“9. SINIFTARİH DERS

NOTLARI”

CUMA ALİ CANKURTTARİH ÖĞRETMENİ

2019-KONYA

1

TARİH BİLİMİNE GİRİŞ

Tarihin Tanımı: İnsan topluluklarının geçmişteki yaşantılarını, birbirleriyle olan ilişkilerini, yer ve zaman göstererek, objektif bir biçimde, neden - sonuç ilişkisi içerisinde ve belgelere dayalı olarak inceleyen sosyal bir bilimdir.

Bazı Fikir Adamlarının Tarih HakkındakiGörüş ve Düşünceleri

Heredotos: "İnsanların ve insan topluluklarının başlarından geçenleri kaydetme yoluyla edinilen bilgilere tarih denir."

İbn-i Haldun: "Tarih, gerçeği araştırmak ve olayların sebeplerini bulup ortaya koymaktır. Olayların ilkeleri incedir, nitelik ve sebepleri hakkındaki bilgi derindir."

Leopold von Ranke: "Tarih, hakikatte meydana gelmiş olaylarla ilgilidir. Gerçeğinneolduğu belgelerde saklıdır ve gerçek ancak belgelerin eleştirisiyle ortaya çıkar. Belge yoksa tarih de yoktur."

Ahmet Cevdet Paşa: "Tarih bir olayın sadece falan tarihte olduğunu bilmek değil, geçmişte meydana gelen olayları değerlendirmek ve bu olaylardan ders almak demektir." -

Edward H. Carr : "Tarih, tarihçi ile olgular arasında kesintisiz karşılıklı bir etkileşim süreci, bugün ile geçmiş arasında bitmez bir diyalogdur."

Halil İnancık: "Gerçek bir tarih için kaynaklara gitmek, kaynakları iyi tenkit edip değerlendirmek gerekir." -

M. Kemal ATATÜRK: "Tarih yazmak, tarih yapmak kadar önemlidir. Yazan yapana bağlı kalmazsa değişmeyen gerçek, insanlığı şaşırtacak bir nitelik alır."

Tarihi Olay: Belirli tarihler içerisinde başlayıp biten ve sebep sonuç ilişkisi ile tek parça olarak ortaya çıkan siyasi, sosyal, dini oluşumlara olay denir. Örneğin; İstanbul'un Fethi, Malazgirt Meydan Muharebesi vb. gibi.

Tarihi Olgu (vakıa): Oluşum süreci daha geniş olan ve belirli oluşumlar sonucunda veya oluşumların belirtisi olarak gözlenen ve

içerisinde birden çok olay barındıran gelişimlere olgu denir. Örneğin; Anadolu'nunTürkleşmesi, Avrupa'nın Hıristiyanlaşması vb.gibi.

2017-LYS 1. SORU

TARİHİN KONUSU- Klandan günümüze kadar olan yönetim biçimleri- Savaş, barış, antlaşma gibi insan topluluklarının birbirleriyle ilişkileri- İnsan topluluklarının kültür ve uygarlıklarını (devlet teşkilatı, ordu, ekonomi, sanat, mimari, bilim ve teknik gibi)- Sonuçları insanları etkileyen doğa olayları.

TARİHİN ÖZELLİKLERİ- Bir olay aynen tekrar etmez. - Bundan dolayı tarihte deney ve gözlem yapılamaz.- Tarihi olaylarda belge göstermek şarttır.- Olaylar geçmişin şartları ile değerlendirilmelidir. Bu objektifliği sağlar.- Sosyal bir bilim dalı olduğu için formülleri yoktur.- Tarihi olaylarda sebep- sonuç ilişkisi mutlaktır. Hiçbir şey sebepsiz olmadığı gibi hiçbir şeyin de sonucu yok sayılamaz .-Tarihte yer ve zaman mutlak gösterilmelidir ki olaylar hikaye olmaktan çıkabilirsin.- Tarihi olaylar kesintisiz devam eder.

Anokranizm: Tarihi bir olgunun var olmadığı bir dönemde varmış gibi düşünülmesidir.

Neden Tarih Öğrenmeliyiz-Milli kimlik-Toplumsal birliktelik-Tarih birliği, ortak hafıza-Ülkü birliği- Analiz yapma becerisi.Becerilerinin kazanılması için tarih öğrenmeliyiz.

TARİH BİLİMİNİN YÖNTEMİTarih sosyal bir bilim dalıdır. Bundan dolayıdır ki deney gözlem, laboratuvar ölçümü yapılamaz. Kuralları ve formülleri yoktur. Amatarih biliminin kendine özgü bir yöntemi vardır. Bu yöntemin safhaları şunlardır:

- Kaynak Tarama: Tarihi olaylar hakkında bilgi veren her türlü malzemelere kaynak veya belge denir. Kaynaklar; I. elden kaynak( eşya, silah, mühür ve yıllık gibi), II. elden

2

kaynak ( I. elden kaynaklar kullanılarak yazılan eserler) olarak ikiye ayrılırlar. Ayrıca kaynaklar yazılı- yazısız- görsel- işitsel kaynakgibi de ayrılabilir.2015-YGS 1. SORU

- Kaynakların Tasnifi (Sınıflandırma): Kaynaklara yapılan ilk çalışma aşamasıdır. Kaynakların sınıflandırılmasıdır. Bu yapılacak çalışmayı kolaylaştırır. Sınıflandırma kronolojik olabileceği gibi farklı yöntemler dekullanılabilir.- Kaynak Tahlili( Analiz): Çözümlemek, analiz etmektir. Bilgilerin değerlendirip inceleme, yeterli olup olmadığını kontrol etme aşamasıdır.

- Kaynak Tenkidi ( Eleştiri): Bilgilerin doğruluğunu, gerçekliğini ve tarihi değer taşıyıp taşımadığını araştırılmasıdır. İki türü vardır: Dış Tenkit: kaynağın dış görünümünün tenkitedilmesi, İç Tenkit; kaynağın içinde yer alan bilgilerin doğruluğunun tenkit edilmesidir.

- Kaynakların Terkibi ( Sentez): Birbirleriyle ilişkili veriler bir araya getirilerek yeni bilgi ve hükümlere varmaktır.2018-AYT EDE-SOS1 25. SORU

TARİHİN TASNİFİa- Zamana Göre Tasnif: Tarih kronolojik dilimlere ayrılır. Yeniçağ Tarihi, XV. Yüzyıl Tarihi gibi.b- Mekana Göre Tasnif: Tarihi mekanlara ve kıtaları göre tasnifidir. Asya Tarihi, AnadoluTarihi gibi.c- Konuya Göre Tasnif: İnsanların faaliyet gösterdikleri alana göre sınıflandırmadır. Sanayi Tarihi, Demokrasi Tarihi gibi.

TARİH YAZICILIĞI ÇEŞİTLERİa- Hikayeci Tarih ( Nakilci): Neden sonuç ilişkisi üzerinde durulmadan ve bilgi vermek amaçlı olmayan tarih çeşididir. Herodot’un Historia adlı eseri bu şekilde yazılmıştır.

b- Öğretici Tarih ( Pragmatik): Mensup olunan toplumun birlik ve beraberliğini güçlendirmek, ahlaki meziyetleri geliştirmek amacıyla yazılan tarih çeşididir. Bu çeşitin öncüsü Thukidides’tir

c- Kronolojik Tarih: Olaylar tarihine göre sıralandığı tarihtir. Hitit Analların bu tarihin başlangıcıdır.

d- Sosyal Tarih : Tarihi olayların toplumsal yönlerini, toplumların kültürlerinin ve her türlü faaliyetlerini inceleyen tarih çeşididir. 19. Yüzyılda Fransa’da ortaya çıkan Anales Ekolü tarafından savunulmuştur.

e- Araştırmacı Tarih: Olaylar yer ve zaman verilerek, objektif bir biçimde, sebep sonuç ilişkisi içerisinde incelendiği, kendine göre metotları olan tarih anlayışıdır. Alman Leopold Van Ranke ilk temsilcilerindendir. Günümüz modern tarih anlayıştır.

Türklerde tarih yazıcılığı-Osmanlı öğretici tarih yazıcılığı kullanmıştır. Şahnameci ve Vakainüvist denilen resmi devlet tarihçileri görev yapmıştır.Osmanlı Devleti’nde ilk kez Cevdet Paşa modern tarih anlayışını savunmuştur.-Türkiye Cumhuriyeti’nde 1931’de kurulan TTK ile modern tarih anlayışı benimsenmiştir.

TARİHE YARDIMCI BİLİMLERHer bilimde olduğu gibi tarih de diğer bilimlerden yardım almaksızın ilerleyemez. Tarihe yardımcı olan bilimler şunlardır:- Coğrafya: Yer Bilimi- Arkeoloji: Kazı Bilimi- Kronoloji: Takvim Bilimi- Paleografya: Eski Yazı Bilimi- Antropoloji: Irk Bilimi- Epigrafi: Anıtlar, kitabeler ve mezar taşları üzerindeki yazıları inceleyen bilim.- Filoloji: Dil Bilimi- Diplomatik: Siyaset Bilimi- Etnografya: Kültür Birimi- Nümizmatik: Eski Para Birimi.- Sosyoloji: Toplum Bilimi- Onomastik :Ad Bilimi- Şecere: Soy Bilimi- Heraldik- Sigilografi: Mühür Ve Arma Bilimi2017-YGS 1. SORU2017-LYS 2. SORU2019 AYT (SOSYAL 2) 1. SORU

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ZAMAN ANLAYIŞLARI

a-Döngüsel (dairesel) Zaman anlayışıBu anlayışa göre zaman, rastlantısal olup başlangıcı ve sonu belli değildir. Bu nedenle tarih, sürekli olarak tekrar etmektedir. Sonsuzolan bu döngüsellikte geçmişin, bugün ve yarınla nedensel bir bağlantısı da yoktur. Bu anlayış, eski dünyayı temsil eden belli başlı milletlerin efsanelerinde ve mitlerinde (Eski

3

Çin, Hint, Mezopotamya, Mısır ve özellikle Yunan) görülmüştür.

b-Çizgisel (Doğrusal) Zaman anlayışı Bu anlayışa göre tarihsel süreç belli bir başlangıca sahiptir ve kıyamete kadar sürecektir. Dolayısıyla geçmiş ve gelecek birbiriyle bağlantılı hâle gelmiştir.Bu süreç, Tanrı tarafından bilindiği için asla rastlantısal değildir. Bu nedenle tarih, döngüsel zaman anlayışının aksine, tekrar etmeyen bir süreçtir.

C- İnsan Merkezli İlerlemeci Zaman AnlayışıDinî merkezli çizgisel tarih anlayışının, dinî unsurlardan arındırılmış ve laikleştirilmiş şeklidir. Bu tarih anlayışına göre tarihte ortaya çıkan her olay tektir, olaylar peş peşe geleceğe doğru akmaktadır ve tarihin akışındaki her aşama bir öncekine göre daha gelişmiştir.

TAKVİM VE ÇEŞİTLERİBazı gereksinimleri karşılamak için zamanı ölçme ile birlikte takvim kavramı da gelişmiştir. Takvim zamanı yıllara, aylara ve günlere bölme işidir. Zamanla çeşitli takvimler oluşturulmuştur. Bunlar ay ve güneş yılı esas alınarak hesaplanmıştır. Ay yılıesaslı takvimi Sümerler, ilk güneş yılı esaslı takvimi ise Eski Mısırlılar yapmıştır.

Türklerin Kullandığı Takvimlera- 12 Hayvanlı Türk Takvimi: Eski Türklerin kullandığı ilk takvimdir. Güneş yılı esas alınmış ve bir yıl 365 gün 5 saat olarak hesaplanmıştır. Yıllar hayvan isimleri ile adlandırılmıştır. Bu takvim kendini 12 yılda birtamamlamıştır.

b- Hicri Takvim: Hz. Ömer zamanında hazırlanıp, kullanılmıştır. Başlangıcı (Miladi 622) Hicret Olayı’dır. Ay yılı esasına göre hazırlanmıştır. Bir yıl 354 gün hesaplanmıştır.Türkler tarafından uzun yıllar kullanılan bu takvim 1 Ocak 1926'dan itibaren sadece dini günleri hesaplamak da kullanılmıştır.c- Celali Takvimi: Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde ünlü bilgin Ömer

Hayyam tarafından hazırlanmıştır. Yılbaşı Nevruz’dur. Güneş yılı esasına dayanır.

d- Rumi Takvim: Osmanlılar 1676 yılına kadar dini ve resmi işlerde hicri takvimi kullanmıştır. Ancak uluslararası ilişkilerde doğan takvim farklılığı karmaşası nedeniyle 1676 da Rumi takvim kullanılmaya başlanmıştır. 1839'da ise tamamen yürürlüğe girmiştir. Yılbaşı 1 Marttır. Güneş yılı esasına dayanır.

e- Miladi Takvim: ilk defa Eski Mısır'da kullanılmıştır. Güneş yılı esaslıdır. Roma İmparatorluğu’nda Juluis Cesar (Sezar) tarafından (julyen takvimi) düzenlenerek kullanılmıştır. En son Papa XIII. Gregor bu takvimi düzenlemiş (Gregoryan Takvimi) ; tarihin başlangıcını Hz. İsa'nın doğum yılı, yılbaşını ise doğum günü olarak belirlemiştir. 1 Ocak 1926'dan itibaren Türkiye Cumhuriyetide Miladi takvimi kullanmıştır.

ÇAĞLAR Çağ: Tüm dünyayı etkileyen iki önemli olay arasındaki, ortak özellikler gösteren dönemlere denir. Yazının icadından önceki çağlara Tarih Öncesi Çağlar, yazının icadından sonraki çağlara Tarihi Çağlar denir.

Tarih Öncesi Çağlar-Tarih öncesi devirleri kendi içerisinde ilk kez dönemlere ayıran 1896’da C.W. Thomsen’dir. Üç çağ (Taş-Tunç-Demir) Sistemini oluşturmuştur. Bu sistemde Taş Çağını eski veYeni Taş Çağı olarak ayrıntılandıran J. Lubbock’tur. Taş Çağlarıa- Eski Taş ( Kabataş- Paleolitik) (600.000-10.000)- İnsanoğlunun yaşadığı en ilkel ve en uzun çağdır.- İnsanlar avcılık ve toplayıcılık ile yaşamışlardır.- Doğal sivri ve keskin taşlar silah ve alet olarak kullanılmıştır.- Bu çağda insanlar göçebedir.- Bu çağda kullanılan Anadolu'daki ilk yerleşim yeri Çatalca Yarımburgaz Mağarası, Antalya; Karain , Beldibi, Belbaşı Mağaraları’dır.

b- Orta Taş ( Yontma Taş- Mezolitik) (10.000-8.000)

4

-İnsanlar taştan ve kemikten kesici, delici silahlar ve aletler yapmışlardır.- Buzul çağından dolayı mağaralarda yaşamışlardır.- Mağara duvarlarına yapılan resimler ilk sanat eserleridir.- Avcılık ve toplayıcılık yapmışlardır.- Göçebe yaşam devam etmiştir.- Mikrolit denilen araç-gereçler yapılmıştır.- Bu devrin sonlarına doğru Ateş bulunup kontrol edilmiştir.- Ateşten aydınlatma, pişirme ve ısınma şeklinde yararlanmışlardır.- Totemizm enilen İlk dini inanış biçimi doğmuştur.- Bu çağda Anadolu'da Ankara Macunçay, Göller yöresi Baradiz, Samsun Tekkeköy Mağaraları yerleşim yeri olarak kullanılmıştır.

c- Yeni Taş ( Cilalı Taş- Neolitik) (8.000-5.000)- İklimin yumuşaması ile tarım ortaya çıkmıştır.- Tarımla ilk üretim başlamıştır.- İlk yerleşim yerleri kurulmuştur.- İlk kez hayvanlar evcilleştirilmeye başlanmıştır.- Toprak eşyalar kiralanıp pişirilerek kullanılmıştır.- Değiş- tokuş ile ticaret başlamıştır.- İlk ilkel dinler ortaya çıkmıştır.- İş bölümü ve ilk meslekler ortaya çıkmıştır.-Mesleklerden dolayı ilk sınıf ayrılıkları doğmuştur.- Tekerlek kullanılmaya başlanmıştır. - “Dolmen” ve “menhir” adı verilen ilk anıt mezarlar yapılmıştır.- Bu çağda Diyarbakır Çayönü ( ilk tarımsal köy yerleşimi), Konya Çatalhüyük ( ilk şehir yerleşimi) ve Şanlıurfa Göbeklitepe ( ilk mabet etrafı yerleşim) Gaziantep Sakçagözü önemli yerleşim yerleridir.2018-AYT SOS-2 1. SORUMaden Çağları (MÖ 5500-1200) a- Bakır Taş Çağı ( Kalkolitik)- Taş çağından maden çağına geçilmiştir.- Taş alet ve silahların yanında bakır aletler ve silahlar kullanılmaya başlanmıştır.- Tarım ve hayvancılık gelişmiş yerleşim merkezleri büyümüştür.- Altın ve gümüşten süs eşyaları yapılmıştır.- Bu çağda Anadolu’daki önemli yerleşim yerleri Çanakkale Turuva-Kumtepe, Çorum Alacahüyük, Denizli Beycesultan, Samsun İkiztepe’dir

b- Tunç Çağı

- Madenciliğin gelişmesi ile bakır ve Kalay birleştirilip Tunç bulunmuştur.- Tunç bakıra göre daha sert ve sağlam bir madendir.- Tunçtan silah ve aletler yapılmıştır.- İlk şehir devletleri kurulmuştur.( Babil, Sümer, Akat, Mısır, Hitit)- Bu çağda Anadolu’daki önemli yerleşim yerleri Ankara Ahlatlıbel, Kayseri Kültepe’dir.

c- Demir Çağı- İnsanoğlunun kullandığı en son ve sağlam madendir.- Silah ve aletler demirden yapılmıştır.- Deniz ve kara ticareti gelişmiştir.- Büyük devlet ve imparatorluklar kurulmuştur.- Bu çağda Anadolu’daki önemli yerleşim yerleri Çorum Alacahüyük, Yozgat Alişar, Çanakkale Truva, Burdur Hacılar’dır. Not: Bu çağlar dünyanın her yerinde aynı sürede, aynı sıra ile yaşanmamıştır. Ticaret vesavaş gibi ilişkiler ile çağlar arası atlamalar olmuştur. Çağlar'ın sırasıyla yaşandığı yere örnek olarak Mısır verilebilir. Sümerlerin MÖ. 3200 yazıyı bulması ile tarih öncesi çağlar sona ermiştir.

İLK İNSAN İZLERİ- İlk yerleşimler önce Mezopotamya ( Bereketli Hilal) ve Güneydoğu Anadolu'da ortaya çıkmıştır.- İlk yerleşimler mağara, yuvarlak planlı kulübe ve dikdörtgen Megaron tipi evler şeklindedir.- MÖ. 9.000 Malatya Cafer Hüyüğü ve Diyarbakır Çayönü’de “Emmer Evcil Buğdayı” yetiştirilmiştir.- Giyim eşyaları hayvan kürklerinden yapılırken daha sonra üretimle birlikte bitki liflerinden yapılmıştır.- Paleolitik (Eskitaş) devrinde Obsidyen ve kemik eşyalar kullanılırken Mezolitik (Ortataş) devrinde Mikrolit ( Yontmataş) kullanılmıştır.- Antalya Öküzini Mağarası’nda ilk ok yay kalıntıları bulunmuştur.- Yazılı kültürden önce sözlü kültür hakimdir. Yunan medeniyetlerinde mit, Türklerde Ozan ve aşıkların söylediği destanlar, Afrika'da yaşlıların hikayeleri ve Roma’da efsaneler sözlü kültür örnekleridir.- Konya Akşehir Dursunlu’da insan kalıntılarıtespit edilmiştir.- İstanbul Yarımburgaz Mağarası’nda ilk insan yerleşimi görülmüştür.

5

- Antalya Karain Mağrası’nda insan kemiği bulmuştur.

Yerleşik İnsan ve Medeniyet- Anadolu'daki ilk yerleşim yerleri: Şanlıurfa Göbeklitepe: Çalışma yapan Klaus Schmit, ilk mabet etrafı yerleşim. Diyarbakır, Ergani, Çayönü: Çalışma yapan Robert J. Braidwood, ilk köy. Konya, Çumra, Çatalhöyük; il kent yerleşimi.- Aynı atadan gelen büyük insan topluluklarına kabile denilmiştir.- Kabileler konfederasyonu ilk şehir devletlerini doğurmuştur. ( Sümerler; Site, Mısırlılar; Nom, Yunanlılar ; Polis)- Fenike, Asur, Babil sömürücü, Lidya, İyon, Yunan, Hitit kuşatıcı koloniler kurmuşlardır.

TARİHİ ÇAĞLAR İlkçağ: MÖ. 3200 Sümerlerin yazıyı icadı ilebaşlamış, MS. 375 Kavimler Göçü ile sona ermiştir. Ortaçağ: Kavimler Göçü ile başlamış, 1453İstanbul'un fethi ile sona ermiştir. Yeniçağ: İstanbul'un fethi ile başlamış, 1789 Fransız İhtilali ile sona ermiştir. Yakınçağ: Fransız İhtilali ile başlamıştır.

İLK ÇAĞ UYGARLIKLARIilkçağ uygarlıkları bu başlık altında kronolojik sıraya bağlı kalmadan, doğudan batıya doğru sıralanacaktır. İlk uygarlıkların merkezleri Orta Asya, Mezopotamya, AkdenizHavzası ve Anadolu coğrafyasıdır. Bu uygarlıkbölgelerinin oluşumunda ılıman kuşak iklimi, yer şekilleri ve tatlı su kaynakları etkili olmuştur.

Çin Uygarlığı- MÖ. 2500 yıllarda Çin ile ilgili bilgilere ulaşılmaktadır.- Sarıırmak ve Gökırmak çevresinde oluşmuştur.- Oluşumunda Türk-Tibet- Moğol-Tunguz kültürlerinin etkisi vardır.- İlk siyasi örgütlenme derebeylik şeklindedir.- Devlet yönetimi hanedanlar tarafından yapılmıştır.- MÖ. 1450’de Çin’de Şhang hanedanı ilk kezsiyasi birliği sağlamıştır.- MÖ. 214 yılında Türklere karşı Çin Seddi inşa edilmiştir.- Pekin’den başlayıp Avrupa'ya uzanan İpek Yolu’nu kurmuşlardır.

- Türk- Çin mücadelesinin ana nedeni İpek Yolu hakimiyetidir.- Çin’de Taoizm- Budizm- Konfüçyüsçülük inançları yaygındır.- Kağıt, pusula, mürekkep ve barutu icat etmişlerdir.- İpek üreticiliğinin ilk merkezidir.- Çin yıllıkları Çin- Türk tarihine ışık tutan en önemli eserlerdir.2016-LYS 2. SORU

Hint Uygarlığı- İndus ve Ganj Nehirleri arasında kurulmuştur.- Hindistan doğal zenginliklerinden dolayı hepişgallere uğramıştır.- MÖ. 1200’de “Ariler” bölgeye göç etmişlerdir. Ariler nüfuslarının azlığı nedeniyle yönetimi elde tutmak için “kas sistemini” uygulamışlardır. Kast sistemi mesleki bir sınıf ayrımı olup sınıflar arası geçiş kesinlikle yasaklanmıştır. Kast Sistemi'nin sınıfları: Brahmanlar- Din Adamları Kaşatriyalar- Asiller Ve KomutanlarVaysiyalar- Esnaf, Tüccar Ve ÇiftçilerSudralar- İşçilerParyalar- Köleler Ve Diğer Sınıflardan Atılanlar.- Kastın devam etmesi ve istilaları sürmesi nedeniyle farklı diller konuşulmuş, farklı dinlere inanılmış bu durum da millet sisteminin oluşmasını engellemiştir.- Baharat üretimi nedeniyle “Baharat Yolunun” başlangıcıdır.- Hindistan'da en eski din Vedacılık’tır. Budizm, Hinduizm Hristiyanlık ve İslam da yayılmıştır.- Taş, fildişi ve maden işçiliğinin gelişmesi mimari ile süs eşya acılığını gelişmesini sağlamıştır .-Kast Sistemi 1946 yılında Hindistan Anayasası ile ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır.

İran Uygarlığı- İran'da en eski uygarlık kuran Medler’dir. MÖ. 7. yüzyılda Urartular’a son vermiş, Karadeniz'e kadar ilerlemişlerdir.- MÖ. 550 yılında Persler Medler’i yıkıp İran'a hakim olmuşlardır.- Persler İran, Anadolu, Mısır, Akdeniz ve Karadeniz'e hakim olmuşlardır.- Melike'yi Satraplık denilen eyaletlere ayırmışlar, başlarına Satrap denilen valiler atmışlardır.

6

- Ülke içinde haberleşme için ilk posta teşkilatını kurmuşlardır.-Zerdüştlük dinine inanmışlar, ateşi kutsal saymışlardır.- İran uygarlığında iyilik Tanrısı Ahuramazda, kötülük Tanrısı Ehrimene’dir. Tapınaklarına Ateşgede denilmiştir.- MÖ. 30 yılında Perslere Büyük İskender Gavgamela Savaşı ile son vermiştir.

MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARIMezopotamya Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan sulak, verimli topraklardır. Bu yüzden hep işgallere uğramış ve burada farklı uygarlıklar oluşmuştur. Bağdat’tan Basra Körfezine kadar olan kısma Aşağı Mezopotamya, Bağdat'tan Güneydoğu Anadolu'ya kadar olan kısma Yukarı Mezopotamya denir.

Sümerler- MÖ. 4000 yıllarında Aşağı Mezopotamya’ya gelip yerleşmişlerdir.- Tapınaklar etrafında örgütlenen “Site” devletleri kurmuşlardır.- Site yöneticilerine “Patesi” veya “Ensi” adları verilmiştir.- Bu yöneticiler rahip - kral özelliğini taşımışlardır.- En önemli şehirleri Ur, Kiş , Urug ve Lagaş’tır.- Kral Urgakina şehir devletlerini ortadan kaldırıp merkezi bir devlet kurmuştur.- Bu tapınaklara getirilen hediyeleri kaydetmek için rahipler ilk yazı olan çivi yazısı (Piktograf yazı) icat etmişlerdir.- Kral Urgakina fidye esaslı ilk yazılı kanunları hazırlamıştır. Ayrıca köleliği kaldırmıştır.- Sümerler “Ziggurat” denilen 7 katlı tapınaklar yapmışlardır. Bu tapınaklar depo, okul, yönetim binası, ibadethane ve bilim merkezi olarak kullanılmıştır.- Yaradılış, Gılgamış, Tufan destanları bu uygarlığa aittir.- Ay ve güneş tutulmasının devirli olduğunu bulmuşlardır. Ay yılı esasına dayanan ilk takvimi icat etmişlerdir.- ilk 5 gezegeni bulup, burçları hesaplamışlardır.- Matematikte çarpma ve bölmeyi kullanmışlardır.- Dairenin iç açılarının toplamının 360 derece olduğunu hesaplamışlardır.- Günümüze ulaşan en önemli eserleri Akbaba Sütunu’dur.2016- LYS 1. SORU2017- LYS 3. SORU

Akadlar- Arap Yarımadası’ndan kuzeye gelen Samiler tarafından kurulmuştur.- Başkentleri Agade şehridir.- Sümerleri yıkarak kendi devletlerini MÖ. 2350 yılında kurmuşlardır.- İlk merkezi krallığı kurup, imparatorluk olgusuna geçmişlerdir.- İlk kez daimi orduyu kurmuşlardır.- İlk yazılı antlaşma olan Kadeş Anlaşması akadca yapılmıştır.- Zafer Anıtı günümüze kadar gelen en önemli eserleridir.- Sümerlerin III. Ur sülalesi tarafından yıkılmıştır.

Babilliler- Arabistan'dan gelen Sami kökenli Amurrular tarafından kurulmuştur.- Başkentleri Babil şehridir.- Kral Hammurabi 262 maddelik bir anayasa hazırlamıştır.- Hammurabi Kanunları kısas esasına dayanan sert kanunlardır.- En önemli tanrıları Marduk’tur.- Güneş saatini bulmuşlardır.- Babil Asma Bahçeleri ve Babil Kulesi en önemli eserleridir.

Asurlular- Arap Yarımadası’ndan gelerek Yukarı Mezopotamya'ya yerleşmişlerdir.- Başkentleri Ninova şehridir.- Ninova'da ilk kütüphaneyi kurmuşlardır.- İç Anadolu'ya kadar genişleyen “Karum” adıverilen ticari merkezler kurmuşlardır.- MÖ. 2000 tarihinde Kayseri Kültepe Karumuna çivi yazısını getirerek Anadolu'da tarihi çağları başlatmışlardır.- Medlerin ve Babillerin baskısı sonucu yıkılmıştır.

