814-osmanli tarix oncesi (runi paui lindner) (chev-ayda arel) (istanbul-2008)

7/21/2019 814-Osmanli Tarix Oncesi (Runi Paui Lindner) (Chev-Ayda Arel) (Istanbul-2008)

http://slidepdf.com/reader/full/814-osmanli-tarix-oncesi-runi-paui-lindner-chev-ayda-arel-istanbul-2008 1/153



OSMANLI TARiHÖNCE



P TAR V OGRAFYA Dzs- 58

OSAL TARÖCS/RUD PAUL LDR

ÖZÜ AXPORATOS OOA PRSTORY

© 200 VRSTY OF CA

SR TÜRKÇ BASl AATOALT TF V TRÜALK ZTLR TC TD. ŞT. ARACGlLA YAYYLAYAPLA AAŞA RGC RÇLŞTRŞTR

© 2008 TP YAYlV LTD

TAT Ç YAPACA KSA AlTlAR DŞDA ÇBR YÖTL ÇOGALTLAAZ

ÇVR

AYDA ARL

YAYA AlRLAYAÇAGATAY AADOL

TASARl DAŞALG

BK

RA UYUAA V BASAS ATBAALK AŞ.

KGT A BAS

ADY AALLS, SOGUKSU ADDS O 4408 AGTA

SRTFKA O 0905400045T: 022 294 0 00 F 22 294 90 80

E [email protected]

BASSA 2008 STABUL

N 98 95 059

YAYIN YÖNETMENiÇAGATAY NADül

KİAP YYNEVİ LTDGtT A BAS

HAMDYE MAALLES, SOGUKS CDDES N 3/1-34408 GANE SANBL

22 294 65 55 F 22 294 65 56: ktap@apyaynevcomw wapyaynev.com



Osmanlı "

Trhöcesiunı Pu INNR

VRYDA R

tplN



İÇNKLR

ÖNSZ

ÜYUNUN ER ALDlGI HNE - ÜRIINES ENTIUM ÜTHMNIDRUM

EDEN öG? BiR ARFSIL ç ŞEHiRLi BiR SL, sKİEHİR HY VE RcHİSR 6

V- ÜSMNL BGIMSIZLIGININ ÜLUTURUMSI V- KRY'D BHR rr

oNsöz YNKÇ

iziN



ı :�18 ,s ;m=

ı

s

a

ı

n

=

�

:

P . i �

MoııY, CLARE vE BEILE İÇİN



N SÖZ

u ktap Ann Aboda des vedğim sınıa başladı: Des dönemlei bibn izledkçe, Osmanaiinin baangıcı le Osmanlı tah ya

ıcılığı konulaını ele şzım beni gtgide daha çok ahatsız edeolmuş. r92 ile r994 aasında bu konudai çalışmaamı, kendmi tü-müyle değilse de göece aha ahat hssettiğim Romada bahçeye bakan bipenceenin önünde südüdüm. Sona a bu çalışmayı b kenaa iteek ast-ozik tah konusuna yöneldim. Ann Aboa döndüke sona Colin Hey-wood, Coln Imbe, David Mogan, Clve Foss ve John Masson Smith J. ile

yapığım göüşmele sonunda, Osmanı tahi konusundak bu çalışmayı bi

timeye ve onu baskıya göndemeye kna eldm. Şmdi ise (yan yollaa sapmalan ve konudan uzaklaşmalan tm soumluğnu taşıdığıı belie-ek) bu çışmada bana yadımcı olanlaa teşekkü etmek isteim.

Teşekküemin aslan payını yüeklendimele, iyi nyeti ve ölçü lü yaklaşımlaı nedeniyle, aaştımala ilgil geçek ya da hayal gelişmelei aktadığım döt blim adaa boçluyum: Osmanlı Devletnn kuluşuna ilşkn vei ve söylencele enmle saatlece tatışan Jacob Lassne,

mehum Alln Lue ve Michael Bonne ile bu metnn sondan bi öncektaslağını dkkatle oyan ve öne südüğüm kie eleştien ustam JohnMasson Smth J.

Clve Foss, ktapta sözü edlen bölgelee yaptığı yoculukla sıasın-da edindğ deneymlei benimle paylaştı; ilk Osmanlı fethleinin coğaf

yası konusundak monogasnn lk taslağını bana gösteğ çn de kendsine özellkle minnetaım. Meslektaşım ve komşum Jonathan Mawl,

ouşmaa olan kitabının taslağını, henüz can aıcı b aşamasında iken,okdu ve eleştd.Stephen Album, skke koleksiyonunda ye alan ya da alım satım ş-

emlei sıasında elinden geçen bazı paçalaı cömeçe tanıttı ve İslam sik-kele konusundak eşsiz bilgien benimle paylaştı. Kk yıl boyunca ba-na yaptığı iylkle çin kendsine özelke minneaım. aha öncele Al bum koleksyonunda bulunan bazı skkelein fotoğaaını kulanmama

zin veen . Lutz Ilsv le Tübngendeki dğe yetklilee teşekkü boçÜSMAN L ARiÖ NCSi 7



uyum Fubright bursu da çaışmaarımı Roma'da gözde geçirme oaa-ğıı verdi, baa ve aieme gösterdikei cömetik içi ABD ve İtaya Fub-ight komisyoarıa teşekr ederim Vatika Kütüphaeside buuaPahimeris yazmaarı e iy durumda buuaıı şıkpaşazade'i e

zoru yazasıya karşıaştırabime oaağıı merhum Mosiyor LeoardBoye ie Mosiyor Pau Caarta borçuyum. Aieme birike Roma'dakiikametimizi uzamasa oaak taıya Horace H Rackham GraduateSchoo yöetimie de teşekkr etmek isterim İsrai Fubright Komisyo-u'u verdiğburs, Kudüs ve e Aviv'de mesektaşarıı öüde dü-şüceerimi sıama fırsatıı ve bir araştırmacı oarak ömrümü e ştrucu deeyimeride birii yaşaa oaağıı verdi. İyi iyeti ve yardım-

aı edeiye Professor Reuve Amitai'ye özeike mietarımKitabı hazıraışı sırasıda ürkiye arşiveriye kütüphaeeregirmeme izi verseerdi "ürk igiiere teşekkür ederdim, ama maaesefedemiyom

Bu türde çaışmaarı hiçbiri büyük bi kütüphaede yararamaoaağı buumaksızı iereyemez Michiga Üiversitesi'e bağı Lisa-süst Öğreim Kütüphaesii çaışaa, geç Bizas ve erke Osmaı

tarihi kousuda görkemi bir yayı deremesii ouşturup geiştirdierBütçe sıkıtıaı yaşadığı o yarda hiçbir isteğimi geri çevimedier.Burada kedierie teşekr etme fırsatıı bumak bei sevidiiyor Ayışekide, Potica Orieta Istitute (Papaık Doğu Biimei Estitsü),Accademia dei Licei ve Roma'daki Ama Arkeooji Estitüsü yetkiieri-e, gösterdikeri koayık edeiye teşekkür ediyom

Bütü yazaar bir başarıa çaşırar, ama be hiç yaızık duyma

dım. Aiem çaışmaı oguaştırmam içi baa zama taıdı ve aradadieemi sağadı, tüm dagıığıma saki ibet'te yaşıyormuşu gibidavadığım zamaarda da eşeerii eksik etmedier Moy, Care ve Be-ie e sıkı destekçierim oduar: Çaışmayı bir oyua, Schubert'i se tarihedöüştürme kousudaki mahareteri içi kedierie teşekkür edeim.

8 ÖZ



OYUNUN YER ALDlGI SAHE

Doğal olarak, söylencelerinde kedi ideallerini gerçe tarih gibi anlattı-. ar; öle ki her konuya �nş olan bu ieallerin ortaya çıkış nedenlerinibulmak için şimdi tarihe bakıyoruz Olan bitenlerin söylencelerde anlatıldığı gibi gerçekleştiğne inanamayız Ama söylencelerin asıl anlamı,kadim geçmişin sonunda yaşayanan onu bizlerin kabul edeeyeceğibir biçimde betimlediğidirJoN R NSON FRANZ ScURMAN

Chına: An Interetıve Hıstory

Osmanlıla bi yüzylda Aa'yı tehdit edecek bi konuma yükseldii yz yıl sona da Yakındoğu'ya egemen oldu Tükle komşulanın uykusunu kaçınaya başladıktan sona geek sınıla içinde

geekse dışında onlala ilgilenen akanüsle e yumcla hiç eksik olmadı Talihlei döndüen sona ise güçlünün düşüşüne ah ah eden buna se

nen açıklama e yom yamak isteyenlein sayısı daha da çoktu OysaOsmanlılaın otaya çışlaı çağdaşlanın bu denli ilgi e dikkani çeemşti. Pedenin açılışında sahne uslu donanım eksik okesta akotsuzdu

bugn bile uete ak eenle oldukça azdı. Bu özel ziyaete giişmeden önce ogamı bildimemiz daha sona kaşıklık çıkmasını önleyebi li. Dekou anaakla başlayacağım sona senayodan soumlu olanlaageçecek e en sonunda da ogamın içeiğine saca değineceğim.

13 yüzyılda Anadolu çok zengin bi yedi e kaynaklaından Roma'nın alak dönemleinden bei göülmeyen bi yoğunlukla yaalanılı yodu ödüncü Haçlı Sefei (1204) biçok Bizanslı yöneticiy Anadolu'yasığınnaya e oada teselli aamaya zolamışsa da yaımadaın batısındaBizans'ın adılı olan İznik hükümetinin imaatoaı kilise adamla e yöneticilei daalmış mükün başaılı ekilhaçlaı olmuşla e iki şakoyunca kaynalaını genişleteek Kostantinoois'e dönüş hazılığına bulunmuşladı. 1261 yılında aşkent yeniden Bizanslılaın oldu VIII Mi

OSMAI AR ÖCES 9



hail tahta el koymuş ve çoğ Müslümanların denetiminde bulunan oraAnadolu yaylalandan gelen külliyetli bir ticaret hacmi Anadolu'yu yeni-den kat etmeye başlamıştı Bizans uzmanla Paleologlar zamanındakiRönesans"ın sınırlarını tartışıyor olsalar da, yazınsal üreim dahil birçok

alan için kaynaklar eksik değildi VIII Mihail ve oğlu II Andronikos'un37'ye kadar süren egemenlik yılla için elimizde Yeorgios Pahimeris'inkapsamlı kroniği vardır Yazar, izans ikdarının çkesinde rol oynadığını düşündüğü Anadolu'daki gelişmelere özel bir önem vermiştir Ne yazık Pahimeris'in Osmanlılar hakkında verdiği bilgiler sadece incelediğidönemin son altı yılı içindir Pahimeris'ten sonra gelen tarihçilerden Nike-oros Grigoras'ın Doğu'ya ilgisi azdı, askerimparatr İoannis Kantakze-

nos ise kendi eimlerini anlamak ve onları olabildiğince olumlamak der-dindeydi, bu da Osmanlılar hakkında yazdıklarını gölgeliyor Gene de buüçünün yazdıklarına ve bunların yanı sıra kesin tarihlendirmeler veren veerken Osmanlı tarihini sadece Bizans perspeinden ele alan azı kısakroniklere sahip olduğumuz için talihliyiz Kaldı ki, unlar daha sonrakiOsmanlı tarihlerine göre daha az yanıltıcıdırlar ve olaylara çok daha yakınduyorlar Proesör Colin Imber'in yaptığı da aşağı yukarı budur, bu yüz-

den de erken Osmanlı tarihi hakkında yazdıkları özlü ve kesindiröneticileri sürgündeyken birikirilen Bizans sereti, Dou'da,Rum ülkesinin Müslüman yöneticileri olan Selçuklular taraından toplanıpdağıtılanın çok altındadır Onların yükseliş yıllarındaki Anadolu tarihininevrelerini askeri çatışmalar sayesinde belirlioz Doğu Anadolu'da, Vangölü yakınlarındaki Malazgir savaşı, 171 tarihinde orta Anadolu platosu-nu binlerce Türk göçere açmıştı 76'da, batıdaki Miryokealon savaşı ise

Bizanslıların platoyu geri alma umutlarını ortadan kaldırmışı 2'dePisidya yakınlarındaki Antakya'da yapılan savaş ise, platonun batı kenarınıBizanslar ile ürkiye" arasındaki sınır olarak esinleştirmekle kalmamış,aynı zamanda Seluklulaa Bizanslılar arasındaki son önemli savaş olaözelliğini taşımıştır 4- Haçlı seeri sırasında Kostantinopolis'in Latinlerineline geçişi, birçok yönetiiyi başkentten daha doğuya gitmeye zorlamıştıOra Anadolu platosunda ise, Miryokealon savaşını kazanan sultanın v-

risleri arasında 9 yılında başlayan çekişme, bir iç savaşı ve 125'e kadar OY ER LD G I AE



on beş y sürecek oan parçaı bir yönetmi başatmıştı Bu taihte Seçuk- u Sutanğ yeniden tek bir kişinin yönetimi atında bireşecekti

Anadou Seçukuarın 2 yüıdaki tarihine içeriden bakmamı-ı sağayacak kaynaar youden rkerin 7 ie 20 tarih-

eri arasında neer yaptkar i oaak biemiyor Seçkuar ve a-an aman onarın müteki oan Türen göçereri patoya sahip çık-mş, şehirerinin yönetimine e koymuş ve taraarın arasına hayvancıığsokmuştu Seçuku döneminde gümüş sikkeerin darp edmesi ve yı- n sonarna doğru şehirerde camierin, krsa aanarda da kervansarayarn inşa edimeye başaması tcaret ie aniiğin arttığını gösteriyor Seçuk u emirerinin İran kökeni adar amaar ise, İrİsam kütürye onun

değererinin saray çevresinde benimsendiğine işaret ederBir sonraki kuşak Anadou Seçukuarının ede etiker başararınen üst noktaya varşna ve bunun Türk fokoru ie tarih deremeerine ef-sanevi bir kişik oarak giren I. Aeddin Keykubat (22237) ie ödeşeş

tirimesine tank our Türker Biansıarn hem kuey hem de güneydekisavunmaarn yarmışar ve Antaya ie Sinopta denie uaşmşardı Böye-ce kueyde Kırm, batda ise Venedik ie ticaret yapma oanağı ede edimiş-

ti Anadou tarihinde ik ke maar (madener, tu, kereste, şap atar ve kö- eer) ie kireri kueyden güneye, doğudan batya taşyan bei baş yoar bir kervansaray ve han ağına kavuşmuşt Mimarık, sanat ve edebiyat saray çevresinde geişiyordu Saray o kadar engindi ki, atndan tester yapıdığ haberi, IX Louisnin biyograsini yaan Joinviein be ağnaaşmışt Kuanıabiece atn buunmaka birikte bo miktarda gümüşesahiptier: J yüyda, darphaneerde gümş akçeye dönüştrüen gümüş

madeninin çıkartdığı on kadar ocak işetimekteydi Bir görkem çağ İs- amın kasik merkeerinin buunduğu güneydoğuya yönecek bir büyükgüç sö konusuydu Ne var ki, Moğoardan kaçan ve Anadounun mavar ığından nasipenmey umarak Anadouya geen Türkerin ksa ama şiddeti akn bu görünümü değiştirmiştir Bunarn yağmadan daha faasın umanar Anadou da kadıar

Seçuuarn enginiğiye bsenen uygarık, göçeriye yarmada-

nın büyük bir ksmna �emen oa aşireterinkinden başkaydı SutanarOSMLI iÖ CEi II



daha yrlşik bir uygarlık modlinin öndrlriydi: sarayla İran tarzınday-dı, bilim adamla Farsça v Arapça yazıyorlardı kültü mrkzlri tiart

yapılan şhirrdi adları bil ran söyllrindn alınmış Su düşün-y olan ilgilri v Mvlna Cllddin Rumi'yi ağırlamış olmala onun

yazdıklarının Türk dğil, İran dbiyanın klasiklrindn olduğ grçği-ni dğiştirmiyor. Böyl v özllikl 2'dn v Bizans'ın askri thdidi-nin kalasından sonra yrlşik klasik kalıpla bnimsmiş sultanlık vonun bürokrasisi il bu düznin ouşmasına hizmt tmiş olan göçrlrinçıkarla arasında gidrk büyüyn bir kopukluk oluşmuşr.

Bunun sonuunda göçrlr önlri işisl ama başarısız bir şkil-d, sonra da Moğollar üzrndn v başarıyla intikamlarını aldılar. 239 il

242 arasında göçrlrl htrodoks dvişlr v bin yıllık barış pşindütopyaıların ayaklanması Anadolu'nun büyük bir kısmını sarsmış hüü-mtin dikkatini v kaynaklarını tktmiş v çoğunluğun hoşnutsuzluğunsu yüzün çıkartmış. Hümt ayaklanmayı zorlukla basrmış ama ar-dından, doğudaki tkilrini hissttirmy başlayan Moğollardan kaynakla-nan yni bir göçr zorlamasıyla karşı karşıya kalmış.

II Gıyasddin Kyhüsrv'in Moğollara haraç ödmyi rddtmsi

Bayu komutasındaki Moğol ordusunun 243't Anadolu'ya glmsin s-bp oldu Kargaşa v bölünmy ol açan thlikli ayaklanmadan sonra an-ak bir yıl gçmişti v daha bunun yol açğı yaralar kapanmamış. Moğolordusu sal büyüklüğüyl bil Slçuklu savunmasını çarsiz bırakı Sl-çukluların 23'tki Kösdağ'daki ynilgisi is doğu Anadolu için bir askri flak aşan sonuçlar yarat. On binlr göçr (kimi 243't kimi Bay-u'nun 1256'daki ikini sfri sırasında birçoğu da 27'lrd) yanları sıra

gtirdiklri sürülriyl Anadolu tarihin kaldılar ama onun yrlşiklik"boutuna aldırış tmdilr... Yarımadanın yöntim önlri Slçuklularınkıdmli danışmanlarının lin gçti, daha sonra da bunların içind gitgiddaha bağımsız davrananlanın lin Nihayt, 276'da yöntim, Moğollara tabi olan orta Anadolu'dakilrl platonun güny; batı v zy knar-larında bağımsızlık arayanlar arasında paylaşıldı. Yüzlın sonuna doğuMoğollar hmn hmn bün ülknin dntimini l gçirmişlrdi bun-

ların yasalarını nrlr kadar kabul ttirdiklri bu kitapta inlnn konu OYU N U N R GI H N



ardan biridir Batıda ve uçlarda bağımsızlık arayan yneticiler vardı Bun-arın bir kısmı eski Seçuklu grevlileri bir kısmı Moğolarla gelen grula-rın nderleriydi; bunların yanı sıra (bazıları çeteleri andıran) aşiret tarzıoluşumların liderleri de vardı Egenlklerinlarda kurmuş olan bu gi-

bileri nehir vadierinden ileerek Bizansllan elindeki kıyıara doğru yneliyorlardı Bu ndererden biri de Osmanlı oluşumunun kurucusuydu Slçukluarın başına ise bir kuşak boyunca sadece hiçbir gc olmayansutanar geçmişti ve bu haedanın akıbeti 14 yzyıın ilk yıllarını incele- yen tarihçiler için yanıtlanması en zor sorular arasındadır

Selçuklu ynetiminin varlığını sadece ismen srdrebilmiş olması-nın birçok nedeni vardır I} yzyıl Anadolusunun tarihini yazanlar anı

zamanda ynetide yer alan şilerdi ve bunlar sadee hkmeteki şile-rin değil hak nderlerinin de sormsuzluğunu dile getirirle Sadece fark-ı bir gçer grubu olmakla kalmayan aynı zamanda lçek din ve ortak ml-kn korunması karşısındaki utmlayla farklı bir anlayışı sergileyen Mo-ğolların etkisi İranİslam geleneğinin oluşmasından bu yana kalem erba- bını emirleri tccarları derişleri ve sutanarı bir arada tan ortak çıkar bağlarını gevşetmiştir 243ten nce de başka bağlantı biçimleri ortaya çık

mıştı ve bunların hepsinin de yneticilere ynetileneri ortak bir uzlaşmaalanında buuştrduğu syleemezidarın Selçuklu ya da Moğol yneim merkezlerinden dzensiz

gdmsz ama srekli bir şekilde başka ellere geçişi srecinde Anado- lunun kaynakla ulaşılabilir istenir ve keilr olmayı srdryordu Eko-nomik gelişmenin srp smediği beli değildir 125'den sonra keransa-rayların sayısı pek artmamıştır Ama yksek ayarlı gmşten sikke basandarphaneerin sayısında artış olduğu gibi Moğollan kçe halinde hortm-adıka madenere rağmen srmdeki para miktanda da bir azalma ol-mamışır Öye anlaşılıyor ki yzlın sonunda kurlan çok sayıdaki aşiretkenli eylikler icareti engellememiş yolla tıkamamış ve mallarla kir-erin akışını nlemeiştir Mevna Celleddin Rmnin yaşamyks veMevlevi tarikatının zenginliği artan karmaşanın ve Moğolların kamu yaşa-mının bazı alanlarına mdahaesinin ne toplu ibadet biçimerini ne de g-çerlik geeneklerinden kopuk bir edebi retimi nemediğini gsteriyor Şe

OSMN I R Ö NCS



hirli u ve zanaaçı çıkarlarını harmanlayan ahi oplulukarıyla vve ge-leneklerinin yaygınlaşmaı şehir halyla icare erbabı ve din çevrelerine ral keimdeki Türen (ve Hıriiyan) opluluklanın enkrek ibadebiçimlerinin karşıında yeni örgütlenme eçenekeri unuyordu

Yöneicili arihi açıından yüzyıın inci yarıı iç kararıcıdırBununla birlike ekonomik dinel ve oplumal yaşamın bu dönemdekicanlılık ve çeşiiliği yadınamaz� Bunlar naıl beimlemişir? Sulanlardan emirlerden ve İran arzı bir aray yaşamından beylere aşireerin ege-menliğine geçiş Türk vakaynamelerinde naıl anltılıyor? Son Selçuklu a-rihleri bürokraların İran edebi düzyazı geleneğinin nadolu kolunu em-il eden yazıcıların elinden çıkmıştı Bu yazıcılar her ne kadar dönemin yö-

neim ve diplomai arihini açık eçik ve tuarlı bir biçimde akarıyorlarada onlar oprak ürcüünün köylünün ve çobanın arihçileri değilerdiZaman zaman uç boylarını düzene okmak için yapılan eferlerden özederler Bu meinlerin en ilginç yanı bizler için en çok önem aşıyan ku-zeybaıdaki ınır boyundan hemen hiç öz ememeleridir bn Bibi'nin(28'de ona eren) Akaray'nin ve adı bilnmeyen bir yazıcının (bizi 4

yüzyıl içlerine göüren) Farça yazılmış arihlerinde güneybaıdaki eniz-

li baıdaki Germiyan Beyliği ve kuzey güney ve güneybaıda bulunan baş-ka bazı beyliklerin oluşum yıllarını izleyebiliyoruz Omanlılar hakkındaie doğrudan bilgi yokur Kuzeybaı uçlarının özü edilecek kadar önemliayılmamaı bel de VIII Mihail'in aha geçişinden onra Bizanlılarınorun çıkarmayacaklarının anılmaından ya da Moğoarın oralara özelbir ilgi duymalarından öürüydü Selçuklular aneyi erk ederken O-manlılara ek bir veda özü etmemişlerdir

Omanlıların kendi erken dönem arihleri ie ne Pahimeri'in gi-rif ve ayrınılı anaıına benzer ne de Selçuku yazıcıların oylu ve laikedaı tıını yakalar Bunlar hemen hepi özlü geleneği halk öylencelerini ve dedikoduyu içeren eklifiz ve keinelere yer veren bir Türkçeylekaleme alınmışlardır ahaı bunlarda bellek ile ica inanılır oanla açık-ça uyduruk olan öyeine zorlnarak bir şekilde bir araya geirilmişir kiaraştırmacıların birçoğu düzeltlmeini olana dışı buldukarı b mein-leri kullanmakan vazgeçmeyi düşünmüşledir

OYUN U N R LGI HN E



Bibileinden büsbütün bağımsı olmayan bu tahle, üç ayı de-ğişke oluştuacak şekilde iç içe gimiş ve denkleşmişti. Biinci değişke, bu

taihein bi kısmının temellendiği, ancak henü otaya çıkmamış bi kay-naktan tüe. Şimdii bilgileimi göe bu gbun ilk yapıtı Amedi'nin

manum vakayinaesidi İ_keJdeame' son kısmını oluştuan bumein 39'laa ve yüylın aşlaına ait çeşitli nühala vadı Anaçigile ve taihleyle anlatılan fetihle bu menin belkemiğini oluştuu Bunlada ayca, gai ve mücahit olaak Osmanlılaın övgüleine bolca ye veli. Amedi'nin amacı Osmanlılaın taihini tatışmaktan çok onla-ın slami mücahit yönleini otaya çıkamaktı, bu yüden de kaynağın-dan pek a yaalanı yüylın üçüncü çeyeğinde yaılmış olan Şükul

lah ve Kaaman Mehmed Paşa taihlei ise, Amedi'nin kaynağını dahagenişçe kullanmışladı bunla da dinlei uğuna göstediklei gayet içinOsmanlılaı övmekle bilikte, oak kaynaklaının başka alanlaı ilgilendien malemesini kullanmaan gei kalmala.

kinci değişke, Anonim Taihle diye bilinen bi metinle kümesi-di. Bunla, . yüyılın üçüncü çeyeğinde tamamlanan Oç bey taihin-de olduğu gibi, 42lede tamamlanan bi kaynak metinden alınan male-meyi e içeile. Saay ve onun yaıcılaı oamından uak bi çevenin

üünü olan bu Anonim Taihle, Osmanlı taihinin başlangıç dönemi hak-kında çok sayıda söylence ve öyküye ye veile. Bunla da Osmalılaınotaya çıkışını mucievi bi takdii ilahi öneği olaak sunala

çünü değişke ise, eken dönem konusunda yaılmış üç akayina-meyi bileştii. Bu, 400 civaında doğan, Selçuklulaa kaşı ayaklananla-dan biinin soyundan gelen ve Osmanlılaa sefee katılan bi devişin,şıkpaşaade'nin eseidi. lk Osmanlı taihilei içinde tanıtımı onun ka-da yapılmış olan başka kimse yoktu lk bölümlei iki kaynağa dayanan

vakayinamesinin yüylın son çeyeğinde yaılmış biçok nüshası bu lunmakadı. Bu kaynakladan bii, baı eklemele yapılmış olan AnoniTaihein bi değişkesidi. Öteki kaynak ise, eken Osmanlı yıllaının Os-man Fakih taafından anlatsıdı. Bu kaynaka anlatılanla Osmanlılaınikinci kuşağına kada çıka ve 32'lele 33'lan oamını yansıt Öte

yandan, bu kaynak Osmanlı oluşumunun ilk yıllaını oldukça değişik bi

OSMNI TRi HÖNCESi 15



şeklde aktardığı çn, şıkpaşazadenn b değşk kaynaklar arasndak tu-tarsızlıkları dermeye, onları brbrine yml kılmaya fazlaca çabalama-mış olmasını, onn bze br lütfü sayablrz.

Deme olyor k, elmzde br yandan Selçklların bırakığı, doğal

kaynakar bakımından zenn, syas yönden enkon kamaşık orta hak-kında bldklermz, öte yandan da liler ve anlamları başka başka olanBzans ve erken Osmanlı dönelernn kaynakları blnmaadr. Amadaha sonrak kaynaarın bzm çn kayan br zemn olşturacağını seze-

blyouz. Kaynakları kelmes kelmesne benmseek bz, br zamanlarpek tutulan Osmanlılar üç ve başarı elde etmeye tenn aza oldğu var-sayımna ötrecekr Gevşek br okma se söylence ve alk masalları dü-

zeyindek anlaları, doğrlanmış tarh olaylar b kabuleeye tecektir.Bradak amacımız, elenek, coğrafyaya ilşkn değerlendrmelerin ve Bzans kaynaklarndak verlern Osmanlı dramasının lk sahnelern aydın- lap aydınlatmayacağını örmekr

Başlanıç dönemn araştırmacıları olarak, bze planlanmış bçm-de ya da rasele laşan ve daa eç dönemlere at anlalarının dosnolşturan ver kırntılaryla yüz yüzeyz. Drma öre pes ederek b erken

yılları derinlemesne araşrmaktan vazeçeblrz anılmak br şeydr, al-danmak se daha başka, tandıran br olasılıktır Erken Osmanlı tarhnn20. yüzılda yapılmış en kışkırtıcı yormlarından brinde b bakış açısı benmsenmştir ürkye de çağdaş tarhçlk anayışının öncülernden olanad Köpülü, öncüllern (ve öyle sanıyorm k, özellle Herber AdamsGbbons tde artan br sabırsızlıkla) odan sonra olayların aktarı-a dayanan br anlatdan vazeçmştr Onn yerne, ora Anadolnn13

yüzyılda enel örünümüyle Selçklların eç dönem tarhne vr yapan br ktabı yazmayı yeğlemştr araı ve kanıtlanamaz özüken Os-manlı malzemesn değerlendrmek yeine, klask İranİslam taryazımıeleneğne yaın dran eç Selçkl kaynaklarını nceleeyi daha üven-

lr blmştr Sonç, smanlıların ortaya çıkışı hakkında, ama beylğnkrcs Osmandan ya da Atan' dan söz etmeye br ktapr Gerçek-ten de erken Osmanlı tarhne lşkin sonlar o denl yldırıcıdır k, onla-rın Anadoldaki rakipler olan Selçkl sonrası beylkleri lendren n

OYUU N ER LDGI AHN E



cm, u konua yazmş az saya vakayinam uunmasna kaşn,kn önm Osmana hakknakin aha ço

Bu nn öyi? Gk Osmana gks ötk yk hak-knki iz uaşain kaynaka iiinfak özikin göz ön-

n aam Ekn Osman n atakaan az saya ama çok i-nn) yazt v sikk unmaka; vakayinam is aha önc ğiniğimiz gii ynin işnmiş v tkzştiimişti. N , u tkzşt-m, kni için ytinc tta i önt ouşmağnan, ayk vaha ski ivaytin insin izin viyo Buna amn kn Os-man taihin kaya gçiin içok "ogunun oğu omağ kant-

anaii Söz gimi, Osman taihçiini az oaya kaş taaaa at-

fk v zamanizinin maha k Einin 369a gçiiişiy igii oaya ğiştiikinin kşfimiş oas, kn öniişkin çaşmaa yapana u vakayinamn uzak umaya iti-

i Ekn ön iişkin Osman gi umuanan az Ama ununoğu oup omağn kantamak için sistmatik i taama çaşmas ya-pma Eimiz, ötki yik akkna, aha az taaf tttuka vsonaan ztimiki çin aha oyuucu sayaick kaaka u-

unmaa Byik ait kn önm yazta aha faza, aphan in asğ sikk aha çok v çşitii Byikin çoğu Eg ky ana kaa şka için, onaa igii Bizans, tayan ticat kooni vKs çkş ağmsz kaynakamz a uumakta Üstik yik-

nin sonuna Osmanaa ynik ştükinn, mpya gmn ik zyin ksmy mşu göstm gii i soun yok otaa Uk- ta hhangi i af, şan, şöht gönmyou

Konumuza tka önck ousak, az zonuuka önn ka u tmnin kaçnmazğn nimsmiyiz Bunan incisi şuu: ukitapta vamş oan sonuça, osa osa kn Osman ouşumuna iişkin i izi kugunun n aka yakn gözkni Bu kitap hksi mnuntmy yaayacak yti kana içmn çok az öni gtimkt-i: taşmay notaamaktan çok· taşma y smy yaamakaÖt yanan, yaaaan kaynakan kgan oğas on kast oaak

zmm, ona akayc i şaona pşinn otutma yin çözmÜSMNLI RHÖNCS



leele onlardan başlatma srumluuğnu getiiyor. Burckardt ile Meicke'nin uzun zaman önce yaphka uyaar bugün için de geçeidir.

Daası, eld verlei günümüze uygun bir kalıba uya lamanın çe kiciliği bir yana kaçınıması gerekn b başka tek var: o da geçmiin

faillinin ye lşik bir yaşam içindek izle aynı yargıla paylaşhkanı varsaymak esaplarını nümüz algoialana göre yaphklanı sanmakhr Bu kitapta o dönmde yşayan bir göçer iin uygun anlaşılır veolabildiğince makul olanı göz önünde tutmaya çaışhm. Bazılanın kanıt

lanması gere varsayımlarda buunduğmu düşünecekenin farnda ım. ası metnde yer alan kimi çözümlmler bazılanı stetk kaygılardan kaynakandığını dşünecekle tercir lgiidir. Göz önün

alınması green ise br var olan kaynalan yapıan yorma iin verip vermediklei; ik sçenekler yelpazsn ne olduğudu

Bu incley önleyen araşrmala gözden geçike başlaya bilirz. Osanlı araşhrmalanı ilk ustası olan Hasburglu Hammer er kn sanlı kaynaklarını Bizans oniklernde anlahlanlaa arşılaşhrarak beimlmiştir. Paimeris Grigoras ve başkalanın aktardıkanı, tariendiilmesi ve sıraya solması ayli güç olan smanlı anahana da

yanak yapmışhr u yöntem bazı yr ve olaların belienmeside bazı be rgin tutarsızlıara yol açşsa d enisindn sonra glenler çkici buldukları bu yöntemi benimsemişlrdir gerçee de bu yöntm uyuşmayan

rivaytler arasında bir uyum sağlıyor ve sınılaın ii tarafına ait kaynakların olayların anlamı konusunda zaşabileceklri umudunu veryor. Bununla irike, Bizans v smanlı anlahla sanıldığı kadar uumlu olmak tan uzakrlar. Bu kitapta incelenecek konardan biri de budur.2

Köplü, erken smanlı tarrinin Selçular ve Moğollar ak kında Farsça yazılmış tarler kadar gvenilir olmadığını anlamış v smanla ilgili öykld gerçek olgulamış gibi sunuanlara folor öğelerinin

karışmış olmasından raatsızlık duymuştu u yzden erken smanlımenkıblerni bir kenara atmış, dayandıa temli bir karşılaşhrmalı folk

lor öğrencisinin baş açısından incelemenin dışında bir araşhma yapma ya gerk duymamıştı. Köpülünün Türynin tariin, Arupaı meslek

taşlaının kendi raçağ tailerin bakkarı gibi baayı seçmesini yurt-

OYUN U N R G NE



sevekten kaynaklanan bir eğlm sayablrz. Sorbonne' da erken Osmanı tarh hakında verdğ konferanslar, IJ yzı Anadolu tarhnn genel z lekler konusunda seçn br taba dönüşmüştür. Bununa brlke erkenOsmanlı tarhnn olayana o ka ysek br okadan baışr k, gü

nümüz kru eğşk zamalaa-l olan belrl nedenler kavramaka ve tapta şlenen büyük konuarın belrl olaylarla lşksn krmakta zolanır.

Ondan brkaç yıl sonra, Paul Wttek, Sorbonne' da ve daha sonraLondra'dak Doğu ve Afrka Araşrmala kulunda [School of Orentaland rcan Stes], sonrala Osanlı İparatrluğunun Dğuşu [e R se t te Ottan Epre] başlığyla klaskleşen br ktaba önüşecek lan ünlü konferanslar dzsn sunmuştur Daha öncek çalışmalarımda, yan

yrm yl önce Wttekn Osmanlıların başarısı konusunda yapğı sıra ışı yorumu nceledm: Ona göre Osmanlı tarhnn gçlü motoru Osanlıların chat [gaza kavramına olan koşusuz bağlılıklarıydı Coln Imber le Co

ln Heywood, Wttekn yrttüğü mantı Habsburg dönemnde Vyana,Wemar Almanyası ve Atatrk dönem entelektel hareketler bağlaaoturan tarhsel bir açıklama önermşlerdr . Bzm brada lglendğmzWttekn bazı Osmanlı rvayetlernn daha başka bölgelere at rvayeerden

beslendkle çn onları dışlamamız geeğ yolundak düşüncesdr. K tabn brnc bölümünde bu tavır alışı rdeleyeceğzBr başka yaklaşım se, br kuşak öncesnn yorlmak blmez Türk

araştırmacısı İsmal Hak Uzunçarşılı'nın benmsemş oluğudur. Kaleme aldığı Osmanlı tarhnn brnc cldnde çeştl rvayetler brleştrme ye ve Osmanlı vakaynamelerne elnden geldğnce dokunmamaya anlaşı lır br özen gösterr. Avrpalı ve Amerkalı araştırmaclar arasında onun

yolunan gdenler azdır (şmdlere ürk araştrmacılar arasına bduğurağbet de azalmışr) ama aynaklar arasında yaptğı seçmn gerekçelern tartışmaması onun bu çalışmasının ve özelle ötek rakp Beylkler konusundak değerlendrmelernn önemn azaltmaz. şağı ykarı aynı tarh

lerde onunkne benzer br ktap yazan George Aaks, Osmanlıların lk k kuşağını ncelemştr Aaks rvayeer kaynaştırmaya çalışmış ve kendnden önceklere göre Bzans kaynaana daha çok ağırlık vermştr So

nuçta, ulaşabldğ kaynaJar göz önne alındığında sıra dışı sayılablecekÜSMAN ARH ÖNCS 19



güzel ve bilimsel bir çalışma ortaya koymuştr. Savaş sonrasında Atina'damodern Grekç yazılmış olması u kitabı, yaynını izleyen eli yıl boyuncaOmanlı tarhini inceleyenlerce bilinmemeye mahkm eti. Bazı balardan Aakis, Hammer'in yapğı gibi rivayetler ir araya getirmeye çalış

mışr, ama bu yöntemle ortaya çıkan ttarsızlıkla görmezliken gelmemiş, zaman zaman da onlaın alnı çizmiştir. O da Bizans kaynaklarını

kullanmanın gereğine işaret eiştir.Yakın yılarda, Wittek'in kirlerinin eğişik bir yorumu Halil İnal

cı il Elisabh Zachariadou'nun yayınlanda yer almış ve oldukça yayı biçimde benimsenmiştir. Osmanlı'nın ilk yllarına ilişn en yeni orm lar nalcık'ın belirlediği çizgiye yakıdır ama bunlar Zachariadou'nun Bi

zans kaynaklana olan ilgisini içermezler. Bu yaklaşıma gazanın önemi vurgulanır ama çok sayda gerekçeye dayandırıla başka etmeere de yer verilir Bu açıklamalarda gaziler vardır ama ki oldula ve hem genel hem d özel olaak onları eyleme iten etmenlerin neler olduğ Witek'in yaptığı kadar kesin bir şelde tanımlanmaz. Kuşkusuz, bu eyemler güdümlü olduğundan, bunlara götren birden fazla neden v süreç bulunma

lıdır. Ne var ki, Colin Imber'in başını çeği ateşli bir tarşma, bizzat ga

zilerin onların gazaya olan bağllıklarından daha açıklayıı olabileceği konusunda bir tarşma başlatışr Ancak, araşrmacıların büyük sının, yakında Colin Heood tarafından yeniden yaynlanacak olan Wittek'in güçlü ve dolambaçsız görüşünü yeğlemeleri düşündürücüür

Bu kitapta kendi yakaşımım hakkında birkaç söz etmem gererÖteki çalışmalarımda olduğu gibi bunda da, sürekli olarak, Bitnya ve Fik

ya bölgelerini dolaşmakla yetinmeyip deneimlerni okr kitlesiyle payla-·

şan o üce gönülü şilere başurmaktan geri kalmam3 Acımasız savaşın ve tarihi korumakla ilgilenmeyen ekonomik büyümenin Aadolu doğasına getirdiği olağanüs değişiklikler zünden, ülkenin daha eskiden nasıl görndüğünü bize ilk ağızdan aktaranlar sadce gezginleri anaıklarıdır ama öyle sanıyorum ki, Clive Foss'un geniş çapl zemin araşrmalarının ürnü olan veyakında yayınlanacak olan tabı, öncelikle metinleritbar edenleri metnlein yanı sıra eğitlmiş bir bakışın gözlemlerini ka

maya ikna edebilecek güçtedir Gezginlerin karşılaşlar kişire ilişkin OYUN UN ER G I HN E



betmlemelernn yrtığı orluklrın frkındym m ülkenn mnsını ve trım koşullrını nlrken çoğunun sygıdeğer br ş bşrdıklrn d nnıyorum4 Ve yle nlşılıyor k, gegnlere en büyük ltf üç

kuşk nce Osmnlı toprklrını döl şan ve b blgey nltmk çn sü

ekl olk Avruplı blg v gn Clment Hurt'dn yrrlnn gegn ypmışr. Ben de burd Andolunun en büyük egnlerden br oln ve "pas dhistoie sans ggaphie• sü le bn yol gsteren t be umnı Lous Rober'e oln borcumu bldrmek sterm

Türdeşleştrlmş erken Osmnlı trhlernn şe yrr mlemeçedklern dh nce ne sürmüştüm bu düşüncem şmd de svun yorum Türdeşleşme sürec yer yer mmlmmışr y d bştn svm

ypılmışr yn yrlrın hnne br belrslk olduğunu gsteren ver lerle krşılşğımıd ger kln verler gden geçrmem gerekeblr.En ındn dh sonrk kuşklrın neler olduğun dr brbryle çelşen

vyonlrını keşfedeblr. Tlhm yve gderse de, b geçmşn gerçeklerne gtüreblecek pucunu yklyblr.5

Bu d erken Osmnlı trhn neledkçe emn rştırmlrı verşv mlemesle lgl yyınlr rn kdr bldklermde br lm

olcğı nlmını tşıyor Kldı k, verlerm çoğldığınd hç olms bşlrd krmş d rtckr Her hlükrd yygın oln ve sğlm gerekçelere dyndırıln grüşe gre, bu ktbın ele ldığı konulr hkkın

bldklerm hçe ykınır6 lk vkynmelerde en çekc olylrın çoğu,dh çok ver kullnmk stedkler çn çğdş trhçlern rk çıklr kurgulrdır ve bu kurgulrın brkçını ben de gerçek snıp kullndığımçn suçlu olduğumu trf ederm7 Bununl brlkte, bu kynklrdk Os

mnlı leeyş nltılrının n çgleryle güvenlr olduğunu düşünüyorum ve ktbın sonrk blümlerde bu n çglere odklncğım.Bu ktpt yer lnlrın erken Osmnlı trhn nceleyenlern kr

şılştıklrı trhsel sorunlr getrlmş yegne ynıtlr olduklrını dd etmyorum Bı neml sorunlr çümlenememşr bılrı se ory

konmmışr ble. 13. yüyılın knc yrısınd Andolu'nun ktsd trh

a "Coaasız ta olmaz. çÜSMAN ARHÖNES i 21



bunlardan biridir. Beyirin kökenerine ilişkin karşılaşrmalı bir icelemede bu konuya yeniden değinmey umuyom. Şimdilik, bu ncelemelerarazinin sadece bir açıdan görünümünü, bitmemiş bir senfoninin sadece bir nağmesini sunuyor.

Çok defa, erken Osmanlı tarihinin makul bir örünsüne ulaşmaçabası üzerinde düşündümğünde, aklıma elen Schubert'in son piyano snatının başlanıç kısmıdır (notalr ithaf sayfasına konmuştr). Yaşamınınzoru ve esin dolu son ayla boyunca Schubertin aklındakiler Osmanlı tarihi değildi elbette Ama her araştıcının, bilimsel çaışmasını kşatan (ve bel de müzik yerine sanatan ya da edebiyattan aldığı) bir esin kaynağımuaka vardır: benimki Schubertr Sonatın başında, Schubert, o kendi

ne özü sakin, akıldan çıayan melodilerinden birinin sekiz ölçüsünüöne çıkarır ve bu melodi bütn parça bonca mucizeler yaraır Ama birici nağmenin sonunda, derin bir pes tonda, uyumsuz, neredeyse sarsak

bir tieyişe yer verir Büt parça boyunca, melodinin her ynelenişinin ardından bu izemli, tedirin edici titreyş elir ve adeta hem sanatçı ve hemde dileyiilere, bu bestee bestekr yomcu ve diıeyicilerin alıladıklandan daha fazlasının bulunduğnu anımsatır Şimdi alıladığım şekliyle

Osmanlı tarihi için de aynı şey söylenebilir Bu tarih hakulade bir biçimde işlenmiş bir öykler demetidir ve biz bunlardan bazılanın ayarcı yan kılarını duymanın ayrıcalığına ulaşsak bile, onların açık seçik alıladığıza dair bir kuşkuu hep duymak zorndayız.8

TR

İgii Türk mercerin bu çaşnam randa begeere uaşnama izin vermemeerini eefe karş yorum.

2 Ayca bkz.: Rudi Pau Lindner, Beginning Ooman Hiory, Studies in Ottoman Histo in Honour of Pofesso V.L. Mnage, yay. Coin Heood ve Coin Imer (İnbu 1994), 199-208.

3 Bei bir bögeyi gezenerden kaçnn gözemerini geeceğe ak üzere akadkarn bimekignç ourdu 19. yüzyda İznk konuunda çok yayn omaka brke oradn geçen gezgnerngerçek a neydi? Dokor Fabiani ie oğu İznk göüne geener yan boynca konukeişerdir Fabiani kader onu buraya ağndan beri, İznik'e geen yabancan kadn oz beş boyunca umuş geenerin karandan bir koekiyon ouşurmuşur. Bizim karamz

22 ÜU N U N G



34· ve 35 sıradaydı. Gezer çağı olan bu da! İzni'te Oz beş ylda!" (Fidrich Demburg,Auf Deutche Bahn in Keinaien eine Hebah [Bern, 1892], 47-49)

4 Sözgeli Chaes MacFarlanein Tuk and It' Detiny [Türye ve dei] (Lnra 185o)adlı bı, Anadolud dilsel ve dinsel ceaaeri aşağlay b şelde anaa birlte, genelgörünü ve binaar hnda ayrınlvkesn gözlelere dyanan bilgler vereeir.

5 Bz. Rudi Pal inder, Noma a an in Medieval natolia Iniana University Uric andltaic Series, t.144 (Blooingon 1983);s 19. Sözgelii vaayinaelerde üdara sözcüğünün ulanıına baabirz: aynı eser 24 Ayrıa bz. Kei Hopwood, Mudara, cipta Hieoolyitana 35 (1994) s. 154-161. Ne var , Neşriden yaplan alın üüyle şıpaşazadeden opya ediliştir, bu yüzden de te bir tanığıız vardır.

6 Alda Colin Ierin nitelli aalesi var The gend of e Osan Gazi, OttoanEiate 1J00-1J89 yay. Elizabeth Zacharadou (Rethnon, 1993) s. 6375 [Türçesi için bz

Osan Gazi söylencesi Oanlı Beyliği 1J00J89) çev G. Çğal Güven, İ. Yerguz, T lo va, Tarih a Yurt Yaınla 49 İstanbl 1997 s. 687] e Cann and Apocrpha in Eary Ot

toan History, tudie in Ottoan Hitoy in Honou of Mnage yay. Colin ber ve Colin Hewood (SIS Yay. Istanbu r984) s.ır7137 Ayca bz Coin berin Bulletin of techool of Oiental and ican tudie 6o (1997) s. dei görüşleri ve gene ayn yazardanWhat does Ghazi Realy Mean Balance ofuth: Eay in Honou of Poo Geoey Li

yay. Çğden Baı-Harding ve Colin Iber (ISS ya, İsnbul zooo) s. r6578.7 Bence Clive Foss ve Colin bein vaayinaelerde Köse Mihalin hiçbir zaan var oladğı

anılaşlardır. Elveda esi dost

8 Benzer onularda blgili ve ilginç gözleler için bz acob Lssner Doing Early Islaic istor Broolyn Baseba rabic Historiography. And Histrical eoirs [Eren İsla tarihini

yapa Broon beyzbolü, Arap rihyazı ve tarihsel belle ç.n.,joual of the Aeian enta ociety r4 no. r (1994) s. rıo.

OsMNI TRöNs 2



RNC öLM

ORIIES ENTIUM OTHNIDARUa

Osman ın atalanı blirlymiyoru Bir olasılıkla içlrind anılmaya dğr bir yoktu o Amrikalılan ddiği gbi "kndi kndini oluşturmuş iriydi b

ERERT DMS BBONS, Foundation of th Ottoman mpir

Göçrlrn harktini göstrn haritalar kadar insan hayal tmy götürn bir şy yoktur Uluslan syri n kadar blirsi ağr! Bulutlarkadar yalnı bir araya gliyor ya da yr dğştiryorlar Harktsi sanılacak kadar ağır bir tmpoyla brbirinin çrsind raks dr gbi dolanıyor ya nm ya da küfgibi haritanın ürnd blli blirsi bir ilrlyişl yayılıyorlar Tarhlndirlbiln dış bir olay ağır ağr sürünn bugçirmli karmaşık oluşumu arkt gçirdiğnd nasıl da rahla!TRCK EGH FERMOR, A Tim ofGs

Osmanl tarihinin köknini araşrmak bir

az da pamukhl va ymy bnzr Ty ibi işah kabarc br dş örnş v sonunda baznağzda mukavva tad Diylim bir İskoç annn köknini araştr

mak sizi arihöncsin ya da ilişkili ama birbirndn ayr bir olaylar ağna ö trr; bunlar bll br adn ilk ortaya çkş ana ya da babann indiği soy rsmi kayara karşlk sözl rivaylr konum örv v bu ibi bililr olabi lir Dahas kökn iişkn sorlan yanta bir ailnin ya da bir yöntsl

biimin daha sonraki lişmin anlamaya yara olmayabilir. Ayn şkildrkn· Osmanl söz lnrin bakmann Osmanlan daha sonrakilişmlrini anlamamz yardmc olacağ da şkudur Gn d bu oluşumun başlancn br ölçd aydnlatacakla ummak için ndnlrimiz

var. En azndan bunlar biz nyi bulamayacağmz östrbiirlr

a Laine "Osmal soyunun kkeni çn. b Ön meine "selmae man çn

RI IN ES ENIUM ÜMANI DARUM



Byk bir gcn kökrini tanımlamaya yarayan kaynakla taramanın kndin özg bir çkiciliği vardır B kaynaklan gdml olan doğası, biz gnk, ynilik, ai kbr gibi birbiriyl çliik kuvrin çaması ya da ibirliği yapması, btn bllrn kt dğr sayıldığı mod

v trbi görm bir toplum dQru nas l ilndiğii göstriyor ErknOsmanı tarihi, çizgilri bakanın gözn kamarayı amaçlayan pıllar v ssrin arasından sçilmy çalııan bir rsi gibidir B izglrin b lirlnbilmsi ii baı baına ilginç bir srçr Üstlik b bir oyn da dğildir, çnk ondan daha öncki hr n varsayım oldğ nokayı blduk

tan sonra gvnl ilrlybicğimiz mdn taız. Çözmlm ilminin doğası grği, kavrayabilcğiizdn daha fazasına laabiliriz v li

mizdn olasılıklar ylpazsini sınırlandırmaktan baka bir y glmy biirOsmanı tarihi nrd v n zaman baamıtı? Bzansılan Osman i airtini dikkat v söz dilmy dğr blmalar 1302 tarihirastlar O yıl Osman il Mzan'n askrlri, İzmit önlrind blnan Bafs'ta savamılardı. Osma'ın faaliytlri Kostantnopois'i daha öclri d mgu tmis bil, Trk öndrinin adı Bizans kaynaklarında o yılın bahar aylarından önc ilk kz yr almıtır O tarihlrd Osman olgn yaa

glmi bir öndrdir v kndisindn öncki kakları aratırmak akla yakıngiyor B bölmd amacımız bu konda nry kadar gidbicğimizi tartaktır Bakaarı baka ylr dnybiir v altatif açıklamalar da vardır Ama Slçuklların yrin gçnlrl ilgili bir çalımanın b aamasında hm grkli hm d ytrli kanıtlar blmayı bklmmlidir.

