9. lipid metabol (kolesterol metabolizması).pdf
TRANSCRIPT
-
Kolesterol Metabolizmas- Kontrol ve Dzenleme
Prof. Dr. Arif ALTINTA
-
Kolesterolun yaps ve grevleri
Kolesterol spesifik halka yaps (siklopentano-perhidro-fenantren) ile bir zoosteroldur.
Kanda serbest ve ester halde bulunur.
Kolesterol vcutta u grevleri yerine getirir: Hcre membran yapsna katlr Lipoprotein yapsna girer Safra asitleri iin ncl madde Steroid hormonlar ve Vit D iin
ncl maddedir
Vcudun kolesterol dzeyi endojen kolesterol sentezinden ve diyet faktrlerinden etkilenir
Mirror Plane
Cholesterol ent-Cholesterol
180 Rotation alongX-axis
ent-Cholesterol
H
H
H
HO
H H
H
OH
H H
H
H
HO
H
2D to 3D
Conversion
2D to 3D
Conversion
Mirror Plane
Cholesterol ent-Cholesterol
180 Rotation alongX-axis
ent-Cholesterol
H
H
H
HO
H H
H
OH
H H
H
H
HO
H
2D to 3D
Conversion
2D to 3D
Conversion
Serbest kolesterol
Ester kolesterol C
O R
-
Kolesteroln zellikleri
1500C de eriyen, tatsz, kokusuz, beyaz kristaller halindedir.
Genelde organik eriticilerde (eter, kloroform, petrol eter, karbon slfr, aseton gibi) erir. Hava ve kla temas edince oksitlenir.
Bitkilerde bulunmayan kolesterol, bakteri toksinlerine, ylan zehirlerine, safra tuzlar ve dier hemoliz yapc maddelere kar antihemolitik etkiye sahiptir.
Organizmada farkl dokularda farkl miktarlarda bulunur. En ok sinir dokusu, adrenal bezler ve yumurta sarsnda bulunur.
-
Kolesterol esterleri
Plazma kolesterolnn ou esterlemi bir ekildedir.
Esterleme yapy daha da hidrofobik yapar. Kolesterol hidrofobik zelliinden dolay, yada bir lipoprotein partiklnn bileeni olarak proteinle birlikte yada safradaki fosfolipid ve safra tuzlar tarafndan znm halde tanabilir .
Kolesterol dardan alnabildii gibi organizmada da sentezlenebilir. Kolesteroln sentezini ve katabolizmasn yneten organ karacierdir.
-
Kolesterol Emilimi
Diyet iinde hem serbest hem de esterlemi kolesterol vardr, fakat yalnzca serbest olan emilir.
Kolesterol esterleri, pankreastan salnan sterol esterazlarla barsak lmeninde hidroliz edilir.
Safra tuzlar bu enzimlerin aktivitesinde ve esterlememi kolesteroln emiliminde gereklidir.
Mukoza hcrelerinde kolesterol tekrar esterletirilip lenf yoluyla genel dolama verilir.
Barsak mukoza hcrelerinde trigliserid, fosfolipid, baz spesifik apoproteinlerle birlikte emilen kolesterol byk oranda ilomikron olarak adlandrlan lipoproteinlerin yapsna girer.
-
Kolesterol Emilim Modeli
Hzl Doku
Havuzu
Yava Doku
Havuzu
Emilim %56
730 mg
Safra
1000 mg
Diyet 300 mg
Barsak Dk 570 mg
Tm Vcut Kolesterol: 72 g
Plazma Kolesterol: 5 g
-
1. Tayc Proteinler ile Reglasyon
2. Oksisteroller ile
Reglasyon
3. Fitosteroller ile
Reglasyon
4. lalar (Ezetimibe/Zetia) ile Reglasyon
Enterocyte Lumen
Oil
Aqueous
BS
PL
ABC1
ABCG5
ABCG8
ACAT2CE
PS
Ezetimibe
RXRLXR
Oxysterols
Enterosit Lumen
sulu
Ya
Oksisterol
Ezetimibe (ila)
Kolesterol Emiliminin Kontrolu
-
Fitosteroller
1. Kolesterol emilimi lipid
metabolizmasnn dzenlenmesinde anahtar noktadr ve kolesterolun ters tanmn kontrol eder,
2. Fitosteroller doal besinler ve katk maddeleri LDL dzeylerini drrler,
3. Fitosteroller gelimi Analitik Metotlarla belirlenir.
4. Kolesterol emilimi sterik olarak
spesifiktir ve diffzyon aracl deildir. Enterosit ve karacier bu spesifiteyi belirler.
