9.sinif d İl ve anlatim ders İ ders ... file 9.sinif d İl ve anlatim ders İ ders...

www.turkceciler.com 9.SINIF DİL ve ANLATIM DERSİ DERS MÜFREDATI/PROGRAMI

� Sınıf-okul içi etkinlik � Okul dışı etkinlik [!] Uyarı Χ Ders içi ilişkilendirme �� Diğer derslerle ilişkilendirme � Ölçme ve değerlendirme �� Ara disiplinlerle ilişkilendirme

ÜNİTELER, AMAÇLAR, KAZANIMLAR Üniteler Kazanımlar Etkinlik Örnekleri Açıklamalar I.ÜNİTE : İLETİŞİM, DİL ve KÜLTÜR

İletişimin gerekliliğini ve özelliklerini kavrama

[!] Bu ünitenin ilk iki amacını gerçekleştirmek için; problem çözme yöntemi, soru-cevap tekniğiyle birlikte kullanılmalıdır. Önce, “İletişim nedir?”, “Dille gerçekleşen iletişimin, diğer iletişimlerden farkı nedir?” sorularıyla problem ortaya konur. Grupları oluşturan öğrenciler, kitaba alınan metin parçalarından, önerilen etkinliklerden, verilen açıklamalardan ve kazanımlarda belirtilen hususlardan hareketle problemi çözerler. Öğretmen, iletişim ve dil konusunda hazırladığı soruları gruplara yöneltir. Alınan cevaplardan doğru olanlar tahtaya yazılır. Öğrenci grupları, dilsiz gerçekleştirilen iletişimle dille gerçekleştirilen iletişim arasındaki farkları belirlerler; dille gerçekleştirilen iletişimin diğerlerinden üstün olmasının sebeplerini araştırırlar ve bir iletişim tablosu çizerek iletişim esnasında dilin hangi işlevlerde kullanıldığını belirlerler. Öğretmen, dil ve iletişim konusunda hazırladığı soruları öğrenci gruplarına yöneltir. Alınan cevaplar, birlikte değerlendirilerek dilin özelliklerinin ve işlevlerinin kavranması sağlanır. Ayrıca, dil ve iletişim konularında dövizler ve afişler hazırlanabilir.

1. İletişimin önemini ve değerini sezer.

� Öğretmen, öğrencilerden hiçbir şey yapmadan, yazmadan, konuşmadan, işaretleşmeden, birbirine bakmadan iki-üç dakika oldukları yerde durmalarını ister. Öğrencilere, bu hâlin sürdürülmesinin mümkün olup olamayacağı konusunda ne düşündüklerini sorar.

2. İletişimde bulunması gereken ögeleri belirler.

1. İletişim

3. İletişimde gönderici, alıcı ve ileti ilişkisini açıklar.

[!] Her türlü iletişimde göndericinin, alıcının ve gönderilecek bir iletinin, olduğu; iletişimin bir bağlamda gerçekleştiği, gönderici ile alıcı arasında ilişkiyi sağlayan bir kanal olduğu, iletinin bir iletişim kanalından bir şifre aracılığıyla gönderilmesi sonucu gerçekleştiği vurgulanır.



4. Gönderici-alıcı ilişkisinde göstergelerin yerini ve önemini fark eder.

� Öğrencilerden bir resim ve bir şehir planı getirmeleri istenir. Bunlarla nasıl iletişim sağlandığı, resmin ifade ettikleri; şehir planının verdiği bilgiler dile getirilerek tartışılır. � Öğrenciler doğal göstergeler, sosyal göstergeler ve dil göstergelerinin özelliklerini araştırırlar.

[!] Göstergenin kendi dışında bir başka şeyi gösteren, düşündüren, onun yerini alabilen nesne, görünüş ve olgu olduğu belirtilir. Her göstergenin gösteren ve gösterilenden oluştuğu, bunların birbirinden ayrılmadığı ifade edilir. Gösterge bilimin gösterge sistemlerini inceleyen çalışma alanı olduğu, gösterge bilimin göstergeler üzerine kurulduğu belirtilir.



5. Göstergelerin ayırıcı özelliklerini belirler.

[!] Dil göstergelerinin diğer göstergelerden farklılığı sezdirilir. İnsanın anlatma kabiliyetinin en gelişmiş aracının dil olduğu söylenir. Dille gerçekleşen iletişimin resim, şekil, işaret ve vücut diliyle gerçekleştirilen iletişimden çok daha kullanışlı olduğu vurgulanır. Dilin ruh hâllerinin ve duygularının anlatılmasında da kullanılabileceği; dil göstergelerinin kendi anlam ve değerlerinden başka anlamları da ifade etmeye elverişli oldukları açıklanır. Dille gerçekleştirilen iletişimin gelecek zamanlara aktarılmak üzere saklanabildiği belirtilir. Her göstergenin bir gösteren bir de gösterilen yanı olduğu, göstergenin ses ve anlam birimlerinden oluştuğu açıklanır. Ses taklidi ile oluşan dil göstergeleri dışındakilerin varlık sebeplerinin açıklanamadığı hatırlatılır. Göstergelerin anlam bakımından kullanıldıkları yer ve zamana göre yeni değerler kazandığı belirtilir.

6. İletişimde bağlamın önemini fark eder.

� Öğrenciler, bir pazar yerinde, bir alışverişte ya da bir derste bağlamın nasıl gerçekleştiğini araştırırlar. Araştırma sonuçlarını yazılı olarak ifade eder ve arkadaşlarına okurlar.

[!] İletişime iştirak eden unsurların birlikte meydana getirdikleri ortama “bağlam” denildiği vurgulanır.



İnsan, iletişim ve dil ilişkisini belirleme

2. İnsan, İletişim ve Dil

1. Dil-insan ilişkisini belirler. [!] İnsanın dil yetisine sahip bir varlık olduğu, dil yetisi çevresinde iletişim etkinliğinin gerçekleşmeye başladığı, iletişimin anlaşmayı sağlamak için gerçekleştiği, işaretle anlatmadan sembollerle anlatmaya geçiş için zamana ihtiyaç olduğu; dille gerçekleştirilen iletişimin diğer araçlarla gerçekleştirilenden çok daha kullanışlı olduğu; günümüzde de insanların dil dışında araçlar yardımıyla da anlaşabileceği belirtilir.

2. Dil dışındaki iletişim araçlarının kullanımıyla ilgili çıkarımlarda bulunur.

3. Dilin oluşumunu açıklar. � Öğrenciler, dilin oluşumu ve gelişimini araştırırlar. Araştırma sonuçlarını arkadaşlarıyla paylaşırlar.

4. Dille gerçekleştirilen iletişimle diğer iletişimler arasındaki farklılıkları sezer.



5. İletişim tablosundan hareketle dilin işlevlerini açıklar.

� Öğrenciler gruplara ayrılır, gruplar dil ve iletişim arasındaki ilişkiyi tartışırlar.

[!] İletişim tablosunda; gönderici, alıcı, ileti, bağlam, kanal, iletilen objenin/kavramın (gönderge) ve şifre durumundaki dilin yer aldığı belirtilir. İleti, dilin göndergeyi olduğu gibi ifade etmesi amacıyla düzenlenerek oluşturulmuşsa dilin “göndergesel işlev”de; ileti, göndericinin iletinin konusu karşısındaki duygu ve heyecanlarını dile getirme amacıyla oluşturulmuşsa dilin “heyecana bağlı işlev”de; ileti, alıcıyı harekete geçirmek üzere düzenlenmişse dilin “alıcıyı harekete geçirme işlevi”nde; ileti, kanalın iletiyi iletmeye uygun olup olmadığını öğrenmek amacıyla düzenlenmişse “kanalı kontrol işlevi”nde; ileti, dille ilgili bilgiler vermek üzere düzenlenmişse “dil ötesi işlev”de ve iletinin iletisi kendinde ise dilin “şiirsel işlevi”nde (Poetik) kullanıldığı vurgulanır. Edebî metinlerde, şiirsel işlevinin hakimiyetinde dilin diğer işlevlerinin de kullanıldığı belirtilir. Bazı metinlerde, birkaç işlevin birlikte kullanılabileceği sezdirilir. Dil “şiirsel işlevi”nde kullanıldığında iletinin iletmek istediği husus, iletinin kendisinde aranmalıdır. Bu durumda ileti kendi dışında herhangi bir şeyi, herhangi bir olguyu ifade etmez, yansıtmaz. Obje iletinin kendisidir. Ancak bu, iletinin insandan, hayattan ve yaşanılan dünyadan soyutlanması değildir. Burada sanata özgü gerçeklik vurgulanmalıdır.



Dil-kültür ilişkisini belirleme [!] İkili gruplar oluşturan öğrenciler, ders kitaplarındaki metinler ve programda

verilen açıklamalar başta olmak üzere, farklı kaynaklardan yararlanarak dil-kültür arasındaki ilişki ağının özelliklerini belirlerler. Her grup, bu ilişki ağını oluşturan bir hususu bir kartona yazar ve bunları sınıfta sergiler. Ünitenin sonunda öğrenciler, kültür-dil ilişkisini oluşturan ögeleri maddeler hâlinde yazarlar. Öğrenciler sonra daha büyük gruplara ayrılır. Gruplar; ana dilin, neden o dili konuşan insanların kimliği olduğunu tartışır. Uzlaştıkları ortak görüşleri maddeler hâlinde sıralarlar.

3. Dil-Kültür İlişkisi

1. Dil-kültür ilişkisini belirler, tartışır. � Öğrenciler dil-kültür ilişkisini araştırırlar.

[!] Dilin toplum hâlinde yaşamadaki önemi belirtilir. İnsanın dille düşündüğü, dille hissettiği; dilin kültür alanının oluşmasını sağladığı, dilin ulusal kimliğin oluşmasındaki rolü ve önemi, kültür ve sanat etkinliklerinin dille gerçekleştirilen etkinlikler olduğu; kültür ürünlerinin, bilimsel buluşların, kişisel tecrübelerin kuşaktan kuşağa dille anlatıldığı önemle vurgulanır. �� Bu konu, 9. Sınıf Edebiyat Dersi Programı’nın I. Ünitesi olan “Dilin İnsan Hayatındaki Yeri ve Önemi” ile ilişkilendirilir.



2. Kullanımda ortaya çıkan dil türlerini belirler, farklılıklarını sezer.

� Öğrenciler Türkçenin özelliklerini araştırırlar. � Öğrenciler; lehçe, ağız terimlerinin anlamlarını araştırırlar. � Öğrenciler, yazı dili ile konuşma dili arasındaki farklılıkları araştırırlar. Araştırma sonuçlarına ait düşüncelerini ifade eden yazılar kaleme alır, yazdıklarını arkadaşlarına okurlar.