Anlaılması grkn balıca hss, Osmanı tarihiy ilgili olarak102 savaı öncsi için gvnilir arihrin omaığıdır Osmanlı vakaynamlri bazı tarihlri sıalarlar ama aynı kaynağın içind bil birçok ymazlık blnr Bu da tarihlr arasında ttarsızlıkların pk azının yazım hatalarından ilri gldiğini göstrir B ttarsızıklar birdn çok rivayti birbirin uyarlama girimindn, aralarında bir sçim yapmanın zorluğndn, kitabı ısmarlayanın bklntilrin ygun ir mtni olturma kousundaki ksiklrdn ilri glir. arihlr arasında yum olduğu zaan bilklu olmak grkir Taschnr, Osmanlı kaynaklarında 699 Hj2991300 tarihind Osman tarafından grçltirildiği bildirin ftih harkt

v

OSMAI TARÖCES



lerinn yormunu yaparken kaynaan brkaç yıla yayılmış olan olaylaözeeyerek bu arhe sığdırdıanı öne sürmüşü3 Bu yüzden Osmanlıarhnin lk olaya konusunda doğr (deneeneblr) arihler verenlernsadece Bzans kaynkla olduanı anlıyorz Osmanlı kaynaarı bze

belrl zaman aralıarından söz eemze zn verr ama undan daha faz la kronolojk ayrınya gmezlerDurm bu ken ne kadar gerler gdeblrz? 420 arhnden son

ra yazılan Osmanlı kaynakları bze güvenle Nuh peygambere kadar ge-leceğmz söylerler rken rvayeern heps ve onları daha snra türdeşşekle geirenler bu hususa söz brlğ ederer 46568 arasında Bursada kaeme alınan Şükrlah arhnde Yafe b Nh'un4 sondan nenler ara-

sında Oğuz denen brnn buundğnu Oğuz'un (yrm br kuşakan son-ra soyndan nenler arasında da br Eruğr'un (Osmanın babası) bulun·duğunu" anlalır5 Frierch Gese arafından çerlp yayınlanan AnonmTarhler ıp şıkpaşazade gb Osmandan öncek aalar slslesn Oğuzüzerinden Nuh'a kadar çıkrırlar6 Ne var k bu soyağaçları bze pek yar-ımı değllerdr: bunlar yüzyıldak Osmanlı arih azımını ve Osman- lı sarayınn deolojk gereksnmlerin nceleme konusunda çok yararlı

ar<çlardır ama erken Osmanlı arihnn çözümlemesne pek yaramazar7İy bilnen olaylardan daha az blnenere doğru ufak adımlarla ler lemek daha kolay geleblr Osmanın Bafeus sonrasında yapıkları br de-receye kadar blnyor, daha önce yapıarına se kısmen ulaşılablyor Ya-

kın arhlere kadar babası Eruğrul haında somu olarak hçbr şey biln-yordu bu üzden de br öğrenc Osmanlı rh [Osman] le başlar" d-

yeblr8 Ancak şmd onun varlığı epgrak bulguyla kanılanablyor

unların ks de skkelerdr: Londra'da bulunan brncsnn br züneOsman bn Eruğrul" yazısı bulunur;9 knc se se İbram Ar arafından İsanbul Arkeolo Müzeler'nn dolaplada bulunmuştur ve asarımı brncsnden farı se de her k yüzünde de Osman bn Eruğr" yazısı yer alır rğrlun Osmanın abası olduğunu oğrlaya bu bl- Eruğrul ve edmler haında blg vermyor Başka bulgular çıkmadı-ğ akdrde bu kş haında puçları bablmek çn Osmanlı vaaname-

lerine başvurmak zorunda kalacağımız anlşılıyor bunlar bell br olaynÜN S NU M ÜH MNUM



sorumlusu olarak k onu k Osman'ı österiyorar bu da şaşırtmamaıdır Anlatılanların iinde en ünlüsü �ve bir bama en üdümlü olanı- e

leek ikda müjdeleyen rüya söylenesidir"Osman'ın baası konusa uzlaşğıız veriler bu kadar az oldu

ğuna re vakayinamelede anşa olarak een Ertuğrul'un babasını tarşırken daa büyük sıkıntara ireyeek miyiz? Ü kuşak öne or

tak bir yanla olmayan i yazar Herbert Adams Gibbons ile Pa WitkSüleymanşa öyküsüyle ilili bir ayli yakışrma delemişlerdir Bunların Osmanlı sözlü eleneklerine dair eleştrilei amatöre bir eyeanın en iyöeklerinden biriyle (Gibbons ttiz araşrmaılığın en iy öeerinden

birini (Witek oluşturur Gene de tarşılmayan bir konu kamışr o da ilk

Osmanıların Anadolu'ya nasıl eldikleri öyksüdür Bu iin bir konudurünü 13 yüzyılda Anadolu yarımadasına iyi ya da kötü birok yeni ö fırsa doğmuştu Bu öyküleri yeni baştan ele alalım

Daa e dönem vakanüvislerinin b uğraş ve duyarlıkla'2 do kumak üzere bir araya etirdikleri anlatlardan üü erken Osmanlı dönemini araşranları özeike ililendirir ünkü bunlar sonraki yazaranmetinlerini üzerinde inşa etikleri esası oluşturrlar Bunlardan birinisi

Amedi'nin 'sinin son bölümünü yazarken yararlandığı kaynakr ve Şükrulla'ın evrensel tariinde eliştirilmiş şekiyle tear karşımza ıkar ama Osmanlıların Anadolu'ya nasıl eldikerini anlataz Daaeniş olan öteki ikisini ise sonraki tariler enine boyuna klanmışlardırBulardan birinisi popüler Aonim ariler'de karşımıza ıkar a

Hiyetde etürmişlerdür kim Nesli li san Gaz bin Ertğrul

bin Seyman Şa bin Kaya Alp bin Kızıl Boğa bin Bayınur bin y kutluk Aa bin Toan bin Kan Baysunr bin olay bin Soanak Aa bin Tokmur bin Yasık bin Gök lp bin Oğuz bin Karaan bin Kuuak Aa bin Tozak li Hz otz al neferdr ed be ed

a Özgn ende çer abın yazana ar Gesenn yayınladıı (Die lsanshen nnyen Chronken Brelau 22 4 d. den yaıan br ınya dayalıdır. B çerye aldııız alınse ş yayından alınlanışr noni evrih- l Osan r Gee neşr . Nha Azaa Marara Ün. yay 5 İanbl 2 8 d. çn

ilSMAN A ÖNCS



ibn fes'e çınca m oğlıur ol nesile e be ce Acem vi lyene paişahlar ii Oğz ayifesı m i'kalu ayfe ii. HazreiResleee i'kala var iı Mahan şehrine paişahlar ii Ebu'lMüslim Merv [74'lara Abbasi ihlalinin başınaki] ahi bu ne

silen kopmuşı. Cengiz Han kim ıa layeinen çıkub gelbBe şehini ve vlyeini ve Horasan leni harab eiş. Ol zamana ol vilen paişah Hzm Şah ii Bel'in ve orasan'ınpaşhıyiı. Sulanü'l rn Hazreler Mevlna Cellein neverellhu kabreh ol zamana ö yaşına ii Cengiz Han Belh şehrini harab iüke . Çüm Cengiz ol vilayeeri hara ii e liSelçuk ayifesi memlekelerinen çıkaru sonra ken hel olub oğ

lu Okay [gey ç.n.] Han paişah olup gelüb Bağa harab ebli Abbasla rub ahı Abbasileren alub memekeeri CengizHaniler b lem halk kış muş olmuşları. li Selçuk nesinen Sulan lein ahi Acem vlyeinen kopup Rm vilyeinegelüb Yunan vilyei kim şimi hale Karaman vilyeiü ol vi

lyeeri ub aişah olmuşı Sivas şehrini ve Konya'ya bin iüb yaumışı ve ahi Acem vilyei k Cingiz Hanan ş uş

olub ürlü ahı olmuşı ve Oğz aifesi m varur iikalu ii göçmel yörüeri. Mhn şehrinün pşı Süleman Şah iü kimOsanlı'nun eesiü. li Selçuk ve li Abbas efrika olmagınSüleyan Şah ahi Mn şehrinen kopub Rm vilyene geleğe niye ii Ve hem işii kim Rm vilyeine gazlar olur Süleyman Şah ahi melekenen kopu Erzincona geli Erzincan' anRm viene girler Amasiyye arafı m Rmlerür ol arafan

çok gazlar iiler Rm ilyeinen hayli vilyeer alılar beanan göçüb Halep'e çıkılar Ca'ber kal'ası irler bir kal'a varurgelüb önine konular. Fıra ırmağı suyu önlerine geli Irmagı geçmek ileilr Yol iz bilmez göçmel yörer i Glin Fıra ırnağına uğraılar Süleyman Şah an epi geçmek isei öni hoz yarimiş Süeyman Şa aıyile Fura ırmagına boğı Eceli anayiiŞeh olı alk üşi ırmaka çıkarıar. Ol Ca'ber kal'asının önin

e efn iiler Şimi hale ana "Mezrı Türk irler SülymanÜRII NES NM ÜHMANI ARUM



Şahın üç og var idi. Birinin adı unkurten ve brinün adı Gündogdı ve birnün adı Ergru ii kim ol Osman'ın atasıdur ç kandaşdahi göçdiler, gelder yola gitdler. Furat başından Pasin ovasınave Sümelü kruna valar Suken ile Gündogdı Acem v-

yetne gitdiler Eranda bunca zman kaldı karr itdi. Ol aada çok gazlar itdi. Bunca zamndan sonra Stan leddin m Sel-çuk neslindendür Acem ilyenden gelüb Rm vilyetein vatan tt-mışdı ulu pdişh olmuşdı Ertgr dahi Sltan leddin'ün slta-nan ve şevketn işitmişdi. Dahi rtgl'un üç og vard Birinünadı Savcı ve birünün adı Gündüz ve birinün adı Osman id ErgruSayatı'ya m ana Savcı dirlerdi, anı Stan leddn' gönderdi Bir

yreceğez istediler anda karrideler Sutan leddin dahı kabUl et-di, garblerdür di bunları hoş grdi Karahisar teur ve Blecüktek Sultan leddin' e mu' olub harc vrrlerdi. Karahisar ileBilecik aralıgı, Tomalic tagı ve Ermenek tagı5 ve ol aralıgı anlara ya-lak ve sulk6 vrdi. Andan sonra Sultan leddin'i üzene TatarBçU Han ri. Sultan leddin ol tarafa tevech itdi ve bu taraf-l Ertgrl'a ısmarladı Ergrul'un oğlu Saruyatı ile Osman Eng-

r'ye geldler anda trdılar Rm tarafına çok gazlar itdiler. ıbetErtgrl eft itdi, rahmetllhi aleyh rahmten vs'aten.

Anadolu'ya giriş konusunda ikinci görş şıkpaşazade' de yeraır. Vakaynamesinin ik kısımları belli başlı iki kaynaan, Anonim Tarih-ler ile, Osman'ın oğlu ve hale Orhan zamanına ait rvyetler aktaran Ya-şi Fakih'in erken Osmanlı tarihi hakkındaki anlatısından yararanır şık-

paşazade trhinin bir nüshasını 48'lerde yazmışsa da bunun ilk kısım-larında daha eski bir alzeme aarılmışır

Osman Gazinün dedesi Süleymanşahdur En evel bu Rm vlye-tine gelmiştir. Gelmesine sebeb buur m li bbas zamanından

a Özgün metnde şıkpaşazadeden yapılan akarma ndner'n İngizceye çevrsidr. izim bura- sunduğumuz mein, Nal Asız arafından yapıan Trih-i -i Osman yayınının 2 bb'ndan k-taılmışr. kz Osmanı Tarheri İstanbul r947, s. 92 vd

ÜSMAN I TAÖNC S



t Süleymn şh zmnın degn leşker Arb glb d Rumun üzerne. Rm dh mlub d Acem dh mlb d Nesl Yfes ol-uklrı sebepten Acem pdşh gretlendler Bze Arb glboldı dedler. Gyretlendler. Yfes neslnden gçer tr kendler-

ne seed edndler. Ol sebebden Arb glb oldılr Ve ol sebebdenArb m mlub oldu vlyet kr temerrüd etdler. Kr müslü-mn tt eez oldı Ve u gçer evlü hlkdn Acem pdşhlhrz etdler Hem tedbr etdle İtf ettler km bu gçer evlTürk kendlerün üzernden r edeler. Süleymnş Gzy lerüçekdler m ol gçer evlerün ululndn d. Ell n mkd g-çer Türn ve Tt evn koşdılr Vrun Rmd gz edün" de-

dler Süeymnşh dh kbul etd Geldler. Erzurumdn Erzn-cn ndlr. Erzncndn m vlyene grdler Rum vlyetn-de ltı l mkd ürdler. Etr fe etdler. Süleymnşh Gz

hylı bhdurukl etd. Bu Rumun dlndn ve derelerndenncndler Gçer evlen dv dereden depeden ncnür oldı. Ge-ne Türstn zn etdler. Gelder yol gtmedler VlyetHlepe çıkdılr Andn Cber klsunun nüne vrdılr Ol rd

Fırt ırmının nlerne geldler Geçmek stedler. Süleymn Gz- ye etler: Hnum! Bz bu suy ne geçelüm" dedler Süleymnşh dhı n suy dept. Ön yr mş. At süred Süleymnşh suydüşd. Ecel ukdder mş. Allhun rhmetn kvuşdı Sudn çı-

krdılr. Cber klsının nnde defn etdler Şmdk ede Me-zrı Türk derler Ve hem o kly dh gene o neslden Dger der-

ler br tyf vrdır o kly şmd dh onlr hükm eerler8 Eyle ol-

s bu gçer evl etrf dıldı Bzısı berreye gtdler Şmdk hl-d nlr Şm Türknnı derler Bzısı gene Rum dndler. Kmttr ve km Türkmndur Şmdk hld Rmd oln ttr ve Türk-mn ol tydndur Bzısı Süleymnşhın üç olın uydılr km b-r Sungur Tegndür Ve brs dh Er Dunrıldur Ve brs Gün

a Yararandğm 1947 tarl şkpaşaade basksnda b ad Erğr Er Dnl olarak yaynlanmşr. Alnnn ögünlüğüne doknmamak için b yaşya çerye adğm b ad tabn ögünİnglce basksnda Ertğrl olarak yalmşr çn

0 ÜRI NES ENUM ÜHMAN I ARUM



Doğdıdır. Fırat suunun başından bu üç kardaş geldüeri ola dödiler. Pasin ovasına, Sürmelü çukruna vardular. Er unrıl adakaldı. Kardaşla giedi. Bir dört üz mikda göçer ev ile kdı. Ol kardaşı gitdiler asıl vlana. Er unıl ol arlıkda ir nice

müddet durdı. Yalası adı ve kışlası şladı. Bir nice zaasonra Sultan leddin dai vileti Ra tevecc etdi Kısmet olduğı kadar fe etdi Padişa oldı. Bunun tefsil çokdur Far isar etdüm Anun içün m li Osman menı bean edem. ErDunl Gazi bu işitdi kim kendü nesinden Sulta AleddinAcemden Rma gelü paişa oldı. Er Dul eür Pes ize da lzım ve vcidür im ern matı ve kadri bilinür vlete vra

vz e em biz daı gaz edeüz" dei. Er ul Gazinin üç oğlıvar idi Biri Osman ii. Biri Gündüz idi. Bir saru atıdi Aa Savcıdai derler idi Buar daı Rma teveccü etdiler Geldier. GazıMusul vletine indiler. Er Dunl Gazinün Rma geesine ir nice rivaet vardur. Essaı kavil budır ki b fkir zik etdügndür Olbir oğlu Sa Yatıı Sultan Aleddin'e göndürdü Dedi kim Bize dai urt gösterün Varalum, gaz edelüm" dedi. Sa Yatı abasın a

arın Sultan Aleddine getüri Sultan leddin daı gaetde feraoldı unların geldüklerine. Sultan Özünün ve Karaca Hisarun teki muti ii. Sultan Karacaisar ile ilecük arasında Sögüdi ulara ur gösterdiler Domalıc Dağını ve Ermeni Belini unlara aalavediler. Sarı Yatı atasına geldi Bu abarı verdi. r Dunrıl Gazi daı bul etdi. Ol vakin üüb Engüüe geldiler Yerlerinde snoldılar Er Dunrıl Gazi zamanında ceng ve cidl ve t! oladı YaIakların aadılar ve şlaların daı şladılar Ve ol zaada Şaın Kaa Hisarn viletinde Germian abası Alişar var idi Veem Çavdar derler idi ir tatar daı var idi Bu Kara Hisar viletile Bilec vileini g g gelürler, ururlar üşendürürler idi. Bu ErDunrıl gelmesile ol krleün vileti emin olmış idi ol tatarlardan.Geldükleinden bir nice ıl sonr Er Dunrıl Gazi lla rametinevardı Er Dunrıl Gzinin Rma geldüğne bir nice rivaet vardurEsaı u fakir zik etdügümdür. Sögütde Osman Gazii atasınun

OSMNL R HÖN CS 3



yerine lyık gördıler. Hein ki Osmn Gzi tsunun yerine durdı, yn konşı keriyle gyet müdry bşldı. Germiynolıyilendvete bşldı Anun içün kim bu geldükleri vilyetn hlkını n-lr dyim incidür idi. Osmn Gz dhi ırk yerlerden v vy

bşldı Gh geceyile ve gh güdüz vrmile Kendünün ynınhy lı dmlr ce' olu b derildiler.9

Bu öreii öykünün birçok deişkesini gözden geçirdim. Hpsi deMool bskısı yüzünden Andolu'y geçen ve ord zouklrl krşılşn,kendilerine dh iyi bir yurt ryn ve birçok lt birime ölünen göçerler-den söz ederler. Bu topluluklrdn biri Selçuklu Sultnın hizmet sun

muş, ondn ony ve izin istemiştir. Bu öydeki doruluk pyı nedir? -zı rştırmcılr bu yküyü kuşkuyl rşılmışlr ve hemen ydsımışlr-dır Gibbons, Nesevi'nin çdşı Celleddin Hrezmşh konusundki tri-hinde Süleymnşh'ın Mhn'd bulunduun ilişkin bir kyıt blmdı.Aynı şekilde, Nesevi, Cellddi'in Andolu seferlerinden söz ederken, Sü-leyn Şh y d Errl'dn söz etez Gibbons' göre, Osmn'ın t-lrı beş tmen y d elli bin gçerle hreket ediyor olslrdı, Selçuklulr ile

Hrezmşhlılrın svşındn söz eden kynklr bunlrdn mutlk sözederlerdi Bu yüzden Gibbons için bu öyün bir deeri yoktu.> AmGibbons, Süleymnşh'ın Hrezmlilerle ilgili göç lylrınd ktılımcı de-il önder olrk yer ldıı gerektii düşüncesindeydi elbet..

Fud Köprülü köken konsund çok dikktlidir Osmnlılrın (d-h dorusu Osmlr olrk tnınck oln ilnin) Ouz TürklerininKyı dlın it oldklrını ve Moollrl hiçbir blntılrı olmdıını,

Andolu'y onlrl ynı zmnd yni r. yüzyıld girdiklerini, ory vr-dıktn sonr d r3 üzyılın sonlrın kdr dikkti çekmeden yşy gel-diklerini öne sürmüştür Ne Türkiye'de ne de dışrıd hk ettii igiyi bul-myn u görüşü incelememiz gerekir, çünkü Osmn'ın tlrının Ando-lu'y ne zmn girdikleri Köprlü'nün ydıı yıllrd önem şıyn birkonydu. Osmnlılrın Moollrl ilişkili olms, yni Osmnlılrın Cen-giz Hn trfındn hrekete geçirilen yıkıcı tyfunun içinde ve onun birprçsı olrk bulunmuş olmlrı, mode dönemlerin müthiş [dehşet ve

32 ÜRI NES NIU M ÜMANI DARUM



rn] Tür yaalamasına tarhsl br dayana olurdu; daha doğrusu ta-tr nılaplarının dota olduğu gnlrd böyl olaağı sanılıyordu. Buolasılığı ortadan aldırma gryordu.

Köprülü ön n rn alrın hhang br uşya yr vr-

ms dğndlr Osma Kayılarla bağlantılarını l aldı Nt-m nadoluya . yüzyılda göç dn Türlrn Oğzlardan olduğunu önsürdü. yrıa Osmanlılar da Oğuzların Kayı boyundan nyorlardı V hrn adar s yüzyıl Osmanlı anlatılarının ayıla Oğz anın n sçnhalr olara göstrmsn arşı çıışsa da bu gç dönm urglarının Kayı bağlantısı lhn anıtlar sunduğu düşünsn dllndrd. Nt-m Osmanlılar Kayı boyundan daha ünlü sayılan br boydan ndlrn

d dda dblrlrd. Köprlü açısından bu yolda br ddalarının olmama-sı Osmanlıların Kayı boyundan ndlr onusunda br görş brlğnnolduğunu göstryordu v göçr çvrlrd anlı ttulan bu rvayt arşıçıma saçma olurdu22

Daha ön araştırmalarda Kayıların Oğuzlaa dğl ama Moğollarla lşs üzrnd duranlar olmuştu çünü bu Osmanın atalarının nadoluya 13 yüzyılda gldlrn göstrt Köprülü Kayılarla

Moğollar arasında br soy lşs olamayaağını savunara bu görüş hrzaman güçlü br şld arşı çımış Moğollarla Osmanlılar arasında brbağ urmasını abul tmmştr. Osmanlı atalarının Slçulu göçüylglmş olsalar bl onların yııı boylaa lşlndrlmylrn sa-nmuştur

nadolu yarımadasında Osmanlıların l grşn daha y göstr-blm çn Köprülü yr adları onusuna ğlmş v brço yrn Kayı dy

adlandırılmış olmasına dat çmştr2 Köprülüy gör bu adlar Sl-çulula dönmndn almıştır v Osmanlıların Kayılarla bağlantısını gös-trmnn yanında onların II yüzyılda glmş oldularının anıtlarıydı

Dm Osmanlıların nadoluya . yüzyılda gldlr önrm-sn dst olan sav vardır dolayısıyla onların 13 yüzyılda glmş oldu-larına lşn öyü tümüyl uydurmadır Bu savlardan brns Kayı oyul olan arabalı bağları ns yzyıl göçrlrnn onuşlanışarını

göstrn Kayı yr adlarıqır İl Osmanlıları Moğolların hal v gdşndnÜSMANI ARi ÖCSi



uzak tutmayı amaçlıyrarsa da bu saar ders kitapla e monogralerdegörmezlikten gelinmeyi hak etmemişlerdir 24

s yüzylın ilk çeyreinde Osmanlıların geçmişi hakkında birakımromantik görüşlerin ilk defa ortaya adıı II Murad'ın sarayında Osman

lı propagandasıya ilgilenenlern Kayı baansını göçer çereerin soyaacı uzmanlayla bir araya geerek mi tasarladıkanı bilemiyorz ne yazık

ki Ama göçerlerin büyük çonunun saray edebiyayla igiendikerini düşünmek de zordur Kayılar uzların görece önemsiz bir kolu olsalardı arsaym oldukça aa yakın sayıablirdi Oysa Wittek Kayların Ouz

boylanın en seçnlerinden olduarını kanıtlamış25 Kayların [s yüzyıa gelindiinde prestijini çokan yitriş olan] Selçuklu hanedanını ran

ların hemen ardından gelen bu ayrıcalıkı konumları Osmanlıarın kendi lerine eileyici atalar "bulmalarını kolayıka açıkar

Kaylar ya da herhangi bir Ouz boyuyla kurulan balandan dahaönemli olan husus onarın Anadolu tarhinde . zyılda yer aıp almadık larıdır Bu konuda yer adları saı zayıf kalıyor Anadolu'da birçok yereşmenin Mool adlarıya anılması bunlara adını eren zümrenin gelişinin }

yüzyıl eya daha sonrasında oldunu gösterebiir Ama birçok yerleşime

bir Ouz bounun adının erilmiş olması 3. yüzyıl olasılıını oradan kaldırmaz: çünkü Moollar e başka göçmen ya da işgalcilerin önünden kaçanlardan başka onların yanı sıra Anadou'ya gelen e burada kalan çok sa

yıda ürk göçünün oluunu biliyoruz26 ürye'nin yer adarının tarihi henüz emekleme çaındadır e ürkiye'deki hmeerin sıra dışı (amatarihsel) olan kimi yer adlarını sıradan (ama mode) adara dönüştrme konu� undaki ısrarları sürerse bunlar yakında bir yok oluş istatistiine dö

nüşebilir Köprülü'nün saını dorulamak için gereksindii türden tariher ede eenin yoları henüz oluştrumamışr Bu yüzden Osmanlılarınnadolu sahnesinde yer alışarını geleneksel olarak belirenen dönemdenöncesine koymak için henüz salam ir gerekçeye ulaşmış dez 27

Geleneksel anlaya bir dizi olumsuz sa le karşı çıabiir Bunların bir smı Wittek tarafından kesin e güçü bir şede de gerilmişr Bir kere Wittek'in de beirtii gibi Osmanlı'yı yüceek isteyenler bon so

yaacına o kadar müdahaede buunmuşardır ister istemez boyn tar-

4 ÜIIN S M Ü MANI DARM



hi konusunda oğru bir anlanın bulunmadığının yeterli kanıtlanı getir-mişlerdir. Gene Wittek'e göre, "Demek oluyor ki, Osmanlı devletinin bütn-lüğü, doğal boy bağlanla üerinden değil, farklı krluş temelleri üzerin-de oluşmuştr. 28 Dahası, deme Wtek, Aedi anlasını Ertğrl ile

başatğına göre, sonra (ayrn) derlemeler, önce kuşaklar hand"yazınsal yenilikler içeriyor olmalıdır. 29 Wittek bunlan neler olduğnu belirlemiştir. Süleymanşah'ın bir ara yönettiği Mahan'ın, aynı zaanda Türksöylencesindeki genç Ebu Müslim'in yaşadığı yer olması bir rastlan olabi-lir mi? Süleymanşah'ın ailesinin Ebu Müslim ile ilişli olmasının olağanüs-t bir yanı yok mudur?3 Bu öyküü bir krgu sayarsak, Osmanlılan Ma-han' da kökleri ve görevleri olan bir soydan indikleri savının, onlan büyük

bir kahramanla ilişkileri dolaysıyla egemenliüzerinde haklanı eştir-meye yaradığını görrz. Kaldı , bü ozan ve mutasavvıf Celleddin Rum'nin ailesinin de Anaolu'ya Moğollar yüzünden sığındığının ustaca be-lirtilmiş olması, he vkanüvislere yararlanabilecekleri uygun bir öekoluşturyordu, hem de okura göç olgusunun "aln banın öz çcuklanakalmak isteyen çok sayıda büyük adamı kapsaığını anımsayordu.

Witek, Süeymanşah'ın Anadolu'daki yaşamöyksünde rahatsız

edici başka hususlar da bulmuştur. Anadolu menkıbesinde bir başka Süley-man daha vardı: Selçuklulan gücünü İznik'e taşıyan ve sonra ilgisini Do-ğuya çeviren, Halep'te Büyük Selçuklulara karşı savaşırken 6'da ölen Süleyman b. Kutlmuş.32 Ölüm şekli değilse de öyküler arasındaki kişi ve yeradla arasındaki benzerlikler oldukça gariptir. Wittek, Süleyman b. Kut-muş'un oğlu olan I Kılıç Arslan'ın, 7'de, Habur rmağında savaşta öldüğüne (boğulmuş olabilir) dikka çeker. ılıç Arslan, Meyyarfarkin [bugün-

kü Silvan, ç.n. yanlanda toprağa verilmiştir ve mezana "Kubbetü'lSultan ibaresi işlenmiştir.33 Burada a garip bir rastan söz konusudur:(özellikle hareri benzer şekilleren oluşan ve saece ayn []ar ile fonetikişareeri farklı biçimde yazılan Habur'un Ca'ber olarak okunası duru-muna ...) Witek'e göre, Süleymanşah'ın öyksü tümüyle "tarşmaya açıkolan aha sonraki tarihyazıcılığının yapay bir kurgusuur.34

Witek'in eleştirisi kısa ama etkiliyi. Ancak Wittek'in, Osmanlı

yazarlarının en uzak geçşi istedikleri gibi kurgulamaktan çekinmedik

OMANI TARHö NCE 5



leri konusundaki gözlemi bir başka soruya da yol açar: Kendilerini niçinsınırlamışlardır? Gerek Süleyman b. Kutulmuş, gerek I. ılç Arslan, Os-manlı yazarlarının işleyebilecekleri türden büyük işler yapmşlardı, amayazarlar buna anaşmamışlardır Selçuklulara ait geçmişten yankılanan

bu bilgilerin neden Osmanlı anlatısının özünü oluşturmadığını, olsa olsa daha basit geçen bir geçmişin süsleri ve dış görüntsü olarak kullanıl-dığnı sorabiliriz

Bu dha basit geçmişi araşrmaya geçmeden önce, diatimizi olum-suz savlan bir diğerine yöneltelim Colin Imber yanlarda yanladığı ilgi çe-ci bir denemesinde, Osmaan 6 üzlda Müslüman dünyasında meş-riyet ve üstnlük iddialanı dayandıra çeşii metieri özeemiştr:

Bunlan bazanda, chat ya da gaza Osmanlı eylemlerinin gerekçesi olarakgösteriliyordu; bazılanda ise Osmanllar Selulan haleeri olarak tanı-lyordu daha başka menlerde Osmanı souna ilahi onay veriliğ öne sürülüyordu ve nihayet, bazla da Osmanlıla Tük ve tek tanrılı gelenekere bağlayan silslenamelerdi Biraz da bu silsilenamelerin üzerinde duralım. şpaşazade ve Anonim Tarhler'deki Süleymanşah ve Ertğl öyklerini özee-yen Imer ona tmüle krgsal" diye nitelendirmekedir. Bu yargı, Er-

tğl'un Süleymanşah'ın değl ama Gndüz Alp adında birinin oğlu olarakgösterildiği başka bir mee ilişidir Birinci tarh geleneğinde, Osman'ınGündüz aı bir kardeşinen söz edilir ama Imber'in tanıtğı gelenee böylebir kardeşin adı geçmez. Bu gelenee k defa Enveri'nin Düstuame(465) karşlaşlır üstuame birinci geleneğe yakın olan bir öyk aanaa birlike, slsilede Gündüz lp Slemanşah'ın yerini almışr Kaldı k,oğlundan başka Gündüz lp'ın bir de Eruğrl Bey adnda bir amcasnın adı

geçer, büy Eğl Beyin babas olan dedesi ise Süleman ey'dir.7 Kra-man Mehmed Paşa'nn vakayinamesinde (48 öncesi), Gündüz Bey Erğrlun da babasdır. Birbirine zar zor uyan birçok farı mei ve özellieAnonim Tarihler'le şkpaşazade'yi birleşren Neşri'nin girişği trdeşleştir-me ve düzelte işlemlerinin ardndan Süleymanşah'lı gelenek resmileşmişrTarh yazarla adlar ve ale bağla konusunda bu kadar gevşek davanabildiklerne göre, or bu yanltıcı verilere dayandlan olaylara nasıl inanacar?

Araştırmacının bu anamsız kaşığa sır çeviresi daha doğr olmaz mı?

ÜR NES NIU M ÜMAN DARUM



Baş kişisine bunca soağacı ve adın atfedldiği bi ökünün kaşı-sında haklı olaak ahatsızlık duabiliiz Ancak temel ola dizisi anı kaldığı için adla haiç ttaak daa sağam temelli metinlede olalaa ma- bie bağlam bu1u bu1amağımızı aaşabiliiz Değişik önagı-

la nedenie çeşitli Osmanlı elei olala şu a da bu ataa bağlamaıdaha ugun bu1muşasa bile sözünü ettiklei olan geçekleşmemiş ol-duğu anlamına gelmez bu

Daha önce tanıtılan metnee dönelim ve vediklei adaa değilaktamak istediklei olalaa bakalım Geleneksel öküü doğu1aacak ge-ekle eteli kanıta bu1amaabiiiz Gene de bana öle gelio ki 13

üzılın genel kabul göen taihinde Osmanlı anlatılanın aatça ott

labileceği bi kovk bulunabilişıkpaşazadenin anlattığı öe odaklanalım Onun azdığı taihözellikle ilginçt çünkü daha önce de beittğimiz gibi bunun ik bölümle-i i a kanağın bileşiminden oluşu Anonim Taihle ile Yahşi Fahinanlası Bu sonuncusu Ohanın saaına ani şıaşazadeden ıso ıl kada öncesine kada uzanan aile analanı kapsıo Bulan nele oduğunu çıkasamak için şıkpaşazadenin metnile Anonim Taihlei an ana

koup iksinde otak olan elei saptamak etecekti Geie Yahşi Fa-kihten kanaklanan ve bel de şıkpaşazadenin kendi deneimi olan bazıgözlemlede oluşan bi metin kalacaı şıkpaşazade ile Anonim Taihlein uuştğu kısıaa bakıldığında bunlan doğudan Anonim Taihlein öz metinlei mi oksa Anonim Taihlele Yahşi Fahin kaşımı mıolduklana kaa veek özellikle şıkpaşazade antıa gidiğinde zodu9 Böle bi kaşılaşmaa geçmeden önce şıkpaşazadenin Osman-ı ailesinin Anadoua gelişile igili biçok ökü bu1unmasına kaın doğuolanın keni azdığı olduğu olundaki ısanı akılda tutaım

şıkpaşazadenin budadığı öküe bakılısa Sülemanşah Mahanın öneticisi değil Ezincan üzeinden Rum topaklana göndelmişbolan başındaki öndeleden biidi Kendisi bi kahaman ve bi fahti ama aazi süülei için elveişli olmadığından oğua önelmiş ve oada Anonim Taihledek sölencee uan bi şekilde ölmüştü Adındngöçelein dağıldığını kiminin Suiee gittiğini kiminin de Ruma dön

OsMAN u ARiÖNESi 7



düğünü görürüz.40 Daha sonra Aleddine gönderilen elçei öğreniriz ki,bu öykye şıkpaşazade Anonim Tarihlerden aldığı birçok ayrıntıyı katarSon bölümde, Erğrulun Söğüt kırsalındaki yaşamı ile Germiyan ve av-dar Tatalanın öndereriyle olan düşmanlığın nasıl başladığı anlatılır

(Buna üçüncü bölümde tekrar değineceğiz)Öyk, esasen, Anadoluya, Erzurum ve Erzincana gelen ama oradasıkınt çeken bir grp göçeri ilgilendiryor. Onların bir ısmı güeye, bir kısmı doğuya gitmiş, Ertğrlun yaında olanlar ise Anadoluda almışlar vesonuçta orada Sultan eddin tarafından kendilere tahsis edilen bir yurbulmuşlardır. Bütn bunlar } yüzyıl Anadolu sahnesine uygn mudur?

Giderek, bizim bu öykü gerçek tarihsel bağlama uyarlamamıza ge

rek var mıdır? Köprlünün haklı olduğunu ve Osmaın atalanın Selçuk-lulaa birlike n. yüzyılda geldiklerni kabul edebiliriz. Öyküyü tmüylekurg diye bir kenara attıkan sonra ne stersek onu varsayabiliriz ve Os-manlıların (ve günümüzdek haleerinin Moğollarla herhangi bir bağlantı-sını yadsımaya kararlı isek, onların rı. üzylda geldiğni pekl önereiliriz

Ne var ki, öykünün bir krgdur diye tümüyle yadsınması araştır-macının temkinli yaklaştığının göstergesi sayılabilse de, bu aynı zamandaöyküyü hafe alma edimidir de. Erken dönem Osmanlı vakanüvslerinin13 yüzyılı sunuşla, kırılgan ve çoğu zaman koşullanmış metinlerin birderlemesinden ibaret olsa da, bu metinler erken Roma ya da halifeliğin er-ken yılla konusunda düzenli bir şeklde kullanma alışkanlığında olduklamızdan daha kılgan değildir ve biz bunlara salt şkuyla değil ama saygıyla da yaklaşıyoruz. Dahası, Osmanlı tarihçileriyle biz olaylara daha yaknduruyoruz Nitekim, şıkpaşazadenin bir metninin anlattğı olaylarauzaklığı bizim Thomas Jefferson dönemine olan uzaklığımızdan fazla de-ğildir Kaldı ki, bu uzaklık olasılıkla bizim Başkan Harr Trumana olanuzaklığımız kadardır.

Şimdiye kadar, bu Osmanlı metinlerinin çözümlenmesinde başlıcaitici güç kuşku olmuştur ve bu şkunun tetikleiği temkinli araştırmalaroldukça ilgin sonuçlar vermiştir Geçerli kalıplara uyarak Ertuğrlun babasını Süleymanşah diye adlandırdım ama onun Gündüz p adına biriolduğunu öne süren bir başka anlatının bulunduğunu da bilyorz. Bu ki

ÜRINS ENM ÜHMANDARUM



şi Suriyede ömüş olabilir ama öyküye kaşa parazitler de vardır Osma-lı soyağacıı Ebu Müsliml iişkili omadığıda emi olabiliriz ve buuöe süre tarih geleeğii hedede soyağacı düzeleyicisii değil s .

yüzyıl düşüce ortamıı buuğuu da bilioruz Seçuklu Sultaı Al-

eddii adıyla karşılaşğızd_ aımız kışabiir çükü Aadolu Sel-çuklula haeda üç ay Aleddi çıkartmışr ve bularda ikisi erkeOsmalı tarii içi beirleyici oa yılarda yaşamışlardır Gerçekte deSulta Aleddii belirmesi Aadolu Beyliklerii kuruluş öyküleridede dikkati çeke bir izlekir Şikarii Karaaıar hakkıdaki kitabııilk bölümleride oa tümüyle hayai ola bir rol verilmiştir4

Şu halde bu metileri oayla yazaraı hamilerii çıkaa

göre ve oara olabildiğice oumu gösterecek şekilde sumalarıı bekle-eye hakkımız oluyor4 Vakayiameerde şaşırtıcı ola aaaları ekadarıı uydurulmuş ya da yeide kurgulamış olduğu değil e kada-ı odğu gibi bırakılmış olduğdur.43 Şimdi de bu öykleri harı sayı-ır ola tarisel bağlaa bakalım

Amu Derya havzasıdaki e igiç ve kütrel açıda e verimli er-er Harezm bölgesideydi . yüzyılda sora Harezm hümdarları bir-

çok bezerleri gibi Moğoara karşı gemeye cesaret ede ve bu yüzde o-arı itikamıa hedef ola güçlü bir oluşumu bşıdaydılar 1lerisolarıa doğru başta kala hükümdar taraftararıyla birlike serserileri vesığıacak bir yer arayalaa kedilerii rarmak isteyeleri peşie taka-rak batıya akılar düzelemeye başadı Ağustos da Harezm şahı Ce-leddi tarafıda şala Ahat ou büyük kuşatma makielerie 1Nisa da yeik düşü44 Celleddi Alata Malazgirte orada daHarputa ve Muş ovasıa ilrledi.4 Suta Aeddi doğua gee bu tehdide karşı aleacele Suriyedeki Eyubiere bir alaşma yap ve Harezm şa-hıı ordusuu Erzica yakııdaki Yassıçimede yedi (1 Ağustos1) 46 Celeddii ölümüde heme sora ordularıı bir kısmı başı-boş kadığıda Aeddi buları ufukta belire Moğollara karşı kulla-mak istedi ve Erzurum bölgeside askeri ikta dağıt Moğollar oakarıasaldırıca buları bir ksmı orada uzakaş ve başka yerlere ataayı is-tediler Kedierie Erzica Amasya Karama ve Niğdede yer gösterile

s OSMA LI ARiÖ CSi 9



bu arezmier Aeddin'e sadık kadıar.8 eddin'in öümünden snra,Seçkuarın hizmeinde buunan arezmierin bir kısmı Eubiere kaıdıar (ve Suriye'de 124'a bir Seçuku rdusu araından yenigiye uğra-ıdıar).9 Bu ayar Osman'ın aaanın geişine ümüye uyan bir bağam

uşurur.Bu aaarın beii bir seçkin arezmi gubna ai dukanı önesürmüyrum, ya da naın Mğ harekeinin snucunda 1243'en snra,

beki de 125'erin snanda geiş maarı asıığını da yk sayak is-emiyrum. e var ki, arezmiere Anadu'ya geenerin öykeri arasında rak nkaa buunmaadır. Osman'ın dedesi arezmiere hemen hemen aynı güzerghı izemişir Pasi Ovası, Sürmei Çukuru, Ezu-

rum, Erzincan ve haa kzey Suriye'de eake uymudur.0 Sürüere i-gii srunar Mğ akınarını zımnen anaıyr abiir. Kendisine yardımedecek daha çk kişiye gereksinim duyan cömer Aeddin de devrededir.Osman'ın aaarı Anadu'ya Mğarın önünden kaçanarın göçü sırasın-da ve Ceeddin'in hızı düşüşüye aşağı yukarı aynı ariherde gemişer-dir beki de.

Burada gereki ve yeeri kanıarımızın duğu söyenemez. Os-

man'ın babası ie dedesinin 13 yüzyı vakanüviserinin dikkaini çekecekkadar önemi madıkarını akıda mamız gerekir Oan bieneri, marak yereri ve dğru ariheriye hemen öğrenemeyeceğimiz beidirAmacım, daha aza arışımayı gerekiren bir mazemenin uunduğunadika çekmekir. arezm Şahının adamarı Osmanıarın "arih önce-siye bir şekide iişkii ise, akdirde Söğü' e göüren yda up biene-ri biraz daha iyi anayabiiriz. Geçmiş böye unca, snraki arihçierin nukısmen yaraımış kısmen iniha edimiş başka bir geçmişin ciasıya ör-ek isemeerine şaşmamıdır

Köprüü, Osmanı aaanın Seçukuaa gemiş masını isiyr-du v yazdığı sıraarda, bir kşak byu yaşanmış an dehşein anısı, en a-dışsız anarı bie, Osmanıarı uzakan da sa Mğaa iişkiendiren bir geçmişin anaısından uzak drmaya ien nedenerden biri muş -mıdır. 2'erde Türkiye'de çaışmaa an Wiek, ıs. üzyı anaıarı-nı duğu gibi ve eeşirmeden yineeyen hai kiap kumuş ve gözden ge

RI N S NIM MAN I DARU M



çrmşt Br z kısa, lyutmaz tavırlı usta ş hamleyle enmsene gelenaşarı öyksünü çözüverd. Demem şu k enmsene gelmş öyknünuyumsuz ve uyması olanak dışı olan unsurlaa doldurulmuş olması arkadüzle gerçek olayla çermes engl değlr. Arka düzlemde lg

ler Harezmllern gelşne lşlglerle uyumludur; una karşılık Os-manlılan Moğollarla aynı zamanda ya da onlardan önce Anadolu'ya gelpgelmedler tarışmaya açıktır. Ama Harezmller ya da Moğollarla gelmşolmaları Ertuğlu yetişrmş olan u kadın ve erkeklerin daha sonakkşaklan gözden geçrilmş anılanda kırsal yaşam çmleryle ye etmşgöçerler olmala olgusunan daha az önemldr

Nou blüün başığı, Elias ickeran'ın Origines genu assica Phioogy 47 (1952 s 658) adlı ükeel akaesinden esilenir Ayca bk. aynı ya Soe Reections on Early Roan istor Reigions and poitics in the Heenic and Roman Periods, (yay. Eilo Gabba e orton Sih (Coo 1985) s 52540. Origines gentium [soyun kkeleri, ç.n.] deini origo gentis[soyun kkeni ç.n. deyinin yerine kullannaın nedeni bu konuda birden azla akla yanaçkaa yapılış olası e bden fala Osanı soyunun olasıdır.

2 Adının Osan ı Atan ı olduğ konusunu başka bir yaa bırakıyor. Osan' ı k zie-

den Pacheres'tir: Reations historiques yay Aber Faer (Paris 1999), 4:347 Osanlıların ziredilediği bir ncek karşlaşa dan Frans Tinnefeld sz etişr: Pacheres und Philes alZeugen r ein ühes Unternehen gegen die Osanen Byzantinische Zeitschri 64 (1971), s46•54·Franz Taeschner, Anatolische Forschungen Zeitschri der Deutschen Morgenndischen Gesescha 82 (1928) s 102 dipnot

4 u gibi soyağaçlarında Yafet' e yer erlesi hakknda bk. arbara Fleing Political Genealogies in the Sxteenth Century Osmanı Araştırmaa 78 (1988), s 127.Theodor Sei Der Abschnitt über die Osanen in Şüullah's prsischer niersalgeschichte,

Mitteiungen ur Osmanishen eschichte 2 (192326), s. 76 (etin), s. 77 (çeri); Ertuğrl le Narasındaki bağıntı rk beş kuşak üzerinden yapan bir başka silsile için bkz Çiftçioğlu N AtsıOsmanı Tariheri (stanbul 1947) s. 51.

6 Die atosmanischen anonymen hroniken, yay. Friedrich Giese (reslau 1922), 4 Fr. Giese çerisiçin bkz [Abhandlungen die Kunde des orgenlandes, c 17 kıs. (ipzig 1925), s 9o şkpaşaade Die atosmanische hronik des Aşıkpaşaade, yay Fr. Gise (eipig 1929), s 45 (bundansonra APZ olarak gndere ypılacak).

7 u silsienaelerin haklı olarak ün salış ir inceleesi için bk Paul Witek Der Stabau der Osanen Der Isam 14 (1925) 94100, ayrıca Kay aidiyei hakındaki riayet için

OSMANI ARi ÖNCESi



bkz. aynı yazı e Rise ohe Ooman mpire, Royal Asiatic Society Monograps, c. 23 Londra1938), 7·1I

8 indner, Nomads and Oomans 2r.

9 Skkeyi şasen görmedim ve büyüüğü, ağırlığı ve alaşımı konusunda r saibi değilim Mü-tevea Nicolas Löwck bna fotoğrafını gösterme nezaketini göstermiştir Ne o ne de ben, sie

nin öte yüzünde yazıyı okumay becereedro İbraim Osmlı beyliğinin kurucusu Osman Gazi'ye ait skke," Türkiye'nin Sosya e konomik Tarihi , yay. Osman Okyar ve Halil İnalcık, (nkara, 1980) s 27-33

n Bu menlerin bir yorumu için bkz VicQr L. M€age, On te Recensions of Uruj's History ofe Otomans'," Buein ohe Schoo oOriena and ican Sudies 30 (1967) s 314-22

12 Bu cümle, Victor L Mnage'nin bir makalesinden alınlanmışr e Beginnings of OtomanHistoriograpy," Hisorians ohe Midde as yay Beard ewis ve P.M Holt (Londra 1962) s.168

13 Ionia'dan türeyen unan aı, eski Farsçada Yauna olarak söylenirdi Bkz Jon Gold, Herodous,

Londra 1989), s 514 O mevn lginç bir resmi için bkz. Mustafa Cezar Mitat Sertoğlu, Server R İst ve Zarif Orgun,Resimi-Hariaı Osmanı Tarihi (İstanbl 1957) 1:35. Ayca bkz. Sefa Öcal, Erğr Gazi, türbesive aziresinde yatalar," Trk Dünyası rşırmaa45 (1986), s. ror Caber anda sa bilgi içinbkz. bn aikan's Bioraphica Dicionary çev Wiliam MacGucn de Slane Paris 1843) !:329

Wittek bu kaleden Türk söylencelrnde ün salmış' diye söz ederken (Rise 13) bn Hana yeralan ve Melik Ş'n kaleyi Araık o86' Caber'den almış olduğa ilişkin bir kayda göndermeyapıyor olmalıyı Bu sefer akkında bkz İbrim Kafesoğlu, Seçuku Tarihi İstanb 1972), s 66

Süleynanşa'a atfedilen türbe aslında, kaleyi n46 yında muasra etği sırada ölen Urfa fi

İmadeddin Zeng'ye aitr. Türbe, Fırat yısında, Caber Kalesi'den bir fersa ya da da az uzaklkta blunan bir toprk parças" oln Sin'dedir Sin Fırat' Suriye yısnda, Caber Kalesi iseMezopotamya arafındadır" (bn haikan's Bioaphica Diciona, 541).

15 rmenek, Giese'nin lmanca çevirisinde de görüldüğü gibi Ermeni sözcüğünden gelmektedir(Die anoymen hroniken, s 12.).

16 Suluk mutemelen kışlk alamında kullanılmaktadır Giese'nin tabında not edilen değişik bi-çimlerine banız.

17 şıkpaşazade'nin kaynaklanın belirlenmesi konusunda bkz. Mnage, Beginnings," s. 7475

ve Te Menaqib of Yaksi Faqi," Buein o he Schoo o Oriena and ican Sudies 26

(1963) s 5218 Kale için bkz N azmi Svgen, nadou Kaeeri Ankara 1959) 1:8688.

19 Özgün metin alınsı PZ 5-8 Bu bölüm ayca incelenmey gerektirir20 Herber Adams Gibbons, e Foundaion ohe Ooman mpire Oxford 1916) s. 266. [Türkçesi

Osmanı İmparaoruğunun Kuruuşu çev. Bülent Arı, Akara 1998].

21 Bundan sonra tarşma için bkz Memed Fuad Köprülü, es oriines d 'mpire Ooman (Paris1935) s. 8187. Kitabın Türkçe çevirisi, Osmanı Deei'nin Kuruuşu (Ankara 1959) başığı ve Fran-sızca yayıla ilgili yorum yazılarından bazılarınn tartışmasını içeren bir giriş yazısıyla yayınlan-mışr Kitabn başal bir çevirisi Gary Leser lbany 1992) tarafından yapılmışr

ÜRII N ES ENIU M ÜMAN DARUM



22 Köprülü, Krş s 9

23 Aynı eser, s. 6 Köyerimi Mart 1968 drm) Ankara 96 aı yayına Kayı aına on sekyerleşme yer alır

2 Kay savını önemseyen tek araşmacı Witektr Çünkü Osmanlı soyağaçlana geriği reiyenin Köpülü'nün görüşünü çürüteceğnüşünüyoru (bkz Rise s. -n) Witek Köprlü'nüKr öteki görüşlerini taşmamışr.

2 Wittek Rise s rı Aca bk. Mah Kasghai [Kaşgrlı Mahmu], omendim o the Trkic Diaects çev e yay. Robert anko ve James Kelly (Cambrige, 92) :ıoı

26 ohn Masson mi r., "Mongol Manpower an Persian Populaton, oa othe conomic andSocia Histo othe Orient ıS (9) s 99

2 Claue Cahen Pre-Ottoman Trkey (Lonon 96 ıso ve elen geçmiş Fransızca baskısı, La Trqie r-Ottomane (İstanbul 9) ıo le Tükçe baskıs Osmanıardan önce Anadoda Türkerçev. Yılı Moran İstanbul 99.

2 Witek, Rise s. 3 arklı bir bakş için bkz. Rui Paul Linner "timuus an Justication in Eary

Ottoman Histo Greek Orthadox eooica Reiew 2 (ı92) s 2- ve "What Was a Nmi Tibe? omaratie Stdies in Society and Histo 2 (ı92) s 69-n.

29 Witek Rise s 2

30 Bkz. Irene Mlko Ab Msim e ortehache d ossan (Pars 962) s 69 939; "kanıariçn bkz acob ssner samic Reotion and Histrica Memo (New Haven 96) s 99-33

3 Wiek, Rise s z-3

32 Bu konuala ilgi olarak bkz. C Cahen Pre-Ottoman Trkey s (La Trqie r-Ottone ).

Ayıntı açklamlar için Osman Turan Sekar anında Türkiye (İstnbul 9) s.

33 Cahen Pre Ottoman Trkey s (La Trqie r-Ottomane s 9 Anadoda Türker s. ıo) Tu

ran Seçkar s 093 Wittek Rise s. 3.3 Colin Imber "he Otoman ynastic Mt, Trcica 9 (9) s 36 e s 9

37 Enveriek soyağacı için bkz. Enver Düstame yay Mkimin Halil Yinanç (İstanbul 930)

29

3 Karamanlı Nişancı Mehme Paşa, Osmanı Stana Tarihi çev İbrahim Hakkı Konyalı [Osmanı Tariheri yay Çiçioğlu Niha Atsı (İstanbul, 9) s. 33

39 Yöntem için bk Mnage, "Yakhshi Faqih, s 2.

0 şkpaşaae buraa her anlatıyı a kllanır Önce uryeeki Türkmenlele, AnaouakTüren e Tataran kökle hakkın olasıkla Yahşi Fhten arığ blgler verir. onraa Anonim Tahlere yaılığı gibi üeanın üç oğlunan ikisinin oğya önükleini anlatr Bkz: APZ s. 6.

Şkar, Şikari'nin Karamanoğa Tarihi yay Mesu Koman (Konya, 96) s. -2 ı 2 3

2 s6 n 330

2 Çarpıc bir örnek için bk Irne Beliceanuteinhe "La conqute Aninople par !es Trcs:La pntation trque en hrace et la vleur es choniques otomanes Traax et mmoires ı

(96) s 396

OSMAN ARi ÖCSi 4



43 B konda bkz. Lndner Nomads and Ottomans . 19.44 Ala aldn Ata Malk Jvan Cüveyn], Histoy o the Wod-Conqueo çev. John Andrew Boy

le, (Cambrdge 19S8), 2444-49.4S ge 4S.46 J. Boyle Dynatc and Polcal Htoy of the -Khan Cambidge History oIan yay. J. Boyle

c. : e Sauq and Mngo Peiods (Cambdge 1968) 3333 Cahen, Pe-Ottoman ukey .129-30 (daha ayrntl olarak La Tuquie p-Ottomane . 8384); Tran Seçukua . 36972;Han L. Gottchlk Der Bercht de Ibn Nazf alHamaw über de chlacht von Jay_mn (2S.-28 Ramadan 6277. Ağto 1230) Wiene Zeitzchi die Kunde des Mogenandes 56(96) . -67 Başka kaynaklaa karşlaştmalar çn: Mhmmad bn Ahmad a-Naaw, Histoie du Sutan Dea ed-din Mankobiti çev. O. Hoda (Pa 85) . 342-46; Jan, Histo othe Wod-Conqueo . 4-1; R. tephen Hmphrey, Fom Saadin to the Mongos AyyubisoDamascus - (Albany 197), . 26-9; Mchel Krkan empre de Trbzoneet le Trc a 3 ce Reue des tudes byzantines 46 (988), . 920.

