81674571 modul pjm3106 anatomi amp fisiologi

PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU SEKOLAH RENDAH (PGSR)

MOD KURSUS DALAM CUTI

MODUL PENDIDIKAN JASMANI

PJM 3106

ANATOMI DAN FISIOLOGI

1

BAHAGIAN PENDIDIKAN GURUSEKTOR PEMBANGUNAN PROFESIONALISME KEGURUANKEMENTERIAN PELAJARAN MALAYSIA

Berkuat kuasa pada Nov 2009

IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN IPG

Cetakan Nov 2009Bahagian Pendidikan GuruSektor Pembangunan Profesionalisme KeguruanKementerian Pelajaran Malaysia

2

MODUL INI DIEDARKAN UNTUK KEGUNAAN PELAJAR-PELAJAR YANG BERDAFTAR DENGAN BAHAGIAN PENDIDIKAN GURU, KEMENTERIAN PELAJARAN MALAYSIA BAGI MENGIKUTI PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU SEKOLAH RENDAH (PGSR) IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN.

MODUL INI HANYA DIGUNAKAN SEBAGAI BAHAN PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN BAGI PROGRAM-PROGRAM TERSEBUT.

Falsafah Pendidikan Kebangsaan

Pendidikan di Malaysia adalah suatu usaha berterusan ke arah memperkembangkan lagi potensi individu secara menyeluruh dan bersepadu untuk mewujudkan insan yang seimbang dan harmonis dari segi intelek, rohani, emosi, dan jasmani berdasarkan kepercayaan dan kepatuhan kepada Tuhan. Usaha ini adalah bagi melahirkan rakyat Malaysia yang berilmu pengetahuan, berketrampilan, berakhlak mulia, bertanggungjawab, dan berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri serta memberi sumbangan terhadap keharmonian dan kemakmuran keluarga, masyarakat, dan negara.

FalFalsafah Pendidikan Guru

Guru yang berpekerti mulia, berpandangan progresif dan saintifik, bersedia menjunjung aspirasi negara serta menyanjung warisan kebudayaan negara, menjamin perkembangan individu, dan memelihara suatu masyarakat yang bersatu padu, demokratik, progresif, dan berdisiplin.

Cetakan Nov 2009Kementerian Pelajaran Malaysia

Hak cipta terpelihara. Kecuali untuk tujuan pendidikan yang tidak ada kepentingan komersial, tidak dibenarkan sesiapa mengeluarkan atau mengulang mana-mana bahagian artikel, ilustrasi dan kandungan buku ini dalam apa-apa juga bentuk dan dengan apa-apa cara pun, sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman atau cara lain sebelum mendapat izin bertulis daripada Pengarah Bahagian Pendidikan Guru, Kementerian Pelajaran Malaysia.

3

Falsafah Pendidikan Kebangsaan i

Falsafah Pendidikan Guru i

Notis Hak Kerajaan ii

Kata Alu-aluan v

Panduan Pelajar vi - vii

Pengenalan viii

Agihan Tajuk ix - x

Tajuk 1 : PENGENALAN KEPADA ANATOMI DAN FISIOLOGI

1.1 Konsep asas anatomi dan fisiologi1.2 Organisasi Struktur Tubuh1.3 Regulasi homeostasis oleh sistem organ

Tajuk 2 : PERINGKAT KIMIA, SELULAR DAN TISU ORGANISMA

2.1 Bahan Atom dan Molekul2.2 Tisu-tisu Badan

Tajuk 3: SISTEM SARAF

3.1 Pengenalan3.2 Struktur dan Fungsi3.3 Perjalanan Impuls

Tajuk 4: SISTEM ENDOKRIN4.1 Pengenalan 4.2 Fungsi dan Ciri-ciri Hormon4.3 Kalenjar Endokrin Utama

Tajuk 5 : SISTEM INTEGUMENTARI

5.1 Pengenalan 5.2

5.3

Tajuk 6 : SISTEM RESPIRASI

6.1 Pengenalan6.2 Jenis-jenis Respirasi

Tajuk 7 : SISTEM URINARI 7.1 Pengenalan 7.2 Struktur dan Fungsi

Tajuk 8 : SISTEM PENGHADAMAN 8.1 Pengenalan 8.2 Struktur dan Fungsi

1- 12

43 – 72

73 – 79

80 – 89

90 – 96

97 - 107

4

KANDUNGANMUKA SURAT

Tajuk 9 : PEMAKANAN DAN METABOLISMA 9.1 Pengenalan 9.2 Konsep dan Definasi 9.3 Mekanisma Kabohidrat, Lipid dan Protein

Rujukan 108

Panel Penulis Modul 109

Panel Pemurni Modul 110

5

Modul ini disediakan untuk membantu anda menguruskan pembelajaran anda agar anda boleh belajar dengan lebih berkesan. Anda mungkin kembali semula untuk belajar secara formal selepas beberapa tahun meninggalkannya. Anda juga mungkin tidak biasa dengan mod pembelajaran arah kendiri ini. Modul ini memberi peluang kepada anda untuk menguruskan corak pembelajaran, sumber-sumber pembelajaran, dan masa anda.

Pembelajaran arah kendiri memerlukan anda membuat keputusan tentang pembelajaran anda. Anda perlu memahami corak dan gaya pembelajaran anda. Adalah lebih berkesan jika anda menentukan sasaran pembelajaran kendiri dan aras pencapaian anda. Dengan cara begini anda akan dapat melalui kursus ini dengan mudah. Memohon bantuan apabila diperlukan hendaklah dipertimbangkan sebagai peluang baru untuk pembelajaran dan ia bukannya tanda kelemahan diri.

Modul ini ditulis dalam susunan tajuk. Jangka masa untuk melalui sesuatu tajuk bergantung kepada gaya pembelajaran dan sasaran pembelajaran kendiri anda. Latihan-latihan disediakan dalam setiap tajuk untuk membantu anda mengingat semula apa yang anda telah pelajari atau membuatkan anda memikirkan tentang apa yang anda telah baca. Ada di antara latihan ini mempunyai cadangan jawapan. Bagi latihan-latihan yang tiada mempunyai cadangan jawapan adalah lebih membantu jika anda berbincang dengan orang lain seperti rakan anda atau menyediakan sesuatu nota untuk dibincangkan semasa sesi tutorial.

Modul ini akan menggantikan satu kredit bersamaan dengan lima belas jam interaksi bersemuka dalam bilik kuliah. Tiada kuliah atau tutorial diadakan untuk tajuk-tajuk dalam modul ini. Walau bagaimanapun, anda boleh berbincang dengan pensyarah, tutor atau rakan anda melalui email jika terdapat masalah berhubung dengan modul ini.

Anda akan mendapati bahawa ikon digunakan untuk menarik perhatian anda agar pada sekali imbas anda akan tahu apa yang harus dibuat. Lampiran A menerangkan kepada anda makna-makna ikon tersebut.

Anda juga diperlukan untuk menduduki peperiksaan bertulis pada akhir kursus. Tarikh dan masa peperiksaan akan diberitahu apabila anda mendaftar. Peperiksaan bertulis ini akan dilaksanakan di tempat yang akan dikenal pasti.

TIP UNTUK MEMBANTU ANDA MELALUI KURSUS INI

1. Cari sudut pembelajaran yang sunyi agar anda boleh meletakkan buku dan diri anda untuk belajar. Buat perkara yang sama apabila anda pergi ke perpustakaan.

2. Peruntukkan satu masa setiap hari untuk memulakan dan mengakhiri pembelajaran anda. Patuhi waktu yang diperuntukkan itu. Setelah membaca modul ini teruskan membaca buku-buku dan bahan-bahan rujukan lain yang dicadangkan.

3. Luangkan sebanyak masa yang mungkin untuk tugasan tanpa mengira sasaran pembelajaran anda.

4. Semak dan ulangkaji pembacaan anda. Ambil masa untuk memahami pembacaan anda.

5. Rujuk sumber-sumber lain daripada apa yang telah diberikan kepada anda. Teliti maklumat yang diterima.

7

PANDUAN PELAJAR

6. Mulakan dengan sistem fail agar anda tahu di mana anda menyimpan bahan-bahan yang bermakna.

7. Cari kawan yang boleh membantu pembelajaran anda.

8

PENGENALAN

Kursus PJM3106 Anatomi dan Fisiologi merupakan kursus wajib bagi Program Ijazah

Sarjana Muda Pendidikan major PJ. Kursus tiga kredit ini 3(2+1) meliputi 30 jam teori dan 30

jam amali. Terdapat lima belas tajuk kesemuanya seperti yang digariskan dalam pro forma

kursus. Tajuk-tajuk yang dimaksudkan ialah pengenalan kepada anatomi dan fisiologi,

Peringkat kimia, selular dan tisu organisma, Sistem integumentari, Sistem rangka, Sistem

otot, Sistem saraf, Sistem endokrina, Darah, Jantung, Saluran dan Peredaran darah, Sistem

limfatik dan imuniti, Sistem respirasi, Sistem penghadaman, Pemakanan dan metabolisma

serta Sistem urinari. Kursus ini akan dijalankan dalam dua fasa iaitu , komponen teori akan

menggunakan modul sepenuhnya manakala komponen amali akan dikendalikan secara

kuliah bersemuka.

9

AGIHAN TAJUKPanduan Kepada Pengguna

Kandungan modul ini akan menggantikan satu kredit bersamaan dengan lima belas jam interaksi bersemuka. Jadual di bawah menjelaskan agihan tajuk-tajuk untuk interaksi bersemuka atau pembelajaran melalui modul.

(Agihan Tajuk Interaksi Bersemuka dan Modul Mengikut Kursus Proforma)

Bil Tajuk/TopikInteraksi

Bersemuka(jam)

Modul(jam)

JumJam

1 Pengenalan kepada Anatomi dan

Fisiologi- 1 1

2 Peringkat kimia, selular dan tisu

organisma2 1 3

3 Sistem Rangka 8 - 8

4 Sistem Otot 8 - 8

5 Sistem Saraf 4 4 8

6 Sistem Endokrina 1 1 2

7 Jantung 6 - 6

8 Darah 2 - 2

9 Saluran Peredaran Darah 4 - 4

10 Sistem Integumentari 1 1 2

11 Sistem Respirasi 4 4 8

12 Sistem Limfatik dan Imuniti 2 - 2

13 Sistem Urinari 1 1 2

14 Sistem Penghadaman 1 1 2

15 Pemakanan dan metabolisme 1 1 2

Jumlah 45 15 60

10

TAJUK 1 PENGENALAN KEPADA ANATOMI DAN FISIOLOGI

Sinopsis

Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi konsep asas, struktur dan fungsi serta regulasi

homeostasis oleh sistem organ. Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan

senarai bahan rujukan.

Hasil Pembelajaran 1. Mengenal pasti konsep asas sains anatomi dan fisiologi

2. Membincangkan struktur dan fungsi anatomi dan fisiologi

3. Membincangkan regulasi homeostasis oleh sistem organ

Kerangka konsep tajuk-tajuk modul ini

1.0 Konsep asas anatomi dan fisiologi

1.1 Pengenalan

Anatomi ialah kajian tentang struktur tubuh dan hubungan di antara bahagian-

bahagiannya. Perkataan ‘anatomi’ berasal daripada perkataan Greek ‘anatom’ yang

bermakna “memotong”, maka anatomi boleh dianggap sebagai kajian dengan

memotong (diseksi). Sementara itu, fisiologi pula boleh didefinisikan sebagai kajian

tubuh manusia dalam keadaan normal. Kajian ini berkait rapat dengan

pengetahuan tentang semua makhluk hidup yang terangkum dalam kajian biologi.

Bidang ini juga berkait rapat dengan kajian tindakan fizikal dan pergerakan yang

berlaku dalam badan.

Pengenalan Kepada Anatomi dan

Fisiologi

Konsep Asas Struktur dan Fungsi

Regulasi homeostasis oleh

sistem organ

11

Rajah 1.1 : Pengenalan kepada Anatomi dan Fisiologi

Terdapat beberapa jenis anatomi iaitu anatomi regional, anatomi fungsi dan anatomi

makroskopik. Anatomi regional ialah kedudukan geografi bahagian tubuh dan setiap

region atau daerah. Contohnya kaki, dada, kepala dan lain-lain anggota yang terdiri

daripada struktur atau susunan umum yang terdapat pada semua bahagian tubuh

badan. Anatomi fungsi pula adalah kajian tentang kedudukan dan hubungan antara

satu bahagian tubuh dengan yang lain. Ia juga menerangkan tentang kegunaan

setiap struktur dan sistem tisunya. Anatomi makroskopik adalah penglihatan struktur-

struktur tertentu dengan hanya menggunakan mata kasar.

Manakala, fisiologi pula adalah kajian yang berkaitan dengan fungsi pada

keseluruhannya serta struktur dan organ-organ yang terdapat dalam tubuh badan.

Oleh itu, mari kita lihat apa yang dikatakan sebagai anatomi dan fisiologi.

1.1 Organisasi Struktur Tubuh

(a) Kepala dan leher

Seperti yang kita ketahui, kepala adalah bahagian yang paling utama pada tubuh

badan. Permukaan bahagian hadapan kepala dikenali sebagai muka. Manakala

bahagian dalam kepala pula terdapat kaviti mulut, kaviti nasal, kaviti orbital, kaviti

telinga dan kaviti kranium.

Leher pula terletak di antara kepala dan toraks. Leher terdiri daripada bahagian

atas esofagus, larinks, saraf-saraf kranial dan pembuluh darah. Selain daripada

itu, kelenjar tiroid, paratiroid dan nodus-nodus limfa.

(b) Badan

Badan terbahagi kepada bahagian toraks, bahagian abdomen dan pelvis. Toraks

terletak di antara leher dan abdomen. Toraks ialah bahagian atas trunkus.

Terdapat beberapa bahagian utama di dalam toraks seperti jantung, paru-paru,

pembuluh darah, trakea dan esofagus. Rangka dinding toraks terbentuk oleh

kolum vertebra di belakang, tulang-tulang rusuk di lateral dan tulang sternum di

12

hadapan.

Abdomen merupakan bahagian inferior trunkus badan. Ia dipisahkan daripada

toraks oleh otot diafragma. Organ yang terletak di dalam abdomen terdiri daripada

trek gastrousus, hepar, pankreas, pundi hempedu, limpa dan ginjal.

Jika kita lihat, pelvis adalah bahagian paling bawah trunkus badan. Pelvis terletak

di antara dua tulang pinggul. Organ yang terletak di dalam kaviti pelvis terdiri

daripada pundi kencing, organ pembiakan internal dan juga bahagian bawah trek

gastrousus.

(c) Anggota

Anggota tubuh badan dibahagikan kepada dua bahagian iaitu anggota bahagian

atas dan anggota bahagian bawah.

13

Rajah 1.2: Pandangan hadapan tubuh manusia menunjukkan bahagian dan

kawasannya.

Untuk memahami badan manusia, kita mesti mengkaji organisasinya pada

pelbagai tahap yang berbeza dari submikroskopik hingga makroskopik. Pertalian di antara

pelbagai tahap organisasi ialah seperti di bawah.

Tahap Kimia.

Unit bahan terkecil yang stabil ialah atom.

Gabungan atom menjadi molekul dengan bentuk yang kompleks.

Setiap bentuk khusus molekul menentukan fungsinya.

Tahap Selular

Pelbagai molekul berinteraksi menjadi struktur yang lebih besar dan mempunyai

fungsi khusus di dalam sel.

Sel merupakan unit hidup terkecil di badan

Sel-sel ini menjadi organisasi tahap selular.

Tahap Tisu

Tisu terdiri daripada sel- sel yang serupa.

Sel-sel ini bekerja bersama-sama melakukan fungsi tertentu.

Sebagai contoh, sel-sel otot jantung membentuk tisu otot kardiak merupakan

organisasi tahap tisu.

14

Chemical levelAtoms combine to form molecules

1

2

3

4

Cellular levelCells are made up of molecules

Tissue levelTissues consist of similar types of cells

5 Organ system levelOrgan systems consist of different organs that work together closely

Organ levelOrgans are made up of different types of tissues

6 Organismal levelThe human organism is made up of many organ systems

Atoms

Molecules

Smooth muscle cell

Smooth muscle tissue

Connective tissue

Smooth muscle tissue

Epithelial tissue

Blood vessel (organ)

Heart

Blood vessels

Cardiovascular system

Levels of Structural Organization

Figure 1.1

Rajah 1.3 : Struktur organisasi tubuh badan

Tahap Organ

Organ terdiri daripada dua atau lebih tisu yang sama-sama bekerja melakukan

fungsi tertentu.

Sebagai contoh, jantung adalah organ dengan dindingnya terdiri daripada lapisan

otot kardiak dan lain-lain tisu.