[!] Türkçenin özellikleri; lehçe, ağız terimlerinin anlamları; bir ülkedeki ağızlardan birinin çeşitli sebeplerden ortak kültür dili durumuna geldiği, ortak dilin o ülkede yazı dili hâlinde kullanıldığı, ortak dilin resmî dil olduğu ve ilmî dilin yazı dili üzerine kurulduğu; insanların sözlü iletişime başvurdukları dile konuşma dili dendiği; konuşma dilinde ses tonu, söyleyiş tarzı ile el, yüz ve vücut hareketlerinin de rolü olduğu açıklanır. [!] Yazı dili ile konuşma dili arasındaki farklılıklar açıklanır. Tarih boyunca kendilerine özgü kültürü, edebiyatı ve medeniyeti olan milletlerin yazı dili olduğu; her ülkede farklı meslek gruplarının kendi aralarında nispeten farklı bir dil kullandıkları; argonun, dilin söz veya söz kümesi düzeyindeki birimlerine bir grubun verdiği yeni anlam ve değerlerle oluştuğu vurgulanır.

II. ÜNİTE : DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI VE TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ 1. Dillerin Sınıflandırıl-ması

Dilleri yapı ve köken bakımından sınıflandırma

� Öğrenci grupları, köken bakımından dünya dillerini araştırır ve harita üzerinde gösterirler. Yapı bakımından dünya dillerini araştırırlar ve bunları da harita üzerinde işaret ederler. Bu haritada, Türkçenin konuşulduğu yerleri farklı bir renk veya işaretle belirtirler.



1. Dil ailelerinin oluşumunu ve köken bakımından dünya dillerinin nasıl gruplandırıldığını açıklar.

� Öğrencilerden, gruplara ayrılarak köken bakımından dil aileleri ve özellikleri hakkında bilgi toplamaları istenir. Bulgular sınıfta ayrı ayrı sunulur. Dil ailelerine ait yerler, harita üzerinde gösterilir.

[!] Diller arasında ses sistemi, yapı, söz dizimi bakımlarından benzerliklerin dil ailelerini oluşturduğu belirtilir. [!] Dillerin köken bakımından, Hint-Avrupa dilleri, Hami-Sami dilleri, Çin-Tibet dilleri, Ural-Altay dilleri, Bantu dilleri gibi gruplara ayrıldığı belirtilir.

2. Yapı bakımından dünya dillerinin nasıl gruplandırıldığını açıklar.

[!] Tek heceli diller ve özellikleri, eklemeli (bitişken) diller ve özellikleri, çekimli (bükümlü) diller ve özellikleri açıklanır.

3. Türkçenin köken ve yapı

bakımından dünya dilleri arasındaki yerini belirler.

Türk dilinin tarihî gelişimini belirleme

� Öğrenci grupları, kitaptaki metinler başta olmak üzere, farklı kitap ve ansiklopedilerden Türkçenin gelişimini araştırırlar.

1. Türk dilinin dönemlerini araştırır, her dönemin ayırıcı özelliklerini belirler.

� Öğrenciler, “Türk” sözünün ilk defa hangi yüzyılda kullanıldığını araştırırlar.

[!] Türk sözünün ilk defa hangi yüzyılda kullanıldığı, Türk dilinin tarihsel gelişimi vurgulanır.

2. Türk Dilinin Tarihî Gelişimi ve Türkiye Türkçesi

2. Anadolu’da Türkçenin gelişimini ve kazandığı yeni özellikleri açıklar.

� Öğrenciler, Anadolu’da Türkçenin gelişmesine hizmet eden önemli eserler ve yazarları hakkında bilgi toplarlar.



III. ÜNİTE : SES BİLGİSİ-YAZIM (İMLÂ)KURALLARI-NOKTALAMA

Dilde ses ve telâffuzun önemini belirleme

!] Seçilen metinlerden, verilen etkinlik örneklerinden, açıklamalardan ve kazanımlardan hareketle dilin güzel ve doğru konuşulmasının önemi ortaya konulmalı; bunun bir alışkanlık ve beceri olduğu kavratılmalıdır. Gruplara ayrılan öğrenciler, güzel konuşmanın önemini araştırırlar; güzel konuşmak için neler yapılması gerektiğini ifade edecek bir sunum hazırlarlar. Süreyi ve sunum zamanlarını gruplar belirler.

A. TELÂFFUZ (SÖYLEYİŞ)

1. Ses ve

Seslerin Kullanımı

1. Ses ve telâffuz ilişkisini fark eder.

� Öğrenci grupları, konuşmalarda rastlanan ses kusurlarını, bunların konuşma üzerinde olumsuz etkilerini ve bu etkilerin giderilme yöntemlerini araştırır/tartışırlar. Grup sözcüleri çalışma sonuçlarını sınıfa sözlü olarak sunarlar.

2. Konuşmada ifadenin anlamına göre duraklamaları düzenlemenin önemini sezer.

[!] Konuşma esnasında meydana gelen duraklamaların, soluk alıp vermeyle ilişkisi ve bunların da yazı dilinde noktalama işaretleriyle karşılandığı açıklanır. Türkçede genellikle vurgunun son hecede olduğu, orta hecenin vurgusuz olduğu, bazı eklerin vurguyu kendilerinden önceki heceye attığı söylenir. Vurgunun bazen anlam belirleyici özelliği olduğu belirtilir.



3. Güzel konuşmada ses tonu ve telâffuzun önemini fark eder.

[!] Telâffuzda boğumlamanın önemi ve boğumlama kusurları belirtilir. Boğumlamanın, seslerden oluşan heceleri gerekli ses değerlerini vererek bazı sesleri ve heceleri atlamadan, değiştirmeden doğru, güzel ve iyi anlaşılabilecek biçimde söylemek olduğu vurgulanır. Telâffuzda ulamanın nasıl gerçekleştiği ve önemi belirtilir. [!] Şarkılarda olduğu gibi konuşmada da seslerin ton dereceleri olduğu; insan sesinin kalın, orta, tiz olmak üzere yükseklik bakımından üç tona ayrıldığı belirtilir.

4. Konuşma esnasında sesin nasıl kullanıldığını belirler.

[!] Konuşma esnasında kelimeleri aynı tonda söylemeyip yaşanan duygu hâline ve alıcıda uyandırılmak istenen etkiye göre sese bir akış kazandırıldığı vurgulanır. Bir doğal söyleyişin; bir de onun bozulması sonucu meydana gelen yapmacık söyleyişin varlığı üzerinde durulur. Yapmacık konuşmanın dinleyiciyi rahatsız ettiği hissettirilir.

5. Konuşmada seslerin özelliklerini bilmenin, onları doğru ve güzel telâffuz etmenin önemini fark eder.

� Kitaptaki bazı metinler öğrencilere okutturulur. Metnin okunduğu bölgede söylenilmesinde güçlük çekilen ses ve kelimelerin telâffuzu üzerinde durulur.

6. Hiçbir alfabenin bütün sesleri göstermeye yetmediğini fark eder.



7. Bir dilin ses terbiyesi ve konuşma biçiminin nasıl öğrenilebileceğini kavrar.

� Öğrencilerden Türkçeyi güzel konuşan bir kişinin konuşmasını kaset ve CD’den defalarca dinlemeleri ve bu konuşmayı diğer insanların konuşmalarıyla karşılaştırmaları istenir. Öğretmen, telâffuzu kusurlu öğrencilere tiyatro sanatçılarının konuşmalarını içeren ses bantları bulmalarını önerir. Öğrencilerin bunları dinleyip dinlemediklerini kontrol eder.

8. Yazım kurallarıyla telâffuzun, bütünüyle örtüşmediğini sezer.

� Öğrencilerden yerel söylenişe göre yazılmış metinler bulup getirmeleri istenir. Bu metinlerdeki kelimelerin, yazı dilindeki şekliyle nasıl telâffuz edileceği konusunda çalışmalar yapılır.

9. Türkçedeki ünlülerin söyleniş özelliklerini belirler.

[!] Ünlülerin söylenişlerine göre farklı ses değerleri kazandıkları, bu ses değerlerinin alfabedeki işaretlerle gösterilmesinin mümkün olmadığı belirtilir. Ünlüleri, kalınlık-incelik, düzlük-yuvarlaklık bakımlarından gruplandırır.

10. Ünlülerle ilgili ses olaylarının, telâffuz kusuruna neden olup olmayacağını tartışır.

11. Türkçedeki ünsüzlerin söyleyiş özelliklerini belirler.

12. Yazı dilindeki bir işaretle, konuşma dilindeki farklı seslerin gösterilebildiğini kavrar.

� Öğrenciler “g, ğ, k” seslerinin söyleniş özelliklerini araştırırlar. “Kim, kök, köz, kömür” kelimelerindeki “k” ile “kaya, karınca, kadın, kalp” kelimelerindeki “k”’in farklılığını açıklarlar. “Gel, göz, gör, gaz, guguk, yağmur, değil” kelimelerindeki g ve ğ’nin söyleniş farklılığını sezerler.



13. Konuşurken ve yazarken aynı sesin veya çıkış yeri bakımından birbirine yakın seslerin tekrarının telâffuzu güçleştirdiğini sezer.

� Öğrenciler; “kırktırdım, koşullaştırılmıştık, çürütücülerde” olduğu gibi aynı sesin tekrarlandığı sözlerin kulağa hoş gelip gelmediğini tartışır.

[!] İnsan hançeresinden aynı veya yakın kaynaklardan çıkan seslerin bir kelimede veya birbirine yakın kelimelerde kullanılmasının ifadenin ses bakımından kusurlu olmasına sebep olacağı belirtilir. İsim tamlamalarında ikiden fazla yapılan zincirlemenin bir anlatım kusuru olacağı; aynı ekle yapılan tamlamaların bir cümlede art arda kullanılmasının ifadeyi ses bakımından kusurlu kılacağı vurgulanır.

14. Cümle ve paragraflardaki kelimelerde söyleyişi bozan sesleri bulur, sebeplerini açıklar.

[!] Bir cümlede veya birbirini takip eden cümlelerde aynı seslerin art arda tekrarının anlatımın bozulmasına sebep olacağı hatırlatılır. Konuşurken veya yazarken ses yumuşamasına uymamanın bir kusur olduğu; konuşurken sesleri tam ve doğru söylemenin hangi bakımlardan önemli olduğu vurgulanır.

15. Dili doğru, güzel ve etkili kullanmanın önemini fark eder.

16. Tonlamada nelere dikkat edildiğini belirler.

� Öğrenciler, dinledikleri tiyatro sanatçılarına ait metinlerde durakların ve vurguların nasıl ve nerede yapıldıklarını belirlerler. Benzer konuşmalar hazırlarlar, kendi konuşmalarını önce vurgusuz, duraklama yapmadan okurlar; sonra vurgu ve duraklamalara dikkat ederek okur veya söylerler.