47 Cahen Pe-Ottoman Tukey . 239 (La Tuquie p-Ottomane 86); Tan, Seçukua . 378.48 Chen Pe-Ottoman Tukey . 131, 246 (La Tuquie p-Ottomane 86); Tran, Seçukua . 278-9· bn Bb Die Setschukengeschichte des Ibn Bibi çev. Herbe W. Dda (Kopenhag, 9S9) . 82-84, Ibn Bbnn Moğollan Harezllere ald handak yazdklan şkpaşazadenn doğ Anadol dağlanda karşlaşlan zorlklara lg oark yazdkayla karşaştnz. Harezmllern adakat hnda Bar Hebrae e Chonogaphy oGegoy Abu Faa Ba Hebaeus çevet A.Wal Bdge, (Oxford, 1932), 397.

49 Cahen, Pe-Ottoman Tukey . 134 (La Tuquie p-Ottomane . 92-93) F Krzoğl Kas Taihi c , (İtanbl, 9S3)'te yer lan ve Hongmannn çalşmalana dayanan

i hataya bknz. B konya değnmeler çn bkz Zek eld Togan, De Vorfahren der Omanen n mtelaenZeitschi de Deutschen mogenndischen Gesescha 9S (1941) 367-68. Togan, Med Koman'n Konya'da bldğ 13SS ve 17 tarhl k yaynlanmamş yazmaya gönderme yapmşr.Ayn kon verlere dayandlark Joef Marqar tarafndan daha rarl br şeklde şlenmştrÜber da Volm der Komanen Abhandungen de königichen Gesescha de Wissenschan zuGöttingen phiooisch-histoische Kasse y.. 13 no. I (94), . 8788. Joeph de Ggne'n ek vehmal edlmş eende e açkça dle getrlmşr Histoie gnae des Huns (Par 7S8) . 331333-34

44 ÜRI I N E N M Ü MAN DARUM



İ B

NEDEN SÖÜT? BİR A FSIL

(Süt) İstanbuldan k t saat uzakta, biinci sınbi konaklama yeidiMuays Handbook fo avelles in Tukey in Asia[Asya Türkiysi Syahla için Murray' Rhri]

30ylül-1956 da ğütde yapılan tuğul Gazi ihtalinde bulundumHemen şunu sylüyeyim ki 35 yıl faal bi alde gazetecilik yaptım Bi

çok tenlede bulundum Hiç bi ten tuğul Gazi ihtali kada samim, içten ve ihtişamlı olmamıştı H Ko ğütte tuğul Gazi tübesi ve ihtali

Osman'ın atalanın Anadoluya n zaman v n şkild girdiklrikonusunda kir irliği yoksa il nry vardıkla hakkında kimsnin şksu yoktur. Osmanlılar Dorylaion [Eskişhir] il şimdi

Bilcik diy adlandılan yrin arasında ulunan Sğüt' glmişlrdir. Os-nanlılar urayı kışlık otlakları olarak anmışlardır. Yaylaklarının BitinyaOlimpusunun [Uludağ] doğusnda Sğüt'ün günyatısında Kara-su'nun t kıyısında ulunan Domaniçin yamaçlarında yr aldığı sanılı-yor.2 Bizans ya da Türklr konusunda araştırma yapanların hiçiri Sğütkonusunun ayrıntılarını yrind inclmlr v lg araşrmala kapsa-mında l almamışlardır.3 Oysa günydoğudan yaylaya ya da zyada

Sakarya (ski Sangarius vadisin ynln gzginlr kasaa il çvrsini -timlyn çok sayıda mtin ırakmışlardır. lk Osmanlı yurdunun nmliir yolun üzrind ulunması ir rasantı olamaz. Bu lümd gzgingzlmlri arasındaki ağınlar araştılacak v Sğüt'ün Osmanlı tarihi-nin oluşumu açısınan nmi üzrind dulacakır.

Sğüt Bitinyayı Frikya Epitos'tan ayıran sınır çizgisinin yakınında yr alır v ayrıca farklı iklim ora lglri arasında ir sınır oluş-tracak konumdadır. S

zglimi

29km td unan Bilcikt çok olan

OsMANI ARi öCsi 45



zeytinlikler Söğütte yoktr. Antik çağlara zeytin üretiminin snrla kr-sal oram açsnan belirleci oluğunan Söğüt vaisinin bir oak olarakkullanlğ savna şaşmamalr. Zen ağaçlarnn yetiştiği yerlere ai-leler belli bir ikamet biçiminin yan sra çevreye uyum ve bir ölçüe e ba

rş beklentisi içine olabilirleri. Artk zetin yetiştirilemeyen yerler ise a-ha farkl ve oaslkla aha kstl beklentiler sunuyoru. Bir başka krsal or-tam belirleyicisi ise üzümür: Söt çevresi şarabyla eğilse e üzüm tr-şusu (Ktip Çelebi ie Evliya Çelebinin övükleri sirkee bekletilmişüzüm) peez ve bulamasyla tannyoru (bal kvamna koyulaşlmş üzüm suyu). Bir başka belirleyici ise ut ağaçlar ve ipe eğirme işiir. Sö-ğüt merkezi Bursa olan pekçiliğin güneyoğu snrnay.6 Gözlemci bir

gezgin olan Leake şehrin çevresine geniş utluklar bulunmaktar ve hereve bol miktara ham ipek onur" iye yamşr.7 89e oraa birpavlika (ya a fabrika bir eğirme işliği") bulunuyoru.

Söğüt ağac bozkra en kolay yetişen ağaçr ve a buraan gelenSöğüt kasabas Anaolu platosuna tarm kültrnün kuzeyba snrnoluşturur. Söüt ağac Balhisar müftüsünün eiği gibi çabuk yeşir göl-ge verir suyu çeker ve hepsinen iyisi rüzgr eğiştirip hummay kovar.

Zeytin olmamas buna karşlk üzüm ve ut ile söğüüklerin bulunmasSöğütü bir geçiş aannn içine sokuyoru. Yaklaşk 6so m yükseiktekiSöğte başlayan ik bir rampa 148 m yükseklikteki Vezirhan ile Sakar-yann (Sangarius) öksujGökçesu [Gallos?] ie kaşğ yerin yaknnakiLekeye oğru iner (o2 m) Buras Anaolu bozkrnn kenarn oluşt-ran aşağ ukar bin metre yüksekliğine tepelerin hemen zeneir.

Bu snrn güneyineki EsşehirjDorylaion ovasnn ağaçsz görü-

nümü onu Söğüt vaisi ve çevresiyle karşlaşran gezginlerin ikkani çek-miştir. Moern gezginlerin ilklerinen olan Aur Pullinger araaki farkşöyle anlaşr: [Esşehir]en itibaren yolun büük ksm [Söğüte ka-ar] güzel koruluklar .. . ve su kaynaka sayesine çok hoştur. .. Yol menzil-en 8 kilometre öncesine kaar korularan erecieren ve çok sayauukan geçer. 3 Bir üzyl kaar önce yaz uzman Huart şehiren ge-çen gür ereen söz etmiş şehire çeşmelein çokluğuna eğinmiştir

Güneye oğ yaplan yolculuklar ise bu kaar olumu izenimler brakmaEN öc? R RA FAs



mışr. Eskişehirdeki görevie İstabul da trele döe Otto Schöewolfşöyle yazmışr "So bir puamayla, gece kadar karalık tüellerde geçetre yksek platoya vardı. .. Yaşaı rekleri [burada] e kadar da silik! Var-sıllık yok! Çiçekler yok! lü bir boz eeride başka hiçbir şey yok!

Bu alılar erke taı hagi yöde olduğu ala-mamıza da yardım edeer Varsıllık güeyde değil Sakara ile Karasu boyca kzey ve kuzeybadaydı. orlaiou e zama hazi bir a olaEskişehir adıı aldığıı bilmiyorz ama I Mauili şehri caladırmayıamaçlaya başarısız girişimide bir yüzyıl sora platoda kıık çeliyorduBua karşıık, kuzey ile kzeybada, Beş Kardeşi ileriside Bozdağdadum çok farklı ve çok daha iyiyi. (Esşehirde 53 uzaka) Söğüt

vadisi ise şaşırtacak derecede çekiciydi 19 üzlı başlada Vezirhada gele Charles Fellows, burada bulacağıı sadığı çorak bir toprakyerie "yamaçla dut ağaçları, ovala tahıl dolu güzel bir tarım bölgesi bul-muştur Bu bölge "[Söğüt] kasabasıa kadar değişmeksizi 20 ya da 25km boyuca aye devam ediyordu Fellows arazii Söğütü üst ve gü-ey taraada verimsizleştiğii, İöüye imede öce de meşe karve kavak ağaçla bulua bir ormada geçmek zoruda kaldığıı kaydet-

miştir.8 Huart, eşkıyaı bu ormalarda yararladığıa işaret etmiş ve or-ma kaplı tepeleri çıplak İöü ovasıyla karşılaşrmışr.9 Özetle, elde edilecek bir zegilik olduğua, çayırlar da Dorlaiou öteside daha yeşil ol-duklarıa göre ttlacak yol kzeybaya götürmeliydi.

Mazara so beş yüzyıl boyuca değişmiş midir? Yakıçağ gezgi-lerii alatklarıı 13. ve 14 yüzyılları taımlamak içi kllamaya hakkımız var mıdır? Bizde öceki üç şak Aadoluda işa edile demirol-

larıyla şoseleri getirdiği değişikliklere taık olmuşlardır Bu ulaşım ağıvar ola ticaret yollarıı kedie çekmiş ve tarım ile yerleşme örütüsüüetkilemiştir. . Düya Savaşıı sorasıda Rumlaa Türer arasıdakiçeti çarpışmalar bölgede bulua birçok yerleşimi ortada kaldırmışrBu savaşları ardıda gele "mübadele olgusu ile Türkleri kırsal yaşa-mıdaki "moderleşmeler kültürel değişmelere yol açmışlardır. Bu deği-şiklikler bizi Aadoluu daha öceki yzyıllardaki görümü üzeridedüşümeye itiyor. Prs işgali kousuda yapıla araşrmalar bura dö

OSMANL ARÖNCS 47



nemlerinin Ege kıyı ölgelerinde ha sayılır deişimlere yol açını gös-termişr22 Ama u ölgedeki arazi yaısı ve onun doal örtsü çok deiş-memiş olmalıdır ve halen geçmişe ait esaslı ir deişikliin izlerini sergi-lememektedir 'de Eskişehirden Söüte 25 uzata Bozöyke

giden Pitton de Tournefor "küçük ormanlaa çevrili ovalardan söz et-miştir ancak unlar ormandan çok ndalıklardır2 zyıl Haçlıla la-todaki deişimleren söz etmişle� ancak una Eskişehir' den önceki yerle-ri dahil etmemişlerdir Yakın zamanlarda yaılan ir araşrma sözkonu-su dönemde u ölgede ciddi ya da uzun sü!eli etkileri olan ir iklim deişikliinin yaşanmadıını ortaya koymuştr24

Bu sınır ölgesini elirlemek unun antik ve ortaçalardaki sürekli-

liini ölçmenin aşka yolla da vardır Arkeologlar Bozöy ile Esşehirarasında çok sayıda ulunan höylerin Bozö'ün asıyla zeyindeazaldıını gözlemlemişlerdir. Ormanlık geçitlerden güneye inildiinde hö-kleri oluştur esleyen aşlıca malzeme olan keriçin ev yaımında kul-lanıldıı ölgeye geçilir25 Bu hölerin yıllar onca aynı yerde yenileniduran yerleşmeler sayesinde oluşmuş olması u sının ve onun çeeselkoşullanın sürekliliini ortaya koyuyor26 Söüt'te ise remit kalı ahşa

evlere geçilir Bilecik e hizmet veren ir tren istasyonu olan Külü de ir za-manlar kaynak sulanın yanı aşında duran hoş ir ahşa cami vardı27 Sö-üt yakınında ulunan ormanlar hem kasaanın hem de Bilecik ile Kü-lü deki en amarının odun kömürü gereksinimlerini karşılayacak kadargeniş olduundan ölgenin sınırları iyi tanımlanmışr28 Antik çalardaBozdanın geniş kitlesi de tamamen ormalaa kalı olmlıydı29

Söüt vadisiyle Eskişehir ovası arasındaki ark sadece arazi örtüsün-

den ileri gelmez aynı zamanda eoloji ve iklim koşullarından da kaynaklanır Söüt üç ayrı cora ölgenin sınırlarının itiştii yerdedir BunlarMarmara havzası (corafya el kitalarının konumlandırmasına göre) Kara-deniz ölgesi ve ç Anadoludur0 Daha sonraki ölümlerden irinde kanıt-lamaya çalışacaımız gii Osmanlılar için önemli lan ir olay u konumsayesinde gerçekleşmiştir Ama şimdi ikimin yatıı etkiye akalım ve üç

Touo Seyahatnaei tefns eimo Ed), Hzin 2005 Kitp Ynevi edn

EDEN öc? iR RA AS I L



yrı iklim ormının kesişme yerinde blunmnın yldn yıl değişik olbilen koşullr yrtığını göz önünde tutlım3 Eskişeirde yıllık yğışmiktrı ten 537 mmye değişr, orlm ise 374 mmdir32 Söğteyıllık 63o mm oln yğış ise Krniz zglrının etkisini gösterir33 De

mek i, kru trım çısınd Ekir mrinl, ilecik kuşkulu, öğüt iseuygun bir lndı; toprğı verimli, yğmuru yeterliydi ve birzdn göeceği-miz gibi, önemli bir ticret yolunn üzerindeydi Denizden gelen bu yğ-ur düzeneği yoğn trım elveriyordu (nitem 7. üzıl orlrınd Sö-ğüt ile Leke rsınd pirinç yetiştiiliyordu ve Eskişeirin kuzeyindekikrsulrı geçebilen erkesi yerleşik trım ypmy dvet ediyordu3 Bud verimli kuzey ve zeybtı bölgelerine gitmek için bir çğrydı ve er-

ken Osmnlı trii de bu dvete icbet edildiğini gösteriyor35Burd bulunn ntik mlzemenin gösterdiği gibi, Osmnlılr trfındn kuruln bir ksb olmyn Söğtün es dı bilinseydi iyi olurduNe yzık , bzı vrsyımlr rğmen, ntik y d Bizns dönemine it bi-linen sit dlrındn içbirini bursıyl ilişlendirmeye yryck kesin birknıt bulunmmdır36 onios Hlkokondiles bu mevye bir yer dıveren ilk Bizns yzrı olup on Grekçe taias demiştir Söğüt" sözcüğüy-

le ynı nlmı tşıyn bu sözcük sitin d önceki dı kknd r vermi-yor Bununl birlikte, Hlkondiles syesinde Söğüt vdisinde kn derenin,en zındn yüzyıldn beri yerleşmeyle ynı dı tşıdığını öğreniyorz3

Ksbnın ykın çevresinden gelen ve ilgili litertürde yrıntılı biçimde betilenmiş oln bir tek ntik obje bilinmektedir Bu d, öğüt ileBüyük Skry vzsı rsındki Çltıd bulunmuş bir yzıtır Buryıilk kez 4te ziyret eden Körte olmuşt Söğütün içinde önemli bir k-

lıntıy rstlnmmıştır m bunn nedeni TürkYunn svşının nedenolduğu yıkım olbilir D eski gezginler de burd belirli bir ntik nı-tın sözünü etmemişlerdir38 Ykın zmnlrd burlrd yüzey rştırm-lrı ypnlr d, Eskişeirin kuzeyindeki Bozdğd erngi bir bulun-tnun olmdığın dikkt çekmişlerdir Bulunn tek tük mimri prçlr,dğ köylerindeki inşt işlerinde kullnılmk üzere ovdn lınıp getirtil-miştir Son iki uşğın işi oln ormnsızştırm sürecinden sonr ypı-ln bu rştırmdn çık

ılck sonuç, Bozdğın kuzey sırının ntiki

OSMAN TARi ÖNCSi 49



tede ve belki de Bzns döneminde rmnl kpl lduğudur39 Bu d,Bzöyük ve Drylin'un üst ksmnd ve kuzeyinde bulunn snrn, önceleri dh güneyde ve öğt' e ykn lbileceğini düşündürüyr. öğüt'te bz prçlrn bulunduğun ve ksbnn yknnd Rm yllr

n it izlere rstlndğn dir bz bilgler bulunmktdr40 Ne ki, rdBzns döneminde bir yerleşimin bulunduğunu vrsysk bile, n buşmd bir d veremiyruz Bögede mermer ticreti ypldğn, öğütmererinin bz Bzns lherinde kllnldğn bilyruz4 nuç lrk bu yer verimliydi ve strtejik bir nktd bulunuyru trtştğmzknunun ess d budur.2

Bzöyk ile Eskişehr vlr rsnd çk sd höüğün bulun

ms, burdn belki de ntikteden dh d eski zmnlrdn beri önemli yllrn geçtiğin gösteryr. Mrmr hvsndn yrlrk plty vrmk steyen birinin ylculuğunu bşltğ iki yer vrd: znik ve zmt. Her iki ndn d yrln yllr snrlyd. zmit'ten bugünkü demrylunu izleyerek kr'n dğusund uznn yl, rmğn üst ksmlrndki LeukiLekeOsmneli'ne kdr gidyrdu. Leke'nin güneyinde,kr'nn dğuy dğr geniş bir bükümü vrdr, m ylculr Vezrhn

y d leck'in gneyinde bulunn rmğn bir bşk yğn, şimdilerdeKrsu diye bilinen rmğ izleyeblrlerd. Blecik'in güneyindeki ylun çetin luşu dik, dr ve sudn uzk bu yldn gden ylclrn zlğn çklr.43 Demirl se, Bileck'in güneyinden, köprü ve tünellerden geçerekKrsu bğzn ulşr ve rdn Bzöyük'e vrr.4 Ymçlrn dh kly,vdilerin dh geniş lduğu bir bşk yl seçeneği, Vezirhn ile Bilecik'ingüneyindedir ve öğüt'ten geçer. znik'ten yl çklr ve Mlgin yöre

sinden geçerek dğuy dğru lerlenirse Mekece'de kr'y ulşlbilir, y d znik'in güneybtsnd bulunn vy çevreleyen tepeler şlrkLeke'ye vrl bilir znik'ten çkn ve tepelerin üzerinden Yenşehir y dnegöl'e ulşn, rdn gene tepeleri çkrk ArmenkstrnErmeni PzrPzrck'n güneydğusund bulunn Bilecik y d negöl'e vrn, vesnr Krsu'nun üst ksmlr ile zöyük'e çkn bir bşk yl d zmnzmn önem kznyrdu.46 Gezginler, bu güzerghlrn üzerinde yer yer

dh eski yllrn zlerine rstlmşlrdr.o DN öc B iR RA FASI L



Söğüt Hac Ylu dye blnen e nadlu'yu br köşegen gb kateden ylun üzernde İznk'le Eskşehr arasında uzanan alana yer alıyru48 Bzanslılan platya çıkma çn Söğüt'ten ya da nun yakınından ge-çp geçmeklern blmek yararl rd� Bzan rdularının Müslüman-

lara karşı düzenlenen seferlriçhdoğuy ya da güneyğuya yönlmedeönce uğradıkla aplekta denen br dz tplanma nasını blyrz Bun-lardan lk ks lan Malagna e (Eskşehr'n tam kuzeydğusunda bulu-nan) DrlanjŞar Höyük bu ncelememz açısınan uygundur Güzer-ghı belrlemek çn bu nktaların knumunu blmemz gerekr: Drla-nun knumu belldr ama Malagna e bölges yıllar süren blmsel tar-tışmaların knusu lmuştur4 Cle Fss se bu mekn Paşalar'da (yük

7 m) Leke le GeyejKaba arasında bulunan Pamuka tren stasynunun üst kısımlandak (Metable adıyla blnen) kalenn bulunduğu yerdelduğunu belrlemştr.

Ne yazık k aplekta'ların dökümü bze lk knak yer lan Malag-na le Drlan'un adını eryrsa da aralarında bulunan yl hakkında bl-g ermyr' ma Malagna'dan ülkenn üst sımlana uzanan mak sa-yılablen k güzergh söz knusud: Bunlardan br Vezrhan'da başlar

Söğüt üzernden Vezrhan'ın güneyndek Karasu'nun dar adsn zler eBzöyük'ün güneydğusunda bulunan suları aşar Büyükçe rdular çn Söğüt ylu yeğlenmş lmalıdır çünk mdern demrllarının (e buna at -yadüerle tnellern) yer aldığı Karasu geçd askerlerle lernn geçşnzrlayan br yer lmalıydı2 Demrlları döşenrken Bleck'ten Karasu a-dsne nen dk yamaç ( kn'de 00 m'lk rtfa kaybı) Srgun Deres hza-sında br sapağı gerektrmştr; platda 7 kn'lk br yl üç ayda brlmş-

ken Bleck le İnönü arasınak kn'lk ylun yapımı hemen hemen bryıl sürmüştür Karasu ads nadlu demrlları çn hep br dert kaynağılmuştu5 yrıca, Karasu'dan BleckjKüplü üzernden platya çıkan ylunüzerndek rmanlar azdı e bu ylda günün sıcağı kendn daha şddeeduyruyrdu: Bu yüzden de sık sık ırmaktan geçlmesn gerermş lma-lıydı.4 Burası nadlu'yu kat eden yl üzernde en dk ykuşt55

nna Kmnena baasının sn seferlernden brn anlatırken bu

bölgeen yukarıya dğruapılan br yürüyüşe eğn Bu anlatıya göreOSMANLI TAR ÖNESi



imparator Aleksios İzmit'ten İznik'e oradan da Gaita'ya (neresi olduğ belli değil) ilerlemiş, oradayken de önden aknclar öndermiştir Sonra daordusunun eri kalann Pithekas'taki köprüye kadar etirmiş ve üç ünlük

bir yüüyüşten sonra Armenokastron ile Leke üzerinden Dorylaion'a ulaş

rmşr56 Bu anla kafa kaşr, çünkü Bursa ovasna itmek için, Bilecik'in basnda blunan ve sonrala Ermeni Derben olarak anlacak olanArmenokastron'dan eçmei erkren bir neden yoktr Yeri henüz be lirlenmemiş olan (Karasu boğaz olabilir) ama Leke ile Bilecik arasnda bu lunduğu anlaşlan Pithekas'tan söz edilmiş olmas, leksios'un Aneno kastrn yerine Leke'nin üneyinden ierediğini österebilir, çünkü ordunun hem Leke hem Armenokastron' dan eçmesi ereksiz rmanşlar ve

sapmalar rektirirBir Bizans seferi konusunda belirsizlikler içermeyen ve bizi aydn

latabilecek nitelikte bir anlaya sahip değilsek de, elimizde ilk haçllarnDorylaion'a yaptklar yürüyüşün anaar vardr Haçllar İznik'ten ayrldktan sonra orduarn Leke'de bölmüşler, sonra da onu Temmuz 097tarihli Dorylaion savaş srasnda yeniden bir araya etirmişlerdir Ordularn biri önden itmiş ötei daa sonra yola çşr İlk ordunun üzer

h konusunda anlaşmazlk vardr İkinci ordunun, sşan birinci ordunun yardmna zamannda yetişmiş olmas için onun en düz yoldan, yani Söğütüzerinden itmiş olmas erekir57 Daha sonraki bir Haçl seferi srasnda buralarda yürümüş olan Alman ordusunun bize sağladğ başka kanlar da bulunmakadr: III Konrad'n ordusu, II47 ylnn ekim aynda, plato üzerindeki en ksa yoldan İznik' e rümüştür Dorylaion'a varan askerler oradaki koun sürülerini örmüş ve yağmalamşlardr 2 Ekim'de, Haçllar,

Dorylaion'un henüz yeni aşkla üst ksmlarndaki tepelerde, kendileriniokla ve sahte ricat takikleriyle endişeye düşüren öçer ürkler örmüş lerdir Güneşin ttmas ve btmas, Dorylaion ile İznik arasndaki bir yerlerde Bizans topraklarndan çkncaya kadar Türk saldrlarna karş koymak zorunda kalan askerler arasndaki paniği arrmştr Almanlar Dory laion yaknlanda bir arka cephe savaş vermek zorunda kaldklarna öre,onlarn Söğüt yolunu izlediklerini varsaymak coğra açdan akla yakn e

liyor58 Ancak bu konuda srarl da olunamaz, çünkü Söğüt'te bulunan OsEDN öG? iR RA FAS



manlılan başka bok neml olu denetleeek ellende tttuklaınıgsteen kanıtla vadı

üzıla at Osmanlı ve Avua anlatılanda Yenşeh ve Paza-cık üzerinden İznk'ten Bozü'de ol bemlen Malagnanın ei

doğu olaak teşhs edlmede, Malagna anlış olaak Yenşeh'le btutlduğu çn, szü edlen bu olun daha esk b Bzans olunun devamıolduğu sanılmıştı.5 Kesn b tanıma, bu ol İznk'n güneinde teele-n üzenden Yenşeh'e, oadan dah günede Akbıık'a ve nhaeteken Osmanlı dnemnde Emen Debend a da Emen Pazaı de b-lnen günedoğudak Pazacık'a, Bozük, İnnü ve Eskşeh' e uzanıo-du6 Bu olun daha ncek üzıllada ne lçüde kllanıldığını blmouz

ama Osmanlıla Pazacık'a vea Bozük'e gelenle he halükda ahatçagzleebloladı6ğüt, şusuz, sonadan İstanbul'u Kona'a bağlaacak olan

anaolun üzended Üsda'da başlaan bu olun üzernde bulunanmenzlle şunladı: Katal (aa 4 saalk uzaklıkta), Pendk (4 a da saat),Gebze (4 saat), Malsum (kezdek sal taşımacılığının skeles), Hesek,Kız Debend (9 saat), İznk ( saat), Leke ( saat), Vezhan (4 saat), ğüt

(8 saat), İnnü ( saat) ve Eskşeh (3 saat).62 Bzzat kends de bu oldanbçok dea geçen Evla Çeleb 'de b odunun eke le ğt aasın-da konakladığı (ve savaştığı) bu ola değnmşt6

Kütaha üzendn gden b başka ol seçeneğne neldğmzde,olculaın gene Osmanlılaın gzetee alanı çnde kaldıklarını gürz6Busa'dan Kütaha'a gden bu ol Busa, Aksu, negl ve Domanç Dağımenzllenden geçodu6 Osmanlılaın alalaında a a bunlaın a-kınlaındaken zledkle ol bu güzegh le kesşo olmalıdı; Osman-lıla ğüt'te bulunduklaında se, gene olun anında olmalııla, çün-k Domanç'ten sonak menzl olan, sadece 2 km uzakta Bozük'eaabala d saate eşlodu At sırında bu mesae kısalıodu: En a-kın menzl İnnü se aabala alı saatlk mesaede66

B Roma olula anı güzeghı zledğ çn neml olan b başkaol, akara havzası bounca Mamaa'ı Ankaa'a bağla�n old Bu olğüt'ün hemen kuzeinden geçodu ve ona aalık vadsnden geçen

�"

ÜSMANLI ARiÖNCESi 5



kstirm bir yoldan ulaşılabiliyordu Osman'ın Harmankaya tkru ililişkisi konusunda anlatılanlar grçks, hr ikisinin d Roma yöntimininbir anıtı olan bu yolu sık kullanmış olmala grkir6

Böylc, Marmara'dan glrk latoya çıkmak istyn hacılar tacir

lr, askrlr v köylülr, ya öğüt çvrsindki kışlık otlaan gçrk ya dakışlak il yaylak arasındaki yolu kat drk vya Domaniç yaylasından g-çrk yolculuk tiklrindn, Osmanlı yurdu olan yrlrdn gçmk zorn-daydılar Kostantinopolis il platoa yr alan lçuklular arasında Doryla-ion üzrindn kurulan ticart bağlanın 4 Haçlı ri öncsind artmak-ta olduğunu biliyoruz 68 Başka başka yolcuların bnimsdiklri güzrghhangisi olursa olsun, yolların hpsi Eskişhir'in batısında v öğüt'ün h-

mn günyind bulunan bir noada düğülniyolardı Burası Erğrulil Osman'ın ulaşım alanı içindydi, v aynı zamanda burası Haçlı -ri askrlrin Anadolu'nun yolunu açan 097 savaşının yr aldığı bunakarşılık 2 Haçlı ri'n katılan Grmn askrlrinin daha ilrisin gid-mdiklri noktaydı Burası, 92 yılının ocak v mar aylarında, Türk kuv-vtlrinin unan ilrlyişini durdurukla stratjik noaydı6

öğüt çok önmli bir konumdaydı akarya boyunca uzanan yolla-

ra olan yakınlığı ndniyl birçok bakımdan Eskişhir' dn d önmliydiKaldı ki, Osmanlıların Domaniç'tki yaylağı da birçok hayati yolu dntliyordu Ancak bu bölgnin üzrind dulmayı grktirn başka yönlri dvardı Trak il ticartin dntimi bir yana bırakılsa bil, bu arazi otlaklar-dan daha azlasını sunuyordu Osmanlıların yurdu sadc siyasi, askri viktisadi yöndn stratjik önm taşımakla kalmıyor, aynı zamanda sakinl-rini yrlşikliğ gçmy v toprağı işlmy davt diyordu ak dalgadalga uzanan v iyi kilmiş bir açık kin arazisindn söz tmiş v kl-miştir: Kalın v zngin toprak tabakası ndniyl yol yağur mvsimin-d kötü olmalıdır Bu düz kırlık arazinin ötki ucunda hughut' kasaba-sını görüyoruz 0 Lak'in bu toprakların tarımsal vrimliliğin duyduğuhayranlığın bir yankısını, bir yüzyıldan bri hm Türlrl hm d yaban-cı ziyartçilri hycanlanıran v hr yıl tkrarlanan bir törnd buluyo-ruz Hr sonbaharda Osmanlılarla aynı soydan gldiklri savında olanKarakçili yörüklri, Eskişhir civarında toplanır v öğüt'ün 3 km kuzy

54 DEN öG iR RA FAS



batıında Ertğrla atdln br türby zyart drlr. Çoğu kaabanındışından, Kütahyadan, Ekşhrdn ya da başka yrlrdn glrlr7 I I Abdülhamd'n altanat yıllarından önc bu zyartn baar dönncndyapıldığına v bunun ran ya klr gldğn lşkn br d

rvat vrdır.3 Bu zyart ıra bulgur, kuzu t v üzümdn oluşanr şöln ymğ ynr, ardından da glnkl br bnclk poru olan c-rt onlarına gçlr.74

Bu törnn örgütlnş bçmnn günün lk aatlrnd yapılma-ının, trtışmamız açıından anlamı vardr. Günyd v Ekşhr yakının-da br bozkırda toplanan göçrlr, daha kuzydk vadd bulunan Erğrltrbnn çvrndk kutlaalara doğru yol alırlar Onu kndlrndn

br aymalarına v ona olan bağlılıklarına karşın, trbnn çvrndkgöçrlr gb br yaşam ürmzlr: Kaldı k oraı n oak olmaa n d ta-rım l madnclğ lvrr. Karakçllrn yapıkları bu zyarn grndolan hr n (k dönmlr at kanıtların bulunmamaı cdd kuşla-rın ndndr, bu zyart Oman l Orhan zamanındak yrlşklğn na-ıl olablcğn lşkn br görüntüyü rbr yanıtablyor.

Omanlılar yn ortamlarında yaşamlarını hang tmllr otrta

caklarına karar vrmk zorundaydılar. Buldukları ortam v onun yr aldığıcoğraa karar vrmlrn kolaylaşrmışır6 Marmara havzaını Anadoluçlrn bağlayan bll başlı büyük yolların üzrn konuşlanmış olan O-nanlılar, önml v kazançlı br konumda bulunmaktan hoşlanmış olma-lılar. Grd bıraıkları bozkırdan çok daha vrm, ürtkn v zngn top-raklarda yaşayan Omanlılar, kuzy v kuzybaıdak topraklarda bu zn-gnlğ daha da arırma olanağı buluduğunu görmüş olmalıdır Ankara,Svrhar ya da daha çrrd durakamış olalardı, tarhlr başka türlüyazılacaktı. İç kıımlardak bozkırlara rlr ya da akınlar dznlmy l-gnç ya da grkl bulmuş olablrlr, ancak aıl hamllr daha zngn yö-rlr olan, daha yşl otlaklara, daha vaıl cmaatlr, daha önml yollaraahp olan, daha yoğun kaynaklar v daha kalabalık br şgücü unan kuzyv kuzybaıdak yörlr doğru yapmışlardır. Görülcğ gb, rkn O-manlı thlrnn coğraaı Omanlıların şhrlr, yolların dntmnv kaynaarın laşalr

�ğn olan lglrn yanır Bu kaynaklar da br

ÜSMANLI TARi ÖNCESi 55



süre sora olara akaya başlamıştır Ntekm Osmaı hale ola Orha le ales br dz alçakgüllü vakı yapısıı aler olablmşlerdr

Özee söylemek gerekrse Osmalıları ye yrdu oları kaderüzerde belrleyc olmuşur Platou kuzeye doğr leedkler za

ma, arkalada kırsal yaşama ve göçelğe uygu br ülke bıraışlardıyaşamlarıı bük zorluklarla baş etmek zorda kalmaksızı oralardasürdüreblecekke, ölerde daha da büyük ırsatlar sua, br kuşak ö-cese göre daha büyük kaaklar e varsıllıklarda yararlaablecekler brbaşka ülke bulmuşlardı Heps de ayartıcı ola br dz seçm olasılığıylakarşı karşıya kaldılar üstelk bu olasılıklar ekoomk amaçlara koyu ye-şrmek ya da asker amaçlarla at yetştrmekle sıırlı değld Toprak le

klm oları seçm zorlaya başlıca etmeler değld ama gee de oldukça çekc yaları vardı.Söğüt brde çok klm çevres etks alıda bulumakla brl-

te e çok Karaezde etkler Yüksek koumu ola bu çük mezrada, dezde gele esler hssedleblyordu Acak bu aşamada bz Os-malıları lk yıllarıa, kıyılara doğru ola büyük yayılma hareketlerdeöcek durmlarıa bakmaktayız. Bu başlagıç yıllarıda, Söğüt vads

coğraası oarı Marmara havzasıa yöeltyordu8 Ve olar, Kseofou o bler gb coşyla bağırmasalar da, arık dez .. dez dyemırıldaablrlerd

DEN ö? i R RA FASI



EKLR: GüZRAHLRAşağda, Kostantinopols ile plato arasndaki gidiş geliş olla üze

rindeki menzillerin dömü verişr Bir zi gezginin anlalandan

akalan bu menziller Söğt' önemli ollan annda a da aknn-da bulnmasnn önemini gösterior79

NS ERSCHM 1555

10 Mar Üsküdar'dan Kartal'aII Mar Karal'dan Gebze'e12 Mar Gebze'den Hereke üzerinden İzmit

13 Mart İzmit'ten Kazkl'a14 Mar Kazkl' dan Dikilitaş üzerinden İznik16 Mar İznik'ten Yenişehir'e17 Mart Yenişehir'den Akbk'a18 Mart Akbk'tan Ermeni Pazarck'a19 Mart Ermeni Pazarck'tan Bozöük'e0

H YoLuüsküdar' dan Karal' a 3 saatKaral'dan Gebze'e 3 saatGebze'den Hersek üzerinden İznik' e o saatİznik'ten eke'e II saateke'den Söğüt'e 9 saatSöğüt'ten Eskişehir' e o saat

RTHUR ULLNGER, 1738-9

2 3 Mar Eskişehir24 Mar Söğüt 9 saat25 Mart Vezirhan, 8 saat26 Mar eke, 4 saat27 Mart 26 İznik, 6 saat28 Mar Gebze,

2 saat2

OsMNLI ARi öEsi 57



WiLLAM ARTIN EAKE, r8oo

r9 Ocak 1 Üsküdar'dan Karal'a 4 saa20 Ocak 1 Karal' dan Gebze'ye 5 saa2r Ocak 1 Gebze'den Kız Derbend'e 9 saa

22 Ocak 1 Kız Derben'en İznik'e 5 saa (20 mil kadar)23 Ocak 1 İznik'en Leke'ye 6 saa Leke'den Vezirhan'a 4 saa24 Ocak 1 Vezirhan'dan Sğü'e 8 saa25 Ocak 1 Sğü'en Eskişehir' e ro saa 83

JOHN ACONALD rNNEIR, r8r3

2 Eylül 1 Üsküdar'dan Gebze'ye

3 Eylül 1 İzmi krfezii geçiyor ve 8 saae Gusorjeck(muhemelen Kız Derbend)4 Eylül 1 Gusorjeck'en İznik'e8 Eylül 1 İznik'en Leke, ezirhan e Sğü'e84ro Eylül 1 Sğü'en Ekişehir'e ro saa5

ARSTEN rEBUHR r766'DAK GÖZLEMLER r837'DE YAYINLANMIŞTIR

Eskişehir' den Sğü' e 7 saaSğü'en Vezirhan'a 5 saaVezirhan'dan Leke'ye 5 saaLeke' den "Tschinislik 9 saa"Tschinisliken "Dsjaur Dewrend 6 saa"Dsaur Dewrend den Gebze'ye 6 saaGebze'den Üsküdar'a 9 saa.86

HARLES FELLOS r838

r Mar İsanbu'dan Üsküdar'a Dil'er8 Mar 1 Dil'den Herse' e Çoban Kalesi'ne Kız Derben' e İznik' e20 Mar 1 İznik'en Leke'ye Vezirhan'a2r Mar 1 Vezirhan'dan Sğü'e İnnü'ye87

G ebe? ç

EDEN öc? iR RA FASL



C M Em 1 Bozöyükten (arasu üzerinden araköye9 Em 1 araköyden Bilecike Em 1 Bilecikten Peline Yarhisra öprühisara İznik e

Em 1 İzniktenie Em 1 Yenişehirden Dinboza estele Bursaya

NHer adda ünsüzlern üçünün aynı olası dışıda Bleck'n es Belocomen devamı oldu

ğnu kanıayan vemiz yokur. Nomads and Ottomans başlılı kiabımda Bileci hnda yazdık

laım (46, dipnot 28 onun Belocome olduğ kesrimine dayanyordu. Bug ise Bizans ve Osmaı geleneklerini birbiriyle uyumlu şekle soaya çalışmak yerine, birbirinden tmüyle başkaolay ve süreçeri vrglayan i gelenek karşısında olduğmuzu düşünüyom. Doğrsu isenirse, Osmanın yaşamı söz konusu olduğunda bu i geleneği uyumlaşmaya çlışmann büyü

ölçüde olanak dışlığına inanıyorum. Blecik adnın alk arasındaki yorumu için bkz. Meme Ön

der "Anadol şeir adlar üzerine efsanelerin oluşumu, Türk yer ada sempozyomu bdre(Ankara 1984 s. 71

2 Osmanlı yaylaklayla bir sornumuz vardır çün Domaniçin yamaçla oldukça ormanlık ve

oralara sü güdenler kadar göçer oduncular da uğrardı. Bu yamaçlardak ormaan yoğunluğu

avanılıkla uğraşan eren dönem göçerlerinin sayısı ve sürlerinin büyüklüğü konusunda bazıkşkular uyandırıyor. Bkz Carles Texer se Mneure (Paris 882 s 392 Jon MacDonld Kin

neir, jouey through a Mnor Armena and Koordstan n the years 1813 and 181 (Londra 88s. 233-43; Carsen Niebur, Resebeschrebung nach Araben und anderes umegenden Lnde (Hamburg 837 3: s. 134 13740; G.A. Olivier oyage dans 'mpre Othoman 'ypte et a erse (Pars

87 6: s. 4II-5 . Profesör Clive Fossun ynda yayınlanack olan Osmanllaın anayurdu ko

nusundak incelemesinde bir başka sorunu daa Domaniç oaklanın Söğü ollandan daayükseke olmadığı ususunu işlemekedir.

3 Bkz. Clive ssun yayını.

4 Bkz. ouis Rober es kordaa de Nice le combusble de Synada e les poissons-scies Sur deslees dun mropolie de Pygie au X sicle, Pilologie et ralis, I,joua des Savants (Tem

muz-Aralk 96, s 141 ve dipno . Karasunun korunakl güzel vadisi Bilecik' e kadar, ağaç af

yon ve du yeşrmeye elverişydi: Bece ipek carei kkında bkz. MacFarlane, Turkey andts Destny : s. 32429 Da güneyde demiyolunun Bozöy Suyunu aşğı yerde smen dliolan ve genelde olak olan arazinin nieliği değişiyordu: kz M. Hecker Die eisenbanen der asi

ascıen Türkei Arhv r senbahnwesen 37 (94 s. 759· 572 arli bir Tair Defei, köyleri,

en veren arlla değirmeeri ve görece sayıd otlklayla Bleck le çevresinin aa uğraşan am yerleşik bir yer olduğu oraya konakadır: Bkz Reşa enç 1572 i rir dee

OSMANLI TARi ÖNESi 59



rine göre XI da Bileck ve çevresi" Süt II. Osnlı Sempozyomu (nkaa 1986) s 2737.

olmar von er Gotz'ın yerinde gözleleri için bkz: Anatolische Auüge (Belin 897), s. 13765Blecik'in kuzeyinde Karsu'nun meye ağaçl haknda Aynı eser s 3·

5 Bkz JH. Kramers, Söğüt maddesi Encyclopaedia ofslam 2 bas c 9 (Leiden 1997) ; Şeseddin Sami Fraşeri Kamusül lem (İstanbul 8898) p Çelebi, Cihannüma (İstanbul 1732 s.

62 Evliya Çelebi (oradan 68'de geçmişr) Seyahatname (İstanbul 898938), kanımcabu son isi özgn tnıklar değildi Söğüt'te meve ve üzüm üremi haknda Edmnd Na-

umann yy Vom Goldenen H zu den Quellen des Euphrat (Münih ve Leipzig 893), 555 Ay-ca bkz Mehmed Ziya, Bursa'dan Konya'a Seyahat (İstanbul tarhsiz) s. 63: Yzr yer yer Hu-

t'ın daha eski tarhli seyahat notlndan etlenmişe benziyor Günümüzde ise, Tayln kka-yan ve Mehmet H Aydn Ertuğrul Gaziden Buüne Söğüt (İstanbul 1983) s. 89. Bileck üzümü için Edmond Dutemple [Fransız konsolos yrdmcısydı] En Turquie d'Asie notes de vyage enAnatolie (Paris 883)j 190 Şarp konusunda bkz. MacFarlane Turkey and Its Detiny !:1 Ay-

ca WolfDieter Hüttero'un haritasına bakınız Türkei Wissenschliche Lnderknden (Darms-

tadt 1982), 2:62. Ayca bkz. rne BeldiceanuSteinherr "L populaon nonmslmane de laBithynie (dexme moiti du XIVe s.premire moi du Xe s)" e Ottoman Emirate J-J, yay. E Zachaadou (Resmo 1993) s 12 ürkçe çeviisi Osmanlı Beyliği J-J, çevGÇ. Güven, İ. Yergüz . lnova (İstnbul 1997)] ve Mehmet f Erdoğdunn tantğı vakıfmzemesi için Ertuğul Gazinin Bilecik'tek Vka" Vakıar Dergsi 21 (1990) s. 87 Blecikdolayand bier için H Dingler, Umriss der Vegetation Verhlisse des wesichen n-

nerbithynien, Vom Goldnen Ho zu den Quellen des Euphrat, yay E. Naumann (Mün ve Leip-zig) 1893 s . 7175

6 Bursa karşısnda Bilecik, Leke ve Söğüt üretiminin önemi için bkz Dutemple En Turquie, s 2-

n 273 ve MacFane Turkey and ts Destiny : s 32122 (Bilecik'in alnda Küplü'de bir "latu"dan söz eder). Blecikte başka dokmalr da dokunuyordu ve 15 üzı Osmanlı tevrhler buzanaan başlangıcını Orhan dönemine bağlr. Erdoğdu Ertuğrul, s 8586 ve n. 8.

7 William Matin eake,joual ofa Tour in Asia Minor (Londr 82) s 6. Geç dönem giişimci-leri için bkz Rgis Delboef De Constantinople Brousse (İstanbul 1906) s. 133•39 İpekçilik 892

yılında Bilecikin başlıca uğraşıydı: Bkz Dernburg Deutscher Bahn, 8 lment Hu Kona, la vlle des derches toueurs (Paris 897) Ziya Seyahat s 63.9 Zikreden: Karl Kannenberg eiasiens Naturschtze (Berlin 897) s 79· Söğüt'ün güneyindeki

tepelerde buunan seyek orman ykack odun sağlamak ve kömür ypmak için kllanlrdı ama

ağaçlar inşaata uygun değldi Bkz. Şemseddin Sami Kamusü 'l lem, :2588 Bilecik'in alndaKüplü'de serviler vardı: Bkz MacFalane, Turkey and its Destiny :2.

Erken bahrda, Ma'n 2'inde oradan geçen bir başka gezgin, orada esaslı bir tamsal ürem, dutağçlayla kaplı yamaçlr ve tahıl yeşen tralar" görmüştr [harles Feows, Traels and Researhes in sia Minor More Particularly in the Province oLykia (Lona 852), s 90] live Foss, Er-uğrul trbesinin zeyinde buğday tarlalanın Skarya boğzına kadar indiğini not etmiştir

n Bu kseklik ölçüei demiryolu istsyonlnda yapılmışr Platonun boşaltma havzasın demir

yoluyla 877 m'de, İnönü istasyonunun tam 15 btısında ulaşılır Göksu'nun Galos ırmğı ola-rak belilenmesi için Thoms DrewBer, hristn Naour ve Ronld S. Soud Arthur Pullinger:

0 DN öc? B i R RA FAS



n eary Traeer in Syria and sia Minr Tansacons of he eican Philosophical Sociey c

7 no 2 (Filadelya 98) s 74-7 Bu belileme doğya benzese de Gallos'u Skaya'ya Adapa

za çukuunda ulaşan Muduu Suyuyla bi anla vadı Sence Şahin bu konuyu enine bo

yuna aşmış: "Sdien übe die Pobleme de hisoischen Geogaphie des nodweichen

leinasiens s I Sabon X37 s 3; Eiahica nica 7 (986) s 4748 Şahin Gök

suGökçesu'nun es Rhebas e a bana'n ise Yenişehi havzası olduğu göüşündediSakaya ımağının GöksuGökçesu ile bileşği yein kzey ee yüzdüneye elveşlidi

2 Bu kena oldkça kesndi Bkz Ku Biel ve Heinz Oo Demirci-Hyk (Belin 939) s 23

Coğa dumun açk seçik bi özei için bz Besim Dako Söğ İsm nsikedisi c ro (İs

anbul 966)

3 Dew Bea Naou ve Soud Pllinge s 4 Felows (Taes and Researches s 22) Sö

ğ'ün güneyinde bi saalik mesafede bunan bi meşe köa ve kavk omanndan geçild

en sona nönü'ye kada uzanan bi vadiye giildiğni yazmış

4 Hua Knia 33· Hua yola kaplayan aşlaın bi ksmının daha eski yollaa ai olduğdan

kuşlanmış Ayıca bkz Ziya Seyahat s 72 Julius Schönewolf yay Biefe aus leinAsien von einem Fhvolendeen (Belin I9I) s 39

Daha yn aıede enle yolcluk edenlein Malagina yakınndaki (ünü dulaı ve ığınla

mısııyla) veili ova ile plao geçek Tükiye veimsiz v kayalk aasında yapklı kaşlaş

ma için bkz Geoge Behend ve Vincen Kely Yatakı agn Turkish Steam Trae (Jesey Adası

969) s 9· Bi meslekaşnın söylediği gibi: nsan Bozöyük'e vaınca çok ileiye giiğini fak

ediyo Güzel Binya bi andan ibae kalıyo

ı6 Beş Kadeş bi kenn ye aldığı bi si üzeindeydi Leke ua fa Tur s 7 Bu si adnı a

keologlan henüz sadece yüzey aaşmalıyla inceledilei es heykel abanlaından almkay

dı Bu kaidele bikaç yıl önce gaz bolaı döşeniken düşüncesizce oadan kaldılmışladı7 Chales Fellows ua Written during an Excursin in sia Minr 1838 (Londa 839 ) s 2

8 ge 234 Richad anann'ın Bozöük'e gödüğ büyük bıçkıhane Felows'un değindiği

ağaçladan keese yapmaya yayodu çünkü Hanann ovadan elde eden keeseden söz eme

mişi (Im neuen natien Reiseeindrcke [Leipzig 928] s 3) Küplü ile Bozök asındaki aköy'de ovadan önce bi dağ geçidinde bi keese abaı vamış Ziya Seyahat s

9 Hua Knia 36

20 Bilecik ekonomisi için bkz Said Özük Tanzimat Döneminde Bir nadu Şehri iecik (sanb

996) s 6

2 Savaşın (ya da kaşılıkl göç olgsunun) ba Anadolu'daki elei konusunda yana az ve önyagıldı: Öneğin Söğ için bkz Sabaan Özel Kcaei e Sakarya İerinde Mii Mcadee1919-1922) (İsanbul 987) s 8 Becik için bkz Hanann natien s 446

22 Clive Foss Achaeology and e Tweny Cies of Byzanne sia merican ua f rchaey (977) s 46986 The Pesians in Asia Mino and he end ofAnquiy Engish Hist

ca Reiew 90 (97) s 724·

23 Alı Biel ve Oo Demirci-Hyk n 2'den lınmış Edmund Naumann'ın (m GdenenH 22 387) es yönde gözlemleine bu şelde açıklk geilebili

24 Sözgelimi Celli ayaanmalaıyla ilişli değişiklie süeli olmamış Bu konuda ilginç bi ü:.

ÜSMANL ARiHÖNS



zey taramas içi bz. Peter I. Kuiholm,_ Archaeological Eviece a No-evece for Climac Chage" Phlosophcal Tansacons ofhe oyal Socey ofLondon 330 (990), s. 645-55. Daha geel gzleler içi bz. Hüteroth Türke s. I3I2.

25 Bz. Huat, Kona 27, 35 ( Söğüt'ü güeyie orular bemlemesi), 39 (Çuur Hisar basa bir erpiç öy beemesi). Bleci ve Küplü civarıai orlar içi bz. Ziya, Seya

ha 55; H. Ouvr, Un mos en Phe (Paris 896) s 2926 Söz ousu ltrel srlar haa lgiç gözleer içi bz. Bitel ve Oto DemrcHüyük 2-4.27 Küplüe arazii oluşumu ve yoğu ullaım haa buray 89 'a ziyaret ee Emu

Nauma' gözlemleri içi: Vom Goldne Ho s. 67-69.28 Ziya, Seyaha 69, egöl çevresie ormal bölge ha b. Dutemple En Turque s 252.29 Peter Frei, Epigraphisch-topographische Forschuge im Raum vo Esşehir" I Araşırma So

nuçla Toplanısı İsanbul - Mayıs (ara 987) s. 57·30 B. Tlip ücel, rkye Coğraası (ara 987) s 0 42 (harta); Besim Darot ve Meti Tu

cel Marmara Blges Coğraası (İstabul 98), 3, 04 (harita).

3 Bileci Tanıma ehber (Blec 986) s. 732 Eskşehr Yıllığı (Aara 967) s. 67 ur Ansklopeds (İstabul 98 2:246; Süha Göey ür

kye Zraaının oğra Esasla (İstabul 987) s. 35 Esşehiri güeyiei bölge içi Erca Tezca Eskşehr Mahmudye İlçes (Esşehir 982), s. 24. Bu bölgee yağşlar ha üşür.

33 aya ve y, Sğü 5 Yur Ansklopeds 2247. Marmaraya yalaşlça Pazaryeri'e(Emei Derbe, Ermei Pazar), ll yağş ortalamas 593 mm Bursaa ise 7I3 mm' ir: Bz.Göey Coğra Esaslar s. 35· yrca bitisel ör haritas içi bz. Rza Çe Türkye Veeasyonuc. I İç Anadolunun Veasyonu ve Ekolos (Koya I985), s. 6.