Elamlar- Sümer ülkesinin doğusunda kurulmuştur.- Başkenti Sus şehridir.- Ana soylu hükümdarlar tarafından yönetilmiştir.- Vazo ve çömlek yapımına öncülük etmişlerdir.- Sus’ta yapılan kazılar Elamların İran uygarlığından etkilendiğini göstermektedir.- MÖ. 700 yıllarında yıkılmıştır.

Mısır Uygarlığı- Mısır uygarlığının gelişmesinde Nil Nehri etkili olmuştur.

7

- İlk dönem yönetim biçimleri “nom” adı verilen şehir devletleri şeklindedir.- MÖ. 3000 Menes döneminden MÖ. 525 Persişgaline kadar firavunlar tarafından yönetilmiştir.- Firavunların Tanrı - Kral statüsüne sahip olduğuna inanılmıştır.- Hiyeroglif adında resim yazısını kullanmışlardır. Bu yazının zorluğu nedeniyle katipler önemli bir sınıf olmuştur.- Firavun II. Ramses ile Hititler arasında ilk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşması MÖ. 1280 yılında imzalanmıştır.- Tarım ürünlerinden alınan vergileri hesaplamak için matematik gelişmiş, onluk sistemi ilk kez bulmuşlardır.- Nil Nehri'nin taşma zamanı hesaplamak için astronomi gelişmiş, güneş yılı esaslı ilk takvimi bulmuşlardır.- Nil Nehri’nin taşkınları sonucu arazi ölçümlerini yeniden hesaplamak için geometri gelişmiştir.- Öldükten sonra yaşama inandıkları için mumyacılık ve tıp ilerlemiştir. Diş dolgusu yapmışlar, kırık çıkıkları tedavi etmişler ve reçeteler yazmışlardır.- Bitki liflerinden “Papirüs” kağıdını üretmişlerdir.- İnsan başlı, hayvan vücutlu sfenksler yapmışlardır.- Firavunları defnetmek için piramit adlı mezarlar inşa etmişlerdir. En önemlileri Keops, Keflen, Mikerinos piramitleridir. En yükseği 227 metre olan Keops piramitidir.- Halk sınıflara ayrılmıştır. Bu sınıflar: askerler, memur katip ve rahipler, şehirliler ve köylüler ile kölelerdir.- Devamlı ordular kurmuşlar, orduyu yaya ve arabalı askerler olarak ikiye ayırmışlardır.2016- YGS 1. SORU2019 AYT (SOSYAL 1) 25. SORU

DOĞU AKDENİZ UYGARLIKLARI Fenikeliler- Doğu Akdeniz, Lübnan ve Suriye’de krallık kurmuşlardır.- Arazinin dağlık olması sebebiyle ticaret ve koloniciliğe önem vermişlerdir. En önemli kolonileri “Kartaca” dır.- Mısır hiyeroglif yazısından yararlanarak 22 harfli, harf sistemli alfabeyi icat etmişlerdir. Bu alfabe bugünkü Latin alfabesinin ilk halidir.- Cam ve boyayı bulmuşlardır.- Ön Asya uygarlığını Ege'ye taşımışlardır.

İbraniler

- Sami ırkına mensupturlar.- Bu günkü Filistin topraklarında kurulmuştur.- MÖ. 1700 yıllarında Hz. Davut İbrani Devleti’ni kurmuştur.- Hz. Musa’dan sonra İbraniler Museviliği millileştirmişler ve başka toplumlara yayılmasını engellemişlerdir.- İbraniler Roma İmparatorluğu zamanında isyan etmişler ve Kudüs'ten ilk kez sürmüşlerdir. Babiller tarafından da sürgün edilmişlerdir.- İbranilerin farklı yerlerde yaşamalarına rağmen benliklerini yitirmemelerini millileştirdikleri Musevilik dini sağlamıştır.- İbranilerden kalan en önemli eser SüleymanMabedi’dir.

ANADOLU UYGARLIKLARIAnadolu coğrafi konumu, iklimi ve yeryüzü şekilleri nedeniyle birçok göçe ev sahipliği yapmıştır. Bu göçler sonrası Anadolu'da ilk uygarlıklar hayat bulmuştur . İnsanlara ait en eski fosil kalıntıları Konya Akşehir Dursunlu bölgesindedir. Mezopotamya ve Ege Uygarlıkları arasında köprü görevi göstermişler, diğer uygarlıklardan etkilenip aynı zamanda etkilemişlerdir.2016- LYS 3. SORU

Hititler- MÖ. 2000 yıllarında Kafkaslar üzerinden Anadolu'ya geldikleri tahmin edilmektedir.- Kızılırmak büklümünde devlet kurmuşlardır.- Merkezi Hattuşaş (Çorum- Boğazköy) şehridir.- Hitit tarihi Eski Hitit- Yeni Hitit -Geç Hitit olarak 3 dönemde incelenir.- Bilinen ilk kralı Labarnas’tır.- Kral Telepinus kendisinden sonraki kralı seçme hakkını yasalarla sağlamıştır.- Kralın devlet başkanlığı, baş komutanlık, başrahiplik ve baş yargıçlık gibi yetki ve görevleri vardır.- Kralın yanında “Pankuş” adı verilen meclis yönetimde görev yapmıştır.- Kraldan sonra “Tavananna” denilen kraliçeler devlet yönetiminde yetkilendirilmiştir.- MÖ. 1200’de Mısır ile Kuzey Suriye için savaş yapılmış sonucunda tarihte bilinen ilk yazılı antlaşma olan “Kadeş Antlaşması” imzalanmıştır.- Tanrıya hesap vermek için “Anal” adı verilenilk objektif tarihi metinleri yazmışlardır.- Telepinus kanunları anayasa niteliği taşıdığı gibi ilk medeni kanunlar sayılmaktadır. Kadınlara nikah ve çeyiz hakkı tanımıştır.

8

- İvriz Yazılıkaya kabartmaları Hitit eserleridir.

Frigler- Boğazlar yoluyla Trakya'dan Anadolu'ya gelmişlerdir.- MÖ. 12. ve 7. yüzyıllar arası Sakarya Nehri civarında krallıklar kurmuşlardır.- Bölgede Hitit egemenliğine son vermişlerdir.- Ankara Polatlı yakınlarındaki Gordion şehri merkezidir.- Bilinen ilk Kralı Gordios’tur. En ünlü Kralı Eşek Kulaklı Midas’tır.- En önemli tanrıları bereket tanrısı Kibele’dir.- Tarım ve hayvancılığa önem vermişlerdir.- Tarımı desteklemek için “saban kırmanın ve öküz kesmenin cezası ölümdür.” gibi kanunlarçıkarmışlardır.- Fenike alfabesini kullanmışlardır. - İlk hayvan hikayeleri olan “fablları” yazmışlardır.- Ölülerini oyma kaya mezarlara veya tümülüslere gömmüşlerdir.- Tiftik keçisi yününden “tapates” adı verilen kilimler dokumuşlardır.- Ahşap işçiliği, mobilyacılık ve maden işçiliğigelişmiştir.- Eskişehir Midas Kaya Mezarı ve Aslantaş Kaya Mezarı en önemli eserleridir.- Bu krallığa Kimmerler son vermiş, bir dönem Lidyalılara bağlı olarak yaşamışlar ancak Persler daha sonra tüm bölgeye hakimolmuştur.

Lidyalılar - Bu Krallık MÖ. 2000 yıllarında Gediz- Küçük Menderes Nehirleri civarında kurulmuştur.- Merkezi Manisa Salihli yakınlarındaki Sard şehridir.- Denizci Fenikelilerden dolayı Efes ve Mezopotamya arasında Kral Yolu kara ticaretini kurmuşlardır.- Takas usulüne son verip ticarette parayı kullanmışlardır. İlk metal paraya Elekturum denilmiştir.- Zeus, Apollo, Artemis gibi Yunan tanrılarına inanmışlardır.- Masalcıların Babası “Ezop” bu krallıkta kraldan maaş almıştır.- 26 Harfli Fenike alfabesi benzeri bir alfabe kullanmışlardır.- Paralı askerlerden oluşan bir ordu kurmuşlardır.- Kolonileri ticari amaçlı olduğu için uzun süreli olmamıştır.- Persler MÖ. 6. yüzyılda bu krallığa son vermiştir.

İyonlar- İzmir- Büyük Menderes Nehirleri arasında, bölgeye Balkanlardan gelen Akalar tarafındankurulmuştur.- Milet, İzmir, Foça ve Efes gibi site devletleri şeklinde yaşamışlardır.- Karayolu ticaretine Lidyalılar hakim olduğu için denizciliğe yönelmişler, Marmara ve Akdeniz'de koloniler kurmuşlardır.- Dünyayı denizcilik sayesinde tanımaları, zenginlerin bilimi desteklemeleri, özgür düşüncenin gelişmesi sayesinde Hitit ve Mısır uygarlıklarından etkilenerek bilimi geliştirmişlerdir.- Matematikte; Tales ve Pisagor, tarihte Herodot, tıpta Hipokrat, felsefede Diyojen gibi ünlü bilim adamı ve düşünürler bu uygarlıkta yaşamıştır.- Bu krallığa Persler son vermiştir.

Urartular- Asya kökenli Hurriler tarafından (Van) Tuşba şehri merkezli kurulmuştur.- İlk dönemlerde “En”-“Nom” denilen feodalbeyler tarafından yönetilmiştir.- Tarım ve hayvancılığa önem vermişlerdir. Samran denilen sulama kanalları yapmışlardır.- Ölülerini değerli eşyaları ile birlikte kaya mezarları defnetmişlerdir.- En önemli tanrıları savaş tanrısı Haldi’dir.- Çivi yazısı ile hiyeroglif yazısını kullanmışlardır.- Demir madeni ve taş işçiliğinde gelişmişlerdir.- Çok tanrılı dinlere inanmışlardır.- Van Kalesi, Çavuştepe ve Altıntepe Kaleleri Urartular tarafından yapılmıştır.- MÖ. 600’lerde Medler tarafından yıkılmıştır.

Ege UygarlıklarıMakedonya, Doğu Trakya, Yunanistan ile Batı Anadolu'da gelişen uygarlıklara Ege Uygarlıkları denilmiştir. Bulundukları coğrafyaitibariyle erken dönemde Mısır Uygarlığı ile daha sonra Anadolu ve Mezopotamya uygarlıkları ile ilişkiye girip etkilenmişlerdir. Bu uygarlıklar Roma ve Helenistik uygarlıkların gelişmesinde etkili olmuşlardır.

Girit Uygarlığı- Girit Adası ve civarında kurulmuştur.- Deniz ticareti ve kolonicilik ile uğraşmışlardır.- Suriye, Mısır ve Kıbrıs'la ticaret yapmışlardır.

9

- Şehir devletleri halinde yaşamışlar ve her birinin başında bir kral bulunmuştur.- Şehirlerin etraflarında sur olmaması huzur ve güvenliği göstermektedir.-Knassos Sarayı en önemli eserlerinden biridir.- Mimari gelişmiş olup, çok katlı evler yapmışlardır.- Mezar mimarisine önem vermişlerdir.- Önce Akadlar daha sonra Dorlar bu uygarlığa son vermiştir.

Miken Uygarlığı- MÖ. 2000 yıllarda Akalar tarafından kurulmuştur.- Şehir devletleri şeklinde örgütlenmiş, şatolarda oturan krallar tarafından yönetilmişlerdir.- Denizcilikle uğraşmışlar. Suriye, İtalya ve Sicilya ile ticaret yapmışlardır.- Kuyu mezarlar yapıp, üstünü kubbe ile kapatmışlardır.- Boğazlar için Truvalılar ile savaş yapmışlardır.- Dorlar tarafından yıkılmıştır.

Yunan Uygarlığı- Akalar, Dorlar ve yerli halkın birleşmesi ile kurulmuştur.- Polis denilen şehir devletleri şeklinde teşkilatlanmış tır.- En önemli polisler Atina, Sparta, Korint Ve Tebai’dir.- Asiller bir süre sonra kralların yönetimler son vermiştir- Yöneticilerine tiran veya Orhon adı verilmiştir.- Orhonlar ilk demokratik hareket olarak bir hükümet kurmuşlardır. Bu hükümet 9 Orhondan oluşmuştur.- En ünlü orhonlar: Dragon: Şiddeti kaldırabilmek için kanunlar yapmıştır. Solon: Köleliği kaldırmak için kanunlar yapmış, toprak reformunu uygulamıştır.Klistenes: Demokrasi daha iyi uygulayabilmek için sosyal sınıflara son vermiştir.- Orhonlardan memnun olmayan halkın isteği ile tiranlar dönemi başlamıştır.- İnsana benzeyen tanrılara inanmışlardır. Baş tanrıları Zeus ve onun eşi her Hera’dır. Ayrıca güzellik tanrısı Afrodit, Savaş Tanrısı Poseidon, ölüm Tanrısı Hades diğer bazı tanrılarıdır.- Tanrılar adına 4 yılda bir olimpiyat sporlarını düzenlemişlerdir.

- Sokrat, Aristo gibi felsefeciler bu uygarlıkta yetişmiştir.- Heykelcilikte ileri bir seviyeye ulaşmışlardır.- ilyada ve Odesa, Homeros önemli edebi eserleridir.Gücün Meşruiyet Kaynağı- Sadece Mısır Uygarlığı’nda Tanrı -Kral anlayışı bulunurken, diğer uygarlıklarda Kral-başrahip olarak görülmüştür.- Urartular’da Kral ülkeyi Tanrı Haldi adına yönetirken, Babillerde Kral Ahuramazda adına yönetmiştir.- Yunanlılar’da görülen oligarşi ( bir zümrenin yönetimi) ilk demokratik harekettir.- Persler satraplık ( eyalet) ve posta Teşkilatı kurarak merkeze teşkilatları güçlendirmişlerdir.- Mısırlılarda Kral Menes nomları birleştirerekdevlet kurmuştur.

İlk Devletler'de Hukuk- Türkler yazılı olmayan hukuk olan töreyi kullanmışlardır.- İlk yazılı kanunları Sümerler yapmışlardır. Urgakina kanunları adlı kanunlar insancıldır.- Babil Hammurabi Kanunları anayasa özelliği taşıyan, sert kanunlardır . “Dişe diş göze göz” fikrini esas alınır.- Hitit kanunları; insancıldır. Medeni kanunlara da yer verilmiştir. Cezalar kolektiftir.- İbranileri’n semavi 10 emri bilinen ilk dini kanunlardır.

Doğa İnsan ve Göç- İlk insanlar güvenlik sebebiyle dağ eteklerine yerleşmişlerdir.- Madenlerin bulunup silahlarda kullanılması ve iklimin yumuşaması ile Mezopotamya gibi düz olanlara yerleşmiştir.- Göçler siyasi, ekonomik coğrafi ve dini sebeplerle yapılmıştır. Ege göçleri: Dorlar ve Akalar Doğu Avrupa'dan güneye doğru Yunanistan ve Anadolu üzerine göç etmişlerdir. Bunun üzerine Hitit Devleti yıkılmış, şehir devletleri kurulmıştur. Babil ( Amurru) Göçleri: Arap yarımadasından kuzeye Filistin ve Suriye’ye göç etmişlerdir. Akad Göçleri: Suriye'den Mezopotamya ya Sümer ülkesine göç etmişlerdir.Hurri Göçleri: Asya'dan Anadolu'ya göç etmişlerdir. Frig Göçleri: Makedonya'dan Anadolu'ya göç etmişlerdir.

10

İç Asya Göçleri: Siyasi ve ekonomik sebeplerle Orta Asya'dan özellikle batıya doğru göç etmişlerdir.Dini Göçler: Yahudiler Babil kralı Nebukadnezar döneminde ve Roma İmparatorluğu zamanında MS. 73 ve 135 yıllarında zorunlu göç ettirmişlerdir. Hristiyanlar putperest Roma baskısı ile Aziz Pavlus önderliğinde Kapadokya'ya , Kudüs te ise Yahudilerin baskısıyla Aziz Petrus, Barnaba ve St Paul önderliğinde Antakya'ya göç etmişlerdir. Böylece Avrupa ve Asya’ya Hristiyanlık yayılmıştır. İlk Çağ'ın Tüccar Toplulukları Asurlular: Kara koloniciliği yapmışlardır. Karum, Kaniş adı verilen pazarlar kurmuşlardır. Anadolu'da Kayseri Kültepe Karumuna yazıyı getirerek Tunç devrinden, Demir Devri yaşanmadan İlk Çağ'ın başlamasını sağlamışlardır. Fenikeliler: Doğu Akdeniz ve Ege Denizi'nde ticari koloniler kurmuşlardır. Lidyalılar : Sard şehrinden kara ticareti yapmışlardır. İlk parayı kullanmışlardır. Soğdlar: Türklerin egemenliği altında Asya'dan başlayan İpek Yolu’nda Ticaret yapmışlardır.

İLK VE ORTAÇAĞDA İMPARATORLUKLAR

Büyük İskender ve Helen Uygarlığı-Makedonya Kralı II. Filip Helen birliğini sağlamıştır.- II. Filip’in oğlu İskender ise tahta geçince Helen birliğini geliştirmiştir.- İskender MÖ. 330 yıllarında Asya seferine çıkmıştır. Persleri Gavgamela Savaşı ile yıkmıştır. Mısır’ı sonra Hindistan'ı ele geçirmiştir.- Asya seferi sonucunda:* İskenderun- İskenderiye gibi yeni şehirler kurulmuştur.* Bu şehirlerde öğrenme kütüphaneler açılmıştır.* Yanında götürdüğü bilim adamları ve uygarlıkları inceleyip yeni eserler meydana getirmişlerdir.* Doğu Batı uygarlıkları kaynaşmıştır.- Mısır Amon-Ra rahipleri Büyük İskender’i Tanrı-Kral ilan etmişlerdir.- Yunanlılar İskender’e Zeus'un oğlu demişlerdir.- Büyük İskender'in Babil’de ölümünden sonrabirlik bozulmuştur. Anadolu'da Selevkoslar sonra da, Bitinya, Bergama, Pontus ve Kapadokya krallıkları kurulmuştur.

- Bu krallıklardan en önemlisi Bergama Krallığı’dır. Parşömen kağıdını bulmuşlar ve Asklepion Sağlık Merkezi'ni kurmuşlardır. Ayrıca 200.000 kitaplı bir kütüphane oluşturmuşlardır.

Roma Uygarlığı -İlk Çağ'ın en büyük İmparatorluğu olan Roma İtalya’da İtalikler ve Anadolu'dan geldiği varsayılan Etrüskler tarafından kurulmuştur. Kurucusu Romulus’tur.- Roma Krallık- Cumhuriyet- İmparatorluk şeklinde 3 tarihi süreç yaşamıştır.- Halk Patriciler denilen asiller, Plebler denilen küçük toprak sahipleri ve kölelerden oluşmaktadır.- Plebler ile Patriciler arasındaki mücadeleler neticesinde 12 Levha Kanunları ile Plebler vatandaşlık hakları kazanmışlardır.- 12 Levha Kanunları ve Roma hukuku modern Avrupa hukukunun temelidir.- Roma hukukunda yasama- yürütme- yargı bir birinden ayrıdır.- 313 yılında Milano Fermanı ile Hristiyanlığı kabul etmiştir. 381’de Hıristiyanlığı resmi din olarak kabul edilmiştir.- Fenike alfabesini geliştirerek Latin alfabesinioluşturmuşlardır.- Mısırlıların güneş takvimini düzenleyip Julyen Takvimi olarak kullanmışlardır.- Ülkeyi Lejyon adı verilen profesyonel askerler korumuştur.- En önemli mimari eserleri Ankara Agust Mabedi, Antalya Aspendos Tiyatrosu, İstanbul Çemberlitaş ve Bozdoğan su kemerleridir.- Kavimler Göçü nedeniyle 396’da Doğu ve Batı Roma olarak ikiye ayrılmış, Batı Roma 476 yılında yıkılmıştır.

Bizans İmparatorluğu- Roma'nın 396'da ikiye ayrılmasıyla Doğu Roma olarak kurulmuştur.- Başkenti İstanbul( Konstantinopolis).- 1453 yılında Osmanlı Sultanı Fatih Sultan Mehmet tarafından yıkılmıştır.- Bizans İmparatorluğu'ndan günümüze geleneserler: Aya İrini Kilisesi, Ayasofya Kilisesi, Hora Kilisesi, Sergios ve Baküs Kilisleri ile Binbirdirek ve Yerebatan Sarnıçlar’dır.

Çin İmparatorluğu-Shang kabileleri tarafından kurulmuştur.- Krallara Göklerin vekili denilmiştir.

Sasani İmparatorluğu

11

-İran, Kafkasya Mezopotamya'ya hükmetmişlerdir.- Krallarına Şehinşah denilmiştir.- Krallar Tanrı Ahuramazda’nın vekilidir.- Hz. Ömer tarafından bu imparatorluğa son vermiştir.

Moğol İmparatorluğu- Asya'da kurulmuştur.- Kurucusu Cengiz Han olarak bilinen Timuçin’dir.- Gök Tanrı’nın Cengizhan'ın kendisi ve soyuna dünyayı yönetme hakkı verdiğine inanmışlardır.- Cengizhan disiplinli büyük bir ordu kurmuştur.- Eski dünya denilen Avrupa Asya ve Afrika'nın üçte ikisine hakim olmuşlardır.

Not: Perslerin ilk uyguladığı satraplık ( eyalet) sistemini Büyük İskender ve Roma İmparatorlukları da kullanmışlardır.

Orta Çağda Kanunlar Gelişiyor

Roma İmparatorluğu - Kral Justinianus tarafından hazırlanılan Roma Kanunları bugünkü modern hukukun temeli oluştur.- 12 Levha Kanunları ile Pleplere yeni haklar verilmiştir.- Solon, Dragon, Klistenes toplumsal ayrımcılığı azaltan kanunlar yapmışlardır.- İlk kez kamu ve özel hukuk ayrımı yapılmıştır.- Medeni hukuka yer verilmiştir.- Justinianus Kanunları'nda hapis cezası olmayıp manastıra kapatma, madende çalıştırma ve sürgün cezası verilmiştir.

Moğol Kanunları

- Cengizhan yaşayan Türk-Moğol töresini yazılı hale getirmiştir.- 33 defterden oluşan Kanunları uygulamıştır.- Sert cezalar verilmiştir.

İlk İmparatorluklarda Ordu- Tüm imparatorluklarda savaş zamanı her erkek asker sayılmıştır.- Roma İmparatorluğu'nda tüm erkekler 46 yaşına kadar asker sayılmıştır. Lejyon adı verilen birlikler oluşturmuşlardır.- Asur ordusu paralı askerlerden oluşturulmuştur.- Sümerler’de askeri sınıf soylulardan oluşturulmuştur.

- Persler ve Mısırlılar savaş arabaları kullanmışlardır. Askerleri piyade, süvari ve savaş arabası kullananlar şeklinde ayırmışlardır.

İlk İmparatorluklarda Ticaret Ticari Kavramlar: Karum: Asur pazar yerleri. Agora: Kent Meydanı, Çarşı Arasta: Aynı meslek erbabının bulunduğu Sokak. Ribat: Güvenlik amaçlı tüccarların konakladığı yer. Kervansaray: Yolcuların konakladığı yer Han: Yolcuların konakladığı küçük tesisler. Bedesten: Farklı meslek guruplarının toplu bulunduğu çarşılar.

Ticaret Yolları: İpek Yolu: Çin'den başlayıp Avrupa'ya uzanan Ticaret yoludur. İpekli kumaşlar bu yolla Avrupa'ya taşınmıştır. Kürk Yolu: Sibirya’dan Avrupa'ya uzanan kürk ticareti yapılan yoldur. Kral Yolu: Pers İmparatoru Darius’un kurduğu Mezopotamya'dan Lidya başkenti Sard’a kadar uzanan ticaret yoludur. Baharat Yolu: Hindistan'dan başlayıp Avrupa'ya uzanan baharat ticaretinin yapıldığı yoldur.

İlk İmparatorluklarda Yazı -Sümerler (Piktografik) ziggurat’a getirilen malları kaydetmek için Çivi Yazısını bulmuşlardır. Çivi yazısını Akat, Babil, Asur, Hitit ve Urartular’ca da kullanmıştır. Kil tabletler üzerine yazmışlardır.- Mısır Uygarlığı hiyeroglif ( resim) yazısını bulmuşlardır. Papirüs denilen bitki liflerinin üzerine yazmışlardır.- fenikeliler bu günkü yazı sisteminin atası olan alfabe yazısını bulmuşlardır.- Bergamalılar keçi derisinden parşömen üretmişlerdir.- Çin Uygarlığı ise ahşaptan kağıt üretmişlerdir.

İlk İmparatorluklarda BilimMezopotamya uygarlıkları:- Dört işlem- Çarpım tablosu- Kara ve karekök alma- Dairenin alanı- Silindirin hacmi- Pi sayısı- Ay takvimi

12

- Bir saati 60 dakikaya bölme- 1 dakika 60 saniye bölüme- 1 haftayı 7 günü ayırma

Mısır Uygarlığı:- Güneş yılı takvimi- 1 yılı 365 gün olarak hesaplama- Bir Günün 24 saat olarak hesaplama- Hacim ve alan hesaplamaları

Çin Uygarlığı- Barut, kağıt, matbaa, pusula ve akupunktur.

Hint Uygarlığı:- Matematikte 0 sayısı.

Eski Yunan Uygarlığı- Tales, Pisagor, herodot, Hipokrat gibi bilim insanları yetişmiştir.

İSLAMİYETTEN ÖNCE TÜRKTARİHİ

Türk Adı Türk adı ilk defa 557- 579 Çin Çhou Sülalesi yıllarında yer almıştır. “Turanlı” manasında ise V. yüzyılda İran Pers metinlerinde geçmiştir. Türk adı Çinlilerden sonra 580 yılında Bizans kaynaklarında, 600 yılında Arap metinlerinde geçmiştir. Orta Asya “Türkiye” adıyla VI. yüzyılda Bizans kaynaklarında kullanılmıştır. XII. yüzyıldan itibaren Bizans kaynaklarında Türkiye adı Anadolu için kullanılmıştır.2019 AYT (SOSYAL 2) 2. SORU

Türk Adının Anlamı Türk kelimesinin ilk kullanımı “Törük” daha sonra Orhun Yazıtlarında “Türük” şeklinde olmuştur. Anlamı ise: Wambery- Türemek, ÇoğalmakDoerfur- Devleti'ne Bağlı HalkKaşgarlı Mahmut- Olgunluk ÇağıZiya Gökalp- Töreli, Nizam SahibiÇin - MiğferAyrıca yalnız adam, deniz kıyısındaki adam gibi anlamlarda da kullanılmıştır.

Türklerin Ana YurduTürklerin ana yurdunu tam olarak bilinmemektedir. Bunun ana nedeni göçebe

ve dağınık yaşam sürmeleridir. Ancak anayurtları yaklaşık olarak şu şekildedir: doğuda Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi, kuzeyde Sibirya, güneyde Hindikuş Dağları bu Güneydoğu'da Altay Sayan Dağları arasında yer alan Orta Asya'dır.

ORTA ASYA'DAKİ İLK KÜLTÜR ÇEVRELERİ Anav Kültürü: MÖ. 4000 yıllarda Türkmenistan Aşkabat yakınlarındaki Anav Bölgesi'nde oluşmuştur. En temel özellikleri yerleşik hayat sürmeleri, tarım, hayvancılık ve dokumacılık ile uğraşmalarıdır. Kelteminar Kültürü: MÖ. 3000’lerde Aral Gölü civarında oluşmuştur. Bıçak ve ok uçlarıÇakmak taşından aletler gibi kalıntılar bulunmuştur. Avcılık ve balıkçılıkla uğraşmışlardır. Afenesyova Kültürü: MÖ. 1700- 3000 yılları arasında Altay Dağları civarında oluşmuştur. Hayvancılık, avcılık, bakırcılık ile uğraşmışlardır. Bakır eşyalar üzerine kartal resimleri yapmışlar, kemik iğneler kullanmışlardır.Andronova Kültürü: MÖ. 1700 yıllarında Altay- Tanrı Dağları civarında oluşmuştur. Hayvancılık, bakır ve bronz işçiliği yapmışlardır. Proto Türklerdir. Ata evcilleştirilmişler ve eserlerinde hayvan figürlerini kullanmışlardır.Karasuk Kültürü: MÖ. 1200 yıllarında Karasu Irmağı civarında oluşmuştur. Tekerlekli arabayı bulmuşlardır. Demir işçiliğinde ileri seviyelere ulaşmışlar, altını işlemişler ve dokumacılık yapmışlardır.Tagar Kültürü: MÖ. 700 yıllarında Tagar çevresinde oluşmuştur. Bölgedeki en gelişmiş kültürdür. Bölgede yapılan kazılarda hançer, tarak, küpe, bilezik vb. kalıntılar bulunmuştur.