5. Bitkilerde Kolesterol fonksiyonlarn gerekletirir, yapsal olarak kolesterole benzer, emilmez, kolesterol emilimini
bloke eder.
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
-
Diyet ile kolesterol alm arttnda, vcudun kolesterol retimi der
Diyet kolesterol ve serum kolesterol
Diyet kolesterolunda azalma ou toplumlarda plazma kolesterol dzeyini ok az etkiler, Diyetle doymu ya asidi ve ok doymam ya asidi almnda deiiklikler serum toplam kolesterol dzeyinde nemli deiikliklere neden olur. Diyetle temel dzeyde kolesterol alm serum kolesterol dzeylerinde deiiklikleri az etkiler, Diyet kolesterol miktarlar artrlrsa serum kolesterol deerlerinde hafif art gzlenir.
-
Diyet kolesterol ve
Serum kolesterol
Diyet kolesterol serum LDL-kolesterol dzeyine ok kk bir etkiye sahiptir,
Diyet kolesterolunda her 100 mglk art serum kolesterolunda 0,056-0,070 mmol/L
art ile sonulanr.
Diyetle alnan doymu ya asidinde her 2,8 gram azal plazma kolesterolunda 0,080 mmol/L d ile sonulanr.
-
Vcut arl ve Serum kolesterol
Orta yal 1903 erkek zerinde yaplan almada;
Vcut ktle indeksi 26,6 kg/m2 olan erkeklerde deiiklik olmad tespit edilmitir.
-
Yumurta ve serum kolesterol
Weggemans ve ark. (2001)nn yumurta yiyerek diyet kolesterolunda gnde 100 mg art ile serum kolesterol dzeyinde deiiklikler konulu alma sonular:
Serum kolesterol deriimi Deiiklik (% 95 CI)
Toplam kolesterol (mmol/L) 0,0560,005 (0,046 - 0,065)
HDL kolesterol (mmol/L) 0,0080,001 (0,005 0,010)
LDL kolesterol (mmol/L) 0,0500,004 (0,042 0,058)
-
Sadece yumurta ile diyet
kolesterolunda gnde 100 mglk bir artla serum LDL-kolesterolde
gzlenen deiiklikler (Weggemans ve ark,
2001) :
Yumurta ve serum kolesterol
Diyet kolesterol (mg/gn)
Pla
zm
a L
DL k
ole
ste
rold
e
a
rt
(m
mol/L)
-
Yumurtadan diyet kolesterol 100 mg ilaveyle plazma LDL kolesterolde
deiiklikler:
Yumurta ve doymu ya diyet - Dk/Yksek Doymu Ya Diyet
Dk doymu ya diyet Yksek doymu ya diyet Pla
zm
a L
DL
ko
les
tero
lde
a
rt
(m
mo
l/L
)
Diyet zemini
-
Yumurta ve Apolipoproteinler
alma sonular; Yumurta ile diyet
kolesteroln artrm olanlarn ou apolipoprotein A1 dzeylerinde deiiklik gstermemilerdir,
Diyet kolesterolu yumurta ile artm olanlardan bazlar apolipoprotein B dzeylerinde deiiklik gstermezken dierlerinde art sergilemilerdir.