34 aya ve y (Sğü 100-102) 895'te çeilmiş bir izi paorami fotoğra llamşlarr:

Bular asaba çevesie tarm ousua oluça olumlu bir izeim brayorlar. Piriçtarlala içi bz Evliya Çelebi e nmae L of an Ooman Saesman melek Ahmed Pasha- as Porrayed n Evlya Çeleb's Book ofTravels Seyahaname çev ler Dao (l

bay I99I), s 6. Bua bir yüzyl aar öce, vo er Gomltz eflarca Leee Karasu üzerie Bileci e uzaa bü ululara ve ipe ümhaelerie söz emişr (Anaolsche Auüge s. 26-27, 38)

35 Geyve Bileci ve Esşehir i apsaya ve belli bir süre içie m oşulları eğişim yelpazesi ha geel ve iy bir iceleme içi bz Ruolf Fitzer, Nederschlag und Bewlkung n enasen Peermanns georaphsche Melungen suppl. 4 (Gotha 902) s. I337·

36 Clauia Nauma (Die mitelalterliche Festg vo izaoi-Çavarhisar, sanbuler Melungen 35 [985] 285) herhagi bir tarışmaya gitmee ve bu oua güvelir bir meti bulumamasa rağme, Söğtü Gordouserba ile ilişileiiyor: Bz. Raymo Jai, Les glses les monasres des grands cenres byzanns (Paris 975) . Murray's Handbook for Traellers n Turkey nAsa (Lora 875) alı rehbere Söğüt Bizas öemii ebazn yerleşmesiyle bir tutulur veçağaş Rumlar tarafıa Lukpols olara aağ yazılr (364) MacDoal Kieir Uouey 35) ou Taaon oluğu öe sürer (bu siti Gölpazar oluğu bugü esili azamşr). B. Paçeo ve N.K Kluge ise ou Serbochora oluğu üşümüşlerir Bz. Vitlie Lauret, yay. ve çev La va reraca e les mracles poshumes de San Perre d'Aroa subsiia hagog-

D EN öG? R RA ASI



raphica c 3 Brüksel 1958), s 6837 aonikos Chkokondyles, Laonici Chacocondyae Hioiaum Demonaione, yay. E.Dark6 Bu

dapeşte, 1922-23), n satrlar -?· Ayca bk Kannenberg, Nauche s 179 Söğüt, Tür yede oldukça yaygn b yerleşme addr Köyeimi, s. 483

38 Bk Şahin, Strabon 137 Söğütün Unde akarya ğann görünümü için bk Huart,

Koni, s. 3334 Hartmann, Anaoie 4Söğütte ank kalt yokluğu hakknda bk. Ziya, Seyahat, s. 172.

39 rei, "orschungen, 57·40 Huart (Konia 31) Söğütün keybatsnda, at srnda bir saat uaklkta Roma yollarna ait ile

re rastlanmştr Aaradaki İngili Arkeoloji Ensiüsünün müdürü Dr. David renche, Söğütün güneyinde ve İnönü yolunda bulunan bir Roma yolu hakknda verdiği bilgi için teşekkürederim. Söğüt yaknndan ve içinden geçen ollar konusunda bk Klaus Belke ve Norbert Mersich, abua impeii byanini c : hien und iidien, Österreicnische Akademie der Wissentschaten, Philosophischhistorische Klasse, Denkschriten, c n Viyana 1990), 142 Kasa

bada yeniden kllanlmş taşlar gören Clive oss, bu mevkiin Roma döneminde ve sonrasndaiskn edildiği düşüncesindedir Günyakta bulunan kiliseyi tartşrken, Proessor oss bu yapiçin, biri 3. yüyln ilk yarsnda, ikincisi ise askarisler dönemine ait olmak üere, i yapmaşamas öneriyor

41 Cyril Mango, A newly discovered Byantne mperial Sarcophagus, anbu Akeooi Müee

Yıı 156 (969) s 30942 S itin stratejik konumu, Söğütün ötedenberi iskn edildiği varsaymn destekliyor Ancak bu alan

da yüey araştrmalar yaplncaya kadar bu konuda belirsilik süregidecektir Proessor oss kendi bulglarn yaknda yaynlanacak olan tabnda tartşacar.

43 Bk Macarlane, ukey and Deiny 320-2 s 323. 44 Bunun or bir yol olduğu, Karasu boyunca Bilecik dahil bai lahitler bulunmuş olmakla birlik

te eski sitlerin bulunmamasndan anlaşlabiliyor Bk. Sencer Şahin, Kaaog de aniken Inchen de Mueum von Inik Nikaia), c 2, ksm nschriten griechischer Stdte aus Kleinasien, c , ksm Bonn 198), s 33-34 Ayrca bk Naumann om Godnen H, 427-31; en

çetin geçişler tünel ve viyadklere rağmen Veirhandan Bilecik üerinen Boöyüke uanan kesimdedir

45 Karasuy ileyen yolun güçlüğü ve görünümü için bk Richard von Eisenstein, Reie nach Konaninope einaien Rumnien Bugaen uned Seien, Viyana 192) s. 93

46 642 ylnn bahar aylanda Eskişehirden Çukrşehir, Boöyük, Paarck kbyk, İnik, GvrKöyü/Derbent, Dil üerinden Gebeye giden Samuel Yemshelin ilediği yol düşünülsün BkBard ewis, A Karaite Inerary through urkey in 641-2, aka Deii 3 (1956) s. 323-4Bu güergah hakknda daha çağdaş gölemer için ayca bk Kurt Biel, einaiaiche Sudienstanbler Mitteilungen, c 5 stanbul 942) s. 154-63 Boöyükün eyinde Karasu yknnda

ki Karaköyden Paarcka, oradan Kurşunlu,Yenişehir ve Bursaya giden yol üerindeki trak yoğunluğ hakknda bk Naumann, Am Godnen H, s 69-70 Ayca bu bölümün sonunda sunduğm güerghlara baklabilir

47 Bitel ve Otto Demici-Hüyük 7 Bilecik i Bursaya bağlayan geç Osmal yolunun niteliği hakkn

OSMALI AR ÖCESi



a bkz Dutemple En Turquie 26-7. Nicaea İzmi'i EsşehiDolaiona bağlayan asik yolla

hakna bkz Davi Magie Roman Rule in Aia Minor (Pinceton I9), s. 8-848 Taeschne "Anatoische Foschungen s. 02.49 İlk aaştımacılan toplu göüşlei için bkz. auent Vita retracta, s. 6674 Bu taşmanın önem-

li sonuçlanan bii Malaginanın bi ou kampı olmakla kalnaıp aynı zamana süvailein at

la için yeteli oaaa sahip olmuş oluğuu. Nitem buaa süe olaak yeek binek bu-lunuuluu Bkz. age 69, not Menlein aha yan tahlee yenien incelenmesi bu mev-

in Sakaa üzeine Mekece olabileceği vasayımını gemişti: Sece ahin "Stien übe

ie Pobleme e histoischen Geogape es nowestlichen eiasiens s. 2, "Malagi-naMelagina am Sangaos Epigraphica Anatolica 7 (986), s. 3-67

Clive Foss ve Davi Wnel Byzantine Fortcation an ntrodution (Petoia 986), s 40 478;Cive Foss "Byzanne Mlagina an e owe Sangaus Anatoian Studie 40 (990), s 6-83

Aplektalan ökümü ve ilgili taışmala içeen ve önce liteatüü tanıtan bi yayın için bkz.Geoge Hley "A ist of Aplea Greek Roman and Byzantine Studie 6 975), s 8793.

2 Kaasunun betimlemele için bkz Debbbug 4, ve Hanann Anatolien s 3· Tünel veviyaüklein sa bi ökümü için: Ka Baeeke Kontantinopel Balkantaaten Kleinaien Archipel Cype Handbuchr die Reiende (Leipzig 914), s 276 Von e Glotz Vezihan'an Ble-cik'e gitğine güzeghı Kaasu vaisini geie bıakıp Blecik' e kuzeybatıan gimiş: Anatoliche Auüge 4 ve s33'teki haita

3 Hecke "Die Eisenbahnen 79 792 77 (tablo). D Foschheime "Eisenbahn von Isminach Angoa Zeitchri r Baueen 4 (89), s. 374-·

4 Debg Küplü'en Eskişehi'e at sıına gitnek zorna kalmış olayısıyla güneşe açık pla-to yolu hkna yazıkla abaılı olabili (Deutcher Bahn 23) Köe Anatoliche Skizzen 2-3

Hasan Fehmi Paşa'nın Saazama Kaasu'an öteye emiolu öşeenin zoluklanı anlatanKasım 88 tali apou için bkz. Dutemple En Turquie, 290 ve Hecke "Eisenbahnen 28.

Anaolu emiolu üzeineki ykselmelee bknak bu sonucu veiyo: Hecke "Die Eisenbah-

nen 293· Hecke yol üzeineki istasyonlan bu istasyonla aasınaki ykselişi ve istasyon-an bulunukla üsekliğin ökümünü vemiş (Bkz s. 84'ü kaşısınaki tablo). En

önemli yksekik fak Bilecik ile İnönü aasınaı: enle buaa aa ile 294 m yüksek-liken 863 m yksekliğe aşıla.

6 Güzeghı ve zamanlama sounlana ilişn taşmla için Heinch Hagenmeye Chronologiede la premire croiade 1094-100 (Pais 1902), s. 83-88; Anonyi Geta ancorum et aliorm Hiero

olymitanorm yay. Heinich Hagenmeye (Heielbeg 89), s 967; Steven Runciman A Hitory ofthe Cruade, c , e Firt Cruade and the Foundation ofthe Kingdm oferalem (Camb-

ige I97), s. 84-7; Wilhelm omaschek Zur hitorichen Topographie von leinai im Mittelalter Kaiseliche kaemie e Wissenschaften Philosophischhistoische Klass Sitzungbeichtec. 24, no. 8 (Viyana 89) 83. Haçlılan en büyük kısmın yayan gitkleni ala tnak

önemlii: Bkz. RC Smail Cruading Waare 1097-193 (Cambige I97), 7-8, 68-69 Bse-

ein en ykın taihli anlatısı: John Fance. Victory in the Eat A Military Hitory ofthe Firt Cruade (Cambige 994), 69-73 Fance'a göe öncü askelein sası 20 bin kişien olmalıyı asıl

ou ise 30 binen az olmıyı. Söğt yolunun tehlikeli bi manzaa ve az sayıa açık mahalle

m ö? BR RA FA ı



sunduğunu" öne süüyor ve bir seçenek oarak İznik'in güneyinden Yenişehir'e giden, oradan da

Ah Dğlarından Bozöyk'ün üst ksmınd vdiye, Krasu boğzının gneine inidiğini öne sü

yor. Bu yol bence daha zordu, ayc yo üstünde de faza su kynağ bunuyor oamaz. Topğ

ray i bilen ve aske gereksinimler konusund bigis esası oan Goltzun ypğı yormla·

n (Aatolisce Auge, 4S6-8) leştire{değerendimesin ypılması yerinde oacakr Haç·

lan zlemiş oableceğ bi Kar'mBozöük e öte öğtten geçen i yol seçeneğini değerlendiirken, İznik'ten DoylionjEskişehir'e demiyoluyla ve o n olan yolun sae kn

ilereyebilen haçı ordulanın (salaını abatış obilir) Doriondaki çapışmay yeşmelei

ne elemediği, I3S nlik öğt yolunun dah kısa ama çok daha çetin olduğ (kendsi bu yolu

llnmış olmsa d) sonucun vmışr Bunun sonucunda savşın Dorlaion'd değil, kynak·

lar ve takimer göz önüne alındığında, dah bad İnönüde belki de Bozöyük'te savşılmış oldu·

ğ kanısına vamışr

S7 Wilhelm Behardi, Ko (Leipzig 883), s 2-39. öğüt yolu seçeneği Gotz'un ulaşğı bir

sonuç oup dh fzl irdelenmelidir (Aatolisce Auge s. 4S8·9

Bkz. ölch'e daynan bu sa getiren Frnz Taeschner, (Das Aatolisce Wegeetz ac Osmaise Quelle, c. , Türkische Biblothek, c 22 (Leipzg 924, 97) daha sonrala Osmnlıların Yeni

şehr ovsından br toplanma alanı orak yrrandılana işşaret edecekir Arıc bkz Ha·

mann, Aatolie s 44

S9 Taeschner, Aatolisce Wegeetz, leha (8. syfanın karşısı) Bu makle ve 17. zyıl gezgin

lerinn naılarını özetler

o Bu k youn Osmaı dönemindeki durumunun bir karşıaşrması çn bkz Taeschner Aatolisce Wegeetz, 97-o, s. 8·24

Bkz [Muays abook, s 33-4 Bu kitabın sonunda bşka güzerghlar yer verimiştr Mc

Donad Knner ouey 23) şunu yazmışr: Tükler mesafele bir keann beli bir yolu katetme süresine göre hesplıyorar, bu elbete o bögenin doğasın göre değişyor. öğü Eskişe

hirden 4S kn kadar ötedeydi (Köe, Aatolisce Skizze 12) Demiolu işletmecilğinin k ylla·

nda Haydarpşdan Eskişehir tene sdece 14 saat süyordu (age, I.2 Evliy Çelebi, e timate L oa ttoma Statesma, s. , , 2S , 28. Ayc bkz Eviy Çe

lebi, Seyaatame (Yy Zuhui Danışman, c. 4, 204·207 [ç.n]

3 Taeschner Aatolisce Wegeetz, 9S) yüzılın solarına doğ, en önemli yoların Kütahy üze

nden Eskişehr'n güneyinden geçtiklerni ön sümüştr; bu yollr, Bozöy'ün bsında ve ya

kınında, Osmnlı denetiminde olan yörelerden geçiyolrdı Kütahya ykınında bu yollar 13 ve

14 üzllrd yoğn br ağe tnık olmuşlars, bu ilk Osalar ile Germiyan beyleri arsında aı bir husumet konusu oluşuyr omalıydı Bu konuya üçünc bölümde gei döneceğim.

4 Teschner, Aatolisce Wegeetz, levha 20 (s 8 krşısı)

Ziy Seyaat, s 9-.

Ziya (Seyaat s ), öğt'ten kuzeye çıkan yoları özetemişr. Halen, Hmakaya Bey olan

Köse Mihl dınd brnin omdığı, hkknd öyknün . yzıld, o addaki ailenn özgeçmi

şni süslemk çn yardğı ve geçmişe ynsıldığını gösteren knıar bulunmktdır Ancak

bu, yolun coğraasını e bunun Osmanı müdhalesin kolaylaşrdığı hususunu değiştirmiyor.

7 Lindner, tmulus nd Justication, s. 212-13

OSAI ARiHÖCSi



68 Hata, Aatolie, 5455.

69 Leake, joal ofa Tor, . 1415

0 1893 ylm Eki ay alada tak lduğu bu töede i ö ede Köe luş Aatolische Skizze, . 12-14). 1895 yda yapla iyaeti ftğala içi bk Akkaya ve Ayd, Söüt, . 1056 Ziya, Seyahat, 15 182 Bu töee ilgli açklala içi bk İbai Ha K

yal Söütte Ertrl Gazi Türbesi ve İhtali (İtabl 1959) . 52 195olede töe eyl aydayaplaya başlaşh: Bk. Dakt, "öğüt Kyal (İhtal 5560) 196 yld töei alah

1961 töee tak la Taecee göe eylül ay paa güüde yaplş "Da Rite

fet de Yüke u Ee de Gai Eğl u öğüt Miteilge der Detsch-Türkische Gesellscha44 (1962), 1981 ve ı982de Eyl n13 taeide yapşh Aaya ve A, Süt, 3

Bu fetivali ı89olada başlahldğ öyleiy Hli ait Kayl, Yaka Alp ay öyü Moorasi (Ekişei 1990) 32 Daa öceki yaya içi bk Muiddi Alabay, Eskişehir'deki AleddiCamisi (Ekişei 1955), 3141

1 1895 töei içi bk Kya İhtal, . 33 Bu bilgle lalkla Ziya Seyahat ı8o ve Ziya ke

di kayağa daya Çeşitli yayladaki litelee dayal la Kaakeçlile bu yeleşe ağ, bubylaa eke Oalla aad ilişkiyi şkulu kly ögelii, Halil İalck aktadğ

Hüeyi Yudayd tağ tadğ ee büt Kaakeçili yeleşeleii eyitgi yak

lada buluduğu göteiy Bk. İalck "Te Yü: Tei Oigi, Exai ad Ec

ic Rle Orietal Caet ad Textle Stdes, c 2 Caets ofthe Medterraea Cotres -

yay. Rbe Pie ve Walte B. Dey (Lda 19856), 51. öğüt çeveide Oal

laa Kaakeçilile aada iliş kua eagi bi eke döe kayağda abei yk.

Aşiei yaphkla aaa ve Tü düyadaki yeleii yücelte yk aili pple bi ya

y içi bk. İbai Yla Ecdad ültürü, c. ı (Akaa 1995); e ftğaa llaa bi baş

ka ppüle yay içi bk efa Öa, Delet ra ahramalar (İtabl 198) 450 Aycabk. Ceal Kafada, etwee Two Worlds e Cotrctio of the Ottoma State (Bekeley ve L

Agele, 1995), r85 . 9; Kafada I. Abdlaiti, Eğlu eşi la Haye a e

a "aya çkalaa eaet etiğie diati çeke. Abdülaidi atala eala

alayla ilgileei açkça iyaa aaçld ve e i "taya çkaa ay deecede i

leli labili Haye Aa ad, baa tpgak bi dei la ve çay alaa gele haymaa ö

cüğü kişi ada döüştlüş şekliyiş gibi geliy Haye Aa yatğ e ye D

aiç yalada bi köy a Çaşaba dad Bua Bua dğudaki alçak vla Tav

şalya bağlaya yla yak bi akh. Bk Öca "Etuğl Gai n51 İ.H. Uuçaşl, Osmalı Tarihi (Akaa 194) r:1or t

2 Taece, "Reitefe, 8. Taecee göe, aeda petijii atak iteğide Abdül

ait bu iyaet güü ile Eu vaaya ölü yldöüüü bieşişti Bu iyaet ge

leeğii kökei ve Kaakeçililele Oala aadaki geçek bağla e ldkla akkda

içb şey bilieektedi Ziyaeti başka tailede yapldğ av ie bütü düeleei ye

i lduğu keyyeii gileeyi aaçlayabili

73 1961 ylda yaa yuu iteliği Taecei eleeiş "Reitefet 9 Bi aa geş

ylaa ye veiliş lld Bk eev Nali Batav Sorda Türk olklor İtabul

193) 258 198lede geleekel iyaet kedi ptklü la ei bi fetivale döüşüş

EDN cü B R RA FAS



tür (kedi gsileri içideki "göçerler, pilvlrıı çık ld tht kşıklrl emişler, erleşk hü-

kümet üiormlı temsilcileri krılrıı içerde kete örtlü mslrd dourmuşlrdır).

ve Adı Süt, 7-83) buu ıtılı biçimde ktrlrke ol istemleri dışd bir mizı

ktmışlrdır Bk Fezi Hlıcı, "The Söğt d Biecik Festivls, Üçüncü Milletlerrs YemekKongresi, yay. Feyzi Hlıcı (Ankara I990),

s. �44-9 (Türkçes s 137-43) .

7 Hüsei Yurddıı ımsdıı işir osıdk Krkeçii kölerii dökmü içi bkz.cık, "The Yürüks, s.

7S Trh geleekerle ilgili icelemelerde sorulm sorulrd br de Osmlılrı ei url-

ıı rıp seçmek kousud e derece özgr olduklrıdı Uzkrdki bir şi trfıd or

göderilmiş olmk ere bu bölgei dunuş ve beğemiş olbilirler. Bu türde sorulr ıtvermek içi, Osmlılrı geliş trihi kousud dh çok verie ship olmk ve olrı Selçuk-

lulr, Moğolr d dh lt düzede bir bşk bee ol sis bımlılıklrıı derecesii

kestirebilmek gereor7 Bu bilgi profesör Rober Cree borçluum

77 Krsu'u ve Skrı geçe bir ocu, toprı Türkiei bşk erleride dh çok kuıl-dıı lrd geçecektr Bkz Hüteroth, Türkei, g. 92 (s 32 krşısı).

78 sh M. Luther, Histricl Route Network in Antoli (IstnbulzmirKony) 550s to 85s: AMethoologicl Study (Akr 989) s. 25 Ve Stefos Yersimosu etkileii derlemesi, Lesoygeurs dns lEmpire Ottomn Ve-Ve sicles) (Akr 99) 3 ve bşk erlerde.

79 Hs Derchwm, Tgebuch einer Reise nh Konstntinopel und einsien (553!55), Fr B-

biger (Müih ve eipzig, 923 s S -7; İstnbul ve Andolu y Seyht Günlü, çev. Yşr Öe

(Akr 987) 2723. Arıc bkz. Yersimos, Voyeurs, 231; 3 (Hdr Çeebi, 5) 5-2 (Sü-leı rodos sefer, 522); s 7 (Bedreddi Gzi, S3); s 83-8 (Nsuhüs Silhi, Mtrkçı,

S3-3S); s. 2 (Sülen'ı ikci İr seeri, 58); s. 37 (Joh Sderso, S97)8 Tescher, Antolische Wegenetz s Yersimos, Voygeurs, s. 23 (e Chesu, SS)

8 DrewBer, Nour ve Stroudr, Athur Pullinger, s.

82 Leke, Joul of Tour, s -2.

83 McDold Kieir (Joul, 33) Leke le Vezirh rsıdki verimli vdide şöle söz eder .Romtk ve oğu trımı ol bir vdi.. Birçok eri beş üz rd dh geiş değil ve meve üklü şeli, kısı, ceviz, erik ve rmut ğçll kplıdır

8 McDold Kieir Jouey s 223S

sNiebuhr, Reisebeshreibung, s. 123-3

8 Fellows, Joul, s. 2-2 Fellowsu bikiler ve toprk oluşuml hkdki gözlemler ötegezgiere göre dh eksiksizdir.

87 McFrle, Turkey nd ts Destiny, :37-8 çok rıtılı bir tı. McFrle Peitözü ie Yr-hisr rsıdki olu boş, trğii z olduğuu zr.

OSAI TARiÖCSi



ÜÇNC BöÜ

ÜÇ ŞEHİLİ BİR ASAL

ESKİŞEHİR, KÜTAHYA VE KACAiSAREskeh dolaylanda Anaqolu plaosunun kususuz emz havasında

yolculuk yapığmızda, ahada açk yeln ö dağlan olağans gzel oluumu ze çaıcı gelyodu Yaygn ve evye dzlaıyan u ykselnn ğ ye g duva açıkça ell edyoduve öl ehn lmeces z gzeml salınıına alıkoymayı sdd

ICARD ARMANN, m neuen Anaolen Reseendcke

U• • nlü Afrika kşi Heinrich Bar ie tanınmış Anadolu tarihi uzma-

nı neas D. Mordtmann, çok önceleri Trabzon'da başlatıklauzun ve verimli bir inceleme gezisinin ardından 17 Aralık 858'de,

İstanbl'a dönüyorlardı Şiddei bir kar fırtınasının içinde at sürerek Frik-ya'yı ve anıaını geride bırakmışlar ve sabahın büük kısmını anıtlardan

yoksun olduğu için onları hayal kırıklığına uğratan Esşehir' de dolanarakgeçirmişlerdi Şimdi de oradan aylmış ve kuzeybatıya, Söğüt'e yönelmişlerdi Niyeeri Marmara havzasının alçak kesimlerine varmak ve Noel'denönce biraz oyalanacak vakit bulmakı Ancak havanın bozması üzünden ogeceyi Bozdağı'na çıkışın dikleşmeye başladığı ve Osman'ın kayınpederiŞeyh Edebalı'nın yaşadığı yer olduğu rivayet dilen t Buu'nda geçirmekzonda kaldılar Yolda giderken asık yüzlü Karacahisar kalesinin önünden

geçtler ve bu yapının arihsel bilinmezlerini konuştlar. Bu mev, onlarıbölgenin tarihsel coğraasını tartışmaya sürüklemiş olmalıdır Mordt-mann'ın yazığı gibi Bu çağın tari tümüyle o kadar karmaşık ve çeliş�lidir ki, yeni baştan incelenmeyi hak ediyor." Biz de Mordtmann'ın önerisi-ne uyarak Karacahisar'a bir daha bakalım, çünkü bu yer Osmanlıların tarih-leri yazılmadan önceki çevreleri ve komşuları haknda bilgiler barındıyor.

Buraya kadar Osmanlılaın atalaıyla Anadolu'ya geldik ve bu gelişin

özelliklerini irdeledik. Bir süre Söğüt'te kaldık ve sunduğu siyasi (Bizans sa ÜÇ ŞEiRi Bi MASA



vunmasının zaığı) ekonomik (ovaların tarımsal zenginliği) ve askeri (daha çok asker beslemek için daha zengin toprar) ırsatarın bülüğünüdha ii kavradık Ne alçak bölgelerden kzee ve baa doğru kendilerini gösteren bu rsalar çıplak tala ve açıkotlaklaıla günede oku

Gelecek açısından en esası ısaar çobanlıka değil ereşik aşamda saklıdı ve Osmanlıların güneinde alan Karacahisar ilk başta heves edilecek bir er gii görnürdu. Dahası çeşii tarihlerde anaığı biçimileKaracahisar'ın ele geçiiliş öksü bir anlam taşımıordu Osmanlılarn bukale Bizanslılardan aldıkları rivaet ediliordu ama Bizanslılar bu bölgedeki egemenliklerini br üzılı aşn süredir irmişlerdi Bu zden erkenOsmanlı tarihini daha önceleri araşrmış olanlar bu öküü bi kenara bı

raışlardı2 Ne var Karacahisar'ın Osmanlı anlalarındaki önemi gözönüne alındığında bu ivaet tmüle udurulmuş olmamalıdır. Nitekimbu meinlerinde Karacahisar Esşehir'den daha çok er utar3 Neden? Gerçekte neler olup bimiştir ve bunlar neden önemlidir? Önce öree bir gözatalım ve Osmanlların bu kalee neden ilgi dudukarnı anlamaa çalışalım onlarn geleeğile ilgili olan kzee ise daha sonra önelelim4

Bir önceki bölümde çeşii olların Eskişehir akınlarında birbirinebağlandığı konusunda azılanlar bu mevkiin sürekli ve gelişmiş bir tarihesahip olduğu izlenimini verebilir Bu konuda biraz veri sunmak gerek Eskişehir' i çevreleen plato kuzeden omanlık Bozdağ (ük 200 ie rs marasında değişen) güneden Türkmen Dağı (ak 2000 m) batdan da Osmanlıların lak eri olan Domaniç dağının tepelerile çevrili geniş ve düzbir çukur oluşurr Osmanlılar Selçuklu geleneğine uarak buraa önceleri Sultan Öüğü sonradan da Sultan Önü demişlerdir Bu çevrede ir kısmı tarihöncesine ait erleşmelerden kalma birçok höük bulunur Geneburada Porsuk çaına (Tembris) dökülen çok saıda dere vardır6 Söğüt'tengünedoğua önelen ol "bodur meşe ağaçları ile köknarların dağınık olarak etiştiği kaalık tepelerden geçer ve "çorak ve çıplak apısı ağaç okluğu üzünden daha da çarpıcı olan bir oama uaşır Karasu vadisininiçinden çıkıldığında ormanlık çeveden bozkıra geçiş Karakö'den Bozök'e ş uçuşu on kilometredir.8 znik a da zmit'ten arılara çıkanolcuarın karşısına çıkan ilk şehir Eskişehir'dir

OSALI TARiHÖCESi



sşerDorylaon'un Frler, Greler, Romalılar ve Bzanslılarzamanında merez, şern 3 uzağındai Şar Höy tmseğdrYselğ otz metre adar olan bu öyğn tepe ölçleri 230X2 adımadardır Bu bölgede yaın amanlarda yapılan br yzey araşrması, te-

pe le çevresnn Bzans dönemnde olduça alabalı br nfusu bandırdığını dşndrmştr. Daa br yzıl önce yernde duran Roma ve B-zans dönemlerine at duvar alıntıla vardı. Ilıcalar şerin dışında, anti veBzans yerleşmelernn gneynde ve daa lersndeydler.2

Koun srler, daa 7'de, Sasu (Batys) vads boyunca Dory-laon otlalarında otlalıyorlardı. Bzanslı yazarlar Dorylaon'n çevresn-de ovadan söz etmşlerdr. 7 ylındai görnm betimleyen vaanvs Knnamos, açı ve çıpla arazyi şöyle anlar: Yöreyi afbr meltemtarar, çevresnde yumuşa eğml ve olağanst gzellte ovalar o adarzengn ve vermldr , otla bol, taılı ldır Ortasından aı geçen dere-nn seyri oş, suyu tatlıdır İçnde o adar ço balı vardır i, buranın n-sanla srel avandıa alde bu balılar ç eslmez.4 Bu oş amabel de braz zorlamalı betmlemede ağaçlardan, gölgeden, bağlan ya datepelern gzellğnden söz edlmemştr, çn bunlar zaten Dorylaon'dayou. Bu alın aslında bozıra adanmış br ağıtr Bundan yed yzylsonra, bölgede çalışan Alman demryolu şçlernn rab olan Otto Scö-newolun yazdığı gb: "Ufuta çıpla dağlar, dern oyalan mor gölge-s; ne br yeşl orman ne de dost br öy Bu yalnızlı ço gzeldr.5

Knnamos Trlern Dorylaon'u r. zyılda yo ettlern ve sonra zyılda, göçerlern srlerin şerin yıınla arasında oatlanıanlatmışr; ben de, daa yuada, Alman açlılan bu srlerden avançaldılarına değnmştim. Ne var , 7 ylında, I. Manul şer esi yerin-

den braz daa ötede yenden urmuştr. Yen uruluş öncenen daaçt ve aropols duvarlaa çevrilyd. Yapım çalışmala sırasında çev-redei tepeler ttan Trler Bzansıla srel tacz etmşlerdr.6 Bundanbr yzyıl adar önce, areolog Preger Manul'n rduğu Dorylaon'unPorsu çayının gneynde yamaçta duran es Tr şerinn temelnoluşturduğunu öne srmşse de, Manul'n nşa ettirdğ çevre duvanınbr tmseğe oturmuş olması daa la yaın br olasılıtır 76'da,

Üç ŞEHi RL B R MASA



MirokefalonKırkbaş savaşının ardından Bizans gçlernin Ba Anadolu'dan çeklmesi, Eskişehir ovasını onu kendi oalarına yeğleyen göçerereaçmışr Yeniden inşa edilen thkima ise Mirokefalon'dan sonra Selçuklulaa Bizanslıla arasında adile anlaşa uyanca ıkılmışır.8

II5'e ölen Müslümap y_�zar El Harav, Rumlar arasında ılıcalayla ünleen ve Sulan Önü aıyla dığı bu yerin, aşağı karı aynı arheki durumunu anlamışır: Sıcak sular yılmış kemererin arasından fışkırıyormuş ve buraya her araan şia arayan hasalar geliyormuş.9 6'da,göçerler Eskişehir'in baısındaki SarısujBahys ırmağının kıyılarını yurumuşlardı20 İki yıl sonra, 'de, Eskişehir -Amasya, Ankara ve bazıPonus şehirleriyle bilike- Selçulu Sulanı II . Kılıç Arslan'ın oğullandan biri olan Mesud'un eline geçeceki.2

Yeni başan inşa ederek şehi es varsıllığına kaşura asarısının başarısız kaldığını göseren hususlardan bir, yaım enliinin I} yüzyılın son oz yılında sürürülmesine karşın geç dönem vakayinamelerebu şehirden söz edilmemesidir Bir sonraki yüzyılda ise, ona şöle bir değinilir Bü [mağrili] gezgin İbn Baua I33I yılında, Osmanlıların yenifeheikeri ykık durumdaki İznik'en geçer kame sırasında bük birfakih olan imam Aleddin Sulanyu (=Sulanönü) arafınan konuk edilmişir. Gezgin İznik'in kuzeyindeki Mekece ile KawiyajGeve'ye giiş,sonra da SaqarijSakarajSangarius'u aşarak Kasamonu'ya varmış ve orada,"büy limlerden olan ve çok yoluluk eiş bulunan şeyh Taceddin Sulanu ile buluşmuşur22 Her ikisi de Eskişehir ovasından gelen bu ikilim, esk uçlarda yerleşik bir Müslüman geleneğinin kök salmaya başlaığını göserr Ağusos r42de, Timur, Osmanlı veerini yendiken sonra ordularını Ankara'nın basına, Sivihisar'a, sora Sey Gazi'ye, oradanda Karahisar [burası kanımca gneydoğuda Aonkarahisar değil, Karaahisar olmalıdır] üzerinden Küahya'ya görür2 Timur'un ordusununTürkmen dağı üzerinden baıya değil ama kuzeydeki Eskişehir ovasına gimiş olması akla daha yakındır Makas Alan laosunda baıdan doğuya uzanan ve dağ sırası bouna devam een zor bir geçiş vardır. Ayrıa Sey Gazi'den yarıya Sey Suyun baısından çıkmayı deneyen yolculara ilişkin hiçkayı bulunmamakadır ve beli ki, bu aika kalabalık askeri oluşumları

OsANLI TARiö cEsi



ilerlemesine ugun değildir2 Tarie, Küaaa giden oluar a Esişe-ir üzerinden gidere dağların doğusundan, a da Aondan ola çımışlar-sa, dağların basından dolanmışlardır; ama Sei Gazi, Aonaraisardanço Esişeire andır25 MaDonald Kinneir, a sında ve Egre (Egar),

Osman ve Alnaş zerinden Aonaraisardan Kaaa gimişir. Do-ğ anında uzee ve baa uzanan üse bir dağ sırası" görmüş ve şunuelemişir: Büün bölge oaman bir dağ sırası gii olduğndan, dağlardanbirini öenden aırma zordur"26 imurun bu dağla bü bir ordulageçmesi gereiordu ve bugün ha Sei Gazii dağların üzerinden Küa-aa bağlaan bir ol or Dolaısıla anladai Karaisar b bir ola-sılıla Karaaisar olmalıdır. Timurun seferile ilgili analan içbiri

(angi ad alnda olursa olsun) Esşeir den söz emez, buna arşılı anıanalarda Timurun onaadığı birço erin adı verilmişir Bu üzden,sefer sırasında Karaaisarın daa ço önemsendiğini, a da doğrudan olüzerinde bulunduğu sonunu çıarabiliriz! Aslında, daa sonrai üzıllarda da, çevrede ur arım pılmasına rağmen buradai ensel gelişi-min olduça zaıfaldığı görlür. Esişeirin önemi daa ço Arap aza-n bile ilgisini çemiş olan ılıalandan, anında bulunan sulan ara-sından ve alabalı göçerlerinden ileri gelmeedir.2

Bu erleşmenin gerilemesine anılı eden ise, Anadolu da birçoer aa ö adının ullanılmaa devam emesine arşın, Dorlaion adınınunuulmuş olmasıdır Yerleşmenin eni sainlerinin o adın erine sun-duları ad ise, onun esiliğie vurgu apan Esşeir adı olmuşr2

83 ılının elül aında, MaDonald Kinneir şeri dlşmış ve, eriisi de erpiç everden oluşan ii arı maallee arıldığını far emişir.İçinden geçen ii ça, Sarısu (Hermos a da Bas) ile Porsu (Tembris)şerin doğusunda birleşiordu° Kinneir Porsu aınındai aşağı şeirdedör ılıa bulmuş ve bunlardan daa esi olanının dönüşürlmüş bir Bizans apısı olabileeğini dşnmşür. Esişeir, 87e, ovanın güne-indei epelerin dibine sığınmış, edi seiz amili bir şeirdi2 ve ı6. üz-ıldai durmuna oranla az değişmişi

Demirolunun gelişi şeri değişirdi ve arii imliğini gei plnaa Haziran 83e, Teodore Preger ile meseaşlarının erel azıları

ç ŞE B R MASAL



incelemek üzere iki gün geçirdikleri şehirde üç mahalle vardı. Birincisi enyüksek noktası yaklaşık 00 m olan güneydeki tepelerde yer alan eski şe-hirdi ve bir dere onu ılıcaların ulunduğu çarşı maallesinden ayırıyordu.Porsuk çayı ise çarşıy eni binal bulunduğ istasyonu doğusundaki

kesimden ayııyordu. Yeni bi_köJrü ile bir yol istasyonu ora mahalleyebir patika ise yeni mahalleyi kuzeydoğudaki Şar Höyük'e bağlıyordu Preger ile arkadaşlaı bu tepeciğin eski Dorylaion'un bulunuğu yer olduğnakarar verdiler Şehrin çevresinde kavun ve hıyar yetiştirilen çük bostan-lar vardı. 'da 35 bin kişilik bir nüsu olan Eskişehir'de (yük. yakla-şık 8o m) Avrupalı görünümlü yeni mahalle ile ahşap evlern doldurdu-ğu eski şehri birbirinden demiryolu ayırıyordu7 Eskişehir'in aşağı şehri ile

çarşısı 22'de TürkYunan çatışmaları sırasında tümüyle yok olmuştr.Platonun güney kenarındaki üst şehir ise nasılsa korunabilmiştirEskişehir son üçdö şak boyunca etkileyici bir demiryolu kav-

şak yeri ve sanayi merkezine dönüşmüşse de erken Osmanlı dönemindeadındn da anlaşılacağı gibi sadece eskiden şehir olan" bir yer olarak eraldığın aklımızda tutmalıyız Dorylaion düştkten az sonra 82'de Türk-lerin elie geçen Kütahya'da bugün hl ayata duran 3 üzyıla ait vakıfeserler 234 tarihli Yoncalı Hamam 23 tarihli Balıklı Cami 243 tarih-li Hıdırlk Cami ve 3. yüzylın ilk yarısından Hezari Dinari camii gib ileyaztlar bulunmaktadır 20. yüzyıldaki savaşların getirdiği yıkımlaranönce Eskişehir'e gelen gezginler erken dönemlerden kalma anıtların yok-luğuna dikkat çekmişlerdir Ama orada buldukları antik kalıntılar bile Selçuklu dünyası kalıntılarından çok. Selçuklu döneminde buradan geçmekte olan ticaret izlerini başka yerlerde bırakmıştır Eskişehir'deki tek3 yüzyıl yazıtı Aleddin Camii'nin minaresine aitir ve 26768 tarihlidir.Oysa güneydoğusundaki Seyit Gazi'de 3. yüzyılın ilk on yılına ait anıtlarbile vardır Sivrihisar'da da birçok anıt durmatadır. Şehirde lhanlı döneminde civar köylerden elde edilen gelirlerle inşa edilmiş Selçuklu işleri bu-lunuyorsa da bunlar ne sayıca ne de gösteriş açısından öteki şehirledeki-lerle kıyaslanamaz Moğol önderlerinden Caca'nın Eskişehir'de vakıf eser-ler ve onarım işleri yaptırdığı (şehrin Sultan Öyüğü'nden mülhem oarakSultan Yuki diye anıldığı) 22 tarihi vakyesinden anlaşılıyorsa da başka

'

SALI AiÖSi 7



yerlede gösterdğ cömertlğ bunlara göstermemştr4 Esşehr Osmanllarn daha sonra dar örgüü çnde de öneml saylmamştr ıs yüzy-la at br Evaf Deernde yer alan döüm, Esşehr'n orta hal br yerleş-me olduğu zlenmn veryor Buras ovann öneml br mev de saylm-

yordu4 ıJ. yüzyldan alma Caca Bey vaandan sonra nc önemletnl I . Selm'n saltanat yıllanda ortaya çar Şehr ı6 yüzyl ayıa-nda se hayvancl ve ççlle uğraşan br yöre görünümünü verr44Deme , l şehrmzn eren Osmanl dönemnde üzernde durmaya değer br tarh yotur. Pe ama ondan s m ötede blunan Karacahsar neden bu adar lg çeyo?

Osmanl anatlana özel br lg duymayan Tmur vaanüvsler-

nn Karacahsar'dan söz etmş olmalar, bu yerleşmn tarhne ve ısa sü-rel ününe br göz atmamz eretryor Her şeyden önce Karacahsar'nne olduğuna baalm. Br zamanlar hayl etleyc olan bu alenn alnt-lar Esşehr'den Kütahya'ya gden yola hmdr, özellle Porsu vadsnden balnca, oldça heybetl br görünüşü vardr45 Karacahsar, şehrn ro m adar güneybatsnda, Porsu çaynn sağ enanda ve Had-ye/Karaşehr yannda volan ayadan oluşan d br yüseltnn üze-

rnde yer alr.46 Platonun bu uzantsnn tepe notas vadnn tabanndanyalaş no m daha yüsetedr Düz lan bu tepenn bat smna Kara-şehr'den gelen ve dar br boğazdan geçen r patayla ulaşlr Orada bu-lunan aley oruyan, savunulmayı geretren bu dar grş sayılmazsa, a-lenn oturduğu araznn her taraf d yarlardan oluşur47 Grş tarafndabulunan br hende e oruma sağlar.48 Kalenn oturduğu srt 2oo-2so muzunluğunda ve so m genşlğndedr ıs m yüselğnde 2 ya da 3 m a-lnlğnda ve uzeyden güneye yalaş 3 m uzunluğunda oyu renlduvarları harçla bağlanmş tüf taşndan olup 340 adm uzunluğunda te-penn çevresn uşatrlar Üç ules almştr: En üse olan güneybatöşesnde, ncs uzeybat öşesndedr, üçüncüsü se nc uleye ya-ındr. Doğu grşnden 40 ya da s m adar çerde, doğu duvarna tümüy-le oşut olmayan nc br duva uzanr İç yaplarn düzenenşnde ge-ometr br ayg söz onusu değldr; yuvarla taş ve reçl harçtan nşaedlmş ulübe büyülüğünde brbrne btş brço üçü evn temeller

74 Üç Ş H RL B R MASA



burayı dldurur ve bir vakitler buranın ldukça kalabalık (belki bin işi lduğunu düşündürür9 Kalenin dar cümle kapısının dğusunda da eski evizlerine rastlanır Bu da duvarla çevrili alanın zamanla yetersiz kaldığınıdüşündürüyr. 20. üyıld kaln saıcınd l su bulnuyrdu. Yer

yer antik kesme taşların llıığı bu kalede arkelglar duvar işçiliği-nin niteiğinden etkilenmemişlerdir Duvarların mlz taşından iç dlgu-su yer yer uaya bağlanmış. Kalede çanak çömlek ile antik bulgulararastlanmamışr.

Çağdaş araşrmacılar vada bulunan tek bulgular dışında Ka-racaisarın eski adı ve tarii akkında içbir şey bilmezler5 Buraya de gelen Eugen Obserummer Alfred Körte gibi yerleşiin ilk sakin-

lerinin Selçuklular lduğuna inanıyru Teknik açıdan bu yerleşim Bi-zansı ya da Türkür giderek "ByzlamicBizlamlı sayılabilir55 Es ve saygın bir tarii an Eskişeirin tersine Karacaisar rtaçağ bağlamında ye-ni bir rluşt ve na daa çağcıl bir işlev yakıştırmamız gerekebilir. Şim-di de Osmanlı tarilerinde ndan ne şekilde söz edildiğine bakalım

Osmanın atalarının Anadluya geişlerini irdelediği kitabın ikin-ci bölümünde bağımsız kaynaklarca sunulabilecek görüş seçeneklerinin

lup lmadığını araşrışm şimdi d aynı yönteme başvuracağım Bugörüşlerdn biri şair Aımediye aitir. Onun İskeneae . yüzyılınbaşlanda ulaşabidiği bir erken dönem Osmanlı vakayinamesinin sadeceiskeletini içerir. Sultan Öyüğünün daa erken fetedildiği knusunda ıs-rarlı lan Aedinin ne yazık ki bize aracaisar knusunda sunduğubir şey ykr Buna karşılık başka yazarlar ve bu arada aynı yüzyın rta-larından Şükrulla aynı kaynağı daa ayrıntılı bir şekilde kullanmışlardırÖykü şöyledir

(Selçuklu izmetine giren Ertuğrul çk ulca ve tutsak ele geçirdi. Ozaman Kütaya ve yöresi kr elindeydi. üslüman erisi Karaca-isar kalesine erişip savaşa başladılar Kalenin güney yanı Er uğ-rulun payına düşmüşt. O yanın keri şaşırıp ne yapacaklarınıbilemedier Barış dilediler Sultan razı lmuyrdu. akat birden ta-tar yine yağı lup and bzdu ve İslm ülkesini yağma edip Müsü

·

OSAL TARHÖCS 75



manların çoluk çocuğunu tutsak eti ve Müslümanlara yakışmaya-cak nice nesneleri köt işli, aldayıcı ve kua tatarlar yaptı diye ha-

ber erişti. Sultan bunu işitince Müslümanla kıyıcılan kötülüğün-den krtarnayı vacib grdü Er Tuğrulu getirip kaan giydirdi Ka-

le üerine başbuğ dikip kendisi Tatara gitti ... Er Tğrul kri biti-rip yoyp öldürmeye savaştı Adı yüe olsun Tanrı İslam çerisini ka-andırdı Kaleyi ve ülkeyi gereğince yıkıp sonsu ulcalar elde etiler.Er Tuğrl oradan Söğüte oğr giti O ülkeyi de aldı6

Oxfordun odleian kitaplığında bulunan anonim bir yanada(Marsch 313) kullanılan ama daha ayntılı bir şekilde anlatılmış olan ya-

dakine bener bir öykyü burada öetliyorm unda, Hıristiyanlara kar-şı savaşmayı aına koymuş oan Selçuklu Sultanı Aleddin, Sultan Öyü-ğüne doğru yola çıkar unu duyan Ertğrul, Sultana katılmala için gö-çerlerini ikna eder. undan memnun kalan sultan onu akıncı başı yapar.[undan sonra Ertğrulun Osman, Gündü ve (Savcı denen Saruyatıadında üç oğl olduğunu, Saruyatının Sultan leddine yrt isteek içingönderildiğini, bunun Sultanın hoşuna gittiğini, ilecik ve Karahisarın

Hıristiyan beylerinin itaat ettikleri sultana haraç ödediklerini, Aleddinin bu i kale arasında bulunan öğütü onlara yurt olarak verdiğini öğreni-ri.] O yıllarda, Kütahya geçidi ve aten bütün Germiyan ülkesi henüHıristiyanların elindeydi Ertuğrul ordunun başında olduğu için, ordusuy-

la yola çıkarak birçok köy ve yerleşmeye saldırdı ve onları yağmaladı. Tektek, krlerin derileriyle mallarını getirmeye başladı, Sultan Aleddin deçok ünlendi Sahib (Aon Karahisara saldırdılar ve onu kuşatılar Sultan,Ertuğrulu kıble tarafına konuşlandırdı.7

Öynün üç ilginç yönü vardır irincisi, kalenin Ertğrulun Sö-ğüte gelmesinden önce feth edilmiş olmasıdır ve belki de vakayinamenin burasında Saryatının elçiliğine ilişkin metinle bir karışma olmuşturİkincisi, Kütahyanın iansın elinde gösterilmesi ki 13. yüyılda buna ola-nak yoktr. u bölgenin Hıristiynların elinde olduğunun vurgulanması,okurları fethin haklılığına inandırmaya yaramış omalıdır elbette Ancak

bu savın anlamsılığı onun gerisinde ilginç daha başka bir olgunun yatma

üç ŞE R B R MASA



dğn göserez. Üçüncü usus ise, Selçuu Sulannn a vaktnde ayrlasyla, zaferin tüyle Erğrula atfedilesidir Zaen bu nokadansonra, Karacaisar Osanl ariçiliğinin bu daarından çkyor ve Geriyan konusu sadece 14 yüzy unki I Byezid fetilernin anlat

srasnda yeniden gündee an8Bir baka daar, asallardan, alk öykülernden, gölgede yaa

olan aa sade ve derin inançlarna utnu alçakgönüllü insanların kiOsanl oluuunun belkeiğiydiler anlarndan beslenen Anoni Tarilerdir. Bu öyklerin anlatıcları enüz bütn srlarn ele vereilerdir Onlar Karacaisar olaylarn nasl ansalardr Şöyle balarlar:Karaca]isar ekvur ve Bilecük ekr Sulan laddne ut olup a

rc virürlerdi Karaca]isar ile Blecik aralg, Toal ag ve Erenek ag ve ol aralg anlara yaylak ve suluk verdi9 Menin bundan sonrasnözeleyecek olursak: Az sonra Ertğrul ölecek ve Osan yerini alacakırOsann 687j889 ylnda ele geçirdiği ilk yerler, Bilecik, Köprüisar(Yenieirin doğusuda, Göksu üzerinde), Yarisar (Köprüisar ile Bilecik arasnda) ve negöldür. Metn sonra öyle deva eder: Evel cuanaazr Kara[ca]isarda ol kld. Gaziler evel ekbüri anda getürdiler

Dursun aki derler bir er var idi. Cua ve bayra naazn Karaca]isarda evel ol klverdi. Hubeyi Osan Gazi adna ol okud, icretün 689ylnda vk oldu.0 Dikka edilirse Anoni Tarler burada Karacaisarn feindn söz eese de birkaç sar önce de onun Bizansllarn elinde olduğuna değinier (bunun o arie olanaksz olduğuna değinitk)Derken Osann rüyas ile Şe Edebalnn bu rüyayı gelecekeki iktdarn vaadi olarak yolaasna, ondan sonra da Osann onun kzyla ev

lenesinin öykülerine geçilir Daa sonra bir oğullar doğacaktır ÇünkiOran yigi old, andan Osan Gaz vilayetleri ba eyledi. Karaca]isarsancağ ki nöni dirler, ol araya ogl Orana vrdi ve subalğn lGündüz e vrdi6

Anoni Tarilerde, Karacaisarn feinden söz edilez Kalden bir yerde Bizansllara, bir baka yerde de Türklre aii gibi söz edili Ayn ekilde Geriyanllardan da söz edilez. Bu ari geleneğinde

öneli olan Osann iJ cua naazn Karacaiar da kıldr olasSAI ARiCSi 77



ve oğlunu oranın başına geirmiş olmasıdır (Orhan daa sonra hale olanI Murad'ı da kalenin yakınında İnnü'nün başına gerecekir) Bu da,Taeschner'in, Eruğul arafından alındığına inandığı Karacahisar'ın fehi-ni neden Osmanlıların egemenliğine doğru aılan ilk adım saydığı açık-

lar6 Taeschner, bundan epey nce, Osmanlı arihinin bu il dneminde,Eskişehir'in güneybaısındaki bu seyrek nüslu blgenin deneiminin be-lirsiz olduğuna dikka çekmişi Küahya'da Yab Çelebi'ye ai bir yazıananlaşıldığına gre, o sırada ermiyanlıaın elinde bulunan Armud Eli bl-gesi Osmanlı deneiminin dışındaydı Ama Taeschner bundan sonrasınıgelişirmemişir bunu da sırası gelince ben yapmaya çalışacağım63 "Selçuk ile Bizans oprakları arasındaki sınır çizgisi çok daha baıda, halen Pa-

zareri olarak bilinen Ermeni Derbend'inde olmalıydı64 Biz, şimdilik, Os-manlıların kaleyi nemsediklerini kabul emekle yeinelim

Üçüncü aynağımız, erken dnemlere ilişkin "Yakşi akih anlaı-sıyla Anonim Tarihler'in kullandıkları malzemenin bir kısmını içerenşıkpaşazade'nin yazdığı arhir Yahşi akih, Karacahisar konusundahem konuşkan hem de kir sahibidir Eruğrul'un kendisine bir yur ahsis emesi için Sulan Aleddin'e elçi gnderdiğini anlaıken "Sulanni-

nün ve aracahisarun ekfüri[nun mui olduklarını ve ona haraç dedik-lerini, Sulan Aleddin'in Karacahsar ile Bilecük arasındaki Sğü arazisi-ni bunlara yur gserdiğini belirir6smanlılar o günlerde komşularıylabarış içinde yaşarlardı "Ve o zamanda an Kara Hisarın vilyeinde er-miyan babası Alişar var idi Ve hem Çavdar derler idi bir Taar dahi var idiBu Kara Hisar vilyeiyle Bilecük vilyeini gh gh gelürler, ururlar, üşşendürürler idi Bu Er Dunrıl (Eruğrul gazinin gelmesiyile ol krlerün

vilyei emin olmuş idi ol Taarlardan66 ermiyanlıları ilgilendiren buson mein Anonim Taihler'de yer almaz, dolayısıyla Yahşi akih ile ilişki-lendirilen rken dnem kaynaklarından alınmış olmalıdır Mein üselikgarip ve ilginçir Bir yandan Osmanlıaa ermiyanlılar arasında başın-dan beri husume olduğunu sezdiriyor, e yandan Karacahisar'ın ikisi ara-sında bir çekişme konusu olduğuu bildiriyor67 ermiyan, Selçuklulardansonra baı uçlarında kurulan beyliklerden biriydi, ancak onu kuruluşu

eki eyliklerinkinden farklı olmuşur üneydoğu Anadolu'dan gelen veÇ ŞE R B R MAA



Gemiyan diye bilinen boyla Selçuklula taafından zaman zaman diençgösteen uçbeyleine kaşı batı uçlaına göevlendiilmişledi. Alişi soyndan inen aalandaki en önemli beyle zamanla Selçukluladan kopaak128'den sona baımsızlaşan glü e komşlaını yılla boyu tehdit

eden i beylii kumuşladı€ ı taih 13 yılında noktalanan Bizanslı vakanüvis Pahimeis Gemiyan emiinin Osman'dan daha güçlü vetehlikeli olduunu fak etmişti.69

(şıkpaşazade konoloisi uaınca) Kaacahisa bundan sona Osman'ın Kulaca bucunu ilk feedişinden sona yeniden otaya çıka "Osma Gazi ol hisaı kim aldı sabah olıcak vilyetün kei cemi' odılaKaacahisa teküne haba gödüdüe kim: "Ya neye dusın m seni

ve nesünü esi edele. Ve hem bu vilyet bizüm elümüzden alula. Haab edele Kendülei hoye su duta ük degülle kim biz dahı anun ilemuamele edeyidük'7 dedile. mdi bunlaı bu vlyetden çıkamasavuz vebunlaı kımasavz hı pişmanlık fayda vemez' dedile Anun dahı bi akadaşı va idi adına Kalanoz dele idi. Ana azm leşke koşd. negöl kleiyle cem oldıla. Osman Gazı dahı gazilei cem' etdi kizceye geldiDomaıç belin aşdukla yede ugaşdula Gayet azm ceng oldı. (Taala

için kesin bi zafe söz konusu deiL) ( ) Bu gaznıun taihi hicetn atyüz seksen beşinde (1286) vki oldı7Vakayinamedeki anlatımıyla bu öykü de tıpkı ötekile gibi geçek

olamaz Sözü edilen çatışma Kaacahisa'daki Bizanslılala yapılmş olamaz Ama öykü Osmanlılan Kaacahisa'ı ele geçiişini anlamandıanbi aka düzlemi ve bunun geekçesini dile getiyo. şıkpaşazade SultanAleddin'e ulaşında bu fetih habeinin onu coştuduunu anlatıyo

"Sultan dahı eyitmiş kim Malm oldı kim Kaacahisa Teüi bizüm ileYaı olmış' dedi Ve hem Gemianolı o gaibei sevmez dedi7 Adından Kaacahisa'ın kuşatılması için kuvvetleini topadı.