Tahap Sistem Organ

Organ-organ berinteraksi di sistem organ.

Setiap kali menguncup, jantung mengepam darah ke talian saluran darah. Secara

bersama, jantung, darah dan saluran darah membentuk sistem kardiovaskular

iaitu organisasi tahap sistem organ.

Tahap organisasi

Semua sistem organ badan bekerja sama mengekalkan kehidupan dan kesihatan.

Ini merupakan organisasi tahap tertinggi manusia.

Organisasi pada setiap tahap menentukan cirri-ciri struktur dan fungsi pada tahap

yang lebih tinggi. Susunan atom dan molekul pada tahap kimia menghasilkan filamen

protein. Sebagai contoh, filamen protein pada tahap selular menjadi sel-sel otot kardiak.

Pada tahap tisu pula, sel-sel ini berkait menjadi tisu otot kardiak. Struktur tisu memastikan

penguncupan yang selaras dan menghasilkan denyutan. Anatomi dalaman organ jantung

membolehkan ia bertindak seperti pam. Jantung yang menakung darah bersambung

dengan salur darah mengepam darah melalui atrium dan ventrikel dalam sistem

kardiovaskular.

Sesuatu yang menjejaskan sistem akan memberi kesan kepada komponen-komponen

sistem tersebut. Sebagai contoh, jika berlaku kemalangan dan kehilangan darah yang

banyak maka jantung tidak dapat berfungsi dengan berkesan. Akibatnya bukan sahaja

sistem kardiovaskular terganggu malah sel-sel, tisu-tisu dan organ-organ lain di seluruh

akan badan turut terganggu kerana mengalami kekurangan oksigen yang dibekalkan oleh

darah.

15

1.1.2 Homeostasis

Homeostasis adalah satu tindakan yang dilakukan oleh organisma untuk mengekalkan

kestabilan persekitaran dalaman melalui pengawalan suhu badan, peredaran oksigen dan

kandungan mineral (potasium, sodium dan klorida) di dalam sel badan. Homeostasis

dicapai melalui satu mekanisme yang dikenali sebagai pengawalan tindak balas negatif.

Apabila keadaan tidak stabil dalam badan dikesan, maklumat ini akan dihantar kepada

regulator fisiologikal. Seterusnya, regulator fisiologikal akan menyebabkan perubahan

kepada fungsi badan bagi menentang atau mengatasi keadaan tidak stabil tersebut.

Misalnya, apabila kita bersenam, otot akan bekerja keras dan menyebabkan bahagian

otot tertentu mengalami kekurangan oksigen. Kesannya, ketegangan akan wujud dan

mengakibatkan tindak balas negatif berlaku, misalnya kadar denyutan nadi dan kadar

pernafasan akan meningkat. Perubahan ini akan menyebabkan oksigen dihantar ke

bahagian otot yang memerlukan oksigen dan seterusnya menghapuskan ketegangan

yang wujud.

(a) Gangguan homeostasis

Gangguan homeostasis berlaku apabila permintaan terhadap sistem tubuh badan

melebihi keupayaan sel tubuh badan untuk bertindak balas bagi mengekalkan

keadaan asal. Namun, sistem tubuh badan akan bertindak untuk mewujudkan

keadaan yang stabil (homeostasis). Contohnya, suhu badan meningkat semasa

seseorang bersenam selama 60 minit, tetapi gangguan (peningkatan suhu badan)

tersebut dapat diatasi selepas 40 minit, iaitu suhu badan dikekalkan tanpa

peningkatan (Power & Howley, 2001). Rajah 1.11 menunjukkan proses gangguan

homeostasis.

16

Stimulus:Produceschangein variable

1

2

3

Changedetectedby receptor

Input:Informationsent alongafferentpathway to

5 Response ofeffector feedsback to influencemagnitude of stimulus andreturnsvariable tohomeostasis

Variable (in homeostasis)

Receptor (sensor)

Controlcenter 4 Output:

Information sentalong efferentpathway to

Effector

Homeostatic Control Mechanisms

Figure 1.4

Rajah 1.4 : Mekanisma Kawalan Homeostasis

TUGASAN TERARAH

Bagi meningkatkan pengetahuan, anda disaran agar mendapatkan dan mengumpulkan

maklumat tambahan dari bahan bacaan dan bahan multimedia yang berkaitan komponen

kecergasan keseluruhan seperti kecergasan fizikal, mental, sosial dan emosi.

17

1. Apakah kepentingan anatomi dan fisiologi kepada kehidupan kita?

2. Bagaimana sistem-sistem organ yang lain berhubung kait dengan sistem rangka dari segi fisiologi?

SEMAK KENDIRI 1.1

Perubahan persekitaran fizikal dan kimiaKekurangan oksigenPeningkatan kandungan asid dalam darah

OTAK

PENGESANDikesan oleh sel-sel

PENYATUMembuat keputusan

PENGAWAL ATUR/ REGULATORMemberi maklum balas kepada sel-sel

untuk mengawal pernafasan.

Gangguan homeostasis

Mula bersenam

HOMEOSTASIS

TINDAK BALASKadar pernafasan laju untuk menentang gangguan.Mengurangkan kecepatan membebaskan karbon dioksida dan meningkatkan penyerapan oksigen.Mengurangkan kandungan asid dalam darah.

Rajah 1.5 : Proses gangguan homeostasis

LAMAN WEB

http://en.wikipedia.org/wiki/Physical_fitnesshttp://www.cyberparent.com/fitness/five.htmhttp://www.cdc.gov/nccdphp/dnpa/physical/everyone/glossary/index.htmhttp://www.brianmac.co.uk/conditon.htm

PORTFOLIO

Dokumen atau tugasan perlu disimpan dalam portfolio dan diserahkan kepada pensyarah dalam bentuk ‘soft’ dan ‘hard’ copy.

RUJUKAN

Teng Boon Tong. (1984). Pendidikan jasmani dan kesihatan. Kuala Lumpur: Longman

Malaysia.

Wee Eng Hoe. (1998). Pengajaran pendidikan jasmani dan kesihatan(pengkhususan).

Shah Alam: Fajar Bakti.

Mosston, M. & Ashworth, S. (2002). Teaching physical education (5th edition). San Francisco, CA: Benjamin Cummings.

18

http://www.brianmac.co.uk/conditon.htm

http://www.cdc.gov/nccdphp/dnpa/physical/everyone/glossary/index.htm

http://www.cyberparent.com/fitness/five.htm

Tajuk 2 PERINGKAT KIMIA, SELULAR DAN TISU ORGANISMA

Sinopsis

Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi konsep asas, struktur dan fungsi serta regulasi

homeostasis dalam sistem organ. Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan


Hasil Pembelajaran

Setelah selesai membaca modul ini, diharap anda dapat:

1. Mengenalpasti bahan-bahan kimia utama

2. Menerangkan konsep keseimbangan

3. Struktur membran dan fungsi

4. Menjelaskan mekanisma pengeluaran penyimpanan dan penggunaan tenaga

5. Membincangkan jenis dan fungsi tisu utama


Peringkat kimia, selular

dan tisu

PengenalanKonsep

Keseimbangan

StrukturMembrandan fungsi

MekanismaAsas

Jenis danFungsi

Tisu

19

1.1 Bahan: Atom dan Molekul

1.1.1 Struktur Atom

Atom merupakan unit bahan yang terkecil dan terdiri daripada proton, neutron

dan elektron.

Unsur mengandungi atom-atom dengan jumlah proton yang sama banyak.

Di dalam atom terdapat awan elektron yang mengelilingi nukleus.

1.1.2 Ikatan dan Sebatian kimia

Ikatan ion terhasil daripada tarikan di antara ion iaitu atom yang mendapat

atau kehilangan elektron.

Kation adalah bercaj positif.

Anion adalah bercaj negatif.

Atom boleh bergabung menjadi molekul.

Kombinasi atom daripada pelbagai unsur membentuk sebatian

Setengah atom berkongsi electron untuk membentuk molekul yang

bercantum berdasarkan ikatan kovalen.

Ikatan hidrogen ialah daya tarikan di antara atom hidrogen yang bercaj positif

dengan atom pada molekul lain yang bercaj negatif.

Ikatan hidrogen boleh memberi kesan kepada bentuk dan kandungan

molekul.

20

Rajah 1.1 : Atom dan Molekul

1.2 Notasi Kimia

Notasi kimia membolehkan kita menerangkan tindakbalas di antara bahan

yang menjana satu atau lebih hasilan.

1.3 Reaksi Kimia

Metabolisma merujuk kepada semua tindakbalas kimia di dalam badan.

Sel-sel memerangkap, menyimpan dan mengguna tenaga untuk

mengekalkan homeostasis dan menyokong fungsi yang diperlukan.

1.3.1 Konsep Asas Tenaga

Kerja melibatkan pergerakan objek atau perubahan struktur fizikal,

Tenaga ialah keupayaaan melakukan kerja.

Dua jenis tenaga utama ialah tenaga kinetik dan tenaga keupayaan.

Tenaga kinetik ialah tenaga pergerakan.

Tenaga keupayaan ialah tenaga yang disimpan hasil daripada kedudukan

atau struktur objek.

Pertukaran dari tenaga keupayaan kepada tenaga kinetik tidak seratus

peratus efisyen.

Setiap pertukaran tenaga akan menghasilkan haba.

1.3.2 Jenis tindakbalas

Tindakbalas kimia boleh dikelasifikasikan sebagai dekomposisi, sintesis atau

pertukaran tindakbalas.

Sel mendapat tenaga untuk melakukan fungsi melalui katabolisma iaitu

pemecahan molekul kompleks.

Anabolisma merupakan sintesis molekul organik baru.

1.3.3 Tindakbalas Kebalikan

Tindakbalas kebalikan terdiri daripada tindakbalas serentak sintesis dan

dekomposisi.

Pada tahap equilibrium, kadar tindakbalas sintesis dan dekomposisi adalah

seimbang.

21

1.3.4 Enzim dan Tindakbalas Kimia

Tenaga aktivasi ialah jumlah tenaga yang diperlukan untuk memulakan satu

tindakbalas.

Enzim mengawal kebanyakan tindakbalas kimia badan.

Enzim merupakan pemangkin yang terlibat di dalam tindakbalas tanpa

mengalami perubahan kekal.

1.4 Sebatian Inorganik

Nutrient dan metabolik boleh dikelasifikasikan sebagai sebatian organik atau

inorganik.

1.4.1 Karbon dioksida dan Oksigen

Sel badan yang hidup mengambil oksigen dan menghasilkan karbon

dioksida.

1.4.2 Air dan kandungannya

Air merupakan komponen inorganik terpenting badan.

Air merupakan solvent yang amat baik, kapasiti haba yang tinggi dan terlibat

di dalam tindakbalas metabolic badan.

Banyak sebatian inorganik mengalami ionisasi atau larut di dalam air untuk

membentuk ion.

1.4.3 Asid dan Alkali Inorganik

Asid melepaskan ion hidrogen ke dalam cecair.

Alkali mengeluarkan ion hidrogen daripada cecair.

pH cecair menunjukkan konsentrasi ion hidrogen yang ia ada.

Cecair dikelasifikasikan sebagai neutral jika ph ialah 7.

Cecair dikelasifikasikan sebagai berasid jika ph kurang daripada 7.

Cecair dikelasifikasikan sebagai alkali jika ph lebih daripada 7.

Buffer mengekalkan pH pada had normal iaitu di antara 7.35 hingga 7.45 di

dalam cecair.

22

1.4.4 Garam

Garam adalah sebatian ionik di mana cationnya bukan H+ dan anion OH-.

Garam adalah elektrolit, sebatian yang larut di dalam air dan konduksi arus

elektrik.

1.5 Sebatian Organik

Sebatian organik mengandungi karbon dan hydrogen juga selalunya oksigen.

Molekul organik yang besar dan kompleks termasuklah karbohidrat, lipid,

protein dan asid nukleik.

1.5.1 Karbohidrat

Karbohidrat merupakan sumber tenaga yang paling penting di dalam proses

metabolik.

Tiga jenis utama karbohidrat ialah monosakarida, disakarida dan

polisakarida.

1.5.2 Lipids

Lipid merupakan molekul yang tidak larut air seperti lemak, minyak dan lilin.

Empat kelas utama lipid ialah asid lemak, lemak, steroid dan fosfolipid.

Trigliserid merupakan tiga molekul asid lemak bercantum dengan molekul

gliserol.

Cholesterol adalah hormon steroid dan merupakan komponen membran sel.

Fosfolipid merupakan komponen membran sel yang paling banyak.

1.5.3 Protein

Protein melakukan pelbagai fungsi badan

Jenis protein yang penting ialah protein structural, protein penguncupan, pro-

tein pengangkutan, enzim, hormon dan antibody.

Protein adalah rantaian asid amino yang di ikat dengan ikatan peptide.

Bentuk protein menentukan fungsinya.

Setiap protein bekerja dengan baik pada kombinasi optimal suhu dan pH.

23

1.5.4 Asid Nukleik

Asid nukleik menyimpan dan memproses maklumat pada tahap molecular.

Dua jenis asid nukleik iaitu asid deoksiribonukleik (DNA) dan asis ribonukleik

(RNA)

Asis nukleik adalah rantaian nukleotida.

Setiap nukleotida mengandungi gula, kumpulan fosfat dan bes nitrogenous.

1.5.5 Sebatian Tenaga Tinggi

Sel menyimpan tenaga di dalam bentuk sebatian tenaga tinggi.

Sebatian tenaga tinggi yang paling penting ialah ATP (adenosine trifosfat).

Bila terdapat tenaga, sel membuat ATP dengan menambah fosfat kepada

kumpulan ADP.

Bila tenaga diperlukan, ATP dipecahkan kepada ADP dan fosfat

1.1.2 Tisu-tisu Tubuh

Apakah yang dimaksudkan dengan tisu tubuh? Pernahkah anda dengar

mengenainya? Tisu adalah sekumpulan sel yang telah bersatu untuk menjalankan

tugas-tugas yang tertentu.

Terdapat empat jenis tisu utama tubuh manusia. Rujuk rajah 1.4

Rajah 1.2: Empat jenis tisu utama di dalam tubuh manusia

(a) Tisu Epitelium

Terdapat tiga jenis tisu epitelium:

(i) Epitelium Turus

Epitelium turus terdiri daripada satu lapisan sel sahaja dan berbentuk bulat.

Hasil daripada tisu ini adalah kilang-kilang bendalir seperti kilang tiroid, kilang

air liur dan kilang mamari (susu). Ianya terdapat juga di bahagian lapisan

dalam perut, usus dan setengah dari lapisan saluran pernafasan.

24

Fungsi tisu ini ialah untuk menghasilkan bendalir seperti lendir, bendalir perut,

bendalir usus dan lain-lain. Selain daripada itu, tisu ini juga berfungsi untuk

menyerap zat-zat makanan di dalam saluran penghadaman.

(ii) Epitelium Turus Bersilia

Ianya menyerupai epitelium turus, hanya dibezakan dengan bulu-bulu halus

di hujung permukaan sel-sel yang dikenali sebagai silia. Epitelium turus

bersilia boleh didapati di bahagian-bahagian seperti saluran pernafasan

(berfungsi sebagai lapisan) dan rongga hidung.

Silia akan sentiasa bergerak seperti pokok lalang yang ditiup angin.

Pergerakkan ini akan menahan debu, kuman dan sebarang bendasing dari

memasuki salur darah. Selain dari itu silia juga akan menyapu debu yang

telah masuk keluar ke arah farinks.

Tisu ini juga boleh didapati di lapisan dalam saluran fallopian dan di salur

lengkar sperma. Fungsi tisu ini di saluran fallopian adalah untuk membantu

pergerakan ovum dari ovari ke rahim, manakala di salur lengkar sperma pula

ia membantu pergerakan sperma dari tempat penghasilannya iaitu buah

zakar ke arah zakar.

(iii) Epitelium Leper

Terdapat dua jenis epitelium leper:

Epitelium Leper Biasa

Terdiri daripada satu lapisan sahaja dan dibentuk dari sel-sel leper

dan nipis seperti sisik ikan. Tisu ini membentuk struktur lapisan salur

darah, salur limfatika, selaput paru-paru, selaput selom dan selaput

jantung. Selain daripada itu, gelembung tenggorok di dalam paru-

paru juga dibentuk daripada tisu ini.

Epitelium Leper Berlapisan

Tisu ini berlapisan di antara satu sama lain. Lapisan atasnya

berbentuk leper manakala lapisan bawahnya pula berbentuk bulat.

Terdapat sebanyak 12 lapisan atau lebih. Fungsi tisu ini adalah

sebagai perlindungan. Ianya boleh didapati pada lapisan kulit luar

(epidermis), selaput lapisan di mulut, farinks, kerongkong, faraj dan

sesetengah bahagian salur kencing.