-
Kolesterol Metabolizmas
Karacier Karacier d Organlar
Diyet kolesterol
(300 mg/gn)
Fekal steroller
(1,200 mg/gn)
Sentetik kolesterol
(900 mg/gn)
Barsak
Kolesterol
Kolesterol
Asetil-KoA
-
Karacier Kolesterol Metabolizmas
Karacier Kolesterol Havuzu
Karacierde De novo Sentez
Karacier d dokulardan
kolesterol
Diyet ve safra
Kolesterolu
Endojen lipoprotein
Geidi Safra asitleri ve
Kolesterolun safra
ile atlm
Ykmlanma Tama
Ters Emilim
-
Kolesterol metabolizmas
Toplam vcut kolesterolu = 145 g
Plazma kolesterolu = 8 g (% 5,5)
Diyet kolesterolu = 0,40 g 0,30 g
Emilim (% 60) = 0,24 g 0,18 g
Kolesterol sentezi = 0,92 g 0,95 g
Toplam kolesterol girdisi = 1,16 g 1,13 g
Metabolik gereksinim = 0,25 g 0,25 g
Fazlalk = 0,91 g 0,88 g
= 0,058 mmol/L
-
Safra asidi ve steroid biyosentezi
Kolesterol karma fonksiyonlu oksidazlar (hidroksilazlar) tarafndan oksitlenir:
a. Safra asitleri (tuzlar) biyolojik deterjanlardr
b. Steroid hormonlar; Progesteron (dier steroidlerin ncl steroidi ve gebeliin
dzenleyicisi)
Kortisol (glikoneogenezi destekleyen glikokortikoid ve anti
enflamatuvar ajan)
Aldosteron (bbrekte iyon dengesini salayan
mineralokortikoid)
Estron (dii cinsiyet hormonu, dii cinsiyet geliimi ve
zelliklerini destekler)
Testosteron (erkek cinsiyet hormonu, erkek cinsiyet geliimi ve
erkek zelliklerini destekler)
-
Kolesterolun steroidlere, safra asitlerine ve
Vit Dye metabolizmas
Bu oksidatif reaksiyonlarda NADPH
kullanan ve O2 gerektiren
Hidroksilazlar (P450 enzimler)
-
Kolesteroln Ykm
Kolesteroln halka yaps insanlarda H2O ve CO2e metabolize edilemez. Daha ziyade, btn sterol halkas olarak vcuttan atlr:
1) Feesle atlan safra asitlerine dnr.
2) Safra iine salglanr ve kolesterol atlmak zere barsaa tanr.
[Safrada Kolesterol/Lesitin/Safra asitleri arlk olarak 1/3/15-20 orannda karm halinde olup kolesterol bu ekilde eriyebilir haldedir. Safra asitleri kritik deerin altna decek olursa (safra kesesi yangs vb.) kolesterol ker ve ta oluur. Safra asitlerinin azdan alnmasyla kolesterol talar tekrar eriyebilir hale gelir].
Karacierde sentezi takiben kolesterol ilk olarak VLDLye katlr.
-
Lipoprotein metabolizmas
Karacier
Karacier d doku
Barsak
Diyet
ilomikron
-
VLDL Metabolizmas
VLDLler, endojen trigliseridlere ek olarak serbest kolesterol, kolesterol esterleri, fosfolipid, ApoB-100, ApoC-I, ApoC-II, ApoC-III, ApoE de ierirler:
ApoC-II, LPL aktive ederek VLDL TGlerinden serbest ya asitlerinin salverilmesine neden olur. Bylece lipid ierii gittike azalan VLDLler, yaklak olarak eit miktarlarda trigliserid ve kolesterol ieren ara dansiteli lipoprotein (IDL) ve daha sonra dk dansiteli lipoprotein (LDL) haline deitirilir. LPL vastasyla ilomikronlardan ve VLDLlerden salverilen ya asitleri, ya doku hcrelerinde TG olarak depolanrlar.
-
LDL Metabolizmas
LDLler, TG ierikleri ok az, serbest kolesterol ve kolesterol esterlerinden ok zengin lipoproteinlerdir.
LDLlerin temel apolipoproteinleri ApoB-100dr
LDLler, kolesterol karacierden dokulara tarlar.
Ekstrahepatik doku hcrelerinde bulunan spesifik yzey reseptrleri, ApoB-100 tanyarak LDLlerin hcre iine alnmalarn salar.
Ekstrahepatik doku hcrelerinde LDLler yklr ve kolesterol veya bir kolesterol trevi oluur.
-
Kanda ar miktarda LDL bulunmas durumunda LDLler, speroksit ve H2O2 gibi etkenler
vastasyla oksitlenir. Oksitlenmi LDLler retikloendoteliyal sistem makrofajlar tarafndan reseptr aracsz olarak yutulur ve kpk hcre oluumu gerekleir.