şıkpaşazade'nin aktadıı yukadaki konuşma tmüyle uydumadı. Bu ve bundan öceki alıntı Osmanlıla ie Gemiyanlıla aasında husumeti oaya koya ancak aalanda ekabetn nedeni Osmanlılaı başka M üslümanlala deil klele cenk haide göstemenin geeiliinden

olacak kaynak taandan çklanmyo Bu geeklilik bütn eken OsmanlıANI ARÖNE 79



akayinamelerinde benimenen ülup ile unum tarzını belirler e cihatınerken Omanlıla harekete geçiren karam oldğu aını ayaka ttar. Bizim ie böyle bir lükümüz yoktr. Terine, burada Omanlılar için gerçektehdidin Hıryan komşlandan değl, Mülüman komşudan geldiğini

ezebiliyoruz. B yzden de 3. yüzyılın onunda Karacahiar'ın başındakibeyin gerçeke Germiyan beyi olduğnu e Omanlılan onun bir ileri ka-rakolunu ele geçirdiklerni bir olalık olarak düşünmeliyiz.

Karacahiar'ın önemi taışılmışr: özgelimi, bir ara buranın Bi-zanlılan önemli bir menzili olan Malagina olduğu anılmışr ama şim-di b mekiin daha kuzeyde, aşağı akarya yakınlanda olduğu biliniyor.aracahiar'ın Bizanlılan bir taraut e doğyla işaretleşek için bir

haberleşme itayonu olduğu, hem Kütahya hem de Ekşehir'le bağlan-ının bu şekilde olduğu da düşünülmüştür.7 Kalenin Omanlılan geç-mişlerine ilişkin karayışlanda yer ardır, çünkü ilk kanaklardan bu ya-na hep ondan öz edilir. Ama neden? Richard Harnann bu orunla iki ku-şak önce boğuşmuştr: "Karcahiar, konumu itibariyle DorlaionEkişe-hir'in konumundan ağladığı yararlardan yokundur Oayı kat eden ticaret yolu üzerinde değildir, terine ondan uzakta duruyor. Dolayııyla onu

tratejik açıdan elerişli bir yer aymak kanımca yanlışr: Antik dönem ileOraçağın akeri teknolojileri göz önünde bulundurlduğunda, büyük tica-ret yolunu kapatmaına olanak bulunmadığı anlaşılır. e kale bölgeye ge-niş bir bakış ağlıyora da, Karacahiar alında adece Poruk adii ile Kü-tahya yoluna egemendir.74

Böylece bir ipucunu elde etmiş oluyorz: Poruk adii Kütahya'yabağlan ağlıyordu. Karacahiar'ı denetm altında utanlar, Kütahya'ya gi

diş geliş yolunu da deneleyebilirlerdi. Kale düşman elinde olduğu ürece,Omanlılar gerilerindeki bölgeleri, Ekişehir oaını e öğüt ile Bura ol-lanı güen altında tutamazlardı. Kaleyi kendi ellernde bulundurduklan-da ie, Kütahya'nın beylerinin başlıca yollandan birinin kuzey ucu tehditalndaydı Küahya hem önemli bir şehirdi, hem de ilk Omanlılan engüçlü e iddialı kapı komşula olan Germiyan beyliğinin merkeziydi. Ger-miyan beyi Yakub b. Alişir'in etki alanı öyleydi ki, 699/I299I3'de, An-

kara'daki Kızıl Bey camiinin minberini onartğında, Moğollar da bu şeh8o Üç ŞEi Ri B iR MASAL



rin zerinde egemenlik iddia ediyorlardı.7 Germiyanın bu yıllardaki duru-muna bakalım

Germiyan kvveleri, Selçukluları Trkmenlere karşı savunmakzere baı uçlarında ilk olarak 1e grnrle Aonkarahisar beyleriy

le bağlaşkırlar Selçuu t htHda- k iddia eden imriyi ele geçirirler ve120 sonlarındaki bir Trkmen ayakanmasını sona erdirirler7 Topraklarıve eki alanı Aonkarahisar çevresinde yoğunlaşan Selçuklu veziri Fahred-din Alinin bir oğlu bu sefer sırasında ölmşr. Bunu izleyen on yıl bo-yuna sren ikidar kavgalarının sonunda, 1285lerde, Germiyanlılar Fa-reddin Alinin orunlarının elinde ismen bulunan oprakarın çğuna sahipçıkmışlardı Fahreddin Ali ile oğoların bir ordusu 1286 sıralarında Af

yonkarahisarı denimleri alında uyorlardı ama 288de imzalananaeşkese rağmen Germiyanlılar bir ehdi oluşurmayı srdrorlardı1289 ya da 129da Denizliyi bir sre için ele geçirdiler ve bölece gney-de de gçl oldukarını göserdiler. 1291de, Konyada bulunan İlha ay-haya bia emekle birlike, aynı ylın sonlarında geri dönerek arihsel Sel-çuklu başkenine bir akın dzenlediler 77 Yzyılın sonunda, beylei Yakubb Alişir Ankaray kısa bir sre deneimine almış olabilir, Bizansın elinde-

ki Filadelyadan (Alaşehir) haraç alıyor ve Kahyadan aşka, Simav, Kula e gneydeki başka şehirleri de elinde uuyordu Denizli ve Aydını yö-neenler yandaşlarıydı, Fahreddin Alinin Aonkarahisardaki haleeriona bağımlıydı.7 Eskişehirden sadece 45 km uzaka bulunan Yakub, başaçıkılası gereken başlıca gç idi Kuzeyde Frikyanın bk bir kısmınıyöneiği söyleniyordu.7 Bunu yazan Nikeforos Gregoras iy bir klsik uz-manı ve daik bir muhabirdi Aklında Karacahisar ve belki de Eskişehir

vardı Fahreddin Ali soyundan olanların bia eikleri Yakub, beyiğinin ku-zeyine glenlerden aynı bağımlılığı mı ekliyordu?Karacahisar şamasından söz eden şıkpaşazade, Anonim Tarih

lerle aynı kaynaklardan yararlandığı halde Karacahisarın feini Erğrula değil Osmana afemişir. Sulan ordularını şama için harekeegeçirmiş, Osman ona kaılmış ve çaışma sırasında sorumluluk almışırDerken Taar saldırısının haberi gelmiş ve Sulan geri dönmek zorunda

kalmışır ama daha önce kuşamanın öndeiğini Osmana bırakmışır OsSALI TARiÖ CSi 8ı



man alyi l gimiş onu yağmalamış vlini ndiiyl avaşanlaav başalana dağıtmış v onu bi Mülüman aabaına döndümüştşıpaşazad Anonim Taihl'in bazıla gibi bu olaı . 7'y taihln-dii80 Oman daha ona Kaahia tunu Sultan'a göndmiş o da

h onumuna uygun amağanlaa aşılı vmişti8şıpaşazad'nin Oman'ın ftihtn ona yaptılaıyla ilgili olaa

anlaıla Anonim Taihl'd anlaıla tamamla: Oman Kaacahi-a'da bi paza uduuyo camil inşa tiiyo v itynl (mi-yanlılaa bil) v viyo Ylşmnin ainli bi d adı v cuma namazını ıldıaca bi imam iyinc Oman 9'da Tuun Faih'i göv-lndiiyo82 Daha önc Anonim Taihl'dn öğndiğimiz gibi Oman

ancağın başına Ohan'ı gtiişti 83 Mtnin bu ımı da tıpı alnin Bi-zanlılaın lind bulunmaı onuunda olduğu gibi maatlı" dı v lş-til bi inclyi gtiiyo Vili 'laa ait olan lÖmi Anado-lu'nu coğaaı haındai itabında Moğol gmnli bölginin batı-ındai bylilin döümün vin miyan il Paagonya'a bulu-nan fndiyaoğulla aaında bi Sultan Bulinin i Sultan Yui olma-lıdı adını vi Bu ayıtan da 11'tn d önc mzi Eişhi olan

üü bi byliğin va olduğunu ıatabiliiz8 Sancağın Eişhi'in do-ğuunda alan imi Omanlılaın lin bi dfada gmmişti 4 yüz-ylın onlaına doğu yaşamış olan şai Amdi il Oxfod Anonim Yazma-ının ullandılaı aynağa baılıa Sultan Önü'nün tmüyl Omanlıdnmin gmi Anaa'nın l giilmindn ona yani I Muadzamanındadı8 Ama bu da miyan tilini onlandımamış olabilinönü'di i camid oca Yadig b Sultan Ali adını taşıyan

77/97 taihli bi yazı bulunu: Bu Sultan Ali miyan bylindn bii olabili 86Fizil otamı blilm iin yaalandığım Kaacahia'la ilgili

bazı mtinl blli bi in düzyini ala gtiiyo; alnin zo ulaşılabiliolmaı i paza cami v Mülüman aay viyl ilgili öyli inanıl-aı zo ılıyo Bu öyül il Omanlılaın alyi yni uluşlaının t-mli olaa düşündülini zdiiyoa da oayı glişmiş bi şhi olaa

unmalanın gği yaıttığına inanmamız blnmmliü ŞE i R B R MASAL



O yıllarda Osmanlılaa Germyanlılar arasındak süregden lşlerhakkında ne blyoruz? Coğraa ve stratejk verler Osmanlılaa Germyanlaın kale konusunda htlafa düşmelern olası gösteryorsa a aralandak husumet konusunda yeterl ımız var ıdır? Yahş Fae bakı

lırsa bu usumet başından b ı Germyanoğlıyle gh gh Osmanhalkı ceng deler d Ve bu ker ahı gayet ferah olurlar d km Germyonoğlıle Osmanun advetu vardur derler d Osman Gaz dahı Eskşehrde hamam yöresnde bazar durgurdu Etrafun ker dahı gelürler dBr n Blecükden bazarc ker gelmşler Ve he Germyadan dahıgelmüşler Bu Blecükde ker eyü bardak düzerler Bazara yk le satmaya getürmşler Germyanlınun brs br bardağın almış Nesne verme

mş Bu kr gelmş Osman Gazye şkyet etmş Osman Gaz dahı ol kşy getrmüş Bek dögmş dahı krun hakını alıvermş Ve gayet eyüyasak etmş km hergz Blecük krnü dahı nctmeyeler 8

Bu örnek öykü nanılnayacak kadar güzeldr ve sahte lan edlecekkadar Osmanlıyı yüceltmeye yönelktr Ancak öyküdek köt kşnn Germyanlı olması, kuruluş arasındak husumet duygularını oraya koyma-sı açısından önemseneblr Öynün yaradığı sıralarda, Osmanın karşı

ta br ad vermek gerekyordu, öykünün yazarı da olağan sanığın adınıkullanmıştır88 Ne de olsa, Osanlılar başka br suçlunun adını da kullanablrlerd El altında Moğollar vardı ve onlar olaya daha dramatk br boyutkatablrlerd Ama Osmanlıların seçtkler onlar değld

Yahş Fakh daha sonra Osmanlılaa Germyanlılar arasında brsavaştan söz etmştr Osman aşağı Sakarya da seferd ken, Çavdar Tatarları Karacahsar pazarına saldırmışlar ama Orhan onları yakalamış ve ba-

basına götürmüştr O se, barış çnde yaşamak stedğ Müslüman komşuları oldukları gerekçesyle onları salar89 Bağışlayıcı br Osman (ve kndar br Orhan?) mgesn br yana ırakırsak, düşmanın hep Germyanolageldğn görürüz

Karacahsar, demek k erken Osmanlı tarhnde lgnç br yere sa-hptr ve onun erken Osmanlı tarhçlğnde öneml br rol üklendğnöne süreblrz Öneml br kaleyd, çünkü Osmanlıların arka cephes le

Eskşehrle brlkte güne nen başlıca yolu koruyordu Güneye nen buOALI TARÖCsi



yolda ulaşılan ilk şehir önceleri Selçuklulan yandaşı iken daha sonra on-la yenen, yayılmacı, kavgacı ve başaı bir opluluğun ordughıydı. smanlılan buranın önemli bir karakol oduğunu kavramamala olanaksızdı. Ve onu Germiyan beyinden oparıp aldılar Ancak daha sonrala kr-

ere karşı savaşan mücahiler gibi görülmeye önem vermeleri yüzündenAnadolu'daki varlıklanın daha ilk başından iibaren üslümanlaa sava-şır olmanın rahasızlığını duydular Edienin fehi konusunda yapklagibi, belleklerine çekidüzen verdiler ve meinlerini elden geçirdiler Böyle-ce daha sonraki yıllara ai bir ideolojiyi geçmişe yansıarak arihlerini olma-sını gerekli gördükeri gibi mükemmelleşirdiler.

Karacahisar arışmasına iki seçenek geirmiş oldum. Kalenin Bi-

zanslılardan alınmış olmasına olanak bulunmadığına göre bunu ileri sü-ren kaynakla yok sayailirdi Ya da ersine burada yapımaya çalışıldığıgibi, kaynakla inceleyerek ve durum değerendirerek kananan alında saklanan bir görnüyü gün yüzüne çıkarmaya çalışabilirdi Böye yap-makla, onla müyle benimsemesek bile kaynaklara hak eikleri saygı-yı gösermiş, ama yan sıra smanlı geçmişine ai bazı gerçekere ulaşmışolabilirdi

NoD Mordtmann, Antln, yay. Franz Babnger (Hanoer 1925, 550. yıca bkz Henrch Barth,

Rs n Tpzunt duh d nödlh H lnAsns nh Sut m Hbst 88, Peteannsgeogahsche Mtelngen, ek 3 (Gotha r86 s 99·

2 Bn lk yaan Pal Wttektir Von der byzantinschen zr trshen Toone" Bzntnr (1935), 3· yrca bkz. ldo Galotta, l mto ogzo' el le orgne dello stato ottomano: Una re-

consderazone Ottmn mt (008 yay E. Zacharado (Resmo 1993), s 59-3 Bazen, Söğütün zkedlmes gereken yerlerde karşımıza çıkar Bkz. PZ s. 12, sar

4 Pro BeldceanStenherr, eldek erlere hem b kata hem de Nomads and ttomans (s 4)

başl yaynmda öne sürdüklermden arklı yormlar germşr smanlı Deletinn krl-şnn ncelenmesnde ahrr deerlernn önem I. Tük Th kns c. 3 s. 2 (nkara22) I3I59 BeldceanStenherrn görüşüne göre Karacahsarn en üst basamaktak eend

s Moğol yönetmyd. B sa kalenn ele geçş tarhne sk skya bağlıdır çnkü Pahmers a-kaynamesnden alnladğ önem br men Gazan dönemnde son olaylardan bryle lgldr.B konya başka yerde yenden değnmey düşünüyorm.

ç ŞHRL BR MAA



ultan yü adı yeğleniyor Bozöükve İnönüaynı değişime uğramışlardır): JH Kramers, Sulan Önü" maddesi, Enccloedia ofIslam Ne var ki bu makalede Ibn Bibi'ye atfedilen metin as-lında Yazıcıoğlu li'nin 1 yüzyılda yaptığı derlemeden alınmışr ve 13. yüzyılda özgün yaz-nada bulunmamakadır: Bkz. Ibn Bibi, Elevamiru'l-Ala'ie'l Umuri'lAla'ie, yay Adnan Erzic (Ankara 19), s 228-29 Ayrıa bk. aeschner Antolische Forschungen" Har-mann Anatolien s Bununa biikte Selçukulan kuandığı terim, olaslıkla İbn Saidin (ö286) oğraa kitabında Ankaranı se fersah batısında bulunduğunu belitiği Sulanbuli"mevkii için kllanılmış landır. bn Saidin sözünü etiği Sutanbuli" ılcalanın aslı SultanYuki (=Sutan Üyüğ) olmaldır: Bkz Claude Cahen bn Said sur lAsie Mineure Seldjuqu-ide" Tarh Araştırmalar Deris 6, no IOI (968), s 44 Sultan Öyüğü adı I84 ylında Kırşe-hir ilindeki bir köyün de adıdır: Bkz Bahaeddin Yediyldız Türyede yeradı verme usulleri"Türk er adları semozomu bildirileri (Ankara 1984) s 3 Ayrıca bkz Halime oğru, Osmanlıİmaratorluğu'nda aa-müsellem-tacı teşkilatı[ ve XI . üzılda ultanönü anc (İstanbul199) s Yerel anatılara göre bu ad oylaion savaşı sırasnda orada lan ılıç Arslan'ın

ordughından geliyor6 Adolf Reinhardt Über Meerscham und MeerschaumFundstten bei Esschehir in leinasi-en, Petermann's georahische Mitteilungen , no. 2 (9), s Reinhardt, Eskişehir'in doğu-sundaki ocara ziyare sırasında gözleediği lüetaşı üretm teknikleini açık ve ayrınlı bir şe-kilde bemlemiştir.

Maconald Kinneir, ]ouey, s 3, 6 Kuzeydeki yüksekerden gelen yolcu için bozkır, tahlınsulama yapmadan yetştiği Bozöyük'te ( m) bityor: Alfred Philippson, Reisen und Forschungen im estlichen leinasien c 3, Petemann's geographische Miteilungen suppl 1 (Goa 1913)s. 92 Yuka Karasu'daki son bıçhaneler Bozöykün bası ile kzeyinde, Karaköy üseinde

yer almış olmalıdır: MacFarane Turke and Its Destin 38 MacFarlane yolda gördüğ i, bi-na ve yerleşmeleri kaydeiştir8 Von der Goltz, Anatolische Auüge, 64 bkz 18 (haita) Von der Glotz (2949) yöreyi üç bölge-

ye ayır: En güneydeki bozkr bizi burada ilgiendiren ve Geyveden erisinde Bilecik le aın-daki Küplü'ye uzanan ve dut, üzüm, pamuk ve aon yetiştirilen ara bölge Karaköy'ün gneyin-deki bozra doğr buğday emi ve hayvancılıkla uğraşırdı

9 Thedr Preger olaion" Athenische Mitteilungen 19 (894), s 31- Georges Radet ve H. Ouv-e Stle de ore" Bulletin de corresondance hellnique 8 (894) s 129 (ksmen Esşehir'degözleenen ank buluntlara daylı bir metindir); Alfred Köe'nin Georges Radet'nin yayn

En Phrygie hakkındaki tanm yazısı için bkz. Göttingische gelehrte Anzeigen 19 no (89) s389-9 Yan arihlerde oaya çıkaılan bir menzil taşı bu tanıy desteklemiştir: Frei Forschun-gen, s 34 Başka esk yeeşim aaa için (ö. nönü), bkz. age., s 6- Şar Hüyk adı Şe-hir Höyük'ten gelir. Bu mevkiin resei için bkz Suzan Albek, Dolaion'dan Eskişehire (Eski-şehir 1991), lev 6 Clive Fossun en son araştırması orlaion Bulwark of the Byzanne Fron-ter Greek Orthodox eoloical Revie41 (1996), s. 39-.

Bunar Eugen Oberhummer'in 89 ylı gzünde yapığı gözlemlerdir: Roman Oberhummer veHeinrch Zimmerer, Durch rien und leinasi (Berlin 899), s. 383.

Frei, Forschungen," s ·

ANI ARiÖCi



12 Preger "Dorylaion s. 3013. Şehrn daha yeni bir plan için: H.Tevk Elbir 6o. Mhllesi ile Eskişehi (Esşehir 1982)

13 2. Haçl Sefer'nin Germen üyelernin buadn geçişiyle lgli olarak bz. Tomaschek Zu hstoschen Tooghie, s. .

14 John Kinnamos, Eitoe eum b Ionne et Aleio Comnenis gestum yay Agust Meineke (Bonn

!8

3

) s 294·1 Schönewo Bie s. 10. Ayrca bkz Wlim Francis inswor: "13 lomee genişliğinde ve 48

lomee uzunluğudi büyük Es Shehr ovas düz ve yeesr. Ağaç ve korla yokr

ama genelde edir ve birçok köyü vardr. u ovay çeviren tepeler de bask, yvarlak ve ağaçszdbu da manzaran yeesağn artr. vels nd Reseches in Asi Mino, Mesootmi Chlde, nd Ani [Londra, 1842] 8) . Eugen Huerer de benzer gözlelerde bulun: Oberher ve Zimmerer, Duch Syen, s. 377· Gözlemler Porsu çay üzerinde es köprü le l

calar dşnda şehirde sel kln eksiğine dikkat etişlerdir Genelde bu yolcular yollan

uzap Esşehde Frau TadiajTata'n işletği otelin ar yararlar aramşlardr: Onun Bem

yaya özg konkseveiğ (Jungbunzdan geliyordu) ile bozrkalğ birçok gezginin övgsünü almştr: Bkz. Eisenstein Reise s. 94 Bir seyahaameden ötekne vark gösteren bu gr belli bir ortam kavramlaşrmaya hizmet ediyor. Ne var , . Dünya Savaş rnas ile TürkYunan s

vaşlann aedisi onun hem otelcliği hem de ans oradan kşr: Haann Anatoli

en, s. 7 Temmuz 18da Edmud Naumann buraya gelğinde, klabileceği yerer gneyde es

şehir merkezindei bir han ile Porsk çay kenarda bulunan Hotel Franz idi Vom Goldnen Hos 8182, Tadia'nn Esşehirde meslek yşam, Debgun 891 a da 1 892de ziya

renden sonra başlaş oadr: Deburg ise (n) Hotel nteaionalda konaklamasndan memnun kşr Otelin verandasndan Porsuk üzerinde tek kemerli köprüden yapan g

diş gelişler izlenebiliyormuş Deutsche Bhn, s 2, 4). 894 Ağustosunda şhe Bohemyal odalann ve sofralan temizliğyle salşt be: Körte, Antolische Skizzen s. 38 (Eskişehdei kolera salgnndan bahisle); von der Golz Antolische Auüge, s. 174. "Dul Dada olark

bilinen bu kadn, Temuz 19 00 sonlanda von Dieste de dosne bir ev shipliği yapmşr: Walther von Diest Die Landschaft zwischen Nicaea und Nicomedia ien 2 no. 12 (1903) s. 192.

"Mama Tadann pasalan, ışyü yatklan müemmeiği ve 1921de otel çeresinde

çarpşmalar (Yunan uçka bhçesini bombalamşlard) Hlide Edib Advar'n Ateşten Göek ro

mannd ve ükün Ateşle İmtihnı baş nlnda ananşr. Yazar e Tukish Odel (New

York, s 8) s. 23941 al eserinde konuyu ayrnlaryla işlemiş, çück otelin ev havasn, için

deki istavrozla madonna geleri büyük aynala, çiçek ve gmüş tlaa donatlmş üç masl küçk yemek odas ve Türk konuarn aaştr. Ayrca bz. Albek, Doliondn, s. 192

3; otelin bir resmi için bkz von Eisenstein, Reise, s .

1 Peter Wirh Kaiser Manuel . omnenos und die Ostgrenze: Rückerobeng und Wiederauauder Fesung Dorlaion, Byzninische eitschi (192), s. 29 Genel bilgiler için bkz. Belke

ve Mersisch, Tbul imeii byzntini, s. 23942

17 Pregerin yormla ve Manuilin şehri kurduğ yele ilgili tartşmas için bkz "Dorylaion s.

304. Preger Eskişehir adnn Manulin yeniden inşa etirdiği şehre işaret etiği kansndayd vebuna kant olarak mesletaşlarnn es Türk mahlesinde budula bol sayda Bizans kaltla

86 Üç ŞH i MAAL



nı göstermşr "Bütü bu ba kalıtlarıı ve özele kamada orada duralanı ŞarHöyükte taşımış olması a ya gelmyor. amos met kousuda ek yonarçi bkz Köre, "E Prgeyle lgl taıhm yazısı ve Foss, Dorylao, s 54·

8 Nketas Coates, iets Chonite Histor yay. Jea-Lous va Dete, c (Berl 1975), s. 27619 Abulasa 'Al b Bakr AlHarawi, Gu des leux de penge yay ae SourdelTome,

Isttut aças de Damas yayılan, c 34 (Şam 1957), s. p20 Cotes, Histor s. 466 Tar çb: arles M Brad, Byzntum cononts West 118-124

(Cambrdge 1968), s 13721 Coates, Histori s 520. Hoates burada alıtıladığımız va Dete bassıda, Dorlaoa

ahfyapa cüle asıl mede değ, eklerdedr22 Ib Batua, e Trvels ofbn Btutt A. 13251354• çev. .AR Gbb, c 2, Huy Socet, 2

ser, d 7 (Cambrdge 1962) , s. 45 3, 46223 Prof Elsabet Zacaradou, Söğüü kzey ve doğsua rasaya Hüdavedgar Sacağıı

Tarr Deeerie dayaarak aracasarı Beypazar yakland olmsı gereğe değerek Karacasar kousudak Osmalı öyküsüe yorm getiriyor Hstore et lgedes des premers otomas, Turic 27 (1995) , s 69 Bu belrleme bu öykye gerçek kazadınp kzadırmadğı açık değdr, çükü bu bölge uzu zamadır Bzaslılan elde çışh 129olardaİlaı Gaza adıa orada darb edle üç drem ç bkz Tucay Aykt, Ak Ake Moğol ve İhnl Sikkeer Yapı red para koleksyolan, c. (İstabul 1992), s 138 İstabul Arkeoloj Müzelerde 700 .12991300 tarl br drem bluuyor. Türkyede çok saıda Karacsar adıdayer bulumakadır ve bu da şaşrıcı değldr O kalelk br lste ç bkz Köyerimiz (Akara1968), s. 30910. Buula brlkte bu bölümde sözü edle Karacasar Söğüt e e ya laıdır.Hüdavedg Deererde zkreez, çükü güey ve doğuda bua Sultaöü sacağı

içindedir.24 CH. Emle Haspels, Highlnd ofhryi c (Prceto 1971), s 164, ve da geel bgilerç, s. 2021

25 Kepert, Dermburgda Fkyadaki mezar aıtlanyla Kütaya arasıdak bölgey celemes stemşt ama ou asker ola reber ou durdurmuştr Deburg, eutsher Bhn s 145

26 MacDold er, ]ouey s. 23336 57 Ocak 1767de Crste Nebur ayı yolu zlemş, Afyo da Egrete, orada Doğar ve Ktayaya gştr Reisebeshreibung s. 1345 ve artar X,XIII 18 yüzylı souda, GA Olver, Ekm aylanı başlanda ayı yolda üç gü geçrştrVoyge s 4068.

27 rofesör Aoy Lutell e, Tmuru 1402 ylıda zledğ yol ve ou kroolojs akkıda yaylamamış ktbıa bama z verdğ ç teşekkür ederm28 Esşer lületaşı ürem daa sora başlamış olmaldr Dutemple, En Turquie s. 2273429 Wtek, Tpoyme, s. 50 30 Sarısuu atk çağları Heros çay olduğ akkda bkz DrewBear, Naour ve Stroud, Art

hu Pullinger s 74, .4te suula lteratür Sarısu le Porsuk arasıdak bağıh akkda Körte yorumlan ç bkz Preger, Dorlao, s 314

31 MacDoad er,]ouey s 36. Ker ayrıca Porsuk üzerdek köprüde br yazıt bulmuştur(37) ama köpüü eslğ kousda br şey kayeemşr Selçku döemde olduğ söy

ONL RöN csi



ler anc buna bir anıt verieiyor: C.WM Cox ve A. Caeron, Monumntaia Minoi antiqua, c. Monumnt om Dolaum and Nacola (Manchester 193) v; Georges Radet, EnPhrygie, rapport sur une ission scienque en Ase Mineure (AotSeptebre 893)." Nouvll achiv d miion intqu t littai 6 (89) s. 42930

32 [Murrays] Handbook, s 364: stanbuldan at sırtnda 3 saal bir esafe veliyor.33 Doğu, XI Yüzylda Ekişhi, s. 4-334 Esşehirde lletaş bayiliğnin başında Cohnun öngöler için bz Deburg, Dutch Bahn,

s. 9-o (Cohn esi Tür hallesinde otruyodu). 14. ile 19 ar arasında Esşehirin ilginçbir yanı oldığını ve aji insn öylernden payın alağını öne sünüyoru Ne va bubölüde incelenen etee değişren Tanı ya insal elinden çıa değişililer olduçaazdı. Yeleşenin genel tarihi için bz Necdet Tunçde, Esşehi bölgesinde yeleşe tarinetoplu bir bış" İtanbul Üniviti İktiat Fakülti Mcmua (191) s. 89-2o8

3 Bu tepe, he Esişehir he de Mutalipte inşa edien ever cailer ve ezarlar için bir taş ocağıydı. Köre, Anatolich Skizzn, s 41

36 , s. 36.3 Reinhardt, Über Meersca," s. 2 nadolu deryolunun geşinden önce nüs dha düş38 Taeshner, Anatosche Forschungen," 96. Taeschner ile Witte bu yerleşileri 612 Eylül 192

tariheri arasında inceleişlerdi.39 ptoi chonologiqu dpiaphi ab Intitut ançai dachologi ointal du Cai, hlen 14

cilt. (Kahire 1931 ), s. 21-23; İsail H Uznçarşıl, Küthya şhi, (İstanbu 1932), s. 21-23; Ara tn, Kühyanın Tü devri iarisibir denee." Kütahya (İsnbul 1981), s. 21624 Wite, Toponynie," s 34 Kütahyaı Esşehr e bağlayan yol üzerinde ors çayı öprüsü bir Selçuu yada Gernyn eseri olabir Fügen lter, Omanlla Kada Anadolu k Köpüli, (Anara 98), s

219. Ay dran en esi Gerniyan yapısı Vacidiye eesesidir (1314) Aydın Saılı, The Wajidiyya Madasa of Küthya" Blltn 12 (1943) s. 66 ve yapı tarii için bz ptoi chonologiqu, no. 346. Bu yaara diai çeği için Pro Howd Crane'e teşeür boru

40 Choniates, Historia, s. 493441 Asanbay, Alaiddin Camii, 88 (fotoğrafı 89da) Verilen arh Ahet Teirin Blltn 21, s. 83

(19), s. ?'dei tanı yazısnda düzeliştr; ptoi chonologiqu, no 496 Şeife Özüdoğr Esişehir Aleddin Caii." Ekişhi I. Slçuklu Ei Smin Bildil (Esşehir1990) s. 2934. Da önce yaınlar içn bz. Kur Bittel, inaiatich Studin, stanbuler Mtteilungen, c. (İstanbul 1942), s. 201 n. 2 Wite (Toponyni," 3 n 2) Esişehrde Selçulu (Sel

çululara atfedilen Porsu öpüsü dhil) ve eren Osanlı yaparının yoluğunu taışıyor. Seyit Gazi için bz. Lindner Stiulus and Justication," s 213; Neat İşcan, Ekişhi Evli Sülmciliği (Esişehir 1986), s. 9

42 het Teir, Kışhi mii Caca oğlu Nu ldinin 27 taihli ApçaMoğolca vakyi (AnaraI99), s. 6-2 9· Başa bir yayınında ayrıntılı bir biçide tartışacağı bu referansı Prof. CliveFossa borçlu.

43 hed Reı [Altınay], Fati zaanında Sltan Öyüğü," aih-i Omani Encümni Mcmua 14,no 8 (1340 H.), s. 129-41; Besi Darot, Esşehir," lam Aniklopdii; Cengiz Orhonlu Esşehr," Encyclopdia ofIlam 2. bası

88 Ç ŞE H RL B R MASA



44 N vn Gnç, X yyılda Sultanön sancağının sosyl dmogak v konomk açıdan dğrlndlms" . Tük Tah Kng 1990 ara 1994), c. 3, s. 222

45 Kuydn nön ndn gln br yol dha vardı ama Posuk yolu kada kolay dğd: llows,jua, s 12531.

46 Taschn, natolsch oschng" ·.6 Tachnr Kacahsa Ktahya anayolu aasın

da bağya lk şat dn kşd .Abdlhmd Osmanlı hfadından" baı şl burayayrlştdğ çn 19 yylın sonlanda Kaahsar Hamdy olarak da adlandılıyordu Obr-humm v Zmmrr, Duh Syn, s 379; Dburg Duth Bahn, s. Köy hakındak lnl çn bk. Köt, Anath Skzzn, s 4; fotoğafı çn Zya Syahat, s 174 Karacah-sa yr alğı otam çn: Haann, Anaton, s 6 Gn konlada Bk v Mssch Tabua mp byzantn, s 290 Gnmdn fotoğraar çn br Paman, sşhrKaacah-sa'da b oraçağ kals V Otaçağ v Tük önm kazı v aaştımaaı smpoyomu, 1920 Nsan 2 Bldrlr nkara 2002), s 45162 Aynı cltt bk Halm Doğu Osmanlı kronkl-nd Kaacahsa ks v Kaacahsarın y dğştrms" s. 22134.

47 Mx Schlagntt R m Kn-A, Mnh 898) s. 848 Hamann Anatn, s 601 881 sayfalan karşısında fotoğraa; ayıca Cox v Camron Mnumnta, lv. 45

49 Dburg Duth Bahn, s. 33; Dbg 34) dklğn gnyd aaldığına dkkat çk. Ayı-ca, Köt, Anath Skzzn, s 4 Cox v Camron Mnumnta, .

50 Obhumm v Zmm Duh Syin, s 3789; Dbug Duth Bahn, s 33; Harmann,Anatn, s. 6.

51 Cox v Camron, Mnumnta, ; Bt Knaath Stun, s 203 v lv. 41, g. 7352 Cox v Camon, Mnumnta, ; Schlagntwt, R, s. 78. Köt'nn youla çn n

Phyg hakkında tanıım yaısı, s. 389; Köt, bu mvk lk yat dp btmlyn araştıma-cı olan Dnstn Karacahsa' sk b ylşm olduğna nanmadığnı anlatıyo53 Radt v Ouv Kaacahsa'da bulunduğ dda dln b st bmlmşlrd: Stl d Doy-

le," s r29-3o.

54 Obhummr v Zmm, Duh Syin, s 379; Kört, Anath Skzzn, 1314b Köt, nPhyg" tanıtım yaısı, s 3889

55 Harmann, Anatn s 6; Cox v Camron Mnumnta, 12. yyıla at Suy'd bnr-lryl karşılaşıma); Bttl, naath Stun, 201 AM. Schndrn k gölmlyl)."Byzam dyi, vaolan fotoğraarda yapının Komnn dönmn at oldğunu v Manu-

l'n sınır tahkmatının çnd dğlndrlblcğn dşnn Pofsör Clv oss'a atr56 Şku!lah, Bhtüt Tih, çv. v yay. Çftcoğlu N. Atsı Omanı Taih İstanbul 1947) s.

52. Thodo Sf D Abschnt" s 7779. Aynı kaynaktan alınma bnr br mtn KaamanMhmt Paşa vakaynamsnd d y vrlmştr: Kaamanı Nşancı Mhmd Paşa, Omanı Sutanları Tarihi, s. 344·

57 cto LMnag Nshr's Hstoy of th Otomans: Th Sourcs and Dvlopmnt of txtLondra 964) s. 213 Şkllah'la bnşm), s 71 Oxford Anonm yamasıyla bnşm). Af-yon Karhsar'ın Karacahsa l kaıştılması muhtmln yaıcının hatası olablr. N d olsaddn l als h aman Slçklulaa sadık kalmışlardı; ancak buada ahddnn

OSANLI ARiÖN CSi



oğullan ya toruanyla ola alaşmazlk edeiyle Germiyallara karşı yapıa bir sefer sözkousu olabilir. E basit çözüm bu alıhyı i yagı soucu olarak görmee yatar: Biricisi,Karaahisar adı Karahisarolarak yazılmış olması kcs de Karaisar'ı Faeddi ile alesi üsleiği on Karahisar saılmış olması. Bua bezer bir yalış içi bkz. Di anonymnChronikn, s. 5 sahr 25

58 Bölgei tasel coğraası kousuda ırlamakta olduğ yayıda Clive Foss Osmalı güeyde ve geydoğda güçlemesi kousuda bazı yorumar gemeye azırayor59 Di nonymn Chronikn s 5 sahr 2527 [nonim tvrh-i i Osman Fr. Giese eşri-az. Ni

at Azaat (İstabul 992) s. 9 ç.]6 Di nonymn Chronikn s. 6 sahr 14. Bazı yazaarda bu olay içi 687 ylı verir. Bkz. Orç

Bey taiideki bezer meti Uruj Urudsh, s 2 sahr 46=86 sahr 25p sahr 3 bu yazadaTurs Faki'de söz etmede eme öce "Kaca Şeri aup tcesie yer veilmiştir, bu daokuru Bizasa ait olduğuu sadığı bir yerde Tursu Fakii asıl olur da amaz kılddığııaçklamak içi eklemiş bir tevl otudur

6 Di nonymn Chronikn, s. 7 sahrlar 9- [nonim tvrh, ç.. Taescer ("AatolisceForscuge s 96 ) Sutan Önü adıı Sutan ü daa soraki gaat şeki olduğuu iadıncı bir şelde oaya kouştr

62 Taescer, "Aatolisce Forscuge s. 95·63 g 97 ve 98 (I . Yakub'u yazıh 84/4 trilidr); Taescer alıhlan iç bkz. Necib Asım,

Kti Sm 6 (95) 351 d. ile Hall Ete Tarihi Osmani Enümni Mmuası :6 vd. (tercie!)

64 Taescer, "Aatolisce Forscuge s. 65 APZ, 7-8 (Atsız yay. s 93)

66 g 8 Naua "Die ielalterlice Festug s. 28588.67 Bu e öceki yılları olaylarıı Barbara Flemig mükemmel bir şelde işlemşr: Lanshas

gshiht von Pamphyin Pisidin und Lykin im Sptmittatr Abadluge für die Kude desMorgelades c. 35 o. (Wiesbade 964) s 5259 Osmalılaa Germiyaılar arasıdaki düşmalığı Geriyaılaı Babai ayakamaları sırasıda Selçukularda yaa olmasıyla açıkamaı yaraı arsa da bua bar eek içi Babai dervişlerde biri ve daa soa Osmaı kayıpederi ola Şey Edebalı akkıda vayetere beim yaphğıda daa çok iamış olmayı gerekryor Bkz. Kafadar Btwn Two Words s 24

68 Alber Faler "Les irs turcs la coqute de latoli au dbut du 4e sicle Rvu ds u-

ds byantins 52 (1994) s 8369 Paieris' bu eii bir yorumu içi bkz. Lier, Nomads and Ottomans, s 29-3 ve 537 APZ s .71 g s. -12. Beldiceau-Steiei yorumu içi bkz. Tar Defterlerii Öem, s. 317-8.72 APZ 12. [Atsız yayıı, s 97].73 Clie Foss Sur ofMdia Casts ofnatoia c Kütay, BAR teao Series s. 26.

Brits Isttute of caeoog at Akara Moograps 7 (Oxford 1985) s 9474 Haa natoin, s 6-2. Rucma Histo ofth Crusads s. 86 ) Selçarı Kara

caisar'da Haçları ilereyişi kollaya bir gözetee oktası olarak kllaış olabilecekleri-

90 ŞEH RL B R MASAL



ni öne sürmüşr. Yükselnin aldaki yolun durumu için bk. [Grea Briain] Naval Sa NavalIneligence Division [Büük Brianya Deni Kuvveleri Persnei Deni Kuvveeri sbara Bö-lümü ç.n) A Hndbook ofAsi ino (Londra 1919), c 2 s 3179

75 Bk. Rprtoire hronooique no 58; Musafa Çe Varlık Gerinoğu Trihi J0-4,(Akara 1974) s 3132. Mnbern esde Slçuklu Slnı I. leddin Keykubaın adı ge

çer Rprtoire hnoogueeki 49 nu yaı 689/1290 aridir ve Selçuklu Sanı II Me-sudun adını aşır. Bununla birlie la Gaan Hanın Ankarada darp eden sikeleri H.699ve 70 3 arilidr Bk. R Lindner A Silver Age in Selk Anaolia." Festshri presented IhiArtuk on the sion of the Tentieth nniers of the Turkish Nuisti Soiet (sanbul1988), s. 272; iek Angoras " 346. Halen Tübingeande buunan Sepen lbum koleksiyonunda Gaan adına basnış 700 70? ve 702 H arili sikkeler blunmakadır (S. Albume bublgler için eşekkür ederim.) Taescner (Aara") Yakub b Alişirin Germiyanlı olduğundan

emin değildir. EÖmeri, bilad Yakuba değinir k bu şerin daa önceleri (yani 133'lerden ön-ce) Germiyanlılan einde bulunduğnu göserebilir Siab alDin Amad b. Fadlalla al Uma-

ri A-Uris Beriht über Antoien yay. Fran Taescner [Leipig 1929. Hamdulla Müev-nin anıklığına göre şeir 133larda Moğol yöneimine bağlıydı Bk iek Angoras, s 347

76 Varlık Gerin s 162 Caen Pre-tton Turke s. 290, 292; Turan Seukur s 56577 Varlık Gein s 273; Caen Pretton Turke s 2958; Turan Seukur s 590, 59578 Varlı Gerin s 3134; Caen, Pretton Turke s. 3067 L Turquie prttone s. 34243)

79 Nikeporos Gregoras Niephoi Gregore Bzntin histori yay. Ludwig Scopen (Bonn 1928)124

8 APZ, 2 [Ası yayını, 96.

81 Karacaisar sakineri arasında beki Hırisyaar da bulunuyordu Bu da Osmaı vakanüvisleri-

ni Karacaisarı Biansan einden alanların Hırisiyanlar olduğunu ima emelerine bir ırsasalıyordu.

82 APZ, 20. [Ası yayını, 93. Seçklulardan bağımsılaşmayla ilgi meni bu abın dördüncü bölümünde işleyeceği. Okur, şıaşaadenin anaıklaından Karacaisarın geniş bir alanı kap-

sadığı sanısına kapılabiir. Bu da, öykünün ariin yaıldığı yılarda birçok amaca ime emesiiçin abaldığını düşündürüyor.

83 APZ 22 [Ası yaını 584 A-Uris Beiht s 32 39 ElÖmeri sendiyaroğula emiiğini Bilad Süeyman Paşa" diye

anıyor. Burada adı geçen Şücaeddin Süleyman b. amandır (yak 1308yak. 1340). Bu bilgiyi me

ni inceemiş olan Clive Fossa borçluum Sulan Buli emiriğ" Moğolların valisi Timuaşa1313e yenik düşmüşr Bk Caen Les principaus urcomanes au dbu du XIV sie d ap-

rs Pacmre e Gregoras" Trih Dergisi 32 (1979), s. 6 Caen Fossun yapığı gibi SlanBui" ie Sulan Yuk" arasında bir bağ kumuyor.

85 Amedi skendee (yay N. Banarlı), Ası baskısı ( sanbl 1947) 315 ve 3 16 . saırlar An-kara daki ilk Osmanlı aıı kae içindeki Aleddin Camiinin 763/136 12 deki onarımıya ilgilidir. lan Ebu Said adına Farsça yaılmış H.730/1330 arili bir yaı da bulunmakadır Ta

escner Ankara." Kanakuenus Osmanlıların Ankarayı kısa bir süre için 354e ele geçirdik-lerini no emişir.

OSANLI TARiHÖNCS



86 Clme Huar Epigrapie arabe dAsie Mieure. R mque dpraphe e dhore ancenne 2 (1894, s. 62; Varık Germyan s. 57

87 AZ 8, 1415 Ası baskısı 1947, s. 99]88 ir syleceye gre Germiyalılarda biri Osmaa paarda baç oplamasıı syler (AZ 21 ve

Ası yay 4 u da Osmaı sadeliğii ve emi aaı rgamaya (beki de geç 15 l

da Osmalı büroasisii eleşrmeye) yarar. k şi burada da Germiyalı olması ka çecidir.89 AZ 25-26 [Ası bassı s 8].

E R L B R ASAL



DöÜCÜ BöLÜ

OSANLI BAIIZLIINNOLUŞTURUAı-c

Durun Fakih eyidür "anum! ultandan izün gerekdür dedi man Gazi eyidü: Bu şehiri ben hod kendü kılıcım ile aldım Bundanultanun ne dahli ar kim andan izin alam na ultanluk eren Allahbana dahı gazyile hanlık erdi dedi "Ve ger minneti şu ancağ ie,ben hod dahı ancak götürüb krler ile uğraşdum der e Ger ol ben

li elçukan der ie, ben hod Gök Al ğlıyın derinşPAŞAZADE tsız basksı 1947 14 bb ıo3)

Tar Osman ncmen yelernden fdaleddn 1914te Osmanılarn Selçulardan bağımsızakla tar taran br makale yyınlar Bu makale Osmanıların bağımsızlıkarını ve yen syasa lu

umlarını lan etkler gnn yıdönmnn belennesn steyen Os-

manl kmetnn destekledğ ararmalan snuçlarnı çeryrdu f-daleddn s yzyl vakaynamelernden 19 yzyıl ders taplarna kadar brdz Osmanlı kaynağından aktardğı alıntıar br araya getrerek699/299ı3oo tarne lamı Daa snrak ararmacıar fdaled-dnn kaynakla kulanma knusundak ptpur yöntemn benmseemlerse de çğ bu tar naylamır Bu bölmde aynı sruya yendendönyr ve farklı br yanıt getryrum 199 dlaylarnda neler lmut?

Bu lanlar Osmanlıları nasıl etlemtr? Kaynaar br bağın kpuunumu yansıyar yksa baka br bağın kurulmu duğunu mu gzlyrlar?çnc bölmde erken Osmanı kaynaklarının Osmanlıların lk

fetlernden lan Karacasar'ın alınıını nasıl aktardıkarını rdelemtm Öyk ta baından ber anlamsız görnyrdu çnk gösterlen d-man Bzanslılar bu bölgedek egemenlern br öncek yzyıldan berkruyamamılardı Ama bu metn zernde durmaya değmez dye br ke

nara tmek yerne gersnde saklı lan anlamı bulmaya çalım SnuçtaOANI TARHÖNES 9



Osmanlıarın gneyndeki gçl ve ehdikr dşmanı olarak I. Yakub döneminde gelişmeke olan Germiyan Beyliğini buldum2 Böylece, Karacahisarı, KahyaEskşehir yolunun kuzey uundaki en önemli gözeim karakolu olarak görmeye başladım Kaynaklar, özellikle Yahşi Fahe dayanan

erken dönem rivayeleri, Germiyanlılarla Osmanılar arasında gçl birhusumei oraya koyuyordu Bizansı nielemesini Germiyalı ile değişirmek hem arihsel açıdan akla yakını, hem de kaynaklarda yanlışlar bulunmasının yanı sıra bu kaynaklan bir sonraki kuşağın ideolojik kaygılarınauyarlanacak şekide elden geçirildiğini göseriyordu. Şu halde işi başındanaşkın bir arihçi, anlamsız görnen bir rvayei laf kalabalğı olarak görpbir kenara aamaz Burada, Efdaeddinin yararlanığı bazı kaynakları ince

leyecek ve onunkine benzer bir çözmleeyi deneyeceğim, ancak çözmleemi daha gveniir kaynaklara ve Efdaleddinden sonraki iki araşırmacı şağının sonuçlarına dayandıracağım

Anadoluda, 300 dolaylarında, mzikle uğraşanarın byk durakama" dedikleri rden bir · durum söz konusudur. Bu evreden sonraherkes koşulların değişiğini anlamışır 3den birkaç yıl sonrasına kadar, ismen hkmeden ve hiç kimsenin adırmadığı bir Selçuklu Slanı bu

lunuyordu, ama aradan on yıl geçmeden kaynaklar ondan söz emez oldu3den sonra, sınırların öe yanındaki oayları izleyen Bizansı kronikçiler beylklern oraya çıkışını işleeken vazgeçere, çnk onları arık yeni siyasal dzenin emsilcileri olarak anımışlardır Siyasal bağımlılıklardaki bu dönşmden sonra Osmanlıların vaziyei nedir?

Osmanlıların öne çıkmasını çeşili yazarlar değişik biçimlerde elealmışlardır Osman 30 yılındaki Bafeus savaşının ardından, beşinci bö

lmde önemli eserini inceediğim Bizanslı vakanvis Yeorgios Pahimerisiçin izlenneye değer bir haline gemişr Ancak, göreceğimiz gibi, erkenOsmanlı kaynaklanın hibirinde bu savaş Pahimerisin anlaığı gibi akarılmaz5 Bizans kaynaarında Osmanın adı beyiker ve önderleri sıralanırken zikredilir ama yzyılın başlarındaki olaylar hakkında hemen hiç bilgi verimez Bu yzden, bir sre Osmanlı kaynaklarıyla yeineceğiz

Şimdiye kadar ee almadığım bir dizi kaynak, geçmişeki olaylar hak

kında X olayının zerinden Y yıl geçmişir" rnden dökmler veren yıl

94 OSAN BAGSZGNN OURAS



lıklar olan Tarihi Takvier'dir Birçok yazma koleksiyonunda karşımza çı-kan bu akvimleri hazırlayanlar saray müneccimleriydi ve bunlar öneliolayla saraylarda ansandıkla şelde kayda geçirmişlerdi. Bu takimle-ri olayların arilerini güvenli bielde belirlemek için lanamıyoruz,

çünk her yeni olaylar ekek suretiyle kopya edilmeleri sürecindesürçmeler olabiliyordu. Bizim için önemli olan verilen tariler değil olayla-rn srasdır Bu tavimlein epsinde orak olan bilgi, Osman'ın bağımsız-laşan sonraki einliklerinde ilk önemli aşamayı, aynı yılın içinde Bilecik,Yarhisar, negöl ve Yenişeir'i ele geçirmesinin oluş asıdır

Osmanlıların ilk yurdu olan Söğüt'ün kzeye ve kuzeybaya açık ol-ması bu fetileri anlamlı kılar. Karasu'nun üs kısmındaki Bilecik, Sakar-

ya'dan inilerek İznik'e, oradan da batdan Bursa'ya varmak için kilit nok-taydı Şimdi İlyas Bey diye bilinen Yarisar ile Köprhisar, sırasıyla Ermeni Derbent'inden İznik' e ve Bursa ovasna giden yolları koruyorlardı; Yeni-şehir ise alçak tepelerden Bursa'ya, oradan kuzeydeki kçük bir geçi üze-rinden İznik' e ve Göksu boyunca inilerek Sakarya'ya gidilmesine olanakveen zengin ve verimli bir vadinin güneyinde bulunmaktadır İlk feedi-len yerlerden olan Kulacahisar, Bilecik ile negöl arasındaki yolu koruyor-

u; Bilecik Sakarya boyunca uzanan yol ile İznik' e giden üç ve ursa'ya gö-türen iki ayrı yolun başlangıcındadır. Köprühisr ile Yarhisar, Yenişehir ilenegöl arasındaki verimli ovaya girişi kapatan ii kale olmalıydı.