ORTA ASYA'DAN GÖÇNedenleri:- Nüfus artışı ile otlak ve sulak alanların yetersizliği.- İklim değişikliğiyle kışların daha soğuk yazların daha sıcak geçmesi.- Türk boyları arasındaki mücadele.- Hayvan hastalıkları ve hayvan varlığının azalması.- Yeni ülke fethetme isteği- Çin, Kitan ve Moğol baskıları. Göç Yönleri Orta Asya'dan göçler 4 yöne yapılmıştır. -Güney Doğu istikametinde Çin üzerine, -Kuzey istikametinde Sibirya’ya,

13

-Batı istikametinde iki kol halinde; birincisi Hazar Denizi kuzeyinden Avrupa'ya diğeri Hazar Denizi güneyinde İran ve Anadolu'ya, -Güneybatı istikametinde Hindistan üzerine yapılmıştır. Sonuçları:- Orta Asya'da Türk nüfusu azalmıştır.- Türk kültürü Orta Asya dışına yayılmıştır.- Orta Asya dışında Türk Devletleri kurulmuştur.- Batıya giden Türkler Kavimler göçüne neden olmuştur.- Türkler değişik kültürler ile etkileşim içine girmişlerdir.- Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesiniengellemiştir.Not: Türklerin atı evcilleştirmesi ve tekerlekli arabalar kullanmaları göçün daha uzak yerlere yapılabilmesini sağlamıştır.İskitler ( Sakalar) MÖ. 700-MS. 200- Tarihte bilinen en eski Türk devletidir.- Hazar Denizi’nden Macaristan'a kadar olan coğrafyada kurulmuştur.- Bilinen ilk hükümdarı Alp Er Tonga ( İran Şah namesinde Efresiyap), ilk kadın hükümdarı Tomris Hatun’dur.- Atlı göçebedirler.- Pantolon ve kemer tokası kullanmışlardır.- Orta Asya Türklerine benzeyen töre, din ve inanışları bulunmaktadır.- Sanat eserlerinde hayvan üslubunu kullanmışlardır.

Büyük Asya Hun Devleti MÖ. 220- MS. 216- Tarihte bilinen Orta Asya'da kurulan ilk TürkDevleti'ni Hunlar kurmuşlardır.- Orhun Selenga Nehirleri arasındaki Ötüken şehri başkenleridir.- Bilinen ilk hükümdarı Teoman (Tuman)’dır.- Hunlar hakkında ilk belge MÖ. 318’de Çin ile yapılan Kuzey Şansi Anlaşması’dır.- Çine yapılan akınları önlemek için Çin 2450 kilometre uzunluğunda, 12 metre yüksekliğinde 8 metre eninde “Çin Seddi”ni yapmıştır.- MÖ. 209’da Mete babası Teoman'ın okla öldürüp tahta geçmiştir. - Çin üzerine akınlar yapıp İpek Yolu'nu ele geçirmiş, Çin’i vergiye bağlamıştır. Çine yerleşmeyi düşünmemiştir.- Orta Asya'da ilk kez Türk boyları birliğini sağlamıştır.- MÖ. 209 yılında Mete'nin kurduğu ordu Türkkara kuvvetlerinin kuruluşu kabul edilmiştir.- Ordu'da onluk sistemi uygulanmıştır.- Mete Oğuz Kağan olarak da bilinir.

-Mete’den den sonra Ki-ok döneminde Çin ile samimi ilişkiler kurulmuş, Çinli prenseslerle evlenlmiştir.- MÖ. 58’de Çiçi ve Yohanyeh ülkeyi Güney Hunları ve Batı Hunları olarak ikiye ayırmışlardır.- Çi-çi hükümdarlığında ki Batı Hunlarına Çinliler son vermiştir.- Yohanyeh hükümdarlığında ki Güney Hunları MS. 48’de Kuzey- Güney Hunları olarak ikiye ayrılmıştır. MS. 150 yılında Kuzey Hunlarına Sienpiler , MS. 216 yılında Güney Hunlarına ise Çinliler son vermiştir.

Kavimler Göçü (375)Büyük Asya Hun Devleti'nin yıkılmasından sonra Türkler batıya göç etmişlerdir. Hazar- Aras arasında yaşayan Türk boyları Balamir liderliğinde batıya göç ederken Karadeniz'in kuzeyinde yaşayan Gotlar, Vizigotlar, Ostrogotlar, Alanlar, Vandallar, Gepitler, Angıllar, Saksonlar gibi Avrupalı kavimlerin de batıya doğru göç etmesini sağlamışlardır. Tarihteki bu topyekûn göç hareketine Kavimler Göçü denilmiştir. Sonuçları:- Avrupa uzun yıllar karışıklıklar içerisinde kalmıştır.- Barbar kavimlerin istilası sonucunda Roma 395’te ikiye ayrılmıştır.- Batı Roma 476 yılında yıkılmıştır.- Avrupalı kavimler arasında Hristiyanlık yaygınlaşmış, papalık güçlenmiş ve skolastikdüşünce ortaya çıkmıştır.- Feodalite oluşmuştur.- Farklı kavimlerin kaynaşması ile Avrupa millet sistemi doğmuştur.(örn: Angıl-sakson = İngilizler)- Avrupa Hun Devleti kurulmuştur.- ilkçağ sona ermiş Ortaçağ başlamıştır.2019 TYT 1. SORU

Avrupa Hun Devleti (375- 469)- Kavimler Göçü ile Avrupa'ya gelen Türk boyları Balamir Han önderliğinde bu devleti kurmuşlardır.- Balamir Han’dan sonra Muncuk , Uldız ve Rua tahta çıkmıştır.-Rua Balkan seferine çıkmış, Bizans'ı vergiye bağlamıştır.-Rua’dan sonra tahta Bleda ve Atilla kardeşler çıkmıştır.- Kardeşi Bleda’yı bertaraf eden Atilla tek başına tahta kalmıştır.- Atilla Bizans üzerine sefer yapmıştır. 434 yılında Margos barışının imzalanmıştır. Bu anlaşmaya göre: Bizans ödediği vergiyi 2

14

katına çıkartacak, diğer kavimlerle ile anlaşma yapmayacak, savaş esirlerini iade edecek ve ticaret sadece sınırlarda yapılacaktır.- Bizans kralı II. Teodosyus’un savaş esirlerinigeri vermemesi üzerine tekrar sefere çıkmıştır. 442 yılında tekrar Anatolyus Barış Antlaşması yapılmıştır. Bu antlaşmaya göre: vergi miktarı 3 katına çıkartılmış, savaş masrafı 6.000 libre altın olarak belirlenmiş, Niş’te ortak pazar kurulması kararlaştırılmıştır.- Atilla Galya seferi ile İtalyan Vizigotlarını etkisiz hale getirmiştir.- 452 yılında Batı Roma üzerine sefere çıkmış ancak Papa I. Leo’nun isteği ile seferden vazgeçilmiştir.- Atilla 453 yılında aniden ölmüştür. Yerine sırasıyla İlek, Dendizik ve İrnek tahta çıkmıştır.- 469 yılında devlet zayıflayarak yıkılmıştır.- Avrupa Hun Devleti Avrupalılara ordu ve devlet teşkilatını öğretmişlerdir. Bölgede kalan Türkler asimile olmuşlardır.

Göktürkler (552 630)-Orta Asya'da kurulan II. büyük Türk devletidir.- Türk kadını devlet adı olarak kullanan ilk Türk devletidir.- Bilinen ilk hükümdarı Bumin Kağan’dır.- Başkenti Ötüken şehridir.- Bumin Kağan’dan sonra Mukan Kağan tahta çıkmıştır. İpek Yolu ticaretini kontrol altına almış, Çin’i vergiye bağlamış ve bölgedeki Türk birliğini sağlamıştır.- Yabgu İstemi Kağan Sasanilerle anlaşıp Ak Hun Devleti'ni yıkmıştır. Bizans ile anlaşıp Sasanileri mağlup etmiştir.Not: Göktürkler’in Bizans'a gönderdiği elçi Maniah, Bizans’ın gönderdiği elçi ise Zamanhurst’tur.- İstemi Kağan’dan sonra devlet zayıflamış, 558’de Doğu- Batı Göktürk’ler olarak ikiye ayrılmıştır. Doğu Göktürkler 630’da, Batı Göktürkler ise 659’da Çinliler tarafından yıkılmıştır.2019 AYT (SOSYAL 1) 26. SORU

Kutluk Devleti (II. Göktürkler) (682- 744)- II. Göktürk Devleti’nin kuruluşuna kadar ki zaman eski Türk tarihi için Fetret dönemidir.- Türkler Çin hakimiyetinde 50 yıla kadar yaşamış, birçok isyan çıkartmışlardır. Bu isyanların en büyüğü Kürşat isyanı’dır.

- Kutluk Kağan 682 yılında bağımsızlığını ilan etmiş, İl-Teriş (Devleti derleyen) ünvanını almıştır.- İlteriş Kutluk Kağan Çin’e 46 sefer düzenleyip, Çin’i baskı altında tutmuştur.- İlteriş Kutluk Kağan’dan sonra Kapkan Kağan tahta geçmiştir. Kapkan Kağan; İpek Yolu ticaretini kontrol altında tutulmuş ve tarıma önem vermiştir.- Kapgan Kağan’dan sonra tahta Bilge ve kültigin kardeşler geçmiştir.- Bilge Kağan’ın veziri ünlü Tonyukuk’tur. Bilge Kağan’ın Budizme geçme ve şehirleri surlarla çevirme tekliflerini Türklük özelliklerinin bozulmasından dolayı reddetmiştir.- Bu dönemde Türk birliği sağlanmış, Çin vergiye bağlanmış ve İpek Yolu ticareti kontrol altına alınmıştır.- Tonyukuk’un 725 yılında ölümü üzerine Orhun Nehri kıyısında bir yazılıtaş (bengütaş) dikilmiştir.- 732’de Kültigin, 735’de Bilge Kağan vefat etmiştir. İkisi için de Yollug Tigin tarafından birer Bengütaş dikilmiştir. Bu yazılı anıtlar eneski Türk tarih ve edebiyatı eserleridir.- II. Göktürkler 744 yılında Uygur, Basmil ve karluk Türklerin isyanı ile yıkılmıştır.2015- YGS 2. SORU

Uygur Devleti (745- 840)-Kurucusu Bilge Kül Kağan’dır. - Başkenti Karabalsagun şehridir.- Moyun-çur zamanında Talas Savaşı'na Müslüman Arapların yanında katılmışlar ve İslamlaşma başlamıştır.- Moyun-çur tarıma önem vermiş, Çin’i vergiye bağlamıştır.- Bögü Kağan zamanında Maniheizm dinini kabul etmişlerdir.- Maniheizm'in etkisi ve Çin'in tesiriyle 840 yılında yıkılmıştır.- Bu devletin yıkılması ile Kansu ve Tufan Uygurları kurulmuştur.

Kansu Uygurları- Kansu şehrinde kurulmuştur.- Göçebeliği terk edip yerleşik hayata geçmişlerdir.- Tarım ve ticaretle uğraşmışlardır.- Budizm yayılmış Çin kültürünü benimsemişlerdir.- Önce Kitan sonra Moğol hakimiyeti altına girmişlerdir.

Tufan Uygurları

15

- Sarı Uygurları olarak bilinen bu Uygurlar Doğu Türkistan'a yerleşmişlerdir.- Ticaretle uğraşmışlardır.- Karahanlılar ile girdikleri savaşta mağlup olmuş ve İslamlaşmışlardır.- Moğollar tarafından yıkılmıştır. Tufan Uygurları’nın devlet adamları Moğol Devleti'nde görev yaparak Moğolları Türkleştirmişlerdir. Uygurların Özellikleri- Orta Asya'da yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur.- İlk kez Türkler şehir kurup mimari ile ilgilenmişlerdir.- Gök Tanrı inancından sonra Budizm ve Mani dinlerine inanmışlardır.- İpekten kağıt yapmışlardır.- İlk hareketli harf sistemine sahip matbaayı bulmuşlardır.- Sulama kanalları açarak tarımla uğraşmışlar, üzüm yetiştirip şarap üretmişlerdir.- Anadolu'da da görülen orta oyununu ilk kullanan topluluktur.- Moğolların Türkleşmesini sağlamışlardır.- Uygur alfabesini icat edip, kullanmışlardır.- Kül Bilgehan kendi adına Karabalsagun Anıtı’nı diktirmiştir.- Heykel ve duvar resimleri gibi sanat konularıile uğraşmışlardır.- Minyatür sanatını ilk kez bulmuşlardır.2016-LYS 5. SORU

DİĞER TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI Akhunlar ( Eftalitler)- Hükümdarları Toramana Tigin ve Kün Handır.- Gök Tanrı ve Budizm dinlerine inanmışlardır.- Kuzey Hindistan, Afganistan bölgesine hakim olmuşlardır.- İran ve Maveraünnehir’e Türkleri yerleştirmişlerdir.- İran'da çıkan ilk “ Komün” isyan olan “Mazdek” (496) isyanı bastırmışlardır.

Avarlar- Hem Asya’da hem de Avrupa’da devlet kurmuşlardır.- Bugün ki Romanya bölgesinde, Bayan Han tarafından kurulmuştur.- Macarları, Hırvatları ve Romenleri askeri ve siyasi olarak teşkilatlandırma vardır.- Orta Avrupa’ya kadar ilerleyen bir devlet kurmuşlardır.- Diğer devletlerde paralı askerlik yapmışlardır.

- Tarihte İstanbul'u kuşatan ilk Türk topluluğudur (619).

Bulgarlar- Karadeniz'in kuzeyinde Kubat Han tarafından kurulmuştur.- Tuna bulgarları: Bulgaristan'da yaşamışlardır. 814 yılında Krum Han tarafından İstanbul kuşatılmıştır. 864’te BorisHan Hristiyanlığı kabul etmiştir.- İtil bulgarları: 921 de Bağdat'a Elçi gönderip Müslümanlığı kabul etmişlerdir. Doğu Avrupa'nın tek İslam kavmidir. Macarlar- Bugünkü Macaristan'da kurulmuştur.- Bilinen ilk kağanı Arpat’tır.- Slav kavimlerinin birleşmesini engellemişlerdir.- Germenlerin Balkanları işgal etmesini önlemişlerdir.- X. Yüzyılda Hristiyanlığı kabul etmişlerdir.

Hazarlar - İlk hükümdarı Hazar Tarkan (Çarpan Tarkan)’dır.- İtil- Volga Irmakları ile Kafkasya bölgesinde kurulmuştur.- Hz. Osman dönemi İslam ordularını Kafkasya civarında durmuşlardır.- Emeviler döneminde İslamlaşmaya başlamışlardır.- Halkın içerisinde Hristiyanlarda vardır.- Museviliği kabul eden ilk ve tek Türk topluluğudur. Musevilik yöneticiler arasında yaygınlaşmıştır.- Mahkemelerde üç ilahi dinin hakimi birlikte görev yapmış, üç dinin ibadethanesi yanyana inşa edilmiştir.- Kürk yolu ticaretine önem vermişlerdir.- Bizans İmparatoru V. Konstantin ile Hazar ecesi Çiçek Hatun evlenmiştir.

Peçenekler ( Bacanaklar)- Bilinen ilk kağanı Turak’tır.- Bu boy devlet kuramamıştır.- Bizans ordusunda paralı askerlik yapmışlardır.- Malazgirt Meydan muharebesinde Sultan Alparslan'ın yanına geçmişlerdir.- Karadeniz bozkırların en güçlü kavmidir.

Kumanlar (Kıpçaklar)- Karadeniz'de Peçeneklerin hâkimiyetine sonverip bölgeye hakim olmuşlardır.- Dede Korkut hikayelerinde adı geçen bir kavimdir.

16

- Rus prensi İgor’un öldürülmesi ile İgor Destanı’nda geçmişlerdir.- Güzellikleriyle ünlüdürler.- Devlet kuramayan bir Türk boyudur.- Çeşitli devletlerde askerlik ve yönetici yapmışlardır.- Aynı Calut Savaşında Moğolları durduran Sultan Baybars Kıpçak Türküdür.

Sabirler- Bilinen ilk hükümdarı Balak Han’dır ve eşi Boğarık Hatun’dur.-Boğarık Hatun Bizans üzerine sefer yapmış ganimetler elde etmiştir.- Döneme göre üstün savaş aletleri icat edip kullanmışlardır.- Orta Anadolu'ya kadar seferler düzenlemişlerdir.

Türkişler (Türgeşler)- Bilinen ilk hükümdarı Uçele Baga’dır.- Orta Asya'da yaşamışlardır.- Gök Tanrı inancına sahiptirler.- İslam ordularının Orta Asya'ya girmesini engellemişlerdir.- İlk metal parayı ( Satir) kullanan Türklerdir.

Karluklar- Orta Asya'da Tun Bilge tarafından kurulmuştur.- Göktürklerin yıkılışında etkili olmuşlardır.- Talas Savaşı'nda Müslüman Arapların yanında yer almışlardır.- İslamiyeti kitle halinde ilk kabul eden Türk boylarındandır.- Moğol idaresine giren Türk- İslam boylarındandır.

Kırgızlar- Uygurların 840 yılında yıkarak Orta Asya'da kurulmuşlardır.- Başkenti Ötüken şehridir.- Cengiz Han’a teslim olan ilk Türk boyudur.- Moğol istilası ile batıya göç etmiş ve bugünkü topraklarına yerleşmişlerdir.- 400.000 Beyitlik dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanı'nı yazmışlardır.

Başkurtlar-Uralların güneyinde yaşamışlardır.-Rus egemenliğine girmişlerdir.

Kimekler-İrtiş Irmağı kenarında yaşadılar.

Oğuzlar-Topluca İslamiyet’i benimsemişlerdir.

- Selçuklu, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti gibi büyük Türk devletlerini kurmuşlardır.

İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR MEDENİYETA- Devlet Yönetimi Türk Devletlerinin Özellikleri- Türkler çoğunlukla göçebe bir yaşam sürmüşlerdir.- Ülke bütün milletin ortak malı sayılmıştır.- Halk- devlet sürekli işbirliği içerisindedir.- Türk devletleri töre kurallarına dayalı kurulmuştur.- Türk devletleri “Boylar Birliği” esasına dayanır.- Bir Türk devleti yıkıldıktan sonra kısa sürede yenisi kurulmuştur. Egemenlik- Eski Türklerde egemenlik Gök Tanrı’nın hükümdar hanedanına verilen kut inancı ile sağlanmıştır.- Ülke hanedanın ortak malıdır.- Hakan töreye ve kurultay kararlarına uymak zorundadır.

Hükümdarlık- Hükümdar Gök Tanrı’nın kut verdiği kişidir.- Tanyü, Şanyü, İlteber, İlteriş, İdikut, Kağan, Hakan, Han gibi unvanları kullanmışlardır.- Hakimiyet sembolleri; Otağ, taht, davul, hotuz, sorguç, yarlığ, tuğ, bayraktır.2018-AYT EDE-SOS1 26. SORU2018-AYT SOS-2 2. SORU

Hükümdarın Vazifesi-Barışı ve sukuneti sağlamak.- Halkı giydirme, doyurmak ve çoğaltmak.- Orduya komutanlık etmek.- Kurultaya başkanlık etmek.- Devlet adamı ve komutanları atamak.- Elçi gönderip elçi kabul etmek. Tahta Geçme Sistemi -Hakan'ın erkek çocuğu olan “tiginler” hakanın vasiyeti, kurultay kararı ve boy beylerinin ortak kararı ile tahta geçmişlerdir.Hatun: (Katun) Hakan'ın eşidir. Tahta vekaletetmek, kurultaya katılmak, elçi gönderip- almak, ordu'ya komutanlık etmek gibi yetki ve görevleri vardır.Hükümet- Bu meclislere toy- kurultay ve kengeş adları verilmiştir.- Hükümet üyeleri olan devlet adamları dışında boy beyleri ve hatun'da kurultaya katılmıştır.

17

- Toyda denilen kurultaylar yılda yılbaşı, bahar ve güzün olmak üzere 3 kez toplanmıştır.- Toyda yağma adetten sayılmıştır. Amaç hakan'ın aşırı zenginlemesini engellemektir.- Son söz hakan'ın olduğu için kurultay danışma meclisi niteliğindedir.- Kurultayın başlıca üyeleri olan devlet adamları şunlardır: Aygucu: BaşbakanBuyruk: BakanBitikçi: KatipTamgacı: Dışişleri Bakanı.Tarkan: KomutanApa: Sivil YöneticiAğılık: Hazine SorumlusuTudun: En Yüksek Vergi Memuru2016-LYS 4. SORU

Ülke Yönetimi (İkili teşkilat)- Ülke çoğu zaman doğu- batı denilen ikili teşkilata göre ayrılmıştır. Doğu kutsal sayılmış ve Hakan doğuda oturmuştur. Batı ise yabgu ünvanı ile hanedandan birisi tarafından yönetilmiştir. Yabgu bağımsız hareket etme yetkisine sahiptir. Böylece geniş sınırlara ulaşan devlet kolay yönetilirken fetihler hız kazanmıştır. Yabgular görev yerlerine gitmeyip yerlerine Şad denilen valilerde atayabilirlerdi. 2018-AYT EDE-SOS1 28. SORU

Ordu (Sü)- Türklerde ordu - millet sistemi vardır.- Çocuklar küçük yaşta kız erkek ayırt etmeden ata binme ve ok atma gibi egzersizlerle savaşa hazırlamışlardır.- Türk ordusu parasız ve gönüllü bir ordudur.- Türklerde ordu tamamen atlı askerlerden oluşur.- At ve ok-yay Türklerin vazgeçilmez savaş unsurlarıdır.- Gerektiğinde kadınlar da savaşa katılır. Hatta orduya komutanlık yaparlardı. Bizans üzerine sefere çıkan Boğarık Hatun buna en iyi örnekti.- Vur kaç , Turan ( Hilal- Kurt Kapanı) en önemli savaş stratejileridir.- Mete ilk kez orduda “onluk sistemi” kurmuştur. Islıklı okları icat etmiştir.2018-TYT 1. SORU

Hukuk- Türklerde hukuk yazısız olan töreye göre düzenlenmiştir.

- Töre kanunları hakan, kurultay ve zaman içindeki kararlara göre değişmiştir.- Maddi cezalar 9 katı verilmiştir.- Konar göçerlikten dolayı hapis cezaları 10 günü geçmemiştir.- En üst mahkeme “Yargudur”. Yarguya hakan başkanlık etmiştir.- Mahkeme başkanlarının “Yarguç” denilmiştir.- Kararları infaz eden görevlilere Yargan denilmiştir.- Uygurlar ilk yazılı kanunları kullanmışlardır.- Hazarlar mahkemelerinde 3 ilahi dinden hakimler bulundurmuşlardır.

Ekonomi- Türkler genel olarak hayvancılıkla uğraşmışlardır.- Uygurlar sulama kanalları inşa edip tarımla ve ticaretle uğraşmışlardır.- Halı - kilim dokumacılığı ve metal işçiliği ile silah yapımı önemli Sanayi alanlarıdır..- İpek ve Kürk Yolu ticaretine önem vermişlerdir.- Türkler hayvansal ürünler, silah, maden eşyalar, halı ve kilim satıp baharat, ince kumaşlar satın almışlardır.- Türgişler ilk metal parayı kullanan Türklerdir.- “Kamdu” denilen bez paralar da kullanılmıştır.

Yazı - Dil ve Edebiyat- Türklerde ilk yazı örneği MÖ. 4.000 yıllarına ait Esik kurganında çıkartılan bir gümüş tas üzerindeki iki satırlık yazıdır.- ilk Türk alfabesi 38 harfli Göktürk Alfabesi’dir.- Uygurlar 18 harfli bir alfabe kullanmışlardır.- Uygurlar hareketli harf sistemli matbaayı bulmuşlardır.- Türk edebiyatının ilk ürünleri sözüdür. Sav (atasözü), Sagu ( ağıt), koşuk ( müzikli şiir) ve destanlar sözlü edebiyata örnektir.- İlk Türk devletlerine ait destanlar şunlardır: İskitler: Alp Er Tonga ve Şu Destan Hunlar: Oğuz Kağan Destanı Göktürkler: Ergenekon, Bozkurt ve Türeyiş Destanı Uygurlar: Göç ve Türeyiş Destanı Kırgızlar: Manas Destanı- Ayrıca Türkler İran Şahnamesi’nde, Alman Nebelüngen Destanı'nda ve Rus İgor Destanı'nda geçmişlerdir.-Türk edebiyatının ilk yazılı eserleri Göktürklertarafından dikilen Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan bengütaşlarıdır. Orhun Abideleri

18

de denilen bu abideler Türklerin ilk yazılı tarihve edebiyat belgeleri kabul edilir.-VI. yüzyıldan kalma Kırgız mezar taşları olan Yenisey Yazıtları ve Uygur Hakanı Bilge Kül Kağan'ın diktirdiği Karabalsagun Anıtı diğer önemli yazılı taşlardır.2016-YGS 2. SORU2017- LYS 5. SORU

Bilim- Türklerde bilimin en eski eseri 12 hayvanlı Türk takvimidir. Bu Türklerin astronomi ile uğraştıklarını göstermektedir.- Uygurlar birçok bilimsel eseri matbaa ile çoğaltmışlardır.- Türk hakanları bilge kişilere hizmet etmiş ve danışman olarak bulunmuşlardır.2017- LYS 6. SORU

Sanat- Türkler göçebe hayattan dolayı taşınabilir sanat objeleri yapmışlardır.- Metal işçiliği, değerli maden işlemeciliği, dokumacılık ve dericilik çok gelişmiştir.- Özellikle eserlerinde hayvan üslubunu kullanmışlardır.- Pazırık, Esik, Bezelik, Haco kurganlarından birçok eser çıkartılmıştır.- Balballar önemli heykelcilik örnekleridir.- Uygurlar’da ise mimari ve “Burkan” denilenheykelcilik gelişmiştir.- Uygurlar minyatür sanatının bulmuşlardır.

Din ve İnanış- Eski Türkler Gök Tanrı inancına inanmışlardır.- Ahirete inanmışlar, cennete “Uçmak”, cehenneme “Tamu” demişlerdir. - Cenaze törenlerine “Yuğ”, oda mezarlara ise “Kurgan” denilmiştir.-Yerliğ Han’ın cehennemi düzenlediğini, Omay’ın hamileleri ve çocukları koruduğuna inanmışlardır.- Gök Tanrı için değerli at kurban etmişlerdir.- “Atalar kültü” denilen inanışlar atalarının ruhlarının kendileriyle birlikte yaşadığını ve kötü ruhlara karşı kendilerini koruduğunu inanmışlardır.- “Yer- Sub” inancı ile de doğa unsurlarının (Ötüken Ormanı- Altay Dağı-Güneş-Ay) ruhlarıolduğuna inanmışlardır.- Din adamlarına Şaman, Kam, Ozan ve Baksıdenilmiştir. Düzenli bir örgün dini eğitim yoktur. Şamanlar babadan oğula geçen, şifacı ve devlet işlerine karışmayan din adamlarıdır.

- Uygurlar Budizm ve Maniheizm inanmışlardır. Mabetler inşa etmiş, örgün dini eğitimler vermişlerdir.- Yakut Türkleri Gök Tanrı inancına devam etmiş, Bulgarlar, Macarlar ve Avarlar Hıristiyanlığı, Hazarlar Museviliği, Oğuzlar İslamiyeti kabul etmişlerdir.

Toplum Yapısı Oguş: Aile anlamındadır. Göçebelikten dolayı çekirdek aile tipindedir. Ataerkildir. Tek eşlilik yaygındır. Babaya “Kang”, anneye “ög” denilmiştir. Kadın çocukların eğitiminden sorumlu olup savaş dahil hayatınher yerinde görev almıştır.Urug: Sülale anlamındadır. Ortak aileden gelen aileler birliğidir. Soylar birlikte oba kurarlar ve birlikte göç etmişlerdir.Boy: Urugların birleşiminden oluşmuştur. Başında boy beyi bulunmaktadır. Devleti oluşturan en küçük idari birimdir. Her boyun kendine has damga ve ongunları vardır.Budun: Boyların birleşiminden oluşan millettir.il: Belirli bir toprağa yerleşmiş, istiklalini sağlamış budunun başında Hakan varsa il yani devlet olmuştur.

Sosyal hayat- Türkler boylar halinde yaşamışlardır. - Türklerde her boyun kendi sembolleri , toprağı ve hayvanları bulunurdu. - Her Türk mensup olduğu boy ile anılmıştır.- Türk kadını hayatın her alanında yer almıştır.- Çocukların eğitiminde kadın sorumludur. Kız – erkek ayrımı yapılmadan eğitim verilmiştir. - Türkler düğünlere de toy demişlerdir.- Türklerin en önemli bayramı ilkbaharda yapılan Nevruz Bayramıdır.- Türklerde erkek tarafı gelinin ailesine “kalın”denilen hediyeler vermişlerdir. Kız tarafı ise çeyiz hazırlamıştır. Gelin damat evine inerken “Saçı geleneği” uygulanmıştır.- Türkler yönlere de renk adları vermişlerdir. Doğu- Gök veya yeşil, Batı- Ak, Kuzey- kara, Güney- Kızıl ve merkez -sarı olarak adlandırılmıştır.2017- LYS 4. SORU

İSLAM TARİHİ

İslamiyet'in Doğuşu Sırasında DünyanınDurumu

19

- İslamiyet'in doğuşu sırasında insanlar Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının varlığını biliyorlardı. Bu üç kıtada yaşayan insanlar Amerika ve Avustralya kıtalarının varlığından habersizdir. Zaten bu üç kıtaya eski dünya denilmiştir.