-
Dz kas hcrelerinde kolesterol esterlerinin birikmesiyle de arteriyel duvarlarda aterosklerotik plaklar geliir:
Ateroskleroz, kanda yksek kolesterol dzeylerine zellikle de yksek LDL-kolesterol dzeyine bal olarak ortaya kar.
Serum LDL-kolesterol dzeyinin %130 mgdan dk olmas aterosklerotik kalp hastal iin dk riski, %130-160 mg arasnda olmas orta riski, %160 mgdan yksek olmas ise yksek riski ifade eder.
-
Dk LDL iin Diyet Mekanizmalar
Dk kolesterol alm
Yksek ACAT aktivitesi ( Doymu ya asitleri)
Kolesterol emiliminin inhibisyonu (bitki sterolleri)
Safra asidi almnn inhibisyonu (znr fiberler)
HMGCoA-redktaz inhibisyonu (tokotrienoller)
FXR aktivasyonunun inhibisyonu
-
HDL Metabolizmas
Karacier ve ince barsak duvarlarnda sentezlenir.
HDLler, arlka %55 protein (ApoA-I, ApoA-II, ApoC-I, ApoC-II, ApoC-III, ApoD, ApoE), %2 serbest kolesterol, %15 kolesterol esteri, %24 fosfolipid, %4 trigliserid ierir.
Yeni sentezlenen HDL, diskoiddir; ApoA-I, ApoA-II, lesitin ve serbest kolesterol ierir, dolam srasnda dier lipoproteinlerden kolesterol esterlerini alr. Ayrca yeni sentezlenen HDLnin yzeyindeki LCAT da serbest kolesterol ile lesitinden, kolesterol esteri ve lizolesitin oluturur.
Yeni sentezlenen HDL, yapsndaki kolesterol esterlerinin artmasyla kre eklinde olgun HDLye dnr
Ilk oluan olgun HDL (HDL3) daha sonra kolesterol esterlerinin artmas ve ApoE katlmasyla HDL2 ve daha ileri aamada HDL1 (HDLC) oluur
Dolam srasnda kolesterolden zenginleen HDL karaciere dnnce kolesterol brakr.
HDLnin kolesterol zellikle damar endoteli gibi dokulardan karaciere tama fonksiyonu antiaterojenik etki oluturur.
-
HDLnin serbest kolesterol alm: Yeni salglanan HDLler arlkl olarak esterlememi kolesterol fosfotidilkolin ve apo E,apo A, apo Cnin dahil olduu bir grup apolipoproteinleri ieren disk eklinde partikllerdir.
Bu partikller kolesterol alarak hzla kresel partikllere dnrler. (HDL partiklleri hcre memrannn yzeyinde ve dolamda bulunan dier lipoproteinlerdeki esterlememi kolesteroln mkemmel bir alcsdr)
Serbest kolesteroln esterlemesi: Serbest kolesterol HDL tarafndan bir kez alndktan sonra, hemen LCAT tarafndan esterletirilir. LCAT karacierde sentezlenen bir plazma enzimidir ve HDLnin apo A-1i tarafndan aktifletirilir. Bu enzim sayesinde fosfatidilkolinin 2. karbonuna bal ya asidi dorudan kolesterole transfer edilir ve geriye lizofosfatidilkolin kalr. Oluan kolesterol esteri yle hidrofobiktir ki, HDL iinde etkili bir biimde tutulur ve artk membrana transfer edilemez.
-
Ester kolesteroln HDLden uzaklatrlmasn salayan tek mekanizma onun kolesterol ester transfer proteini tarafndan VLDLye transfer edilmesidir. Daha sonrada LDL iinde kalan ester kolesterol bu partikl bir hcre tarafndan alnncaya kadar burada kalr. Plazmadaki kolesteroln yaklak te ikisi ya asidiyle esterletirilir .
HDLlerin akbeti: HDL partiklleri karacier tarafndan reseptr aracl endositoz yoluyla alnr ve kolesterol esterleri yklr. Kolesterol bylece ya lipoproteinlerin bnyesinde tekrar paketlenir, ya safra asitlerine dntrlr yada vcuttan uzaklatrmak iin safraya salglanr.