Tarihi Takvimler'deki bilgilerle buraya kadar aşina olduğumuz öe-ki kaynaklardaki bilgiler nasıl eklemlenir? Her şeyden önce, medi, Şük-rullah ve Karamani Mehmed Paşa'nın yararlandıklar kaynağa bakalımAmedi tari vermez ama on iki sar boyunca Osman'ın ilk anlamlı et-

kinlikleri olarak Bilecik, negöl ve Köprühisar'ın fetini göserir Yarhi-sar'dan öz eez ama Yenişeir'den söz eder; ayrıca Yenişeir'in ro kuzeyinde bulunan ve ovanın doğu kenarını oluşturan Köprühisar'ın adınıverir Dolayısıyla bu bilgiler özünde akimlerdekilerle ynıdır: Yani Os-man, ya Sakarya boyunca inerek ya da Karasu'nun basındaki tepeleri aşarak Bursa ve İznik'in fetihleri için kilit konumda olan yerleri deneiine al-mışır. Şükrullah, Amedi'ye göre daa çok ayrın verir: " Sanck ve davul

gelince Osman Beğ ayağ� kalk. Padişahlık töresince davul çaldılar. KuluSANLI ARHÖNS 95



olun dediler O zan ourdu O çağdan beri Oanlı öreidir Ne za-an davul çalın Omanoğulları ayak durrlr. Ondan onra Oaneğ İla çeiini opladı, bir akıı kendiiyle ilecik üzerinde durdu irakı çeriyi öeki kr ülkelere gönderdi Çok öldürüp çapul eiler Kr

indi ileciği aldılar. Oan eğ ileciği 699da aldı ( ) Andan onra neGöl, Köprü Hir e Yeni Şeiri aldı Karaani Meed Paşa aynı olay-lrı, ynı arii ve een een qynı füu yerlerini verir, ilecik, Yar-iar, negöl ve Yenişeirden öz eder Demek oluor ki, Aedi, Şük-rulla ile Karaani Meed Paşanın yararlandıkları rivaye, Takvilerdebelirilen yerlerin fei ariini 6 99 [299I300] olarak veişir u feilerin Onın bağıız bir ordu kounı olarak girişiği ilk öneli e

kinlikler olarak göeriliş olaı d anlamlıdır4Kiabıızın üçüncü bölüünde Karacaiar dan öz ederken, O-anın feeiği ilk yerlerin Anoni Tarilerde ilecik, Köprüiar, Yr-iar ve negöl olarak ıralandığına değinmişi adlarla bir nışıklığı-ız vra da orada verilen ri olan 687j2889 farklıdır. Aynı şekilde,Karacaiara Oan adına okunan ilk ubeler için verilen 689/1290rii de farklıdır Söz konuu kaynaklarda bu yerlerin feine ve Oan

adına okunan ubeye kıca değinildiken onra ruğrulun Oanın?]gelecekeki egemenliği üdeleyen rüyaına geçilir5 Daa onra O-anın yapğı aamalrdan öz edilir: Orana Karcir (vkili GündüzAlp olacakr), Han Alpa Yrir, Turgud Alpa negöl verilişir, Şeydebalı da ilecik vergilerini dirlik olarak alackr Anoni Tariler e b-kılıra Oan bundan onra Yenişeire yerleşir, füuaı ie Orn ür-dürür: Köprüiarı ele geçirdien onra İzniki kuşar u noda öy

künün kronoloiinde bir erlik gözlelenir: 68 arili feiler fzla önealınış olaldır, çünkü öeki rivyelerde bunlar Oanın ilgiini kuze-ye, İznik e çevireinden een önce gerçekleşmiş gibi göerilişir urivyelerin bir ynıaı, Oranın İznik kuşaaı ve Köprüiarı feiöyküündedir Anoni Trileri yakından izleyen bir ein yazış olanOruç eye göre On ilecik ie İnegölü 689dan önce ele geçirmişira onun Köprüiardan öz emei Oanın Yenişeire yerleşein-

den ve yazarın dikkaini rna yönelmeinden onradır. Ayrıca bu şeOSMAL BAG MS ZG OLŞURLMAS



rn Orhan tarafından fethedldğn yaarak anlatıında br karışıkık olma-ını önler Anonm Tarher' de, aynı yerern feth anlatılmış ancak bununçn daha erken tarher erilmştr, ayrıca unların yenbaştan fethedld-ğ lenmn erecek kayıtlar şmüştür Annm Tariler'de oayların

ıralamaı bra hn karıştrı ünkü rüya öyküü le onun yorumlan-maına şkn k ayrı değşke ö konuudur araya da, tahta kııcıyla Ya-loa'yı ele geçren çıpak erişn öyküü gb başka öyküler de grmştr

Son olarak Yahş Fakih'n şıkpaşaade'de aktarılan "hel kıatarndaki rayeterne dönelm negöl tekur Aya Nkola, akınları e eş-kıyaığıyla, yaylaya çıkıp ndkçe Oman le onun aşretin ürekl olarak tac edyordu şıkpaşaade Oman'ın yaylaya göç etierinde mallarının

Beck'te aklanmaı konuunda Beck tekruyla anaştığını e negöllü-erle onucu ber kalan çatışmalara grdğn anatır Ardından O-man'ın oyunun erk egemenlğn müdeleyen ryaı le Edebaı'nın rü-yayı yormayşını e Oman'ın şeyhn kııyla eennen (bu riayet Ano-nm Tarhler'n geç br nühaından uyarlanmıştır) anlatır e öü br ri-ayete dayanarak Oan'ın kılıcının naı Kumral Dede aenn mülkye-tne geçtiğn ekler

negöl tekruya anlaşmalığı üren Omn, şehrin doğuundaküçük br kae olan Kuacahar'a aldırır Kulacahar negöl'ü Bleck yada Boöyük'e bağlayan yolu korumuş olabr Bu olay negöl ile Karacahar'ın güçlern brleştrp, Domanç geçdnn erndek kce'de,H68j2867 yıında Oman le aaşmalarına yol açmıştır

Karacahar tekfurunun bu grşm, çüncü bölümde de gördüğü-mü gb, Sultan Aleddn'n müdahaene yo açmıştır Sutan kuşatma-

dan ayrımak orunda kalınca da kaenn feth 687j28889'a Oman tarafından erçekleştrlmşt (şıkpaşaade bu tarh Anonm Tarihlr'denalmıştır) Feth Oman tarafından gerçekeştrldğ halde, kalenn Selçukuara at oduğu bedr Br onraki babda, şıpaşaade Sultan'ınMoğolar üerndek (far edmş) afern, daha onraknde e Oman'ınultana gönderdğ armağanların karşılığında aldığı ödüleri, ancağı, iah-ları e eçkn atları (Moğo lglernn br yaımaı olablr m?) anlatır Ar

dından, Oman'ın daul uduğunda ayağa kalkmaı (o da anakronkOMA ARöNi 97



olan) öyküsüne geçili ve bu öykü de, daha öneki ivayeede olduğu gibi,bu nokada kesili

Buada Yahşi Fakih ivayeleine dönen şıkaşazade, anaısınıOsmanın Hıisiyan komŞulaıyla baış içinde yaşaanın geekliliğine, Bi

leik ekfuuyla kaşılıklı yaa sağlayaak alışveişlee, Hamankaya eku Köse Mihal ile olan dosluğuna değinen özleiye sdüü Anak Osman ile Germiyan beyi aasındaki usume hl bi sorun olmayı südüüve Eskişehi zaında Bileikli badak saıılayla ilgili öyküyü Osmanınedemli yaklaşımını vugulamak için bi fısa saya (bkz Üçünü Bölüm) .şıkaşazade ana anlaının dışındaki seyini sdüü ve -Yaşi Fakih rivayeinden yaalanaak Osmanı iy niyeni övmek için Köse ihalin

düzenlediği düğünün öyküsünü anlaı, sona da Bizanslılaın Osmanıngösediği güvene nasıl ihane eikleini gösemek için de Bileik ekfuunun düğünü öyküsünü llanı

Bu düğünde Osmanlılaa Bizanslıla baskın yaaak iken, Osmanlıla (Odisseia olaının iy bildikei bi hileye başvuaak), hain Bileikekfuunu usuya düşüü ve Bileiki ele geçiile, eresi gün Yahisaı,ondan hemen sona da, Tugu Alın hızlı eylemi sayesinde negölü alı

la Edem ve sabı sonunda ödüllendiilmişi şıkaşazade bu feihlei6 yılına aihlendii2şıkaşazade bunlaı anlaıan sona Kaaaisa konusuna döne

ve Osman adına okunan hube ile bu ölün başında değindiğimiz bağımsızlaşma konusunu işle. şıkaşazadeye göe bu olay da 6da geçekleşmişi. Böylee Kaaahisa öyksünü ikiye böleek, aaya da 67 ile 6aasındaki olayla sokaak, he i geleneği, yani Anonim aihle ile Yahşi

Fakihe afedilen eken dönem ivayeeini birleşirmiş olu. Bu yoldan daAnonim Taihle i, Osmanın bağımsız bi önde olaak yağı önemli fehlein doğu olduğuna inandığı aihlele uyumlaşımışı. [Bileik, Yahisa(ya da Köühisa) ve negöl feihlerini çok önemseyen şıkaşazadeye göe, Yahisa ile negöl Bileiken bikaç gün sona ele geçirilmişi

Demek oluyo ki büün eken Osmanlı aih anlaılanda bu feihlein ço özel olduğu, aşağı aasu ve dolayısıyla Sakaa yolunu açıkları,

Emeni Debendi üzeinden kuzeye çıkan yollaı bağladıkla ve Busa leOMA BAG MI G OŞRMA



İznik'in verimli ovalanın başındaki nemli gzem karakolla konaklama yerleri ve gaizon alanla oluşrdukları konusunda bir grüş birliğivardır Yenişehirnegl ovası zellikle Sğü ile karşılaşrıldığında güneydeki dağlardan inen sular ssinde eleci arım olanakla sunar.

ahmalarının da hemen � aynı zamanda yani 6 ylıda düşğü konusunda grüş birliği oldukça erken bir arihe oluşmuşr 2436'an hemen sonra Bursa'ya I. Bayezid'in maiyeine kalmak üzeregelen emseddin Muhammed bn'ül Cezari arafından kaleme alan iki erken kaynaka Bilecik'in 6 arihinde ele geçirildiğine değinili Osmanlao yakınlanda konuşlanan bir aşire beyi değildi ark o arihsel şehirleri ve onların arımsal çevresini elde emeye yneliyordu. Osmanlıların a

rihsel belleğinin u feih harekelerini zayıf düşmş bir Selçuklu hümdandan bağımsızlaşma olgusuyla bir umuş olması şaşırmamalıdır.

Ancak u ykü aih geleneklerinin gserdiği kadar basi midir?Osmanlıların daha sonrala bu geçmişe sahi çıkmaan çok onu yenidenşekillendirmeye yneldiklerini grdük kuşkumuzu uyandıran da 6 yılının seçilmiş olmasıdır. Başka arih anaılandan da anlaşıldığı gibi o ylAnadolu'nun başka kesimleri de harekeli geçmişir ve bu anaarn başlı

ca Osmanlı arihlerinden ayrılıyor olması Osmanlı belleğinin bazı unukanlıklarına dikkai çekiyor. Daha çok veri daha çok sağlam kanı aramamızı neriyorum Bize 6 yılı konusunda bir de sikkelerin neler anlaacağına bir bakalım

I} yüzyıl Doğu Akdeniz'in başka yerlerinde olanın ersine Anadolu'da bir gümüş çağı olmuşur2 Daha nce olduğundan daha çok sayıdayani aşağı yukaı on ocakan çıkalan gümüş saysı gierek aran darha

nelerde Anadolu' da o güne kadar grüldüğünden çok daha fazla sayıdaskkeni darbı için kullanılmışr. Bu gümüş sikkelerin büyük kısmı Moğollara haraç olarak denerek üleden dışarı çkmışr Ama arakalanargünümüz koleksiyoncularının makul bir yaa harı sayılır koleksiynlaroluşurmalarına yeiyor Bu sikkelerin alaşımı çağdaşı Mısır Suriye ya daBizans sikkelerinden daha çok gümüş içeriyordu Bu yüzden azarda zelbir adı hak emişlerdi Akçe Anadolu gümüşünün saığı yüzyıl süresince

aynı kalmışır ve bir daraneden ekine değişiklik gsermemişirA LI TA ÖCE 99



Ne var ki doğudaki oğollar ie aı uçlarındaki ren oylarınSelçuklular zerinde askısı arıkça u sikkelerde aşka yönlerden değişiklik olmuşr. kin sikkelerdeki işçilik kötlemiştir kadar ki yzyılın sonlarına doğr taşrada asılan sikkelerdeki yazılar 120 ve 12lerde

asılanlara göre anaşıamaz durma gelmişti Gerçeen de 120 ve12lerde asılan sikkelerdeki yazılar Selçuklu Anadolusundaki cami vemedreselerde yer alan yazıtların hatını andıyrdu İkincisi merkez yönetim erkini yitirdikçe darphane sayısında arış olmuşt. Bazı darphanelerdoğuya egemen olan oğolla izlediler azıla ise gitgide ağımsızlaşanSelçuklu emirleri ile rkmen eylerinin hizmetine geçtiler. Gmş retiminin yksek olması ve maden ocaklarına kolay ulaşılailmesi ir dizi ye

rel girişimcinin Selçklu tarzında sikke dar ederek k krlar edinmesine yol açmıştır Darphane sayısındaki u çoğalmanın 13 zyıl rtadoğuoramına eşi yoktr. Aynı şekilde Anadluda yk kervansarayların daenzer nedenlere çğaldığını göryorz Üçncs yzyılın sonlarınayakaşıldıkça merkez yönetim asılan sikkelerin ağırlığında iteviyelik sağlaamaz olmuştu. Gnmze ulaşan akçelerin metrooik analizi aradangeçen zylların getirdiği yıpranmaya karşın unların olmas gerekenden

daha ağır olduklarını göstermiştir ki unun anlamı kr ve retim açısındankayıplardır. ynı ağırlıktaki sikkelerin saysını gösteren talolar darphanelerde dikkati ve titz öçtler uygulanmadığını gösteriyor. itiz çalışan veiy yönetilen ir darphanede azı dşk ağırıklı sikkelerin dlaşmasınaizin verilirdi ama işikten fazla ağır sikkelein çıkmamasına da özen gösterilirdi çnk öylesi hem gmş kayı hem de kazan kayı demekti. İyir darphaneden çıkan sikkelere ait ayar ceveleri standa ağırlığın stn

deki ayarlar için kesin ir sınır çizgisi verir. Bunlarda standar ölçye çıkaneğrinin dikiği u ölçnn stndek sikkelerin sayısındaki iniş eğrisinden çok daha dşk olur. Geç dönem Selçuklu sikkeerinin ayar cetelleriise standar ölçn iki ynında da yumuşak eğriler sergiler ve doğrusu istenirse irden faza ölçtn ulunduğunu gösterir Eğrinin tepesi sivri deği dzdr. Nihayet zyılın sonunda azı darphaneler oğolların ağırlık ayarını enimsemişlerdir ama onarda ile sikke retim ve denetimin

de ir savruuk oduğu elidir Bu sikkelerin nerelerde dar edildiğine100 OSMAN BAG MS ZG N OŞLMAS



akıp onları geç döneme ait Selçkl tarihlerinin erleriyle karşılaştırdığımızda darp yetkisinin deredildiğini e yarımadanın her yanında erel ağımsızlık eğilimlerinin kendini gösterdiğini fark edeiliyorz.

üzyıl oynca Selçklc ikkelerinin drm yledir Anado

lnn 699 yılındaki drm hkkında ir kir edineilmek için zamaniçindeki darphane sayısındaki aşı gösteren Şekil. 3e akılailir EskiSelçkl merezler ola Konya e Sias gii yerlerdeki darphane sayısınnyaaşça artığı kolayca görüleilirken 65lerde hanedan kagalayla sayılar hızla yükselyor e yüzylın sonlarına doğr da artş yaaşlıyor Talolarda hemen dikkati çeken ise sikke darı açısından ir annu mirabilisıçraması Çok olağandışı ir şey lmş olmalı. nakdin elli ir

döngüyü noktalayarak yeniden değer kazanmış olmasını ifade eiyo olamaz Yıl ani ir kçe maden kaçış yılı da değildir. Darphanelerin sayısındaki arış (e on izleyen daralma) önceki on yılların gösterdiğiden aşkadır Daha önceki yıllarda da darphanelerin çoğaldığı dönemler olmştrama nlar 699 yılındaki gii değildi. 699da ne olmş olailir ki?

Şimdiye kadar Osmanlıların komşla e olası hasımladan sözederken tartışmayı Selçkllar e Germiyanlar gii komş eyliklerle sınırlı ttm Şimdi ise göntye Moğolla katmanın sırası gelmiştirMoğollar 143 te Selçklla yendikten sonra Anadolnn haraç ödemesini istemişler Sell Sltanlayla yöneticilerini istedikleri gii göredenalıp göree getirmişler e sonna çok sayıda Moğoln hayanlarını oattıkla Anadol yamadasının yönetimine el kymşlardır lgilendiğimizyllarda Moğollar Osmanlıların doğsnda lnan tek gerçek gücü temsilediyorlardı Osanlı tarih anlatılanda onlardan kadar az söz edilmiş olması ya ntkanlıkandır ya da sonrala yapılan esasl men düzeltmelrinden ileri geliyor olmalıdır Kaynaklara akılırsa Selçkllar KaracahisardanMoğollara ir ders ermek için ayrılmışlardır Osmanlıların temas ikleritek Moğol gücü ise Germiyanlarla ağlaşık olan Çadar Tatarlaydı

Ancak öykünün daha aşka yönleri de ardır. O sıralarda Anadoldan sorml İlhanlı alisi Sülemiş idi. Gazan Hana karşı yapılan ir

a Oağanü bir ı anamında çn.

ÜSMANI AR Ö 10



:o

8

6

0

4

il - m Yla (Hici

Ş . yüzyln başlarından yüzyıl ın başlarına kaar nadolu elçuklular içn s ikke basannadolu arphaneler

3

0

<:

o O

-

7 675 Ylla Hici

Ş 2 . yüyı lı n ortalarndan rken . yüyla kadar lanl lar içn s ikke basan nadolu arphanele

102 OSMALI BAG! MSI ZI GI 1 OŞR MASI



t"o

5

45

3 -

3

2

-

- � 0 m

a (Hkr

Şel · en yüzyı an een yzya aa hem nadlu elçulula hem l hanl a çin gümüse basan daphanee.

ayaklanma asııldıkan v aşındaki Balu idam dildikn sona, GazanAnadolu işlini gözdn gçimli için ç komuanını göndmişi Bun-la Slmişin öndliğindki Bayınca, Boçku v Köimu d Balyaadım iği kuşkusuyla Slçku sulanı II Msud azdilmiş v aha IIIAlddin ouulmuş 298d, İanın aısında yollaı kapaan ağı vkalı i kışan yaalanan Slmiş, Baınca il Boçku öldmş v Ga-zanın i da sonucunda ahından indiildiği haini yayaak Gazanakaşı ayaklanmış, Suiydn, Anadolu uçlaından v skidn Danişmndli olan oa yalldn i odu dlmişi. Bu oduda Kaamandan vaşka yldn gln kmnl il, lhanlı aihçi Rşidddinin "unudv avaş diy nldiği ayak amından kişil y alıyodu. Rşidd-dinin hsaına gö, Anadoluda Moğollın lindki yalll unlaınvgi glilinin pasllnmsi vaadil, so in kada dnyimli ask op-lanmışı Suiydki Mmlukla ona 20 in ask daha göndm söz

OSMAN ARiÖCSi 10



nü vermişler ve altlanda bulunan bazı gruplara unvanlar ve sancaklarbahşetmişlerdi

Sülemişin rüyası yollar kapalı kaldı sürece devam et Kış İlhanlıların tep göstermesini önledi ama Şubat 299da Kuuşah Mool ordula-

rıyla birlikte Diyarbar üzerinden Anadoluya ileredi Çoban öncü gçlerleönden gitmiş onu Sutayın emrinde ordu izliyordu 299un Nisan ayında taraar Erzincan yanlanda karşılaşar ve Mool ordusu Slemişiyendi. Balaşıkla olan Türenle kendi toprana kaçtlar Sülemiş deŞam ve Kahiredeki Mellara sıınarak onlardan destek istedi AnckAnadoluda es durmunu yeniden ede ee girişimi sırasına yakalanarak öldürüldü Moollar Selu Sultanı III . Aledini azletler Semişe

yardım eden ya da eteri sanılan birçok Türkmen beyini de öldürdlerAnadoludaki ne ilk ne de son Mool vali ayaklanması olmasınaramen bu olay Gazanı çok endişelendirmişti° Kutluşah Anadoluda İlhanlılar için salam ve sürekli bir yönetim kuracak kadar uzun kalamamış-tır çünkü aynı sırada ayaklanan Gürcü kralı VI Davidi bastırması gerekmişti. 299 yılının daha sonraki günlerinde Gazan Memluk topraklarnıişgal etme hazırlıklarına girişti bu işgal hareketinde Kutluşah orduların

başında bulunacaktı. İlhanın Anadolunun deişen koşullarına uum gösterecek zamanı yokt. Sülemişin Mool gelirlerinden pay alacakları vaadini verdii Anadolululardan kendisine zaman tanıyıp destek vermelei nasılsalanacaktı?

Gazan nlara sikkeler üzerinden kr salayabilirdi ve bu \!aH6299I300 yılında Anadoludaki darphanelerdeki olaandışı am�kısa süren artışı açıklar O yıl çok fazla gümüş sikke basılmış olmasından

çok çünkü 69 tarihli sikkeler ya sıra dışıdır ya da enderdir) bu kadar kısa bir süre içinde bu kadar çok darphanede sikke basılmış olması ilgi çeki-cidir Bunlar ksa bir süre içinde ve belli bir tarzda darp edilmişlerdir vearalarındaki belli başlı fark basıldıkla darphanenin adından ileri gelirBu sikkeler sadakate verilen bir ödüldü çünkü sikke basmak krlı bir işti)ve baımsızlık verilmeden tanınan ir erin göstergeleriydi Ayrıca bunlartek bir tip sikke basn ya da ancak zaman zaman sikke bsan darphaneleraçısından belirleyiciydi

104 OMAI BAG MSZI G I I OŞRMAS



Bu olgunun 699 olaylarını açıklamaya yarayabileceğine değindimama üzerinde durulacak tek olgu bu değildir Ticaretin kıa e ani bir at-lama götermeinin ardından baş göteren mal açığı da yukada özetleme-ye çalışğım türden onuçlar err. ncak kynaklarda e özelikle Mo-

ğollan gelirlerini ilgilendie kQularda kekin bir gözlemci olabilen Re-şideddin'de bu doğrltuda bilgiler bulunmamaadr4Deme ki 699 yılında azan'ın daha çok ayıda Anadolu darha

neinde ike alnaına izin erişinin ağlam gerekçeleri ardı Bu ikkelerin çoğu merkezde üretilen oradan da taşraya gönderilen kalılala baılıyordu: Bunlarda adece darhanenin adı değişiyordu. Bu kalla Moğol yöneticileri Anadolu' da bir iki yıl boyunca kullanmşlardır Arka zle

rinde damlalardan oluşan bir çerçeenin ortaında şu yazıt yer alıyorduÇok büyk azan HanSultan MahmudAllah altananı daim etin

Ön yüzde ie damlalı kare bir çerçeenin ortanda Şahadet yer alı-

yordu bu karenin dışında gene damlalardan oluşan bir dairenin içinde baım ylı e tarih baılıydı Muhammed adınn onundaki dal harne eklenen bir kım bu kalıları tanımamza yarıor Burada öz konuu olanınbir Moğol ikkei olduğunu e Moğol lha'nın erkinin tanınığını gözönünde ttalm

Şimdi de Omanlılara geri dönelim Onların erken dönem ikkele-rinin belirlenmei e incelenmei çalışmala henüz emeeme çağındadır

ama gene de belirgin bazı huular bulunmaktadır. Bir kere en azndanbir Omanlı ikkei Anadolu'daki olaylarla uyumludur. Bura'da şehrindüşmeinden birkaç ay onra 727'de (13267) Orhan adına bir ikke baılmışr Bu ikke Katamonu e Borlu'da (Safranbolu) 7226 e belki de727 ylında baılan e fendiyaroğlu beyliğinde İlhan Ebu Said adına baılmış olan ikkelerin modeline uyuyordu. O dönemde Moğol alii olan Timurtaş'ın iyanı birçok beyliğin kimi kendi adna kimi İlhanlı ikkeleri-ni taklit ederek bağımız ikke batırmalarna yol açmıştı Orhan adna

v ÜSMI HÖNES 105



baılan bir başka ikke de iyi bir öek luştuur: Bu ikke bir yüzyıl önceI Aleddin zamanında Sia'ta balan ikkelerin bir taklididir üzyılda Anadlu pazarlarında iş yapan birinin en klay bulacağı ikkeler 3yüzyıl Selçuklu ikkeleridir Bu ikke de Selçuklu paralaının ününden e

kullanım klaylığından yaralanmak amacıyla baılmış lmalıdır. Taklitbir çeşit iltifat değil aynı zamanda işini götürme yluyduOmanlı ikkelerinde biraz geriye giderek birinci bölümde özü

edilen "Ertuğrul ğlu Oman yaıını taşıyan ikkeye e i ek kanımıza gidelim Ba Anadlu'da bulunan bir takım gümş ikke lan Olcaytu tarafından barılan ikkelerin iki düzine kadar taklidini içeriyr Butaklitler 37 e 38 tarilidir e nlardan birinde darp yeri Bura larak

göterilmiştir (Şekil ) Bura ıralarda Bianlıların elindeydi ancakşeir dualarının dışında n yıl kadar önce inşa ettirdiği bir dizi takimatla nu ablukaya alan Oman'a araç ödüyrdu

Şimdi de 699 ylının laylarıyla ikke baımına geri dönebiliriz970 yllarının başında Kütaya'da bir kazıda rtaya çıkan kadar Selçuklu e lanlı gümüş ikkeinden luşan gupta aa önce betimledi

ğim Mğl kalıplarıyla baılmış çk ayıda ikke bulunmaktadır Bu kalıp

lar 699'da Anadlu'da kullanılmak üzere azırlanmış e Şekil 3'tekicetellerde ayıca arşları göterilen darpanelerde kullanııyrlardı BuMğl ikkelerinden biri ekil 'te göterilmiştir. Şekil a'da geç Selçukludöneminde kllanılan diani rakamlarla tarilendirilmiş lan bu ikkeninüt kıında darpaneyle ilgili "in ayınjgayn e dalj arerinin işlenmiş lduğu görülebiliyr. Yapılış tarzından e ait lduğu grbun özellierinden ötürü bu ikke ran'daki Sa'diye (ya da Sa'idiye) şerinden la

maz. Bunu baa darpane Sii'te de lamaz çünkü aynı tarilerde rada baılmış başka ikkeler bulunmaktadır e nların ülubu pkı Gazanegemenliği yıllarında Siir'te baılmış öteki ikkelerde lduğu gibi bübütn farklıdır Bu Mğl ikkei lanlılara lan adakatinin karşılığı larak Oman tarafından Söğüt'te barılmış labilir mi? Kıaca OmanlılarBilecik e başka güçlü nktaları 699 yılında ele geçirmişlere bunu tmüyle bağımız bir güç larak değil ama ikkenin göterdiği üzere Mğlların metbuları larak gerçekleştirmiş labililer mi?

ıo6 OSMALI BAGIMSIZLIGII OUŞURUMASI



Şel l anl ı ltaı layt'nn tata çıkmasından emen sonra Brsada basıl mış olan gümüş sikke.

Lut h' yl ğ P A A y

Bu varsayım bir kanıt değildir, ünkü kanıt olabilmek iin ne yeterli ne de ereklidir Baka varsayımların olmaması ise bizim varsayımımıza ü katmaz Bununla birlikte, Osman tarafından darp ettirilen baka Moğol sikkeleri ortaya ıkıncaya, yani baka bir seenek belrinceyekadar, bu varsayımı tümüyle mantık dıı saymamalıdır, ünkü Osmanlı

ların Selukl anedanına bağımlılığı kadar, bu anedanın da oğollarakarı yükümlülükleri vardı Son Moğol muasee risalelerinen biri olanRisale-i Falakiye' merkez yönetime elir sağlayan eyaletler ile bağımlıyerlerin dökümü verilir Bunda, Rumun u eyaleterindeki beyler arasında Oran da zikredilmitir44 Risalenin bu kısmındaki malzeme öyle anlaılıyor ki Oranın ilk beylik dönemine rastlar Oranın beyliğinin ilkyılları iin eerli olanlar Osman iin de doğru olmalıdır Nitekim yarar

lanacağı aa az kaynağı bulunan Osman, kaynaklarda da belirtildiği ibi, o yıllarda daa da ülü olan İlanlı yönetiminin uzantısı sayılan doğusundaki Çavdar ataarıyla yaamak zondaydı5 Bu lanlı belesinin onların sadece aklından eeni zikrettiği öne sürülebilse de, risaleerkes tarafından okunmak üzere kalee alınmadığından, ileri öyleolmadığını kestirek zor değildir

İlk Osmanlılaa İlaılar arasında daa yan bir bağlannın söz konusu oldğunu österen kanıar vardır Daa önceleri bile, 22de, bir Moğol

<,

ÜSAN TARiH Ö ESi



Şel · l an ul tan azan an dnmind ğt't basılan . 6 ta li mş s ikk.Stephen Album'i zye; fotoğraf Pofesör Ad o A. Go ds' nyle

emiri Esehirde bir vakf kumu, ehrin kuzeyinde mnden, yani Söğt e at sında birkaç saaik mesafeden gelen gelirlerini buna bağlamı.4nl İlhanlı yöneci Reideddine aedilen mektuplar gerçek ise, onun bun

dan birkaç on yıl sonra Anadoluda sahip olduğu maliknelerin sayısı ve b ğ haknda bir r edinmemiz olası. Buar kara dan Kahyanınbatsına kadar uzanıyordu, bu da Moğol eisinin Osmanlılan oldukça yanına kadar uzandığını gösterir.4 Dahası, İlhanlı yazıcı Hamdullah Mustav,doğrudan lhanlılan yöneiminde olan ehirler meyanında kara, Samsun,nuriye (Amorion), Aonkarahisar, Kasamonu ve Sivrihisarı sayar.4 Ayca Moğol oakla, bir Moğol komutanının bulunduğ Ankaranın basında,

Saarya ırmağ boyunca uzanan yerlerdi. Burada, aileleri ve sreriyle on binkiilik bir Moğol tmeninin en azından bir kısmı Osmanlara an onumdaydı.4 Osmanlan kzeyinde Moğollar, Yapı Kredi Bankasının İstanbulda koleksiyonunda bulunan bir öekten öğrenebildiğimiz gibi, 69 il700 arasında Bepazarda sikke basmılardır Olctu zamanında ise, Osmanlan gneybasında bulunan Bergamada sikke basmılardır.5

Konuyla ilgisi olan bir baka eni daha ele alabiliriz. Çağda ta-rihçi ahimeris, Gazan Hanın ölmnden (1304) hemen sonraki olayla

o8 OSMI BGI MSIZLG OŞRLMSI



rı ve Olcaytunun tata çıkışını anlatırken, lanlı basksından sıyrılmakisteyen bir Türk beyi olan Ali Amuriosun [ondan beşinci blümde szedeceim], II Andronikostan Saarya civarında Mesonesion diye bili-nen blgede aşiretiyle yerleşebieei br yer stediine deini Bazı

kaynaklarda Mesonesos die ı Mesonesion, Sakaryanın azna ya-kı olmayan içte (esogaion) bir yer olup Malagina diye anılan Bizansordularının toplanma yeryle ilişkilidir5 Bugün bu mevkiin S akarya ova-sında, Lekenin kuzeyine bulunan Paşalar olduu belirenmiştir. 01cayt iktidara geldiinde Osmanlılar orası için savaşıyorlardı Demek kiOsmanlılar Olcaytunun erk alanına oldukça yakın bulunuyorlardı. Bunun bir kanıtı vardır: 3de, Bizans ile Moollar arasndaki diplomatik

ilişkilerin ilerlemesinin ardından, Bizanslılar Moolların batıdaki beylik-lere salırdıkları aberini lanlıların Osmanlılara uguladıkları bir bas-kı olarak algıladılar5Şu alde, Osmanın yaşadıı yıllarda, lanlılarınson kertede lanlı metbuları saydıklar Osman ie aşiretini Moolla-rın uyrukları (ya da kendi aşiretlerinin mensubu) olarak grdüklerini dü-şünmek için yeteri nedenlerimiz vardır

Bu kanıtlar rüntsü, Osmanlıların Selçuklulardan baımsız oldu-

unu iddia eden Osmanlı tarilerinin aklı olduunu gsterdii gibi, bun-ların ileri sürdüü Selçukuların Mooları alt edebildiklei iddiası da Os-manlı vünmelerini daa etkili ale getiriyor Ancak, 3 yüzılın sonundave yüzyılın başında, Anadolu da olan bitenler akkındaki edindiimizsınırlı bilgilele, Moolların yerel isyanları bastırabildiklerini, Sülemişidurdurduktan sonra sikke darbından elde elen krları daıtarak kendiegemenlikerini geçici olarak kabul etirdiklerini ve kendi Mool alkları

için sadece Osmanlılardan deil, Bizanslılardan da belirli araç isteklerin-de bulunduklarını renmiş oluyouz St çıkışlı olduunu düşündü-üm H. 699 tarili sikke, Moollarla ilgili bu genel grünüm içinde yeralıyor olabilir Demek 699da Osmanlılaın düşüncesindeki siyasalamaç, zaten uzak ve zayıf olan Selçuklulardan baımsız olmak deidi299da olan, Mool egemenliini kabul edişleridir Ancak Osmanlılar daa sonraki yılarda belleklerinde olanı kıda dklerinde, unutkanlk

bastırmış ve bir ara Moo egemenliide oluklaını "unutmuşlardırÜSMA Ll TARÖCS 109



Moğol egemenliğinin Osmanlılar için ne anlama geldiğini bilmiyoruz stenen ve muhasebe deftererine işlenen haraç miktarının ödenipödenmediğini, Osmanlıların Moğol önetimi yüzünden acı çekip çekmediklerini bilmediğimiz gibi, gelişmelerini uzaklık nedeniyle bu yönetimin

kendini yeterince duyurmamasına mı borçlu olduklarını da bilmiyoruzAncak, 699 olayları konusunda tarih anlatılandan ya da darphanelerinçoğalması olgusundan edindiğiiz bilgieri bir araya getirdiğimizde, Mo-ğolların Osmanlılaa bir ilgileri olduğunu ve Osmanın tümüyle kendi başına hareket etmediğini anlayabiliyoruz Osmanlıların Selçuklulardan ba-ğımsız olması bir şeydi elbet: Ama Selkluların yerini alanı unutmanınkuşkusuz yararı vardı

NoR

Efdaleddin "İlli Omani Tah e Günü Haında Tea Trh Osn Encen Mecus n. 2 (1330) 36-48

2 Olalan i özei için z. ne Mlif Gemiyanğulla maddei Encycloped ofIsl 2a

n elçuu ulaann ielei ile acıldı Ameican umimaic ciey'de ulunan eç

döneme ai üç ie ii uşa önce II Keyhüe zamanında I24043 aanda dap edlen i-elede alan e üneş leini aaca li ede nceileden daha üçü e daha haf lan

ali ielede üneş e alan lei nnmaz haldedi e işçiiğn ölüğnden ulanın adı

eçilememeedi Bunla eçe elçulu ielei laili; ama değillee eye ulan ei-

nin ne denli önemizleşğini öei4 Gea'n Beyliein döümünü yapman Byntn hsto 2I4) e Pahimeiei aşma

y en öyle alyum Geo Pcyers De Mchele et Andronco Pleolos lbr treec yay.

Bee (Bnn 83) c 2 . 389 Pachymee Reltons hstoues (yay. Faille c 4 . 4224 Ay-

ca z Cahen "e pncipau ucmane -6 e Faille "Le mi uc

Alında Oman'n yapıla nuunda Bizan e Oma ayalanda uyuşan meinle ulma hemen hemen lanazdı Bu nuya yeniden döneceğim.

6 Bz Mnae "Beinnin . I707.7 Oman Tuan Istnbulunthnden nce ylş trh tkvler (Aaa I94) 6-7 2-3 [Çi-

çiğlu Niha] Az ed. Osnl thne t tkvler l. (İanul 96I) 242 6869 II Taimlein luşuulma az unlan F Taecein düşündüğü ii eniş i zamana yayılan eilein i özei ii allanmana izin emez.

8 İstnbul oğ Ensttüsü Ders I n (9) 88 aşnda haia

9 Bu özlemlei P hn Man mih a çluyum

OSMAN BA SZ N I N OŞUR AS



Atsız Osmal Tarihleri 9 Bkz. Keml Sılay ımedi's Histoy of e Ottoman Dyasty" ourna ofTurki Studie 6 (1992) s. 17, 47

Bir önce bölümde sözünü etğim gibi Şüllaın değindiği i feh Karacais;r'dır onu daErtğl'a atfeder

12 Sei Derbschnit s. 78-8; Şaecetüttevari (ız basksı 947 s. 2)

1 Karamanlı Nişancı Mehmet Paşa O�mı Sutana Tarii, s 44·14 Günümüze ulaşan Osmanlı belgelerinin kkatle tarannası bu yöntemin yaraını ortaya koyacak-ır. Türk ilgllerin" bu belgeleri inelememe ırsat vermemelerine üülüyorum. Şimdilik vakılala ilgili referanslar için bkz Refet Yinanç Söğüt Vakıla Söğüt II Omanı Sempozyomu(Ankara 1986) s. 9-4·

ie Anonymen Croniken, s. 6, 9-14. sarlar (Anonim Tevri, [zamat yaynı] 9) Bu rüya öy-ksünün irdelenmesi ve bunun değişik metnler arasında ilişlein belirlenmesine klanılma-sı için bkz nage On the recensions" s. 1-22.

ı6 ie anonymen Croniken s. 7 satr 20 Anonim Tevri ].

17 Uruj Urudc, s. 2 satılar -4 88, s 86, satr 4 Burada Orhan negöl le Köphisar'ı ele ge-çirir ama bu metin daha başka bir rivayete dayanıyor olablir8 Bu söylence Yalova'da blunan ve Herakles'i opuyla betieyen oyna stel ile ilglidir bel de:

Bkz ArifMüd Mansel aova und Umgebung (İstanbul 196) s 79-8; Hasan Özdemir ie atomanicen roniken a Quee zur türkien Vokkunde (Freiburg 97) s 26-68. Sa Salt'u ilglendiren benzer öyküler varır

19 Aya Nikola hakknda öğrenebildiğimiz bir Bizans yeri olduğndan fazlası değldir. Bkz. rne Bel-diceanSteinherr Recerce ur e acte de rgne de utan Oman, Orkan et Murad I, (Münih967), s n 2.

20 APZ 89 [Atsız baskısı 9421 APZ [Atsız baskısı 96 ]22 APZ [Atsız baskısı 96.2 APZ 89 (Atsız baskıs s 2.)24 Mükrimin Halil [Yinanç] ütuamei Enveri, meda (İstanb 190) 87ve Etuğl Gazi mad-

desi am Anikopedi. Ayrıca bkz Encycopedia ofIam' her i baskısındaki Ibn alDjazamaddesi

25 Burada ABD Avrpa ve Türkiye'de blunan özel ya da kamusal koleksiyoar konusunda yaplançlışmaları özetliyom Bunlaın içinde en önemli saydıklam American Numismac Sociey

British Museum İstanb Arkeoloji Müzesi Yapı Kredi Bankası le Stephen lbum'unkerdir Bukoleksiyonlardan sorumlu uzmanlara bana ayırdkarı zamn ve verdikleri destek için teşekkrederim. Özellikle Stephen Album John Masson Smith r George C. Miles Michael Baes Nicho-las öck İbrahim ve Ceviye Artk İbrahim Tözen Nzih ve Tuncay Aykut'a minnet borçlu-yum Sonuçlarmı değelendirdiğim daa önceki bir yayın: Rudi Paul Lindner Hordes and Ho-ards in Anatolia" e Art ofte Sauq in In and Anatoia, yay. Robert Hilenbsrand (Costa Me-sa 1994) s 278-85.

26 Bu ceteler Lindner'in Silver Age" makalesinde �ulunan verilee ve daha yn tarihli yayın vesatış kataloglarndan derlenen verlere düzeltlmiş olan verlere dayandrlmşr. Bu verlen bir

OSANI TARiHÖNCS i III



ksmını sağlayan ve sikkelerin kornması için büük çaba sareden Stephen Albun'e yardımla

için teşeür ederim.

27 Kuştimur adı da sona LycaoniafKaraman bögesindeki aşireere ilişklendilmişr: Linner,

Nomads and Ottomans, 3· böl.

28 Kanımca, I Aeddin adına olaslkla Süleymanşehirde (Beyşehir) basıan aln skke bu yönte

min bir sonucudur Anadolu Selçukluanın an sikkeleri olağanışıdır ve sadece resmi ödülendirilme ya da bağş için klanılırdı. Bkz. Stephen Albunün, New York'tai American Numisma

tic Society'de bulunan Haziran 1990 tahi ve 67 listesinde 17 no. le gösterilen sikke Buna ben

zer bağışlardan Pahimeris'te söz edilir Relations histoiques, 4:505, sar 23)

29 Rashid al -Din Geschichte Gazan-Han's aus dem Ta'rih-imubak-i-Gazani yay Kal Jahn (Lond

ra 1940); Kerimeddin Aksarayi Müsameret ülahbar, yay Osman Turan (Ankara 1944), s 23947

2701 (idari değişikikler vurgulanmışr); iet Işltan, Die Selschuken-Geschichte des Aksarayi(Leipzig 1943), s. 98107; Shah Morad Elham, Kitbuga und Lagin Isamndliche Untersuchun

gen, c. 46 (Freiburg 977) s 12629 ve Sülemişin Meukaa diplomatk ilişkleri için bkz. Abu

Bak ibn Abd Allah ibn alDawadari Die hnik des bn adDawadai neunter Teil, yay Hans Robert Roemer (Kahire 1960) s 81 Konunun en geniş anlası için: Zeki elidi Togan, UmumiTürk Tarhine Giiş (İstanbul 1970), s. 24144; O. Turan, Seluklular, s 6205; Fak Sümer, "Ana

doluda Moğoar Seluklu Araştırmala ergs ı (1969) s 689. Skkelerin oluşturduğu kanıt

lardan haberi olmayan Togan konuu enine boyuna işlememiş ancak Osmanın Slemiş'ten yet

ki ldığı öne sürmüştür Skkelerde elde edilen bilgilerle bu görüşü desteklemek zordur.

30 Bertold Spuler Die Mongolen in Iran, 4 bas (Leiden 1985 ) s 83 295.

31 Birbirini hızla izleyen olaylar hakkında Barbara Flemming andschasgeschichte, s. 65.

32 O dönemde Anadolu sikkelerinin oynadığı rol hakknda bkz Hlne Ahrweler L rgion de hi

ladelphie au xıve sicle omptes rendus de lAcadmie des inscptions et belles-lettres 1983, s. 17597ve özelikle s 87

33 Bei bir bölgeye özg darphanelerin bir deaığına ya da kısa bir süre için etkin olması olgusuna

başka yerlerde de rastlanır. Stephen Abume göre bu olguya sadece Anadolu'nun Sivasın doğu

sundaki kesiminde değil, Ebu Saidin son yıllanda Azerbaycan da 1340 ve 35lerde ise Gurgan

ve Horasanda da rastlandığı bldirmiştir. Bu olguya bakmanı bir başka yolu bunu Süle

miş e kısa bir süre kaplalar G azanı tanımalanın bir kanı saymkr.

34 Gazan! sikke reormu 696 Teriz ve Bağdatta başlamış ve dha habir sikkenin darp edilme

si suretiyle 697 yılına kadar sürüştür. 697 tahli ha sikkeler enderdir ama bunlar 698de ola

ğalaşr. Anadoludaki darp etkiliğinin doruk noktas 699 yılıdır Bunun bir nedeni, yeni ağırlığn benimsendiği skkeleri yaygınlaşrmak olablir ancak 699 tarihli yeni sikkelerin sayısı azdır

ve benzeri de pek yokr [Abdülmelik zamanında (H.79) yapılan erken İslam devri sikkelerine ba

kınız]. Darphane sayısındaki olağanüstü arş ve yaygınlk, sikke ayann paamada birincil değ

ikincil bir sorn olduğunu gösteriyor. Stephen Albume, bu konudaki düşüncelerini benimle pay

laşğı için teşekkür etmek isterim (8 Şubat 1993 tarihli görşmemiz) Stephen Abumun ince

leem için bana teslim etiği Kütya sikkeleri arasında 697700 yıllanda III Aleddin Keyku

bat adna Anadolu darphanelerinde basılmış 89 sikke buunuyordu Bunarn 23ünün ağırlığı

2.13 il 2.17 gr. arasında 25inin ağırlğı ise 218 il 222 gr. arasındaydı. Gazan'ın 697'de kabul

" 12 OMANL BAG M ZL G N OŞLMA



etiği ağırlık 216 idi Anadolu darphanelerinde 695 e 700 yla arasında Gazan adına basılan 182 sikkeden reform ncesine ait bazı sikkeleri de içeriyordu 29 unun ağırlığı 21 le 217g arasında değşiyordu 52'si ise 218 222 gr arasıda değişiyordu Bylece eykubat bü

tün erkini kaybetmeden nce de onun adına baslan sikkeler tıpkı daha sonra doğrdan doğruyaGazan egemenliği alnda basılan skelgi, İlhnlılan ikke reformuna uyun olarak bası

yordu Ama 69te istif edilmiş ve =ada esud adına lanan da buunduğ geç dneme ait Selçuklu skeleri grubunda ağırk 290 il 295 arasında değişiyordu ki bu da klasikAnadolu Selçklu ayandan biraz eksikr (156 sikkenin % 'i bu lçütn üzerindeydi

5 Yayılanan ekler için bkz Garo ürknan ve Ömer Dler Alaiye parala (stanbul 1981, s 45AL-6 Aykut Ak Akçe s 7879 44 (onya H699 s 145 (Larende H699 s 149 (Süleyanşehir H699

6 Bunun ii bir betiemesi için bkz Philip N Remer, Otoman sfendiyarid and Ereid Coinage: A Currency Community in Foureenh Cent Anatolia" Amerian Numismati Soiety Museum, Notes 25 (1980 s 812 Daha nceki bir inceleme için: Anton Coelius Schaendlinger, Das

jahr des Herrschasübehme Orhan' s" itterae numismatiae Vindobonenses Robert oebl dediatae (Viyana 1979, s 185-91 brhim ve Cevriye Artuk stanbul Arkeoloi MüzesiTeşhirdeki slmi Sikkeler Kataloğu (stanbul 1974, 2:454 AA Bykov Pervii Osmanskii monetii dvodr," Travaux du dpartement numismatique, Mus de lEitage (eningrad 945 :5-2 Ali, Osmanı mparatorluğnun i sikkesi ve ilk akçesi," arh- Osman Enümeni Memuas 8 no 8 (14, s5662

7 Bu düzelmeyi Stephen Album'un Remler'in Otoman sfendiyarid and Erenid Coinage" s 812 başlıklı makalesine geirdiği yorma orçluym

8 Remler Ottoman sfendiyarid and Eretid Coinage" s 1812

9 Ark, Osmanlı Beyliğinin kurucusu Osman Gaziye ait sikke," s 2740 Sikkenin yüzündeki yazı Ocayt dnemine ait tarihsiz bir yan dirhemdekine benzemee bir

like darphaney Bursa olarak belirtmişir Aykut Ak Akçe, 88 arka yüzde is Olcaytya ait (Albumun 704 i 709 arasında basılmış sikkeler için yaptığı sınıandırmaya gre A tipi sikkelerinarka yzü taklit edilmişir Bu arka yz burada siliktir, ancak asıl rneklerde Olcaynun adı ileunvanlanın işlendiği yüzdür Bu sikke halen Tübingen'de bunmaktadır ve resmini yayınlamama izin verdiği için Dr uz İlisch'e teşekkr ederim Ön yüzde, kare çerçeve içinde besele yeralır Yazıtın birinci ve ikinci sarları arasında Yapı redi koleksiyonundaki gibi darphanenin adıvermiştir

41 Lindner Nomads and Ottomans, s 27, n 42 Stephen Album'e bu grbu inelememe izin verdiği bu sikkelerin ntron analizini yaptığı için de

Prof Adon A Gordusa ay ay teşekkr boruym Sayın Album'e metinde aatılan sikkey yayılamama izin verdiği için de ayca teşekkr ederim

4 Dorohea rawulsky, an-Das Raih der lhane eine topographish-historsh Studie, Beihee zumTübinger Atlas des vorderen Orients c B17 (Wiesbaden 1978

44 Abd Allah ibn uhammad azandarani Die Resalye falakiyy des Abdllah ibn Mohammad ibnKiya alMazandarni Ein persisher eiaden des staatlihen Rehnungsesens um J6J), yay Walther Hintz (Wiesbaden 1952, s 162 Fl 9b

OSMANI TARi ÖNCESi 113



APZ, s -.

emir, Kırhir miri aca ğu Nur -Dii 7 arihi ArapaMğca vakysi (Ankara 997 Rashid lDin, Mukaaba- Rashidi yay Muhammad Sha' (Lahor 9) 7; Ze elidi o

gan, Reşideddin'in mektuplanda Anadolu'nun iktisadi ve medeni hayana ait kayıtlar," sabu Üirsisi kisa Faküsi Mcmuası 93) s 3-7. ogan melerden birini Karası

olarak okumuşr ama bu pek olası değildi. Ayrıa, Reşideddin'e aedilen mektuplan bir smı-nın ona ait olmaması ise bir olasılr8 Hamd Alla Musta Qavini, T Graphica Par fh Nuzhaa-Quub cmps by amd

Aah Mua fQazvi i 740 340, çev uy Le Strange, JW. Gibb Memoria Series, 3

s. (Londra 939) s 9 97• 999 Bu bilgiyi, İlhanlı vakanüvis Aksarayi'yi alılayan Müsamr üAhbar 3 [Saariya ve Şikariyi

Şikarii Karamağuarı arihi 51) aılayan Prof John Masson Smite borçluyum Os-manlılan Bitinyaya yönelmelerinin bir nedeni olan da fala yağış ve tams enginlk, Mo-ğola uaklaşnış olabilir Fala nem batakık ve otak eksikliği demektir

Aykut, Ak Akç 88 (Bergama, 38 (Beypaa Pahyeres, Rais hisriqus 57. Aya bk Foss, Malagina," 178 Failer, Les mirs

rs," .

5 Öneki yayınar Laurent, Via rraca -7 Şahin, Mlagina" s 95 Ama şimdi bk Foss,Mlagina," -83.

53 Pahyeres, Rais hisriqs 38 79. Ayra bk. Bue G Lippard, he Mongols andByantium," 3-131 (Indana Üniv doktora tei 1983) s 15 18 Ve Irne Beldieanu, P-hs, aas et slut par e triomphe de 'slam. Le disours apoalyptique reaif a Anatolie (nXIIen Xe s, Ls radiis apcaypiqus au ua d a chu d saip yay Benja-

min Leouh ve Stefanos Yerasimos (Paris 1998) s. 3. İlhanlıan ba uçlana baskı yapma yeteneği göden ırk ulmamalı Gaan Han bir ara Denili yakınlanda ikamet etmeyi düşün-müştür. Paimerise Sardis konusunda ilginç bi blgi verlir Andronikos ürk aşireerinekarşı Gaandan yardım isteyine, Moğollardan çekinen ürk beyerinden biri, Sardis vaisiyle anlaşarak kalesini onlara orak kulanmış 33?). Sonunda Moğollar göükneine, Biansıarkomşulana yol vermişler, ama görlen o ki ürker Moğolan oralara kadar gelebileeğini ön-görüyorlardı. Bu metni Failler, (Les mirs rs," 81) inelemişir, live Foss ise çevrerek yormlamıştır Byzai ad urkish Sardis (ambridge 197) s 11-

OMANL BAG MS GN I N OLŞRMASI



EŞNc öLM

SAKARYA'DA BAHR, 1302

Kutulma için açıd ba bucaAma ants ümbü gümbü sulala alıdu nuKa bi anağın sulanıaıtma için baçesindei bitilee dğuazmala nasıl su lla azasa bi adamlula tıaan e şei söüp atasa nasılbi sü çaıltaşı ualanı aıntnın ızıla

sula şal şal aa uş aşağılu açan adamı bile geçe çabucaişte ıma da öle ulaşıdu Ailleusane ada ızlı şasa şsun adamtanla daa güçlüdü insanladanMER, İlada (Azra rhatA adir çevirisinden)

İnsan taiinin unun tai lduğunu söleme aş abatılı deldiCHAEL L YDER ee and Man

Metinleri yakından inceledikçe, Osmanlıların tarihöncesiyle ilgiliolay ve rivayetleri tanımlayıp açıklamak, gitgide daha zorlu sorunlala yüzleşmeyi gerektiriyor; bu olayları belirlemenin olanakları-

mızı aşğını kabullenmekte utanılacak bir yan da yoktr Daha önce de

göstermeye çalışğım gibi. Osmanlı kaynakları olayların tarihlerini uyumsuz seslerle verir üstelik bunların en tiz perdeden olanı, en gvnilir olanıda değildir. 1300den sonra, Bizanslı tarihiler, doğu snırlarnda küçükama güçlü siyasal birimler oluşturan ürkler hakkında daha çok ayrınvermeye başlamışlardır Böylece erken Osmanlı tarihi konusundaki ilk güvenilir tarih, 7 emmuz 1302de gerçekleşen Bafeus savaşını anlatan bir Bizans kaynağında yer alır Bafeus Nicomediajzmit yakınlarında bir yerdir

ve şimdiye kadar sözünüetiğimiz yerlerin oldukça kuzeyinde bulunurOMANL AHöN



Osa daha sora yazla tarihlerde beliriliğie göre üç yl öe elegeçirdiği bölgei bu deli kuzeyide buak şaşrtdr I Haçl Sefe-rii izlediği yolu tersie giderek İziki alas ya da Bursaya ilerleesidaha akla yak geliyor çü öyle yapsayd hiç olazsa Yeişehiri ya

da koraya alş olurdu İzik e hi tepeleri üzeride buluaTrikoia kalesi Osalla elie aak 1 yl yazda geçiştidolaysyla Osa yalar açta brakarak ilerleesi diat çekiidirİzit ou göç fütuhat ve yayla yolla üzerideki e belirgi ve ya-k okta değildi Osa Bafeusa götre eydi? Ou o tarihte orada sa-vaşaya e itişti?