25

Fungsi utama tisu epitelium:

Perlindungan – membentuk kulit luar, lapisan dalam mulut,

farinks, faraj, pundi kencing, selaput paru-paru dan selaput

selom.

Penghasilan bendalir – lapisan dalam perut dan usus.

Penyerapan – lapisan dalam usus.

Pergerakan – lapisan salur udara.

(b) Tisu Otot

Rajah

Terdapat tiga jenis tisu otot:

(i) Tisu otot terkawal

Terlekat pada semua rangka tulang di mana pergerakannya boleh

dikawal dengan kuasa otak (kemahuan).

Ia terbina daripada sel-sel otot (fiber otot) yang berbentuk silinder.

Terkawal melalui sistem saraf dan penguncupan berubah

(ii) Tisu otot luar kawal

Dikenali juga sebagai otot tanpa jalur atau otot licin.

26

Rajah 1.4 : Tisu otot terkawal

Rajah 1.3 : Jenis-jenis Tisu

Luar kawalan - sistem saraf, ada perentak dan penguncupan otot

perlahan

Terdapat di dalam organ seperti perut, usus, salur darah, pundi

kencing, rahim dan lain-lain.

Gerakannya tidak dapat dikawal oleh kemahuan (gerakan pantulan).

Berbentuk bujur telur dan tidak panjang seperti tisu otot terkawal.

Dalam setiap sel terdapat satu nukleus yang terletak di tengah-tengah

sel.

(iii) Tisu otot jantung

Terdiri daripada jenis otot luar kawal.

Terdapat hanya di jantung sahaja.

Mempunyai fiber yang bercabang dan sarkoplasmanya menunjukkan

jalur-jalur yang tidak begitu nyata.

Mempunyai kuasa penguncupan berirama, berlaku secara automatik,

tanpa pengaliran utusan sarafnya.

Ciri-ciri tisu otot;

Penguncupan – berlaku apabila tisu otot menjadi tebal dan pendek.

27

Rajah 1.5: Tisu otot luar kawal

Rajah 1.6: Tisu otot jantung

Berelastik – tisu otot berupaya diregangkan dan kembali ke saiz

asalnya.

Lesu – tisu otot menjadi lesu setelah melakukan penguncupan

beberapa kali, ia perlu berehat seketika sehingga bekalan oksigen

dan glukos yang baru di bawa oleh aliran darah kepadanya.

Kemudian tisu otot boleh menguncup semula.

Kesegaran otot – tisu otot akan sentiasa berada dalam keadaan

separun kuncup dalam keadaan rehat. Ini membolehkannya

menguncup dengan segera tanpa membuang masa.

(c) Tisu Saraf

Tisu saraf terbentuk oleh neuron. Neuron terdiri daripada:

(i) Badan sel; dan

(ii) Fiber (gentian) terbahagi kepada dua iaitu dendrit dan akson.

Sel saraf tidak boleh membiak seperti sel tubuh yang lain. Jika sel tersebut rosak

atau musnah, ia tidak dapat diperbaiki. Walau bagaimanapun, jika ia rosak atau

separuh musnah, sel tersebut masih boleh dipulihkan.

Pada otak dan saraf tunjang, sel saraf berbentuk jirim kelabu, manakala fiber saraf

pula berbentuk jirim putih.

Fungsi utama Neuron:

Gerak balas terhadap rangsangan (penggalak); dan

28

Rajah 1.7 : Tisu saraf

Pengaliran rangsang saraf melalui fiber-fiber neuron kepada struktur-struktur

lain.

Sel neuroglia juga adalah jenis tisu saraf. Berfungsi sebagai tisu pengikat kepada

sistem saraf dan melindungi sel-sel neuron daripada serangan bakteria.

(d) Tisu pengikat

Tisu pengikat dikenali juga sebagai tisu pengantara. Tisu pengikat merupakan tisu

yang paling banyak berbanding tisu-tisu lain pada badan. Tugas tisu ini adalah

sebagai penyangga dan mengikat struktur-struktur dalam tubuh.

Tisu perantara terdiri daripada:

(i) Tisu berfiber

Terdapat dua jenis fiber:

Fiber elastik – fiber ini boleh diregangkan. Fiber ini boleh didapati pada

dinding salur darah terutamanya pada salur nadi, cabang tenggorok dan

gelembung tenggorok.

29

Rajah 1.8: Tisu saraf

Fiber tak elastik – terdapat pada tendon, ligamen, dura mater yang

melitupi otak, fascia otot dan penutup berfiber yang melitupi pelbagai

organ.

(ii) Tisu areolar

Terdiri daripada fiber elastik dan fiber tak elastik. Terdapat banyak ruang

halus pada tisu ini. Tisu ini terdapat pada seluruh tubuh badan terutamanya di

bawah kulit tubuh, di sekeliling salur darah dan urat saraf dan juga pada

semua selaput lendir (mukosa).

(iii) Tisu adipos

Hampir serupa dengan tisu areolar cuma tisu ini dipenuhi oleh sel-sel lemak.

Tisu adipos ini terletak di bawah kulit tubuh, mengelilingi jantung dan buah

pinggang. Fungsi tisu ini adalah sebagai penyangga, perlindungan,

penebatan dan juga sebagai stor penyimpanan bahan makanan kepada

tubuh.

30

Rajah 1.9: Tisu berfiber

Rajah 1.10: Tisu adipos

(iv) Tisu limfatik

Terdiri daripada tisu fiber dan tisu areolar. Di dalam tisu ini terdapat berjuta-

juta sel limfatik. Fungsi utamanya adalah untuk menghasilkan sel limfatik, sel

plasma darah dan monosit (sejenis sel darah putih). Tisu ini juga memainkan

peranan penting dalam serangan bakteria dalam tubuh. Organ tubuh seperti

kura, tonsil, kilang limfatik dan tompok Peyer pada usus kecil dibentuk oleh

tisu limfatik.

(v) Tisu rawan

Tisu ini sangat liat dan kuat. Hampir kesemua tulang berasal dari rawan dan

kemudian diganti oleh tisu tulang. Terdapat tiga jenis tisu rawan iaitu:

Rawan-fiber

Rawan ini membentuk piring rawan yang terletak di antara satu tulang

ruas belakang dengan yang lain. Selain itu, ia juga membentuk rawan

separuh bulat di sendi lutut dan sendi tulang simfisisis pubis.

Rawan elastik

Fiber-fiber elastik yang terdapat pada rawan ini membentuk rawan pinna

(cuping telinga) dan di tudung tenggorok.

Rawan hialin

Rupa bentuk rawan ini licin dan berkilat seperti kaca. Ianya melitupi

hujung tulang sendi. Selain itu, ia juga membentuk dinding rawan salur

nafas dan rawan rusuk.

(vi) Tisu tulang

Merupakan tisu perantara yang paling kuat dalam tubuh manusia. Tisu tulang

terbina daripada bahan organan dan bahan bukan organan.

(vii) Tisu darah

Terdiri daripada sel darah dan plasma yang mengandungi bahan terlarut. Sel

darah menyumbang 45% daripada isi padu darah, manakala plasma pula

menyumbangkan 55%.

31

Tajuk 3 SISTEM SARAF

Sinopsis

Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi tisu neural, sistem saraf pusat, sistem saraf pinggir,

sensori dan laluan motor, sistem saraf autonomik dan fungsi sensori. Modul ini juga

dibekalkan dengan soalan latihan dan senarai bahan rujukan.

Hasil Pembelajaran


1. Membincangkan terminologi dalam sistem saraf

2. Membezakan antara sistem saraf simpatetik dan parasimpatetik

3. Menjelaskan fungsi sensori deria umum keseimbangan dan pendengaran


3.0 Sistem Saraf

3.1 Pengenalan

Kawalan tubuh dan jaringan komunikasi adalah berpusat di sistem saraf. Tiga fungsi utama

sistem saraf adalah untuk deria (sensori), integrasi dan motor. Deria (sensori) bertugas

untuk mengesan perubahan di dalam tubuh dan persekitaran luar. Integrasi pula bertindak

untuk mentafsir perubahan dan motor memberi respon kepada tafsiran di dalam bentuk

kontraksi otot atau rembesan kelenjar.

Sistem Saraf

Tisu Neural

SistemSarafPusat

Sistem Saraf Pinggir

SensoriLaluanMotor

SistemSaraf

Autonomik

FungsiSensori

32

3.2 Struktur dan Fungsinya

Menurut segi anatomi, sistem saraf dibahagi kepada dua bahagian utama. Bahagian

pertama dikenali sebagai sistem saraf pusat dan kedua adalah sistem saraf periferi.

Organisasi sistem saraf sangat kompleks. Namun begitu, organisasi sistem saraf yang

33

Rajah 1.12 : Kawalan Sistem Saraf

Rajah 1.11 : Sistem Saraf

kompleks ini hanya mempunyai dua jenis sel iaitu neuron dan neuroglia. Neuron terbahagi

kepada tiga bahagian: badan sel, dendrit dan akson.

Badan sel mengandungi nukleus dan neukloleus yang dikelilingi oleh sitoplasma. Badan sel

berfungsi melakukan proses sintesis bahan-bahan yang diperlukan oleh sel saraf. Dendrit

terbina daripada sitoplasma badan sel yang memanjang dan kelihatan bercabang-cabang.

Dendrit bertugas untuk menghantar impuls ke badan sel. Akson adalah satu cuaran yang

panjang, nipis dan mengkhusus. Akson bertindak sebagai pembawa impuls dari badan sel

ke neuron atau tisu lain. Akson mempunyai panjang yang berbeza mengikut tempat ia

berada. Akson boleh sepanjang 1mm di otak hingga ke 1m atau lebih di antara korda spina

ke jari kaki. Terdapat akson yang diseliputi oleh mielin. Sarung mielin berfungsi adalah untuk

meningkatkan kelajuan perjalanan impuls.

Sejenis bahan kimia yang dikenali sebagai neurotransmiter terhasil di hujung saraf apabila

neuron menerima rangsangan fizikal atau kimia. Reseptor akan menerima neurotransmiter

yang menyebabkan berlaku perubahan elektrik dan mencetuskan potensial aksi.

34

Rajah 1.13: Struktur satu neuron. Anak panah menunjukkan arah penjalaran

impuls

3.2.1 Sistem Saraf Pusat

Merupakan pusat kawalan seluruh sistem. Kawalan seluruh sistem ini terdiri daripada

otak dan korda spina. Sistem saraf pusat menerima semua kederiaan tubuh melalui

reseptor. Apabila sistem saraf pusat menerima maklumat kederiaan, ia akan ditafsir

untuk menentukan tindakan yang perlu diambil. Rangsangan otot untuk berkontraksi dan

rangsangan kelenjar untuk merembes juga dilakukan oleh sistem saraf pusat.

3.2.2 Sistem Saraf Periferi

Merupakan saraf yang berhubungan antara otak dan korda spina dengan reseptor, otot

dan kelenjar. Boleh dibahagikan kepada dua iaitu sistem aferen dan sistem eferen. Di

dalam sistem aferen terdapat sel saraf yang berfungsi untuk membawa maklumat dari

reseptor di periferi tubuh ke sistem saraf pusat. Manakala sistem eferen pula mempunyai

sel saraf yang membawa maklumat dari sistem saraf pusat ke otot dan kelenjar.

Sistem eferen terbahagi lagi kepada dua bahagian iaitu sistem saraf somatik dan sistem

saraf autonomik. Sistem saraf somatik mempunyai neuron eferen yang bertugas

membawa maklumat dari sistem saraf pusat ke otot rangka. Sistem saraf somatik

dianggap sebagai bersifat voluntari dan boleh dikawal.

Sistem saraf autonomik pula mengandungi neuron eferen yang membawa maklumat dari

sistem saraf pusat ke otot licin, otot jantung dan kelenjar. Sistem saraf autonomik

dianggap tidak voluntari dan di luar kawal. Kemudian, sistem saraf autonomik pula

terbahagi kepada dua iaitu sistem saraf simpatetik dan sistem saraf parasimpatetik.

35

36

Rajah 1.14 Sistem saraf Simpatetik dan Parasimpatetik

3.3 Organisasi Sistem Saraf

Organisasi sistem saraf terbahagi kepada tiga iaitu otak, korda spina dan saraf.

3.3.1 Otak

Otak merupakan satu organ yang paling penting di dalam tubuh manusia. Otak

dianggarkan mempunyai berat kira-kira 1.5kg bagi orang dewasa. Otak terletak di dalam

rongga kranium dan merupakan sebahagian sistem saraf pusat. Tisu saraf yang berada

di otak adalah lembut, berwarna kelabu dan putih dan berada di dalam tengkorak.

Otak terbahagi kepada empat bahagian utama iaitu medula oblongata, pons dan otak

tengah), diensefalon (talamus dan hipotalamus), serebrum dan serebelum.

Medula oblongata - Berhubung dengan korda spina.

- Mempunayi panjang kira-kira 3cm

dan dipisahkan dari pons oleh alur

horizontal.

- Terbina dari jirim putih dan pemben-

tukan jaringan jirim kelabu dan putih.

- Pada bahagian posterior bawahnya

terdapat dua nukleus di setiap sisi

yang dikenali sebagai nukleus grasilis

dan kuneatus.

Pons - Terletak di atas medula.

- Pons mengandungi jirim putih dan

nukleus.

- Nukleus saraf kranial ke 5 hingga ke

8 dan nukleus pernafasan berada di

pons.

Otak tengah - Terletak di atas pons dan di bawah

diensefalon.

- Dua unjuran iaitu pedunkel dan

serebrum terdapat di permukaan

ventralnya.

- Unjuran ini berhubung dengan sere-

brum selepas lencongan ke anterolat-

37

eral.

- Empat tuberkel bulat iaitu dua di atas

dan dua di bawah terletak pada per-

mukaan dorsalnya.

Diensefalon

Terletak di antara otak tengah dan serebrum. Struktur utamanya adalah

talamus dan hipotalamus.

Fungsi talamus adalah sebagai stesen pemancar untuk impuls deria, semasa

perjalanannya ke korteks serebrum. Talamus merupakan pusat untuk

mentafsir impuls deria seperti sakit, suhu, sentuhan dan tekanan.

Hipotalamus pula terdiri daripada banyak struktur. Kedudukan hipotalamus

adalah di bawah talamus. Hipotalamus berfungsi mengawal suhu tubuh dan

aktiviti autonomik organ-organ bahagian dalam. Selain itu, fungsi yang lain

adalah mencetuskan reaksi emosi seperti ketakutan dan kemarahan. Di

hipotalamus juga terdapat pusat makan, pusat kenyang dan pusat haus.

Serebrum

Merupakan bahagian terbesar otak. Ia terbahagi kepada dua hemisfera yang

berwarna kelabu. Kedua-dua hemisfera ini dipercayai mengawal aktiviti bagi

sebelah tubuh sahaja. Contoh, deria tubuh sebelah kanan dikawal oleh

hemisfera kiri dan begitulah sebaliknya.

Fungsi serebrum adalah terlalu banyak dan kompleks. Namun secara umum,

korteks serebrum terbahagi kepada tiga kawasan.

Deria Berfungsi untuk menerima kederiaan dari

kulit, otot dan bahagian dalam tubuh. Ia

juga menerima impuls dari berbagai-

bagai deria seperti deria rasa, lihat, hidu,

dengar dan sentuh.

Motor Berfungsi mengawal atur pergerakan

otot, pertuturan dan sebagainya.

38

Asosiasi Menghubungkan kawasan motor dan

deria melalui traktusnya. Memainkan

peranan penting dalam ingatan, emosi,

taakulan, personaliti dan kecerdikan.

Serebelum

Merupakan bahagian kedua terbesar otak. Memainkan peranan dalam

pergerakan separa sedar pada otot rangka. Pergerakan separa sedar penting

untuk koordinasi, keseimbangan tubuh dan penetapan kedudukan tubuh.

39

Rajah 1.15 : Bahagian-bahagian otak

3.3.2 Korda spina

Korda spina mempunyai kepanjangan kira-kira 45cm bagi orang dewasa. Kedudukan

korda spina adalah bermula dari dasar tengkorak turun ke bahagian servikal, torasik dan

seterusnya ke bahagian lumbar atas. Korda spina adalah terdiri daripada segmen-

segmen dan pada setiap segmen terdapat sepasang ganglion. Pasangan ganglion

tersebut ialah ganglion akar dorsal dan ganglion akar ventral.

Pada akar dorsal terdapat akson neuron deria yang bertugas untuk membawa maklumat

dari periferi ke korda spina. Sementara akar ventral mengandungi akson neuron motor

visera dan somatik yang mengawal organ efektor.

Saraf spina pula terbentuk daripada gabungan ganglion akar deria dan akar motor. Saraf

ini dikelaskan sebagai saraf campuran kerana mempunyai kedua-dua serat aferen dan

eferen.