-
Kolesterolun kazanm (uptake) ve yeniden datmnda (redistribsyon) HDLnin rol
HDL perifer dokulardan kolesterolu toplar ve onu kolesterol esterlerine dntrr.
HDL LCAT (lesitin kolesterol akil transferaz) enzimine sahiptir, bu enzim HDLyi fosfatidil-kolinden kolesterole ya akil gruplarnn transferine olanakl klar, ve kolesterol esteri oluur.
Bu kolesterol esterleri HDLden karaciere yada VLDLye transfer olan esterlerdir.
HDL-Cun koruyucu etkileri
Ters kolesterol tanm
LDL-Cun oksidatif deiikliinde d
Sitokin ile aktive olmu endotel hcrelerce (yang kart=anti inflamatuvar) adezyon molekllerin basmnn inhibisyonu
HDL ve TG hedefler
Kategori Hedefler
(erkek)
(dii)
-
HDL Metabolizmas Yeni HDL (lipid-fakir apoA-I) karacier ve barsak tarafndan retilir
-
Serbest kolesterol perifer dokulardan elde edilir LCAT serbest kolesterolu kolesteril esterlerine
evirir Bir enzimler varyetesi HDL alt trlerini birbirine
dntrr Kolesteril esterleri seici olarak SR-BI yolu ile
alnabilir HDL partiklleri bir reseptr aracl olayla
kazanlr Lipid-zayf apoA-I bbrek tarafndan ortadan
kaldrlabilir.
-
HDL altbirim dnmler
-
LCAT ve CETP (kolesterol ester transfer protein) plazma kolesterol dzeyinin dzenlenmesinde rol oynayan iki nemli proteindir .
LCATn en nemli grevi kolesterol ve lesitinin, kolesterol esteri ve lizolesitine
dnmn salamaktr.
HDL tarafndan periferik dokulardan alnan serbest kolesterolun LCAT tarafndan esterletirilmesi, HDL yzeyindeki serbest kolesterol ieriinin dk tutulmasna ve bylece hcrelerle HDL arasnda serbest kolesterol konsantrasyon gradyantnn salanmasna araclk eder .
LCAT aktivitesinin azalmas halinde ise bu konsantrasyon gradyannn bozulmas HDLnin ateroskleroza kar koruyucu etkisinde de azalmaya yol aar.
LCAT ve CETP-Plazma Kolesterol
dzeyinin Dzenlenmesi
-
Kolesterol Biyosentezi
3C2 C6 C6 C5 C10 C15 C30 Kolesterol a b c c d e
Vcut kendine yetecek kolesterolu sentezler.
Hcre zarlarnn yapsnda gereklidir
Steroid hormonlarn sentezinde ncl maddedir.
Kolesterol ou hcrede sentezlenir
HMGCoA sentaz sterol ve keton cisimleri sentezi iin ortaktr.
HMGCoA redktaz mevalonat (MVA) yapar.
Sterol biyosentezinin ilk maddesi MVAtir,
Bu st dzeyde dzenlenen aamadr.
Aktif bir izopren (C5) oluur ve bir dier C5 ile birleir, C10 ve C15 sentezlenir.
2 C15 birleir squalen (C30) oluur
Squalen O2 kullanr, baz enzimler onu kolesterole dntrr.
Olaylar enerji (ATP) ve NADPH gerektirir.
Kolesterol sentezlendikten sonra lipoprotein formunda genel dolama salnr. Btn hayvansal lipid rneklerinde bulunan kolesteroln 2/3 doymam ya asitleriyle esterlemitir.
Esterleme reaksiyonu plazmada LCAT ve hcre iinde ail kolesterol ail transferaz (ACAT) tarafndan katalizlenir.