Bafeus çatşas hakkdaki tek kayağz Bizas kroikçisi Pa-

hieristir.3 Pahierisi yazda birçok araştray rivayetlerle olayarasda ağla kuraya götüre erke Osal tarih alala bukouda beisedikleri kaypak ve dokudural tarzda daha farkldr veOsa İzite yöete edeleri alaaza yard ola baz iuç-lar da içerektedir Ayra oa alatklar kousuda güveebiliriz deçükü uzu bir geçişe bağlaa bir edebi geleeği sorulu irasçsola Pahieris he retorik he de didaktik kayglarla yazard Aak bi-

zi igiedire eti çözüleelerii odağda değildi (iteki olaysouçlarda tüüyle habersiz görüüyor) bu yüzde de bizi yaltakiyetiyle oyaladğ suçlaasa kalkşaayz Daha uygu başka bir yere yada daha geç bir tarihte hareket edebileekke Osa 1 ylda o de-li uzaklara sürükleye tüüyl bekleedik bi şeydi4 Şu halde ökeli birrakla ou erke Osal arhii içide akş ilgiledire bir öy-küyü burada başlatal

Sözü edile rak daha öe karşlaşğz Karasu Sarsu Por-suk Söğüt Suu ve GöksuGöçesu derelerii döküldüğü SakaraSaga-riustur Hepsi de skişehiri yaklada akar ve sa yararlad-ğ otlaklar sulard Hepsi de rak platoyu ter edip de Karadeiz e yöel-ede öe Sakaryaye boşalrlar Sakarya ise de sora Bizaslla- Türklere karş savuasda başat bir yer tutuştur

Sakara öei zegiliği yüzüde Paagoia ile rağ sağ

yakas öteside gele saldrlara sk sk aruz kala veili bir alüvn6 K BH,



yon ovasını tanımlayışından ileri gelir. Bizanslılar u saldılara ya çoğukez aşarısızlıkla direnier ya da ir savunma oluştrmak durumundakalırlardı. Irmak imparatorluğun Bitinyadaki doğu sını olmş, Bizanslılar da Kostantinopolisi Heraclea nticaa (Kadeniz Ereğlisi) ağlayan

yolu terk etmek zornda kalılaı.8Paleologoslan ilk imparatorunun son yıllarına ait azı ayrıntılar

dikkat çekiyor. ylı yazında, VIII Mihail Paleologosa Sakaryadakidurmun güneyatıdaki Bursaya kadar ozulduğuna ilişkin haerler ula-şır.9 Aynı yılın ağustos ve eylül aylarında Mihail doğuya gider ve akaraoyunca sıralanan istihkmla hızla denetler Ertesi yaz (), Sakarya da yeni sorunların, yani Türklerin ırmağı rahatça geçerek atı kıyısına

akınlar düzenledikleri haeri gelir. Bu akınların zmitin doğusundaki ti-carete ve Sakarya ırmağının aktığı Akova ovasındaki tahıl üretimine zararverdiğini kestireiliyoruz. Ordularını toplayan Mihail Sakarayı geçti. Bulge verimli, ormanlık ve refah içindeydi2Ama o yaz, Mihail onu çokfarklı, gçer aşiretlerin ir ülkesi olarak grmüşr. Pahimeris, imparato-run undan saçını aşını yolacak kadar etkilendiğini yazar Mihail, dahanceleri, da Btinya valisi olarak aşında ulunduğu u lgenin es-

ki durumunu iyi anımsıyordu.Çiçilerin ve rgütlü ir tarımın yokluğu, ayca adamlarını esle-mek ve Türkeri savaşmaya itmenin zorluğu, imparatoru Sakaryanın heriki kıyısındaki istihkmla güçlendirmeye ve gçerere engel olmak için ye-ni tahkimat yaptırmaya gtrmüştr. Eski kaleleri onartmış, sulan alçakve karşıya geçişin kolay olduğu yerere ise yeni kaleler inşa etiriştir. Pa-himerise akılırsa, unların sayısı ve stratejik konumları, davetsiz geçişle-

ri olanaksız kılıyordu. Ancak, kale aralanın, kale ekçilerinin at sırtındaki gçerleri yakalamalarını zorlaştracak kadar geniş oldukla anlaşılınca,VIII. Mihail düşmanın ırmağı aşıp karşıya geçeileceği sığlıka korumakiçin de nlem aldı. Korunması gereken kıyıların uzunluğunu lçtrdü, el-li ir genişlik elirledi [Pahmerise gre yüz ayak], sonra da adamlarına ormandan ağaç kestir ve u ağaçla dallarıyla irlikte, ırmağın Bizans tra-ına "yılanın ile zor geçeceği ir yığın oluştracak şekilde istif etrdi

Başka ir deyşle, imparatorun askerleri ırmağın kıyısı oyunca ve u kıyıOMN Ti öN Ei



dan yüz ayak kadar grilr varan bir ağaç istim işin giriştilr Irmağınhr iki yısında daha önclri inşa dimiş tahkimatlar buunuyrkn,şimdi d ırmağın sadc sl kıyısındaki tahkimatların arası ağaçlardan lu-şan bir ngll kapatılmıştı Bu düznlm yılındaki taşkına kadar

sürmüş lmalıdır Mihail daha snra ırmağı izlyrk güny indi, Lf-knin hmn altıdan günybaya yönldi v GöksuGökçsuyu izly-rk Ynişhir vasından Bursaya vardı, radan da Knstantinplis gridöndü Ertsi yaz (), Sakaryaya thkimatları ynilk için gri dön-düğünd aynı ylu izldi ama bu dfa Bursanın batısındaki LpadinUlu-bata gitti4 tariht, znikin dğusundan gçn ırmağın sağ ıyısında vSakaranın gniş Akvaya dalmasından öncki sn gçit bulunan v bir

sürgün yri larak llalan KabiaGyv hnüz Bizanslılan lindydiPahimris, smanın zmit nlrind görünmsini anatmakla baş-lar v araya 1 yüzyıl başlandaki Türk byriyl byliklri hakkında bil-gilr katar Akıla sırasında smanla işbirliği yapmış, ancak sıralardaBizanslılarla atşks knusuna anaşmış lan Ali adında birinin gçmi-şindn söz dr6 Snra Sakarya byunca sıralanan Bians tahkimatları k-nusuna dör v öymüz açısından önm taşıyan, nin byuna irdln

msi grkn şylr anlatır7Önc Pahimrisin bu mtnini öztyim Sakaranın dğusunda-ki Türklrin öndrlrindn lan i Amuris, askr tplamış v Bizanslılataciz işr, ancak bu taciz ayı, snradan lacağı kadar gnl dğildir Buaşamada Ali, VIII Mihailin d narığı tahmaar v aralandakiağaç istirindn uşan ngllrin kruduğu Skaranın bür, yani dğuyakasında tndir8 Mihaiin ba kıyısına istif tirdiği ağaçlar yüz ayak g

nişliğind bir kıyı şridini aşılmaz kılıyrdu, tahkimat sırası is Türk akınlana karşı sı bir ngdi N var ki, ıının mar ayında Sakara yunu dğiştirmiş v üzrind ustinians tarafından inşa tiriln ünlü ir köp-rünün bulunduğu ski yatağına dönmüştr Bş kmrli anlamına glnPntgphyra dnn bu köprünün ası Bşkprü köyünün adında hl yaşar. 9 Irmak yunu dğiştirdikn snra, Mlas ırmağının (han batıdaki Sa-panca gölündn kuzy akark Sakaryaya kaşan v zaman zaman Yavaş

Su diy d anılan Çark Suu) yatağında kalan suyun akışı Sakara kadar l AARYADA BAHAR,



mamaa bilie düşmaı caydıracak derileydi.0 Bu da ırmağı karısımlanda bahar yağışlarıı, Sakarya'ı sularıı ovaya taşacak ve ır-mağı yei bir yatağa kaydıracak erecede kabarğıı gösteriyor. Pahimeris'egöre taşa yağmuları ed ğ çok açıkr İusiaos zamaıda

köpr işa edilmeside ir _e sora yağmurlar ırmağı yatağıı terketmesie ede olmuşt, yai Pahimeris Sakarya'ı bir zamalar köprü alda akğıı ve dha sora yatk değişrdiğii kavramışr. Şimiise, yai Mart 32'de, ırmak doğda es yatağıa "geri dömüştür. Acak sığlaştığı içi de, herkes tarafıda kolay geçilebilir duruma gelmiş ,bu da bir teike kayağıydı. İkici tehlike ise, Sakarya, Melas'ı yatağıakaydığı halde, arılarda "rmızı yaaklı dağlarda1 ie sulan sürük

lediği alüvo ile ku ou derileşmesii ölemeside kaaaıyordu. Bu alüo ve km birmi karşya geçmek isteye herkese uygu geçityereri oluştryordu Mar öcesii Sakaa'sıı yakasıda buagaizolan başıdaler bu durmu fark edice, tehlikede oldanı alayarak kaçlar. Pahimeris'e göre, ırmağı tarihsel doğu yatağıda çekilmesi ve alüvo irimi soucuda Melas'ı geçişe elverişli duruma gelmesi,gaizolan kaçmasıı ve Türkleri arşı yıya geçmelerii asıl ede

leridir. Sakara'ı bir ay sora doğu yatağıa geri dömesi bile arakala biikmeler yzüde geçişi zorlaştımamıştır. Melas suyua gelice, o da biray boca dağlarda ieler yüzüde tıkamışr.

Pahimeres'i bu koulan işleye meti, Sakara'ı doğal edelerle ya da taşımacılığı kolaylaştırmak amacıyla isa eliyle yol değiştirmesi koularıyla uğraşa araştırmacıları ilgisii çekmişse de, 32 olaylanı youmu içi hiç kullaılmamıştır Ou yerie, asıl fııayı koparaolay sayıla Osma'ı İzmit' e ilerleyişii öeleye değişik bir ayrıı olarak işleir. Pahimeris'e göre Yukarı Sakarya'da bir ayda ie su, taş vekuu miarı Sakarya ile MelasjÇark suyuu başka yataklara itmeye yetmişti.4 Geiş bir ala kaplaya Akova çok büyük miktarda su birikitilerive dökütülerle dolmuştu. Sakaa ile ark suyu Sapaca gölü ile arası bugü sadece 3 km ise de bu sular kıvrıla kıvrıla acak 5 km daha kuzeyde birleşirler. Akova düz, sulak ve verimlidir, ayrıca iyi otlakları vardırki bu da öemli bir oktadır.6 Sular altıda kalmış olması aşıı mikarda

OMAN U TARiHöNEi



b su ve dökün acmn geekmş olmalıdı 1302 yılının baaındaolanla ka malzeeye kaşan sulaın sağanak yağmula kesldkensona da uzak yelee kada aasına yol açmış olmalıdı. Başka yeledede olduğ blnen buna benze akınılan gal avlanala çn öldüücü

olabldkle blnyo.Z Bu gb aşnla yukaı bölgelede süekl ve şddel yağış olduğuna anıklık ede.Bu aşkına ve dökünüsünün bu denl uzağa gmesne neden olan

ned? Sakaa ve Kaasu avzalaına klm ve özellkle yğış uzun dönemde keslebl özellkle aşıyosa da kısa dönemde oldukça değşkenolablmeked. Yağış mkandak yldan yıla değşklk göseyosa dae kşaa çok yağışlı geçen b baa yaşanablyo. Kabaan Saka

ya'nın lkçağda asma köpüle alıp gödüğ İusnanos zamanında seb sağanakan sona bölgede opağın baağa dönüşğ blnyo. İşebu yüzden Pames'n sözünü eğ oula geek nsanla geek onla-ın ayvanlaı çn b ed oluşmuş olmalıdı. Bu oula Adapazaıyakınlaındak Akova'yı o kada veml kılıyo k çağdaş b coğafyacı ndnde Nl'n delasını çağışablyo. akaya sıasında olağan düzeynn 4 m kada üsne çıkablmş ve çılgın akışıyla yıkım gemş; bugün

ble Sakaya avzasının % 'unun aşkına kaşı kounması geekğ düşünülüyo. İusnanos köpüsünü planlayanlaın Sakaa üzendek ünlü köpüyü geeğnden uzun (başka yeledek 70 ya da 8 mye kaşılık223 m) umalaının neden bu olabl

Fıınala ve adından gelen selle öylesne seyek k bunla beklenmedk olayla alne gelyodu. Kıyılaa yakın yelede en yoğun yağışla şuba ayındadı buna kaşılık Sakaya ve Kaasu'nun yukaı kısımlaına en çok yağış mayıs ya da azan aylaında düşe Deneyml gezgnleo aylada nelele kaşılaşableceklen blled: Mayıs'ın dödünde ağaalaın yolculuğa azı bulunduğunu ancak yollaın yoğun yağışla yüzünden geçlmez olduğunu Sakaya'nın aşığını ve dağladak sel yaaklanınbüyük kısmının geçlemeyeceğn bldd Mays ayında aasızlık yaaan aşkın eğe e kuşaka b kez yaşandığı şeklde geçekleşse Maayında am b fe olabl. 1302de Sakaya'yı azdıan ve eyelanlaa neden olan yağışla em daa şddel em de alışılandan faklıydıla.4

10 AKARYADA BAHAR, 3



Bölgee fırtınalaa yağışlan aşılığı Yunan ve Roma çağlanatanlara yapılan aama ve sunma törenlerine yol açmışr Kuzey Frikya'ave onun kzeyineki Bitinya a, gezginler, araşrmacılar ve arkeologlarZeus Brnton'a (Gökgürleten Zs} anmış irçok yazıt bulmuşlarır:

Bunlar göklerin beklenmeik e aralanıp sağanaklaın iniği ve köpüren ırmakarın taşğı günlerin aısını taşırlar3B ani yağmurlaa şiei bahar fıtınalarının göçe sürlerinin

üzerine kesin ve yıkıcı bir etkisi varırAfrika'nın yaşaığı yürek burkucu eneyimler, uzayan kraklığın önce süüerin sonra a göçererin yaşamı üzerineki etkisinin erecesini göstermiştir Düşen ısı, aha güçlü fırnalar ve sürekli yağışlar benzer etkiler yarar7 Ayrıca, Pahimeris'in ırma

ğın taşkın tarihi olarak veriği mart ayı, ek bir hususa işaret eiyor Bu aykuzulama önemi oluğunan (geleneksel Ba Anaolu hayvancılığınahl öyleir) işi koyunlaa kuzularının en zayı olukları önemir aynızamana8 Süünün yenien üretilmesinin aracı olan zulaa işi koyunların kayı, çobanlıla geçinenler için bir fettir

Nemli ya a karlı havanın sürü üzerine, biri oğruan biri euzun erimli iki etkisi varır Koyunlar nemli havalara beslenmek ya a yü

rümek istemezler, bu yüzen yağmurlar uzaığına gelişmelerine kısıtamalar olur: Yağmuru uzun bir mevsim kısa yünlü postlar yarar9 Yukarı Frigya'aki kış sonu yağışlarının bir çeşii olan kar yağışı konları şaşırtır, yollarını keser ve otlamaya isteksiz kılbilir Hareket etseler e ağılabilirler ve süünün üzeni bozulur Demek ki köt havalara hayvanlarsıkın çeker Birkaç gün ya a birkaç hafta süren bu gibi sıkıntılar hastalığa, kayba ve özellike soğuğa ya a ıslakığa ayanamayan kuzuların ölümüne yol açabilir Benzer bir olgu için en ayanıklı hayvanlaran iri olanAnkara keçisine bakabiliriz N e var ki keçiler kur ttlmalı, yarları kounmalı, kounalı bir beslenme kaynağına ulaşabilmeliler, yoksa hastalanırlar lkahar çok önemliir, çün kuzulama önemi her çoanın enmeşgul önemiir: Bütün el kitaplarına koşuların uygun olması grektiği yazılıır 1302 koşulları ise tümüyle olumsuzu

Osman'ın aşağı Sakarya havzasına gelişi, VIII. Mihail'in tahta uvarlarını aşan taşkınla o

n sürükleiği taşlarla ökünterin yol açtığı so

SMI TRiÖNCESi 21



nuçlan en tehlikelisidir. Daha önceki bölümlerde, Osmanlıların ırmak vadilerine inmek istediklerini ve ilk yapkları fetihlerin buun nedenlerniaçıklamaya yaradığını yazmışm. Ancak yavaş, sürekli ve bir yönteme göre yaılan fütuhattan cayarak İzmit kapılarına atlamla ani bir gereklili

ğe, niyetlerinde bir değişikliğe işaret eder.4' Sürülerndeki eksilmeler, zengin ovaların yağalannasını daha bir anlaşılır kılıyorYOsmanlıların plato ile ovalar arasındak sınır bölgesinde bulunma

ları bel bir kuşak boyu sürmüştür. Fütat anaarına bakılırsa, içlernden bir kısmının yerleşik tarıma geçmiş olması bir olasılıkr; hiç kuşkusuz, Bizanslı uyrklarının çoğu çiçiydi Pahimerisin Bafeus savaşıla ilgili olarak anlatklar ile Kantakuzenosun 329 tarili Pelekanon savaşıy

la ilgili gözlemleri, ilk Osmanlı ordusunun okçu göçerlerden oluştuğunugösteryor Sürler zarar gördüğü zaman, topluluğun varlık ve varsıllık aracı olan u sürülerin takye edilmesi gerekiyordu ve en zengin avlar İznikin kuzeyinde bulunabilirdi İznik bölgesinin kendisi de iklimsel koşullardan -ve daha öncek Osmanlı yağmalarından etkilenmiş olmalıydı. Oyaz, Osmanlıları aşağı bölgelere çeken başlıca nedenlerin başına, korkunçgeçen bahar aylar geliyordu

Osman ile adamlarnın sürüleri olmaksızın girdikleri bölge, ukarSakarya ile kollarının akkları bölgeden daha verimli, ürtken ve zengin olmalıyd eaiLekejOsmanelinden İznik e yolculuk eden bük epigrauzmanı ouis Robertin adımlarını izleyelim: "Sakara üzerinde bulunanOsmanelindeki kahveden ayrlır ayrılmaz, yol ormanların içinden rmanr,dağları, ormanları ve karma üretimiyle cazip olan bir rsal bölgeden geçerBu yol daha sonra doğudan baya doğru güey yamaçlar bonca İznikeyönelen vadiyi izler Her şeyden önce burada bağlar vardır Sakarya dan İznik e giden yolun oralana doğr beliren zeytnlikler gitgide yoğunlaşırağaçların arasında üzüm bağları, incir ağaçları ve da ile agns castus (birsüs çalısı) ... Burada her şey aniden kdenizli olur ve duukları, meye bahçeleri ve da tarlalarıyla Sakaranın zengin vadilerinden farklıdır İznikgölünün bütn güney kısında devasa zeyinlikler vardır43 9. zlda denizciler için yazılan rehbererde, İzmit körfezinin güney kıyısı da, aynı derecede bereketi ve üzernde durmaya değer bulunuyordu44 Buraya Bitnya

AKARYAA BAHAR,



Riyerası" adı bile veilmiştir45 Fındık, zeytin ve bağlarn dağlmını gösteren gnümüz haritala da bu gözlemlei doğrular46 Ne yaın tarih gözlemcileri bile Sakaya ırmağının ani taşkıla"ndan söz etmişlerdirY İznk'in çevresiyle Sakarya ovaa ıda apılak bir karşılaşma en ve

rimli valaa en geniş oaa ova' da ve -aralaında Bafeus'n da yeraldığı İzmit' e kadar olan ba bölgelerinde bunduğnu gösterecektir

Burası sadece tarımsal zenginliği olan, ürünleriyle alabalık i nüfusu beseyebilecek (bugün bile İstanbul'un meve ve sebze gereksiniminikarşıamaktadır) bir bölge olmakla kalmayıp, aynı zamanda birçok önemliticaret yolunun geçtiği bir yerdi ve bu da çeşii tarım üünleri açısından birfırsat İzmit, İznik ve Bursa' dan güneybaya giden yollardan daha önce

söz ettim ve bunların Osmanlıların ilk oaklarının yakınından geçtiğinedeğindim Akova'da ise doğya yönelen yollar vardı: İzmit'in bir liman olarak önemi düşünülecek oursa bunlar önemli yollardı48 Bunu İustinianos'un 6 yüzyılda inşa etirdiği köprü ile külliyenin kaınlarından anlıyorz Batı ucunda bir zafer takı, doğusunda apsisli bir yapı bulunan bukülliye 429 m uzunluğundadır49 akınlarına, daha fazla inceenmeyi gerektiren eski bir taş tahkimatın kalınları bulunur0 Burası verimli tarımı,

zengin ticareti ve stratejik önemi olan bir bölgeydiOsman aşiretini, yağura ve soğuğa yenik düşen sürleri üzünden uğradıarı kayıpları kısmen tela etmleri için tepelerden aşağı indirmiş olmalıdır İzmit ovalaında derlediği zenginlikler ne olursa olsun, süüerini orada hızlı bir şekide yenileyemezdi Verimli olmakla birlie aşağı Sakaya'nın bazı sımarı otlaaya elverişi değildir 20 yüzyılı başlarında yapılan bataklık kurutma çalışmalandan önce, toprak havanların

batmadan, kaymadan ve postarını çamura buamadan otlanmalarına izinvermeyecek kadar ıslaktı Oraları koyun değil manda yetiştirmeye elverişliydi2 Göçerlerin yeleşmesi için ya havancılık açısından büyük bir zenginlik edinmeleri, ya da sürülerinin kendierini yeniden üretemeyecek kadar azalması gerektiği bilinir 1302 yıının baharı, sürlerin hem demiraşını hem de doğrganlığını kötü etkieyen sağanak yağmurarıyla, havanlar arasında sagın hastalığa benzer bir urum yaratmıştı Bu noktadansonra, Osman'ın gitgide dağar ile bozkıra sırtını çevirdiğini ve ovalara da

IOM R H Ei 123



dandığını görüyorz Osmanlı tarhlernde ble onun hayvancılığı üzerndefazla durulmaması, ounlaın artı onun çn başat önemn ytrdğn veşmd daha büyü avan peşne düşüğünü gösterr

Daha bü avlar, bel de zorunluluan aynalanan atı br al-

ganlı geretmştr Ntem yol üstünde bulunan tahman br ısmıOsmanlların elne ço sonra geçmştr: Aova'nın güneynde Malagnaanca 36'da düşmüş,5 İzn'n teplernde Toa ales se 3'deellerne geçmştr5 Osman'ın Saarya'nın aşağı havzasına aşama aşamandğ görülür Önce (bel de İzn yaınlanda gerçeleşen) taşındanhemen sonra çarpışma yer almışr; sonra İzmt le İzn arasında Te-lemaa'da buunan Bzans aselerne an br saldırıda bulunumuştur da

ha sonra İzmt'n dışında ve olasılıla güneynde dağlarda br çatışmaolmuş (burada Bzans güçlernn omutanı olan Muzalon neredeyse tt-sa alınaca) ve sonunda, İzmt'n çevresnde verml bölgede yer alanBafeus'ta nha br arşılaşma gerçeleşlmştr55

Bu bölümde, eren Osmanlı tahne at br olayı, sınırın öte yanın-dan, daha güvenlr olan çağdaş Bzans aalaına dayanara nceledmBaşlıca aağım se, hdrogra onulanda abaala suçlansa ble taraf-

lı yazmala suçlanamayaca olan Pahmers'n onğ olmuştr Ben bura-da, Pahmers'n Osman'ı Bzans'ın tarh sahnesnn ase galb olara ta-nımadan hemen önce mera güdüsüyle ve retor sunulara vesle saya

ra anlatğı Saara'nın yatağındn taşması, ovay sulan basması, taş, top-ra ve dal brntlernn ovaya taşınması gb bazı olağandışı olayla nce-ledm Bu olayların arasında brden fazla baan olableceğ rn şledmOsman le aşre rl ufalı hayvan süüleryle uğraşıyorlardı: Ama aynı za

manda yağnayla da uğraşıardı Pahmes, Aova' da su basınlarının veovanın süülenen maddelerle aplanmasının arı havzada aşıı yağışlardan aynalandığını ve u olayın ne zaman yer aldığını açılamışr Şd-de ve süre gden yağmurlar süülern en ılgan ve zayıf olduları br za-mana rastlamış ve çoalanın uyum sağlamalarına rsat vermemş, onla faleşrmş Bu olaylardan hareetle, Osman'ın end bölgesndençıara 1302'de Mamara avzasına· lerleyşne br anlam vemeye çalışmBzans tahnn yansımalaını es alınlarda ve mode etnograada

2 AARYA'A BAHAR 3



buldum Bu aada Bizanslıla Osmana diat etmeye baladıanı göd ve atık onla için onu taanı zamanını geldiğini böylece anladıkOsmanl taihi Sakaaın alt çğda imdi balıyo

NoTLR

Yenişehir'in tümüyle Osmalılar tarafından kduğu kabul ediyorsa da ovad gözlemleençok sayıda Bizans ve öncesine ai yerleşme izleri bu varsaımı doğrlamıyor: acques Lefo Tab

leau de la Byinie au XIII. sicle T Ottoman mirat (1J00-18 yay. Elisabeth ZhariadouResmo 1993 s. 8. Bunula birlikte encer Şahin bu şehirde yapğı taramalar sırasında nkbuuntlara rastamadığını bildimişr Katalog 36) Bali Bey camiindeki Ora Bizans dönemineait buluntlar için bkz Yıldız Ötüken Forschungn in nordwstlichn Klinasin Deutsches Arch-

ologisches Inst Abtelung Istanbl Istanbuler Miteilungen c. 41 (Tübingen 1966) s. 14950.2 Bu konua Pimes'e ayı gi çe bir tarşma in b. Faler Les nirs rcs s. 910. Fail-

ler Phimeristen bu ve başka mkaleerinde parlk bir şelde yrmış Bfeus' önce zmanz İzik le İzt rasna bazı kapışnla omştr. Trikoa İzkiı gede ya da doğsunda omlıdır Pimeris onun ksek br dğ a da tepe sırasında blunu be göre İz' günede omdır. Bkz. Pachmeres lations historiqus, 42589 ve 258 n 3· Tikoa günmze ait bir yer adıyla işlendirecek k yoksnz. Ele geşi in b. ag, 40004.Her isinde de yei olan Bafeus'tan yararlanark Osmanlı ve Bizans oolojileini bağdaşrma gi-

rişimleri başasız kalmışr Bu giişilere neden kşldığını anamak kolaydır kü Osman-

lılar için öeıli olan bir savaşın Bizansllarca da önemsemesi doğal samışr. Ne var Osman-lı kaynaanda hiçir savaş anlası Phimeis'in bemlemeleriyle uyuşmaz Bizans ve Osman-lı yazarla olayların görece önemi konusda neden u içiıde olmalıır ? özgelmi Hlil

İnl'a göre Bafeus Ylovanın 10 doğusundki bir vadide klenin blunduğ yer olan Ya-

lakova'ydı: Anonim Tarhler'de de buradki bir savaştan söz edii. (Halil İnalcık The Rise of Ottoman Histoiography Historians ofth Middl ast yay. Beard Lewis ve PM. Holt [Londra1962] s. 152 ve LEmpre Otoman Acts du prmir cnrs intational d'tuds balkaniqus tsud-st uropnns oa 1962 [oa 1969 376 Bunu en geniş şelde işlediği yazısı ise Osman

Ghazi's iege ofNicaea and the Bate ofBapheus T Ottoman Emirat 00-]8), s. 7798 Bu

işlede i güçlük göryorum: İki Pimerisin çağdaş ve kesin antlar içeren lasın o-noloj ve topogra terilerine oldukça geiş bir açıdan yaklaşmak gere. İncisi arazi uygundeğildir. Aazi konusunda bkz. Arganios hndaki tartşması için L. Robet Un voyage d'An-tiphilos de Byzance. Anthologie palane X 17 Gographie anque et Byzanne oual ds Savants, 1979 s 279 ve M. eonymoss ve C. Papadopoulos Bithynika İstanbl 1867) s 39

4 Osman 1302'de Yenişehir'e yerleşmiş olsaydı bahar ve yaz aylarnda İznik ve İzmit öeinde gö-rnmesinin makul bir açlaması olackı Osmanlı tarihlerinde Osman Yenişehire 699 olaylarından soa 1302'den birkaç önce taşınır. Yenişehir'e taşınma üzerinde durmay gerekirenbir olaydır. Osman'ın yanında bulunaan yerleşikliğe geçiş hızını da göz önüne lmalıyız (Os

OSMN TRÖNEi



manla Bafeusa gelenler hl göçebeydler) Kanımca Bzans kaynaklarını ve ne de olsa, olaylaın tek çağdaş gözlemcs olan Phmeres çapıa phasına Osmanlı ve Bzns rivayetlernilişklendmeen kaçınmlıdır Bkz Lndner, Begnnng Otoman Hstory", s 19920. Ayrıcamükemmel taıllık tarlla br mikar lağın Lenyehr'n basında bulunabileceğn ekleyelmVon sensten, Ris s 90-.

Osmanlılaın 1302'de zmt önlerinde görünmelenn tek br neden olduğu göüşünü saunmuyorm. Buna karşılık rol oynayan aalı br doğal eenn gözden kaçtığını ve buna dkkat edilmes gerekğn savnuyom

6 Daha önce döneerde de kornmaya değr göülmüştr Johann Sölch, Über en irchesund en angeblches Kanlpoject m alten Bynen" Mittiungn ds rins dr Goraphn drUnirsitt ipzig (9II) s. 4 1267'e kadar gerçekleşenler hakkında bkz Foss, Mlagna, I74·

7 Gregoras, Byzantina histora c. 13, satır 19 vd s. 141, sar 3 George G s, bu olayla26'ların sonlaına ya da 127'lerin başına tarilendrir Byzanum's atlan Provnces durng e Regn of Mchael Pleologos" Acts du X Cngrs intationa d'tuds byzantins Och

rd 10-16 Sptmbr 96 (Belgrad 1964), 2:39. Pachymeres, Rations historiqus 24 satırlar 9-13 Fss Malagina" s 174-769 Pachymeres Rations historqus 299 satırar 23-2. Phmeris'n bu metnnden epey batıda ka

lan Bursa'nın tehlkede olduğnu mu, yoksa olayın ımağın Busanın hzasına (burada doğuyadoğu büyük br kıvm yapar) geldğ yerde gerçekleşn m alatmaya çalıştığı açkça kesrilemyor. Failler, ay. s. 6, n. ) Türklrn Bursa'ya kadar erledklerne nanıyor.

Pachyeres, Rations historus 2:623 sarlar 13-14. Bu seferin tarhleri çn bkz Fller Chronologe et composton dans l'hstore de Georges Pachymre" Rvu ds tuds byzantin 39(9), s 243-· Sakarya cvarında öte tahkmatar çn bkz Muzaer rendl, Türü Yönri i

Sakarya i (Adapazarı 92), s 46-7II Pac hymeres Rations historiqus 2633 satr II 637 satır . Seferin tarihler çn bkz Albet Fa

ller, Chronologe", s 24-6 Pmers'e bu blgiler veren V Mhail'e bu seferi sırasında eşlk eden skenderiye patrkdr Pahmers Mihan zledğ yol hkkında ayrın vermez sadeceBursaya Skaryadan gttğn yazar Sakaya, Bursaya yakın az, buna karşlık GöksuGökçesu Yenşehr ovasından geçer ve Sakarya'ya Leke ykınlanda döklür Pahmeris, büyük olasılkla Leke yolunu, oradan Gksu' dan Yenşehr ovasına oradan da batıya doğru alçak tepeler üerinden Bursa ovasına gdldğn kastetmş olmalıdır 122 yılında V . Mhal Sakaya'dan LopadionUlubata gtiğnde en uygun yol gene bu olmuş olmalıdır.

2 Bkz Lous robe A trav 'si Minur Bblioque des coles françases dAthnes et de Rome,c. 239 (Ana ve Pars 9), s. 24. Ayrıca, Wther von Dest, on Tisit nach Angora Forschunsris zwir prussischn Stabsozir im Frühahr 1896. Pekermann's geographsche Mteilungen,suppl. I2 (Gotha 9), s 66 Ayrıca tahkmatlar haknda Dest on Prgamon s 92-96.

I3 A Faller Pachymerana ala" Rvu ds tuds byzantins (1993), s 24I-414 Pachymeres Rations historiqus 267 satıar 12. arh çn Failler, Chronologe", s. 246-7 Pachymeres Rations historqus 253, satırar -2.6 .A Zachardou, Pachymeres on e Amouro of Kasmonu" Bantin and d Grk Studis

3 (1977), s. 7-70 Bu mkleye Fller s mrs trcs alı mklesinde bazı düzeleler ger.

126 AKARYA'A BAHAR 3



17 Pahimeris'in bu mei çok tarşlşr, çünkü gerek Bizans gerek Osmanlı döneılerinde olasıbir Bitinya kanalı soununa bağlanmaktadır. Bu metnin çevirisi, yormu ve ilgili mlzemenin sunumu için bkz Faillerin çok yararlandığm makalesi, "Pachymeriana alia , s 237-48 Ayıca DonCameron, Clive Foss ve John Dilleriy'ye Pachymeresin üslubuun "özellikleri haında açık-lamala için teşer ederim '

8 Bögedeki ormalar haknda bkz ehet Eröz e Se Alpan, Aapazar Tarhe e Sakaaoğraa, (İstanbul 68), s. 24-25

19 Köprünün yeri ve daha erken dönem Bizans kaynaklanda haknda yazlanar, Skarya'nın önceleri (e elbete İustinianos devrinde) şimdinden daha batda akarak köprünün lndan geçğini gösteriyor.

20 Failler Türklere karşı iki su engelinin, (istihkam düzeniyle Sakara ve Melas) bulunduğunu vurgular: Pachymeriana, alia, s 245

21 Sakaranın üst kısımlnda krmızı toprak ve taşlarına gönderme yapan bu alın, bilgili all vedeğerli bir bilim adamı olan Sölchten alınmışır (Kanalprojekt. 54 Robert'in Tomascheke olan

şüan ifadelerini ( Voyage, s 293) o da hak etnektedir Phimeris metninin bir başka çağdaşçevirisi için bz. Wolgang Leiner, Justinians Brücke über den Sangarios Sugarer Kooquumzu horchen Georaphe e Aerum 84 eJ 87 (Bonn 1991), s 82 Gene de zorlu olanbu metnin en iyi irdelenişi Failler'dedir (Pachymeriana lia, s. 264)

22 Burada özetedğim Pachymeres metnini De Mchaee e Anronco Paeoo c 2, 33 satır 8, 331sar 7den alınladım Bu metin daha iy yazmalardaki varyanarnı sağlayan Sn Failler ile Vatikan koleksiyonundaki VaBarbGr204 yazmasındaki alntıyı inelememe yardım eden PeterSchreinere teşekkür ederim. VaGr5 sicli yazmanın 244v-245r sayfala arasında saltlmış e Sn Faerin çevrimini verdiği alıntı pek yararl değildir "Melik attan düştü ve hemen öl

dü Melik'i öldüren li Amourios aşı güçlendi e daha sonra, um lkesini tahrip ederek ele geçirebildiği her şei aldı Bununla birlikte, derin ansı olan Sakaranın öte yanındaki isthkamlar onu durdurdu Daha önce de belirtiğimiz gibi, her sığlık yere Mihail bir gaizon konuşlandırmışt Büyk kirşleri sağlamlaştrarak bu yerleri güçlendirdi; Türkere karşı güçlü bir saunmaydı Mar ayında ırmak kabardı e ikye bölündü; yayldı ve kollara ayrılarak aknaya başladı. Buyüzden orada bulunanlar için kolay eçiş yerleri oluşt Bunu gören isthkamlardakiler, olanlarınTanrınn ökesinden ileri geldğini sandlar ve işlerni bırakıp Makedonya'ya kaçtlar Amourios, belki de İmparator'la ateşkes anlaşması yaptığı için san kaldı Ama karşıya geçmenin klayIaştığını gören Osman, sadece yüz Türkle İznik e kadar olan yerleri tahrip et, yani Halizones böl

gesini asızın ele geçirdi ve yeerince ttsak toplayarak geri döndü Muzalnun adamları peşlerine düştü ama Türkler önce tepeleri işgal etkleri için güvenli konumdaydlar. Rular ok yağmuruna tttlar ve onları yenerek Muzaloni bile yakaladılar

23 Bz Josefon HammerPurgstall, Gechche e Omanhen Reche (Peşte 827), :67 Hammer,V Mihailin önce önlemlerinin Sakara istihkmlarını koruyn askerler üzerinde esi üzerinde durmuştr. Bu önleler hakkında bkz Niolas Oikonomides "A propos des armes despremiers Pallogues et des compagines de soldats, Traaux e mmore 8 (98, s 358-6Hammer'den sonra bu metin Sakaray İzmit Körezine aktna proeleri münasebetiyle e Ritterle Sölchün ustinianosun köprüsü konusundaki tarşmalarnda gündeme geldi Sakarya taşı-

OSMALI AR HÖCES 127



nı ona baya an pma olanağını verdiğ hlde Ali Amourios'un Beus olaylanda bir rolü yoktr (ama hreketler Osmnın lerleyşine hizmet eiş oabilir)

24 Günümüzde akarya'nın getirdiği kum ve çamur haknda bkz. Betsy Harrell, Minitour near tanbu (stanbul 1978) 239

25 ölh Kanalpoek'' 37 a'ın a başka br ama geşr: Bay Rassam ora

nn yerernden br me duymuştr: Köprye gelen br deriş bı oldğu th üstnde para şımasna zn veme öne süerek geş in ba ödemey reddeş Paraı toplayn ısr edne deriş an ırmağn ya değişesini ve köpr grişinde pra toplnmsm istemiş. Dual kabul oluna rya es yatağını terk eniş" (inswo Tve and Reear, 28).

26 Foss, Malagina" s. 17927 John MPhee e Control oNatre" New Yorker, 26 Eyül 1988, s 4528 Bittel, einaiatihe Studien, s. 145 Geyve Bileik ve Eskşehr istaskler için bz RudolFitz

ner Niederhag und Bewöking

29 Proopius De aedi, 53.8 3

30 ölh, Kanalprojet", s 453 Ay.mak 45-46 (Cuinet ve Ritterden alınlarla); NATO Bilim Komitesi tablite çin Blim Programı Yayını River Bain Management for the Sakaa Bain (İstanb 986), s. 8-9 Aya iegried Frorep Ein Wasserweg in Bitynien Antike Wet, 17, no. 2, suppl. (986) s. 3950 ve Übereine möglihe Fusslaernderug am angarios in Biyin" Stuttgarter Kooquium zur hitorieh Geographie de Atertum 2 198 ve 3, 987 (Bonn 199) s. 53-82.

32 ölh analprojekt", s 46-4733 Madonald Kinneir, jou, 259 NATO River Bain management, s. 934 zmit Yalova Bursa Bou Geyve, Bileik Eskişehir ve Kütahya için rakamlar konusunda bkz.

Herbet Lembke Eine neue Karte des ahresniedershlages im westlihen Vorderasien" Petermann' Geographihe Mitteiungen 86, no. 78 (940) s 220-2. Aynı miktarda yağış yılın daaerken döneminde, toprak daa sert olduğ için daa çok bataklk oluşurur

35 Öeğn Yalova'n doğusund Çk Köyde Demeter ve Zeus Brontaios adına byazıt bulunmktadır Robert, Voyage, s 268-9 on deremeler içn bkz oas Drew-Bear ve Chrisan NaourDivinits de Phrygie", Autieg und Niedergang der Römihen Wet, yay Wogng Hase 8 s 3(Bern ve New York 990) s 913-14 1992-203 Esşehir çevresinde sviçreli epigra tamrınınPeter Frei taradn Aştıra Sonuça Topanta tlerinde sunulan rapor özeernde, rastlananeus Bronton adına yazıtrdn söz edlir öğt çevresi için bkz Şn Kataog s. 3033 35-36

36 Bitinya yağmurlanın havanlar üzerindeki etsi için bkz. Proopius De Aedi, 532 Günü-müze ait gözlemler için: Mihael L Ryder Sheep and Man (ondra 1983)

37 Anders Hjort ve Gudrun D Having Herd (tokholm 1976); Lindner Nomad and Ottoman, 5738 Bu konuyu Nomad and Ottoman, 58-59'da enine bouna işledim.39 Mary Austn e Fok (Londra 96) s 819 Austin'in kitabı konlarla çobanlanın yaşamı

nı birçok bakımdan iyi anlar iealan vadileri tepeleri ve dağlayla ilgli olduğu halde benzer topograk yapıda başka yerlerde görülen çobanlık usuleri haknda r verir

40 M. Muhtar Kuu, Şaak Türkmenerde öçer Haanıık (Akara 1987) s. 884; oseph E. Wing,Sheep Farming in Amera (Chiago 199) s 12425 354-55 Breeder Gazette Yetiştirinin Gazete-

128 AKARAA BAAR 3



adl yayınn mabernden ve bir sürü saibi olan Wing' e göre koyn yeşrmek kolay ise debarda özel özen gösermek gerer. Ayca bkz Ryder Sheep and Man, s. 685 ve 7689 g. 143(kzulama mevsimi) s. 22226 (Türy'de koyn trleri ve onlarn zlama mevsileri).

41 Hal nalcık ("Osman Ghazi's Siege ofNicaea s. 778) Osmanın İznk i ele geçinek iseği konusunda Bizans e Osmalı aaılanı mlaaya çalışm�ştır. Anlatıla bağdaşramadığı yer

lerde sonrak Osmanlı aihlerini çadaşir gözlemci olan ahmeris'e yeğler. ahimeris'in Failler'nin özeli araştırmalayla doraan aatısını yok saynak için yeer neden bulamıyorum.

42 Osmanın yayk ve şlak olarak yararlandığı yeler bir geçiş bölgesindedir: Bada bir tr koyunyetiştiriciliği ağır basarken, kuzeyde ve doğuda farı tler yetişir (Ryder Sheep and Man, s 223g ) Bu bölgenin üç ay ün yeşrciğini ayıran bi sınr oluştması ikimsel değişkeliğe işare ediyor olablir

43 Rober "Voyage 388 n. 3; aynı sayfada Rober zmi körfezinin güney kıyısının "başan çıkrıcılığına değinir [Bu abın zmi körfezinin doğal yapısını sauran vahşi' sanayileşme yapılaşma ve elbete 999 depreminden önce yazılmış olması yazan bölgeyi değerlendimesine ol

sa olsa hizme etnişr ç.n.44 Bu rehbeler için bkz Rober "Voyages 91 n 1445 Louis Robe, Ope mna electa (Amserdam 974) 4343.46 Sı Einç ve Necde Tunçbilek "The agriculural Regions of urkey Gegraphcal Re 42

(9 19899 ve 8 g 2 Körfezin güneyinden znk e kadar uzanan Kız Derbend'e bağlariçin bkz [Murray's] Handbk, 363 ncir ağaçla için bkz. James Melaa, "Some rehisoric Sies in norhWese Anaolia Itanbuler Mttelungen 6 (1955) s 55

47 nç ve Tuçlek "gricltrl Regions 193 Sa zernd su değrmeni in bkz s.97 f .48 Bugn hl geçerği koyan bu usus içn bkz L. Rober, "Docmens dAsie Mineure Bulletn

d Crrepndance helnue 2 (978) s. 41928 Ayca bkz Magie Rman Rule n Mnr, s 30549 rocopius De aedc, 53·8 Michael Whiby, "Justinians Bridge over he Sangaius anrd the

Dae of rocopius De aedc", jual fHellenc Stude s (958) s 1948 Sencer Şahin "AdapazaBeşköpr mevkiindek anik köpr ve çevre arihi coğraasda yara

tğ sounlu durm III Araştıma Snula plantıı (Ankara 1985) s 17378; Macdonald Kinneir, 6

sı Sraejik konumu için bkz. Golz Anatlche Auüge, s 2. Bu bölge ürkYunan savaşda daöneli bir rol oyamştır

5 Bkz Monsieur B*** "Obseraons gographiques sur la roue de Sinope a Consaninople, ual de yage 87 (Ocak 926), s 6.

$3 Foss "Maagina s. 65.54 Faer "Les mirs trcs s I09I Trkoanın yeri için bkz achyneres Relatn htue,

:267, 58 n. 3 (bugnk bir yerleşmeyle ilişklendirecek kanı yokr) Tkoanın 307'e kadaralınmaması Osmanlılan 302de el koydukla znik'ek konumanın henüz sağlam olmadığın göseriyor. Bkz Foss "Malagina s 1773

55 Olayla sırasını ahimeris'e dayanarak Faer belleşr ("Les mirs trcs 98) Bafeus savaşında buuayn li mouos taşndn sonra Sakara'yı doğdan geçi için (ondan önce karşıya

geçmişlerse ble) Osman'ınor

su

gneyden geldiğinabul eek daa yerinde olacakr

OSAI ARi ÖESi 129



ONSÖZ

Koyun yetiştiriiliğinden güçlü adamlar çıkmıştır Genç Davud babası

nın sürülerine bekçilik etmiş ve onla yok edeek olan aslanla ayıyı şevkle öldürmüştür Bulunduğu tepelerden uzaklardaki topraklara bakıp onla sevmeyi öğrenmiştir Koyun otlaklnın yalnızlığından sıylaağıgün geldiğinde İsraili kölelikten kurtaran kişi o olaaktı Kendi çağımızda da, yumuşak başlı koyunlar ve masum kuzulayla uğraşmayıdeğerli bulan gençlerin, bu başçıl görünümden yeterine yurt sevgisiylebeslenerek kendi vatanlanı kurtarmak ve yeniden inşa etmek isteyeek

lerini umalımJo EP . WNG eep Farming in Ameria

Bu kitpt erken Osmnlı trihinin nlmını kvrmk ve Osmnltrihlerindeki cilnın lnd nelerin bulunbileceğini görebilmekiçin bı trihi olylrı inceledim Birinci bölümde Osmnlı trihle

rini bşltn (ve söylencenin ğılıklı olduğu) mlemenin sunduklrının

fl olmmsın krşın nn uygun düşebilecek trihsel bğlnı ykldım Bu Moğol ordulrının gelişini hber veren Hrem göçüydükinci bölümü oluştrn Osmnlılrın ilk konuşlndıklrı yer oln Söğütün ve onun içinde yer ldığı ortmın onlrın yerleşikliğe geçmeleri çısındn tşıdığı nlm olmuştur oys Osmnlı nllrının hepsinde buküçük ve hoş ksb ekonomik y d stteik önemi olmyn bir isimdenibrettir sdece Üçüncü bölümde krmşık bir konu oln Krchisr ve

onun Binslılrın elinden lınışı konulın yöneldim Bu fetih öyküsününlmsı diye kenr itmek yerine on nlmlı bir bğlm bulmy çlışm Vkyinmelerde bölük pörçük seilebilen bu bğlm coğr verilerde ve son dönem Selçuklu trihlerinde Germiynoğulının komşulrıylilişkileri konusund yılnlrd çık seçik okunbiliyor Bu konu vknüvislerce "yrlmış değilse Krcsrın lınmsın nlm vermek ordur Gerçekten de Osmn onun yerine ovd dun bir şehir oln Doryl

ionu neden ele geçirmeyi seçmemiştir diye sorlbilir? Üçüncü bölümdeI} SÖ



bu fetih öksünün asıl anlamını belrleerek Osmanlı tarihinin ilginç birgelişmesini itildiği karanlıan biraz daha ön plana çıkardım Dördüncübölümde, Osmanlıların bağımsızlık kazanmalana ilişkn rvaetler inceledim ve aradığım verileri umulm bi kanaa buldum: Bu verler, sik

kelerinde anlaşılacağı üzere H.< ıının bütn Anadolu için taşıdığıözel öneme ilişkindi Beşinci bölümde, sonradan kaleme alınmış Osmanlıkanaklandan birini kullanmak erne çağdaş bi Bizans meini değerlendirerek, Osmanlıları üksek aalardan aşağı bölgelere, bir daha eriedönüşü olmaan bir ilereişe götrenin ne olduğunu anlamaa çalıştım.

Bu çalışalar arkeolojideki krtarma kazılarına benziordu; ığınla metni taradım, amacım artık kimsenin ilgilenmediği, üstelik hor gördü

ğü için çok geçmeden unutlup gidecek kanıtla bumak Bu ihmale olaçan ne olabilir? Metinleri denetlemek, tarhlendiek ve onları belirli erve kişi adlarıla ilişkilendirmek, a da oru içeriklerinin doğruluğuna, azarlarının da hilesizliğine inandırmak konusunda çok az destek alabildim.Söz konusu metinleri gözden geçirmiş olanların azdıkları ise, anlalanöklerin çarpılmış a da udurlmuş olduğnu ima ediordu Bazı araştırıcılar bunlarla ilgilenmei gereksiz bulmuşlardır. Bu denli eski bir geç

mişin olalana ve bu olalara ol açan nedenlere uaşılamaacağı sonucuna direnmenin ne anlamı vardı? İki düna savaşı arasındaki sürede hakkında bunca aın apılmış olan erken Osmanlı tarihi, işte bu üzden bir araşrma alanı olarak hem çekiciliğini hem de taliplerini itiriverdi Seraplave zehirli kuula olan bu çölde kim dolaşmaa cesaret ederdi?