Türkçenin ses özelliklerini kavrama

[!] Bu ünitedeki etkinlik, açıklama ve kazanımlarda belirtilen hususlar; metinler üzerinde uygulamalı olarak verilmelidir. Uygulamada öğrenciler aktif duruma getirilmeli; öğretmen öğrencilere rehber olmalıdır.

1. Türkçedeki ünlü ve ünsüzlerin özelliklerini belirler.

2. Ünlü ve ünsüz uyumları ile ilgili kurallara uymanın önemini fark eder.

[!] Ünlü ve ünsüzler sınıflandırılır, özellikleri belirtilerek, ünlü ve ünsüz uyumları açıklanır.

B. TÜRKÇENİN SESLERİ VE ÖZELLİKLERİ

3. Yazarken ve konuşurken ünlü ve ünsüzlere ilişkin ses olaylarıyla ilgili kurallara uyar.

� Öğrencilere, bir metin parçası üzerinde, büyük ve küçük ünlü uyumuna uymayan kelimeler ve ekler buldurulur. Bunların uyumlara uyup uymama nedenleri tartışılır. � Bir metin parçası üzerinde ünsüz uyumu, ünsüz yumuşaması, ünlü ve ünsüz düşmesi, ünlü-ünsüz türemesi ve ünlü daralması gibi ses olayları gösterilir; sebepleri açıklanır. � Öğrencilerden herhangi bir günlük konuşmayı yazıya aktarmaları istenir. Yazıdaki ses olayları ile ilgili kurallar tartışılır. � Öğretmen tarafından, herhangi bir metinden bir bölüm öğrencilere yazdırılır. Sonra metin tahtaya yazılır ve ses olayları açısından incelenir.

[!] Türkçedeki ünlü türemesi, ünlü düşmesi, ünsüz düşmesi, ünsüz türemesi, ünsüz yumuşaması vb. ünlü ve ünsüzlerle ilgili ses olayları açıklanır. Bu kurallar metinlerden hareketle verilir.

Yazım kurallarını uygulama � Öğretmen okuduğu bir metni öğrencilerden yazmalarını ister. Sonra, okunan bu metnin aslı tahtaya yazılır. Öğrencilerin yazdıklarıyla asıl metin yazım kuralları açısından karşılaştırılır; yapılan yazım yanlışlıklarının nedeni tartışılır.

1. Metin oluştururken, büyük harflerin kullanımıyla ilgili kurallara uyar.

2. Sayıların yazımıyla ilgili kurallara uyar.

C. YAZIM (İMLÂ) KURALLARI

3. Ek olan “–ki” ile bağlaç olan “ki”nin yazımıyla ilgili kurallara uyar.



4. Ek olan “–de” ile bağlaç olan “de”nin yazımıyla ilgili kuralları uygular.

5. “mi”nin yazımıyla ilgili kurallara uyar.

6. Birleşik kelimelerin oluşumuyla ilgili kuralları açıklar, metin oluştururken birleşik kelimelerin yazımıyla ilgili kurallara uyar.

Noktalama işaretleriyle ilgili kuralları uygulama

� Öğretmen okuduğu bir metni öğrencilerden yazmalarını ister. Sonra, okunan bu metnin aslı tahtaya yazılır. Öğrencilerin yazdıklarıyla asıl metin noktalama işaretleri açısından karşılaştırılır; yapılan noktalama yanlışlıklarının nedeni tartışılır.

1. Metin oluştururken noktalama işaretlerini doğru kullanır.

[!] Nokta, virgül, noktalı virgül, iki nokta, üç nokta, soru işareti, ünlem işareti, kısa çizgi, uzun çizgi, tırnak işareti ve kesme işaretiyle ilgili kurallar hatırlatılır.

2. Noktalama işaretlerini doğru kullanarak bir metin oluşturur.

D. NOKTALAMA İŞARETLERİ

3. Noktalama işaretlerinin metne anlam ve dil yönünden katkılarını tartışır.

IV. ÜNİTE : KELİME (SÖZCÜK) BİLGİSİ

Kelimelerin yapısını çözümleme [!] Kelimelerin yapısı metin parçaları aracılığıyla kazanımlardan hareketle kavratılır. 1. İsim kökleriyle fiil köklerini

ayırt eder.

2. Yapım eklerinin işlevlerini tartışır.

3. Yapım eklerini gruplandırır, özelliklerini açıklar.

[!] Yapım eklerinin çeşitleri açıklanır.

A. KELİMEDE YAPI

4. Yapım eklerinin kelimelerdeki işlevini belirler.



5. Çekim eklerini ve bu eklerin özelliklerini açıklar.

[!] İsim çekim ekleri ve fiil çekim eklerinin neler olduğu açıklanır.

6. Yapıları bakımından kelimeleri birbirinden ayırır.

[!] Basit, türemiş, birleşik kelimeler üzerinde durulur. Birleşik kelimelerin oluşumları açıklanır.

7. Oluşturacağı metinlerde yapım ve çekim eklerini doğru kullanır.

� Öğrencilerden; bir metin üzerinde kelimelerin yapılarını çözümlemeleri istenir. Öğrencilerin, kök kelimelerin anlamları ile ekli kelimelerin anlamları arasındaki ilişki üzerinde birbirlerinin düşüncelerini paylaşmaları sağlanır.

8. Yapım ve çekim eklerinin kelimelere ve söz dizimine kattığı anlamları fark eder.

Kelimede anlamı kavrama

1. Kelime ve anlam ilişkisini belirler.

[!] Dilin anlamlı en küçük biriminin kelime olduğu söylenir. Her kelimenin anlamının anlam birimlerden oluşan bir bütün olduğu; bir kelimenin bir başka kelime yerine kullanılmasında anlam birimlerinin rolü ve değeri vurgulanır.

B. KELİMEDE ANLAM

1. Kelimede Anlam ve Kavram

2. Kelimede anlamın oluşumunu sezer.

[!] Anlamlamanın varlık, olay, duygu, düşünce ve hayalleri ses bileşimiyle simge hâline getirerek kavramlaştırma olduğu belirtilir. Kelimenin nesne, olay, duygu ve düşüncelerin simgeleri olduğu vurgulanır.



3. Anlamlandırmada ses ve anlam kaynaşmasını sezer.

[!] Anlamlandırmada kavramın bir yönüyle ses imgesine, dolayısıyla ses imgesinin işareti olan gösterilene, diğer yönüyle adlandırılacak hususa (göndergeye) bağlı olduğu açıklanır. Kelimelerin, birbirinden ayrılması imkânsız olan gösteren ve gösterilenden oluştuğu, gösterilenin kelimenin kavram yönünün, gösterenin de ses imgesinin işareti olduğu vurgulanır.

4. Kavram ve kavramlaştırmanın oluşumunu açıklar.

[!] Kavramlaştırmanın, en geniş anlamıyla var olandan hareketle gerçekleştirilen soyutlama olduğu vurgulanır.

5. “Kavram”ların kullanıldığı metinlerin ayırıcı özelliklerini belirler.

[!] Kavramın felsefî ve düşünce yazılarının hareket noktası olduğu belirtilir. Felsefenin kavram, sanatın imge, ilmin terim üzerine kurulduğu hatırlatılır.

6. Kelimelerin anlam oluşturmada birbiriyle ilişkisini belirler.

� Öğrencilerden aynı ve yakın anlama gelen kelimeleri alt alta yazmaları istenir. Böylece bir dizi elde edilir. Bu dizideki kelimelerden herhangi biri, duruma ve bağlama göre konuşma anında cümle içerisine yerleştirilir. Örneğin, kadın için; eş, çocukların anası, hatun, hanımefendi, hanım... kelimelerinin dilimizde kullanıldığı hatırlatıldıktan sonra cümlede bunların hepsini birden kullanmanın mümkün olmadığı tartışılır. Duruma ve bağlama göre biri seçilir. Böylece eş anlamlılık çevresinde oluşan diziden seçilen bir kelime, cümlede kullanılan dizime aktarılır. Seçilen birkaç cümlede aynı uygulama yaptırılır.

[!] Konuşan veya yazan insanın cümlede sözleri art arda getirirken her an farklı seçeneklerden birini cümlesine yerleştirdiği belirtilir. Bu seçeneklerin kendi aralarında bir dizi oluşturduğu dile getirilir. Böylece dilde kelimelerin iki eksen etrafında birleşebileceği söylenir. Bunlardan biri eş anlamlılık etrafında oluşan dizi; diğeri ise kelimelerin yan yana gelerek cümleyi oluşturmasını sağlayan dizidir.



7. Metindeki somut anlamlı

kelimeleri bulur, bu kelimelerin işlevlerini tartışır.

8. Metindeki soyut anlamlı

kelimeleri bulur, bu kelimelerin işlevlerini tartışır.

Kelimelerin çeşitli anlamlarda kullanımlarını belirleme

1. Kelimelerin sözlü ve yazılı iletişimde kazandığı çeşitli anlamları belirler.

� Öğrenciler; ilk anlam, yan anlam, çağrışım değeri, duygu değeri, söz ve söz gruplarıyla ne ifade edildiğini araştırır. Her birine örnekler verir.

[!] Kelimelerin; ilk anlam, yan anlam, mecaz anlam, terim anlamları üzerinde durulur. Kelimenin anlamının, kullanım alanlarına ve diğer kelimelerle ilişkilerine göre farklılık kazandığı; kelimelerin farklı anlamlarda kullanılmasında tarihsel, toplumsal gelişmelerin ve bireysel özelliklerin etkili olduğu belirtilir.

2. Kelimelerin anlamlarından çok, kullanıldıkları yerde kazandıkları değerlerin önemli olduğunu sezer.

3. Kelimenin anlamının, kullanım alanlarına ve diğer kelimelerle ilişkilerine göre farklılık kazandığını belirler.

� Öğrenciler, kelimelerdeki anlam değişmelerinin nedenini araştırırlar.

4. Kelimenin, cümle içindeki diğer kelimelere bağlı olarak zihinde yarattığı kavramları tartışır.

5. Metinde ilk anlamda kullanılmış kelimeleri bulur.

2. Anlamları Bakımından Kelimelerin Gruplandırıl-ması

a. Anlam Çeşitleri (ilk anlam, yan anlam, mecaz, terim)

6. Metne yan anlam kazandıran söz ve söz gruplarını bulur.



7. Metinde mecaz anlamda kullanılmış kelimeleri bulur, mecazın oluşma nedenini tartışır.

8. Mecaz anlamda ve ilk anlamda kullanılmış kelimeleri birbirinden ayırır.

9. Terim olan kelimeleri bulur.

10. Terimlerin nasıl oluştuğunu kavrar.

� Öğrenciler, terimlerin nasıl oluştuğunu araştırırlar.