-
Kolesterol
Asetil KoA + Asetoasetil KoA
Sentaz
Redktaz Hidroksimetil Glutaril KoA (HMG-CoA)
Lovastatin
Mevalonat
Mevalonat p-p
zopentenil pirofosfat
Geranil pirofosfat
Farnezil pirofosfat
Squalen
-
-
-
Ubikinon
Dolikol
zoprenillemi proteinler
Steroid hormonlar
Vit D Safra asitleri
Lipoproteinler
Plazma LDL
-
Kolesterol biyosentezi iin Mevalonat Yolu
-
Kolesterol Biyosentezinin Dzenlenmesi
1. LDL reseptrlerin sentezi kolesterol
artyla der
2. HMG CoA redktaz sentezi kolesterol
artyla der
LDL reseptrlerin sentezi kolesterol art ile der. HMG CoA redktaz sentezi kolesterol art ile der
-
Kolesterol Sentezinin Dzenlenmesi
HMG-CoA redktaz, endoplazmik retikulumun bir i membran proteinidir. Enzim aktif blgesi sitozoln iine doru uzanr. HMG-CoA redktaz kolesterol sentezinde hz kstlayc bir enzimdir ve farkl metabolik kontrol tiplerinin etkisine maruz kalr.
nslin ve tiroid hormon uygulamasyla HMG-CoA redktaz enziminin aktivitesinin artt, buna karlk glukokortikoidler ve glukagon uygulandnda ise aktivitenin dt grlmektedir.
Diyetteki kolesterol miktarnn art karacierde kolesterol sentezini inhibe eder. Alkta HMG-CoA redktaz enzimi aktivitesinde azalma grlmtr.
-
HMG CoA Redktaz nhibitrleri
-
Aterosklerozis
Ateroskleroz, damar duvarnda yal maddelerin birikimi ve elastikiyetin kayb ile karakterize bir hastalktr, Yksek kan basnc, sigara ya da diyabet ve yksek kan kolesterol dzeyleri bu hastaln gelime riskini artrr. Hastaln nlenmesi, kontrol edilebilir risk faktrlerinin uzaklatrlmas ile salanr
Plazma kolesterol dzeyleri ile lm oranlar arasndaki iliki
-
Deitirilebilir risk faktrleri Deitirilemez risk faktrleri Anormal kan lipid dzeyleri Yalanma
yksek toplam kolesterol Cinsiyet yksek LDL kolesterol Aile hikayesi dk HDL kolesterol Etnik yap ya da rk yksek trigliseridler
Yksek kan basnc
Yaam ekli ile ilgili faktrler: Sigara, fiziksel hareketsizlik,
imanlk, salksz diyet
Kalp-Damar Hastalklarnda Risk faktrleri
-
Kalp-Dolam Bozukluklar iin Risk Faktrleri
Sigara imek
Hipertansiyon
Dk HDL-C (< 40 mg/dl)
Erkek 45 ya; Dii 55 ya
Prematre kalp hastalnn ailesel gemii (erkek ebeveyn 55 dii 65 in zeri)
-
Risk Faktrleri
Kalp-dolam bozukluu ile ilgili lmler risk faktrlerine dayandrlr
Yksek kan basnc
Ttn iilmesi
Fiziksel hareketsizlik
Ar beden arl
Yksek kan kolesterol
%21
%24
%20
%8 %7
-
Yumurta Lesitini ve Kolesterol ile Kolesterol Metabolizmas ilikisi
Bir taraftan, Trk toplumunun kalp-damar hastalklarna yatkn olmas, dier taraftan kolesteroln kalp-damar hastalklarna meyil oluturmas ve yumurtann yksek dzeyde kolesterol iermesi, bir yandan biyolojik deeri yksek nemli bir besin maddesi olan yumurtann tketimini drmekte, te yandan yumurtada mevcut besinler iin beslenme yetersizliklerine ortam hazrlamaktadr.
Yumurta tketiminde % 20'lik bir azalma lesitin ve kolinin yetersiz almna neden olmaktadr.
erdii yksek Lesitin dzeyi ile (1,47g) kolesterol metabolizmasnda dzenleyici rol oynamas mmkn grnen yumurtann zellikle hiperkolesterolemili ve kalp-dolam bozukluu bulunan bireyler tarafndan da tketilmesi nerilmektedir.
-
Yumurta sarsnn ierii
Miktar (g)
Toplam arlk Su
Protein
Ya
18.2
8.75
3.04
6.01
Ntr Ya Fosfolipid
Kolesterol
3.71
2.01
0.29
Lesitin
Lizolesitin
Spingomiyelin
Fosfotidiletanolamin
Lizofosfotidiletanolamin
nozitol fosfolipid Plazmalojen
Aminoasid fosfolipid
1.47
0.12
0.05
0.30
0.04
0.01
0.02
0.004
Yumurta sars kolesterol ile kan kolesterol arasnda pozitif bir iliki bulunmaktadr. Yumurta sars kolesterol, kkenini hayvann plazma kolesterolnden almaktadr.