Avrupa- 375 yılında Türk boylarının başlattığı Kavimler Göçü ile Roma İmparatorluğu 395 yılında ikiye ayrılmıştır.- 476 yılında Batı Roma İmparatorluğu yıkılmıştır.- Doğu Avrupa'ya Bizans imparatorluğu hakimdir.- Otorite boşluğundan dolayı derebeylikler kurulmuştur.- Kavimler Göçü ile Avrupa'ya Hristiyanlık yayılmıştır.- Papalığın ve kiliselerin gücü artmıştır.- Kiliselerin Hristiyanlığı kendi çıkarları doğrultusunda yorumlamaları ile skolastik düşünce oluşmuştur.- Halk din adamları, soylular, tüccarlar ve çiftçiler ile köleler olmak üzere sınıflara ayrılmıştır.

Afrika- Afrika'nın kuzey kısmı Bizans İmparatorluğu hakimdir.- İç kısımlarında küçük krallıklar kurulmuştur.- Afrika'daki en güçlü krallığı Hristiyanlığı kabul etmiş olan Habeş Krallığıdır.- halk Hristiyanlıktan başka yerel bazı inanç sistemlerine inanmaktadırlar.- Güçlü bir kültürün bulunmaması İslamiyet’lebirlikte Araplaşmalarına neden olmuştur.

Asya- Bu dönemde Asya'da güçlü devletler bulunmaktadır. En gelişmiş kıta Asya’dır.- Çin İmparatorluğu, Japon krallığı, Göktürk Devleti, Hint Medeniyeti, Sasaniler bu devletlerin büyükleridir.- Göktürkler Orta Asya'ya hakim olup Gök Tanrı inancına sahiptirler.- Japon Krallığı Asya'nın en doğusunda, bir adalar devleti olup, Şintoizm dini ne yaygındır.- Çin İmparatorluğu Güneydoğu Asya'da kurulmuş olup Budizm, Taoizm, Konfüçyüsçülük yaygın inançlardır.- Hindistan Kas Sisteminden dolayı milletleşememiştir. Budizm, Vedacılık ve Brahmanizm en yaygın dinlerdir.- Bizans Devleti'nin başkenti İstanbul’dur. Balkanlar, Anadolu ve Kuzey Afrika'ya hakim

olmuşlardır. Devlet en güçlü zamanı Justinyanus döneminde yaşamıştır. İslamın doğduğu dönemde ülkeyi Heraklius hanedanın yönetmektedir. Hristiyanlığın Ortodoks mezhebine mensupturlar.- Sasani Devleti Erdeşir tarafından kurulmuştur. Merkezi Medain’dir. En güçlü dönemini I. Hüsrev zamanında yaşamıştır. Bizans ile mücadele etmiş Kadıköy'e kadar ilerlemişlerdir. Bizans Göktürkler ile işbirliği yapıp Sasanileri mağlup etmiştir. Sasaniler Zerdüştlük- Mecusilik inancına sahiptir. İbadethanelerine Ateşgede denilmiştir.

İSLAMİYET'İN DOĞUŞU VE YAYILIŞI İslamiyet’ten Önce Arap Yarımadasının Durumu- Arabistan Asya’nın güneybatısında yer alan bir yarımadadır. Geniş ölçüde çöllerle kaplıdır.Yerleşim yerleri yarımadanın batısında yer alır. Mekke, Medine ve Taif bölgenin büyük şehirleridir. Bu bölgeye Hicaz'da denir.- Arap yarımadasının güneyinde yer alan Yemen’de Main, Saba ve Himyeri Devletleri,kuzeyinde ise Nebati Tedmür ve Gassani Devletleri kurulmuştur.

Siyasi Durum- Siyasi birliğin bulunmadığını Arap Yarımadası'nda kabile hayatı hakimdir.- Kabile liderlerine Emir, Şeyh veya Melik denilmiştir.- Mekke'nin hakimi ve Kabe'nin muhafızlığını Kureyş Kabilesi yapmaktadır.- Mekke ile ilgili kararlar 40 yaşını doldurmuş erkeklerden oluşan Darün Nedve adı verilen danışma kurulunca alınmıştır.

Din ve İnanış- Araplar arasında en yaygın inanç putperestliktir.- Her kabilenin kendisine ait bir putu bulunurdu.- En bilinen put Kureyş kabilesinin putu olan Hubel’dir. Diğer önemli putlar Lat, Menat ve Uzza’dır.- Bu putlar Hz. İbrahim'in oğlu İsmail ile yapmış olduğu Kabe binasının içerisinde buluyorlardı.- Kabileler her yıl 4 ay süren “Haram aylarda”Kabe'ye gelip putlarına kurbanlar keser, kurulan panayırlarda ticaret yaparlardı.- Haram aylarda savaş yapmak yasak olup, yapılan savaşları Ficar (hata) savaşları denilmiştir.

20

- Ayrıca Arap Yarımadası'nda Museviler, Hristiyanlar ve Hz. İbrahim'in dini olan “Hanifler” vardır.

Sosyal ve Ekonomik Hayat- Arap Yarımadası'nda Göçebe yaşayanlara Bedevi yerleşik yaşayanlara ise Medeni ( Hadari) denilmiştir.- Hilful Fudul isimli erdemliler meclisini kurmuşlardır.- Bedeviler hayvancılıkla medeniler tarım ve ticaretle uğraşmışlardır.- Kabile yaşamında üç temel prensip vardır. Bunlar kan bağı, kan davası ve misafir hukukudur.- Aile yapısı ataerkil, erkeğin kesin üstünlüğünü kabul eden bir anlayıştır.- Erkekler birden fazla kadınla evlenebilir, kadınların herhangi bir söz hakkı yoktur.- Kız çocuğu utanç kaynağı sayılmış, bazen diri diri toprağa gömülmüştür.- Kölecilik yaygındır.

Dil Edebiyat Dil ve Edebiyat- Arap toplumu içerisinde güzel konuşma ve şiir çok önemli sayılmıştır.- Şairler toplumda saygın kimselerdir.- Mekke'de düzenlenen Ukaz panayırında şiir yarışmaları yapılmış, birinci seçilen şiirler Kabe'nin duvarını asılmıştır.2017- LYS 7. SORU

Hz. Muhammed'in (SAV) Hayatı-Hz. Muhammed (sav) 571 yılında Mekke'de doğdu.- Babası Kureyş Kabilesinin Haşimi kolundan Abdullah’tır. Annesi Amine Hatun, süt annesi ise Halime Hatun’dur.- Babası Abdullah daha doğmadan, annesi ise6 yaşında vefat etmiştir.- Hz. Peygamber 10 yaşına kadar Haşimi kolunun lideri olan dedesi Abdülmuttalib'in yanında kalmıştır. Abdülmuttalib'in ölümü üzerine amcası Ebu Talib'in yanına yerleşmiştir.- Ebu Talip ile ticaret yapmıştır.- Güvenilirliği ve ticaretteki dürüstlük üzerineMuhammed-ül Emin yani emin olunan, güvenilir Muhammed unvanını almıştır.- Erdemliler meclisi olarak bilinen Hılfül fudül’e katılmıştır.- Hacer-ül Esved taşını konulmasında adaleti ve güvenilirliği herkesce anlaşılmıştır.- 25 yaşına geldiğinde zengin ve dul olan Hz. Hatice ile evlenmiş, onun ticaret kervanlarınıyönetmiştir.

- Hiçbir zaman putlara tapmamıştır. Hz. İbrahim’in dinin olan Hanefliğe yakındır.- Her yıl Ramazan ayında Hira Dağı'nda bir mağaraya giderek ibadet ve tefekküre çekilmiştir.- 610 Yılında yani 40 yaşındayken Hz. Cebrail ilk vahiy getirmiştir.- İlk Müslümanlar; ilk müslüman kadın Hatice, ilk müslüman bir erkek Hz. Ebubekir, ilk Müslüman azatlı köle Zeyd ve ilk müslüman çocuk Hz. Ali oluştur.- Müslümanlar 40 kişiyi bulunca Hz Muhammed Mekkelileri İslam'a davet etmiştir.- Mekkeli müşrikler İslamI şu nedenlerle kabuletmek istemişlerdir:

● Kabe ticareti ile önemli bir gelirlerini kaybedecek olmaları.

● İslamiyet'in putları ve reddetmesi ve tek Tanrı inancını savunması.

● İnsanları şit kabul etmesi, kölelere vekadınlara haklar tanınması.

● Kabilecilik üstü ümmetçilik kavramını gitmesi.

- Müslümanlar müşriklerin baskısı üzerine 614 ve 617 yıllarında Hristiyan Habeş Krallığına hicret etmişlerdir.- Mekke'de kalan Müslümanlar Ebu Talib'in bulunduğum mahalleye yerleşmişlerdir. Kureyşli müşrikler bu mahalleye 3 yıl boyunca ambargo uygulamışlardır.- 619 Yılında Hz. Hatice ve Ebu Talib'in ölümü ile bu yıla “hüzün yılı” adı verilmiştir.- İlk olarak 619 yılında 6 Medineli Kabe’de İslamiyeti kabul etmiştir. Ertesi yıl 12 Medinelive daha sonraki 621 yılında 75 Medineli İslamiyet'i kabul etmiştir. İslam tarihinde bu olaylara I.ve II. Akabe biatları denir. Hz. Peygamber Musab Bin Umeyr’i İslami anlatması için Medine'ye göndermiştir.

Hicret ( 622)- Hz. Peygamber 622 yılında Müslümanların Medine'ye hicret etmesine izin vermiştir.- Kendisi de Hz. Ebubekir ile birlikte hicret etmiştir.- Mekke'den hicret edenlere muhacir, Medineli halka ise ensar adı verilmiştir.- Hz. Peygamber Medine'de Yahudiler ile vatandaşlık anlaşmasını imzalamıştır. Bu anlaşma İslam tarihinin ilk anayasal belgesidir. Bu anlaşmaya göre;

Medine'ye herhangi bir saldırı olursa birlikte karşı korunacak,

Müslümanlara tanınan haklardan diğerleri de yararlanacak,

21

Herkes dininde ve ibadetinde serbest olacak,

Müslümanlarla anlaşmazlıklarını Hz. Peygambere bildireceklerdir.

- Hicret'in sonunda Medine'de ilk İslam devleti kuruldu.- Hicret ile İslam'ın yayılması için uygun bir ortam oluşturmuştur.- Hicret hadisesi Hz. Ömer döneminde hazırlığı Hicri takvimin başlangıcıdır.- Mescit-i Nebevi inşa edilmiştir. Bu mescit üç bölümdür: Hane-i Saadet, Mescit ve Suffe (Eğitim).

HZ. MUHAMMED'İN (SAV) SEFERLERİ- Hicretten sonra Hz. Muhammed'in Medine'de kurulan İslam devletini ve toplumukorumak için savaşlar yapmıştır. Hz Muhammed'in katıldığı savaşlara “Gazve” ve katılmadığı savaşlara ise “Seriyye” denilmiştir.

Bedir Savaşı 624Savaşın nedeni: Mekkeli müşrikler Müslümanların Mekke'deki mallarını yağmalayıp satmışlardır. Müslümanlar ise Mekke- Şam ticaret yolunu kontrol altına alarak Ebu Süfyan idaresindeki Mekkelilerin bir kervanı ele geçirip, zararlarını tazmin etmek ve Mekkelilerin ekonomik olarak zarara uğratmak istemişlerdir.- Bu amaçla Ebu Süfyan idaresindeki kervana saldırmak üzere yola çıkmışlardır. Bunu haberalan Ebu Süfyan kervanı başka bir yöne çevirmiş ve Mekkelilerden yardım istemiştir.- Bedir kuyuları yakınlarında yapılan savaşta müslümanlar galip olmuşlardır.Sonuçları: - İslam ordusunun ilk zaferidir. Müslümanlarınkendilerine güvenlik artmıştır.- Elde edilen ganimetlerin 5/4 savaşanlara, 5/1 dul ve yetimlere dağıtılmıştır. Esirlerden fidye alınmıştır.- İlk İslam savaş hukuku ortaya çıkmıştır.- Okuma yazma bilen esirler on müslümana okuma yazma öğretmesi şartıyla serbest bırakılmıştır.- Medine'nin Beni Kaynuka Yahudileri Mekkeliler ile işbirliği yaptığı için Medine'den çıkartmışlardır.- Medine'nin itibarı artmış, İslamlaşma hızlanmıştır.- Uhud Savaşı'nın nedeni olmuştur.

Uhud Savaşı ( 625)Savaşın sebebi:

- Müslümanların Mekkelilerin ticaret kervanlarının vurmaları ve Mekkelileri maddi zarara uğratmaları.- Mekkelilerin Bedir Savaşı'nın intikamını almak istemeleri.- Medine çıkartılan Yahudilerin Mekkeli müşrikleri kışkırtmaları.- Ebu Süfyan komutasındaki müşriklerin ordusu Mekke'den yola çıkmıştır. Hz. Peygamber savunma savaşı yapmak istemişse de Müslümanlar müşriklerin karşısına çıkmak istemişlerdir. Umut Dağı yakınında iki ordu karşılaşmıştır.- Hz. Peygamber geçidi tutması için 50 okçu görevlendirmiştir. Ancak ilk muharebede Müslümanlar galip olunca okçular yerlerindenayrılmışlardır. Halit Bin Velid ve askerleri geçitten geçerek İslam ordusunu kuşatmıştır. İslam ordusu içerisinde Hz. Peygamber öldürüldü haberi yayılmıştır. İslam ordusu zor durumda kalmıştır. Ancak Mekke ordusu fazlazaiyat verdiği için savaşa devam etmek istememiştir. Savaş bu şekilde son bulmuştur. Sonuçları:- İslam ordularının ilk mağlubiyetidir.- Hz. Hamza ve birçok sahabe şehit olmuştur. Hz. Peygamber yaralanmıştır.- Hz. Muhammed’in sözünün dinlenmesi gerektiği tüm Müslümanlarca anlaşılmıştır.- Mekkeliler tek başlarına Müslümanları yok edemeyeceklerini anlamışlardır.- Mekkelilerle gizlice anlaşan Beni Nadir Yahudi Kabilesi Medine'den çıkartılmıştır.

Hendek Savaşı (627)-Mekkelilerin Uhut’ta esas amaçları olan Müslümanları yok edememeleri ve yok etme isteği ile Medine'den çıkartılan Yahudi kabilelerin kışkırtmaları nedenleri ile Ebu Süfyan komutasında 10.000 kişilik bir ordu hazırlamışlardır.- Hz. Muhammed Uhud Savaşı'nda göz önünealarak savunma savaşı yapmaya karar vermiştir.- İran kökenli Selman-ı fFarisi’nin teklifi üzerine Medine'nin bazı kısımları hendekler ile çevrilmiştir.- Kuşatma sadece karşılıklı ok atışları şeklinde devam etmiş, haram aylar ve hac mevsiminin gelmesi ile kuşatma kaldırılmıştır. Sonuçları:- Mekkelilerin son saldırısı, Müslümanların sonsavunma savaşıdır.- İslamiyet'in Arap Yarımadası'nda yayılması artmıştır.- Mekkeli müşriklere yardım eden Kureyza Yahudileri Medine'den çıkartılmıştır.

22

Hudeybiye Barışı ( 628)- Mekkeliler Müslümanların ticaret yollarını vurması yüzünden maddi zarara uğramaktadır. Hz. Peygambere bir elçi göndererek kervanların güvenliğinin sağlanmasını istemişlerdir. Hz. peygamber buisteği kabul etmiş, hac yapacağını bildirmeştir.- Hz. Muhammed hac için 1.500 kişi ile yola çıkmıştır. Müslümanlar Mekke'ye elçi gönderip sadece hac yapmak istediklerini bildirmişlerdir. Mekkeliler ise bunu kabul etmeyip savaş hazırlığı yapmaya başlamışlardır.- Müslümanlarda Savaş hazırlığına başlayıncaMekkeliler elçi göndererek barış yapılmasını istemişlerdir. Barış Antlaşmasına Göre:- Her iki taraf 10 yıl süreyle savaş yapmayacaktır.- Müslümanlar bu yıl geri dönecek, gelecek yıl 3 gün süreyle hac yapabileceklerdir.- Müslüman olan ve Medine'ye sığınan Mekkeliler geri verilecek ancak Mekke'ye sığınanları Mekkeliler geri vermeyecektir.- Müslüman olup Medine'ye sığınan kabilelere veya Mekkelilere sığınan kabilelere müsaade edilmeyecektir. Önemi:- İlk başta Müslümanların aleyhine olan bu anlaşma ileride Müslüman olup Medine'ye giremeyen insanların Mekke kervanlarını vurmasıyla lehte hale gelecek ve Hayber'in fethi yolunu açacaktır.- Mekkeliler Müslümanları hukuken tanımışlardır.- Barış'ı ortamında İslamiyet'in yayılması hızlanmıştır.- Bu antlaşma 22 ay sürmüştür.

Hayber'in Fethi ( 629)-Hayber Yahudileri Mekkelileri Hendek Savaşı'nda Müslümanlara karşı kışkırtmıştır. Ayrıca Medine'den çıkartılan Yahudiler de bu kaleye yerleşmiştir. Bu kale Mekke- Şam ticaret yolu üzerinde önemli bir merkezdir. Tüm bu sebeplerden dolayı fethine karar verilmiştir. 10 günlük bir kuşatma ile fethedilmiştir. Böylece:- Mekke- Şam ticaret yolunun güvenliği sağlanmıştır.- Yahudiler vergi vermek şartıyla Hayber'de kalmışlardır.- Önemli bir İslam düşmanı Yahudi yerleşim yeri yok edilmiştir.

Mute Savaşı (629)- Bizans imparatorluğuna bağlı Gassanilerin Müslüman bir keşif kolunu tuzağa düşürüp şehit etmeleri üzerine Zeyd Bin Haris komutasında 3.000 kişilik bir ordu Mute üzerine hareket etmiştir.- Bizans ordusu ile yapılan savaşta Müslümanlar yenilmiştir.- Halit Bin Velit komutayı ele alarak daha fazla zarar verilmeden İslam ordusunu geri çekmeyi başarmıştır.Not: Bizans İmparatorluğu ile yapılan ilk savaştır.

Mekke'nin Fethi ( 630)- Hudeybiye Anlaşması’nı, Müslüman olan ve Medine'ye sığınan bir kabileye baskı yaparak bozan Mekkeli müşrikler üzerine Hz. Muhammed 10.000 kişilik bir ordu ile yürümüştür.- İzlediği strateji neticesinde Mekkeliler fazla bir savunma göstermeden teslim olmak zorunda kalmıştır.- Hz. Muhammed Mekkeliler için genel bir af ilan etmiştir.- İslamiyet karşısındaki en büyük engel ortadan kalkmıştır.- Kabe Müslümanların kontrolüne geçmiştir. İçerisindeki putlardan temizlenmiştir.- İslam’ın yayılışı hızlanmıştır.- Müslümanlar Arap Yarımadası'nda en büyük güç haline gelmiş.

Huneyn Savaşı ve Taif’in Fethi ( 630)- Mekke'nin Müslümanlarca fethinden sonra İslamiyeti kabul etmeyen Arap kabileleri Huneyn denilen bölgede birleşip Müslümanları pusuya düşünmüşlerdir.- İslam orduları Huneyn’e hareket etmiş, Müşrikler Taif’e sığınmışlardır.-Taif kuşatıldıysa da tamamen fethedilememiştir.Ancak bir yıl sonra Hz. Peygamber’e Elçi göndererek İslamiyeti kabuletmişlerdir.

Tebük Seferi ( 631)- Bizans İmparatorluğu'nun büyük bir ordu ile Arabistan üzerine sefere çıktığı haberi gelmiştir.- Bunun üzerine Hz. Peygamber 30.000 kişilikbir olduğu Bizans üzerine Tebük’e göndermiştir.- Ancak haberin asılsız olduğu ortaya çıkmıştır.- Bölgedeki Hristiyan ve Yahudiler cizye karşılığı serbest bırakılıp vergiye bağlanmıştır.

23

- Bazı Arap kabileleri İslamiyet'i kabul etmiştir. Not: Hz. Muhammed’in son seferidir.

Veda Haccı ve Hz. Muhammed'in Vefatı (632)- Hz. Muhammed 632 yılında Mekke'ye gelmiştir. 125.000 Müslümanla Veda Haccınıyapmış, Veda Hutbesi’ni okumuştur. Bu hutbe kadın- erkek hakları, kan davası, can ve mal güvenliği konularını ihtiva etmektedir.- Hz. Muhammed Veda Haccı dönüşü Medine'de 8 Haziran 632 tarihinde vefat etmiştir.

DÖRT HALİFE DÖNEMİ (HÜLAFA-İ RAŞİDİN) (632-661)- Hz. Muhammed'in vefatından sonra sırasıylaHz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali Halife olmuşlardır.- Hz. Muhammed döneminden önce herhangi bir veliaht bırakmadığın için halife seçimle belirlenmiştir.- Halife: İslam dünyasında Hz. Peygamber’den sonra devlet başkanlığı ve dini hizmetleri yürüten liderlere verilen bir unvandır.

Hz. Ebubekir Dönemi (632- 634)- Hz Muhammed'in vefatından sonra bazı yalancı peygamberler ortaya çıktı. Bunlar: Yemen'de; Esved Ünsi, Amman’da; Lakin Bin Maliki Lezdi, Beni Esed Kabilesi Şeyhi Talha, Yemame’de; Beni Hanife, Beni Temim Kabilesinden Sioah (kadın)’dır. -Bazı kabileler ise zekat vermeyi reddetmiştir.- Bozulan siyasi birliği düzeltmek için Hz. Ebubekir yalancı peygamberler ve İslamdan dönen kabileler üzerine ordu sevk edip Ridde Savaşı ile sükûneti sağlamıştır.- Savaşlarda özellikle sahte peygamber olaylarında birçok hafızın şehit edilmesi üzerine Kur'an'ı bilenlerin sayısı azalınca Kur'an ayetleri bir kitapta toplanmıştır.- İslam orduları ile Filistin ve Hive’yi ele geçirip Gassanileri mağlup edince Bizans İmparatorluğu büyük bir orduyu Müslümanların üzerine göndermiştir. 634 yılında Halit Bin Velid yönetimindeki İslam ordusu Bizans’ı mağlup etmiş, Suriye'nin kapısı açılmıştır. Yermük zaferi Arap Yarımadası dışında kazanılan ilk büyük zaferdir.

Hz. Ömer Dönemi (634- 644)

- Hz. Ebubekir'in ölümü üzerine Müslümanların İleri gelenlerinin seçimiyle Hz.Ömer halife olmuştur.- Şam, Halep'te Antakya'nın alınmasıyla Suriye'nin fethi tamamlanmıştır.- Suriye'nin fethi ile birlikte Ürdün ve Filistin de fethedilmiştir.- Ecnadin Savaşı'nda Bizans orduları mağlup edilmiş, Kudüs 637 yılında teslim alınmıştır.- İran üzerine düzenlenen 634 yılındaki Köprü Savaşı'nı İslam orduları kaybetmiştir. Ancak Sad Bin Ebi Vakkas 636 yılındaki Celula Savaşı'nda ve 642 yılındaki Nihavend Savaşı'nda Sasanilerin mağlup etmiştir. Böylece Irak -İran bölgesi fethedilmiştir. Yukarı Mezopotamya'ya kadar ilerlemiştir.- Amr Bin As komutasındaki İslam orduları İskenderiye’yi ele geçirip Mısırı feth etmiştir.- 643- 644 yıllarında İslam orduları Azerbaycan'a girip Hazar Denizi’nden Kafkaslara kadar ulaşmıştır .-Hz. Ömer döneminde İslam devletini teşkilatlandırmıştır. Kurulan bu teşkilatları şunlardır:

● Ülke büyük illere ayrılmış ve valiler atanmıştır.

● Mali ve askeri amaçlı divanlar oluşturulmuştur.

● Valiliklere kadılar tayin edilmiştir.● Beytülmal adıyla devlet hazinesi

kurulmuştur.● Mısır'da Fustad, Irak’ta Kufe, İran’da

Basra ordugahları kurulmuştur.● İkta sistemi uygulanmaya

başlanmıştır.● Hicri takvim hazırlatılıp kullanılmıştır.● Gayri müslimlerden cizye vergisi

alınmıştır.● Ramazan ayında topluca teravih

kılınması uygulaması başlamıştır.- Hz. Ömer vergisini fazla bulan İran Müslüman olmayan bir demirci tarafından şehit edilmiştir.2014 YGS SORU2018-AYT EDE-SOS1 27. SORU

Hz. Osman Dönemi (644-656)-Müslümanların ileri gelenleri tarafından Emevi ailesinden Hz Osman halife seçilmiştir.- İran’ın fethinin tamamlanmasından sonra Azerbaycan ve Gürcistan'ın fethi de tamamlanmıştır.- Kafkaslara kadar ilerleyen İslam ordusu Hazar Türkleri ile karşılaşmış Belencer Savaşı yapılmıştır. Türkler İslam ordusunun ilerleyişini durdurmuştur.

24

- Kuzey Afrika'da fetihler devam etmiş, Libya ve Tunus fethedilmiştir.- Şam Valisi Muaviye Anadolu içlerine kadar ilerlemiş, Kıbrıs'ın vergiye bağlamış, Antalya Finike yakınlarında Bizans donanmasını Zatü's Savari Deniz Savaşı'nda mağlup etmiştir. Bu zaferle Rodos Adası fethedilmiştir.- Kur'an'ın farklı okunuşlarının önüne geçmek için Kureyş Lehçesi ile 6 nüsha şeklinde çoğaltılıp Medine, Mekke, Şam, Kufe, Mısır veBasra’ya birer nüshası gönderilmiştir.- Hz. Osman yumuşak tabiatta olduğu için Ailesi olan Emeviler’den önemli görevlere atamalarda bulunmuştur. Bu durum Mısır ve Irak’ta isyanlara neden olmuş isyancılar Medine'ye gelerek Hz. Osman'ın Kur'an okurken şehit etmişlerdir.

Hz. Ali Dönemi (656- 661)- Hz. Osman'ın şehit edilmesinden sonra kargaşa ortamı doğmuştur. Hz. Ali bu kargaşayı önlemek için sahabilerin ortak kararını kabul ederek halife olmuştur.- Cemel Vakası: Hz. Ali Emevi ailesinin ısrarına rağmen yeni ayrılıkların çıkmasını engellemek için Hz. Osman'ın katillerinin ve azmettirenlerin cezalandırılmasını ağırdan almıştır. Bunu bahane eden Hz. Ayşe ve sahabilerden Talha ve Zübeyr isyan etmiştir. çatışma Hz. Ayşe'nin devesinin etrafında yaşandığı için bu olaya Cemel Vakası verilmiştir. Hz. Ayşe tutsak edilip evinde göz hapsine alınmış, Talha ve Zübeyr sahabeler öldürülerek isyan bastırılmıştır.

- Sıffin Savaşı: Emevi ailesinden Muaviye Hz. Ali'nin halifeliği tanımadığını bildirmiştir. 657 yılında Sıffin Ovasında iki ordu karşılaşmıştır. Üstünlük Hz. Ali'nin ordusundadır. Muaviye askerlerinin mızraklarının uçlarına Kur’an-ı Kerim sayfalarıastırarak Kur'an aramızda hakem olsun demiştir. Hz. Ali bunun bir hile olduğunu bilmesine rağmen askerlerinin Müslüman kanı dökülmesini istememeleri üzerine kabul etmek zorunda kalmıştır.