40

Rajah 1.16 : Korda spina

3.4 Sistem Saraf Autonomik

Merupakan sistem saraf di luar kawalan. Ia juga bertanggungjawab terhadap kawalan

otot bebas dan kilang di dalam tubuh. Sistem ini terbahagi kepada dua iaitu:

3.4.1 Sistem saraf simpatetik

Terbina daripada dua rantai ganglion saraf yang terletak di tiap-tiap sisi di

hadapan vertebra. Semua komponen yang berada dalam sistem saraf simpatetik

berhubung dengan saraf tunjang. Antara rangkaian-rangakaian penting yang

terhasil daripada ganglion simpatetik adalah:

Rangkaian saraf jantung – membekalkan jantung dan paru-paru.

Rangkaian saraf siliaka – membekalkan perut usus, organ-organ di

dalam abdomen serta kilang adrenal.

Rangkaian saraf hipogastrik – membekalkan organ-organ di dalam

ruang pelvis.

3.4.2 Sistem saraf parasimpatetik

Sistem ini terbina daripada dua bahagian seperti berikut:

Bahagian kranium

Terdiri daripada ganglion yang didapati di beberapa bahagian otak serta

gentian saraf yang terkandung di dalam urat saraf otak.

Bahagian sakrum

Terdiri daripada ganglion yang didapati di beberapa bahagian korda

spina. Sistem ini membekalkan sebahagian daripada usus besar serta

organ di dalam pelvis iaitu usus hujung, pundi kencing dan organ

pembiakan.

41

42

Rajah 1.17 : Skema tapak laluan impuls saraf

Rajah 1.18 : Skema sistem saraf

3.4 Perjalanan Impul

Tindakan pantulan atau impuls adalah suatu tindak balas automatik yang berlaku dengan

cepat tanpa difikirkan terlebih dahulu. Tindakan impuls adalah tindak balas motor terhadap

rangsangan deria. Terdapat beberapa struktur yang membawa kepada tindakan impuls

membentuk ‘lengkok impuls’ yang terbina daripada bahagian-bahagian berikut:

(a) Organ deria, contohnya kulit tubuh ataupun hujung gentian saraf yang didapati di ten-

don, otot atau lain-lain binaan.

(b) Saraf deria atau saraf penghantar yang membawa rangsang deria tersebut melalui ba-

hagian saraf deria yang terkandung di dalam saraf pinggir kepada saraf tunjang.

(c) Saraf tunjang dan neuron gegantinya.

(d) Saraf motor atau saraf pengeluar yang membawa utusan motor melalui bahagian saraf

motor di dalam saraf pinggir kepada organ motor seperti otot atau kilang.

43

Rajah 1.19 : Fungsi saraf pusat dan saraf periferi

(e) Organ motor seperti otot atau kilang, yang bertindak balas terhadap utusan motor

tersebut.

Boleh dikatakan di sini bahawa tindakan pantulan atau refleks (impuls) adalah gerakan

perlindungan yang membenarkan tindak balas motor berlaku dengan sangat cepat. Di

bawah adalah beberapa contoh impuls:

Bahagian Sistem Saraf Pusat Bahagian Sistem Saraf Autonomi

Menarik tangan dengan segera

apabila terkena benda tajam atau

panas.

Sentakan sendi lutut apabila dipukul

dengan alat pemukul sendi di atas

tendon tempurung lutut.

Tapak kaki yang digarit dengan

benda yang tumpul seperti kayu

akan menyebabkan ibu jari

membengkok ke bawah.

Tersedak atau terbatuk terhasil

apabila seseorang meminum dalam

keadaan gopoh.

Air liur akan terhasil dengan lebih

banyak jika terhidu atau ternampak

makanan yang lazat.

Impuls anak mata terhadap cahaya.

Anak mata mengecil apabila cahaya

terang dan membesar apabila cahaya

gelap.

Kadangkala ada juga impuls yang boleh dikawal. Bagi bayi dan kanak-kanak kecil, buang air

besar dan buang air kecil merupakan impuls yang tidak boleh dikawal. Namun, bagi orang

dewasa, gerakan-gerakan tersebut boleh dikawal. Tetapi jika berlaku kecederaan pada otak,

ia akan merosakkan kuasa pengawalan pusat tinggi dan menyebabkan seseorang individu

tidak dapat lagi mengawal gerakan buang air besar dan buang air kecil.

Jalaran impuls atau jalaran saraf motor bermula di pusat motor di frontal serebrum. Akson

sel saraf di pusat motor menjalar di dalam jirim putih otak dan di pangkal otak. Pada medula

oblongata, jalaran ini melintas ke sebelah yang lain dan turun ke bawah jirim putih sisi luar

saraf tunjang sebagai jalaran piramid.

Di laras tertentu, fiber saraf ini akan keluar dari jalaran piramid dan tamat di keliling saraf di

depan jirim kelabu saraf tunjang. Kemudian sel depan saraf tunjang membawa utusan

tersebut melalui akar saraf depan iaitu saraf depan otot tertentu.

44

Bahagian neuron motor atas terbentuk daripada badan sel saraf di pusat motor serebrum

serta aksonnya yang turun sehingga ke sel saraf di depan saraf tunjang. Bahagian neuron

motor bawah pula terbentuk daripada badan sel saraf di pusat motor serebrum tunjang serta

aksonnya yang membekalkan otot tubuh.

Kedudukan fiber motor yang melintas di bahagian medula oblongata menyebabkan pusat

motor di sebelah bahagian otak mengawal otot tubuh di sebelah yang lain.

45

Rajah 1.19 : Perjalanan saraf motor dan saraf deria dalam jirim putih saraf tunjang

Tajuk 4 SISTEM ENDOKRIN

Sinopsis

Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi struktur dan fungsi hormon, kelenjar sistem

endokrina dan cara interaksi hormon. Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan


Hasil Pembelajaran


1. Menjelaskan struktur dan fungsi hormon dalam Sistem Endokrina

2. Menjelaskan cara interaksi hormon


Sistem Endokrina

StrukturFungsi

HormonCara

interaksi

46

4.0 Sistem Endokrina

4.1 Pengenalan

Sistem endokrin menghasilkan sejenis bahan kimia yang dinamakan sebagai

hormon. Sistem pengaliran darah bertanggungjawab untuk membawa hormon ke

seluruh tubuh.

4.2 Fungsi dan Ciri-ciri Hormon

Hormon yang dihasilkan oleh sistem endokrin mempunyai kesan yang banyak dan

berbeza-beza. Walaupun begitu, terdapat empat fungsi utama yang dilakukan oleh

hormon:

(a) Fungsi pertama adalah menolong mengawal persekitaran dalaman dengan

mengatur kandungan kimia dan isi padunya di dalam tubuh badan;

(b) Kedua, membantu tubuh dalam keadaan tertekan seperti semasa keadaan

jangkitan, trauma, stres, pendehidratan, kebuluran, pendarahan dan

perubahan suhu yang melampau;

(c) Ketiga, memainkan peranan dalam pertumbuhan dan perkembangan tubuh;

dan

(d) Keempat, memainkan peranan dalam pembentukan gamet, persenyawaan,

pemakanan kepada embrio dan fetus, proses bersalin dan pemakanan kepada

anak yang baru lahir.

Hormon-hormon yang dirembeskan pada tisu perantara bertindak ke atas sel-sel

sasaran di merata tubuh. Sistem endokrin mempunyai kesan yang perlahan tetapi

berpanjangan dan lebih merata. Sel-sel sistem endokrin bertugas dengan

mensintesis dan merembeskan hormon.

Kelenjar endokrin terbina apabila sel-sel endokrin berkumpul. Hasil yang didapati

dari kelenjar endokrin akan dirembeskan terus ke dalam tisu perantara. Kelenjar-

kelenjar endokrin yang terdapat di dalam sistem tubuh terdiri daripada kelenjar

pituitari, tiroid, paratiroid, adrenal, pineal dan timus.

Terdapat juga sel endokrin yang berkumpul di dalam organ tubuh badan seperti

pankreas, ovari, testis, ginjal, hepar, trek gastrousus, plasenta dan otot jantung.

47

Kelenjar Endokrin Utama

Kelenjar-kelenjar utama pada sistem endokrin adalah kelenjar pituitari, tiroid, paratiroid,

adrenal, pineal dan timus.

4.3.1 Kelenjar pituitari

Digelar sebagai kelenjar induk kerana dapat menghasilkan banyak

hormon dan mengawal aktiviti tubuh;

Bergaris pusat hanya 1.3cm sahaja dan berbentuk bulat;

Dibahagikan kepada dua lobus: lobus anterior dan lobus posterior;

Lobus anterior mewakili 75% daripada berat kelenjar pituitari; dan

Kedua-dua lobus ini mengeluarkan beberapa hormon di dalam tubuh.

Lobus anterior Lobus posterior

Hormon pertumbuhan – mengawal tumbesaran tubuh.

Hormon tirotropik – mengawal aktiviti kelenjar tiroid dalam menghasilkan tiroksin.

Hormon adrenokortikotropik – mengawal aktiviti suprarenal dalam menghasilkan kortisol dari

Hormon antidiuretik – mengatur jumlah air yang dikumuhkan melalui ginjal.

Hormon oksitosik – meransang pengecutan uterus sewaktu melahirkan bayi dan pengeluaran air susu sewaktu menyusukan bayi.

48

Rajah 3.1: Sistem Endokrin

korteks kelenjar suprarenal. Hormon gonadotrofik: a) Hormon perangsang folikel –

merangsang perkembangan folikel Graafian dalam ovari dan pembentukan spermatozoa dalam testis.

b) Hormon luteinising – mengawal rembesan estrogen dan progesteron dalam ovari dan testosteron dalam testis.

c) Hormon prolaktin – mengawal rembesan air susu dan mengekalkan bekalan korpus luteum semasa kehamilan.

49

Rajah 3.2: Skema kelenjar pituitari dan lobus-lobusnya

4.3.2 Kelenjar tiroid

Terletak di bahagian depan leher, anterior dan lateral terhadap larinks

dan trakea;

Kelenjar tiroid kaya dengan bekalan darah;

Sel kelenjar tiroid merembeskan koloid tiroid yang mengandungi sebatian

iodin;

Kelenjar tiroid berfungsi dalam mengatur susunan kimia tisu dan sebagai

perangsang proses pengoksidaan;

Secara tidak langsung kelenjar tiroid mengatur pengeluaran karbon

dioksida; dan

Terdapat dua keadaan dalam kelenjar tiroid iaitu hiperembesan dan

hiporembesan.

Hiporembesan Hiperembesan

Berlakunya kretinisme iaitu kekurangan rembesan pada waktu bayi mengakibatkan pertumbuhan mental dan fizikal terencat.

Bagi golongan dewasa, keadaan ini menyebabkan miksedema di mana proses metabolik sangat perlahan dan cenderung untuk menjadi gemuk, pergerakan lembap, kulit menjadi tebal dan kering, rambut gugur dan menjadi jarang, suhu badan di bawah normal dan denyut nadi perlahan.

Kadar metabolisme menjadi tinggi dan suhu badan lebih tinggi daripada normal.

Pada keadaan ini, pesakit kehilangan berat badan, gelisah dan mudah marah, kadar denyutan nadi naik, output jantung bertambah dan mengalami simptom kardiovaskular seperti fibrilasi atrium dan kegagalan jantung.

50

51

Rajah 3.3: Anterior kelenjar tiroid

4.3.3 Kelenjar Paratiroid

Terbina daripada tisu yang kecil dan bulat dan dilapisi oleh fasia

pratrakea berserta dengan kelenjar tiroid;

Hormon paratiroid yang dikeluarkan berfungsi untuk mengatur

metabolisma kalsium dan mengawal jumlah kalsium di dalam darah dan

tulang;

Dua keadaan pada kelenjar paratiroid adalah

Hipoparatiroidisma Hiperparatiroidisma

Kekurangan kalsium dalam kandungan darah.

Keadaan ini menyebabkan keadaan seperti tetanus iaitu gejala kekejangan otot dan konvulsi terutamanya pada tangan dan kaki yang dikenali sebagai karpopedal spasma.

Gejala di atas dapat diredakan dengan memberikan kalsium dalam kadar segera.

Aktiviti kelenjar yang berlebihan berkaitan dengan pembesaran (tumor) kelenjar.

Pengagihan kalsium terganggu di mana kalsium dikeluarkan semula dari tulang dan dimasukkan kembali ke serum darah.

Ini akan menyebabkan penyakit tulang di mana bahagian tulang menjadi nipis.

Kegagalan ginjal juga boleh berlaku jika kalsium terbina di dalam ginjal.

52

Rajah 3.4: Empat kelenjar paratiroid

4.3.4 Kelenjar timus

Terletak dalam toraks;

Berwarna kemerah-merahan dan terdiri daripada dua lobus;

Saiznya sangat kecil dengan berat kira-kira 10 gram bagi bayi yang baru

lahir;

Beratnya bertambah kepada 30 hingga 40 gram pada waktu remaja dan

kemudian ia mengecut semula; dan

Kelenjar timus berkaitan dengan penghasilan antibodi.Kelenjar adrenal

Terletak di bahagian atas setiap ginjal.

Mengandungi darah yang banyak dan dilapisi dengan kapsul berserat.

Kelenjar adrenal bahagian korteks mengeluarkan kortisol dan bahagian

medula menghasilkan adrenalin dan noradrenalin.

Rembesan akan menjadi banyak apabila berada dalam keadaan marah

atau takut, asfiksia dan kelaparan.

Keadaan ini menyebabkan tekanan darah naik dalam usaha melawan kejutan

yang disebabkan oleh situasi ini.

53

Rajah 3.5: Kedudukan kelenjar timus

Korteks adrenal Medula adrenal

Terbahagi kepada tiga zon. Zon pertama adalah glomerulosa

menghasilkan rembesan mineralo-kortikoid.

Zon tengah pula dikenali sebagai zon fasikulata dan merembeskan hormon glukokortikoid.

Zon dalam dipanggil zon retikularis dan merembeskan hormon androgen.

Mempunyai sel-sel kromafin yang menghasilkan hormon.

Rembesan hormon dikawal oleh sistem saraf autonomik.

80% daripada rembesan medula adalah adrenalin dan ianya bersifat lebih poten daripada noradrenalin.

4.3.5 Kelenjar pineal

Terletak pada korpus kalosum dan bersaiz kecil dan berwarna merah.

Dilapisi oleh kapsul yang bernama pia mater.

Menghasilkan hormon melatonin dan adrenoglomerulotropin.

Melatonin boleh merencatkan aktiviti pembiakan dengan cara

merencatkan hormon gonadotropik. Sementara adrenoglomerulotropin

pula merangsang korteks adrenal untuk merembeskan mineralokortikoid.

54

Rajah 3.6: Kelenjar suprarenal kanan dan kiri

4.4 Tindakan Hormon

Tindakan hormon ada dua jenis iaitu tindakan positif dan tindakan negatif.

Tindakan positif Tindakan negatif

Terdapat hormon yang terhasil dengan mengaktifkan kelenjar yang menghasilkan hormon tersebut.

Hasilnya adalah berlawanan dengan tindakan negatif.

Dalam tindakan positif, peningkatan sel hormon akan menghasilkan lebih banyak hormon.

Contoh peningkatan hormon boleh dilihat pada kontraksi semasa ingin melahir bayi.

Kekurang hormon akan menyebabkan kelenjar merembes dengan lebih banyak dan tekanan darah akan meningkat.

Tindakan negatif berlaku di mana pembuluh-pembuluh akan tertarik semasa rembesan hormon yang banyak dikeluarkan.

Boleh dikatakan seperti mengawal kelajuan pada kereta, apabila speedometer menunjukkan kelajuan melampau, kita akan megurangkan kelajuan. Apabila kita sedar kelajuan semakin berkurangan, kita akan menekan pedal minyak untuk menambah kelajuan.

Kebanyakan kelenjar mempunyai kepekaan sebegitu untuk memberitahu tentang ‘kelajuan’ endokrin.

Oleh itu, kelenjar-kelenjar ini akan mengeluarkan rembesan yang sesuai untuk menyeimbangkan kandungan hormon dalam darah.

55

Rajah 3.7: Kedudukan kelenjar pineal pada otak

AKTIVITI 3.1

Dapatkan maklumat lanjut mengenai sistem endokrin dengan melayari laman web berikut:www.kumc.eduwww.emc.maricopa.edu

Tajuk 5 SISTEM INTEGUMENTARI

Sinopsis

Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi struktur dan fungsi sistem integumentari. Modul ini

juga dibekalkan dengan soalan latihan dan senarai bahan rujukan.