[!] Terimlerin anlamlarının cümlede kullanışlarına göre değişmediği vurgulanır.

Anlam ilişkilerine göre kelimeleri ayırma ve yerinde kullanma

1. Metindeki eş anlamlı kelimeleri bulur.

2. Dilde eş anlamlı kelimelerin bulunma nedenini tartışır.

[!] Kelimede eş anlamlılığın, farklı anlam alanlarına sahip kelimelerin anlam alanlarının çakışmasına dayandığı belirtilir.

3. Eş anlamlı kelimelerle yakın anlamlı kelimeleri birbirinden ayırır.

4. Kültürler arası etkileşimle eş anlamlılık arasındaki ilişkiyi belirler.

5. Kelimedeki eş anlamlılıkla cümledeki eş anlamlılık arasında ilişki kurar.

6. Eş anlamlılığın ifadedeki işlevini belirler.

7. Kelimede çok anlamlılığın nasıl oluştuğunu belirler.

b. Anlam İlişkilerine Göre Kelimeler

8. Metinlerde çok anlamlı kelimeleri bulur.



9. Metindeki eş sesli kelimeleri belirler.

[!] Sesteş kelimelerin ilk anlam farklılığı üzerine kurulduğu, bu kelimelerin birbirinin mecazı olmadığı vurgulanır.

10. Eş sesli kelimelerin ifadeye ne kazandırdığını açıklar.

11. Metindeki zıt anlamlı kelimeleri bulur, işlevini belirler.

[!] Eş anlamlılık ve zıt anlamlılığın kelime boyutunda değil, anlam alanı boyutunda düşünülmesi gerektiği vurgulanır.

12. Kelimenin olumsuz anlamıyla zıt anlamlısını ayırır.

13. Aynı cümlede zıt anlamlı kelimelerin kullanılma nedenlerini tartışır.

14. Eş anlamlı, zıt anlamlı, eş sesli ve yakın anlamlı kelimelerin metne kazandırdıklarını tartışır.

�� Öğrencilerden bir sayfalık metinde eş anlamlı, karşıt anlamlı, eş sesli ve yakın anlamlı kelimeleri bulmaları istenir. Bunların metindeki işlevleri tartışılır.

Kelimelerdeki anlam değişmelerinin nedenlerini bulma, işlevlerini belirleme

1. Kelimelerdeki anlam genişlemesi ile çok anlamlılığı ayırt eder.

� Öğrencilerden, bir kelimenin çeşitli dönemlerdeki kullanımının bulunduğu metinler istenir. Kelimenin değişik kullanımlarının sebepleri üzerinde tartışılır.

2. Bir kelimenin zaman içinde anlam daralmasına ve anlam genişlemesine uğrayabileceğini fark eder.

� Öğrenciler gruplara ayrılır. Her gruptan beşer kelimenin değişik dönemlerde kazandığı anlamları bulmaları istenir. Sebepleri üzerinde tartışılır.

c. Kelimelerde Anlam Değişmeleri

3. Bir kelimenin geçmişteki anlamından farklı anlamlarda kullanılabileceğini fark eder.



4. Kelimelerdeki anlam değişmelerinin nedenlerini tartışır.

Kelime gruplarını ayırma ve cümledeki işlevlerini belirleme

1. Kelime gruplarının oluşma nedenlerini açıklar.

2. Kelime gruplarını sınıflandırır.

3. Kelime gruplarının ifadeye kattığı değerleri tartışır.

4. Metindeki deyimleri bulur, özelliklerini açıklar.

[!] Deyimlerin; kalıplaşmış sözler olduğu, kelimelerinin yerlerinin değiştirilemediği ve hiçbir kelimesinin atılamadığı belirtilir. Kısa, özlü ve etkili anlatımlar olduğu, kelime grubu şeklinde olabileceği söylenir. Cümle şeklinde olan deyimlerin de bulunduğu hatırlatılır. Deyimlerin çoğunda kelimelerin gerçek anlamından çıkarak mecaz anlam kazandığı, bazı deyimlerde kelimelerin gerçek anlamlarından çıkmadığı, cümlede öge olarak kullanılabildiği açıklanır. Deyimlerin genelde insanların kişilik özelliklerini veya özel durumlarını karşılayan sözler olduğu belirtilir.

5. Dilde deyimlere ihtiyaç duyulma sebeplerini tartışır.

3. Kelime grupları

6. Deyimlerin cümlede kullanılma sebeplerini tartışır.



7. Toplumsal kültürle deyim arasındaki ilişkiyi açıklar.

Öğrenciler, bir öyküden doğmuş veya sonradan bir öyküye yakıştırılmış deyim örnekleri bulurlar. Buldukları öykülü deyimleri sınıfta arkadaşlarıyla paylaşırlar.

8. Deyimlerin dildeki işlevlerini tartışır.

9. İkilemelerin oluşumunu belirler.

[!] İkilemelerin; aynı kelimelerin, yakın anlamlı kelimelerin, zıt anlamlı kelimelerin, biri anlamlı biri anlamsız/anlamı unutulmuş kelimenin, iki anlamsız/anlamı unutulmuş kelimenin, yansıma kelimelerin tekrarıyla oluşan kelime grubu olduğu belirtilir. Ayrıca ikilemelerin arasına hiçbir noktalama işareti konulamayacağı da vurgulanır.

10. İkilemelerin cümlede kullanılma nedenlerini tartışır.

[!] İkilemelerin; anlamı pekiştirip güçlendirmek, zenginleştirmek, çekici kılmak ya da değişik anlam ilgileri oluşturmak için kullanıldığı vurgulanır.

11. Yansıma sözleri ayırır, kullanılma nedenlerini belirler.

12. İsim tamlamalarının oluşumunu açıklar.

13. Cümledeki isim tamlamalarını ayırır.

14. İsim tamlamalarını gruplandırır, işlevlerini belirler.

15. Sıfat tamlamalarının oluşumunu açıklar.



16. Sıfat tamlamasının özelliklerini araştırır, anlam ve yapı bakımlarından isim tamlamasından farklılıklarını tartışır.

17. Bağlaçlarla oluşturulan kelime gruplarının yapısını ve işlevini açıklar.

�� Öğrenciler, bağlaçlarla oluşturulan kelime gruplarını bulur, bu grupların özelliklerini ve işlevlerini tartışırlar.

[!] “ve, ile, ne...ne, hem...hem, ya...ya, yahut, veya, ya da, ha...ha, gerek… gibi bağlaçlarla oluşturulan kelime gruplarını örneklendirir.

18. Edatlarla oluşturulan kelime gruplarının yapısını ve işlevini açıklar.

[!] “gibi, kadar, diye...” edatlarıyla oluşan kelime gruplarına örnekler verilir.

19. Ünlem gruplarının oluşumunu açıklar.

�� Öğrenciler, bir ünlem ile bir ismin oluşturduğu kelime gruplarını bulur; bunların ifadeye kattığı değerleri tartışırlar.

20. Ünlem gruplarına ne zaman baş vurulduğunu belirler.

21. Unvan gruplarının oluşumunu açıklar.

[!] Bir kişi adıyla unvan veya akrabalık adlarının oluşturduğu gruplara “unvan grubu” dendiği ve meslek, akrabalık ve saygı bildiren unvan gruplarının bulunduğu söylenir.

22. Kelime gruplarının cümlede yüklendiği işlevleri açıklar.

23. Kelime gruplarının anlatımdaki işlevlerini belirler.

24. Kelime gruplarını yerinde ve doğru kullanır.



[!] Bu ünitenin sonunda şunlar yapılmalıdır: Öğrenci grupları, metin ve metin parçalarında, kelimelerin kullanıldıkları yerde yeni anlam ve değerler kazandıklarını belirler. Sonra da kelimenin imkânlarını merkeze almak üzere, kazanabileceği anlam değerleri bir daire oluşturacak biçimde yazılır. Bunlar arasındaki ilişkiler üzerinde tartışma açılır. Öğrenci grupları, bir cümlede kelime ve kelime grubunun aynı anlama gelen diğer dil birliklerine neden tercih edildiğini belirler ve konu ile ilgili düşüncelerini ifade ederler. Metinlerde soyut ve somut anlamlı kelimelerin işlevleri belirlenir, bu kelimelerin yerine başka kelime veya kelime grupları getirilip getirilemeyeceği tartışılır. Öğrenci grupları, bir kısa metinde kelimelerin anlam değerleri yanında, birlikte kullanıldıkları diğer dil ögeleriyle ilişkilerinden dolayı, yeni değerler kazanıp kazanmadıklarını araştırırlar ve tespitlerini yazıyla ifade ederler. Öğrenci grupları, inceledikleri metinlerde deyim ve terimleri bulur; eş anlamlı ve zıt anlamlı kelimelerin listesini hazırlar, anlam genişlemesi ve anlam daralmasına örnek olabilecek kelimeler ararlar. Bütün bunlardan sonra “anlam birimi olarak kelime” konusunda bir yazı kaleme alırlar. Anlam birimi olarak kelimeyi kavratan afiş ve dövizler hazırlarlar.

V. ÜNİTE : CÜMLE (TÜMCE) BİLGİSİ

Cümleyi ögelerine ayırma, ögelerin cümledeki işlevlerini belirleme

[!] Öğrenci grupları, belirlenen kazanım ve verilen etkinliklerden de yararlanarak seçilmiş metin parçalarında cümlelerin ögelerini bulurlar, bunların kullanıldıkları yerdeki işlevlerini yazılı olarak ifade ederler. Öğretmen, öğrencilerden bu konuda ilk öğretimde kazandıklarını hatırlatmak üzere hazırladığı soruları cevaplandırmalarını ister. Böylece soru-cevap yöntemiyle geçmiş yıllarda kazanılan beceriler hatırlatılır.

1. Cümlenin hangi ögelerden meydana geldiğini belirler.

2. Yüklemin özelliklerini belirler.

3. Cümlede hangi kelimelerin veya kelime gruplarının yüklem olabileceğini açıklar.

4. Yüklem kullanılmayan cümlelerde yüklemin kullanılmayış nedenlerini tartışır.

A. Cümlenin Ögeleri

5. Cümlede özneyi ve öznenin özelliklerini belirler; hangi kelimelerin veya kelime gruplarının özne olabileceğini açıklar.



6. Öznenin bulunup bulunmama nedenlerini belirler.

� Öğrencilerden; öznesi açıkça ifade edilmiş ve öznesi açıkça ifade edilmemiş cümleler bulmaları istenir. Bunların nedenleri tartışılır.

7. Edilgen çatılı fiillerle kurulmuş cümlelerde öznenin anlam boyutunu belirler; öznesiz cümleleri fark eder ve sebeplerini tartışır.