-
nceleri yumurta sarsndan elde edilen lesitin, daha sonra soya fasulyesinden elde edilmeye balanm ve gnmzde en yaygn kullanlan lesitin kayna soya fasulyesidir.
Lesitinin oka bulunduu dier kaynaklar ise sakatat ve krmz et gibi kolesterol ve yadan zengin gdalardr.
Gnmzdeki, yeme alkanlklarndaki eilim dk-kalorili, dk-kolesteroll diyetlere kaymakta olup insanlar genellikle yal gda tketimlerini snrlandrmaya almaktadrlar.
Lesitin, insanlarn kullanmaktan kand gdalarn bir bileeni olduu iin, istemeyerek lesitin almn da snrlandrmaktadr.
Yumurta tketiminde % 20'lik, sakatat tketiminde % 50'lik, ve krmz et tketiminde % 48'lik bir azalma lesitin ve kolinin yetersiz almna neden olmaktadr.
Yumurta Lesitini
-
Lesitin hem doymam ya asitlerinin hem de esansiyel vitaminler olan kolin ve inozitoln kaynan oluturur.
Lesitinin vcuttaki temel rollerinden biri de, hcreler aras kimyasal mesajlarn tanmasn salamaktr.
Lesitinin bu grevi hcrelerin tek balarna deil, bir grup halinde hareket etmelerini salamaktadr.
-
Lesitinin, hcreler aras iletiim dndaki dier fonksiyonlar ise bata
kolesterol metabolizmas olmak zere eitli metabolik faaliyetlerde rol
almas ve yalarn tanmasndaki grevleridir.
Lesitin, kolesterol metabolizmasndaki ve kolesteroln kan dolam
boyunca tanmasndaki rolleri dolaysyla kalp-damar hastalklar
riskinin drlmesinde nemli bir faktrdr.
-
Klinik alma sonular, lesitinin oklu
doymam ya asitlerini destekleyerek,
kolesteroln barsaklardan emilimini
azaltarak, kolesteroln ve safra asitlerinin
atlmn arttrarak ve dier biyokimyasal
etkilerinin yannda lipoproteinler zerine
etkilerinden dolay kalp-dolam sistemi
zerinde koruma saladn aka
gstermektedir.
Yaplan klinik almalar, lesitinin ya
depolarna bal damar hasarndan
koruma saladn ve kan damarlarnn
elastikiyetinin devam ettirilmesinde faydal
olduunu da gstermitir.
-
Birok insan besinlerdeki kolesteroln dorudan kan kolesteroln ykselttiine inanmaktadr.
Normal bir insan beslenmesinde, yumurtadaki kolesterol gnlk kolesteroln yaklak yarsn oluturduundan, insanlar yumurta tketimini azaltmaktadr.
Koo. ve ark.lar (2002) yaptklar deneysel almada yumurtadaki lesitinin yumurtadaki kolesteroln emilimini etkilediini ve barsaklardan emilimini belirgin ekilde azalttn tespit etmilerdir.
Bu azaltma %100 deildir. Kolesterol yine de emilir fakat lesitin varlnda emilen miktar belirgin olarak dktr. Ne kadar az emilim olursa kana geen kolesterol de o kadar az olmaktadr.
alma sonularna gre; fosfolipid doyduu zaman inhibitr etkisi daha da fazladr.
Bir yumurta yendiinde olduka yksek miktarda kolesterol alnm olsa da kolesteroln ou lesitin varlnda emilmeyecek duruma gelmektedir.
Yumurtann yapsnda bulunan lesitin kolesterol emilimini belirgin ekilde engeller.
Koo ve ark. (2002) normal kolesterol seviyesine sahip ve ailesel kalp-damar hastal bulunmayan kiilerin gnde 1 veya 2 yumurta yemeleri durumunda endieye kaplmamalar gerektiini, hatta zararndan ok besleyici yararnn olacan savunmaktadrlar.
-
Yumurtada et, st ve balkta bulunandan daha yksek kalitede proteinler vardr. Ayrca, yumurtada Vit A, E, B, B6, B12 ve folat ynnden iyi bir kaynaktr.