Hasil Pembelajaran


.1. Memerihalkan struktur dan fungsi sistem integumentari


SistemIntegumentari

Struktur Fungsi

56

5.0 Kulit Tubuh

Juga dikenali sebagai kutis. Salah satu fungsi tubuh adalah sebagai pembuangan.

Peluh adalah bahan kumuh yang dikeluarkan oleh kulit. Kulit mempunyai dua lapisan

iaitu epidermis dan dermis.

5.1 Epidermis

Epidermis adalah kulit luar. Ianya terdiri daripada tisu epitelium yang terbahagi

kepada dua lapisan:

1. Lapisan bersisik (lapisan Horny)

Lapisan paling luar. Sel-sel di bahagian ini leper dan tertekan.

Kebanyakan sel-sel ini telah mati dan digantikan oleh sel baru dari

janasel.

2. Lapisan janasel

Sel di sini berbentuk bulat dan mempunyai nukleus. Sel di sini

sentiasa membiak, membentuk sel baru untuk menggantikan sel yang

terdapat pada lapisan bersisik.

Ketebalan epidermis berbeza mengikut bahagian tubuh. Tapak kaki merupakan kulit

yang paling tebal. Warna kulit manusia pula ditentukan oleh kandungan melanin

dalam pigmen.

5.2 Dermis

Dermis adalah kulit dalam. Mempunyai ketebalan kira-kira 0.25 ke 2.5mm.

Ketebalan dermis juga berbeza mengikut kawasan tubuh, di mana ia sangat

tebal di tapak tangan dan kaki, manakala sangat nipis di kelopak mata,

penis dan skrotum.

Antara struktur yang terdapat pada dermis adalah kelenjar peluh.

Saiz kilang peluh adalah lebih besar di tapak tangan, tapak kaki, dahi dan

ketiak berbanding di kawasan lain.

Salur kilang peluh naik ke atas dan menembusi kulit di mana ia disebut

sebagai liang roma atau liang peluh. Peluh sentiasa terhasil, namun ia akan

menyejat dengan cepat pada masa rehat dan peluh menjadi tidak begitu

nyata.

Manakala, apabila peluh terhasil dengan banyak, seperti semasa

melakukan aktiviti, penyejatan akan terganggu dan peluh menjadi nyata

dan disebut sebagai perpeluhan nyata.

Terdapat dua kelenjar peluh iaitu:

57

(i) Kelenjar peluh ekrin (merokrin)

Jumlah kelenjar peluh ekrin adalah banyak. Ia boleh didapati di

seluruh kulit terutamanya di tapak tangan dan tapak kaki. Ia berfungsi

sepanjang hidup dan menghasilkan rembesan yang lebih berair.

(ii) Kelenjar peluh apokrin

Kelenjar apokrin terletak di ketiak, bahagian pubik dan kawasan

berpigmen buah dada (areola). Apabila manusia mencapai akil baligh,

maka kelenjar ini akan berfungsi dengan mengeluarkan rembesan

yang tidak berbau. Namun, rembesan akan terurai oleh mikrob

permukaan kulit dan mengeluarkan bau yang kurang menyenangkan.

58

Rajah 3.18: Skema kulit dan struktur di dalamnya

59

Rajah : Folikel Rambut

Rajah : Kuku

60

Rajah : Regulasi Suhu Badan

Tajuk 6 SISTEM RESPIRASI

Sinopsis

Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi pengenalan dan fungsi sistem

respirasi,pengurusan sistem respirasi, fisiologi respirasi, kawalan respirasi dan sistem

respirasi dan umur. Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan senarai bahan

rujukan.

Hasil Pembelajaran


1. Menjelaskan sistem respirasi dan fungsinya

2. Memerihalkan pengurusan sistem respirasi dan fisiologi respirasi

3. Menjelaskan kawalan respirasi dan hubungan sistem respirasi dengan umur


Sistem Respirasi

PengenalanFungsisistem

Fisiologirespirasi

Kawalan respirasi

SistemRespirasi dan umur

61

6.0 Sistem respirasi

Untuk menjalankan aktiviti, setiap sel memerlukan oksigen. Hasil akhir daripada

aktiviti sel adalah karbon dioksida. Sebelum ini, kita telah belajar mengenai sistem

kardiovaskular. Untuk pengetahuan anda, dua sistem yang terlibat dalam proses

mengangkut oksigen dan proses mengeluarkan karbon dioksida adalah sistem

kardiovaskular dan sistem pernafasan.

6.1 Jenis-jenis Respirasi

Dalam fisiologi pernafasan, terdapat dua jenis pernafasan. Jenis pertama adalah

pernafasan melalui paru-paru atau pernafasan eksternal. Jenis yang kedua pula

adalah pernafasan tisu atau pernafasan internal.

6.1.1 Pernafasan Eksternal

Pertukaran oksigen dan karbon dioksida adalah berlaku di paru-paru. Semasa

bernafas, oksigen akan disalurkan melalui hidung dan mulut. Oksigen ini akan

melalui trakea dan tiub bronkial ke alveoli. Proses ini mempunyai kaitan rapat

dengan darah dalam kapilari pulmonari.

62

4

Rajah 1.21 : Anatomi Sistemrespirasi

Membran alveolar-kapilari merupakan satu-satunya lapisan yang memisahkan

oksigen dari darah. Bagaimanakah membran ini memisahkan oksigen dari darah?

Oksigen akan menembusi membran ini dan hemoglobin sel darah merah akan

membawa oksigen tersebut ke jantung. Kemudian, darah akan dipam ke seluruh

tubuh melalui arteri. Pada keadaan ini, darah yang keluar dari paru-paru mempunyai

tekanan oksigen 100mmHg. Pada ketika ini juga, bacaan hemoglobin adalah 95%

tepu oksigen.

Karbon dioksida yang terhasil akan menembusi aveolar-kapilari dari kapilari darah,

kemudian melalui tiub bronkial dan trakea seterusnya dihembus keluar melalui

hidung dan mulut. Pernafasan eksternal mempunyai empat proses. Proses-proses

tersebut adalah:

(i) Ventilasi pulmonari – menggantikan udara dalam alveoli dengan udara

luar;

(ii) Aliran darah melalui paru-paru;

(iii) Pengagihan aliran udara dan aliran darah sedemikian sehingga jumlah

tepat dari setiapnya dapat sampai ke semua bahagian tubuh; dan

(iv) Penggabungan gas yang menembusi membran pemisah alveolar kapilari.

Karbon dioksida lebih mudah bergabung dengan darah berbanding oksi-

gen.

Semasa melakukan aktiviti senaman, darah yang datang ke paru-paru mengandungi

lebih banyak karbon dioksida berbanding oksigen. Justeru itu, karbon dioksida itu

tidak dapat dikumuhkan, maka pengecutan dalam arteri darah bertambah. Hal ini

akan merangsang pusat pernafasan dalam otak untuk mempercepat dan

memperdalamkan pernafasan. Dengan ini, karbon dioksida dapat dikumuh dan paru-

paru dapat mengambil oksigen dengan lebih banyak.

63

6.1.2 Pernafasan Internal

Pernafasan internal berlaku pada semua tisu tubuh. Darah yang sampai di kapilari

bergerak dengan lambat. Darah tersebut juga hemoglobinnya tepu dengan oksigen.

Pengoksigenan akan berlaku apabila sel tisu mengambil oksigen dari hemoglobin

dan hasilnya adalah karbon dioksida.

6.2 Komponen dan Fungsi Sistem Respiratori

Sistem pernafasan terjadi dengan adanya organ-organ tertentu. Organ-organ yang

terlibat di dalam sistem pernafasan adalah hidung, farinks, larinks, trakea, bronkus

dan paru-paru.

64

Rajah 2.7: Pernafasan Eksternal dan Internal

65

Rajah 2.8: Sistem Pernafasan

Rajah 2.9: Larinks, Trakea dan Bronkus

Organ Fungsi

Hidung Bahagian hidung boleh terba-hagi kepada dua iaitu bahagian internal dan bahagian eksternal.

Bahagian eksternal terletak pada permukaan muka. Ia terbentuk daripada tulang dan rawan yang berbentuk rangka penyokong.

Rangka hidung ini dilitupi oleh kulit di bahagian luar dan membran mukus di lapisan dalamnya.

Lubang hidung atau nares ek-sternal adalah dua bukaan yang terdapat di bawah hidung ek-sternal.

Bahagian internal pula terletak di atas mulut dan di antara dua kaviti orbit.

Septum hidung membahagi hidung kepada bahagian kanan dan kiri.

Membran mukus yang melapisi kaviti hidung dipenuhi dengan pembuluh darah.

Bulu hidung menapis debu dan mikroorganisma dari udara yang masuk.

Lapisan mukus pula memerangkap debu dan mikroorganisma.

Membran mukus menerima bekalan darah yang banyak dan berfungsi untuk mengawal udara yang masuk menjadi hampir sama dengan suhu badan dan melembapkannya.

Untuk membau kerana terda-pat reseptor bau di bahagian atas hidung.

Membantu menghasilkan bunyi dengungan (fonasi).

Farinks Dikenali juga sebagai tekak. Mempunyai kira-kira 12 hingga

13 cm panjang tiub berotot. Merupakan satu salur yang

bermula dari dasar tengkorak dan tamat di belakang peti suara di aras vertebra leher keenam.

Bahagian paling atas farinks dikenali sebagai nasofarinks.

Bahagian tengah pula dikenali sebagai orofarinks dan bahagian paling bawah dikenali sebagai laringofarinks.

Menyediakan laluan bagi keluar masuk udara dan juga makanan dan minuman.

Menyediakan ruang dengungan (resonasi) untuk bunyi percakapan.

Memberi perlindungan daripada mikroorganisma yang masuk bersama udara, makanan dan minuman.

Larinks Juga dikenali sebagai peti suara.

Merupakan laluan pendek yang menghubungkan laringofarinks dengan trakea.

Terdapat beberapa tulang rawan di larinks.

Tiga daripada tulang rawan ini tidak berpasangan dan tiga lagi berpasangan.

Rawan yang berpasangan adalah aritenoid, kornikulat dan kuneiform.

Manakala rawan yang tidak

Penghasilan suara. Laluan udara. Menghalang kemasukan

bahan asing ke trek pernafasan bawah melalui lipatan-lipatan epiglotis dan vokal.

berpasangan adalah tiroid, epiglotis dan krikoid.

Trakea Merupakan satu salur berukuran 12cm panjang.

Terbentuk daripada rawan-rawan yang berbentuk C.

Permukaan belakang salur dilapisi dengan selaput.

Otot bebas terdapat di ruang an-tara rawan-rawan.

Menyediakan tempat laluan bagi udara yang masuk dan keluar.

Bronkus Trakea akan bercabang dan membentuk bronkus kiri dan kanan.

Dilapisi oleh tisu epitelium. Bronkus kanan lebih pendek

dan lebar daripada bronkus kiri. Bronkus kiri lebih panjang dan

nipis. Terdapat banyak pencabangan

pada bronkus dan membentuk seperti batang pokok dan sering dirujuk sebagai pepokok bronkus.

Menyediakan tempat laluan bagi pengagihan keluar dan masuk udara.

Paru-paru Berbentuk kon dan berpasan-gan.

Jantung dan struktur lain memisahkan paru-paru dari pasangannya.

Paru-paru kiri mempunyai dua lobus, manakala paru-paru kanan tiga lobus.

Dikelilingi oleh dua membran serosa yang dipanggil sebagai pleura.

Pertukaran gas oksigen dan karbon dioksida.

SEMAK KENDIRI 2.1

(a) Nyatakan fungsi sistem pernafasan.(b) Namakan struktur yang membentuk sistem

pernafasan dan huraikan struktur tersebut dengan ringkas.

67

6.3 Mekanisme dan Kawalan Pernafasan

6.3.1 Mekanisme pernafasan

Mekanisme pernafasan melibatkan dua proses fizikal, iaitu tarikan nafas (inspirasi)

dan hembusan nafas (ekspirasi). Mekanisme pernafasan melibatkan otot-otot

interkosta (luar dan dalam) dan otot diafragma. Perubahan yang berlaku semasa

mekanisme tarikan dan hembusan nafas ditunjukkan dalam jadual di bawah.

Rajah 1. Mekanisma Respirasi Inspirasi

Rajah 1. Mekanisma Respirasi Ekspirasi

68

Perubahan yang berlaku semasa mekanisme tarikan dan hembusan

Tarikan nafas (inspirasi) Hembusan nafas (ekspirasi)

Otot interkosta luar mengecut Otot interkosta luar mengendur

Otot interkosta dalam mengendur Otot interkosta dalam mengecut

Sangkar rusuk tertarik ke atas dan ke

luar

Sangkar rusuk tertarik ke bawah dan

ke dalam

Otot diafragma mengecut Otot diafragma mengendur

Diafragma menjadi kurang

melengkung

Diafragma melengkung ke atas seperti

bentuk kubah

Pergerakan otot-otot di atas

menyebabkan isi padu rongga toraks

bertambah dan tekanan udara di

dalamnya berkurang

Pergerakan otot-otot di atas

menyebabkan isi padu rongga toraks

berkurang dan tekanan udara di

dalamnya bertambah

Akibatnya udara dari luar masuk ke

dalam peparu

Akibatnya udara dari peparu ditolak ke

luar

Apabila kita menarik nafas, otot diafragma akan menguncup sekali gus menjadikan

ruang toraks lebih luas. Pada masa ini, juga paru-paru akan mengembung dan

menjadikan tekanan udara dalam paru-paru berkurangan. Akibat daripada tindakan

itu, udara akan disedut masuk melalui salur udara ke dalam paru-paru.

Semasa menghembus nafas, ruang dada menjadi lebih kecil. Ini berlaku kerana otot

diafragma naik ke atas dan tulang rusuk ditarik ke bawah oleh otot interkosta dalam.

Tekan udara menjadi lebih tinggi di dalam paru-paru dan ini menyebabkan udara

berasak keluar dari paru-paru.

Terdapat beberapa gerakan pernafasan yang dianggap istimewa kerana ia berbeza

daripada gerakan pernafasan biasa. Ia berlaku pada keadaan;

(i) Mengeluh dan menguap – gerakan menarik nafas yang panjang.

(ii) Batuk dan bersin – gerakan menghembus nafas yang terpaksa.

69

(iii) Tersedu – gerakan menarik nafas dengan mengejut kerana sentakan otot

diafragma. Bunyi tersedu terjadi kerana udara dihirup dengan segera

melalui pita suara.

6.3.2 Kawalan Pernafasan

Dalam sehari kita menarik dan menghembus nafas tanpa henti. Pada setiap satu

minit, orang dewasa melakukan gerakan pernafasan sebanyak 16 hingga 18 kali.

Ada dua faktor yang mengawal pernafasan iaitu kawalan saraf dan kawalan kimia.

(i) Kawalan saraf

Sistem saraf mengawal gerakan pernafasan menjadikannya gerakan

otomatik. Namun begitu manusia boleh mengawal gerakan pernafasan

dengan kuasa kawalan pada jangka masa yang pendek sahaja. Pusat

kawalan pernafasan yang terletak di medula oblongata bertanggungjawab

menjadikan gerakan pernafasan menjadi gerakan otomatik. Di pusat

inilah utusan saraf mengalir melalui gentian-gentian saraf khas dan

sampai ke otot diafragma dan ke lain-lain otot pernafasan.

(ii) Kawalan kimia

Kepekaan pusat kawalan pernafasan terhadap kehadiran karbon dioksida

dalam darah adalah sangat tinggi. Pusat kawalan pernafasan akan

terangsang apabila penghasilan karbon dioksida bertambah. Ini akan

menyebabkan pengaliran utusan pernafasan ke otot-otot pernafasan

untuk mempercepatkan dan memanjangkan gerakan pernafasan untuk

menyingkirkan karbon dioksida. Secara amnya boleh dikatakan bahawa

pusat kawalan pernafasan mengawal atur jumlah karbon dioksida di

dalam darah serta menentukan bilangan dan panjangnya sesuatu

pernafasan.

70

Tajuk 7 SISTEM URINARI

Sinopsis

Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi fungsi dan pengurusan sistem urinari, ginjal,

penghantaran, penyimpanan dan pembuangan air kencing dan imbangan cecair, elektrolit

dan asid alkalina. Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan senarai bahan

rujukan.

Hasil Pembelajaran


.1. Memerihalkan struktur dan fungsi sistem urinari


SistemUrinari

Struktur Fungsi

71

7.0 Pengenalan

Seperti yang telah kita ketahui pada sistem pencernaan, makanan akan dicernakan

oleh enzim di dalam trek gastrousus. Makan yang dicerna akan diserap dan sampai

ke sel-sel tertentu di dalam badan. Makanan yang tidak serap akan menjadi feses

(najis) dan dikeluarkan melalui anus. Bahan buangan atau hasil akhir di bawa keluar

bersama dengan air dan karbon dioksida.