8. Cümledeki nesneleri ve türlerini belirler, bunların kullanılış amaçlarını tartışır.

9. Nesne olabilecek kelime ve kelime gruplarını belirler.

10. Nesnenin fiilin bildirdiği işi hangi yönden tamamladığını fark eder.

11. Yer tamlayıcıları (dolaylı tümleçleri) bulur, bunların işlevlerini tartışır.

12. Cümlede yer tamlayıcılarının yargıyı hangi yönden tamamladığını açıklar.

13. Cümledeki zarfları (zarf tümleçlerini) bulur, işlevlerini belirler.

14. Cümle dışı ögelerin -bağlaçların, edatların, ünlemlerin, ünlem gruplarının, hitapların ve ara cümlelerin- işlevlerini tartışır.

15. Cümlede yüklemin bildirdiği iş çevresinde diğer ögelerin nasıl birleştiğini belirler.

� Öğrencilere birkaç fiil verilir. Bu fiilleri çeşitli yönlerden tamamlamaları istenir.



Cümlenin yapısını belirleme, yapıyla anlam arasında ilişki kurma

[!] Cümlenin yapısıyla anlamı arasında bir ilişki olduğu problem olarak ortaya konur. Bu yapı ve anlam ilişkisinin soyutlanmış cümleden ziyade, metin içinde belirleneceği belirtilir. Öğrenci grupları bu problemleri kazanımlarda belirtilen hususlardan, etkinliklerde yapılması istenenlerden ve açıklamalarda dile getirilen uyarılardan da yararlanarak, başta kitaptaki metinler olmak üzere, seçilmiş metin parçalarından alınan cümle örneklerinden hareketle çözerler. Yapı-anlam ilişkisi konusunda tespitlerini maddeler hâlinde yazarlar.

1. Cümlenin yapısını oluşturan kelime ve kelime grupları arasındaki ilişkiyi belirler.

� Öğrenciler, farklı anlatım türleriyle yazılmış farklı yazarların eserlerinden kendi içinde bütünlüğü olan kısa metinler seçer; metinleri okur ve dinlerler. Metindeki cümleleri yapı bakımından incelerler.

2. Cümlelerin birbirlerine bağlanma yollarını belirler.

3. Cümleler arasındaki anlam ilişkilerinin boyutunu tartışır.

B. Cümlenin Yapısı

4. Metinde yer alan cümle toplulukları arasındaki ilişkilerin hangi yollarla sağlandığını tartışır.

[!] Bir cümle ile gerçekleşen anlatımların genellikle yalın olduğu hatırlatılır. Birbirine şekil ve anlamca bağlı cümlelerde gözlem, düşünce ve hayal ile ilgili unsurların iç içe girdiği belirtilir. Konuşan veya yazan kişinin aynı anda farklı sorulara cevap vermek istediği vurgulanır.

5. Metindeki bağlı cümleleri bulur, bunların kullanılış amacını tartışır.

6. Metindeki sıralı cümleleri bulur, bu cümlelerin kullanılış amacını tartışır.



7. Cümleleri yüklemlerinin yerine ve çeşidine göre türlerine ayırır ve bunların kullanılış sebeplerini tartışır.

� Öğrenciler iki gruba ayrılır. Bir gruptan devrik cümlelerin çok kullanıldığı bir metin; diğer gruptan kurallı cümlelerin çok kullanıldığı bir metin bulmaları istenir. Metinlerden hareketle bu cümleler üzerinde tartışılır.

8. Bir cümleyi yapısına, yükleminin yerine ve yükleminin türüne göre inceler.

C. Cümlede Anlam 1. Cümlede Anlamın Oluşması

Cümlede anlamın oluşmasını belirleme

[!] Gruplara ayrılan öğrenciler, seçilmiş kısa metin parçalarındaki cümleleri, kendisini meydana getiren dil birliklerinden daha üst seviyede anlamlı birim hâline getiren hususları araştırırlar. Dil bilgisi kurallarıyla, cümleyi meydana getiren dil birlikleri arasındaki anlam ilişkilerinin birlikte anlama vücut verdiklerini gösterirler. Bunlardan biri olmadığı takdirde, anlamdan söz edilip edilemeyeceğini belirlerler. Cümlelerin anlam oluşturmadaki rolünü ve değerini araştırırlar.



1. Cümlede anlamın oluşmasını sağlayan unsurları belirler.

� Öğrenciler, farklı metinlere ait on cümle seçerler. Kelimeleri birleştiren dil bilgisi ögeleri arasındaki uyumu ve kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini araştırırlar.

[!] Cümlenin bir anlam ifade etmek üzere anlamlı kelime ve kelime gruplarının bir kurala uygun biçimde düzenlenmesiyle oluştuğu; cümledeki dil birlikleri arasında anlam ilişkisi bulunduğu buna da “bağdaştırma” dendiği vurgulanır. Cümlede anlamın cümleyi meydana getiren kelime ve kelime gruplarının anlamının toplamı olmadığı belirtilir. İletişimde, gönderici durumundaki kişi ile alıcı durumundaki kişi ve kişiler arasındaki ilişkinin cümlede anlamın oluşmasında rolü olduğu açıklanır. Cümlenin bu özelliğinin bağlamla ilgisi üzerinde durulur. Belli bir bağlama yerleşmeyen cümlenin anlam bakımından soyut olduğu söylenir. Cümlede anlamın oluşması açıklanırken dil birliklerinin dil bilgisi ögeleriyle birleşmesi; anlam değerleri bakımından birbirini tamamlaması üzerinde durulması gerektiği vurgulanır.

2. Cümlenin kelime ve kelime gruplarından yargı özelliği ile ayrılan bir anlam birimi olduğunu kavrar.

� Öğrenciler, aynı cümlenin farklı bağlamlarda söylendiğinde anlam bakımından ne gibi değişiklikler göstereceğini tartışırlar.

3. Cümlede özne ile yüklem ilişkisinin anlamın oluşmasındaki rolünü fark eder.

4. Cümlede anlamın oluşmasında ve ifadesinde yüklemin rolü ve değerini fark eder.

� Öğrencilere bir yüklem verilir. Bu yüklem çerçevesinde çeşitli anlamlara gelebilecek cümleler kurmaları istenir.

[!] Cümlede anlamın yükleme göre şekillendiği belirtilir, yüklemin cümledeki anlam değeri vurgulanır.



5. Cümleleri anlamlarına göre gruplandırır.

� Cümleleri yüklemlerine göre ayırır. Yüklemi haber kipinde olan cümlelerle dilek kipindeki cümlelerinin işlevlerini araştırır.

[!] Cümlelerin, yüklemlerinin haber kipinde ve dilek-istek kipinde olmalarına göre gruplandırılabileceği belirtilir. İsim cümlelerinin de haber kipindeki cümleler gibi bilgi vermek üzere düzenlendiği vurgulanır.

Haber cümlelerini ayırma ve işlevlerini belirleme

[!]Gruplara ayrılan öğrenciler, seçilmiş metin ve metin parçalarını, kazanımlarda belirtilen hususları, etkinlik ve açıklamalarda dile getirilenlerden de yararlanarak incelerler. Haber ve dilek cümlelerinin nerede, niçin ve nasıl kullanıldığı belirlenir. Haber ve dilek-istek cümlelerinde dilin hangi işlevde kullanıldığı tespit edilir.

2. Bildirdikleri Anlamlara Göre Cümleler a. Haber Cümleleri

1. Haber cümlelerini ayırır,

kullanılış amacını ve yerini belirler.

� Öğrenciler, haber cümlelerine hangi metinlerde daha çok yer verildiğini araştırırlar.

[!] Bir eylemin gerçekleştiğini, gerçekleşmekte olduğunu, gerçekleşeceğini bildiren cümlelerin bilgi vermek veya bir konuda bilgisinin olduğunu belirtmekle görevli oldukları açıklanır. Haber cümlelerinde verilen bilgilerin doğru ve yanlış olabilecekleri sezdirilir.



2. Haber cümlelerinde dilin daha çok göndergesel (ilk anlam) işlevde kullanıldığını fark eder.

� Öğrenciler iletişim tablosundan hareketle, dilin göndergesel işlevinin; heyecana bağlı ve alıcıyı harekete geçirme işlevlerinden farklılığı belirlerler.

[!] Haber cümlelerinin mekân ve zamana da bağlı olarak bu göndergeler hakkında bilgi, düşünce, kanaat ve tavır bildirdiği; göndergelerin durum ve görünüşlerini belirttiği; haber cümlelerinde kavram, eşya, olay, kişi ve görünüş gibi hususların cümlenin göndergesi olduğu belirtilir. Haber cümlelerinde kelime ve kelime grupları yalnızca göndergesel işlevde kullanıldığında cümlenin anlamının nesnel olduğu; göndergesel işlevin heyecana bağlı işlevle zenginleştirilmesinin nesnel olanın kişisel değerlerle (öznel) anlatılmasını sağladığı açıklanır.

3. Haber cümlelerinde dikkatin dışa yöneldiğini fark eder.

[!] Haber cümlelerinin bilgi ve haber aktarmak üzere düzenlendiği; alıcı durumundaki kişinin verilen haber ve bilgi karşısındaki tavrına göre cümlede bazı düzenlemelere ihtiyaç olduğu belirtilir. Dinleyicinin haberin doğruluğuna kanaat getirmesi için haberi pekiştiren söz ve söz gruplarının kullanıldığı söylenir. Göndericinin verdiği haberin dile getirdiği bilginin doğruluğunu yemin ifade eden sözlerle bildirebileceği açıklanır. Haber cümlelerinin dinleyicinin bilmediği bir hususu öğrettiğini veya dinleyenin bildiğinden söyleyenin de haberdar olduğunu ortaya koyduğu vurgulanır.



4. Metindeki haber cümlelerini bulur, bunların kullanılma nedenlerini tartışır.

� Öğrenciler, gündelik hayatta haber cümlelerinin nerede, ne zaman ve nasıl kullanıldığını araştırırlar.

5. Haber cümlelerinde ne öğretildiğini, hangi konuda nasıl bilgi verildiğini tartışır.

� Öğrenciler, haber cümlelerinin açık ve akıcı olması için nasıl düzenlenmesi, nelere dikkat edilmesi gerektiğini araştırırlar.

6. Haber cümlelerinde zamanının nasıl bildirildiğini açıklar.

Ek-eylem üzerinde durulur.

Dilek-istek ve soru bildiren cümleleri ayırma, bu tür cümlelerin işlevlerini belirleme

1. Dilek-istek cümlelerini ayırır, bunların kullanıldığı yeri ve kullanılış amacını belirler.

� Öğrenciler, dilek-istek cümlelerinde dilin hangi işlevlerle kullanıldığını araştırırlar. � Öğrenciler, farklı metinlerden seçilmiş konuyu kavratacak sayıda dilek-istek cümlesinde dil birliklerinin dil bilgisi ve anlam değerleri bakımından nasıl birleştiğini araştırırlar.