- Hakem Olayı: Sorunu çözmesi için Hz. Ali Ebu Musa El Eş'ari’yi Muaviye ise Amr Bin As’ı hakem olarak belirlemişlerdir. Her iki hakem görüşerek her ikisinin de halife olmamasını kararlaştırmışlardır. Önce Musa ElEş'ari “hakemi olduğum Ali halifelikten aldım”demiş, Amr Bin As ise hile yaparak “Hakemi olduğum Muaviye’yi halife ilan ettim” demiştir. Böylelikle hakem olayı bir çözüm olmamış, ayrılıkları arttırmıştır. İslam dünyası

Hz. Ali taraftarları, Muaviye taraftarları ve herikisinin de halife olmasını isteyen Hariciler olarak üç gruba ayrılmıştır,- Hariciler İslam dünyasındaki ayrılığı ortadankaldırmak için Hz. Ali, Muaviye ve Amr Bin As’ın öldürülmesini kararlaştırmışlardır. Yaptıkları suikast ile Hz. Ali 661 yılında şehit edilmiş Muaviye ve Amr Bin As suikastten kurtulmuştur.- Bu olayla Dört Halife Dönemi sona ermiştir.2019 AYT (SOSYAL 1) 27. SORU

EMEVİ DEVLETİ (661- 750)- Hz. Ali'nin vefatından sonra Kufe halkı Hz. Hasan’ı halife seçmiştir. Muaviye halifelik konusunda kararlı olduğu için Hz. Hasan halifelikten Müslüman kanı dökülmemesi için bundan sonra halifenin seçimle belirlenmesi şartıyla vazgeçmiştir.- Muaviye döneminde Kuzey Afrika'daki fetihler sürmüş Kayrevan ordugah şehri kurulmuştur.- İstanbul Araplar tarafından ilk kez bu dönemde kuşatılmıştır.- Semerkant ve Buhara şehirleri fethedilmiştir.- Muaviye Hz. Hasan'a verdiği sözü tutmayarak oğlu Yezit’i halife ilan etmiştir.- Muaviye’nin ölümü üzerine Kufe halkı Hz. Hüseyin'i halife ilan ederek Kufe’ye davet etmiştir.

-Kerbela Olayı: Yezid'in ordusu Hz. Hüseyin ve yakınlarını Kerbela denilen yerde günlerce aç ve susuz bırakarak eziyet etmiş ve şehit etmiştir. Bu olayı İslam tarihinde Kerbela hadisesi olarak geçmitir. İslam dünyası Şiiler ve Sünniler şeklinde kesin olarak ayrılmıştır.- Yezit döneminde Kuzey Afrika ve Türkistan'daki fetihler devam etmiştir.- Halife Abdülmelik döneminde Kuzey Afrika Atlas Okyanusu'na kadar fethedilmiştir. - Çukurova'da Bizans İmparatorluğu ordusu mağlup edilmiştir.- Halife Abdülmelik döneminde Arapça resmi dil olarak kabul edilmiş, ilk İslam parası bastırılmıştır.- Halifelik döneminde Tarık Bin Ziyad Septe Boğazını geçerek Kadisk Savaşı'nda (711) Vizigotları malub etmiştir. İspanya'da fetihlerbaşlamıştır.- Halife Hişam döneminde 732 yılında franklar puvatya Savaşı yapılmış, mağlup olan İslam ordusu bu savaşla İspanya'dan çekilmeye başlamıştır.- Ömer Bin Abdulaziz eski uygulamalara son verip hoşgörülü bir politika izlemiştir.

25

Emeviler'in Özellikleri- Başkenti Şam ( Dımaşk) şehrine taşımışlardır.- Halifeliği saltanat dönüştürmüşlerdir.- Baskı kurarak İslamiyeti yaymaya çalışmışlardır.- Mevali anlayışı gibi ırkçı politikalar uygulamışlardır.- Düzenli posta teşkilatı kurmuşlardır.- Ülke yönetiminde eyalet sistemine uygulamışlardır.- Arapçayı resmi dil olarak kabul etmişlerdir.- İlk İslam parası bastırmışlardır.- İslam mimarisi dünya mimarileri ile yarışır hale gelmiştir.-İslam medeniyetinin ilk kütüphanesini Şam’da kurmuşlardır.- Mevali anlayışına karşı Şuubiye akımı oluşmuştur.

Emevi Devleti'nin Yıkılma Sebepleri- Mevali anlayışı ile Arap Müslümanları diğer Müslümanlardan üstün tutmaları.- Fetihlerin durması.- Hz. Peygamberin soyundan gelen Ehli beyteiyi davranmamaları.- Şiirlerin zararlı çalışmaları.- Abbasoğullarının olumsuz faaliyetleri.- Önemli makamlara Emevi hanedanından atamalar yapmaları.- Horasanlı Ebu Müslim’in başlattığı isyan hareketi hızla büyümüş, II. Mervan isyanı bastıramamıştır. 750 yılında Ebu Abbas bin Abdullah Şam'da Emevi hanedanı ortadan kaldırarak Emevi Devleti'ne son vermiştir.2016-YGS 3. SORU2016-LYS 7. SORU

ENDÜLÜS EMEVİ DEVLETİ (756- 1031)- Abbasilerin Emevi Devleti’ni yıkmasıyla Emevi soyundan Hişam torunu Abdurrahman Bin Muaviye tarafından İspanya'da kurulmuştur.- Başkenti Kurtuba şehridir.- III. Abdurrahman'ın halife unvanını kullanması ile Fatimi, Abbasi ve Endülüs de üç ayrı halife dönemi yaşanmıştır.- Endülüs Emevi Devleti siyasi, askeri başarılarından çok kültürel, bilimsel başarılarıile bilinmektedir.- Kurtuba şehri bilim sanat merkezi haline gelmiştir.- Zamanla Endülüs Emevi Devleti'nde güç Hacip denilen valilerin eline geçmiştir. Haciplerin iç mücadeleleri ve Frankların

saldırıları ile devlet yıkılarak küçük beylikler dönemi başlamıştır.- İspanya'da kurulan bu beyliklerin en bilineniBeni Ahmer Devleti’dir. Başkenti Gırnata şehridir. kurucusu Muhammed Bin Yusuf’tur. Bilim ve sanata önem veren bu devleti en bilinen mimari eseri El-hamra Sarayı’dır.- Kastilya kraliçesi İsabella ile Aragon Kralı Ferdinand’ın evliliği ile İspanya'da siyasi birliği sağlayan Hristiyanlar bölgedeki Müslüman, Çingene ve Yahudilere soykırıma başlamışlardır. 1492'de Gırnata şehrini ele geçiren Hristiyanlar engizisyon mahkemelerinde binlerce müslümanı katletmişlerdir.- Osmanlı Sultanı II. Beyazıt gemilerle bölgedeki Müslüman ve Yahudileri kurtarmıştır.

ABBASİLER DEVLETİ (750- 1258)- Hz. Muhammed'in amcası Abbas'ın soyundan gelen Abdullah tarafından kurulmuştur.- El Mansur döneminde başkent Bağdat şehrine taşınmıştır.- 751 yılında Çin ile Talas Savaşı yapılmıştır. Bölgedeki Türkler Abbasiler’in yanında yer almıştır. Bu durum Türklerin İslam'a geçişlerini kolaylaştırmıştır. Bu olaydan sonra Türkler boylar halinde İslamiyet'e girmişlerdir.- Devlet altın çağını Harun Reşit döneminde yaşamıştır. Bu dönemde Abbasiler İstanbul’u kuşatılmıştır. Bizans sınırına Avasım verilen şehirler kurulup Türkler yerleştirilmiştir. Frank Kralı Şarlman ile iyi ilişkiler kurulmuş, hediye olarak Avrupa'nın bilmediği ilk çalar saat gönderilmiştir.- Halife El Mutasım döneminde annesinin de Türk soyundan olmasının etkisiyle Türkler ile iyi ilişkiler kurulmuştur. Türkler devlet kademelerinde ve orduda görevlendirilmişlerdir. Türklerin aileleriyle birlikte yerleşmeleri için Semarra kenti kurulmuştur.- Türk komutanlar için Emir-ül Ümera makamına oluşturmuşlardır.-Abbasi Devleti’nin zayıflamasıyla Tavaif- i Mülk denilen küçük devletler kurulmuştur. Bunlar: Horasan'da Samanoğulları ve Tahiriler Kuzey Afrika'da Ağlabiler ve İdrisiler Mısır'da Tolunoğulları ve İhşidiler İran'da Safariler ve Büveyhoğulları- Şii Büveyhoğulları 945 de Bağdat’ı işgal etmiş, Gazneli Mahmut bu baskıdan Abbasileri kurtarmıştır. Abbasi halifesi GazneliMahmut'a “Sultan” ünvanlını vermiştir.

26

- Büveyhoğulları 1055te Bağdat'ı tekrar işgaletmiş, Selçuklu sultanı Tuğrul Bey halifeyi baskılardan kurtarmıştır. Ancak halifeliğin siyasi yetkilerine son vermiştir.- 1258 yılında Moğol İlhanlı Devleti Hakan'ı Hülagü Han Bağdat'ı işgal edip Abbasi Devleti'ne son vermiştir. Şehirler yağmalanıp yıkılmıştır.- Memlüklü Devleti sultanı Baybars İlhanlıları mağlup edip Abbasi halifesini Mısır'a getirmiştir. Mısır'ın Osmanlı Devleti tarafındanfethi ile halifelik Yavuz Sultan Selim’e geçmiştir. 1924 halifeliğin kaldırılmasına kadar Hilafet Osmanlı sultanlarında kalmıştır.Abbasiler Kültür medeniyet- Abbasiler İranlılardan etkilenerek ilk kez vezirlik makamını kurulmuşlardır. İlk vezir Halit Bin Bermek’tir.- Balgat'ta Beyt'ül Hikme denilen üniversiteler kurmuşlardır.- Toplumu üç sosyal tabakaya ayırmışlardır. Bunlar:Havas: Halife, vezir, kadı, komutan ve alimler.Avam : Müslüman halk.Zımmi: Hıristiyan ve Yahudi halk.-Abbasilerin divanları şunlardır:Divanüz Zenadıka: İsyanları bastırmakDivan-ı Beytülmal: MaliyeDivan-ı Berid: Posta teşkilatıDivan-ı Ceyş: OrduDivan-ı Tevki: Resmi yazışmalarDivan-ı mezalim: Adli hatalar, haksızlıklar.-Şehirlerin asayişini sağlamak için Şurta Teşkilatı kurmuşlardır.-Baş kadılık makamı olan Kadil Kudat’ı kurrmuşlardır.-İslam medeniyetinin en büyük kütüphanesiniBağdat’ta inşa etmişlerdir.Not: Başkent Hz Peygamber ve İlk üç Halife döneminde Medine, Hz. Ali döneminde Kufe, Emeviler döneminde Şam e Abbasiler döneminde Bağdat şeklinde değişim göstermiştir.2017-YGS 3. SORU

İLK TÜRK İSLAMDEVLETLERİ

Türklerin İslamiyet'i Kabulü- Müslüman Araplar ile Türkler Hz. Ömer döneminde fetihler ile karşılaşmıştır.- Hz Osman döneminde Horasan ve Kafkasya’daki ilerleyiş ile silahlı mücadele başlamıştır.

- Emeviler döneminde Mevali anlayışı ve bölgeye Haccac-I Zalim ve Kuteybe Bin Müslim gibi Sert valiler göndermeleri mücadeleyi arttırmıştır. Türgiş Hakan'ı Sulu Kağan döneminde bu ilerleyişe karşı koyulmuştur.- Abbasiler döneminde Abbasilerin ılıman politikaları ve mevali anlayışından vazgeçmeleri İslam'ın Türkler arasında yayılmasını hızlandırmıştır. Özellikle 751 Talas Savaşı Türklerin İslam’ı kabulünde dönüm noktası olmuştur.

Talas Savaşı 751-II. Göktürk Devleti’nin yıkılması ile ortaya çıkan boşluktan istifade etmek isteyen Çin Orta Asya'yı işgale başlamıştır. Müslüman Arapların da yayılmak istemeleri nedeniyle 751 yılında tarihte bilinen ilk ve tek Çin- Arap Savaşı olan Talas Savaşı yaşanmıştır. Bu savaşta Türkler akıllıca bir hamle ile Abbasileri destekleyerek savaşın Abbasi Devleti ‘nce kazanılmasını sağlamıştır. Bu savaş sonucunda:

● Türkler arasında İslamiyet hızla yayılmıştır

● İlk Müslüman Olan boy Karluk Türkleriolmuştur.

● Çin istilası engellenmiştir.● Merkezi uzakta olan Abbasilerin

bölgede otoritesi zayıf kalmış, Türklerin bölgede hakimiyeti devam etmiştir.

● Kağıt Çinlilerden Semerkant'a sonrada Bağdat olmak üzere İslam dünyasına yayılmıştır.

● Türklerin İslamiyeti Kabulünü Kolaylaştıran Etkenler- İslam öncesi Türklerde tek Tanrı inancının olması.- İslamiyet'in Türklerin hırsızlık, zina gibi ahlakyapısına uygun olması.- İslam öncesi Türklerde ahiret, cennet ve cehennem inançlarının olması.- Türk cihan hakimiyeti mefkuresi ile cihad anlayışının benzeşmesi.- Kurban kesme ibadetinin benzerlik göstermesi.

Türklerin İslam Dünyasına Hizmetleri- Türkler İslam dünyasını Haçlı, Bizans ve Moğol saldırılarından korumuşlardır.- Türkler İslamiyeti Orta Asya'dan Avrupa'ya kadar yayılmışlardır.- Dağınık İslam coğrafyasını tek bayrak altında toplamayı başarmışlardır.

27

- Halifelik makamını koruyarak devamını sağlamışlardır.- Kurdukları Nizamiye medreseleri ve yetiştirdikleri alimlerle İslam Bilim dünyasına katkıda bulunmuşlardır.- Geliştirdikleri mimari tarzlar ile İslam mimarisini geliştirmişlerdir.- Minyatür gibi İslam medeniyeti güzel sanatlarına katkıda bulunmuşlardır.

Tolunoğulları (868)- Abbasilerin Merkezi otoriteleri zayıflayınca Emir-ül Ümera denilen valiler bağımsızlıklarınıilan ederek Tavaif- i Mülk denilen devletler kurmuşlardır. Bunlardan biri de Mısır'da kurulan Tolunoğulları’dır. Ahmet bin Tolun tarafından Fuslat ( Kahire) Başkent olmak üzere 868 yılında kurulmuştur.- Tolunoğlu Ahmet Türkler ve Sudanlılar’dan kurduğu ordu ile Suriye, Filistin, Lübnan ve Bingazi civarını fethetmiştir.- Tolunoğlu Ahmet'ten sonra yerine oğlu Hümareveyh geçmiştir. - Hümareveyh kızını dillere destan bir düğünle Abbasi halifesi ile evlendirmiştir.-Hümavereyh lüks bir saltanat dönemi geçirmiştir. Ancak Suriye'de çıkan Karmati İsyanı ile devlet zayıflamış bu durumdan istifade eden Abbasiler bu devleti yıkarak tekrar kendilerine bağlanmışlardır.- Tolunoğulları döneminde Mısır mimar edilipmamur hale gelmiştir.- Nil Nehri yatağı düzenlenmiş, tarım için sulama kanalları yapılmıştır.- Ticaret desteklenmiş, çarşılar inşa edilmiştir.- Tolunoğlu Ahmet kendi adına para bastırmıştır.- Kahire’de Ulu Camii ve Tolunoğulları Camii inşa edilmiştir.- Maristan denilen hastaneler inşa edilip eczaneler kurulmuştur.- Mısır'da kurulan ilk Türk devletidir.- Halkın Arap, Berberi ve Kıpti, yöneticileri Türk olduğu için yıkılması uzun sürmemiştir.

İhşidiler ( Akşitler) (935- 969)- Mısır'da kurulan ikinci Türk devletidir.- Abbasi Devleti'nin Mısır valisi olan EbubekirMehmet merkezi otoritenin zayıflamasıne fırsat bilerek bağımsızlığını ilan etmiştir.- Filistin, Suriye ve Lübnan kontrol altına almıştır.- Hicaz ele geçirilerek kutsal yerler ilk kez bir Türk devleti tarafından yönetilmiştir.

- Ebubekir Mehmet kendi adına para bastırıp, Tolunoğulları Devletini örnek alarak Mısır'da tarımı, ticareti ve mimari geliştirmiştir.- Ebubekir Mehmet'in ölümü ile devlet oğulları döneminde ünlü Vezir Kafur yönettiyse de Kafur’un ölümü ile zayıflayan Devleti Fatımiler yıkmıştır.2017- LYS 8. SORU

Karahanlılar (840 1212)- Orta Asya'da Karluk, Yağma, Çiğil ve Tuhsi boyları tarafından Uygurların zayıflaması üzerine Balsagun şehri merkezli kurulmuştur.- Bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han’dır.- Samanoğulları Devleti'ndeki taht kavgalarından kaçan Nasr adlı prens ile arkadaşlık kuran Saltuk Buğra Han İslamiyeti kabul etmiş ve devletin resmi dinini de İslamiyet olarak ilan etmiştir.- Karahanlılar Gazneliler ile ittifak kurarak 999 yılında Samanoğulları Devleti’ni yıkmıştır.- Gazneliler ile giriştikleri mücadeleleri kaybeden Karahanlılar zayıflayarak 1042 yılında ikiye ayrılmıştır.- Kaşgar şehri merkezli Doğu Karahanlılar'ı ilk önce Selçuklulara bağlanmış daha sonra 1211 yılında Karahitaylar tarafından yıkılmıştır.- Özkent şehri merkezli Batı Karahanlıları ise Selçuklular sonra Karahitaylar’a bağlanmış ve1212 yılında Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır.- Karahanlılar Orta Asya'da kurulan ilk Türk İslam devletidir.- Kurucusu ve halkı Türk’tür.- Türkçe'nin Hakaniye lehçesini resmi dil olarak kullanmışlardır.- Ribat adı verilen ilk kervansarayları ve medreseleri inşa etmişlerdir.- Ayrıca bu dönemde ilk Türk İslam yazılı eserleri olan Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig,Kaşgarlı Mahmut'un Divanü Lugat- it Türk, Yüknekli Edip Ahmet'in Atabetü'l Hakayık ve Ahmet Yesevi'nin Divanı Hikmet’i kaleme alınmıştır. 2019 AYT (SOSYAL 2) 3. SORU

Gazneliler (963-1187)- Samanoğulları Devleti'nin Horasan valisi AlpTigin Samanoğulları Devleti’nin zayıflamasından faydalanarak bağımsızlığını ilan etmiştir.- Başkenti Gazne şehridir. Devlet adını buradan almıştır.- Alp Tigin Türk tarihinde ilk kez “padişah” unvanını kullanmıştır.

28

- Sebük Tigin döneminde ülke Hindistan'a kadar genişlemiştir.- Sebük Tigin’den sonra tahta Gazneli Mahmut geçmiştir. Devlet en parlak döneminiGazneli Mahmut zamanında yaşamıştır.- Gazneli Mahmut Karahanlılar’la ittifak kurarak Samanoğulları Devleti’ni yıkmıştır.- Gazneli Mahmut Şii Büveyhoğulları’nın baskısı altında olan Abbasi halifesini bu Baskıdan kurtarmıştır. Abbasi halifesi Gazneli Mahmut'a “Sultan” unvanını vermiştir. Sultan unvanını kullanan ilk Türk hükümdar olmuştur.- Sultan Mahmut Hindistan üzerine 17 büyük sefer yaparak Hindistan'ı fethederek İslam'ı yaymıştır.- Sultan Mahmut'tan sonra tahta Sultan Mesut geçmiştir. -Sultan Mesut Nesa, Serahs ve Dandanakan Savaşları’nda Selçuklu Devleti'ne yenilmiştir.- Bu yenilgilerden sonra, çok uluslu yapısı nedeniyle yıkılışı hızlanmıştır.- Gazneli Devleti'ni bölgenin yerel halkı olan Gur’lular yıkmıştır.- Firdevs’i Şehname adlı eserini bu dönemde yazmıştır.- Gazneliler sarayda Türkçe, medresede Arapça ve devlet işlerinde Farsçayı kullanmışlardır.2019 TYT 2. SORU

Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157) Kuruluş:- Orta Asya'da Aral Gölü civarında kurulmuş olan Oğuz Yabgu Devleti'nde babası Dukak gibi Sübaşı olan Selçuk Bey’in Oğuz Yabgusuile arası açılınca Kınık boyu ve askerleri ile Cent şehrine gelerek yerleşmiştir.- Selçuklu sülalesi ve etrafındaki bazı boyların Hazarlara tabi oluş Musevilikten etkilenmişlerdir.- Samanoğulları ile iyi ilişkiler kurmuş, bölge halkının da Müslüman olmasından dolayı İslamiyet'i kabul etmiştir.- Samanoğulları Selçuk Bey'e Nur Kasabası’nayerleşmesi için izin vermiştir.- Selçuk Bey 107 yaşında 1009 yılında ölmüştür.- Selçuk Bey'den sonra tahta Arslan Bey geçmiştir. Ancak Selçuklular’ın büyümesindenrahatsız olan Gazneli Mahmut Arslan Bey’i davet ettiği bir ziyafette tutuklatarak Hindistan'daki Kalincar Kalesi’ne hapsettirmiştir.- Arslan Bey’in ölümü üzerine genç yaşta ölenkardeşi Mikail Bey'in oğulları Tuğrul ve Çağrı Beyler tahta geçmiştir.

2017- LYS 10. SORU

Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi-Selçuklular 1035 Nesa Savaşı'nda Gaznelilerimağlup ederek Nesa bölgesini, 1038’te de Serahs Savaşı'nı kazanarak Serahs ve Nişapur’u almışlardır.- Tuğrul Bey Nişabur’da hutbe okutup, para bastırarak bağımsızlığını ilan etmiştir.- Çağrı Bey 1015 yılında Orta Asya'dan gelen Türk boylarını yeni yurt bulabilmek için 3.000 atlı askerle “keşif seferine” çıkmıştır. Anadoluiçlerine kadar ilerlemiştir. Türkler için Anadolu’nun uygun bir yerleşim alanı olduğunu tesbit etmiştir.- Selçukluların güçlenmesi üzerine Gazneli Mesut Selçukluların üzerine ordu göndermiştir. 1040 yılında yapılan Dandanakan Savaşı'nı Selçuklular kazanmıştır. Bu savaşın sonucunda:

● Selçuklu Devleti resmen kurulmuş.● Gazneliler yıkılış sürecine girmiş.● Horasan ve civarına Selçuklu Devleti

hakim olmuş ● Selçukluların Türk İslam dünyasında

itibarı artmıştır.- Anadolu'daki Türk ilerleyişinden rahatsız olan Bizans ile 1048 yılında Erzurum yakınlarındaki Pasinler Ovası'nda “Pasinler Savaşı” yapılmıştır. Savaşı Türkler kazanmıştır. Gürcü kralı Liparit esir alınmış, bu kralın serbest bırakılması karşılığı Bizans İstanbul'daki camii onararak Tuğrul Bey adınahutbe okunmasını sağlama sözü vermiştir. Busavaş Anadolu için Bizans ile yapılan ilk savaşve ilk zaferdir.- Şii Büveyhoğulları’nın Abbasi halifesini baskıaltına alması üzerine halife Al- Kaaim Biemrillah Tuğrul Bey'den yardım istemiştir. Tuğrul Bey halifeyi bu baskıdan kurtarmış, halife de Tuğrul Bey'e “Rüknül Devlet”, “Rüknül Din” ( Dinin ve devletin direği) ve “Doğunun Batının Sultanı” ünvanını vermiştir.Bu olayla Selçuklular Abbasi halifesinin siyasi yetkilerini devralmışlar ve halifenin sadece dini yetkisi kalmıştır.

Sultan Alparslan Dönemi (1064 -1072)- Tuğrul Bey'in ölüm üzerine tahta oğlu olmadığı için Çağrı Bey'in oğlu Süleyman geçmiştir. Ancak Alparslan Bey kardeşini tahttan indirerek hükümdarlığını ilan etmiştir. Ünlü Türk veziri Nizamülmülk’ü vezirliğe getirmiştir.- Sultan Alparslan ordusuyla Anadolu'da fetih hareketlerine girişmiştir. Kars (Ani)’ı ele geçirip Bizans’a bağlı Vaspuragan Ermeni

29

Krallığını yıkmıştır ( 1064). Van Erciş, Ahlat ve güneye inerek Halep’i ele geçirmiştir. Bu fetihleri memnuniyetle karşılayan halife Sultan Alparslan'a Ebul Feth ( fetihlerin babası) ünvanını vermiştir.- Sultan Alparslan'ın Anadolu'daki ilerleyişinden rahatsız olan Bizans Kralı Romen Diyojen Slav, Frank, Ermeni, Rum, Bulgar, Gürcü ve paralı askerlik yapan Kıpçak ve Peçenek Türkleri askerlerinden oluşan büyük bir ordu kurmuştur. 1071 yılında Malazgirt Ovası'nda yapılan savaşı Bizans ordusundaki Türklerin Sultan Alparslan’ın tarafına geçmesi ile Türkler kazanmıştır. Ermeni tarihçiler bu savaşta Ermeni askerlerinin de Sultan Alparslan'ı desteklediğini yazmaktadırlar. Romen Diyojenesir alınarak bir anlaşma yapılmıştır. Esir Kral serbest bırakılmış ancak İstanbul'a döndüğünde öldürülmüştür.Bu zaferin sonuç ve önemi:

● Anadolu'nun kapıları Türklere açılmış, Anadolu’da ilk Türk İslam beylikleri kurulmuştur.

● Mimari eserler ile Anadolu Türkleştirmiştir.

● Bizans baskısı sona erdirilmiştir.● Haçlı Seferleri'ne sebep olmuştur.● Doğu- batı ticareti Türklerin

kontrolüne geçmiştir.- Sultan Alparslan esir alınan bir kale komutanı tarafından hançerlenerek şehit edilmiştir. Sultan Melikşah Dönemi ( 1072 -1092)- Sultan Alparslan’dan sonra tahta Sultan Melikşah çıkmıştır.- Sultan Melikşah dönemi Selçuklular’ın zirve dönemidir. Ülkenin sınırları doğuda Ceyhun Nehri’ne, batıda Ege Denizi'ne, kuzeyde Kafkasya'ya, güneyde Mısır ve Basra Körfezi’ne kadar genişlemiştir.- Bu dönemin de ünlü veziri Nizamülmülk’tür. Nizamiye medreselerini kurmuştur. Siyasetname isimli bir eser yazmıştır. Ömer Hayyam’a Celali takvimini hazırlatmıştır. İrankökenli ünlü vezir Batıniler (Haşhaşiler) tarafından suikast ile şehit edilmiştir.- Batıniler Hasan Sabbah adlı bir Alim tarafından kurulmuştur. Alamut kalesini kendilerine üst edilmişlerdir. Devletin yönetimini fedailer yoluyla işlettiği suikastlar ile ele geçirmek istemişlerdir. Bu örgüt fedailerine afyonla uyuşturduğu için Haşhaşiler de denimiştir.

Büyük Selçuklu Devleti'nin Parçalanması- 1092 yılında Sultan Melikşah 38 yaşında vefat etmiştir.- Melikşah'ın ölümü ile oğulları Mahmut, Mehmet Tapar ve Berkyaruk arasında taht kavgaları başlamıştır. Bu devir 1092- 1017 yılları arasında sürmüş ve Fetret Devri olarak da adlandırılmıştır.- Selçukluların son büyük hükümdarı Sultan Sencer’dir. Sultan Sencer devletin kötüye gidişini durduramamıştır. Bir taraftan Moğol baskısı bir taraftan Haçlı baskısı devleti zayıflatmıştır.- 1141 yılında Moğol Karahitaylar ile Katvan Savaşı yapılmış, Sultan Sencer mağlup olmuşdevletin yıkılışı hızlanmıştır.- Devlet kademelerinde İranlı bürokratlara çokça yer verilmesine tepkili olan Oğuz Türkmenleri 1153 yılında Oğuz İsyanı başlatmışlardır. Oğuz Türkmenleri tarafından esir alınan Sultan Sencer'in ölümü üzerine de devlet parçalanarak yıkılmıştır. Büyük Selçuklu Devleti'nin parçalanması ile kurulan devlet ve atabeylikler: Devletler:

● Irak Selçukluları● Suriye Selçukluları● Kirman Selçukluları● Türkiye Selçukluları

Atabeylikler:● Boriler ( Şam)● Zengiler( Musun- Halep)● Salgurlular ( İran)● İldenizoğulları ( Azerbaycan)● Beg-Tekinoğulları ( Erbil)

2018-AYT SOS-2 3. SORU

Büyük Selçuklu Devleti'nin Yıkılma Sebepleri:- Ülkenin hanedan üyelerinin ortak malı sayılması neticesinde yaşanan taht kavgaları.- Merkezi otoritenin zayıflaması ile Atabeylerin olumsuz faaliyetleri.- Batınilerin ( Haşhaşiler) suikastleri.- Türkmenlerin devlete küstürülmeleri.- Siyasi yetkileri elinden alınan Abbasi halifesinin olumsuz faaliyetleri.- Haçlı Seferleri'nin olumsuz etkileri.- Doğudan gelen Moğol baskıları ve Katvan Savaşı.2016-LYS 9. SORU

DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE ÇAĞDAŞ DEVLETLEREyyubiler (1174-1250)-Kurucusu Selahaddin Eyyubi’dir.

30

-Mısır’da kurulan III. Türk devletidir.-Filistin, Suriye, Güneydoğu Anadolu ve Irak bölgesine hakim olmuşlardır.-Kudüs Haçlı Krallığını Hıttin (1187) Savaşındayıkarak Küdüs’ü geri almışalar ve III. Haçlı seferine neden olmuşlardır.- Eyyubileri Memlüklüler yıkarak Mısır’a hakim olmuşlardır.