Karbon dioksida akan dibawa semula ke paru-paru oleh darah dan dikeluarkan

melalui proses ekspirasi oleh sistem pernafasan. Sebahagian hasil akhir akan larut di

dalam air; dari situlah terjadinya peluh yang kemudiannya dikeluarkan melalui kulit

pada sistem integumentari.

Sistem urinari adalah laluan bagi sebahagian besar bahan buangan yang

mengandungi toksik dan bahan asas. Bahan-bahan buangan ini adalah bercampur

dengan air dan dikeluarkan sebagai urin (air kencing).

7.1 Struktur dan Fungsinya

7.1.1 Sistem Urinari

Tugas terpenting sistem urinari adalah mengeluarkan bahan buangan dan

membantu badan mengekalkan hemeostasis. Hemeostasis dapat dikekalkan dengan

mengawal kandungan dan isi padu darah. Sistem urinari mengekalkan homestasis

dengan mengeluarkan atau menyimpan isi padu air dan bahan larutan terpilih.

72

Organ-organ di dalam sistem urinari adalah dua ginjal, dua ureter, satu pundi

kencing dan satu uretra.

7.1.2 Ginjal

Terletak di setiap sisi kolum vertebra, berwarna kemerahan dan berbentuk

seperti biji kacang hijau.

Berukuran 10-12cm panjang, 5-7cm lebar dan 2.5cm tebal dan seberat kira-

kira 140gm bagi orang dewasa.

Sempadan luarnya berbentuk cembung dan mempunyai pembukaan di

tengahnya yang disebut sebagai hilum.

Hilum merupakan pintu masuk dan keluar pembuluh-pembuluh ginjal.

Ginjal kanan adalah lebih pendek dan lebih tebal daripada ginjal kiri.

Ginjal diselaputi oleh tiga lapisan tisu:

1. Pertama, lapisan dalam adalah kapsul renal atau kapsul sebenar

yang terdiri daripada membran berserat nipis;

2. Kedua, lapisan yang dikenali sebagai fasia renal atau kapsul palsu

terdiri daripada tisu perantara padat; dan

3. Ketiga, lapisan berlemak yang terletak di antara lapisan dalam dan

lapisan luar yang dikenali sebagai lemak perirenal.

Rajah 3.15: Ginjal dan sistem urinari yang berkaitan

73

7.1.3 Ureter

Juga dipanggil sebagai salur ginjal. Ureter merupakan tiub yang keluar dari

setiap ginjal.

Tugas ureter adalah membawa urin ke pundi kencing.

Terdiri daripada tiub berotot dan mempunyai panjang kira-kira 25cm panjang.

Dua bahagian ureter:

1. Pertama, corong atau pelvis ginjal. Bahagian atas yang kembang

berbentuk seperti mangkuk dan dinamakan kaliks.

2. Kedua, salur buah pinggang. Mempunyai panjang lebih kurang

25.4cm. Ia bermula dari hadapan otot belakang abdomen terus ke ruang

pelvis benar dan berakhir di permukaan belakang pundi kencing.

Tisu-tisu yang terdapat pada ureter adalah:

1. Tisu berfiber – lapisan bahagian luar;

2. Tisu otot bebas – lapisan tengah, gerakan peristalsis

bertanggungjawab mengalirkan urin dari ginjal ke pundi kencing;

3. Tisu epitelium peralihan – lapisan dalam ureter berfungsi untuk

melindunginya daripada asid urik.

7.1.4 Pundi kencing

Rajah 3.16: Struktur di luar dan struktur di dalam ginjal kanan

74

Adalah organ yang berotot dan berongga. Berfungsi untuk

menakung air kencing.

Ianya berbentuk bulat apabila penuh dan berbentuk leper

berlipat-lipat apabila kosong.

Pundi kencing mempunyai apeks, dasar dan tiga dinding.

Ruang dalam pundi kencing berbentuk segi tiga dan disebut sebagai trigon.

Dasar segi tiga menghala ke atas, manakala bahagian

puncaknya menghala ke bawah.

Trigon mempunyai banyak hujung saraf deria dan sangat peka

terhadap perubahan isi padu urin dalam pundi kencing.

Otot pundi kencing terdiri daripada otot licin dan bersifat tidak

voluntari.

Lapisan dalamnya adalah kalis air di mana terbina daripada

membran mukus jenis epitelium peralihan.

Urin akan disimpan unutk sementara waktu sahaja sehingga ia

dikeluarkan melalui uretra.

Sebanyak 1 liter urin boleh ditakung oleh pundi kencing.

Namun, dalam keadaan luarbiasa ia boleh menakung sebanyak 3 liter urin.

Pada keadaan normal, apabila pundi kencing menakung 6 – 10 liter urin,

perasaan hendak kencing akan timbul.

7.1.5 Uretra Rajah 1. : Sistem Urinari

75

Uretra berfungsi untuk membawa keluar urin dari pundi kencing

pada waktu yang sesuai.

Ukuran panjang uretra wanita adalah 4cm panjang. Uretra

wanita tidak mempunyai prostat dan bahagian spongiosa.

Panjang uretra lelaki pula berukuran 20cm panjang. Terdapat

tiga bahagian pada uretra lelaki:

1. Bahagian prostat – mengeliling uretra, otot pencerut uretra juga

terletak di sini;

2. Bahagian membranus – uretra yang berlanjutan daripada prostat;

dan

3. Bahagian spongiosa – bahagian yang terdapat di dalam zakar.

(a) Apakah ginjal? Tahukah kamu akan fungsinya?(b) Nyatakan fungsi sistem urinari.

SEMAK KENDIRI 7.0

76

Tajuk 8 SISTEM PENGHADAMAN

Sinopsis

Tajuk-tajuk dalam modul ini merangkumi struktur dan fungsi sistem penghadaman dan

penyerapan. Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan senarai bahan rujukan.

Hasil Pembelajaran


1. Menjelaskan sistem penghadaman dan fungsinya


8.0 Pengenalan

Penghadaman ialah satu proses penghancuran atau pengisaran makanan se-

cara fizikal, kemudiannya diikuti dengan beberapa proses kimia bagi memec-

ahkan molekul makanan yang kompleks menjadi molekul atau elemen yang

lebih halus dan terasing bagi memudahkan proses penyerapan. Bahan yang

tidak dapat dimanfaatkan atau dipecahkan akan dibuang menerusi proses

seterusnya yang dikenali sebagai penyingkiran. Makanan merupakan

komponen penting yang membekalkan tenaga untuk tubuh badan. Namun,

makanan yang diambil tidak berada di dalam bentuk yang sesuai untuk

SistemPenghadaman

Struktur Fungsi

77

digunakan sebagai tenaga oleh sel. Oleh itu, makanan tersebut perlu

dicernakan agar ia sesuai digunakan oleh sel-sel tubuh.

Penghadaman bermula apabila makanan memasuki tubuh menerusi mulut.

Poses ini juga turut melibatkan organ-organ lain seperti kelenjar liur, hati,

pundi hempedu dan pankreas. Penjagaan bermula dari makanan yang kita

pilih. Kebiasaannya, rakyat Malaysia suka makanan berminyak, berlemak,

pedas dan banyak perisa yang berkemungkian akan membawa kemudaratan

jika pengambilannya tidak dikawal.

Kesederhanaan adalah penting dan makanlah makanan yang berkhasiat.

Salur penghadaman jangan disalah guna seperti meminum racun atau

memakan ubat tanpa mengikut dos yang ditetapkan.

Rajah Sistem Penghadaman8.1 Struktur dan Fungsi

78

Sistem penghadaman menjalankan tugas yang penting iaitu menyediakan

bahan-bahan makanan untuk diserap supaya bahan-bahan ini dapat

digunakan oleh sel-sel tubuh. Ia terdiri daripada satu saluran yang bermula di

mulut dan berakhir di dubur. Bahagian-bahagian yang terlibat untuk membina

sistem penghadaman terdiri daripada struktur-struktur berikut:

Struktur-struktur sistem penghadaman adalah seperti berikut:

a. Mulut.

b. Faring

c. Esofagus

d. Perut.

e. Usus kecil.

f. Usus besar.

Organ yang turut membantu penghadaman ialah:

a. Kilang air liur.

b. Pankreas.

c. Hati dan pundi hempedu.

8.1.1 Mulut

Dikenali juga sebagai kaviti oral. Ruang mulut kita boleh dikategorikan kepada

dua bahagian iaitu ruang umum iaitu ruang tengah yang mengandungi lidah

dan ruang vestibul iaitu ruang di antara gigi dan permukaan dalam pipi.

Ruang mulut terdiri daripada atap, lantai, dinding, lateral dan dua pembukaan,

anterior dan posterior.

Atap mulut adalah lelangit yang membahagikan mulut daripada kaviti hidung.

Lelangit keras yang terdiri daripada tulang memenuhi dua pertiga daripada

anterior lelangit. Bahagian yang terdiri daripada otot adalah satu pertiga

daripada posteriornya. Bahagian ini lembut dan digelar sebagai lelangit lunak.

Lantai mulut pula dikenali sebagai diafragma mulut dan terdiri daripada otot.

79

Dinding lateral mulut dan pipi adalah otot yang dilapisi oleh membran mukus

di bahagian dalam dan dilapisi kulit di bahagian luar.

Vestibul mulut adalah ruang yang terdapat di antara pipi dan gigi. Pembukaan

anterior mulut mempunyai dua bibir iaitu bibir atas dan bibir bawah. Bahagian

luar bibir dilitupi oleh kulit dan bahagian dalamnya dilitupi oleh membran

mukus. Kaviti mulut berhubung dengan bahagian tengah farinks membentuk

pembukaan posterior.

Rajah 3.9: Ruang Mulut

farikks

80

8.1.2 Lidah

Merupakan organ penting di dalam mulut dalam sistem penghadaman.

Lidah terdiri daripada otot rangka di mana bahagian anteriornya bebas

dan bahagian posteriornya melekat pada lantai mulut. Terdapat dua

kumpulan otot lidah iaitu ekstrinsik dan intrinsik.

Otot ekstrinsik adalah untuk pergerakan lidah, manakala otot intrinsik

terlibat dalam perubahan bentuk lidah. Membran mukus melapisi lidah dan

membentuk tonjolan-tonjolan kecil yang dipanggil papila. Papila terbahagi

kepada tiga jenis iaitu filiform, fungiform dan sirkumvalat. Tunas rasa

terletak pada fungiform dan sirkumvalat. Lidah mempunyai beberapa

tugas, iaitu:

Tugas lidah

a. Deria rasa

b. Pertuturan

c. Kunyahan

dan

telanan

d. Sentuhan

Lidah dapat mengenali pelbagai jenis rasa seperti

manis, masin, masam dan pahit dan ini membantu

sesorang menikmati makanan atau minuman.

Lidah adalah penting untuk pertuturan

Lidah membantu tindakan kunyahan dan telanan

Merupakan salah satu organ deria sentuhan

81

8.1.3 Gigi

Merupakan struktur tambahan di dalam sistem penghadaman. Jumlah gigi

bagi orang dewasa adalah sebanyak 32 batang, terdiri daripada 8 gigi

kacip, 4 gigi taring, 8 gigi geraham kecil dan 12 gigi geraham besar. Gigi

mambantu memecahkan makanan pejal dan membantu menambah rasa

lazat pada makanan tersebut.

Jenis gigi Fungsi

Gigi kacip Untuk menggigit dan memotong.

Mempunyai pinggir yang rata dan tajam.

Gigi taring Untuk mengoyak dan menikam.

Mempunyai kepala yang tirus.

Geraham kecil Untuk mengoyak dan mengisar.

Mempunyai dua gerigi di permukaannya.

Geraham besar Untuk mengisar dan melumatkan makanan.

Mempunyai muka yang lebar dan tidak rata.

Rajah 3.10: Lidah – Reseptor rasaRajah Lidah

83

8.1.4 Kelenjar Air Liur

Rajah Gigi

84

Bertanggungjawab merembeskan air liur secara berterusan. Kelenjar-

kelenjar air liur terdapat di dalam mulut atau berhampiran mulut.

Rembesan air liur akan bertambah banyak jika kita memakan sesuatu. Ini

terjadi supaya proses pelinciran, pelarutan, dan permulaan pemecahan

secara kimia dapat dilakukan.

Terdapat banyak kelenjar air liur, tetapi terdapat tiga kelenjar air liur yang

mengeluarkan air liur dengan banyak. Kelenjar-kelenjar tersebut adalah

kelenjar parotid, submandibular dan sublingual. Sebanyak kira-kira 1.0

hingga 1.5 liter air liur terhasil dalam satu hari. Kandungan air liur adalah

99.5% air dan 0.5% bahan-bahan tertentu seperti garam klorida,

bikarbonat dan fosfat, gas terlarut, urea dan asid urik, albumin, globulin,

musin dan lisozim.

Kelenjar parotid Terletak di hadapan dan di bawah telinga.

Merupakan kelenjar air liur yang terbesar.

Merembeskan air liur melalui duktus parotid

yang membuka pada bahagian atas vestibul

mulut.

Kelenjar

submandibular

Terletak pada rahang bawah di kedu-dua sisi.

Duktusnya membuka ke bahagian depan lantai

mulut di bawah lidah.

Kelenjar sublingual Terletak di atas lantai mulut dan di bawah

setiap sisi lidah.

Duktusnya membuka ke dalam mulut di bawah

lidah.

85

8.1.5 Farinks

Terletak di belakang hidung, mulut dan larinks. Terdiri daripada membran

berotot dan dilapisi oleh selaput mukus. Ianya berukuran lebih kurang

12.5sm panjang. Terbahagi kepada tiga bahagian iaitu:

(i) Nasofarinks – terletak di belakang hidung dan terdapat lubang

tiub eustachio pada dindingnya. Kelenjar yang terdapat pada

nasofarinks adalah adenoid.

(ii) Farinks oral – terletak di belakang mulut. Pada dinding lateralnya

terdapat tonsil.

(iii) Farinks larinks – bahagian terendah yang terletak di belakang

larinks.

8.1.6 Esofagus

Merupakan tiub berotot dan terletak di belakang trakea. Panjangnya

adalah di antara 23 hingga 25 sm. Satu per tiga daripada bahagian atas

esofagus adalah otot rangka yang bersifat voluntari. Manakala satu per

tiga daripada bahagian bawahnya terdiri daripada otot licin dan bersifat

tidak voluntari. Satu per tiga daripada bahagian tengahnya pula adalah

gabungan antara otot licin dengan otot rangka. Berfungsi untuk

menghantar makanan dan minuman dari farinks ke perut.

8.1.7 Perut

Kawasan penyimpanan makanan sementara sebelum makanan tersebut

dicerna oleh usus. Isi padu ruang perut adalah 2.5 liter bagi orang

dewasa. Perut akan mengempis apabila kosong dan mengembang

apabila berisi makanan kerana ia bersifat kenyal. Rongga perut terbahagi

kepada empat bahagian iaitu kardia, fundus, badan dan pilorus.

Rajah 3.13: Pandangan kiri mulut

86

Terdapat kira-kira 40 juta sel kelenjar gaster pada perut. Jus gaster

mempunyai enzim pepsin, renin, mukus dan asid hidroklorik. Pepsin

menguraikan protein kepada pepton dan polipeptida; manakala renin

mengentalkan susu dengan menggumpalkan protein susu yang larut,

kaseinogen kepada kasein yang tidak larut. Mukus adalah bendalir yang

likat berfungsi melindungi perut dari asid hidroklorik.

Fungsi asid hidroklorik pula adalah:

(i) Meneutralkan alkali pada air liur bagi menghentikan tindakan enzim

amilase air liur;

(ii) Menyediakan medium berasid untuk membolehkan enzim pepsin

dan renin bertindak; dan

(iii) Mensterilkan makanan daripada bakteria.

87

Rajah 3.14: Permukaan dalam gaster dan duodenum

88

8.1.8 Usus Kecil

Saluran makanan yang paling sempit. Berfungsi untuk pencernaan dan

penyerapan hasil pencernaan. Tiga bahagian pada usus kecil adalah:

(i) Duodenum – menghubungkan perut dengan jejunum;

(ii) Panjang kira-kira 25 sm dan berbentuk C. Kedudukan duodenum

adalah mengelilingi kepala pankreas; dan

(iii) Jejunum dan ileum – jejunum 2.4m panjang dan ileum pula 3.6m

panjang.

Tugas usus kecil adalah:

(i) Menyelesaikan semua proses penghadaman;

(ii) Menyerap bahan-bahan makanan yang telah terhadam, asid amino

dan glukosa ke dalam darah dan lemak hadam ke dalam salur

limfatika; dan

(iii) Menghasilkan beberapa hormon yang mengawal penghasilan

bendalir pankreas, hempedu dan bendalirnya sendiri.