Bu vitaminlerin kalp hastal iin bir risk faktr olan homosistein kan seviyesini drd bilinmektedir.
Lesitinin kalp-dolam sistemi ile balants, HDL ve LDL kolesterol seviyesinin insan vcudundaki dzeyinin kontrol yeteneiyle ilgilidir.
Lesitin, trigliserit dzeyinin kontrolne yardmc olur.
Toplam serum kolesterol drr ve LDL kolesterol azaltrken HDL kolesterol ykseltir.
Lesitin vcudun kolesterolden kurtulmasn iki ekilde salar. Birincisi kolesteroln birikmesine frsat vermeden karaciere tanmasn salar. kinci olarak biriktikten sonra kolesterol esterletiren LCAT enziminin retilmesini uyarr ve kolesteroln daha rahat ekilde karaciere tanmasn salar. Bylece ateroskleroz gibi kolesterole bal hastalklarn olumasn engeller.
HDL ve LDL kolesterol gz nne alnarak Colgan ve ark.()nn yapt birka aratrma unu gsteriyor ki, lesitinin destei hem HDL seviyesinin artmasnda hem de LDL seviyesinin drlmesinde son derece nemlidir
-
svete Elmer ve ark.nn yapt bir aratrmaya gre 50 yanda 5 erkek 9 hafta boyunca gnde 1.7 g. lesitin alarak HDL kolesterol seviyelerini % 30 orannda arttrabilmilerdir.
Lesitinin yapsndakiler HDL dzeyinin artmasnda etkilidir.
Kompleks vitamin benzeri maddeler olan kolin ve inozitol vcuttaki ya ve kolesterol kullanlabilir hale getirir. Kolin, ya asitleri ve fosforik asit ile lesitini oluturmak zere karacierde birletirilir.
Alzheimer vb. sinirsel hastalklardaki hafza kaybnn da kolin eksikliine bal olabilecei ileri srlmtr.
Asetilkolinin ieriini asetik asit ve kolin oluturur. Asetil kolin sinir uyarlarn bir hcreden dierine gtrd iin gereklidir.
-
En doal Lesitin kayna yumurta sars, msr ya ve soya fasulyesidir.
Yumurta sars ve msr yandaki lesitin doymu; soya fasulyesindeki lesitin ise doymamtr.
Bu nedenle en doal kayna soya fasulyesidir. nk doymam yan arterlerdeki kolesterol temizlemede daha etkili olduu sylenmektedir.
Sonu olarak Lesitin; LDL kolesterol HDL kolesterol orannda byk deiime sebep olmakta ve kolesteroln atlmasnda etkili olmaktadr.
-
Sonu
Yumurta ierdii besinsel maddeler ile yksek biyolojik deerde bir besindir.
Yaklak 60 g arlktaki bir yumurta 250-300 mg kolesterol ve 1470 mg lesitin ierir.
Yumurta alm ile diyet kolesterol artnn plazma kolesterol dzeylerine etkisi dktr, esas diyet doymu yadan fakir ise art zayftr.
Apolipoprotein A1 ve B dzeyleri zerine yumurta almnn etkisi deikendir.
Besinsel kolesterol alm endojen kolesterol sentezini inhibe eder. Yumurtada yksek dzeyde bulunan Lesitin kolesterol metabolizmasn
dzenleyici rol oynar. Kolesterol emilimini nemli derecede drr, Kolesteroln karaciere tanmasn ve HDLlere dahil olmasn (LCAT ile)
ve karacierde ileriye doru metabolizmasn hzlandrr, safra asitleri sentezi ve safra ile barsaa atlr.
Bu sonular ve literatr bilgiler nda, kan kolesterol seviyesini ykseltecek gerekesiyle yumurta gibi biyolojik deeri yksek bir besinden mahrum kalmann fazla mantkl bir aklamas olmad, kald ki lesitin ierii ile yumurtann kan kolesterol seviyesinin kontrolnde nemli bir besin olmas ve bu nedenle salkl bireyler yannda kalp-damar hastalarnn da arya kamamak kouluyla tketmelerinin yararl olaca kansna varlmtr.
-
Teekkrler
Sabrnz iin