Memlüklüler(1250-1517)-Aybek tarafından Mısır’da kurulmuştur.Mısır’da kurulan IV. Türk devletidir.-Abbasileri Devletini yıkan İlhanlıları Sultan Kutuz Aynı Calut Savaşı’nda (1260) mağlup etmiştir.-Sultan Baybars Elbistan’da İlhanlıları yenmiş ve Kayseri’ye kadar gelmiştir.- Sultan Baybars Haçlılar ile mücadele etmiştir.-İlhanlıların Bağdat’ı alarak Abbasilere son vermesinden sonra Halifeyi Mısır’a getirerek Hilafeti yaşatmışlardır.- Osmanlı Devleti (1517) Ridaniye Savaşı’ndaMemlüklüler’i yıkılmıştır.

Harzemşahlar (1157-1231)-Amuderya Nehri’nin Aral Gölü’ne döküldüğü bölge olan Harzem’de kurulmuştur.-Büyük Selçuklu Devleti Harzem valisiyken Katvan Savaşının kaybedilmesi ile İl Arslan bağımsızlığını ilan etmiştir.-Maveraünnehir’den Doğu Türkistan’a kadar yayılmışlardır.-Cengiz Han ile girişilen çatışmadan dolayı devlet zayıflamıştır.-Celaleddin Harzemşah devleti Tebriz merkezli Azerbaycan bölgesinde yeniden kurmuştur.- Moğol Baskısı nedeniyle Doğu Anadolu’ya kadar gelmiş, Ahlat’ı yağmalamaları üzerine I. Alaeddin Keykubat tarafından Yassı Çemen (1230) Savaşı’nda mağlup edilerek zayıflamış, Karahitaylılar tarafından 1231’de yıkılmıştır.

Akkoyunlular (1402-1502)-Güney doğu Anadolu’da Kara Yülük Osman Bey tarafından kurulmuştur.-Anakara savaşından yararlanıp genişleyip güçlenmişlerdir.-En güçlü hükümdarı Uzun Hasan Otlukbeli (1473) Savaşı’nda Fatih Sultan Mehmet’e yenilince zayıflamışlardır. -Safevi hükümdarı Şah İsmail tarafından yıkılmışlardır.-Uzun Hasan Kur’an-ı Kerim’i Türkçeye çevirten hükümdardır.

Karakoyunlular (1375-1468)-Erciş merkezli Bayram Hoca tarafından kurulmuştur.-Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf Timur’dan kaçıp Yıldırım Bayezid’e sığınmıştır.- Timur’un ülkesine geri dönmesi üzerine Doğu Anadolu, İran ve Irak bölgesinde Tebriz şehri merkezli bir devlet haline gelmiştir.- Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan tarafından yıkılmıştır.

Fatımiler (910-1171)-Tunus’ta Hz. Ali’nin soyundan geldiklerini iddia edenlerin kurduğu Şii, Arap devletidir.-Akşitleri yıkarak Suriye, Filistin ve Mısır topraklarına hakim olmuşlardır.-Mısır’da çağının en iyi okullarından olan El Ezher Medresesi kurulmuştur.- Eyyubiler tarafından yıkılmıştır.

Moğol Cengiz İmparatorluğu (1196-1227)-Tüm Moğolları bir bayrak atında toplayan Cengiz Han (1196) tarafından kurulmuştur.-1211-1215 yıllarında Çin üzerine sefer düzenlemiş ve Pekin’i kontrol altına almıştır.- Buhara ve Semerkant’ı ele geçirip Hazar Denizi’nin güney ve kuzeyinden İran ve Avrupa’ya ilerlemişlerdir.-1227 yılında Cengiz Han ölmüştür.- Moğollar Çin’den Baltık Denizi’ne kadar büyük bir imparatorluk kurmuşlardır.- Asya’daki Türk Boylarının batıya, Anadolu’ya göçünü baskıyla hızlandırmışlardır. -Türk Boylarını tek barak altında toplayan III. İmparatorluk olmuştur.- Cengiz Han ölmeden önce imparatorluğu oğulları arasında paylaştırmıştır. Ölümü ile deİmparatorluk parçalanarak oğulları tarafındandevletler kurulmuştur.

Altınordu Devleti (1227-1502)-Batu Han zamanında Karadeniz’in kuzeyinde Kıpçak ülkesinde kurulmuştur.-Bulgar Devleti’ni ortadan kaldırmışlar, Kiev ve Macaristan’a ilerlemişlerdir.-Berke Han zamanında İslamiyeti kabul etmişlerdir.-Devletin zayıflaması ile Rus Prenslikleri, Lehistan, Litvanya ve Macaristan bağımsız olmuştur.- Timur’un yaptığı sefer sonucunda Altın ordu devleti dağılmıştır.

31

-Devletinin dağılması ile Kırım, Hokant, Hive, Buhara, Kazan, Nogay, Özbek, Sabir ve KasımHanlıkları kurulmuştur.

İlhanlılar (1256-1336)-Hülagü Han tarafından İran’da kurulmuştur.-1258 yılında Bağdat’ı ele geçirip Abbasi Devleti’ne son vermişlerdir.-Gazan Han zamanında Müslüman olmuşlardır.-1336 yılından itibaren dağılmıştır.

Çağataylar (1227-1369)-Balkaş Gölü ve Beşbalık Uygur bölgesinde Çağatay Han tarafından kurulmuştur.- Tarma-Şirin Han’dan itibaren İslamiyeti kabul etmişler ve Uygurların etkisi ile de Türkleşmişlerdir.-Timur’un 1369 yılında bu bölgeyi elegeçirmesi ile dağılmıştır.

Kubilay Hanlığı (1280-1368)-Cengiz Han’ın torunu, Ögeday’ın oğlu Kubilay Han tarafında Çin’de kurulmuştur.-Devletin merkezi Pekin şehridir.-Japonya’ya seferler düzenlemişlerdir.-Çinliler bu Moğol sülalesine Yüan demişlerdir.-Marko Polo seyahatnamesinde bu hanlıktan bahsetmiştir.-Devletin zayıflaması ile Çin’i terk etmişlerdir.

Timur Devleti 1369-1501-Timur tarafından Çağataylar Devleti sınırları içinde kuruldu.-Doğuda Hindistan, Batıda Anadolu, Kuzeyde Ukrayna ve güneyde Basra Körfezi’ne kadar genişlemiştir.-1395’te Altınordu Devleti’ni yıkarak Rus prensliklerinin başıboş kalıp güçlenmesine neden olmuşlardır.-Doğu Anadolu’ya kadar ilerleyip Sivas’ı dahasonra Suriye, Halep ve Şam’ı ele geçirmeleri üzerine Osmanlı Devleti hükümdarı Yıldırım Bayezid döneminde (1402) Ankara Savaşı’nı yapılmıştır. Bu savaş ile Osmanlılar fetret devrine girmiştir.- Ünlü astronomi bilgini Uluğ Bey ve Edebiyatçı Hüseyin Baykara Timur’un torunlarıdır. Ayrıca Babür Devleti’ni kuran Babür Şah Timur’un diğer bir torunudur.

Babür Devleti (1526-1858)-Babür Şah tarafından Afganistan ve Hindistan’ın kuzeyinde kuruldu.-Şah Cihan Döneminde eşi için Tac Mahal inşadilmiştir.

-1858 Yılına Afgan, İran ve İngiliz saldırıları sonucunda zayıflayan devleti İngilizler yıkmıştır.

İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR MEDENİYETA- Devlet Yönetimi-İlk Türk İslam devletlerinde eski Türklerdeki “Kut İnancı” ufak bir değişikliğe uğrayarak “Allah'ın ülkeyi yönetme yetkisini bir hanedana vermesi” şeklinde devam etmiştir.- Hanedan erkeklerinin tahta çıkma yetkisininolması taht kavgalarına ve Türk Devletlerinin kısa sürede zayıflayıp yıkılmasına neden olurken en güçlü adayın tahta çıkmasını da sağlayarak olumlu bir etki de göstermiştir.- Halife dini lider olarak kabul edilmiş ancak halife ile yönetim paylaşılmamıştır (Laik). Abbası Halifesinden hutbe okutmak, Hilat(kemer-kılıç) Menşur ve Tiraz (elbise) gibiyetkiler ile hediyeler alınarak hükümdarlık Halife tarafından da onaylanmıştır.- Hakimiyet sembolleri: Hutbe Okutmak, ParaBastırmak, Hilat, Menşur, Tiraz, Taç, Taht, Nevbet, Mühür, Tuğ, Çetr, Otağ ve Saray.- İlk Türk İslam Devletlerinde hükümdar: Han,Hakan, Kağan gibi unvanların yanında Sultan( Gazneli Mahmut), Padişah ( sebük Tigin) gibi ünvanlarda kullanmışlardır.- Sultan'ın erkek çocuklarına Melik denilmiştir.- Meliklerin eğitim-öğretim ve devlet işlerindeyetiştirilmesinde “Atabey” denilen devlet adamları görevlendirilmiştir.- Türk İslam Devletlerinde sultana yardımcı Sahib-i Divanı Devlet denilen vezirler (Hacip)görev yapmıştır.- Sultana devlet işlerinde yardımcı olan danışma meclisi niteliğindeki divanlar bulunmuştur. En yüksek divan Divan-ı ALâ (Divanı Saltanat) denilmiştir. Bu yüksek divana bağlı diğer divanlar şunlardır: Divan-ı Arz: Başkanına “Emr-i Arz” denilen bu divan ordunun ihtiyaçlarını karşılamakla sorumludur. Divan-ı İnşa (Tuğra): Başkanına “Tuğrai” denilen bu divan devletin iç ve dış yazışmalarından sorumludur. Divan-ı İstifa: Başkanına “Müstevfi” denilen bu divan devletin maliye işlerinden sorumludur. Divanı İsraf: Başkanına “ Müşrif” denilen bu divan devletin her türlü idari ve mali işlerinin denetiminden sorumludur. Divan-ı Mezalim: Ağır siyasi suçların görüşüldüğü divandır.

32

Niyabeti Saltanat: Başkanına “Naip” denilen sultanın başkentte olmadığı zaman devlet işlerine vekalet eden divandır.Saray Görevlileri Emr-i Candar: Sultanı korumaktan sorumludur. Emr-i Alem: Sancak ve bayraklardan sorumludur. Emr-i Silahtar: Sultan silahlarından sorumludur. Emr-i Camedar: Sultan ve ailesinin baş terzisidir. Emr-i Çeşnigir: Saray mutfağından sorumludur. Şarapdar-ı Has: Saray mutfağında içeceklerden sorumludur. Emr-i Ahur: Saray hayvanlarından sorumludur. Hacibü'l Hüccab: Sultanla görüşeceklerin görüşmelerini ayarlar. Emr-i Meclis: Sultan'ın ziyafetlerinde teşrifatçıdır.Serhenk: Sultanım seyahatlerinde yol düzeninden sorumludur.Hares Emiri: Sultan'a karşı işlenen suçların yakalanıp cezalandırılmasına sorumludur.2016-LYS 8. SORU

Taşra ( Eyalet) Yönetimi- Bazı eyaletlere “Melikler” yanlarında “Atabeyler” ile idareci olarak görevlendirilmişlerdir.- Diğer eyaletlere ise “Subaşı” denilen valiler görevlendirilmiştir.- Şehirlere “Şıhne” denilen komutanlar atanmıştır.- Ayrıca şehirlere “Imga” veya “Amil” denilenmali görevliler ile “ Muhtesip” verilen çarşı, pazar sorumluları da görevlendirilmiştir.

B- Ordu- İlk Türk İslam Devletleri’nde ordu şu bu bölümlere ayrılmıştır: Hassa Askerleri: Savaş esiri veya köle olarak küçük yaşlarda alınıp, yetiştirilen askerlerdir. Maaş alan askerlerdir.Gulaman-ı Saray: Hassa Askerleri içerisinden seçilen sultanın özel muhafız birlikleridirler.Eyalet Askerleri: Meliklerin veya Subaşı’ların yönettiği eyaletlerden gelen askerlerdir.Sipahiler: İkta sahiplerinin besleyip hazırlamak zorunda oldukları askerlerin oluşturduğu ordudur.

Türkmenler: Savaş zamanı Türkmen boylarından alınan askerlerden oluşan ordudur.Yardımcı Birlikler: Savaş zamanı bağlı devlet veya beyliklerden alınan askerlerden oluşan ordudur.2017-YGS 2. SORU

C- Ekonomik Hayat- İlk Türk İslam Devletleri’nde ekonomi ticaret, tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır.- İlk Türk İslam Devletleri İpek ve Baharat yollarının bir kısmına hakim oldukları için ticarete önem vermişlerdir. Karahanlılar “Ribat” denilen kervansaraylar inşa etmişlerdir.- Abbasilerde görülen Fütüvvet (Mesleki-dini teşkilat) teşkilatını geliştirmişlerdir.- Hayvancılık ile konar-göçer Türk boyları uğraşmışlardır.- Tarım en önemli ekonomik uğraş olmuştur. Araziler şu bölümlere ayrılmıştır: Has Arazi: Geliri hükümdar ve ailesine ait olan topraklardır. İkta Arazi: Devlete ait olup, yıllık gelirleri komutan ve devlet adamlarına maaşları karşılığı verilen topraklardır. Mülk Arazi: Şahıslara ait topraklardır tasarrufu Müslim veya gayrimüslim şahıslara aittir. Devlete vergisi ödenen topraklardır. Vakıf Arazi: Devlete ait topraklar veya mülktopraklardan bir kısmını bağış yapılması ile oluşmuş hayır işlerinde kullanılan topraklardır. Devlet bu topraklardan vergi almamıştır.

D-Hukuk- Türklerin İslamiyet'i kabulü ile hukuk Şer'i Hukuk ve Örfi Hukuk olarak ikiye ayrılmıştır.- Şer'i Hukuk: Evlenme, boşanma ve mirasgibi davalara bakmışlardır. Mahkeme başkanlarına Kadı denilmiştir. Baş Şer'i hukuk Kadısına ise Kadi'l Kudat denilmiştir.- Örfi hukuk: Devlet işleri ile ilgili davalara bakmıştır. Mahkeme başkanlarına Kadı denilmiştir. Baş Örfi Hukuk kadısına ise Emr-i Dad denilmiştir.- Ordu içerisindeki askeri davalara Kadıasker (Kazasker)’ler bakmışlardır.- Devlet işleri ile ilgili yüksek davalar ise Divan-ı Mezalim’de görülmüştür.2018-TYT 2. SORU

E- Dini ve Sosyal Hayat- Türklerin İslamiyet'i kabulü ile İslam'a aykırı uygulamalardan vazgeçilmiştir.

33

- Kurulan Türk devletleri ile İslamiyet Hindistan, Orta Asya ve Anadolu gibi topraklara yayılmıştır. Halife Şii tehlikesinden korunmuştur. Halife ve din adamları devlet işlerine karıştırılmamıştır.- Moğol ve Haçlı istilalarına karşı İslam dünyası muhafaza edilmiştir.- Türk insanı içerisinde Nakşilik, Kadirilik, Kübrevilik, Ekberilik ve Yesevilik tarikatları yayılmıştır.- Kurulan tekke ve zaviyelerde halka dini eğitim yanında fakirlere barınak, yemek gibi hizmetlerde yürütülmüştür.- Türk örfü ve İslamiyet ile halk içinde çağdaşıdünya toplumlarında görülen sosyal sınıflar görülmemiştir.

F- Dil ve Edebiyat- İlk Türk İslam Devletleri’nden Karahanlılar Türkçe'yi sarayda, orduda ve eğitimde resmidil olarak kullanmışlardır.- Büyük Selçuklular Farsçayı, Gazneliler ise Arapçayı resmi dil olarak kullanmışlardır. Bu devletler'de eğitim dili Arapça olmuştur.- Bu dönemde Saltuk Buğra Han Destanı ve Cengizname gibi sözlü edebi eserler verilmiştir.- İlk yazılı Türk İslam eserleri ise Karahanlılar döneminde yazılmıştır. Bunlar: Yusuf Has Hacip’in Kutadgu Bilig Yüknekli Edip Ahmet’in Atabetü'l Hakayık Kaşgarlı Mahmut’un Divanı Lügatit Türk Hoca Ahmet Yesevi’nin Divan ı Hikmet adlı eserleridir.- Gazneliler tarafından himaye edilen Firdevsi Şehname adlı eserini yazmıştır.- Büyük Selçuklu Devleti'nin ünlü veziri Nizamülmülk devlet adamlarına öğütler verdiği Siyasetname’yi kaleme almıştır. 2017- LYS 9. SORU

G- Bilim ve Sanat- Türk İslam Devletleri medreselerinde pozitifbilimler ve dini bilimler birlikte okutulmuştur.- Selçuklu veziri Nizamülmülk’ün kurduğu Nizamiye Medreseleri bilim dünyasının merkezi olmuştur. Dünyaca ünlü bilim insanları yetiştirmiştir. Bazı bilim insanları şunlardır: Farabi: En ünlü eseri İhsanül Ulum ( İlimlerin Tasnifi)’dur. Öklit geometrisini açıklamış, geometri, matematik ve astronomiile uğraşmıştır. Muallimi Sani unvanını almıştır. Aristo’yu en iyi açıklayan bilgindir.Biruni: En önemli Asar-ı Bakiye’dir. Matematik, geometri, astronomi ve coğrafya

ile uğraşmıştır. Maddelerin özgül ağırlığını hesaplamıştır. Harezmi: Kitabul Cebr vel Mukabele adlı eseri ile ünlü matematikçidir.İbni Sina: Tıpta “Kanunlar” adlı eseri Avrupa'da temel eser olarak okutulmuştur. Tıp, fizik, mantık alanları ile uğraşmıştır.Abdullah el Barani: Trigonometri İbni Türk El Cili: Matematikİbnül Esir: TarihÖmer Hayyam: Astronomi ile uğraşmış ve Celali Takvimini hazırlamıştır.İbnül Rüşd:- İslam'ın tesiri ile resim ve heykelcilik gelişmemiştir. Hat, tezhip, Çinicilik, nakkaşlıkminyatür ve dokumacılık gelişmiştir.- Türk çadırı şeklindeki kubbe ilk Türk mimarları tarafından kullanılmıştır.- Bağdat'ta İmamı Azam Ebû Hanife Türbesi, Necef'te Hz. Ali Türbesi Sultan Melikşah tarafından yaptırılmıştır.- İsfahan’da Sultan Melikşah Camii ve Türbesi,Mevr’de Sultan Sencer Türbesi, Rey’de Kümbet-i Tuğrul ve Nizamiye Medreseleri diğer önemli Türk İslam mimari eserleridir.- Ayrıca birçok cami, darüşşifa, kervansaray ve kümbetler inşa edilmiştir.- Gazneliler Leşger-i Bazar Camii ve ilk medrese sayılan Beyhakiye Medresesi, Tolunoğulları; Tolunoğlu Ahmet Camii gibi önemli mimari eserler yapmışlardır.2016-LYS 6. SORU

TÜRKİYE TARİHİ

- Anadolu'da VI. ve VII. yüzyıllarda Sasani ile Bizans imparatorlukları arasındaki mücadeleler şehirleri harabeye çevirmiş , bölgede nüfus azalmış ve ticari düzeni bozulmuştur.- Bu dönemde Anadolu'da Rumlar- Ermeniler-Süryaniler- Araplar ve Türkler bulunmaktadır.- Bizans İmparatoru IX. Konstantin Monomakhos Ani (Van) Krallığını yıkarak Selçuklular ile komşu hale gelmiştir. Bölgede bulunan yerel muhafız birlikleri dağıtılarak yerine ücretli askerlerden oluşan bir ordu kurulmuştur. Bu ordunun ücretleri için halka zorla ağır vergiler konulmuştur.-XI. Yüzyılda Ermeni ve Süryani halk Bizans'ınadaletsiz yönetimine karşı Türklerin yanında yer almışlardır.

34

- Ermeni tarihçi Urfalı Meteos ve Süryani tarihçi Mihael eserlerinde, Bizans'ın halklarını zorla Ortodoks mezhebine geçirmeye çalıştığını, zulüm ettiğini ve haklarının Türkleri desteklediğini yazmaktadırlar.- Anadolu için Türk adının kullanılmasını ilk defa Bizans kaynaklarında XII. yüzyıldan itibaren görülmektedir.- XIII. Yüzyıl sonu ve XIV. Yüzyıl başlarında yaşamış İtalyan Seyyah Marco Polo Anadolu'dan Türkiye olarak bahsetmiştir.- Arap Seyyah İbni Batuta XIV. yüzyılda Anadolu için Berrüt Türkiyye ifadesini kullanmıştır. Anadolu’ya İlk Türk Akınları-Anadolu'ya ilk Türk akınları IV. Yüzyıl sonlarında (395-398) Avrupa hunları tarafından düzenlenmiştir. Avrupa hunları Kafkasya üzerinden Suriye'ye kadar ilerlemişlerdir.-VI. Yüzyılda Sabarlar Kafkasya üzerinden Konya, Kayseri ve Ankara civarına kadar ilerlemişlerdir. ancak Avrupa Hunları ve Sabarlar bölgeye yerleşmeyi düşünmemişlerdir.- VII. Yüzyılda Emeviler ve VIII. yüzyılda Abbasiler dönemlerinde Türkistan'da Horasan’dan getirilen Türkler Bizans sınırındaki Avasım şehirlerine yerleştirilmişlerdir. Bizans Bu uygulamanın bir benzerini yaparak Balkanlar'dan Şamanistve Hristiyan Türkleri sınırlara yerleştirilmişlerdir. Bu durum Müslüman Türklerin ilerleyişini yavaşlatmıştır.-Anadolu'ya ilk Selçuklu akınları Selçuklu Devleti'nin kurucusu sayılan Tuğrul Bey döneminde 1015 yılında kardeşim Çağrı Bey'in 3000 kişilik Atlı, seçme bir Türk birliği ile yaptığı keşif seferi ile başlamıştır.- Çağrı Bey'in Anadolu'ya yerleşmek için olumlu rapor vermesi üzerine Türkistan dan gelen yurtsuz Türk boyları İranlı devlet adamlarının da İran şehirleri ve ekili arazilerinin zarar görmemesi için teşvikleri üzerine Anadolu ya yönlendirilmişlerdir .- Tuğrul Bey ve diğer hükümdarları taht kavgası tehlikesine karşı amcası Arslan Bey’intorunlarını ve bazı komutanlarını Anadolu'nunfethi ile görevlendirmişlerdir. Fethedilen toprakları fetheden komutana vererek fetihleri hızlandırmışlardır.- Bu Fethi hareketleri Bizans ile 1048 Pasinler Savaşı'na neden olmuştur. Anadolu için Selçuklular ile Bizans arasında yapılan ilk

savaş olan Pasinler Savaşı'nın Türkler kazanmıştır.- Selçuklular 1064 yılında ani kalesini fethetmişleridir.- 1071 yılında Sultan Alparslan Romen Diyojen’i Malazgirt Ovası'nda mağlup etmiş ve Anadolu'nun kapıları Türklere açılmıştır. Anadolu'ya Türk yerleşim için Bir dönüm noktası olan Malazgirt Meydan Muharebesi ileTürkler Büyük kafileler halinde herhangi bir direnişe uğramadan Anadolu'ya yerleşmeye başlamışlardır.

ANADOLUDA İLK TÜRK BEYLİKLERİSultan Tuğrul Bey Döneminden

itibaren devlet politikası haline gelen ve Sultan Alparslan ile Melikşah dönemlerinde de uygulanan Anadolu Fetih Politikası ile önemli komutanlar ve Arslan Beyin soyundan gelen hanedan üyelerine Anadoluda fethettiği yerler yurt olarak verilmiştir. Böylece Anadolu'nun fethi hızlanırken, Anadolu'da ilk Türk beylikleri ortaya çıkmıştır.2016-LYS 10. SORU

Danışmentliler- Selçuklu komutanlarından Danişment Ahmet Gazi tarafından Sivas merkezli kurulmuştur.- Tokat, Amasya, Kayseri, Malatya, Çankırı ve Kastamonu'ya hakim olmuşlardır.- Bizans, Haçlılar, Ermeniler ve Gürcüler ile mücadele etmişlerdir.- Danişment Ahmet Gazi kendi adına para bastırmıştır.- Danişmentname adlı manzum türdeki eseri yazarak ülkelerine yaptıkları hizmetleri anlatmışlardır.- Bilim adamlarını desteklemişler, Tokat Niksar'da Anadolu'da kurulan ilk medrese olan Yağıbasan Medresesi'ni kurmuşlardır.- Anadolu Selçuklu sultanı II. Kılıçarslan bu beyliğe son vermiştir.

Mengücekliler- Sultan Alparslan'ın komutanlarından Mengücek Gazi tarafından Erzincan merkezli kurulmuştur.- Kemahiye, Divriği ve Şebinkarahisar çevresine hakim olmuşlardır.- Bizans ve Gürcülere karşı başarılar kazanmış, Trabzon Pontus Rum İmparatorluğu'nun güneye inmesini engellemişlerdir.- Ünlü tıpçı Muvaffakuddin Abdüllatif Mengücek Sarayı'nda yaşamıştır.

35

- Yapmış oldukları mimari eserler tarih boyunca bölgede yaşanan depremlerden dolayı günümüze gelememiştir.- Beylik zamanla zayıflayıp Erzincan ve Divriği koluna ayrılmış, Anadolu Selçuklu Devleti Sultanı II. Kılıç Aslan tarafından yıkılmıştır.

Artuklular- Sultan Melikşah'ın komutanı Artuk Bey'in oğulları Sökmen ve İl Gazi tarafından kurulmuştur.- Mardin, Harput ve Hasankeyf Artukluları olarak üç kol halinde yaşamışlardır.- Mardin koluna Karakoyunlular, Harput koluna Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubat, Hasankeyf koluna ise Eyyubiler son vermiştir.- Batman Malabadi Köprüsü, Mardin Hatuniye Medresesi önemli mimari eserleridir.- Ünlü bilim insanı Cezeri bu beylikte yaşamış, sibernetik ve otomasyon alanlarındaçalışmalar yapmıştır. Saltuklular- Selçuklu komutanlarından Ebu'l Kasım Saltuk Bey tarafından Erzurum merkezli kurulmuştur.- Haçlılar ve Gürcüler ile mücadele etmişlerdir.- Kars, Oltu, Bayburt. Malazgirt ve Artvin civarına hakim olmuşlardır.- Erzurum'daki Kale Camii, Ulu Cami, Tepsi Minare, Üç Kümbetler ve Mama Hatun Türbesi önemli Saltuklu Beyliği eserleridir.- Saltuklu Beyliğine Anadolu Selçuklu Sultanı Rükneddin Süleyman Şah son vermiştir.

Çaka Beyliği- Bizans’a esir düştüğü dönemde denizciliği öğrenen Çaka Bey 1081 yılında İzmir ve çevresinde Çaka Beyliğini kurmuştur.- Midilli, Sakız, Rodos ve İstanköy adalarını fethetmiştir.- I. Kılıçarslan ile kızını evlendirerek Anadolu Selçukluları ile dostluk kurmuştur. - Çaka Bey İstanbul'u kuşatıp, fethetmek istemiştir. Bizans İmparatoru I. Aleksios Komnenos Çaka Bey’in Balkanlardaki Peçeneklerle anlaşması üzerine I. Kılıçarslan’a bir mektup yazarak Çaka Bey’in asıl amacının Anadolu Selçuklu tahtı olduğuna Sultanı inandırmıştır. I. Kılıçarslan kayınpederi olan Çaka Bey’i İznik’e davet etmiş, ziyafet sırasında öldürmüştür.

Böylece Bizans entrika ile Çaka Bey tehlikesinden kurtulmuştur.Not: Türk tarihine ilk Türk denizci beyliği olarak geçmiştir.

DİĞER TÜRK BEYLİKLERİ Sökmenliler ( Ahlatşahlar): Sökmen Beytarafından Ahlat ve Van Gölü havzasında kurulmuştur.Dilmaçoğulları : Sultan Alparslan'ın komutanlarından Dilmaçoğlu Mehmet Bey tarafından Bitlis ve çevresinde kurulmuştur.İnaloğulları: Sadr Bey tarafından Diyarbakır'da çevresinde kurulmuştur.Çubukoğulları: Çubuk Bey tarafından Harput ve çevresinde kurulmuştur.İnançoğulları: Mehmet Bey tarafından Denizli- Ladik çevresinde kurulmuştur.Tanrıvermişoğulları: Tanrıvermiş Bey tarafından Efes civarında kurulmuştur.

İLK TÜRK BEYLİKLERİNİN ANADOLUYU TÜRKLEŞTİRMESİ- Anadolu'yu fethederek Türk yurdu haline getirmişlerdir.- Anadolu'nun Türk- İslamlaşmasının hızlandırmışlardır.- Bulundukları bölgeleri Bizans, Haçlı, Gürcü, Ermeni ve Rum saldırılarına karşı korumuşlardır.- Anadolu'daki küçük şehirleri imar ve iskan ederek büyük şehirler haline getirmişlerdir.- Anadolu'da yer adlarının Türkçeleştirmişlerdir.- Anadolu'ya ilk Türk- İslam mimari eserleri olan camiler, medreseler, kervansaraylar, imarethaneler, zaviyeler, hamamlar ve kümbetler inşa etmişlerdir.