8.1.8 Usus Besar

Usus besar bermula dari ileum hingga ke anus dan berukuran 1.5m

panjang. Bentuknya adalah lebih besar daripada usus kecil dan bahagian

pada usus besar adalah:

(i) Sekum – mempunyai apendiks, namun apendiks tidak mengambil

bahagian dalam proses pencernaan.

(ii) Kolon – naik ke atas di sebelah kanan rongga abdomen, kolon

melintang dan kolon bawah. Bersambung dengan rektum.

(iii) Rektum – saluran berotot yang pendek.

Kanal anus adalah bahagian paling akhir pada usus besar berukuran 4

sm. Pembukaan kanal anus dikenali sebagai anus dan dikawal oleh otot

licin yang tebal dikenali sebagai sfinkter internal (tak voluntari) dan di luar

oleh otot rangka yang disebut sfinkter eksternal (voluntari). Fungsi usus

besar adalah sebagai:

Penyerap air, garam dan glukosa;

Merembeskan musin oleh kelenjar pada lapisan dalam;

89

Menyediakan selulosa dalam bentuk karbohidrat dalam tumbuhan,

buahan dan sayuran hijau; dan

Menyediakan sisa protein yang belum dicerna oleh tindakan bakteria

untuk kumuhan.

Rajah 3.15: Usus besar dan bahagian-bahagiannya

90

Jadual 3.1: Ringkasan proses kimia dalam pencernaanSumber : Bantuan Studi Lengkap Biologi Tingkatan 4, Mah Chee Wai.

Bahagian salur

pencernaan

Kelenjar Rembesan pH Enzim Perubahan

Mulut Kelenjar air liur

Air liur 6.5 – 6.8 Amilase air liur (ptialin)

Kanji maltosa

Perut Kelenjar gaster

Jus gaster 1.5 HCI (bukan enzim)

Pepsinogen pepsin

Pepsin Protein pepton + polipeptida

Renin Kaseinogen kasein (kasein kemudiannya dicernakan oleh pepsin)

Duodenum Pankreas Jus pankreas

7.8 – 8.5 Amilase pankreas

Kanji maltosa

Tripsin Protein pepton (polipeptida)

Lipase Lemak asid lemak dan gliserol

Hati Hempedu Beralkali Garam hempedu (bukan enzim)

Lemak titisan lemak (hempedu meneutralkan asid)

Usus kecil (jejunum dan ileum)

Kelenjar Brunner (kelenjar usus)

Jus usus (sukus enterikus)

Beralkali (7.6)

Enterokinase Tripsinogen tripsinErepsin Pepton polipeptida

asid aminoMaltase Maltosa glukosaSukrase Sukrosa glukosa +

fruktosaLaktase Laktosa glukosa +

galaktosaLipase Lemak asid lemak

+ gliserol

91

8.2 Mekanisme dan Kawalan Penghadaman

8.2.1 Mekanisme Penghadaman

Pencernaan berlaku terhadap makanan dan minuman yang kita ambil. Empat

peringkat perubahan berlaku kepada bahan makanan dan minuman yang masuk ke

dalam tubuh kita.

(i) Kunyahan dan telanan

Makanan akan dihancurkan oleh mulut, gigi dan lidah apabila masuk ke

dalam mulut. Tindakan ini dikenali sebagai tindakan mengunyah. Makanan

yang dikunyah tadi akan bercampur dengan air liur dan menjadi lumat.

Kemudian makanan yang telah lumat ditelan melalui farinks dan esofagus ke

perut. Otot pencerut pada dinding farinks bertanggungjawab kepada tindakan

menelan ini.

(ii) Penghadaman

Penghadaman bermula dari dalam mulut hinggalah ke dalam perut dan usus

kecil. Usus kecil merupakan tempat di mana kebanyakan proses

penghadaman berlaku. Dalam proses penghadaman bahan makanan diubah

dari segi fizikal dan kimianya agar lebih mudah diserap.

(iii) Penyerapan

Selalunya bahan makanan akan diserap di bahagian usus kecil. Namun,

penyerapan boleh juga berlaku di bahagian-bahagian lain dalam sistem

penghadaman.

(iv) Pembuangan bahan makanan yang tidak hadam

Bahan buangan iaitu najis adalah hasil bahan-bahan yang tidak hadam.

Pembuang bahan makanan tidak hadam dilakukan oleh usus besar.

8.2.2 Kawalan Pencernaan

Pencernaan dapat dilakukan dengan adanya enzim-enzim di dalam sistem

pencernaan. Enzim adalah mangkin organik yang berkebolehan mempercepatkan

kadar tindak balas biokimia dalan organisma hidup.

Enzim bertindak mengubah kimia bahan makanan yang kompleks menjadi bahan

larut yang mudah diserap. Enzim tidak berubah hingga ke akhir proses

92

penghadaman, walaupun ia sendiri mengubah kimia dalam bahan makanan. Di

dalam bendalir penghadaman, terdapat beberapa enzim penting dan setiap

satunya hanya bertindak untuk satu tindak balas sahaja. Anda boleh rujuk pada

jadual ringkasan proses kimia dalam pencernaan untuk nama dan tindakan enzim

terbabit.

93

Tajuk 9 PEMAKANAN DAN METABOLISMA

Sinopsis

Tajuk-tajuk dalam modul ini pengenalan metabolisma selular, laluan metabolik, diet dan

pemakanan dan bioenergetik. Modul ini juga dibekalkan dengan soalan latihan dan senarai

bahan rujukan.

Hasil Pembelajaran


1. Mengklasifikasikan kumpulan makanan

2. Menjelaskan metabolisma makanan


Pemakanandan

Metabolisma

Metobolismaselular

Diet dan Pemakanan

LaluanMetabolik

Bioenegetik

94

9.0 Pengenalan

Metabolisma adalah berkaitan dengan segala perubahan yang berlaku di dalam

badan berhubung dengan kegunaan bahan-bahan makanan. Semua makhluk yang

hidup akan mengalami proses metabolisma. Kadar metabolisma akan bertambah

secara berlipat ganda apabila seseorang melakukan pekerjaan seperti pergerakan

atau penghadaman makanan. Sebaliknya semasa kita berehat, kadar metabolisma

akan berkurangan.

9.1 Konsep dan Definisi

Metabolisma adalah jumlah tenaga yang diperlukan bagi menetapkan suhu badan.

Selain itu, ia juga untuk menggalakkan organ-organ penting dalam tubuh untuk

bekerja. Di dalam proses metabolisma ada dua perubahan yang berlaku:

9.1.1 Pembinaan (anabolisma)

Proses pembinaan otot dan lain-lain tisu dalam badan. Pembinaan ini boleh berlaku

daripada asid amino yang diperolehi daripada protein, atau daripada lemak. Hasil

daripada pembinaan asid amino dan lemak adalah asid lemak atau gliserol. Kadar

anabolisma yang tinggi berlaku semasa pertumbuhan dan semasa penyembuhan

daripada penyakit.

9.1.2 Pengungkaian (katabolisma)

Adalah proses untuk mengungkaikan lemak atau glukos kepada karbon dioksida dan

air. Tujuannya adalah untuk membebaskan tenaga bagi melakukan kerja. Kadar

katabolisma yang tinggi berlaku semasa seorang dijangkiti penyakit dan semasa

waktu mati akibat kelaparan.

Kita mendapat tenaga untuk tubuh badan melalui bahan makanan yang kita makan.

Tiga jenis zat makanan yang membekalkan tenaga adalah karbohidrat, protein dan

lemak.

Tenaga daripada tiga jenis zat makanan di atas adalah untuk:

Menetapkan suhu badan,

Menggalakkan kecergasan tugas organ penting seperti bernafas, pengaliran darah

dan penguncupan jantung, dan

Menjalankan gerakan kerja seharian.

95

Istilah kadar metabolisma basal (BMR) diguna untuk menunjukkan jumlah keseluruhan

aktiviti metabolisma. Kadar metabolisma ini diambil sewaktu badan dalam keadaan

rehat dari segi fizikal dan mental. Kenapa dilakukan dalam keadaan rehat? Kerana

pada waktu ini, tisu bekerja pada tahap yang paling minimum dan menyebabkan kadar

oksigen yang diperlukan adalah sedikit.

Terdapat beberapa faktor yang mempengaruhi kadar metabolisma seseorang. Faktor-

faktor tersebut adalah saiz tubuh, umur, jantina, iklim, kepanasan, jenis pakaian dan

jenis pekerjaan. Namun, kadar metabolisma bergantung kepada aktiviti yang

dilakukan oleh individu. Kadar metabolisma individu yang berkerja manual seperti

berkebun adalah lebih tinggi jika dibandingkan dengan individu yang bekerja di

pejabat yang banyak duduk.

Kadar metabolisma pada penyakit juga berbeza dan dipengaruhi oleh beberapa

kelainan pada kelenjar tiroid. Keadaan hipertiroidisma akan meningkatkan kadar

metabolisma kerana kelenjar tiroid melakukan kegiatan yang berlebihan. Manakala,

penyakit yang aktiviti kelenjar tiroidnya kurang seperti kretinisma dan miksedema akan

menurunkan kadar metabolisma.

Kadar metabolisma disukat dengan mengira jumlah haba yang dihasilkan di dalam

badan. Seseorang mestilah benar-benar berehat tanpa memakan apa-apa bagi

tempoh 12 jam pada suhu udara biasa. Jika keputusannya adalah +10, ia membawa

erti bahawa itu adalah 10% melebihi kadar biasa. Jika keputusannya -10 ia membawa

erti bahawa ia adalah 10% kurang daripada kadar biasa. Kadar yang tinggi biasanya

berlaku pada lelaki muda dan mempunyai permukaan badan yang luas. Faktor ini

menyebabkan kehilangan haba dengan lebih banyak.

Oleh itu, manusia perlu makan untuk menggantikan haba yang hilang. Kita juga perlu

makan untuk mengekalkan penghasilan tenaga semasa penghasilan haba berlaku.

Jumlah tenaga yang dikeluarkan oleh zat makanan dalam nilai kalori adalah:

Protein = 17kJ (4.1kcal) setiap gram

Lemak = 38kJ (9.3kcal) setiap gram

Karbohidrat = 17kJ (4.1kcal) setiap gram

Manusia memerlukan kalori untuk:

Mencegah kehilangan berat badan;

Mengekalkan suhu tubuh; dan

96

Membekalkan tenaga bagi aktiviti semua sel, tisu, kelenjar dan organ.

9.2 Mekanisme Karbohidrat, Lipid dan Protein

9.2.1 Metabolisma Karbohidrat

Karbohidrat berubah menjadi kanji dan gula hasil daripada tindak balas dengan

enzim dalam air liur. Gula dan kanji akan dicernakan menjadi glukosa dan

diserapkan ke dalam darah.

Glukosa yang dibawa oleh darah akan disimpan di dalam hati dan otot tulang dan

dipanggil sebagai glikogen. Pada peringkat ini, aktiviti insulin adalah diperlukan.

Semasa aktiviti otot berlaku, glikogen akan digunakan. Glikogen yang telah

digunakan akan digantikan kembali dengan glukosa gula darah mengikut keperluan

tubuh badan.

Semasa kita sakit pula, badan memerlukan kalori yang banyak. Karbohidrat

merupakan bahan makanan yang senang dicernakan dan diasimilasikan. Oleh itu,

kita memerlukan lebih banyak makanan berkarbohidrat berbanding makanan

berprotein dan lemak.

Proses pencernaan adalah proses yang menukarkan bahan makanan kepada bentuk

kimia yang boleh diserap oleh sel-sel dalam badan. Semasa pencernaan, ptialin

bertugas untuk mengubah kanji masak menjadi maltosa. Enzim di dalam usus iaitu

invertasi, maltase dan laktase bertugas menghasilkan pemecahan akhir pada

maltosa menjadi pelbagai monosakarida. Monosakarida yang terhasil adalah

laevulosa, glukosa dan galaktosa.

Semasa penyerapan, monosakarida akan diserap ke dalam darah. Kawalan insulin

dan aktiviti hati pada saat ini adalah berfungsi untuk mengekalkan peratus gula

darah. Haba dan tenaga dibekalkan hasil daripada pengoksidaan karbohidrat dalam

tisu. Selebihnya disimpan sebagai lemak dan menjadi penambah berat badan.

Hasil muktamad metabolisma karbohidrat adalah dalam bentuk karbon dioksida dan

air. Air disingkirkan melalui sistem perkumuhan iaitu sebagai air kencing (sistem

urinari) dan peluh (kulit). Manakala, karbon dioksida dikeluarkan dari sistem tubuh

melalui paru-paru.

97

Berikut adalah keperluan kalori bagi individu yang menjalankan aktiviti, umur dan

jantina yang berbeza.

Jadual 4.1: Keperluan Kalori

Aktiviti /Jantina dan umur Jumlah kalori

Lelaki yang sedentari 2,100kcal

Lelaki yang sederhana cergas 2,500kcal

Lelaki yang sangat cergas 3,000kcal

Perempuan yang sedentari 1,750kcal

Perempuan yang sederhana cergas 2,100kcal

Perempuan mengandung 2,000kcal

Perempuan menyusukan anak 2,500kcal

Kanak-kanak 2 – 3 tahun 750kcal

Kanak-kanak 4 – 5 tahun 1,000kcal





9.2.2 Metabolisma Lipid (Lemak)

Lemak disimpan di dalam tisu adiposa sehinggalah ia diperlukan oleh tubuh badan.

Ia akan dikeluarkan apabila diperlukan dan berubah menjadi gliserol dan asid lemak

semasa simpanan dalam hati. Lemak diubah menjadi gliserol dan asid lemak kerana

ia adalah bentuk yang paling mudah dapat digunakan oleh tubuh badan.

Untuk menghasilkan haba dan tenaga dalam tisu, lemak digunakan sebagai bahan

api dalam proses pembakaran. Ia akan terbakar seluruhnya menjadi karbon dioksida

dan air jika terdapat jumlah gula yang mencukupi. Tetapi jika jumlah gula yang ada

hanya sedikit atau tiada langsung, pembakaran menjadi tidak lengkap. Hasil

daripada pembakaran yang tidak lengkap ini adalah bahan keton. Jika zat keton

yang dihasilkan terlalu banyak maka, ketosis akan berlaku.

98

Selalunya ketosis berlaku kepada individu yang sedang dalam keadaan kelaparan di

mana tubuh tidak mempunyai sesuatu untuk digunakan kecuali lemak dalam tisu

adiposa. Ia juga berlaku pada pesakit diabetes dan pengamal diet yang mengambil

terlalu banyak lemak tetapi kurang karbohidrat.

Dalam proses pencernaan, terdapat sedikit hidrolisis lemak yang dihasilkan oleh

lipase gastrik. Manakala lipase pankreas dan lipase usus memecahkan lemak

menjadi gliserin dan asid lemak.

Dalam penyerapan pula, gliserin dan asid lemak akan diserap oleh lakteal. Apabila ia

sudah diserap oleh lakteal, ia akan disalurkan ke duktus toraksik kemudian masuk ke

dalam aliran darah. Apabila sudah berada di dalam darah, lemak akan dihantar ke

setiap sel di tubuh badan.

Lemak yang sudah dioksidasikan di dalam hati akan disimpan di dalam tisu. Semasa

disimpan di dalam hati, sesetengah lemak dioksidakan oleh karbohidrat untuk

menghasilkan haba dan tenaga. Sebahagian lemak yang mengandungi vitamin A

dan D akan disimpan. Hasil akhir yang menjadi bahan buangan adalah sama seperti

yang berlaku dalam metabolisma karbohidrat iaitu karbon dioksida dan air. Cara

perkumuhannya juga sama iaitu karbon dioksida oleh paru-paru, manakala air oleh

kulit dan sistem urinari.

Keperluan lemak oleh seorang individu adalah tidak kurang daripada 50gm setiap

hari. Tubuh memerlukan 30% kalori daripada lemak.

9.2.3 Metabolisma Protein

Protein diubah menjadi asid amino oleh tindakan dengan enzim bendalir perut,

pankreas dan usus. Asid amino diperlukan untuk tugas pertumbuhan dan pembaikan

tisu tubuh. Jumlah asid amino yang dipecahkan di dalam hati adalah banyak jika kita

mengambil makanan yang mengandungi banyak protein. Asid amino dipecahkan

untuk mengeluarkan nitrogennya, maka yang tinggal untuk penghasilan haba dan

tenaga adalah karbon, hidrogen dan oksigen.

Semasa proses pencernaan di dalam perut, pepsin menukarkan protein menjadi

pepton. Sementara di dalam usus pula, tripsin bertugas untuk memecahkan protein

99

dan pepton kepada polipeptida. Kemudian daripada polipeptida ditukarkan menjadi

asid amino hasil tindak balas dengan erepsin.

