ และวธปฏบตทางเภสชกรรมชมชนในสถานทขายสงยาแผนปจจบนตามกฎหมายวาดวยยา พ.ศ. ๒๕๕๗. 2014; [14]. Available from: http://drug.fda.moph.go.th/zone_service/ files/๖ (ราง) ประกาศ GPP ขายสง.pdf. Accessed August 24, 2015.

4. งานประชาสมพนธ ฝายเภสชกรรมชมชน รพ.ยะหรง. งานบรหารเวชภณฑ หนวยปฐมภม. 2009 Mar; [20]. Available from: http://www.pharmyaring.com/detail.php?c_id=512. Accessed August 17, 2015.

5. ปยนตย ธรรมาภรณพลาศ. คมอการบรหารจดการวคซนและระบบลกโซความเยน พ.ศ.2547. กรงเทพฯ: โรงพมพการศาสนา ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต; 2547

6. กรมควบคมมลพษ. ศนยขอมลวตถอนตรายและเคมภณฑ • Chemical data bank ค านยาม. [1]. Available from: http://msds.pcd.go. th/definition.html#flash_point. Accessed Dec 23, 2015.

7. กลมสารนเทศและประชาสมพนธ. ชดปฐมพยาบาลเบองตน สงจ าเปนยามเดนทาง. 2010; [1]. Available from: http://www.niems.go. th/th/View/ContentDetails.aspx?CateId=112&ContentId= 2556 0418094225698. Accessed August 24, 2015.

38

8. ปรชา ค าแหง. การใชถงดบเพลงใหเหมาะสมกบชนดตนเพลง. [5]. Available from: http://lib3.dss.go.th/fulltext/dss_j/2556_61_ 193_P20-24.pdf. Accessed Dec 23, 2015.

9. ศนยขอมลขาวสารดานเวชภณฑ กระทรวงสาธารณสข . รหสส บงบอกวนหมดอายของยา. 2014; [1]. Available from: http://dmsic.moph .go.th/dmsic/index.php?&p=1&type=3&t=3&id=24&n_id=3901 &sec=2. Accessed Dec 23, 2015.