[!] İstenilen, tasarlanan bir eylemi, eylemler hakkında bir niyet ve duyguyu ifade eden cümlelere dilek-istek cümleleri dendiği hatırlatılır. Dilek-istek cümlelerinin doğru ve yanlış olmalarına imkân bulunmayan cümleler olduğu söylenir. İstek bildiren grupta dilek, soru, emir ve çağırma cümlelerinin yer aldığı; dilek bildiren cümlelerin gerçekleşmesi mümkün olsun veya olmasın bir husus için gösterilen arzuya duyulan özlemi ifade ettiği vurgulanır.

2. Dilek-istek cümlelerini gruplandırır.

[!] Dilek, soru, emir, gereklilik cümleleri olduğu vurgulanır.

b. Dilek- İstek, Soru Cümleleri

3. Dilek-istek cümlelerinin işlevlerini tartışır.

� Öğrenciler, bari, keşke, n’olaydı sözlerinin dilek cümlelerindeki görevlerini tartışırlar.



4. Soru cümlelerinin oluşumunu belirler, kullanılış amacını açıklar.

� Soru cümlelerinin bağlama göre nasıl farklı anlamlar kazandığını araştırır. � Soru eki ve edatlarıyla düzenlenen soru cümlelerinde hangi ek ve edatların hangi işlevlerle kullanıldığını araştırır/tartışır. � Soru zarflarıyla düzenlenen soru cümlelerinde hangi zarfların hangi işlevlerle kullanıldığını araştırır/tartışır . � Soru zamirleriyle düzenlenen soru cümlelerinde hangi zamirlerin kullanıldığını araştırır/tartışır. � Soru sıfatlarıyla düzenlenen soru cümlelerinde hangi sıfatların hangi işlevlerde kullanıldığını araştırır/tartışır.

[!] Cümlede ögelerin ve onları tamamlayan kelimelerin sonuna “mı” soru edatı getirilerek soru cümleleri kurulduğu; ses tonuyla soru cümlesi düzenlenebildiği; soru cümlelerinin iletişim tablosundaki göndericinin, yani konuşan kişinin bilmediği bir şeyi öğrenmek ve bildiği bir şeyin doğruluğunu teyit ve itiraf ettirmek üzere düzenlenen cümle çeşidi olduğu vurgulanır.

5. Soru kelimeleriyle düzenlenen

cümlelerin farklılığını kavrar. � Ne, kim, nasıl, hangi, hani, kaç... kelimelerinin soru cümlelerindeki işlevlerini tartışır.



6. Soru cümlelerini gruplandırır, bu cümlelerin işlevlerini tartışır.

� Öğrenciler okudukları metinlerden seçecekleri soru cümlelerinin işlevlerini araştırır; oluşumlarını açıklarlar. Okudukları metinlerden belirledikleri soru cümlelerini liste hâline getirir, bunların nerede ve niçin kullanıldıklarını açıklarlar.

[!] Mutlaka cevap bekleyen soru cümlelerine “gerçek soru cümleleri” dendiği; gerçek soru cümlelerinde eylemin gerçekleşip gerçekleşmediğinin, anlaşılmayan bir hususun bulunup bulunmadığının sorulduğu sezdirilir. Özne, nesne, yer tamlayıcısı, zarf olan varlık ve kavramları öğrenmek için düzenlenen soru cümleleriyle anlaşılmayan bir hususu tekrarlatmak için düzenlenen cümlelere de gerçek soru cümleleri demek gerektiği belirtilir. Sözde soru cümlelerinde cevap beklenmediği; dikkat çekmek, dinleyen kişiyi uyarmak, sözü daha güzel ifade etmek kastıyla soru cümlelerine baş vurulabileceği söylenir. Rica, abartma, karşılaştırma ve sitem ifade etmek için de soru cümlesi kullanılabileceği vurgulanır. Art arda gelen soru cümlelerinde soru işaretinin son cümlenin sonuna konması gerektiği belirtilir.



7. Ünlem cümlelerinin oluşumunu, kullanılış amaçlarını açıklar ve ünlemlerin metne kazandırdığı anlamları fark eder.

� Öğrenciler, sitem ve uyarma ifade eden ünlem cümlelerini araştırırlar. � Şaşma, öfke, bıkma ifade eden ünlem cümlelerinin hangi kelimelerle veya ünlem ifade eden seslerle yapıldığını araştırırlar. � Özlem, sevgi, övme, yalvarma, yardım isteği, küçümseme, sakınma, sevinç ifade eden ünlem cümlelerinin hangi kelime ve seslerle düzenlendiğini araştırırlar. � Umutsuzluk, tiksinti, nefret, reddetme, beddua ifade eden ünlem cümlelerine örnekler bulurlar. � Bir eylemi hatırlatan, teşvik ve yüreklendirme ifade eden ünlem cümlelerine örnekler bulurlar. � Ünlem işaretinin nereye konacağını, ünlem ifade eden ses veya kelimeden sonra hangi noktalama işaretinin konacağını araştırırlar.

[!] Coşku ve heyecan ifade eden cümlelerin ünlem cümleleri oldukları belirtilir. Ünlem niteliğindeki bütün kelimelerle ünlem cümlesi düzenlenebileceği vurgulanır. Ünlem cümlesinde hem soru, hem de ünlem anlamı varsa ünlem ve soru işaretinin nasıl kullanılacağı belirtilir.

8. Dilek, istek, gereklilik, emir, soru, ünlem cümlelerini karşılaştırır.



Olumlu, olumsuz cümleleri ayırma, işlevlerini belirleme

1. Olumlu, olumsuz cümlelerin oluşumunu, kullanılış amaçlarını açıklar ve metne kazandırdıklarını tartışır.

�� Öğrenciler, olumlu, olumsuz cümleler bulur; bu tür cümlelerin nasıl düzenlendiklerini tartışırlar. Biçim bakımından olumlu, anlamca olumsuz isim ve fiil cümlelerine örnekler bulurlar. “Değil” edatı ile yapılan olumsuz isim cümlelerinin yapılarını araştırır; bu cümlelerde ifade edilen hususun başka nasıl dile getirilebileceğini tartışırlar. “Var, yok” kelimelerinin yüklem işleviyle kullanıldıkları cümlelerin anlam değerlerini araştırırlar. � Okuduğu metinlerden “değil” ve “var-yok” sözleriyle oluşturulan olumlu, olumsuz cümle örnekleri seçer; bunları liste hâlinde sıralar, özelliklerini araştırır; aynı tip cümleleri nerelerde kullanabileceğini tartışırlar.

c. Olumlu, Olumsuz Cümleler

2. Haber, dilek-istek ve olumlu, olumsuz cümleleri karşılaştırır.



Anlamlarına göre cümleleri ayırma ve bu cümlelerin işlevlerini belirleme

[!] Öğrenci grupları, seçilen metin parçalarında kullanıldığı yere ve duruma göre cümlelerin kazandıkları anlam değerlerini araştırırlar.

1. Cümlenin metinde tamamlanan bir anlam birimi olduğunu fark eder.

� Betimleyici, açıklayıcı, öyküleyici, tartışmacı anlatımla yazılmış metinlerin her birinden seçilmiş cümleler verilir. Cümlelerin anlam özelliklerinin belirlenmesi istenir. Günlük bir gazetenin haber, sanat ve yorum yazıları cümlelerin anlam değerleri bakımından incelenir. � Birer sayfalık bilimsel, öğretici ve olay anlatan yazılarda cümleler anlamları bakımından incelenir ve bunlar yine anlamları bakımından karşılaştırılır.

2. Aynı düşüncenin farklı cümlelerle ifade ediliş nedenini açıklar.

3. Metinde yakın anlamlı cümleleri ayırır.

4. Metinlerde birbirleriyle çelişen cümleleri bulur.

5. Metinlerde sebep-sonuç bildiren cümleleri bulur; kullanılma nedenlerini açıklar.

6. Metinlerde amaç bildiren cümleleri bulur.

7. Metinlerde şart cümlelerini bulur.

8. Metindeki karşıt durumları bildiren cümleleri bulur; kullanılma nedenini ve metne kazandırdıklarını tartışır.

3. Anlamlarına Göre Cümleler

9. Metindeki açıklama bildiren cümleleri belirler.



10. İfade ettikleri anlama göre cümleleri gruplandırır.

� Öneri, öğüt, ön yargı , eleştiri içeren, tasarı, varsayım, olasılık, sezgi, yakınma, küçümseme, hayıflanma, uyarma, güven, kanıksama, eşitlik vb. bildiren cümleler bulunur, bunların metne kazandırdığı anlam değerleri tartışılır.

[!] Cümlelerin metin içinde anlam ve değer kazandıkları vurgulanır. Yalnız başına cümlenin anlamından söz etmenin yanılmaya sebep olabileceği sezdirilir. Ancak cümle düzeyinde de yapı-anlam kaynaşmasının varlığı hissettirilir.

11. Bildirdiği duygu, düşünce ve içerdiği kavramlara göre cümleleri ayırt eder, bu tür cümlelerin metindeki işlevlerini tartışır.

� Tanım, karşılaştırma; nesnel, öznel ifade; doğrudan, dolaylı anlatım, betimleme vb. bildiren cümleler bulunur, bunların metne kazandırdığı anlam değerleri tartışılır.



Anlatım bozukluğunun nedenlerini belirleme

[!] Gruplara ayrılan öğrenciler, yazılı ve sözlü metinlerde, açıklamalarda dile getirilenlerden hareketle kazanımlarda belirtilen hususlar doğrultusunda anlatım bozukluklarını araştırırlar; buldukları anlatım bozukluklarının nedenlerini belirlerler ve bozuk olan ifadenin doğru hâlini yazarlar, daha sonra her iki ifadeyi karşılaştırırlar.

1. Anlatım bozukluklarının nedenlerini sıralar.

[!] Anlatım bozukluklarının, dil bilgisi kurallarına uymamaktan ve anlamdan kaynaklananlardan olmak üzere iki grupta incelenebileceği hususu üzerinde durulur.

2. Özne-yüklem uyumsuzluğundan kaynaklanan anlatım bozukluğunun nedenini açıklar.

[!] Özne-yüklem arasındaki teklik-çokluk bakımından ve kişi uyuşmazlığının anlatım bozukluğuna neden olduğu vurgulanır.

3. Birbirine bağlı cümlelerde yüklemler arasındaki çatı uyuşmazlığından kaynaklanan anlatım bozukluğunun nedenini açıklar.

4. Öge eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğunun nedenini açıklar.

[!] Yer tamlayıcısı, nesne ve diğer ögelerin eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozuklukları açıklanır.

5. Cümlelerde yüklem ve yardımcı fiil eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğunun nedenini açıklar.

6. Tamlamaların ve eklerin yanlış kullanılmasından, eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğunu fark eder.