Pada proses penyerapan yang berlaku dalam darah, asid amino akan membawa

nitrogen dan sulfur ke setiap sel dalam tubuh. Untuk pertumbuhan dan pembaikan,

asid amino yang diperlukan akan dipisahkan oleh sel tubuh.

Hasil kumuh daripada metabolisma protein adalah urea, sedikit asid urik dan

kreatinin. Semua bahan kumuh ini disingkirkan ke dalam bentuk urin oleh ginjal.

Sebanyak lebih kurang 30gm urea disingkirkan setiap hari dari badan melalui jalan

ini bersama dengan sedikit asid urik dan kreatinin.

Berikut adalah peruntukan protein yang diperlukan di negara tropika.

Jadual 4.2: Peruntukan protein yang diperlukan di negara tropika

Lelaki dewasa 65gm setiap hari

Perempuan dewasa 55gm setiap hari

Budak lelaki 80gm setiap hari

Budak perempuan 70gm setiap hari

Budak 2 -9 tahun 40 – 60gm setiap hari

Perempuan mengandung 80gm setiap hari

Perempuan menyusukan anak 85gm setiap hari

Kawalan metabolisma dilakukan oleh dua faktor iaitu:

(i) Sistem saraf pusat dan tidak sedar (involuntari)

Apabila tiada bekalan saraf pada sekelompok otot maka kelumpuhan akan

berlaku. Otot akan menjadi kurus, bahagian tersebut tidak dapat berfungsi dan

pertumbuhan bahagian tersebut akan terbantut.

(ii) Organ endokrin

Seperti yang kita pelajari, dalam sistem endokrin terdapat organ-organ tertentu

menghasilkan zat yang bersifat kimia untuk mengawal kesihatan tubuh. Contoh;

aktiviti metabolisma menjadi berkurangan apabila rembesan kelenjar tiroid tiada,

manakala metabolisma akan terjadi dalam kadar yang sangat besar apabila

rembesan tiroid terlalu banyak.

100

9.3 Regulasi Haba

Regulasi haba bermaksud bagaimana kita menyeimbangkan haba yang berada

dalam tubuh badan. Keseimbangan haba adalah apabila kita berehat atau

menggunakan sedikit tenaga, suhu badan adalah pada takat 37˚C. Sebagai

kesimpulannya, tenaga yang kita gunakan untuk aktiviti ringan sentiasa dibebaskan

ke persekitaran. Oleh itu, keseimbangan suhu dapat dikekalkan.

Regulasi Haba

1. Keseimbangan haba tercapai apabila kehilangan haba sama dengan

penghasilan haba.

2. Kehilangan haba berlaku melalui perolakan, pengaliran, pancaran dan

penyejatan.

3. Suhu badan dapat dikekalkan pada takat 37˚C ketika rehat atau semasa

melakukan aktiviti melalui sistem regulasi termal (thermoregulation).

4. Pendedahan yang ekstrem kepada haba boleh mengurangkan prestasi

kerja, malah mudah terkena penyakit serius berkaitan cuaca panas

“Serious Heat Illnesses” dan kematian.

5. “Heat Illnesses” boleh dikurangkan melalui:

- Pengambilan air yang cukup dan penggantian elektrolit;

- Penyesuaian dengan iklim haba; dan

- Kesedaran tentang had bebanan melalui aktiviti yang dilakukan,

pakaian dan haba persekitaran.

9.3.1 Kehilangan Haba

Kehilangan haba boleh berlaku pada tubuh badan melalui empat faktor iaitu:

(i) Perolakan (convection)

Pemindahan haba dari satu tempat ke tempat yang lain melalui pergerakan

sesuatu bahan panas.

Contoh; udara yang bertiup dari kipas ke atas permukaan kulit memindahkan

udara panas daripada badan dan digantikan dengan udara sejuk.

101

Begitu juga jika kita menghulurkan tangan keluar dari tingkap. Boleh

disimpulkan di sini, kehilangan haba akan berlaku apabila udara sejuk bertiup

di atas permukaan kulit.

Seseorang individu yang berlari akan kehilangan haba secara perolakan sama

seperti individu yang berdiri di udara.

Kadar kelajuan dan suhu udara yang bertiup ke atas permukaan kulit

menentukan jumlah haba yang hilang daripada tubuh badan.

(ii) Pengaliran (conduction)

Pemindahan haba di antara dua objek yang berbeza suhu yang bersentuhan

antara satu sama lain.

Selalunya arah pengaliran haba adalah dari objek panas ke objek sejuk.

Contoh; apabila kita memegang ais, haba dari tapak tangan akan mengalir ke

ketulan ais dan mencairkannya.

Begitu juga apabila kita menyentuh dapur yang panas, haba dari dapur akan

berpindah ke tangan kita.

(iii) Radiasi (radiation)

Molekul dalam badan kita adalah sentiasa bergetar. Oleh itu, haba akan

dikeluarkan secara berterusan dari tubuh dalam bentuk gelombang

elektromagnet.

Radiasi adalah pemindahan haba antara objek melalui gelombang

elektromagnet.

Contoh; apabila seseorang berada di dalam bilik, dia akan memancarkan

haba ke dinding bilik dan pada masa yang sama perkara sebaliknya berlaku.

Kita akan memperolehi haba apabila objek di sekeliling lebih panas daripada

suhu badan, manakala kita akan kehilangan haba apabila badan lebih panas

daripada objek di sekeliling kita.

Oleh itu, kita akan kehilangan haba apabila hanya sedikit awan yang menutupi

matahari dan apabila kita berada di tengah panas antara pukul 12.00 tengah

hari hingga 4.00 petang.

(iv) Penyejatan (evaporation)

Penyejatan berlaku melalui perpeluhan.

Perpeluhan tidak nyata yang berlaku semasa berehat juga menyebabkan

penyejatan.

Penyejatan berlaku apabila air bertukar menjadi wap.

102

Contoh; seorang bekerja kuat dan berpeluh, badan akan menjadi sejuk

apabila penyejatan peluh berlaku iaitu bila ia bertukar kepada wap pada

permukaan kulit.

Namun, apabila peluh tidak dapat disejat dan mengalir ke bawah, penyejukan

tidak berlaku.

Pada setiap gram penyejatan peluh berlaku, kita kehilangan 0.580 kcal haba.

9.3.2 Penghasilan Haba

Unit tenaga haba yang digunakan adalah kalori yang telah diuraikan untuk

menaikkan suhu 1gm air sebanyak 1°C. Kilokalori (kcal) adalah jumlah haba yang

diperlukan untuk meningkatkan suhu 1kg air sebanyak 1°C. Haba khusus yang perlu

untuk mengubah suhu air 1°C adalah 1 kcal/kg/°C. Haba khusus untuk suhu tisu

badan adalah 0.83kcal/kg/°C.

Oleh itu, seseorang yang seberat 70kg harus menyimpan 58kcal haba untuk

meningkatkan suhu badan sebanyak 1°C. Jumlah haba atau tenaga yang dihasilkan

semasa metabolisma bergantung kepada makanan yang dioksidakan. Penghasilan

haba dari metabolisma bagi individu yang sedang berehat adalah sebanyak

1.45kcal/minit atau 87kcal/jam.

Jika tiada haba yang hilang, sebanyak 1.5°C suhu badan akan meningkat dari 37°C

ke 38.5°C. Tetapi pada waktu berehat, peningkatan ini tidak berlaku kerana haba

dihilangkan melalui penyejatan, pengaliran, radiasi dan perolakan.

Haba juga boleh diperolehi melalui radiasi, pengaliran dan perolakan. Ini boleh

berlaku apabila udara dan objek dipersekitaran adalah lebih panas daripada badan.

Regulasi haba juga berlaku melalui sistem termal. Fungsi sistem termal ialah untuk

mengekalkan suhu badan secara relatif. Sistem regulasi termal terdiri daripada

reseptor termal dan efektor termal.

(i) Reseptor termal

103

Adalah organ-organ yang sensitif kepada stimulasi termal. Dua kawasan reseptor

termal adalah bahagian hipotalamus otak (pusat reseptor) dan kulit (reseptor

periferal). Kedua-dua kawasan ini mempunyai dua jenis pengesan iaitu peka

kepada bahang dan peka kepada sejuk.

Pusat reseptor peka kepada perubahan kecil suhu pada salur darah arteri yang

berubah-ubah antara 0.2 – 0.4°C. Reseptor pada kulit pula berubah mengikut

keadaan suhu sekeliling. Reseptor kulit yang mempunyai saraf yang banyak dapat

mengesan kehadiran bahang. Lokasi reseptor bahang adalah di seluruh tubuh dan

jumlah reseptor sejuk adalah lebih banyak daripada reseptor panas. Kedua-dua

reseptor bersambung ke korteks dan pusat regulasi di hipotalamus. Tindakan dari

kepekaan kepada panas dan sejuk adalah mencari tempat redup, menambah atau

mengurangkan pergerakan dan lain-lain.

(ii) Efektor termal

Merupakan otot tulang yang merangkumi arteriol yang membekalkan darah pada

kulit, kelenjar peluh dan kelenjar endokrin. Dalam keadaan sejuk atau menggigil

akan meningkatkan bahang pemprosesan metabolik pada masa yang sama.

Arteriol yang membekalkan darah ke kulit akan berada dalam keadaan

pemvasocerutan apabila cuaca sejuk. Apabila suhu panas, ia akan menyebabkan

keadaan sebaliknya.

Perpeluhan mencegah kita daripada mengalami suhu lebih had kerana peluh

mengewap dari kelenjar-kelenjar peluh yang berada di semua permukaan tubuh

terutamanya di tapak tangan, kaki dan leher. Kelenjar endokrin yang terlibat dalam

regulasi haba adalah tiroid dan medula adrenal.

Kelenjar tiroid akan mengeluarkan tiroksin apabila keadaan sejuk dan

meningkatkan kadar metabolisma. Tahap adrenalin dan noradrenalin dan medula

adrenal akan meningkatkan suhu dari pengurangan penegangan dan pengecutan.

Tenaga memberikan manusia kebolehan untuk melakukan sesuatu iaitu

keupayaan melakukan kerja.

104

Kita boleh membahagikan tenaga kepada tenaga aerobik dan tenaga anaerobik.

Tenaga anaerobik terbahagi kepada dua iaitu tenaga fosfat dan tenaga asid

laktik.

Metabolisma adalah berkaitan dengan segala perubahan yang berlaku di dalam

badan berhubung dengan kegunaan bahan-bahan makanan.

Metabolisma adalah jumlah tenaga yang diperlukan bagi menetapkan suhu

badan.

Anabolisma ialah proses pembinaan otot dan lain-lain tisu dalam badan.

Katabolisma pula ialah proses untuk mengungkaikan lemak atau glukosa kepada

karbon dioksida dan air.

Tiga jenis zat makanan yang membekalkan tenaga adalah karbohidrat, protein

dan lemak.

Istilah kadar metabolisma basal diguna untuk menunjukkan jumlah keseluruhan

aktiviti metabolisma.

Terdapat beberapa faktor yang mempengaruhi kadar metabolisma seseorang.

Faktor-faktor tersebut adalah saiz tubuh, umur, jantina, iklim, kepanasan, jenis

pakaian dan jenis pekerjaan.

Karbohidrat berubah menjadi kanji dan gula hasil daripada tindak balas dengan

enzim dalam air liur.

Lemak disimpan di dalam tisu adiposa sehinggalah ia diperlukan oleh tubuh

badan. Ia akan dikeluarkan apabila diperlukan dan berubah menjadi gliserol dan

asid lemak semasa di dalam hati.

Regulasi haba bermaksud bagaimana kita menyeimbangkan haba yang berada

dalam tubuh badan. Keseimbangan haba adalah apabila kita berehat atau

menggunakan sedikit tenaga, suhu badan adalah pada takat 37˚C.

Kehilangan haba boleh berlaku pada tubuh badan melalui empat faktor iaitu

perolakkan (convection), pengaliran (conduction), radiasi (radiation), dan

penyejatan (evaporation).

Reseptor termal dan efektor termal merupakan sistem regulasi termal.

PANEL PENULISAN MODUL

105

PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU SEKOLAH RENDAH(PJM3106 ANATOMI DAN FISIOLOGI)

NAMA KELAYAKAN

Dr NORIATI BINTI A. RASHID

Ketua Penolong PengarahUnit KurikulumBahagian Pendidikan GuruKementerian Pelajaran Malaysia

Kelulusan:PhD.(Sosiolinguistik), UMSarjana Pendidikan (Sosiologi Pendidikan), UMBac. Pend.(PBMP), UPMKursus Sijil Pendidikan Khas (Pend. Jasmani) MPIK.Sijil Perguruan (Sejarah & Geografi)

EN. BAHARUDDIN BIN ABD.LATIFF

Penolong PengarahUnit KurikulumBahagian Pendidikan GuruKementerian Pelajaran Malaysia

ujangseradang@yahoo.

Kelulusan:M.Sc. (Pentadbiran Pendidikan), UPMB.A. Hons. (Sejarah & Sains Politik), USMSijil Guru (P.A.R. Matematik), MPIK

Pengalaman:Penolong Pengarah Unit Kurikulum(Pengajian Sosial & Bestari)Penulis Buku PSK dan Matematik (Sekolah Rendah)Penolong Pengarah Unit Sejarah, PPK (2 tahun)JE Sejarah PPKGuru Sekolah Menengah (7 tahun)Guru Sekolah Rendah (14 tahun)Guru Bestari (5 tahun)

HJ NORHIZAN BIN ZAINOL

PensyarahIPG Temenggong IbrahimJalan Datin Halimah80350 Johor BahruJohor

[email protected]

Kelulusan:M.Sc. Sports Science U. Essex, UKBac.Edu. Pendidikan Jasmani dan KesihatanSijil Perguruan Asas (TESL), MPSP

Pengalaman:Pensyarah Jabatan Pend. Jasmani ( 16 tahun)Guru Pendidikan Jasmani (15 tahun)

HJ ROSLEY BIN ABDULLAH

Pensyarah IPG PerlisKangarPerlis

Kelulusan:Bac.Edu. Pendidikan Jasmani dan Kesihatan Sarjana Pendidikan (Pengurusan Sukan) – USM

PengalamanPensyarah Pendidikan Jasmani (4 tahun)Guru Pendidikan Jasmani (15 tahun)

PANEL PEMURNI MODULPROGRAM PENSISWAZAHAN GURU SEKOLAH RENDAH

106

( PJM3106 ANATOMI DAN FISIOLOGI)

NAMA KELAYAKAN

Dr NORIATI BINTI A. RASHID

Ketua Penolong PengarahUnit KurikulumBahagian Pendidikan GuruKementerian Pelajaran Malaysia

Kelulusan:PhD.(Sosiolinguistik), UMSarjana Pendidikan (Sosiologi Pendidikan), UMBac. Pend.(PBMP), UPMKursus Sijil Pendidikan Khas (Pend. Jasmani) MPIK.Sijil Perguruan (Sejarah & Geografi)

EN. BAHARUDDIN BIN ABD.LATIFF

Penolong PengarahUnit KurikulumBahagian Pendidikan GuruKementerian Pelajaran Malaysia

[email protected]

Kelulusan:M.Sc. (Pentadbiran Pendidikan), UPMB.A. Hons. (Sejarah & Sains Politik), USMSijil Guru (P.A.R. Matematik), MPIK

Pengalaman:Penolong Pengarah Unit Kurikulum(Pengajian Sosial & Bestari)Penulis Buku PSK dan Matematik (Sekolah Rendah)Penolong Pengarah Unit Sejarah, PPK (2 tahun)JE Sejarah PPKGuru Sekolah Menengah (7 tahun)Guru Sekolah Rendah (14 tahun)Guru Bestari (5 tahun)

HJ NORHIZAN BIN ZAINOL

PensyarahIPG Temenggong IbrahimJalan Datin Halimah80350 Johor BahruJohor

[email protected]

Kelulusan:M.Sc. Sports Science U. Essex, UKBac.Edu. Pendidikan Jasmani dan KesihatanSijil Perguruan Asas (TESL), MPSP

Pengalaman:Pensyarah Jabatan Pend. Jasmani ( 16 tahun)Guru Pendidikan Jasmani (15 tahun)

PN. MAZLINA BT MAHMOOD

Pensyarah IPG Sultan Mizan22200 BesutTerengganu

[email protected]

Kelulusan:Bac.Edu. Pendidikan Jasmani dan Kesihatan, UPMSarjana Pendidikan (Pengurusan Sukan) – UKM

PengalamanPensyarah Pendidikan Jasmani (13 tahun)Guru Pendidikan Jasmani (2 tahun)

107

81674571 modul pjm3106 anatomi amp fisiologi

Documents