TÜRKİYE ( ANADOLU) SELÇUKLU DEVLETİ (1077-1308) Anadolu'nun Fethi- Anadolu'ya ilk Türk akınlarını İskit, Hun ve Sabir Türkleri gerçekleştirmiştir.- 1015 Yılında Tuğrul Bey döneminde Çağrı Bey Anadolu’ya keşif amaçlı bir sefer düzenlemiştir. Anadolu yerleşime uygun bulunarak kesin yerleşimler başlamıştır.- Türk yerleşimlerinden rahatsız olan Bizans ile 1048 yılında Pasinler Savaşı yapılmıştır. Busavaşı Türkler kazanmış, Doğu Anadolu'da Türk etkinliği artmıştır. Anadolu'ya yerleşme için Bizans ile yapılan ilk büyük savaştır.- Tuğrul Bey döneminden itibaren göçebe Türkmenlerin ekili dikili İran arazilerine zarar vermemesi, Abbasi halifesinin göçerlerden rahatsız olarak şikayet etmesi üzerine göçebe

36

Türklerin Anadolu'ya yönlendirilmesi politikası uygulanmıştır.- 1071 Yılında Bizans ile yapılan Malazgirt Meydan Muharebesi ile Anadolu'nun kapıları Türklere açılmıştır. Bu savaş ile Anadolu'da Türk yerleşimlerine engel olacak bir güç kalmamıştır.- Büyük Selçuklu Devleti hanedanı ve komutanlarının kurduğu Türkiye Selçukluları, Danışmentliler, Saltuklular, Mengücekliler, Artuklular ve Çaka Beyliği gibi beylikler siyasi, ekonomik ve kültürel faaliyetlerle Anadolu'yu Türkleştirmişlerdir.

Türkiye Selçuklu Devleti'nin Kuruluşu- Gazneli Mahmut'un hile ile Hindistan’daki Kalincar Kalesine hapsettirdiği Aslan Bey'in oğlu Kutalmış Bey Rey şehrini ele geçirerek taht iddiasında bulunmuştur. Sultan AlparslanKutalmış Bey’i mağlup ederek öldürmüştür. Kutalmış Bey’in çocuklarının ise taht iddiasında bulunmalarının önüne geçilmek için Anadolu'nun fethi ile görevlendirilmişlerdir.- Sultan Melikşah döneminde Kutalmış Bey’in oğulları Süleyman Şah ve Mansur Bey Anadolu'nun fethi için Anadolu'ya gelmişlerdir.- Süleyman Şah ve Mansur Bey Konya, Afyon, Kütahya ve İznik şehirlerini ele geçirmişlerdir.- Süleyman Şah kardeşi Mansur Bey’i bertarafederek tek başına tahta çıkmıştır.- Büyük Selçuklu Devleti sultanı Melikşah bir fermanla Süleyman Şah'ın sultanlığının tanırken, Abbasi halifesi menşur ve hilat göndermiştir. Başkent İznik şehri olmuştur.- Süleyman Şah Marmara kıyılarına kadar ilerleyip boğazlardan geçen gemilerden vergi almıştır. Bizans ile Dragos Çay’ını sınır kabul edilen bir anlaşma imzalamıştır.- Başkent İznik'te Ebul Kasım adlı vezirini bırakan Süleyman Şah Antakya’yı alıp Halep'eilerlemiştir. Suriye Selçuklu Devleti Meliki Tutuş ile savaşırken ölmüştür. Bugün Suriye'nin içinde yer alan Caber Kalesi’ne defnedilmiştir. Devlet bir dönem vezir Ebul Kasım tarafından yönetilmiştir.Not: Caber Kalesi Lozan Barış Antlaşması'na göre Türkiye Cumhuriyeti toprağı sayılmıştır.

I. Kılıçarslan Dönemi (1092 -1107)- Sultan Melikşah'ın ölümü üzerine serbest kalan I. Kılıçarslan ve kardeşi Kulan Arslan Anadolu'ya gelmiş, I. Kılıçarslan tahta geçmiştir.

-I. Kılıçarslan İzmir'de devlet kurmuş olan Çaka Bey'in kızı ile evlenmiştir. Ancak Çaka Bey'in İstanbul'u kuşatma niyetinden dolayı Bizans entrikalar ile Çakabey’i I. Kılıçarslan’a öldürmüştür.- Bizans ile antlaşma yaparak batı sınırını güvenlik altına alan I. Kılıçarslan doğuya yönelip Malatya'yı kuşatmış ancak I. Haçlı Seferi nedeniyle kuşatmayı kaldırmıştır.- I. Kılıçarslan I. Haçlı seferinde 600.000 kişilikHaçlı ordusunu vur kaç taktiği ile 50.000 askere kadar düşünmeyi başarmıştır. Ancak geriye kalan 50.000 Haçlı askeri Antakya'yı alıp Kudüs'ü ele geçirmiştir.- I. Haçlı Seferi sırasında Başkent İznik’ten Konya’ya taşınmıştır.- I. Kılıçarslan Malatya ve sonra Musul'u ele geçirmiştir. Suriye üzerine sefere çıkmış, EmirÇavlı ile yaptığı savaşta Habur Irmağı’nı geçerken boğularak ölmüştür.

I. Mesut Dönemi (1116- 1155)-I. Kılıçarslan'ın ölümü üzerine taht bir dönemboş kalmıştır. Bundan yararlanan Bizans bazıtopraklarını geri almayı başarmıştır.- I. Mesut I. Kılınçarslan’ın oğlu Şahin Şah ile taht mücadelesine girmiş, Danişmentoğlu Emir Gazi’nin desteğini alarak tahta çıkmıştır.- I. Mesut Ankara, Çankırı, Kastamonu ve Elbistan'ı ele geçirmiştir.- Bizans ordularının Akşehir'i işgal etmesi üzerine Konya yakınlarında Bizans ordusunu mağlup etmiştir.- II. Haçlı Seferi'nin başlaması üzerine Antalya şehri Bizans'a verilerek barış yapılmıştır.-I. Mesut II. Haçlı Seferi’nde Haçlı ordusunu Eskişehir yakınlarında mağlup ederek Türk İslam dünyasında ün kazanmıştır.- Danişmentliler’den Sivas ve Malatya almıştır.- Bu dönemde Türkiye Selçuklu Devleti'nin ilkparası olan bakır para bastırılmıştır.- Batılı kaynaklarda Anadolu Türkiye adı ile anılır olmuştur.

HAÇLI SEFERLERİXI. - XIII. Yüzyıllar arası Hristiyan Avrupa dünyasının Müslümanlar üzerine ortaklaşa düzenledikleri seferlere Haçlı Seferleri denilmiştir. Bu seferlerde Hristiyan askerler elbiselerine Hristiyanlığın sembolü olan haç işareti diktirdikleri için bu seferler Haçlı Seferleri ismini almıştır.

37

SebepleriA- Dini Sebepler- Kudüs gibi kutsal şehirleri Müslümanlardan almak.- Fransa'daki Kluni tarikatının Hristiyanları kışkırtması.- Papa II. Urbanus ve Hristiyan din adamlarının halkı endülüjans, aforoz ve enterdi yetkileri ile teşvik ederek nüfuzlarını arttırmak istemeleri.B- Siyasi Sebepler- Bizans İmparatorluğu'nun Avrupa'dan yardım istemesi.- Avrupalıların Anadolu, Suriye ve Filistin’i Müslümanlardan almak istemeleri.- Senyör ve şövalyelerin macera arzuları.

C- Ekonomik Sebepler- Avrupalıların doğu ticaret yollarına hakim olmayı istemeleri.- Avrupa'dan yeterli toprak sahibi olmayan soyluların yeni topraklar elde etmek istemeleri.- Avrupa’da yaşanan sel ve salgın hastalıklar ile halkın açlık çekmesi.- Seyyahlarca çok abartılı bir şekilde anlatılandoğu dünyasının zenginliklerini ele geçirmek istemeleri.

SEFERLERI. Haçlı Seferi (1096-1099)- Hristiyan din adamı Piyer Lermit’in çalışmaları ile büyük bir kısmı askeri olmayan600.000 kişilik ortak bir ordu oluşturulmuştur. Bizans Kralı Aleksios Haçlılarla bir anlaşma yapmıştır. Bu antlaşmaya göre Haçlılar aldıkları eski Bizans toraklarını Bizans’a geri vereceki Bizans işe Haçlıların ihtiyaçlarını karşılayıp rehberlik edecektir. İstanbul üzerinden bekletilmeden Anadolu'ya geçen bu ordunun I. Kılıçarslan ve kardeşi Davut Kulan Arslan tarafından vur- kaç taktiği ile 550.000 kişilik kısmı imha edilmiştir. Ancak geri kalan Haçlı askerleri Antakya, Urfa ve Kudüs'ü ele geçirmeyi başarmıştır. Antakya, Urfa ve Kudüs'te Latinkrallıkları (Prenslik-Kontluk) kurulmuştur. Haçlılar Kudüs’te Müslüman ve Yahudileri katletmişlerdir.

II. Haçlı Seferi (1147-1149)- Musul atabeyi İmadeddin Zengi’nin Urfa Latin Krallığı’na son vermesi üzerine Alman Kralı III. Konrad ve Fransa Kralı VII . Lui önderliğindeki haçlı ordusu I. Mesut tarafından Eskişehir yakınlarında mağlup

edilmiştir. Bu sefer kralların katıldığı ilk seferdir.

III. Haçlı Seferi (1189-1192)- Selahaddin Eyyubi'nin Hıttin (1187) Savaşı'nda Kudüs'ü Haçlılardan geri alması üzerine Alman Kralı Friederich Barbarossa, Fransa Kralı II. Fhilppe Auguste Ve İngiliz Kralı Aslan Yürekli Richard III. Haçlı Seferleri düzenlemişlerdir.- Alman Kralı Friederich Barbarossa Silifke yakınlarında boğularak ölmüş ve ordusu dağılmıştır.- İngiliz ve Fransız kralları deniz yoluyla Suriye’nin Akka şehrine geldiyse de anlaşamayarak Fransa kralı geri dönmüş, İngiliz Kralı ise başarısız olarak geri dönmek zorunda kalmıştır.

IV. Haçlı Seferi (1202-1204)- Selahaddin Eyyubi’nin Yafa ve Suriye'deki bazı kaleleri fethetmesi üzerine IV. Haçlı Seferi düzenlenmiştir. - Haçlıların İstanbul’a geldiği zaman İstanbul'da taht kavgaları yaşanmaktadır. Taht kavgalarını kaybeden İzak Angelos’un Haçlılardan yardım istemesi üzerine Haçlılar yardım ederek İzak Angelos’u tahta çıkarmışlardır. Ancak Haçlılar İstanbul şehrini yağmalamışlardır. Bunun üzerine halk isyan ederek İzak Angelos’u öldürmüştür.Yaşanan karışıklığı fırsat bilen Hacılar şehri komple işgal etmiş, Latin Krallığı kurmuşlardır. Ayrıca bir de Trabzon Pontus Rum Krallığı kurulmuştur.- Bizans hanedanı İstanbul'dan İznik’e gelerek İznik Rum İmparatorluğu'nu kurmuştur. 1261’de İznik Rum İmparatorluğuİstanbul Latin Krallığı’nı yıkıp yeniden Bizans'ı kurmuştur.- Bu seferlerden başka haçlılar doğuya 4 sefer daha düzenlemişlerdir. Ancak bu seferler deniz üzerinden başlayıp Mısır, Suriye ,Tunus yollarını kullanmışlardır.- Haçlıların kurduğu Antakya Prensliği ve Trablus Kontluğuna Memlüklüler son vermiştir.

Haçlı Seferleri'nin SonuçlarıA- Dini Sonuçları - Avrupa'da Papalığa ve din adamlarına güven azaldı.- Katolik ve Ortodoks mezhepleri arasındaki ayrılık arttı.

38

- Hristiyanlık için kutsal yerler Müslümanlarda kaldı.

B- Siyasi Sonuçlar- Seferlerde birçok soylunun ölmesi feodaliteyi zayıflattı.- Haçlılarla mücadelede zayıflayan İslam dünyası Moğollar karşısında güçsüz kaldı.- Haçlılar karşısında başarılar kazanan Türklerİslam dünyasında saygınlığını artırdı.

C- Ekonomik Sonuçlar- Akdeniz limanları önem kazandı.- Avrupa'da mali sıkıntılar sebebiyle İtalyan bankerlere başvurulması ile bankacılık gelişti.- Ticaretle uğraşan burjuva sınıfı ortaya çıktı.- Anadoluda ve Filistin'de şehirler savaşlardantahrip oldu.- Müslüman tüccarlar bankacılık, çek, senet, kredi ve kefil gibi kavramları Avrupalılardan öğrendiler.

D- Bilimsel- Teknolojik Sonuçlar- Avrupa kağıt, barut ve pusula yapımını Müslümanlardan öğrenmiştir.- Avrupa İslam ve Bizans medeniyetini tanıyıpetkilenmiştir.- Avrupalılar cam, dokuma ve deri sanayisini öğrenmişlerdir.- Mimari ve güzel sanatlar alanlarında batı, doğu medeniyetinden etkilenmiştir. 2019 AYT (SOSYAL 1) 28. SORU

II. Kılıçarslan Dönemi- II. Kılınçarslan babası I. Mesut ölünce tahta çıkmıştır. Ancak kardeşi Şahin şah kendisine karşı taht mücadelesine girişmiştir. Tam da budönemde Musul Atabeyi Nurettin Zengi Selçuklu topraklarına saldırıya geçmesi üzerine II. Kılıçarslan Bizans’a bir ziyaret düzenleyip saldırmazlık Anlaşması yaparak batı sınırını güvence altına almıştır. - Zengilerden Tokat, Niksar ve Sivas’ı almıştır.- Danişmentliler Beyliği’ne son vermiştir. - Sakarya Nehri'nden Fırat’a kadar olan bölgede iktidarını sağlamlaştırmıştır.- II. Kılıçarslan'ın Anadolu Türk birliğini sağlaması ve güçlenmesi üzerine Bizans KralıManuel Komnenos ile Denizli ( Kumdanlı- Çivril ) civarında Miryakefalon (1176) Savaşı’nı yapmıştır. Bizans mağlub olmuş, Kral Manuel Komnenos yüklü bir tazminatla canını zor kurtarmıştır. Not: Bu zafer ile Anadolu kesin bir Türk yurduolmuş, Türklerin Anadolu'dan atılma ümidi sona ermiş ve artık Bizans savunmaya Türklersaldırıya geçmiştir.

- Devlet bu dönemde yükseliş dönemine girmiştir.- Ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştıran II. Kılıçarslan’ın 1192’de ölümü üzerine taht kavgaları çıkmıştır. Bundan dolayı III. Haçlı Seferi’ne gereken önem verilememiştir.2016-YGS 4. SORU

II. Rükneddin Süleyman Şah Dönemi (1196 -1204)-II. Kılıçarslan'ın ölüm üzerine tahta I. Gıyaseddin Keyhüsrev geçtiyse de RükneddinSüleyman Şah kardeşini tahtan indirip kendisigeçmiştir.- Erzurum’u alarak Saltuklular’a son vermiştir.- Ermenilerle savaşmış, Gürcistan'a başarısız bir sefer düzenlemiştir.- 1204 yılında ölmüştür.

I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi (1204-1211)- Kardeşi Rükneddin Süleyman Şah'ın ölümü üzerine tahta çıkmıştır.- Trabzon Pontus Rum İmparatorluğu'nu mağlup ederek kapanan Karadeniz ticaret yolunu tekrar açmıştır.- Samsun şehri fethedilmiştir.- Antalya alınarak bir donanma inşa edilmiş denizcilik faaliyetleri başlamıştır.- Venediklilerle milletlerarası ticareti geliştirmek için ilk kez ticaret antlaşması yapılmıştır.- Vergisini ödemeyen İznik İmparatorluğu Alaşehir yakınlarında mağlup edilse de savaş meydanında I. Gıyaseddin Keyhüsrev şehit edilmiştir.

I. İzzeddin Keykavus Dönemi (1211- 1220)- Sinop şehri fethedilip etrafı surlarla çevrilmiştir. Bu şehre Türkler yerleştirilmiş, önemli bir liman şehri haline gelmiştir. - Sinop'ta ilk tersane kurulmuştur.- Çukurova Ermenileri ve Trabzon Pontus Rum İmparatorluğu vergiye bağlanmıştır.- Ticareti geliştirmek için önce Kıbrıs Krallığı daha sonra Venedik ile ticaret anlaşmaları yapılmıştır.- I. İzzeddin Keykavus Eyyubiler’in üzerine yaptığı sefer sırasında Malatya'da ölmüştür.

I. Alâeddin Keykubat Dönemi (1220 -1237)-I. İzzeddin Keykavus’un ölümü üzerine tahta geçmiştir.- Moğol tehlikesinin yaklaşması üzerine Konya, Kayseri ve Sivas gibi şehirlerin etrafını

39

surlarla çevrilmiştir. Eyyubiler ile iyi ilişkiler kurmaya uğraşmıştır. Moğollara hediyeler ile dostane ilişkiler kurarak zaman kazanmaya çalışmıştır.- Rumların elinde bulunan Alanya'yı fethetmişKonya’nın imar planı örnek alınarak şehir imar edilmiştir. II. Tersane bu şehirde kurulmuştur.- Kırım'ın Suğdak Limanı üzerine ilk denizaşırısefer düzenlenmiş, liman fethedilmiştir.- Harzemşahlar ile Moğol baskısından dolayı iyi ilişkiler kurulmuştur. Doğu Anadolu Bölgesi'ne gelen Harzemşahlar Ahlat'ı alıp yağma faaliyetlerine başlamaları üzerine Erzincan yakınlarında Yassı Çimen Savaşı (1230) yapılmıştır. Harzemşahlar mağlup olmuş Celalettin Harzemşah’ın ölümüyle de Harzemşahlar yıkılmıştır.Not: Harzemşahlar’ın yıkılması ile Moğollar ile komşu olunmuştur.- Erzincan alınarak Mengücek Beyliğ’ne son verilmiştir.- Eyyubiler ile ittifak kuran Harput Artukluları Beyliği yıkılmıştır.- I. Alâeddin Keykubat Diyarbakır'ı alıp Eyyubiler sorununa kesin son vermek istese de Abbasi Halifesinin araya girmesiyle vazgeçmiştir.- I. Alâeddin Keykubat 1237 yılı Ramazan ayında bir ziyafet sırasında oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev ve Vezir Sadettin Köpek tarafından zehirlenerek öldürülmüştür.2017-YGS 4. SORU2017-LYS 11. SORU

II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi (1237- 1246)- II. Gıyaseddin Keyhüsrev zayıf kişiliğinden dolayı devlet işlerinde Vezir Sadettin Köpek’e yetkiler vermiştir. Sadettin Köpek iktidarını güçlendirmek için değerli devlet adamlarını küstürüp yönetimden uzaklaştırmış ve hatta I. Alâeddin Keykubat’ın oğlu olduğunu iddia ederek sultanlık iddia edince idam edilmiştir.- II. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde Moğollardan kaçarak Anadolu'ya gelen Yesevilik tarikatına bağlı Baba İlyas Anadolu Selçuklu Sultanının İslam dışı hareketleri ve lüks içindeki yaşantısını bahane edip isyan etmiştir. İsyancılar Sivas, Amasya ve Kayseri'ye alıp Konya’yı tehdit edince II. Gıyaseddin Keyhüsrev Konya'yı terk etmek zorunda kalmıştır. Baba İlyas Amasya'da yakalanıp idam edilmesiyle isyancıların başına Baba İshak geçmiştir. Baba İlyas'ın idamı ile isyan daha da büyümüştür. İsyanı bastırmak için büyük bir ordu gönderilmiş,

isyan bastırılmıştır. Devletin enerjisi isyana harcandığı için Moğollar Anadolu'da rahat hareket etme imkanı bulmuşlardır.-Baba İshak İsyanı’nın zor bastırıldığını gören Moğollar, Baycu Noyan komutasında Anadolu'ya ilerleyip Erzurum'u ele geçirip yağmalamışlardır. Moğol tehlikesine karşı Eyyubiler ile istenen ittifak kurulamamıştır. Baycu Noyan II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in Sivas'ta olduğunu haber alınca Sivas'a ilerlemiştir. Sivas yakınlarında yapılan Kösedağ Savaşı'nda ( 1243) Selçuklu ordusu ilk çatışmalarda başarısız olmuş, II. Gıyaseddin Keyhüsrev savaş meydanından kaçmasıyla morali bozulan Türk ordusu mağlup olmuştur. Kösedağ Savaşı'nın sonuçları:

● Anadolu Selçuklu Devleti Moğollara bağlanmıştır.

● Moğollar Anadolu şehirlerinin ama varmışlardır

● Anadolu'daki Ticaret zarar görmüş Hatta kıtlık başlamıştır.

● Moğollardan kaçan Türkler Batı Anadolu'ya yerleşerek burayı Türkleştirmişlerdir.

● Trabzon Pontus Rum İmparatorluğu veÇukurova Ermenileri Moğollara vergi vermeye başlamışlardır.

● Merkezi otoritenin zayıflaması ile Anadolu'nun farklı yerlerinde beylikler kurulmuştur.

● Tahta çıkmak isteyen melikler veya görev almak isteyen devlet adamlarının Moğollara başvurması Moğolların bölgede daha etkin hale getirmiştir.

Anadolu Selçuklu Devleti'nin Yıkılışı -III. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde ünlü Vezir Muineddin Pervane Memlüklü sultanı Baybars’tan yardım istemiştir. Sultan Baybars Elbistan Savaşı'nda Moğolları mağlup etse de Selçuklulardan beklediği yardımı görememesi ve Vezir Pervanenin Memlüklüler ile Moğolları birbirine düşürmeye çalıştığını fark ederek geri çekilmiştir. Moğol Abaka Han Elbistan Savaşı yenilgisinin intikamını almak için Anadolu'da 200.000 insanı katletmiştir. Ayrıca Muineddin Pervane idam edilmiştir.- Anadolu'da Moğollara Hatiroğlu Şerafettin Bey ve Karamanoğlu I. Mehmet Bey tarafından 1276 da çıkartılan isyanla tepki göstermişlerdir. - Kösedağ Savaşı'ndan sonra gölge sultanlık haline gelen Anadolu Selçuklu Devleti'nde

40

Moğolların izniyle birçok Sultan tahta çıktıysa da II. Mesut'un ölümüyle tahta çıkan olmamıştır(1330). - Anadolu 1336 yılında İlhanlı Devleti yıkılanakadar İlhanlıların gönderdiği valiler tarafından yönetilmiş, İlhanlı Devleti'nin yıkılmasıyla da Anadolu'da Moğol baskısı sona ermiştir.

ANADOLU'DA KURULAN II. BEYLİKLER DÖNEMİ- Anadolu Selçuklu Devleti'nin zayıflamasıylaAnadolu'da II. beylikler dönemi başlamıştır. Bu beylikler bir yandan Asya'dan gelen Türkleri yerleştirirken bir yandan da hakim oldukları şehirleri imar edip, bayındır hale getirmişlerdir. Moğol tehlikesine karşı Anadolu'da Türk varlığını sürdürmüşler, Anadolu'da Türk birliği için birbirleriyle mücadele etmişlerdir. Bu beylikler Batı Anadolu'yu Türkleştirirken Bizans ile gaza ve cihat etmişlerdir. Bu beylikler şunlardır: Osmanoğulları: Söğüt ve Domaniç Karamanoğulları: Konya Karaman Germiyanoğluları: Kütahya Karesioğulları: Balıkesir Hamitoğulları: Isparta, Eğirdir ve Yalvaç Aydınoğulları: Aydın ve İzmir civarı Saruhanoğulları : Manisa Menteşeoğluları: Muğla Candaroğulları: Kastamonu ve Sinop Dulkadiroğluları: Elbistan ve Maraş Ramazanoğluları: Adana Eşrefoğulları: Beyşehir Taceddinoğulları (Canik): Samsun, Bafra, Terme ve Ordu Sahipataoğulları: AfyonkarahisarPervaneoğulları: SinopEretna Devleti: Sivas, Kayseri, Niğde, Amasya, Erzincan ve TokatKadı Burhanettin Devleti: Eretna Devleti’ne son verip bu bölgede kurulmuştur.

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ'NDE KÜLTÜR MEDENİYET- Anadolu Selçuklu Devleti kültür medeniyetleilgili birçok alanda ilk Türk İslam devletlerini özellikle de Büyük Selçuklu Devleti'nin örnek almışlardır. İlk Türk İslam devletlerinin kültürmedeniyetlerinden farklılıkları şunlardır:

● Sultanlar Keykubat, Keyhüsrev ve Keykavus gibi Farsça unvanlar kullanmışlardır.

● Devlet yönetiminde diğer divanlarla birlikte Has ve ikta arazilerin kayıtlarını tutan Pervaneci ile divanın

güvenliğini sağlayan Emri Şimşir de görev yapmıştır.

● Antakya, Alanya, Sinop ve Samsun gibi şehirlere tersaneler kurulmuş ve donanma oluşturulmuştur. Donanma komutanlarına Reisül Bahr veya Meliküs Sevahil denilmiştir.

● Moğol istilasından etkilenen mutasavvıflar da Anadolu'ya yerleşmişlerdir. Anadolu'da Mevlevilik, Kadirilik, Nakşilik ve Rufailik gibi tarikatlar yayılmıştır. Anadolu’daki Ünlü mutasavvıflar Mevlana Celaleddin-i Rumi, Muhittin Arabi, Yunus Emre ve Sadettin Konevi’dir.

● Anadolu Selçuklu Devleti’nde ilk bakırpara I. Mesut zamanında, ilk gümüş para I. Kılıçarslan zamanında, ilk altın para ise II. Kılıçarslan zamanındabastırılmıştır.

● Bu dönemde Anadolu'da ticaret zirveye ulaşmıştır. Latin Cumhuriyetleri ile yapılan ticaret anlaşmaları, inşa edilen kervansaraylar, kurulan liman şehirleri, uygulanan sigorta sistemi vedüşük gümrük vergileri ile Anadolu ticaret yolları tüccarlar tarafından tercih edilir hale gelmiştir.

● Ahi Evran tarafından kurulan Ahilik dini- sosyal ve ekonomik bir teşkilattır.Bu Teşkilat ile hammadde dağıtımı, dükkan açma, çırak ve ustaların yetiştirilmesi, ürünlerin kalite ve fiyatları kontrol altında tutulmuştur.

● Karamanoğlu Mehmet Bey 1277 yılında Türkçeyi resmi dil ilan etmiştir.

● Anadolu'da inşa edilen ilk cami Diyarbakır Ulu Cami’dir. İlk medrese Danışmentliler tarafından yapılan Tokat Niksar Yağıbasan Medresesi’dir.

● Anadolu Selçuklu Devleti tarafından Konya Sarayı, Kayseri'de Kubadiye Sarayı, Alanya'da Alaiye Sarayı, Beyşehir'de Kubadabat Sarayı'nı inşa edilmiştir.

● Anadolu Selçuklu Devleti'nde ilk medreseler II. Kılıçarslan döneminde Konya ve Aksaray'da kurulmuştur. ilk Kervansaray Aksaray - Kayseri arasındaki Alay Han’dır.

● Caca Bey Kırşehir'de Caca Bey rasathanesini kurmuş, gök bilimi ile uğraşmıştır.

2015-YGS 3. SORU2016-LYS 11. SORU

41

ÇIKMIŞ SORULAR VE CEVAPLARI

2014 YGS SORULARI 1-Dört Halife Devri’nde Hz. Ebubekir’in ardından Hz. Ömer halife seçilmiştir. Bu dönemde Mısır, Suriye, Irak, İran ve Azerbaycan fethedilmiştir. Yalnız bu bilgiye dayanarakI. İslam Devleti’nde saltanat sistemine geçildiği,II. İslam ordularının güçlü olduğu,III. İslamiyet’in yayıldığıdurumlarından hangilerine ulaşılabilir?A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve IIIDOĞRU CEVAP D

2015 YGS SORULARI1- Tarih öğretmeni sınıfa ferman, tarihî para, Çanakkale’de şehit düşen bir askerin hatıratı, İstiklal madalyası ve Halil İnalcık’ın Devlet-i Aliyye isimli eserini getirerek, öğrencilerine bu materyallerden hangisinin birinci el kaynaklar içerisinde yer alamayacağını sormuştur.