4. Anlatım Bozuklukları

7. Noktalama yanlışlıklarından kaynaklanan anlatım bozukluklarının nedenini açıklar.



8. Yanlış anlamda ve yanlış yerde kullanılan kelimelerin sebep olduğu anlatım bozukluklarının nedenini açıklar.

Cümle kuruluşunda anlatım bozukluğundan kaçınma

1. Cümle kurarken anlatım bozukluklarından kaçınır.

VI. ÜNİTE : PARAGRAF BİLGİSİ

Paragrafın anlatım birimi olduğunu kavrama

[!] Öğrenciler; kazanım, etkinlik ve açıklamalardan yararlanarak seçilmiş metin ve metin parçalarında paragrafların nasıl bir anlatım birimi olduğunu ifade ederler.

1. Anlatım Birimi Olarak Paragraf

1. Paragrafın oluşumunu ve oluşum nedenini açıklar .

[!] Paragrafın yerine göre belli bir bağlamda kelime, kelime grubu, tek cümleden veya birden çok cümleden oluşan anlatım birimi olduğu belirtilir. Dilin ve dil biliminin inceleme konusu olan ses ve anlam birimlerinin ifade edilecek bir husus etrafında dil bilgisi kurallarına göre birleşerek anlatım birimi olarak paragrafı oluşturduğu vurgulanır.



2. Paragraf-cümle ilişkisini belirler. � Öğrenciler, farklı yazarlardan farklı konuları ele alan en az beş paragraf seçer, okur, dinler; seçilen paragraflarda cümlelerin birbirine nasıl bağlandığını araştırırlar. � Her paragrafın, cümlenin anlam kazanması için gerekli bağlama sahip olup olmadığını araştırırlar.

[!] Kelimede seslerin, cümlede kelimelerin, paragrafta cümlelerin, metinde paragrafların birer birim oldukları seçilen bir metinde gösterilir. Böylece paragrafın metni oluşturan birim olduğu açıklanır. Cümlenin; soyut anlam değerine sahip dil birimi olduğu, cümlenin herhangi bir bağlama ihtiyaç duymadan var olduğu ve bir bağlamda iletilebilen, anlaşılabilir, değerlendirilebilir anlam kazandığı vurgulanır.

3. Paragrafta anlamın bağlamla ilişkisini sezer.

[!] Belli bir bağlamda iletişime katılan ögeler bütününün çeşitli yönlerden birbirlerini tamamladıkları, birbirini tamamlayan ve birbiriyle ilişkili olan bu ögelerin birlikte bir anlatım birimi olan paragrafı oluşturdukları vurgulanır.

Paragrafın yapısını kavrama [!] Öğrenci grupları; kazanım, etkinlik ve açıklamalarda ifade edilenlerden hareketle, seçilmiş metinlerdeki paragrafları yapı bakımından değerlendirirler.

2. Paragrafta Yapı

1. Paragrafın yapısını belirleyen unsurları açıklar.

[!] Paragraftaki cümleler veya ifade kalıpları arasındaki ilişkinin paragrafın yapısını belirlediği, paragrafın anlamının paragraftaki cümlelerin anlamının toplamı olmadığı, paragrafın şekil ve anlam kaynaşmasından oluşan organik bir birlik olması gerektiği vurgulanır.



2. İyi bir paragrafta bulunması gereken özellikleri belirler.

� Öğrenciler, açıklayıcı, öyküleyici, duygulandırıcı, tartışmacı anlatımla oluşturulmuş metinlerden seçilen dört paragrafta dil birliklerinin ve anlam değerlerinin paragrafta nasıl birleştiğini araştırır; her paragrafın cümlelerden oluşan daha geniş ve daha kapsamlı bir gösterge olması bakımından özelliklerini sıralarlar. � Tanınmış yazarlardan seçilen paragraflarda fazla veya eksik cümle olup olmadığını araştırır/tartışırlar. Paragraflardan bazı cümleler çıkartılır, anlamda değişiklik ve bozulma olup olmadığı hakkında konuşulur. � Zaman bakımından uyumlu olmayan ve anlam bakımından ilişkisiz olan cümlelerle paragraf oluşturulamayacağı uygulamalı olarak gösterilir.

[!] İyi düzenlenmiş bir paragraftan bir cümlenin çıkarılamayacağı söylenir. Dili doğru ve güzel kullanmada söylenecek husus çevresinde dil ve anlam kaynaşmasının önemli olduğu vurgulanır. Söylenmesi gerekenden az veya çok cümlenin, paragrafın yapısında düzensizliğe sebep olacağı belirtilir. İfade edilmek istenilen hususa veya hususlara göre paragrafın düzenlenebileceği açıklanır. Her paragrafın tek bir gösterge durumunda olduğu, gösterenin dil ögeleri ve dil bilgisi kuralları aracılığıyla ortaya konulduğu vurgulanır. Gösterilenin de paragrafta kullanılan dil ögelerinin birlikte ifade ettikleri husus olduğu söylenir. Dil bilgisi kurallarının yalnız olmadığı; kelimeler, kelime grupları ve cümleler arasında anlam ilişkisiyle iç içe olduğu açıklanır. Dil ve anlam ilişkisiyle iki türlü bağdaştırmanın gerçekleştiği üzerinde durulur.

3. Paragrafta yer, zaman, kişi ve durum bildiren dil ögeleri arasındaki ilişkiyi açıklar.

� Bir paragrafta zaman bildiren, kişi bildiren, yer bildiren kelimeler çıkartılır. Paragrafın anlamındaki değişiklik ve eksiklikler sıralanır.

4. Konunun ortaya konduğu veya sezdirildiği cümle ve cümlelerin paragrafın başlarında olmasının daha iyi olacağını keşfeder.



5. Her paragrafı kendisinden önce ve sonrakine bağlayan söz veya söz grupları olduğunu belirler.

6. Cümleyle paragrafı yapı bakımından karşılaştırır.

7. Farklı paragrafların yapılarını karşılaştırır.

8. İyi düzenlenmiş paragrafların özelliklerini tartışır.

� Öğrencilerden beş farklı metinden beş farklı paragraf getirmeleri istenir. Paragraflar sınıfta okunur. Özellikleri tartışılır.

Paragrafın boyutunu belirleme [!] Öğrenci grupları; kazanım, etkinlik ve açıklamalarda ifade edilenlerden hareketle, seçilmiş metinlerdeki paragrafları boyutları bakımından değerlendirirler.

1. Paragrafın boyutunu belirleyen özellikleri tespit eder.

� Verilen bir konuda öğrencilerin yazdıkları paragrafların boyutları üzerinde konuşulur.

[!] Anlatma birimi olan paragrafın yer aldığı metne göre boyut kazandığı vurgulanır.

2. Paragrafın boyutunu belirleyen ögeleri açıklar.

� Aynı konuda yazılmış farklı metinlerin paragraf boyutları ve yapıları karşılaştırılır.

[!] Anlatılan, tanıtılan, bildirilen konunun, yer, zaman ve kişilerle ilgi derecesinin paragrafın boyutunu belirlediği vurgulanır. Anlatıcının anlattığı konu, yer ve objeyle ilişkisinin paragrafın uzun veya kısa olmasını belirleyen ögelerden biri olduğu; iletişim biçimi, yeri, iletinin niteliği, alıcının, göndericinin durumu ve ileti kanalının paragrafın boyutunu birlikte belirlediği üzerinde durulur.

3. Paragrafın Boyutu

3. Paragraf ile paragrafın içinde yer aldığı metin arasında, derecesini yazarın belirlediği bir oran bulunduğunu fark eder.



Paragrafın anlamı ve ana düşüncesini belirleme

[!] Gruplar oluşturan öğrenciler; kazanım, etkinlik ve açıklamalarda ifade edilenlerden hareketle seçilmiş metinlerdeki paragrafların anlam ve ana düşüncelerini belirlerler.

1. Paragrafın anlamını belirleyen ögeleri fark eder.

[!] Paragraftaki anlamın paragrafta kullanılan dil ögelerinin bütününün birlikte ifade ettikleri anlam olduğu üzerinde durulur.

2. Paragrafta bütünlüğü oluşturan ögeleri sezer.

[!] Her paragrafın, yapısı ve ana düşüncesiyle bileşenlerine indirgenemeyen bir bütün olduğu belirtilir.

3. Paragrafta anlamın iletişime katılan ögelerin yüklendikleri rolle ilişkisini belirler.

� Seçilmiş paragraflarda cümleler arasındaki anlam ilişkisini, her cümleyi bir harfle temsil ederek şemalaştırır. Ana düşünceyi temsil eden harfin diğerleriyle ilişkisini yorumlar.

4. Paragrafta iletinin açık olarak ifadesinin gerekliliğini fark eder.

[!] Paragrafta; yer aldığı metnin tamamı dikkate alınarak ne, kim, nerede, ne zaman, nasıl, ne kadar gibi sorulara gerek duyulmayacak biçimde iletinin ifade edilmesi gerektiği vurgulanır.

5. Paragrafta iletilmek istenen iletinin en kısa ve açık ifadesinin, paragrafın ana düşüncesi olduğunu fark eder.

4. Paragrafta Anlam ve Ana Düşünce

6. Paragrafta ana düşüncenin ifade ediliş biçimlerini belirler.



7. Paragraftaki yardımcı düşünceleri belirler, bu düşüncelerin ana düşünceyle ilişkisini açıklar.

[!] Paragraftaki yardımcı düşüncelerin, paragrafın ana düşüncesi etrafında, ana düşünceyi değişik yönlerden destekleyen, tamamlayan, açıklayan ve onun doğruluğunu yanlışlığını kanıtlayan cümle ve ifade kalıpları olduğu sezdirilir.

Paragraf çeşitlerinin özelliklerini belirleme

[!]Öğrenci grupları; kazanım, etkinlik ve açıklamalarda ifade edilenleri dikkate alarak, seçilmiş metinlerdeki paragrafları gruplara ayırırlar. Ayrılan paragraf gruplarının ortak özelliklerini belirlerler.

1. Paragrafta ifade edilen ileti ile anlatım türleri arasındaki ilişkiyi açıklar.

[!] Paragrafların ifade edilecek hususa göre öyküleme, çözümleme, tanıtma, tanımlama, anlatma, betimleme, açıklama, tartışma söyleşme vb. anlatım türlerinden biriyle oluşacağı belirtilir.

5. Paragraf Çeşitleri

2. Paragrafların hangi özelliklere göre gruplandırılacağını sezer.

[!] Paragrafların konu ve anlatımlarına göre gruplandırılıp adlandırılabileceği belirtilir. Paragrafların; çözümleme paragrafı, fikir paragrafı, betimleme paragrafı, açıklama paragrafı, fantastik paragraf, tartışma paragrafı, mizahî paragraf vb. olarak adlandırılabileceği belirtilir.