Araşrmalar, meinler e hatta akadeik aınlar bile, Osmanlı tarihinin bu ilk çağı konusunda suskundur Osmalılarn ükseişini işleen

azarlar, Bafeus savaşı gibi Bizans kanaklanca tarihlenen, dolasıla tescil eilmiş olalarla başlarlar Daha önceki beirli olalar için kesinleşmiş kanıar bulunmadığından, araşcılar bunun erine a Selçklu geçmişi üzerine azmışlar, a da Osmanlıların başasını cihat amacına ağlamışlardır.Osmanlı tarihleri aratılmış" ve elden geçmiş metinlere er verdiğine göre,bu aklaşım bir bakıma tutarlıdır Çürk elmalar sepeti tmdn bozmuş

Kararsızık için daha başka ndener de vardı 1'erde azılan

lar, işlenmekte olan a daitmiş ürüne duuan haranlık nedenile göz

OSMAN AHÖ NCS 131



de kç y d kimsei zeride durmdığı bir vrsyımı içeriyor Bud, ilk Osmlılrı eski terbiye lmış efedi kişiler olup hem duyrlı,hem de mklı dvrışlrd buluduklrı vrsyımıdır Bu dvrışlr slıd yerleşiklere özg ol değişkeleri hesplybilme kurzlı

ğıı d içeriyordu Bu vrsyımı beimseye rştırmcılrı yptıklrıyorumlr, zm zm, Osmlıl, siyset ve siysi dvrışlrı kousud oğlu öğtler yz Lor Chestereldi omuzuu zeride bktıklrı izleimii verir Dh sorki rştrmcılr bu vrsyımkrşı tvır lıp iceledikleri topluluğu krşı krşıy kldığı olsılıklryelpzesii geişletice, kedileride öceki değerledirmeleri sf vehtt rhtsızlık verici bulmy bşlmışlrdır Bu d olrı öyrgılı

kyklrd suul kusurlu mllrı tümyle yok symlrı içi ek birede oluşturmuştur

er iki okuld d esi lm krşı, kişisel görüşm her ikiside de yrdır Bu 13 zyl islrıı, bir prç kvrmy çlışğımızzihiyet dylrıd us ve mğ dylı bir dvrış beklememek gerektiğii dşyorum. Am olr eylemleride içide buldukl koşullrd kykl bir mk buluduğuu ve buu olr mirs k

l, sorl d ycetme yolu giikleri ltürel ö kbullerde kykldığıı ileri srebiliriz Trf tut bir yzrı Edire'i ele geçirilişiousud yzdıklrı tümyle gveilmeyebilir, m ou bu ltısıhem yzrı it olduğu dşce dysıı hem de o zmki orlrııbekletilerii e olduğu kousuu çıklr

Bu kitpt dh d ileriye gidilmişir. Vkyimelerde yer l öyküleri dydığı bir şey vrdı ve ıs üzyıl thrir usulleriyle, meleri tekr

leştirmei olylrı slı ile sord geliştirile ideolojileri suumu rsıd çelişleri tyle gizleyememi olmsıı iyi bir fırst sybiliriz. Buvkyimelerdeki przler syesidedir , okr, ciht svlrıı ötesie bkrk ll sıl oly yklybilir, Osmlılrı girişimlerii yöledirmiş drlerle sord expt hı göstermek içi ypıl dzeltmeler rsıd bir frk buluduğu sezebilir Dh sor kşr trfıd bel de yrgılck ol bu teik, Witek trfıd geliştirile ve

Osmlı trihii bşlıc motoru olrk gösterdiği ciht krmıı eleştir

132 SÖZ



ek çn günümüzde yaygın olarak klanılmır. Bu tapta ncelemeler dolaısıyla en de kend özgün düşüncelerm raz daha zorladım

Bze ulaşan kaynaklara karşı saygılı olunması gereğne nanıyorumBu sıradan genelleeyle kasteğ şudur D sonra yaşamış olan tarhçler uluşu ya da uydurması olan ksımlarda le yazdıklarının gersnde nelern ulunduğuna ak1 gerekr. Başka ürü söylemek gerekrse u ktaptak rdelemeler sırasında ağaçta süse değl on taşıyan dalaakants yaprağı motne değl u motin şlendğ süna akmaya çalışılmıştır. Wekn erken rayeer alaya alması ze Osmanlı tarhçlerinn r öyküye neler kataleceklern e onu kend amaçlarına uydurmakçn nasıl çarpıtaldklern gösterr Benm görüşüm se anlatılardak özgün öyküler yakalamak çn çaa sar etmeye değdğdr

Ne k urada önerdğm kurguların yapılalecek kurguların endoğruları olduğunu aşka kurguların olamayacağını dda etmyorumVakanüsler doğrusunu Allah lr derlerd Ben de metnlern karşılaştırmak e ncelemekle geçrdğm unca yıldan sonra onların u görüşüne çtenlkle katılıyorum Eldek kanıtlara ters düşmeyen arsayımlardaulunduğuma e aşka kaynaklardan öğreneldklermze halel germedğm nanıyorum Umarım aşkaları da enmle aynı şe grşeceklerdr çünkü u konuda yapılan araştırmalar Rönesans aşlarındak gyazılı metn aramakla geçen yıllardan sonra aşlayalen kask ncelemeler eresndedr henüz

Grek e Roma çağlarına değnmem r rastlantı değldr Bu ktaın ün sayalarında süre gden r zlek arsa o da lk çağlardan mraskalanın orta e yakın zamanları ekledğdr. Kurt Btel alçık tepeleregömülü prehstork yereşmelerle ahşap eler olan köyler arasındak sını

rın Bzans le Selçuklular arasındak syas sınırı temsl etğn yazmıştır.Bu da r Türkoloğun daha esk geçşe akmak çn nedenler ulunduğuna şaret edyor. Bell aşlı çatışmaları Oraçağın saaş alanlarındagerçekleşen Türkunan aaşının acıları ölgede çoğunlukta olanlarlaazınlıklar arasında süregelen güenszlk mllyetç eğlmler lmsel

araştırmalarda le Müslüman Hırstyan e haa Pagan gemşler arasında ağları koparmışr Bugün Grekçe yazılmış metnle Osmanlı

ÜMAN TARiÖCEi 1



trhçlernden dh çok Türk rkeologlrı okuyor Bu rşrmnın göstermek stedğ şeylerden br, geçmşn, bütn br geçmşn, rg e Btny rsındk sınır bölgelernde gerçekleşen br trhsel nın nlşılmsı çn önem tşıdığıdır

Rom e Bzns mprtorluklrın çok benzeyen nck kend trzını e kend rçlrını gelştrmş oln Osmnlı oluşumu, ·önümüzdekyıllrd d trşıl gelecektr Bu ktptk rdelemelern söz konusu trşmlrı beslemesn dlyorum Çünk burd trşılnlr sdece oln btenlern orty çıklmsın eğl, bunlrın nsıl e nçn gerçekleştğnnlmy yryblr. Dh d önemls, Osmnlı rşrmlrının gelşrlmes çn yen teknkler oluşturlurken bu trşmlrın hesb klcğını umrım Zmn zmn kulğı melodden uzklşrck kr bskınbr orkestr üzenlemes e kontrpun eşlğnde duyuln melodnn brkısmını ykldığımı snıyorum Am okr, -pkı Schubertn son ypıtlrınd olduğu gb- dh esk br sesn, bstk uyumsuz br nının herşeyn sndığımız kdr çık olmdığını urguldığını nstmk stermşıkpşzde, beylğnn bşlrınd Osmn'ın lışılmmış yerlerde nm lışknlığınd olduğunu yzmışr Onun yolundn gtmeyelm m

NR

Ell ydan uzun br sre önce Arnaks Bzans ve Osmanl metnlern uyumlu hale etrmek çncdd br rşmde bulunmuştur Daha yakn tarhl yrumar hem ahmers hem de Aaksn yararlandığ Grekçe yazlmş özün metnler örmezlkten elmşlerdr [Bu eser Ktap Yaynev'nce 28e yayınlanacaktır ed.n.]

a Br mzk term larak, çanan ezy karşayan no düzenlemes çn

14 NSÖ



YNKÇ

hmed, İskendeame, a. N. Banarlı, Osmanlı Taihlei, a Ççğl N. Atsı, stanbl I9Aksara, Kerm al-Dn Maımd, Müsameet ü�ha, a. sm� Tran, nkara 19.lna) hmed e, Fah amanında ltan Ö, Taih-i Osmani Enümeni Memuas 1 n. 5

(30 129-1 � Anonim Tevôihi l-i OsmanFr. Gese ner, ha. Nhat Aaat, Marmara n a. 5 stanbul 1992.

Gese aynı: ie altosmanishen anonymen Choniken, a. Fedrc Gese, Bresla 1922.Anonymi Gesta anoum et alioum eosolymitanorum, a. Henrch Hagenmeer, Hedelber 9Artk, brahim e Cere, İstanul Akeoloi Müzelei Teşhideki İslami Sikkele taloğu c. 2

stanbl I9ıkpaaade, Die altosmanishen Chonik des ıkpa_azade, a. Fredrch Gese, Lepg 1929., Von itenzelt zu hohen Pfoe, çe. chard F. Kretel, smansche Geschchtsschreber, c. 3

Gra I959

, a. Çiçiğlu N. Atsı, Osmanlı Tah stanbl I9Atsı, Ççğl N, Osmanlı Taihine Ait akvim/e, c stnbl 96Bar Hebraes, e Chonogaphy ofGegory Au'l Faa, çe Eest A Walls, Bdge, c r, xrd I932Chalkkndles, Lanks, Laonii, Chaloondylae istoaum Demonstationes, a. E. Dark, 2 c ,

Bdapete 1922-23Chnates, Niketas, Nietae Choniaae istoia, a. Jean-us an Deten, c. Beln I95Cmnena, Anna, T Alexad, çe. Elsabe Dawes, ndra 192Ene, Düstuame-i Envei, a. Mrmn Hll Ynanç, c. 2 stanbl 1930.Ela Çeleb, Seyahatnam, c, stanbl 9-93

, e intimate e ofan Ottoman Statesman Melek Ahmed Pasha (88-66, as Potayed in EvliyaÇelei's Book ofTvels (Seyahatname, çe. bert Dank lban 991

Greras, Nkephs, Nepho Gegoae, Byzantina hstoia a. dwg chpen, c. Bnn 29Al-Haraw, Abl-Hasan Al b. Ab Bakr, Guide des leux de pinage, a. Janne rdel-Thmne,

nstFranças de Damas aınlar, c. 2 Şam I953·, Guide des lieux de penage, a anne rdel-Thmne, nstitt de Damas aınları, c. 3

Şam I93bn Batutta, T Tavls ofIn Batutta AD. 1]1> çe. H.A. Gbb, c 2 Hklt cet, 2. se,

n. Cambridge 962.bn Bb evamu'lAlaye, a. Adnan . Er, c. nkara 195, Die Seltshukengeshihte des In Bii, a. Herbet W. Dda, Kpenhag I959bn alDawadari, Ab Bakr bn Abd llaı, Die Chonik des In ad-Dawadai neunte Teil, a

Hans bet emer, Kahre 96In allikans Biliogaphial Ditiona, a. Willam MacGckn de lane, c Paris 3nsttut Franças darchlge rentle d Care, prtoie honologique d'pigaphie aae 1 clt,

Kaıre 9.ıltan Fkret, Die SeltshukenGeshihe des Akseai, epg 193

ÜSMANI TARÖNCE 5



Juvn Ala an Ata Malk e itory of the Worl-Conuerr, yay Jhn Andew Bye 2 cltCambdge 1958.

Kaamalı Nancı Mehmed Paşa Omanlı Sultanla Tarihi, çev. bam H Knyalı (Omanlı Taihleri, yay Ç.N Atı İtbu 197 69.

Al-Kahgha Mmud Compenium ofthe Turkih Dialect, çev ve yay R. ankve Jame Kell c. Cambdge 982.

Ktp Çeleb Cihannüma, tanbl 1732Knam hn Epitome reum ab oanne e lexio Comneni getaum, yay Augut Menecke Bnn 836. Dee ofjohn an Manuel Comnenu, çev Che M Band New k 1976.Lauent Vtalen yay ve çev. a ita retracta et !e miacle pothue Saint Pierre Atroa, Subda

hagaphca c. 31 Büke 1958.Maanda Abd Alal bn Muhammad Die Real-ye falaki e Abollah ibn Mohamma ibn Kiya

al-Mazanarani: Ein pericher Leiaen e taatlichen Rechnunsween um 33), yay. W altheHn Webaden I952

l-Mufaddl bn Ab'l ada Moufazzal ibn abFazail, itoire e ultan mlouk, yay. ve çev. E. Blchet

Patlga ental c 1 . 3 Pa 1920.Mutaw Qavn Hamd Allah e Geographical Pat ofthe Nuzhat-al-Qulub Compoe by am-Allah

Mutaw ofQazwin in 40 340), çev Guy Le Stange E.W. Gbb Mema See c 23 Lnda 1919.

Al-Naaw Muhammad bn Ahmad itoire u Sultan Delal e-in Mankobirti, çev. HudaPa 985.

Paee Gege Georgi Pachymei De Michaele et Anronico Paleolo libi treecim, yay . Beec 2 Bnn 835

George Pachymre, Relation hitoue, yay Albe ale çev Valen Lauent clt Pa19899·

Rahd al-n Gechichte Gazan an au em Ta'rih-i mubarak-i Gazan, yay Kal Jaın Lnda 90., Mutabakat-i Rahii, yay. Muhammad Sha Lah 195·Se Thed e Abchn übe de manen n Şülla peche Unvealgechche

Mitteungen zur Omanihen Gechichte 2 19236 63128.Şka Şikarinin Karaman oğulla Tarihi, yay. Meud Kman Knya 196.Şükulah Behcetüttearih, çev. Çfçğu N. Atı Omanlı Tarihleri, yay fçğlu N At

tanbul 197 3776.Tuan man tanbulun Fethinen Önce Yazlmş Tarihi Takiler, nkaa 195.Al-Uma Shhab al-n Ahmad b. adlalaı Al-Umari Bercht über Anatolien, yay an Taechne

Lepg 1929.Umj Die homanichen ]ahrbücher e Oruch, yay Babnge Hannve 1925.

İNCELEMELERAdıva Halde Edb e Shirt ofFlame, New k 192. e Turkih Oreal, New k 1928. Türkün Ateşle mtihanı, tanbul 1962.



Ahrweiler, Hlne, "L rgin de Phladelphie au . Sicle," omptesrendus de lAcadmie des inscriptions et belles-lettres 983, 7597·

Ainwrth, Wlliam Franci ravels and esearches in Asia Minor Mesopotamia haldea and Armeniac , Lndra 942

Akkayan, Tayla e Mehmet H Aydın, Erturul Giden Bgüne St İtanbul 983.bek, Suan, Dolaiondan Eskişehir'e kişehir 99

Ai, Omanlı İmparatrlnun i ee kçei," arih-i Osmani Encümeni Mecmuas 8,n 38 334), 3566

ltun, Ara, Küahyanın Türk Deri Mimarii Bir Deneme, Kütahy İtanbul 97, . 17oo.a, erge G., Byzanum atlian Prnce duing e Reign ofMichael Plelgu," Actes du

X onrs inteational dudes byzantnes Ochride 10-16 Septembe 1961 Belgrad 964, :3744 İbrahim, Omanlı Beyliğinin Kurcu Oman Gaiye Ait Se," ürkiyenin Sosyal e Ekonomik

arihi 1071-190, yay. Oman Okar e Hall İnlcık, Ankara 98o, . 733Alanbey, Muhiddin, Eskişehirdeki Aleddin amisi kişehir 955Autin, Na, T Flock Lndra 906

Aykt, Tuncay, Ak Ak Mool e lhanl Sikkeler Yapı Kredi para kolekiyonla c , İtanbul 99B***, Mnieur, Oberatin ggraphique ur la rute de Sinpe a Cntannple,"oual des

voyages 87 (Ock 86)Baedeker, Karl, Konstantinopel Balkanstaaten leinasien Archipel ype Handbuch r eisende

Leipig 94.Bath, Heinrch eise von rapezunt durch die nrdliche He ein-Asiens nach Scutari im Herbst 1858

Petermann gegraphiche Mieilungen, ek 3, Gtha 86oBehrend, Gerge e Vincent Kelly, Yatakl Vagon urkish Steam ravel erey (Channel land) 969

Beldiceanu·Steinherr rne, La cnqute dAndrnpe par le Turc la pntatn trque en Thraceet la aleur de chrnique ttmane, ravau et mmoires ı (965), . 439ı

, echerches sur les actes des rgnes des sultans Osman Orkhan et Murad Mün 967

, La ppulatin nnmuulmane de Bithynie (deuxme miti du XVe premire miti duXe ), e Ottoman Emirte 1J00-1J89 yay. liabeth achariadu, Rem 983, 7-

, Omalı Delenin Kurluşunun ncelenmeinde Tahrr Deelerinin Önemi," X. ürk arih Konresi c 3, kı. , Ankara 00, 359.

Beke, au e Nrber Merich, abula impei byzantini c 7 Phien und Pisidien Öterreichiche Akademie der Wiencaen Philphichhitriche Klae, Dekchrien, c. n, Viyana 990.

Bernhardi, Wilhelm, Konad III, Leipig 883Bickerman, lia j. Origine gentium," lassical Philloy 47 (95), . ı

, Sme Relectin n rly Rmn Hitr," eliions and Politics in te Hellenic and oman Peodsyay. mili Gabba e Mtn Smith, Cm 985, 5540.

Bilecik 1967 l Yll İanbul 968Bilecik antma ehberi Bileck 986Bittel, Kut einasiatische Studien tanbuler Mittelungen, c 5, İtanbul 94.Bittel, Kut e Hein Ott, Demirci-Hüyük Bein 939Bata Pete Nali, 100 Soruda ürk Folkloru İtanbul 973

OAN TARHÖNE 7



Byle ew ystc d Plcl stry f e s T ambrdge Hto orn, c 5T Sauq and Mngol Perod, yy. J Byle Cmrdge I968 s 303421.

Brd Crles M. Byzantum conont Wet 80204 Cmrdge 968.Bykv . Peri Osms met dvr ravaux du dpartement nummatque Mue de l'mtage

520 Legrd I945·Ce Clude " Sd sur l'se Meure Seldjuque ah raştırmaları Der 6 s

(I968 s 4I50 PreOttoman urkey Ldr 968 Omanllardan nce nadoluda ürkler ev. Yldız Mr İstul I979· La urque prOttomane İstul I988 (Gözde germş Frsızc s Les pcputs turcmes u dut du XVe scle d'prs Pcymre et Gregrs ah

Der 32 (I979 s. I6.Çek Rız ürkye veetayonu, c I nadolu'nun Veetayonu ve kolo Ky I985.Cezr Mustf Mtt Serğlu Serer R. skit ve Zrf Orgu RemlHartal Omanl arh c. I

İstl I957Cx CW.M. ve Cmer Monumenta ae Mnr antqua, c 5 Monument om Dolaeum and

Nacolea Mcester I937rkt Besm "Eskşer lam nkloped, c 4 İstu I948. "Söğüt lam nkloped, c İstul I966.rkt Bes ve Me Tucel Mamara Bölge oğaa stul I98.eleuf Rgs De ontantnople Broue stul I906eurg Fredrc uf Deutcher Bahn n enaen ene Herbahrt, Berl I892.escwm Han agebuch ener Ree nach Kontantnopel und enaen 155355), yy. Fr Bger

Mü ve Lepzg 923 tanbul ve nadolu'ya Seyahat Günlüğü, ev Yşr Öe kr I987.gler H. "Umrss der Vegettsverltsse des weslce ertne Vom Goldnen Ho

zu den Quellen de upht yy dmud Mum Mü ve Lepzg I893 s. 47I5ğru Hlme Oanl mpartoruğunda YayaMüelmay eşkltı X. ve XI. üzyld Sultanönü

Sancağı) İstul I990·

"Osm kleride Krcsr kles ve Krcsr'ı yer değşrmes V. Ortaağ ve ürkDönem Kaz ve raştrmalar Sempozyomu 1920 Nan 200, Bldrle kr 2002 s. 45I62.

XI. Yüzylda kşehr ve Sultanönü Sancağ, İsu I992

rewer Tms ve Crs Nur "vts de Pryge uteg und Nedergang der RömchenWelt, yy. Wlfgg Hse c. 8 s 3 I9072044 Berl ve New Yrk I990rewBer Tms Crs Nur ve Rd S Sud thu Pullnger: n arly raveler n Syra and

a Mnr Trscs f e merc Plspc Sce c 75 s 3 Pldelp 985uemple Edmd n urque de note de voyage en natole, Prs I883Efdledd İstikll Osm tr ve güü kd tetkt arh Oman ncümen Mecmua 5

25 (I33 s 36 48.Efe Tur "I992 ylınd Küty Bleck ve Eskşer lrde ypl yüzey rşrml XI. raş

trma Sonuları oplantı nkara 2428 May 1993 s. 57I92. kr I994

AAÇA



Elbr, H e, o. Mahallesi ile Eskişehi, Esşehr 1982 Elham Shah Morad, Kitbga d agi, slamkdlche Uterschge, c. 6 Frebrg 1977Erdoğdu, Memet f "Ertğrl Gaz Bleckte vaka, Vaka Degisi 21 (99 s. 83Eredil, Muzaer, Tülü ölei ile Sakaa İli; dapaza 1982Eriç, Sı ve Necdet çdlek, "he Agrclt Regios of ey, Geoaphical Review 2 (192

s 17923Eröz Meme ve Sey Apa Adapaa ihÇ e Sakaa Coaası, stabul 1968Eskişehi Yıllığı, Akara 1967Faller Alber, "Chroologe et composto das lhstore de Georges Pachymre, Reve des tdes

byaties 39 (98 s 1-29 "Pachymeriaa alia Reve des tdes byaties 1 (1993 s 237-6 "es mrs cs a coqte de lAatola a dbut du scle, Ree des tdes byaties

(199 69-2Fellows, Chaes, Aoal witte dig a Excsio i Asia Mio, . odra 839, Tavels ad Reseaches i Asia Mio, Moe paticlaly i the Povice ofycia odra 82Fermor, Patck egh, A Tie ofGs odra 977Ftzer Rdol iedeschlag d Bewölkg i leiasie, Petermas Geographsce Mteluge,

ek Gotha 192Flemmg, Barbara adschasgeschichte vo Paphylie, Pisidie d Lykie i Sptittelalte Ab

hadluge r de Kde des Morgelades, c. 3 o. Wesbade 96+, "Polcal Geeloges te Sxteeth Cetury, salı Aaştıala 7-8 (89 s. 39-79Forchemer, Dr "De Eseba vo Ismd ach Agora, Zeitsch Bawese 1 (89 s. 3979Foss, Clve "he Persas Asa Mor ad the Ed of Atquty Eglish istical Reiew 9 (97

72- Byatie ad Tkish Sadis, Cambrdge 1976

"Archaeology ad the wey Cties ofByzae Asa. Aeica oal ofAchaeoloy 8 (1977s. 69-86

, Se ofMedieval Castles ofAatolia, c Kütahya, BAR teaoal seres o 26 Bish Istitute of Archaeology at Akara moograph o. 7 Oxford 198

, "Byzatie Malaga ad e ower Sagarus, Aatoia Stdies (199 s. 683 "Dorylao: Bwrk of e Bzae Froer, Geek thodox ıeoloical Reiew 1 (1996 s 39-Foss, Clve ve Davd Weld, Byatie Fotcakios, a Itodctio, Pretora 1986

Frace, oh, Victo i the East A Milita isto ofthe Fist Csade Cambrdge 99Fraşer, Şemsedd Sam Kas ülle, 6 clt, İstabul 889-98Fre, Peter "Epgrapisctopographsce Forscge Ram vo Esşer I. Aaştıa Sola

Toplatısı, İstabl Mayıs , s. 3-62 Akara 198Frorep, Segfred, "E Wasserweg Bhye, Atike Welt 17 o. 2 ek (986 s. 39

, "Über ee möglche Flussveadeg am Sagaros Btye, Stttgate Kolloi histoische Geoaphie des Altets 2 198 ve 3 1987 s. 2-8 Bo 1991

Gallotto, Aldo, "Il mto ogzo e le orge dello stato otomao: Ua ricosderazoe. e ttoaEiate JJ yay E. Zaccharadou s 1-9 Resmo 1993

OMAN L AR HÖ Ei 139



Gnç, evin, yzylda uanönü ancağnn soy, deograk ve ekonoik açdan değerlendrlesi, X Türk Taih Konrei , 22 Ankara I994

Genç, Reşa, 1571 arhli ahir deeine göre yüyılda Bilecik ve çevesi, Süt: OmanıSempozyomu, Ankara 1986, s 23-27

Gions, Here Adas, e Foundation ofthe Ottoman Empire, ord 1916, Omanı mparatoruunun Kuruuu, (çev Bülen), Ankara 1998. Göney, üa, Türkiye Zira

atinin oa Eaa, İsanul 1987Goschalk, Hans , Der Berich des n azif l-Haawi üer der chlach von Jasyyen (25.-

28. Raadan 627/ 7.-.Augus 1230, Wieer Zeitchri r die Kunde de Mongenande 56(96, s 55-67.

Gould, John, Herodotu, onda 1989.(Grea Bain aval a aval neligence Division, A Handbook of ia Minor, c. 2, ondra 1919Guignes, Joseph de, Hitoire gnrae de Hun, c 4(5, ais 1758Hageneyer Heinich, hronoogie de a premire roiade -, aris 1902Halıcı, Feyzi, e öğü and Bilecik Fesvls, çüncü Mieteraraı Yemek Kongrei, yay Feyzi Halc,

s. 144-49 (ürkçe aslı, s 137-43, Ankara 1990Haer-urgsal, Joseph von, Gechichte de Omanihen Reichen, c , eşe 827Harrel, Besy, Minitour near tanbu c 2, İsanl 978.Haann, Richard, m neuen Anatoien, Reieeindrücke, eipzig 1928.Haspels, C H ie, e Highand ofPhygia c , rinceon 1971.Hecker, M, Die isennen der asiaschen ürkei, Arhiv r Eienbahnween 37 (9I4, 744-8,

!057-87, I2831321, 1539-84Heywood, Colin and Colin er, yay, Studie in Ottoman Hitoy in Honour ofProor VL Mnage,

İsanul 994Hjor, Anders ve Gudrun Dah, Having Herd, ockho 1976Hopwood, Keih, Mudara, Scripta Hierooymitana 35 (1994, s. 154-.Huar, Clen, pigraphie arae dAsie Mineure, Revue mitiue dpigraphie et dhitoire ancienne

2 (1894, 6175, 120-34, 235-41, 324-32; 3 (1894, 73-85, 75-82, 21418, Konia a vie de deiche toueur, ais 1897Huphreys, R ephen, From Saadin to the Mongo the Ayyubid ofDamacu -, Alany 1977.Hüero, WolfDieer, Türkei, Wissenschaliche ndernkunden, c 21, Dasad 1982Hey, George, A is of Apleka, Greek Roman and Byzantine Studie 16 (1975, s 87-93

İler, Fügen, Omanıra dar Anadou Türk Köprüeri, Ankara 1978er, Colin, he oan Dynasc Myh, Turcica 19 (987, s. 7-17., he egend of san Gazi, e Ottoman Emirate -, yay. Zachaiadou, 67-75,

Reso 1975, Canon and Apocrypha in ay oan Hisoy, Studie in Ottoman Hito in Honour of

Proor VL Mnage, yay. Colin Heywood ve Colin er, s 7-37, İsanu I994, han , Studie in ttman Hitory and aw, 333-37, İsanul 1996 Men daha önce

Encycopedia ofamda yaynlanşr 2 ask, eiden I954, Studie in Ottoman Hito and Law, İsanul 1996

AYNAÇA



What does Ghaz Reay Mean?" e Blne ofruth, yay Çğdem Bam-Hrdng ve Con mbers I65-78 İstanb 2

İnacık Ha The Rse of Ottoman Hstoography" Historins ofthe Middle Est, yay Beard Lewsve M Hot s I52-67 Londra I962

Lempre ooman" Ates du premier onues blkniqes et sud-est europnnes, So 1966,

=75I03 oa I969 The Yürüks: Ther orgns Eanson and Economc roe" Orient! Cet nd extile Studies,

c 2: Cets ofthe Mediterrnen ountres 140-6 yay Robert nner ve Water Denny 39-5Lndra I986

Osman Ghazs ege ofNcae and e Bate ofBaphes" e Ottomn Emirte (J00·1J8) yayE Zacharado s 77-98 Resmo I993

İşcan Neat Eskişehir Osmnl Eleri Süslemeilii, Eskşehr I986Jann Raymond es g!ises et !es monstres des rnds entres bzntins, ars I975Kafadar Cema Between wo Worlds e Constrution of the Ottomn Stte, Berkeey ve

Los Angees I995Kafesoğ İbrahm Selçuklu rihi, İstanb I975Kannenberg Kar einsiens Nturshtze, Bern I897Kay Ham at Yk Alp Kı Köü Monogrsi, Eskşehr I990Krzıoğ Fahretn rs rihi, c I stanb I953Keonymos M e C apadopoos Bithnik, İstanb I867Konya İbrahm Hakk Söütte Erturul Gzi ürbesi ve İht!i İstanb I959Köprü Mehmed Fad es oriines de lempire Ottomn, as I935 (Türkçeye çes Osnl Deletinin

Kuruluşu İstnb 2004

Köre fred Antolishe Skizzen, Bern I896 Georges Radet En hyge" makaesnn tanıtım yazısı: Göttinishe ge!ehrte Anzeigen I59· no I

(I897) s 38647Kö!erimiz Mrt 168 durumu), Ankara I968Kramers JH öğüt" En!opedi ofIslm, 2 askı c 9 Leden 1997 anönü" En!opedi ofIslm, 2 bask Leden 997Krawsky Dorothea Irn-Ds Reih der I!hne, eine toporphishehistorishe Studie Beheft zm

bnger Atas des Vorderen Orets c B17 Wesaden 1978Knhom eter Archaeoogca Evdence and Non-Evdence for Cmatc Change" hilosophil

rnstions ofthe Rl Soiet ofondon, ksm A 330 (990 s 645-66Kürnan Garo ve mer Der Alie r!, İstanb I8Krsansks Mche L'empre de Trbzonde et !es rcs a 13e sce" Revue des tudes bzntines

46 (I988 s 109-24K M Mhtar Şvkl ürkmenlerde Göçer Hnlk, Ankara I987Lassner Jacob Is!mi Revolution nd Histril Memo, New Haven I986 Dog' Eary samc Hstoy: Brooyn Baseba Arabc Hstoography and Hstca memory"

oul ofthe Amerin Orient! Soiet 4 no I (I994 s IILeake Wam Man

oul ofur in Asi MinorLondra I824

OMANı TARi öEi



Lefot Jcques "Tbeu de l Bithnie u X sicle T ttoman miate - E_ Zchridou 17 Resmo I993·

Leiner Wolfgng "Jusnis Brücke über den Sngrios Stttgate Kolloim hitoichenGeogaphe e Altertm 2 194 ve 2 197 672 Bonn 1991

Lembke erbert "Eine neue Kre des Jhresniederschlges im westlichen Vordersien Petermann

geoaphice Mitteilngen 6 no 7 (1940) s. 21725Levenson Joseph R ve Frnz Schurmnn China: An Inteetie Hito, Berkele 1969.Lewis Berd "A Kite tiner through Turke in 642 Vaka Degi 3 (1956) s 3525.Linner Rudi ul "Stimuus nd Juscon in r Otomn istor Geek thoox eoloical

Reiew 27 (192) s 20724., "Wht ws Nmdi Tribe? Compaatie Stie in ociety an Hito 24 (92) s 6971 Noma an ttoman in Meieal Anatolia, ndin Universit Urlic nd ltic Series c. 144

Bloomington 93 "A Silver Age in Seluk Antoli A etchi Peente to bahim Atk on the ccaion ofthe

Twentieth Anniea ofthe Tkey Nmimatic Society, s 26774 stnbul 19. "Beginning Otn istor Stie in ttoan Hitory in Hono ofPoo V. Mnage,

olin ewood ve olin mber s 19920 İsnbul I994 "ordes nd ords in Lte Seljuq ntoli Art ofthe Sa in Ian an Anatolia, Robet

illenbrnd s. 2754 ost Mes I994Lipprd Bruce G, "The Mongols nd Bznum I243134I Dokor Tezi ndin Ünivesitesi 93).Luer Ush M Hitocal Rote Netwok ofAnatolia Itanbl-Izmi-Konya) to A Metho

oloical Sty, Ankr 199.McDonld Kinneir John ]oey thogh Aia Mino Amenia, an Kooitan in the Yea an

Londr .McFrne hres Tkey an t Detiny, 2 cit Londr 5.Mgie Did Roman Rle in Aia Mino, 2 cilt rinceton 1950.Mngo ril "A Newl Discovered Bzntine mperil Srcophgus tanbl Akeoloi Müelei Yllğ

56 (969) 3079.Mnsel ArifMüd Yaloa n mgebng, İstnbul 1936.Mrqur Jozsef "Über ds Vlktm der KomnenAbhanlngen e kneglichen Geellcha e Wi-

enchaen z Gttingen philoloich-hitoiche lae n.s. 13 no (94) 2523.Mchee John "e ontrol of Ntre ew Yoke El 19 s. 457.Mliko rne Ab Mlim le orte-hache" hoaan, is 1962. "Germin-oll ncyclopaeia ofIlam 2. bsk Leiden 1954Mellrt Jmes "Some rehistoic Sites in Nor-este Anoli Itanble Mitteilngen 6 (1955)

s 53.Mnge Victor L. "The Beginnings of Otomn istoriogrph Hitoian of the Mile at,

B Lewis ve M olt s 679 Londr 1962. "e Menqib ofYkhsi Fqih Blletin ofthe School ofriental an Acan Stie 26 (963)

s 5054 "Neshri's istor of e Otomns: e Sources nd Development of the Text Londr 1964.

AAKÇA



, On he ecensionss of Uuj's Hisoy of e Ooans" Bll fh Schl fOral adAa Sd 30 (1967) s 3122.

Modann, D. Aal yay F Babinge Hannove 1025(Muays) Hadb fr Travllr Try Asa Londa 175.AO cience Coiee, cience fo abili�ogae, Rvr�Ba am fr h Saarya

Ba, İsanbul 196. auann Claudia Die ielaleliche Fesng von AianoiÇavdahisa," Isablr Ml 35

(195) s. 275-9auann Edund yay V Gld H z d Ql d Ephr Münih ve Leipig 193.iebuh Csen Rbchrb ach Arab d adr mld d, c 3 Habug 1937.Obehue oan ve ichad iee Drch Syr d la Belin 199.Öcal efa E Gai, besi ve hiesinde yanla" r Düyas Araşrmala5 (196) s 97-1 Dvl Kra Kahrmalar, İsanbul 197.Oikonoides, icolas A popos des aes des peies Palologues e des copagines des sodas"

Trva mmr (191) s. 3537!.Olivie GA Vya da LEmpr Oma, l'yp la Pr, c 6 Pais 107.Önde, Mehe Anadolu şehi adla üeine efsanelein oluşuu," Tür r Adla Smpzym

Bldrl, s 69-73 nkaa 19.Ohonlu Cengi, Eskişehi" Ecyclpada fIlam 2. bas Leiden 195.Öken Yıldı Frch rdwlch la, Deusches Achologisches ns, Abeilung

Isanbu, sanbule Mieilungen c 1 Tübingen 1996.Ouv H U m Phry, Pais 196.Ödei Hasan almasch Chr al Qll zr ürh Vld, Feibug 1975.Ödoğu Şeife Eskişehi Aleddin Caii" Eşhr I Slçl Esrlr Smr Bldrl, s 29-3

Esşehi 1990.Öe, abahan Kcal v Saarya llrd Mll Mücadl 11-122 İsanbul 197.Öük, aid, Tazma Dömd Br Aadl Şhr Blc, İsanbul 1996.Paan Ebu, EsşehiKaacahisad bi Oaçağ Kalesi," V. Oraçağ v Tür Döm Kazı v Araş

ırmala Smpzym, 120 Na 2001, Bldrlr s. 5162 Ankaa 002.Phlippson Alfed Rs d Frch m wslch Kas, c 3 Peeann's geogaphische

Mielungen ek 177 Goha 1913.Pege, Theodo Doylaion Ahsch Ml 19 (19) 301-5.ade Geoges En Phygie appo su une ission scienique en Asie Mineue (Aouepebe

193) Nvll archv d m cq lrars 6 (195) s 25-59ade Geoges ve HOuv le de Doyle," Bll d crrpdac hllqe 1 (19) s. 12936.einhad Adol Übe Meeschau und MeeschauFundsen bei skischehi in Kleinasien,"

Perma' raphch Ml 57 no 2 (19II) s 251-55le Philip ., Ooan, Isfendiyaid and Eenid Coinage: A Cuen Couniy in Fou

eenh Ceny Anaolia" Amrca Nmsmac Scy Msm N 25 (195) s. 167 ew Ligh on Econoic Hisoy fo Ikhanid Accouning anuals" Sda Iraca 1 no 2

(195) S. 157-77

OSMI Ri ÖCS 14



Robert ouis "es kordaa de Nice e combusbe de Synnada et es poissonsses: Sur des etes dun

mopolite de Phrygie au Xe sice Phooge et raits I ju des Saats, I6I s 7I66 Opea mia seecta, c 4 Amsterdam I74 "Documents dAsie ineure Bueti de cespdace heique 02 (I78) s 35543· "n voyage d' Anphos de yzance Anoogie paatine X I7 Ggraphie antqe e byzanne

jua des Saats, I7 s. 2574· A taes Asie Mieue. ibiohue des coes ranaises dAth�es et de Rome c 23 Ana

ve Paris I8Runciman Seven A Histy fthe Cusaes c e Fist Cusade ad the Fudati fthe Kigdm

fjeusaem, Cambrdge I57·Ryder ichae Sheep ad Ma, ondra I83

Şahin Sencer Katag de atike Ischi des Museums ik (Nikaia, c 2 s I Inschrien

griechischer Stde aus Keinasien c I s. I onn I8 "Adapaza eykprü mevkiinde antik kprü ve evre tarihi coğraasnda yaratğ sorunu d

rum III. Aaştıma Suça Tpatısı, s I738 Ankara I85. "Stdien über die Prbeme der historischen Geographie des nordwestichen Keinasiens Pt I

"Sabon XII 3 7 s. 543 Epigaphica Aatica 7 (I86) s I2552. "Studien über die Probeme der historischen Geographie des nordwestichen Keinasien Pt 2

"alaginafeagina am Sangaros Epiaphica Aatica 7 (I86) s. I5367.Say Aydn "The Wajidiya madrasa o Kütahya Beete I2 (I48) s. 66777Schaendinger Anton Coeius "Das Jahr der Herrschasübeahme Orhans Litteae umismaticae

Vidbeses bet eb dedicatae, s I85I Viyana I7Schaginteit ax eise i eiAsie, ünih I8Schnewo Juius yay ie aus eiAsie eiem Fühedete, erin I0Sevgen Nazmi Aadu Kaeei, c I Ankara 5Smai R.C. Cusadig Waae 1711 Cambridge 56Smith John asson Jr. ongo anpower and Persian popaon jua f the Ecmic ad

Scia Hist fthe Oiet I8 (I75) s 27Sch Johann "Über ein wriches und ein angebiches Kanaproekt im aten inien Mitteiuge

des Veeis de eaphe de Uiesitt Leipig I (III) s 356Sper ertodr Die Mge i Ia, 4 bas eiden 185Sümer Fark "Anadouda oğoar Seçuku Aaştımaa Degisi I (16) s 147aeschner Franz Das Aatische Wegeet ach Osmaishe Quee, c. I Türkische ibiothek

c. eipzig I24. "Anatolische Forschungen eitschi de Deutsche Mgesche esescha 8 (128) s 838 "Ankara Ecycpaedia fsam, 2 bas eiden 54 "Das Reiterest der Yürken zu Ehren des Gazi Eroğr z Sğü Mitteiuge de Deutschükisce

esescha 4 (162) 7 Resimer eksiğiye yeniden basmı: Vm Bspus um Aaat yay.

Frierich Kar Der ainz I81 s 2657Temir hmet uhiddin Asanbayn "Eskşehirde Aaiddin Camii başkı makaesinin tantım

yazs Beete 21 no. 83 (157) s 517I.

14 KÇ



_, Kıreir Emiri aca Oğlu nur el-Dinin 17 Tarili Araa-Moğolca Vakyes, kaa I99·ee Chales Asie Mineure Pais 2.ezcan Ehan Eskieirde Mamudiye İlesi skieir 92.nnefeld Fanz "Pachymees und Phes als Zeuen en ohes Uneehen een de Os

manen Byzaninisce Zeiscri 64 (I964

oan Zek Veld "De Vofahen de Osmanen n Melasen Zeiscr der Deuscen Morgenlndiscen Gesellsca 9 (94, s 3677 -. "Reşdeddn'n mekuplanda nadolunun ksad ve meden hayana a kaa İsanul

Üniversiesi İkisa Fakülesi Mecmuas (93, s 33_ Umumi Türk ariine Giri, sanbul 970.omaschek Welm Zur isoriscen Toograie von einasi im Mieraler, seche kadee de

Wssenschaen Plosophschhsoische asse zunsbee c 124, no. , Vyan 9.unçdek ecde Eskşeh bölesnde yeleşme ane oplu b bş İsanul Üniversiesi İkisa

Fakülesi Mecmuas (9, s 92

uan Osman "ılıç slan I İslam Ansikloedisi sanbul I9_ Seluklular Zamanında Türkiye, sanbul 197.ükye Cumhuyei çşlei Bakanlğ lle daes Genel Müdülüğü Kylerimiz kaa 967Uzunçaşl smal H Küaya Şeri, sanbu 1932_, Osmanlı Tarii, c nkaa 1947.Valk Musafa Çen Germiyanoğulla Taii J00-1429, kaa 1974Von de Golz Colma Anaolisce Auüg, Beln 197Von Des Walhe Von Pergamon üer den Dindymos zum Ponus, Peemanns eoaphsche M

elunen ek 94 Goha 9.

Von Tils nac Angora, Forscunreise zeier reussiscen Sasozere im Früar Peemn'seoaphsche Melunen ek 2, Goha 9_ "De andscha zwschen caea und comeda Asien 2, no 2 (1903 493, s. 792.Von Esensen Rchad Reise nac Konsaninoel, leinasien Rumnien Bulgarien, und Seien,

Vyana 92Wby Mchael "Jusnan's Bide ove he anaus nd e Dae ofPocopus De aedciis joual

ofHellenic Sudies, 1 (9, s 294Wn oseph E See Farming in Ameica, Chcao 1909W Pee "ase Manuel omnenos und de Osenze: Rückobeun und Wedeaufau de

Fesun Doylaon Byzaninisce Zeisci (962, s 219.Wek Paul "De ammbau de Osmanen Der slam 4 (I92 s 94-100._ "Zu Geschche noas m Melale Fessc Georgaco, yay heodo Menzel s. 324,

epz 1932 "Von de byzannschen zu ükshen oponyme Byzanion o (I93 s 64_, e Rise ofe Ooman Emire, Royal sac ocey Monoaphs c. 23, Londa 193 ükçes:

Osmanlı İmaraorluğunun Doğuu,edyldız Bahaeddn "ükye'de ye-ad veme usulle Türk Yer Adla Semozyomu Bildirile,

s 2-1 nkaa 94.

OSMI HÖNES 145



Yerasmos Stphae Le oyageu a lEmpe Ottma XIVe XVIe cle) Akara 99.Ylmaz İbrahm Ecat ültüü Akara I995Yaç m all Erğrl Gaz lam klope stabul 98Yaç Refet Sğüt Vkıa Süt: II. Omalı empozyomu s. 395 Akara 986

Yüel alp Tükye Coğaaı Akara 987

Yut klope 9 lt İstabul 9883.aharadou Elsabeth A. Pahymeres o e Amouro of Kastamou Byzate a moe GeekStue 3 (977 s. 577

stores et lgedes des premers otomas ucca (995 s. 589 yay Ottoma Emate (1J-J89) Resmo 993 yay Omal Beylğ (JJ89), çev GÇ Güve erguz Alva (arh Vakfı Yurt Yay

la 9 İstabl 997ya ehmed Bua'a oya'ya Seyahat, İstabul (arhsz

YKÇ



DiziN

Ab Abbasiler 8Abdlhamid 55

68,

Aokarhisar 7, ıo8; beyleri 8r

Ahlat 39 ı, 7, 34, 75, 8, 996

Akbıyık 3 7Akdeniz 99

. Akova 7o, 34Aksaray 4

Aksu 53

Aleddin (Sultan)Aleddin Camü 73Aleddin . bkz Aleddin Keykıbat Aleddin bkz leddin Keykıbat leddin Keykıbat n, 89, 3, 3740, 7679,

06Aleddin Keykbat 97, ıo3ıoAleddin Sltanıki (Sultanön) 7ıAleksios

Ali murios 09, n8lişar 3, 78Alişir soy 79Alp Gndz 77

Alntaş 7Amasya 39, 7Aınuriye (Amorion) ıo8Amu Derya 39Anadolu 914, ı6, 19, 2ı, 27, 29, 32·3s. 37-38, 40,

45-47, sı. S4ss 68, 71, 7S· 78, 82, 84, 94990ı, 03ıo6, ıı, ı3ı Beylikleri 39

Anadolu Selçklla 38Andronikos l o, 09Ankara 3 7ı, 8o, ıo8, ı ayca bkz EngAnonim Tarihler ı, 7, 9, 36, 37, 7778, ı8,

9698Antakya oAntalya n

OMAN I ARi NCsi

Anenokason Anud Eli 78Aas, Gorge 90 İbrahim 6

Jaşazadeı6, 6, 9, 3638, 79, 8, 9798 34

Aya Nikola (İnegöl Teı) 97Aydın ıAyk ga 7

Bafeus Savşı 6, 94, nn6, , ı4Bağdad 8

Balıklı Camü 73Balı 03

Barı Heinrich 68Batıys Vadisi bkz Sasu VadisiBaycu ı

Bayezid . 77, 99Bayıncar 03

Bayınr 7Bel 8BergamaBeş Kardeş 47

Beşköp n8Beypaza ıo8

Bilecik 9, 3, 4 48, 9 7678, 83, 9599

ıo6Bitinya 4 7, ı34Binya Riyeras ı3Bizans Bizanslılar 93, ı8, 0, , 45, 5, 687,

7677, 79, 8, 99• 06, 09, 78, ı45,ı30ı3ı

Boçkır 03Bolgay 7Borlu (Saanbolu) 05Bozdağ 47, 69Bozök 48, o, 53 57, 59 69

Bli (Sltan) 8Burchardt ı8Bursa 46, 53, 59, 9 99, ıo06, n6n8, ı3Byk Selçuklular 35

147

B



C Ca'ber kales 28 30 3SCaca Bey 7374Celleddn Harezmşah 32 3940Celedn Rubkz. Mevlna Celeddn RCez Han 28 32Chestereld (rd) 32Cmr 8I

Çalt 49

Çark uyu 8-9Çavar 3I 78 Tataar 37• 83 II I07Çoban I04Çoban Kaes 8

Danşmend 3Dad I04Denzl 8IDş S7Dl Dnboz S9Darbakr I04Domahc Dağ (Tomalc tag) bkz. Domanç [Dağı

Domanç [Dağ] 29 3I 45 S3S4 53· 9 97

Dorylaon [Esşehr 4S 47 -2 70 73> 8 I30Dsaur Derend (Gavur Derbend) 8Dursun Fakh 77 82

b Ebu Müslm 28 3S 38Ebu ad Ebu'l Müsm Mer bkz Ebu MüsmEdebaı (Şeyh) 8 77 9Ede q, 84

Efdaleddn 9394Egret (Er) 72Engrü 29Enver 3Er Dunl 30-3I 78Er 77Ermenek 29 77Ermen Be/Derbend 3I S2S3· 78 9S 98Ermen PazaJErmen Pazarck S3 S7

E Bey 2-29 32 34· 3 38 4I S4 SS· 7S7 78 9 ayrıca bkz. Er Dunr Er u

E Bey (Gündüz Alpn amcası) 3Erzincan 28, 30, 37. 39-40, I04

Erzurum 37· 3940

Esşehr 4- S3SS· 7-8 8

7 78 83 94·

Evya Çeb 4 S3Eyber 39

Fahreddn 8IFelows Chares 47Fladefeya 8IFırat 30

Foss Clve 20 SIFrgyaJFrer 8 70 8I I2I I34Frgya Epktetos 4S

Gata S2Gazan Han II I03-IS I08Gebze 53 7-8Germyan 3I37 82Germyan Bey Germyanlar German

oğla 14 7779 8I 83-84 94 II I30Geve SI aca bkz. Kabea, KawaGbbons Herber Adams I 27 32Gese Frerch 2Gyaseddn Keyhüsrev . 12GökAp 27GöksujGökçesu 4 77• 9S· 8Gregoras Nkeforos 8IGreker 7

Grogras Nkeforos I8Gün DoğdJGündogdı 28-30Gündüz Alp 29 3I 3 38 7 9Gustoreck

Habsburg dönem I9Habur rmağ 3 SHaçlı eferJHaçıar 2 4 9 48 S2 S4· Haep 28 30 3S

F

G

H



Hlkokondes onkos 49Hamdulh Mustav 8Hamdye 74Hamme (Habsbug'u) 8, 20el Haav 71 < cHaezm

aezmşaha 28, 32, 3940, I

Hmankaya t S4· 98Haput 39Haann, chad 8Hasan Ap 96Heacea Ponca (Kaadenz Ees) II7Heeke S7Hesek S3· S7Heywood Coln 19-20

Heza Dna Cam 73Hıdılık Cam 73Hı 28Ha Yadg b. uln 82Hoasan 28Huat ment 2I, 46

b İbn Batta 71İbn Bb 14

İzce 79, 97İlhan Kayhat 8 İlhanla 73, I03I04, 6-7, 109mbe Coln , 19-20, 36İnalck Ha 20negö S3· 77• 79 9S99İnönü 53 82İan II-14, 6, SS· 6İsfendyaou Beyğ S

İskendeme 27, 7Sİsam II, 13, 6İstanb 53, 68; Akeolo Müzele 26t Bu 68İusnanos II9I20, 123İzmt 2, 2 57-8 9, II6II9, 2224;

Köfez 122 ayıca bkz. Ncomedaİznk 9· 3S SS3· S7-S9· 69, 71 9S96, 6, 8,

I22I24; Göü !22

OSMANL TARi NCS

Jonvle II

KabeaJve 8Kalanoz 79Kantakuzeos İoanns , 122

Jo

a

Kaacahsa 31, 68-69, 71, 74

7S· 77-84, 9394,

9698, II, 130Kaadenz 49Kaaan 27Kaahsa 71, 76; t 82ake(le) 54-SSKaaköy S9· 69Kanjkamana 28, 39, 103Kaaş 74

Kaasu 47 -, S9· 69, 95· 98, 6, 120; BoğazıS2Ka S3· 57S8Kastamonu 71, 8Kp Çeeb 46KawyajGve 71Kaya Ap 27Kayak Vads 53Kayla 32-34

Kazı S7Keste 59Kıbs I7ç Asan 3 5ç Asan . 71Kıkbaş avaşı bkz. Myokeflon avaşıKnnmos 7Knne, MacDonad 72Kım

Kız Debend 53· 58Kızıl Bey Cam 8Kızıl Boğa 27Komnena Aına 5Konad, ll 52Konsnnopols 9-, 25, S4· 57, II7II8Konya 53• 8, IKöphsa 59· 77, 96, 98Köpüü Fuad 6, 8, 3233, 3 8, 40

49



Köte, Aled 49, ?SKöTimu 13Kösedağ 2Kua 8Kaca 79Kulacahisa 9S 97Kumal Dede 97Kpl 48, SIKtahya S3· , 68 7174 76, 78, 8-8 94, 8Kuucak Aga 27Kutluşah 14

La Lane Leake 46, S4

Leke 49-3, ?8, 9 8LekaiekejOsmaneli 122ayca bkz. Osmaneli

Ma Mahan 32 34, 37Malagina , S3· 8, 9 124Malazgit 39 avaş Malsum S3Manuil . 47 7

Mamaa 48 S3S6 68, 124Mehmed Paşa (Kaaman) 6, 996Meinecke 8Mekece 71Melas mağı bkz. Çak uyuMeuka 3-14Mesonesion 19Mesud 71Mesud . 13

Metabole Mevlna Celeddin Rumi 23 28, 3SMeyyafan (ilvan) 3SMez- Tk 28, 3Mihail Paleologos V 7, 8, I2IMihai V. 9- 14Mha (Köse) 98Miryokefalon avaş , 71Msı 99

Moğola 13 8, 333S 384, 8-8, 83 97III 3-4 6-, 13

Modann, Andeas . 68Muad 78Muad . 33M 39Musl 3Muzalon (Bizansl Komutan) 2S, 124

Nesevi 32Nicomedajİzt Niğde 39

N

Obsehumme, Eugen ?S

Oğuz Han 33Oğzla 26-28, 32 34Olcayt 6, 9Olmpus ludağ] 4SOhan Gazi] 29, 37 6, 77-78, 82 96-97, ,

17Otadoğ Ouç Bey 96Osman (ye ad) 72

Osman Gazi 2S 27-29, 31-33 4 4S· 46, 68,7677, 79, 883, 94-99, 67, 8-II9, I2I 124I2S 13, 134 aşie I23

Osman Fal 1SOsmaneli ayca bkz. Leukaieke

elÖmei 82 Ö

Palagonya 82 6 P

Pahimeis Yeogios , 14, 8, 79 94, 8, 6122, I24Pamukova Paşaa , 19Pasn Ovas 293, 4 Pazack , S3Pazayei 78Peitöz S9Pendik S3

N



Pisidya Pieks Pons Porsuk 6 Çaı (Tembrs) 69 0 Vadisi

8

Preer Theodore 0 -3Per Arur 6Reşideddin 03 8isale-i Falaye Robert

a adiye 6ahib (Aon) Karahisar 6akarya - 9-0 3- 8 9 98

6- 9aarius bkz akaryaapanca Gölü 9aqari bkz aaryaa Ya bkz avcasu (Heos athys) 6 Vadisi 0aya bkz. avav [ey] 9 3 6chönewol Otto 0

chuber 3Selçuklr I0-13, s6, 8, 32-34 36, 38·39 54 7I,

n 78-79, 8r, 84, 93• 99-101, 09·IIO, 130

ayrca bkz. üyük elçuklular Anadoluelçular

elim eyit Gazi 3huhut bkz. öğtimav 8

inop nivas 6ivrhisar 3 8oancakA öüdi 3 bkz. öğütöğüt 3 -9· 3- -8 68 6 9S 99öğüt uu 6orn Dersi üeiş İhanlı vaisi) 3-

ÜSMANU ARHÖN CES

ülenan b Kutmuş 3Süleyınan ey 36üleyınan Şah -8 3 3-3ultan Önü 69 8

_ultan öy 69 n -6

ultan Özü 3ultan Yun 8unr Tein 30unkrten 89uriye 3 39-0 99· 3-üneli Çukru 9-30 0utay

Şan Kara Hisar 3 8 Şa

Şam 3Şar Höyük 0 3Şemseddin Muhammed İbn' Cezari 99Şii Şikari 39

şü S -96 tarii 6

Taceddin ulany (Şeyh) TaTaeschner S 8

Tarii Osmani Encümeni 93Tatar 8Taar ç Han 9Telemaia Timur - Timuraş Toan bin Kayn aysunkur Tokmur Tomaic 9

Touefort Piton de 8Tozak Ali Trabzon 68Trkok alesi Tschinislik Turd lp 96 8Türsn 30Türkme/Türkmenlr 8 030 bey

leri

1)1



Türmen Da 69Tursun F bkz ursun F

Os skdar S3 S7S8

Uz

Uzunçarşılı İsmal Ha 9

Va Van ölü

Vezirn 47 - S3 7-8

Wi Wittek Pal 920 27 4 40 3233

Ya Yaşi F 29 37 78, 83 94 97-98

Yakub b Alişr 8-8 94

Yarisar S9 77 9-96Ysk 27Yavaş u bkz Çark uYenişeir S3 S7 S9 77 9S96 99 6

Yoncalı Hamam 73

Za Zacariadou Elisabet 20eus Bronton 2

DN