Öğrencilerin bu soruya doğru cevap olarak aşağıdakilerden hangisini vermesi beklenir?A)FermanB)Tarihî paraC)İstiklal madalyasıD)Şehidin hatıratıE)Halil İnalcık’ın eseriDOĞRU CEVAP: E

2015 LYS SORULARI 1-Aşağıdaki İlk Çağ uygarlıklarından hangisi çivi yazısını kullanmamıştır?A-FenikelilerB-AsurlularC-UrartularD-HititlerE-SümerlerDOĞRU CEVAP: A

2-Aşağıdakilerden hangisi Karahanlılar ve Göktürkler arasındaki ortak özelliklerarasında gösterilemez?A-Orta Asya’da kurulmuş olmalarıB-İkili yönetim anlayışını uygulamalarıC-İslamiyet’in Türkler arasında yayılmasını sağlamalarıD-Ülkenin, hanedanın ortak malı olduğu anlayışını benimsemeleriE-Yaşadıkları dönemin Türk kültürünü yansıtaneserler vermeleriDOĞRU CEVAP: C

3-Mevlâna Celaleddin-i Rumi, aşağıdaki Türk devletlerinden hangisi döneminin ünlü düşünürlerinden biridir?A-Büyük SelçukluB-Anadolu SelçukluC-OsmanlıD-HarzemşahE-KarahanlıDOĞRU CEVAP: B

2016 YGS SORULARI1-MÖ 3000 yılında Mısır’da tahta geçen Kral Menes, “nom” adı verilen şehir devletlerini ortadan kaldırarak Mısır’a tamamen hâkim olmuş ve kendisine Tanrı unvanını vererek Tanrı Kral Dönemi’ni başlatmıştır.Bu bilgiye dayanarak Mısır’da,I. siyasi birliğin kurulduğu,II. dinî gücün tek elde birleştiği,III. toplumun sınıflara ayrıldığı,IV. feodal bir yapılanmanın ortaya çıktığıdurumlarından hangilerinin gerçekleştiği savunulabilir?

42

A)I ve II B) I ve III C)II ve III D)II ve IV E)IIIve IV 2-Orhun Abidelerinde, “İnsanoğulları üzerine ecdadım Bumin Kağan, İstemi Yabgu ile tahtaoturmuş; Türk milletinin ülkesini, töresini idare ve tanzim edivermiş… Asker sevk edip dört taraftaki kavmi hep itaat altına almış, hep muti kılmış.” ifadeleri yer almaktadır.Buna göre kağanla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?A)Devleti töre kurallarıyla idare ettiğineB)Yönetimde tek söz sahibi olduğunaC)Teşkilatçı bir yapıya sahip olduğunaD)Egemenliğini geniş alanlara yaydığınaE)Askerî gücünü etkin olarak kullandığına

3-Emevîler Dönemi’nde, Arap milliyetçiliği politikası izlenmiş ve ayrıca babadan oğula geçen bir saltanat sistemi uygulanmıştır.Bu uygulamaların Dört Halife Dönemi’ndeki,I. Bütün Müslümanlar eşittir.II. Vilayetleri, merkezden atanan valiler yönetir.III. Halifeler seçim yoluyla belirlenir.durumlarından hangileriyle çeliştiği söylenebilir?A)Yalnız I B)Yalnız II C)Yalnız III D)I ve III E)II ve III 4-Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan, hayatının son yıllarında ülkesini on bir oğlu arasında paylaştırmıştır.Bu durumun, aşağıdakilerden hangisininbir göstergesi olduğu savunulabilir?A)Şehzadelerin atabeyler tarafından eğitildiğininB)Yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiğininC)Devletin ekonomik gücünün arttığınınD)Ülkede farklı din ve mezheplerin bir arada yaşadığınınE)Devletin, hanedanın ortak malı olduğunun

2016 CEVAPLARI1.A 2.B 3.D 4.E 5.A 6.E 7. C 8. A 9.D 10.E 11.B 12.A 13.C 14.A 15.D

2016 LYS- 4 SORULARI1-Aşağıdakilerden hangisi Ziggurat’ın kullanım amaçlarından biri değildir?A. Rasathane B. Okul C. Tapınak D. Saray E. Tahıl ambarı

2-476 yılında Batı Roma Devleti’nin yıkılmasıyla son bulduğu kabul edilen İlk

Çağ’da; Sümer, Mısır, Hint, Çin ve Doğu Akdeniz medeniyetlerinin katkılarıyla birçok icat yapılmıştır. Aşağıdakilerden hangisi bu dönemdeki icatlardan biri değildir?A. Kâğıt B. Yazı C. Takvim D. Para E. Barut

3-Anadolu; göç ve ticaret yollarının üzerinde bulunması, iki kıtayı birbirine bağlaması, ikliminin elverişli ve topraklarının verimli olması gibi nedenlerden dolayı tarih boyunca birçok kültüre ev sahipliği yapmıştır. Bu bilgiye göre Anadolu ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?A. Yerleşmeye uygun olduğuB. Zengin yer altı kaynaklarına sahip olduğuC. Kültür etkileşimin yoğun olduğuD. Tarıma elverişli olduğuE. Jeopolitik konumunun önemli olduğu

4-İlk Türk devletlerinde toy adı verilen meclislerde; devlet meseleleri görüşülür, dinî tören, yarışma ve çeşitli eğlenceler yapılır, toyların sonlarında da halkın katıldığı şölenler, ziyafetler düzenlenirdi. Buna göre toylarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?A. Boylar arasında kaynaşmanın amaçlandığınaB. Sosyal ve kültürel konuların karara bağlandığınaC. Hükümdar kararlarının bağlayıcı olduğunaD. Devletin üst düzey yöneticilerinin de katıldığınaE. İnanç sistemlerini olumlu etkilediğine

5-İlk Türk Devletleri konusunun işlendiği derste Erhan Öğretmen öğrencilerine şu bilgileri vermiştir:• Kırgızların saldırısı üzerine Ötüken’i terk edip güneye göçtüler.• Bögü Kağan Dönemi’nde Maniheizm dinini kabul ettiler.• Matbaanın Avrupa’ya gidişinde rol oynadılar.Buna göre Erhan Öğretmen, öğrencilerine aşağıdaki Türk devletlerinin hangisi hakkında bilgi vermiştir?A.Uygurlar B. Göktürkler C. Kumanlar D. Karahitaylar E. Hazarlar

6-Aşağıdakilerden hangisi, görüş ve düşünceleriyle Avrupalıları uzun süre etkilemiş bir Müslüman filozoftur?

43

A. İbn Rüşd B. Fuzuli C. Baki D. Levni E. Nefi

7-Aşağıdakilerden hangisi döneminde Müslümanlar, İspanya üzerinden Avrupa’ya girmişlerdir?A. Hz. Muhammed B. Dört Halife C. Emevîler D. Abbasîler E. Fatımîler

8-Anadolu Selçuklularında Divan-ı Saltanata bağlı olarak çalışan divanlardan biri olan Divan-ı İnşanın görevi aşağıdakilerden hangisidir?A. Devletin mali işleriyle ilgilenmekB. Hukuk ve askerlik dışında devlete dair tümişleri teftiş etmekC. Ülke topraklarının kayıtlarını tutarak has veiktalara ait kararları düzenlemekD. Devletin iç ve dış yazışmalarını yapmakE Ordunun ihtiyacını karşılamak

9-Büyük Selçuklu Devleti’yle ilgili olarakaşağıdakilerden hangisi söylenemez?A. Devleti yönetme konusunda eski Türk hâkimiyet telakkisi (anlayışı) geçerlidir.B. Nişabur, Rey, İsfahan ve Merv şehirlerini, yönetim merkezi olarak kullanmışlardır.C. Orta Asya’da kurulan en büyük Türk-İslam devletidir.D. İkta sistemini geliştirerek kendilerinden sonraki Türk devletlerine örnek olmuşlardır.E. Anadolu’nun Türkleşmesi ve Müslümanlaşmasında rol oynamışlardır.

10.Aşağıdakilerden hangisi, Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’da kurulan ilk Türk devletlerinden biri değildir?A. Karamanlılar B. Saltuklular C. Mengücekliler D. Danişmentliler E. Artuklular

11-Anadolu Beylikleri Dönemi’nde, İtalyan devletleri ile yapılan ticarette Bizans ve İtalyan paralarının ve ölçü birimlerinin kullanıldığı görülmektedir.Bu durumun, aşağıdakilerden hangisininbir sonucu olduğu savunulabilir?A. Anadolu Beyliklerinin, ticaret açığını kapatmaya çalışmasınınB. Paranın Türk-İslam devletlerinde bağımsızlık sembolü olmasınınC. Anadolu Beylikleri Dönemi’nde aynı para biriminin kullanılmasınınD. Anadolu’nun önemli bir ticaret merkezi olmasının

E. Anadolu Beyliklerinde ölçü birliği bulunmasının

2016 LYS- 4 CEVAPLARI1.D 2.E 3.B 4.C 5.A 6.A 7.C 8.D 9.C 10.A 11.C

2017 YGS SORULARI 1. Ela Öğretmen tarih dersinde, öğrencilerineanıt ve taşlardaki yazıların okunmasında tarihbiliminin yararlandığı alanı sormuştur.Öğrencilerin aşağıdakilerden hangisini cevap olarak vermesi beklenir?A) Etnografya B) Heraldik C) Epigrafi D) Antropoloji E) Nümizmatik

2. Çin kaynaklarına göre Hunlarda Türk çocukları küçük yaştan itibaren koyunların üzerine binerek binicilik talimi yaparlar, biraz büyüyünce eline ok ve yay alarak kuş ve fareleri avlarlardı. Daha sonra da tilki ve tavşanları avlarlar, bu şekilde çok iyi bir atlı ve okçu olarak yetişirlerdi.Buna göre Hunlarla ilgili olarak;I. temel geçim kaynaklarının avcılık olduğu,II. küçük yaşlardan itibaren savaş aletleri kullandıkları,III. yaşam biçimlerinin askerî özelliklerini geliştirdiğibilgilerinden hangilerine ulaşılabilir?A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

3. Abbasiler, Emevilerin aksine Türklere ve Arap olmayan Müslümanlara karşı iyi davrandı. Bu sayede Abbasiler Dönemi’nde Türklerin İslamiyet’e geçişi hızlandı.Özellikle Mutasım Dönemi’nde Türkleri önemlidevlet makamlarına ve ordu komutanlıklarınagetirdiler. Ayrıca Bizans sınırına yakın kurdukları şehirlere Türkleri yerleştirerek ülkelerini Bizans saldırılarına karşı güvence altına aldılar.Buna göre Abbasi Devleti ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?A) Bizans topraklarının büyük kısmını fethettiklerineB) Türklerin askerî yeteneklerinden yararlandıklarınaC) İdari hizmetlerde farklı unsurlardan faydalandıklarınaD) Arap milliyetçiliği yapmadıklarınaE) Bizans ile sınırında anlaşmazlıklar yaşandığına

4. XIII. yüzyılda Moğol istilasından kaçıp Alaeddin Keykubad’a sığınan Necmeddin

44

Razi; “Müslümanlar emniyet, asayiş ve rahatı Selçuklu hanedanının mübarek çetri gölgesinde buldular. Bu dindar padişahlar zamanında yapılan medreseler, camiler, köprüler ve diğer hayır müesseseleri hiçbir devirde yapılmamış; âlimlere ve halka gösterilen şefkat ve merhamet, girişilen gazalar ve kazanılan zaferler hiçbir zamanda vuku bulmamıştır.” demiştir.Buna göre Türkiye Selçuklu Devleti ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?A) İmar çalışmalarına önem verdiklerineB) Vakıf kurma geleneğini başlattıklarınaC) Güçlü bir ordularının olduğunaD) Bilim adamlarını himaye ettiklerineE) Güçlü bir sosyal ve kültürel yapı oluşturduklarına

2017 YGS CEVAPLAR1.C 2.E 3.A 4.B

2017 LYS SORULARI1. Tarihî Olay: Başlangıç ve bitiş tarihi bellidir.Belirli bir yerde ve zamanda gerçekleşir.Tarihî Olgu: Aynı türdeki olaylar bütünüdür. Genellik ve süreklilik gösterir.Bu bilgilere göre, aşağıdakilerden hangisi tarihî olguya örnek gösterilebilir?A) Lozan Barış AntlaşmasıB) Cumhuriyetin ilanıC) Kurtuluş SavaşıD) Anadolu’nun TürkleşmesiE) Tanzimat Fermanı’nın ilanı

2. Tarih dersinde Aslı Öğretmen aşağıdaki Osmanlı armasını sınıfa getirerek armanın üzerindeki şekillerin ne anlama geldiğini açıklamıştır.Aslı Öğretmen bu açıklamayı yaparken aşağıdaki alanların hangisinden faydalanmıştır?A) Epigrafi B) Diplomatik C) Paleografya D) Heraldik E) Nümizmatik

3. Sümerlerle ilgili bir proje ödevi hazırlayan Mehmet, projesinde Sümerlerin, Mezopotamya uygarlıklarından biri olduğunu;Gılgamış, Tufan ve Yaratılış destanlarını oluşturduğunu belirtmiştir. Bununla birlikte bu uygarlığın oymacılık, heykel ve kuyumculukla ilgilendiğine; sütun, kemer ve kubbe tarzını kullanarak tapınaklarını inşa ettiklerine değinmiştir. Son olarak Sümerlerin sulama amaçlı kanallar açtığına ve dört işlemi

kullanarak çarpma ve bölme cetvelleri hazırladıklarına dikkat çekmiştir.Buna göre Mehmet’in proje ödevinin sonuç kısmında, Sümerlerin aşağıdaki alanların hangisinde gelişme gösterdiğinden söz etmesi beklenemez?A) Mimari B) Tarım C) Sanat D) Edebiyat E) Astronomi 4. Tarih öğretmeni Yeşim Hanım öğrencilerinden, İlk Türk Devletleri’ndeki toplumsal yapının unsurlarını küçükten büyüğe doğru sıralamalarını istemiş; öğrenciler, şu cevapları vermiştir:Onur: Oguş – Urug – Boy – BodunMeltem: Oguş – Boy – Urug – BodunRamazan: Bodun – Boy – Urug – Oguşİrem: Oguş – Urug – Bodun – BoyAhmet: Urug – Oguş – Boy – BudunBu öğrencilerden hangisi doğru cevabı vermiştir?A) Onur B) Meltem C) Ramazan D) İrem E) Ahmet

5. Bilge Kağan’ın Kül Tigin Anıtı’na yazdırdığı aşağıdaki sözlerden hangisi, Göktürk Devleti’nin sosyal devlet anlayışına sahip olduğuna örnek olarak gösterilebilir?A) Tanrı buyurduğu için kendim devletli olduğum için kağan oturdum.B) Aç, fakir milleti hep toplattım. Fakir milleti zengin kıldım. Az milleti çok kıldım.C) Çin milletinin sözü tatlı, ipek kumaşı yumuşak imiş. Bunlarla aldatıp uzak milleti hep yaklaştırırmış.D) Üstte gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini, töreni kim bozabilir.E) Türk milletini hep toplayıp il tutacağını burada vurdum, dört taraftaki millete hep başeğdirdim

6. İslamiyet öncesi dönemde Türklerin astronomi alanıyla ilgilendiklerine;I. On İki Hayvanlı Türk Takvimi’ni hazırlayıp kullanmaları,II.Modern matbaaya kaynaklık edecek baskı sistemine sahip olmaları,III. Kişisel süs eşyaları üzerine hayvan figürleri işlemelerifaaliyetlerinden hangileri örnek olarak gösterilebilir?A) Yalnız IB) Yalnız IIC) I ve II

45

D) I ve IIIE) II ve III 7.İslamiyet öncesi dönemde Arabistan Yarımadasında bulunan yerleşik ve bedevi kabileler arasında süre gelen savaşlar, toplumsal barışa ve siyasi birliğe önemli ölçüde zarar vermekteydi. Buna karşın, sürekli savaş hâlinin devamı mümkün olmadığından belirli dönemlerde savaşlara ara verilir ve çeşitli panayırlar kurulurdu. Bu panayırlarda ticari ve toplumsal hayatın devamı için etkinlikler gerçekleştirilir, zaruri ihtiyaçlar giderilir, çeşitli eğlenceler ve yarışmalar düzenlenirdi. Arapların birbirleriylesavaşmadıkları dört aydan oluşan Haram Aylar’da düzenlenen bu panayırlarda, Kabe’de bulunan putlar da ziyaret edilirdi.Bu ayların Arabistan halkı için taşıdığı önem konusunda aşağıdakilerden hangisi söylenemez?A) Toplumsal etkileşime hizmet ettiğiB) Kutsal dönem kavramının gelişmesine katkı sağladığıC) Ticari hayatın gelişiminde rol oynadığıD) Geçici barış ortamının sağlanmasına imkân verdiğiE) Toplumda inanç birliğini oluşturduğu

8. Mısır, Abbasiler Dönemi’nde merkezden atanan valilerce yönetiliyordu. Halifelerin otoritesi zayıfladığı ve Abbasiler’in parçalanma sürecine girdiği sırada Mısır’da vali olan Türk kökenli Ahmet, 868 yılında burada devletini kurdu. Daha sonra Mısır’da yine bir Abbasi valisi olan Muhammet tarafından ikinci Türk devleti 935 yılında kuruldu.Sözü edilen bu devletler, sırasıyla aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir?A) Tolunoğulları – MemlüklerB) İhşidiler – TolunoğullarıC) Memlükler – İhşidilerD) Tolunoğulları – İhşidilerE) İhşidiler – Memlükler 9. Yusuf Has Hacip 1070 yılında Kara Buğra Han’a takdim ettiği Kutadgu Bilig adlı eserinde, birbiriyle iç içe olan birey, toplum ve devlet hayatının en iyi şekilde nasıl düzenlenmesi gerektiği; bu düzenin sağlanması için gerekli olan bilgi, düşünce, anlayış ve erdemlerin neler olduğu; bunların hangi yollarla elde edilebileceği ve bunlardannasıl faydalanılacağı konularını işlemiştir.Buna göre Kutadgu Bilig’in aşağıdaki türlerden hangisine ait bir eser olduğu

söylenebilir?A)Siyasetname B) Vekayiname C)Menakıpname D) Seyahatname E) Gazavatname 10.Büyük Selçuklu Devleti’ne adını veren Selçuk Bey, oğullarından bazılarına Mikail, Yusuf, Musa, Yunus gibi isimler koymuştur. Devlet kurulmadan önce Selçuklu sülalesi ve etrafındaki bazı boyların Hazarlara tabi olduğu da bilinmektedir. Bu bilgilere dayalı olarak Selçuklu sülalesinin İslamiyet’in kabulünden önceki dinî vaziyeti hakkında farklı görüşler ileri sürülmüştür.Bu bilgilere göre, Selçuklu sülalesinin İslamiyet’i kabulünden önce benimsemişolabileceği düşünülen inanç sisteminin aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir?A)Hristiyanlık B) Musevilik C) Budizm D)Maniheizm E) Zerdüştlük 11.Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı Alaeddin Keykubad Dönemi’nde bugünkü Alanya fethedilip, önemli bir liman şehri hâline getirilmişti. Ayrıca Kırım’daki Suğdak da bu dönemde ele geçirilmişti. Eyyubiler ve Moğollar ile barış girişimlerine önem verilmişti. Harap durumda olan eski kaleler tahkim edilmiş, Doğu Anadolu’daki Harzemli beyler Selçuklu hizmetine alınmıştı.Bu bilgiden hareketle Alaeddin Keykubad Dönemi ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?A) Doğu ve güney sınırlarının güvenliği sağlanmaya çalışılmıştır.B) Deniz ticaretinin geliştirilmesine önem verilmiştir.C) Karadeniz Türk gölü hâline getirilmiştir.D) Moğol saldırılarına karşı tedbir alınmıştır.E) Denizlerdeki askerî güç artmıştır.

2017- LYS CEVAPLARI1.D 2.D 3.E 4.A 5.B 6.A 7.E 8.D 9.A 10.B 11.C

2018-TYT SORULAR1- Ammianus, ''Hunlar piyade olarak savaşmaya hiç alışkın değillerdi. Şaşılacak kadar uzak mesafelere attıkları ve demir kadar sert ve öldürücü sivri kemikten uçlu oklarını atmada gösterdikleri maharete hiç kimse erişemezdi...Hunlar iyi savaşçılar olup yay ve kement kullanmaktaeşsizdirler.'' demiştir.

46

Yalnız bu bilgiye göre Hunlarla ilgili olarak;I. orduda onlu sistemi oluşturdukları,II. savaş aletlerini etkin kullandıkları,III. savaşlarda hilal taktiğini uyguladıklarıifadelerinden hangilerine ulaşılabilir?A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E)I ve III

2- Gazneli hükümdarı Sultan Mahmut, bir günmezâlim divanında iken; bir tacir, Şehzade Mesut’un kendisinden altmış bin dinarlık kumaş aldığından ancak parasını ödemediğinden şikâyet eder. Tacirin, hakkını aramak istediğini dile getirmesi üzerine Sultan Mahmut, tacirihaklı bulur ve alacağının hemen ödenmesini emreder.Gazneli Devleti'nde yaşanan bu durumlailgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?A) Dava açmanın sultanın iznine bağlı olduğu B) Mezâlim divanının Gaznelilere özgü bir kurum olduğu C) Sultanın gerektiği durumlarda yargı kararı verebildiği D) Mezâlim divanının yalnızca ticari davalara bakmak için kurulduğuE) Ticari konuların İslam hukukunun dışında bulunduğu

2018-TYT CEVAPLAR1.A 2.C2018 AYT EDE-SOS1 SORULARI25- Tarih araştırmalarında yazılı kaynakların doğruluk derecesinin ve güvenirliğinin araştırıldığı aşama aşağıdakilerden hangisidir? A) Tarama B) Tasnif C) Tahlil D) Tenkit E) Terkip

26- Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet öncesi Türk devletlerinde geçerli olan egemenlik sembol ve göstergelerinden biri değildir? A) Hutbe okutmak B) Siyasi antlaşmalar yapmak C) Para bastırmak D) Kurultaya başkanlık yapmak E) Yabancı elçileri kabul etmek

27- Hz. Ömer Dönemi, yapılan fetihlerin yanı sıra devlet teşkilatı ve kurumların oluşturulmasında da önemli bir dönem olarakkabul edilmektedir. Aşağıdakilerden hangisi bu dönemde yapılan çalışmalardan biri değildir?

A) Mahkemelerin oluşturulması B) Beytü'l-Hikme adlı ilim merkezinin kurulması C) Askerî posta teşkilatının kurulması D) Vergilerin sistemli hâle getirilmesi E) Ordugâh şehirlerin kurulması

28- Karahanlı Devleti'nde, devletin iki ana kısma ayrılarak yönetilmesi uygulaması bulunmaktadır. Bu; Arslan Han, Buğra Han, İlek Han vb. unvanlarla hanedana mensup hükümdarların hüküm sürmesinden de anlaşılmaktadır. Bu uygulamanın bir benzeri Karahanlılardan önce, aşağıdakidevletlerin hangisinde görülmüştür? A) Göktürkler B) İhşidîler C) Gazneliler D) Selçuklular E) Hârizmşahlar

2018 AYT EDE-SOS1 CEVAPLAR25-D 26-A 27-B 28-A

2018 SOS-2 SORULARI1- Konya’nın Çumra ilçesinin 10 km güneydoğusunda yer alır. MÖ 7000’li yıllardan kalma bir yerleşim yeridir. Neolitik Çağ'a ait buluntulara rastlanmıştır.

Penceresiz ve girişleri çatıdan olan kerpiç evler bulunmaktadır. Tarih öncesi döneme ait bu yerleşim yeri, aşağıdakilerden hangisidir? A) Alacahöyük B) Göbeklitepe C) İkiztepe D) Çatalhöyük E) Alişar

2- Göçebe Türklerde bozkır hayatı içerisinde, taşınabilir mesken ihtiyacına cevap verdiği söylenebilecek unsur aşağıdakilerden hangisidir? A) Kurgan B) Tuğ C) Otağ D) Balbal E) Ongun

3-Aşağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklu Devleti’nin hüküm sürdüğü yıllarda, ortaya çıkan kollarından biri değildir? A)Irak B) Kirman C)Horasan D)Suriye E) Türkiye2018 SOS-2 CEVAPLAR 1-D 2-C 3-C

2019 TYT SORULARI

47

1-Asya Hun Devleti’nin dağılmasının ardındanHunlar, batıya doğru yayılmaya başlamış ve Karadeniz'in kuzeyinde bulunan Germen kavimlerini batıya doğru itmişlerdir. Kavimler Göçü adı verilen bu süreçte Hunlar Avrupa siyasetinde etkin hâle gelirken ikiye ayrılan Roma İmparatorluğu önemli sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Buna göre aşağıdakilerden hangisi Kavimler Göçü’nün sonuçlarından biri olarak gösterilemez? A-Türk kültürü Avrupa’da yayılmıştır. B-Avrupa'nın etnik yapısı değişmiştir. C-Roma İmparatorluğu güç kaybetmeye başlamıştır. D-Bilim ve teknikte önemli gelişmeler yaşanmıştır. E-Avrupa’da siyasi dengeler değişmiştir.

2-Gazneli Mahmut, Abbasi halifesini Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış ve bu hizmetine karşılık olarak Abbasi halifesinden Sultan unvanını almıştır. Bu bilgiyle aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir? A-Gazneli Mahmut’un İslam dünyasının önemli bir siyasi gücü olduğuna B-Abbasi halifesinin siyasi yetkilerini Gazneli Mahmut'a bıraktığına C-Türkler arasında İslamiyetin hızla yayıldığına D-İslam dünyasında mezhep çatışmalarının son bulduğuna E-Gazneli Mahmut’un İslam dünyasında siyasibirliği sağladığına2019 TYT CEVAPLAR1-D 2-A

2019 AYT SOSYAL 1 TESTİ SORULARI

25-Aşağıdakilerden hangisi Mısır Uygarlığı'nın özelliklerinden biri değildir?A) Hiyeroglif adı verilen resim yazısını kullanmışlardır.B) Nom adı verilen şehir devletleri kurmuşlardır.C) Hititlerle Kadeş Antlaşması'nı yapmışlardır.D) Sınıfsız bir toplum yapısı oluşturmuşlardır.E) Ölümden sonraki yaşama inanmışlardır.26-Birinci Göktürk Devleti Dönemi’nde Budizm'i kabul ederek bu dinin halk arasında yayılmasını sağlamaya çalıştığıiçin tepki çeken hükümdar aşağıdakilerden hangisidir?A) Bumin Kağan B) İstemi Yabgu

C) Tapo Kağan D) Mukan KağanE) İşbara Kağan

27.Aşağıdakilerden hangisi İslam dünyasının ilk dönemlerinde siyasi ve dinî bölünmelere neden olan olaylardan biri değildir?A) Cemel Vakası B) Sıffin SavaşıC) Mute Savaşı D) Hakem OlayıE)Kerbela Olayı

28-Haçlı Seferleri sırasında birçok soylunun ölmesi Avrupa'daki toprakların sahipsiz kalmasına neden olmuştur. İstanbul 1204'te Latinlerin egemenliğine girmiştir. Hristiyanlarca kutsal kabul edilen yerler Türklerin mücadeleleri sayesinde Müslümanların egemenliğinde kalmıştır.Buna göre, Haçlı Seferleri'nin sonuçlarının aşağıdaki gelişmelerden hangisi üzerinde etkili olduğu söylenemez?A)Feodal düzenin zayıflamasındaB)Ruhban sınıfının halk üzerindeki inandırıcılığının azalmasındaC)Bizans İmparatorluğu'nun zayıflamasındaD)Türklerin İslam dünyasındaki saygınlıklarının artmasındaE)Avrupa'da mezhep birliğinin sağlanmasında2019 AYT SOSYAL 1 CEVAPLAR25-D 26- C 27-C 28-E

2019 AYT SOSYAL 2 SORULARI

1-Tarih bilimi; ferman, berat, vakfiye ve benzeri belgelerin yazılarının okunabilmesi için aşağıdaki bilgi alanlarının hangisinden yararlanır?A)Paleografi B)Nümizmatik C)EpigrafiD)Antropoloji E)Etnografya

2-İslamiyet öncesi dönemde Orta Asya’da kurulan Türk devletleri hakkında bilgi almak isteyen bir araştırmacının, aşağıdakilerden hangisinin kaynaklarından faydalanmasıbeklenir?A)Babil B)Mısır C)Roma D)Çin E)Hitit

3-Karahanlılar düzenli bir posta teşkilatı kurmuş, kervansaraylar ve hastaneler inşa etmişlerdir. Bunların yanında Türk-İslam kültürüne ait yazılı eserler de ortaya koymuşlardır.

48

Bu bilgiye dayanarak Karahanlılar ile ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?A)Ticareti geliştirmek istediklerineB)Haberleşmeye önem verdiklerineC)Sosyal kurumlar oluşturduklarınaD)Türkçenin gelişimine katkı sağladıklarınaE)İnanç özgürlüğü sağladıklarına

2019 AYT SOSYAL 2 CEVAPLAR1-A 2-D 3-E

49