3. Olay paragrafının özelliklerini belirler.

� Bir olayı anlatan birkaç paragraf okur, olay paragraflarının özelliklerini sıralar. � Yaşadığı veya gözlemlediği bir olayı bir paragrafta anlatır.

[!] Olay paragraflarında zaman sırasına, kişi-mekân ilişkisine, anlatıcının anlatılan veya nakledilen olayla ilişkisine göre paragrafın yapısının ve dilinin değişeceği söylenir. Olay üzerinde dikkatin yoğunlaşması gerekiyorsa, olayın en dikkate değer yönünün heyecan ifade eden cümlelerle anlatılması, olayın anlatılacak kısımlarının anlatılmayan kısımları sezdirecek tarzda seçilmesi; bir olayı haber vermek amacıyla yazılan paragraflarda olayın gerçekleşmesini ön plana çıkaran cümlelere yer verilmesi gerektiği vurgulanır.

4. Çözümleme paragrafının özelliklerini belirler.

�� Çözümleme paragrafı bulur. Arkadaşlarının okuduğu paragrafları dinler. Örnek paragrafların ortak yönlerini belirler. Çözümleme paragrafları yazar. Arkadaşlarının okuduğu paragraflar hakkında düşüncelerini ifade eder.

[!] Çözümleme paragrafının konusu olan kişinin görünüşünden, konuşmasından, davranışlarından söz eden cümlelere de yer verileceği vurgulanır. Bir düşünceyi çözümleyen paragraflarda, düşünceyi oluşturan, destekleyen, geliştiren ögeler üzerinde dikkatin yoğunlaşması gerektiği belirtilir.

5. Fikir paragrafının özelliklerini belirler.

�� Fikir paragrafı bulur. Örnek paragrafların ortak yönlerini belirler. �� Fikir paragrafları yazar. Arkadaşlarının yazdığı paragraflar hakkında düşüncelerini ifade eder.

[!] Fikir paragraflarının öğretici yazılara ait düzenin dikkate alınarak yazıldığı vurgulanır.



6. Betimleme paragrafının özelliklerini belirler.

�� Betimleme paragrafları bulur. Arkadaşlarının okuduğu betimleme paragraflarını dinler. Okuduğu ve dinlediği betimleme paragraflarının ortak yönlerini belirler.

[!] Betimleme paragrafında betimlenecek kişi, yer ve görünüşü benzerlerinden ayıran özellikler üzerinde durulacağı vurgulanır. Betimlemenin yer alacağı metne göre paragrafın dilinin değişebileceği açıklanır.

7. Betimleme paragrafında kullanılan anlatım türlerini belirler.

�� Betimleme paragrafı yazar. Arkadaşlarının yazdığı paragraflar hakkında düşüncelerini ifade eder.

8. Açıklama paragrafının özelliklerini belirler.

�� Açıklama paragrafları bulur, okur. Arkadaşlarının okuduklarını dinler. Okuduğu ve dinlediği açıklama paragraflarının ortak yönlerini belirler.

9. Açıklama paragrafının oluşumunu belirler.

[!] Herhangi bir konunun, kavramın, nesnenin kullanımını ve değerini açıklamak için; basit ve yalından daha karmaşık olana gidilmesi gerekliliği belirlenir ve yerine göre, açıklanacak konunun herkesçe bilinen veya bilinmesi gereken yönü veya özelliğinden hareketle kademe kademe bütüne yönelmek zorunluluğu üzerinde durulur.

10. Açıklama paragrafında kullanılan dilin özelliklerini belirler.

[!] Geniş kitlenin anlayacağı bir dil ve ifade biçimi kullanmaya özen gösterme zorunluluğu sezdirilir.



11. Açıklama paragrafı oluşturur. �� Açıklama paragrafı yazar. Arkadaşlarının yazdığı açıklama paragrafları hakkında düşüncelerini ifade eder.

12. Düşsel (fantastik) paragrafın özelliklerini belirler.

�� Düşsel (fantastik) paragraflar bulur, okur. Arkadaşlarının okuduğu paragrafları dinler. Okuduğu ve dinlediği paragrafların ortak yönlerini belirler.

[!] Düşsel (fantastik) paragrafların çağrışıma bağlı olduğu, olağan dışını anlattığı, hayal gücünün serbestçe işlemesi sonucu zihne gelenleri yansıttığı vurgulanır.

13. Fantastik paragraflar oluşturur. �� Olağanüstü olay, kişi ve durumları anlatan paragraflar bulur ve örnekler yazar. Fantastik paragraflar yazar. Arkadaşlarının yazdığı paragraflar hakkında düşüncelerini ifade eder.

14. Tartışma paragrafının özelliklerini belirler.

�� Tartışma paragrafları bulur, okur. Arkadaşlarının yazdığı paragrafları dinler. Paragrafların ortak yönlerini belirler. Tartışma üslûbuyla yazılmış paragraflar bulur. Tartışmaya katılan kişiler arasında nasıl bir ilişki olduğunu araştırır. Bunların birbirine hitap tarzını belirler. Tartışma paragrafları yazar.

[!] Tartışma paragraflarında kelime seçimi ve cümlelerin düzenlenmesinde okuyucunun ikna edilmesinin önemi belirtilir.

15. Mizahî paragrafın özelliklerini belirler.

�� Mizahî paragraflar bulur. Paragrafların ortak yönlerini belirler.

[!] Mizahî yazılarda okuyucuyu gülmeye ve alaycı bir dikkatle düşünmeye yöneltmenin önemli olduğu belirtilir.

16. Mizahî paragraflar oluşturur. �� Mizahî paragraflar yazar. Arkadaşlarının yazdığı paragraflar hakkında düşüncelerini ifade eder.



Paragrafta düşünceyi geliştirme yollarını kavrama

[!] Öğrenci grupları, seçilmiş metinlerde düşüncenin nasıl geliştirildiğini kazanım, etkinlik ve açıklamalardan yararlanarak belirlerler. Öğretmen, bu konuda hazırladığı soruları öğrenci gruplarına yöneltir; onların verdiği cevapları tartışmaya açar. Bütün öğrenciler, bu konuda söylenenlerden yararlanarak arkadaşlarının dış görünüşlerini ve ruh hâllerini konu alan yazılar yazarlar.

1. Paragrafta ana düşüncenin bağlam içerisinde hangi ögelerle geliştirildiğini belirler.

2. Paragrafta kullanılan tanımlamaların işlevlerini belirler.

�� Tanım yapılan paragraflar bulur, okur. Arkadaşlarının okuduğu paragrafları dinler. Paragrafların ortak yönlerini belirler.

[!] Düşünceyi zenginleştirmek ve belirgin kılmak; bağlamdaki ögeleri ve bunların düşünceyle ilişkilerini ortaya koymak için tanımlara ihtiyaç olduğu belirtilir.

3. İyi bir tanımın özelliklerini tartışır.

4. Paragrafta tanımlamaya ne zaman ihtiyaç duyulduğunu belirler.

5. Tanımlamanın kullanıldığı paragraflar oluşturur.

�� Tanımlamanın kullanıldığı paragraflar yazar. Arkadaşlarının yazdığı paragraflar hakkında düşüncelerini ifade eder.

[!] Tanımlarda anlamın yoğunlaştırıldığı ve sınırlandığı vurgulanır.

6. Paragrafta karşılaştırmaya hangi durumlarda ihtiyaç duyulduğunu belirler.

�� Karşılaştırma yapılan paragraflar bulur. Paragrafların ortak yönlerini belirler.

7. Karşılaştırmanın özelliklerini açıklar.

8. Yazılı ve sözlü anlatımda karşılaştırmanın işlevini belirler.

6. Paragrafta Düşünceyi Geliştirme Yolları

9. Karşılaştırma yapılmış paragraflar oluşturur.



10. Tanık gösterilmiş paragrafların özelliklerini belirler.

�� Tanık gösterilmiş paragraflar bulur. Paragrafların ortak yönlerini belirler.

[!] Paragrafta tanık göstermeye hangi durumlarda ihtiyaç duyulduğu, paragrafta ileri sürülen düşüncenin doğruluğunu, yanlışlığını, güzelliğini, çirkinliğini ifade amacıyla tanık gösterme yoluna gidildiği, kimlerin nasıl tanık gösterildiği üzerinde durulur.

11. Tanık gösterilen paragraflar oluşturur.

[!] Yersiz bir tanık göstermenin paragrafın ana düşüncesine ve varlık sebebine zararlı olacağı vurgulanır.

12. Paragrafta örneklendirmelere hangi durumlarda ihtiyaç duyulduğunu belirler.

�� Örnekleme paragrafları bulur, okur. Arkadaşlarının okuduğu paragrafları dinler. Paragrafların ortak yönlerini belirler.

13. Paragrafta yararlanılabilecek örneklendirmeleri belirler.

[!] Paragrafta anlatılan düşünce ile ilgili okunan, bilinen ve kabul görmüş örneklerden yararlanılabileceğini vurgulanır.

14. Okuduğu paragraflarda verilen örneklerin ifadeye ne kazandırdığını tartışır.

15. Düşünce ve duygunun daha iyi anlatılması ve açıklanması amacıyla karşılaştırmalara başvurulabileceğini kavrar.

Metin ve paragraf arasındaki ilişkiyi belirleme

[!] Öğrenci grupları, ders kitaplarındaki metinlerde veya seçilmiş başka metinlerdeki metin-paragraf ilişkisini konu alan bir paragraflık yazı yazarlar.

7. Metin ve Paragraf

1. Metin-paragraf ilişkisini belirler. [!] Metnin bir iletişim aracı olduğu; paragrafın da bu iletişim aracının bir alt birimi olduğu hatırlatılır.



2. Metinde, birbirini tamamlayan paragrafların farklı anlatım türleriyle oluşturulabileceğini fark eder.

[!] Bir metinde okuyucuyu bilgilendiren, ona mutluluk veren, coşturan; hüzün veren, olağanüstünün ve komik olanın imkânlarını sunan paragrafların yer alabileceği belirtilir.

3. Paragrafların metinde kullanılış şeklini belirler.

9. SINIF KAZANIMLARINDA GEÇEN TERİM VE KAVRAMLAR:Gönderici, alıcı, ileti, bağlam, kanal, şifre, gösterge, gösterge bilim, iletişim tablosu, göndergesel işlev, heyecana bağlı işlev, kanalı kontrol işlevi, dil ötesi işlev, şiiriyet işlevi, alıcıyı harekete geçirme işlevi, anlamlama, kavramlaştırma, kavram, ses imgesi, bağdaştırma,

9.sinif d İl ve anlatim ders İ ders ... file 9.sinif d İl ve anlatim ders İ ders...

Documents