ទសនប កការ ៖ P.O. Box 0193, Pennsauken, NJ 08110-0193, USA, Tel: (856) 655-3838, E-mail: info.dep@khmerkrom.org, http://www.khmerkrom.net

សនទរកថា .......................................................... ១ ខមែរករោម នងកលើកបញហា ................................... ៤ សមពនធសមណនសសត……................................... ៥ សហពនធខមែរកមពជាករោម ................................... ៨ ខមែរកមពជាករោម រារពធពធរឭកគណរគ ............. ៩ សហរដឋអាកមរកនងបកចេ ញឯកសារ ................ ១១ ពធកបើកបកវសនោល ..................................... ១៣កចេរបជអចនរនៃយ ........................................... ១៥កមពជាករោម៣០០ឆន មន (១) .......................... ១៧ខមែរកមពជាករោមជានរណា? ............................ ២០កសចកដខថលងោរណរបសបណាដ ញយវជន ........ ២២ទកនៀមបណយវសាមបជា ................................. ២៦«យ»ជាកោលនាយអាទភាព ........................ ២៩៣០ កមសា កមមរាាតសទធ ............................ ៣១

មាតការរឿង

កលម ៨០ ឆន ទ ០៨ រលខពរេេ គ.ស. ២០១១ - ព.ស. ២៥៥៥

ការរលកខប ថងងបាតបងៀទកដកមពជា

ករកាមឆប កនេះ កានតតមានភាពគរគកគករគង

ជាងឆប មនៗ។ តខែរករកាមកៅជើវញពភពកោក

បានរបារពនពធរលកនវថងងរបវតថសនសរ ថមយ ដ

កមែ ងងតរបតខែរ ជាហរតហរ ចាបតងពចងតខ

កោក កោ គម ថង អធបត សហពនធខមែរកមពជាករោម

េនទរកថា របេរោកអធបត េហពនធខខែរកមពជាររកាម េដអពខបទ៦២ឆន

ថថៃបារងកាតទកដកមពជាររកាមឲយយន

ឧភាករៀងកៅ ។

អបកនកោបាយ វទយ

នងអនធតែត ក

បានផសពវផាយ អព

រពតថការែ ថងងទ៤

មងនា ោា ងកកបេះ

កបយ។

តងនាមហពននតខែរកមពជាករកាម ខញ

រពេះករណា ខញបាទ មតងលងអែរគែ ចក េះ

ទកងវើដរបថពកនេះរបបងបអនរមជាត។ កហើយ

កឆលៀតកពលកនេះ ខញរពេះករណា ខញបាទ មកលើក

យកនវខលមសនរខានៗ ថនរពតថការែតដល

ទាកទងនងថងងទ០៤ មងនា រមាបជាជើនយ

តអារមែែ ជនសនធារែជនដចតកៅ។

រដឋឌ ភបាលនងរបវតថវទយន បានមាន

កចតនាបកភលច នងពាោមបនលករឿងកគរបយក

ទកដតខែរកមពជាករកាម។ រគបករងៀនយន តងព

ថនប កកមារដឋឌ នដលឧតថមកា បានបញចេះ

បញចលាន ស ឲយកជឿថនទកដតបាកនរត

(Tay Nam Bo) ថនរបកទកយៀកណាម ជារទពយ

មផតថ តដលជដនជតកគបានកាបឆា រថរព

ទកនរ ឬជាលទនផលថនននញញដ ជាករចើន

តដលអបកដកនាតខែរ បានរពមករពៀង។ នរណា

ហា ននោយខពកនេះ នងរតវកគកចាទថនខាែ ង

ចងៀបផលល ញមតថភាពកយៀកណាម-កមពជា។

ការផាយរបចាតខ របហពននតខែរកមពជាករកាមពភពកោក

ឯកសនរ PDF មានកៅកបងកគហទពរ www.khmerkrom.net / www.vokk.net

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ២ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

កតើការពត ថនរពតថការែរបវតថសនសរ ថ

វាោា ងណា?

ការបាតបងៀទកដកមពជាករកាម ជាលទន

ផលថនយទនសនសរ ថរបជនជាតអាណាត មតដល

នយមនយថន តផនការវាតទមកទខាងតផង

(Nam Tiến) កដឋយអាងកៅកលើ កលលផចពរ

ោា ងគ ១/ នកោបាយចែងកមរតភាព (Tình

hữu Nghị Anh Em) នង ២/នកោបាយអកនាថ

របកវន (Dân đi trước nhà nước đi sau).

តមតផនការកនេះ កៅឆប ១៦២០ អធរាជ

កងវៀង បានករៀបអភកកមាច កសរតយយន

កងវៀង ផក ងឿក វាឿ ង (Nguyễn Phúc Ngọc Vạn)

ជាមយក ថចតខែរ ជយកជដឋឌ ទ២។ ចែងកមរត

ភាពកនេះ បានហចថដឲយយនចលមករក កៅ

តបនរពេះគា (Bà Rịa) រត ងចងវវ (Biên Hoà)

នងវាលករបើ (Đồng Nai)។ កនេះជាកលើកទមយ

កបើកផលវឲយយនរកលចលដតខែរបនថចមថងៗ។

បាតនថ រហតមកទលកពលបារាងចាបកផថើម

ចលលកលយ ថរពនគរ ចងវវ រត ង នងរពេះ

គ នាឆប ១៨៥៩ របវតថវទតតងតតរាបបញចលកមព

ជាករកាម ជាមយកមពជាទាងមល គមានតខែរតត

មយ គែ នការតបងតចក កលើ-ករកាមកទ។ បនាធ ប

មកបារាង បានដឋកកមពជាករកាម កៅថន ក

សនងន ជាអាណានគមរបខលន អរយៈ

កពល៩០ឆប គត រហតដលឆប ១៩៤៩។

ថងងទ៨ តខមនា ឆប ១៩៤៩ របធានាធបត

បារាង វាឿ ងងៀ អរយាល (Vincent Auriol) នង

អធរាជយន បាវ ដឋយ (Bảo-Đại) បានចេះកចច

រពមករពៀងមយ កៅថន កចចរពមករពៀង Elysee

កបងកនាេះ បារាងយលរពមរបគលកមពជាករកាម

(បារាងៈCochinchine, យនៈNam Kỳ) កៅឲយយន

កហើយយនរពមបកងាើតរដឋឌ ភបាល កយៀកណា

មមយ កៅកបងរកមហភាពបារាង កៅថន រដឌ

កយៀកណាម (Quốc Gia Việt Nam)។ បារាង

ងឃមថន ការរបគលកមពជាករកាមកៅឲយក ថច

បាវ ដឋយ កគអាចនងរកានវឥទនពលរបខលន

បានយរអតងវងកៅតដនដ កសនងន រពមទាង

ទបសនា តឥទនពលរបពកកមែយន ថនយម ហ

ជ មញ។

ថងងទ ២៥ តខកមសន ឆប ១៩៤៩ កមថច

នករាតថម ហន ថនរាជរដឋឌ ភបាលកមពជា បាន

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ៣ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

បញជនរបតភមយរកម តដលដកនាកដឋយឯក

ឧតថម ង សនន កៅទរកងបាា រ កដើមផជើទា

នងភាបារាង ឲយផលអ កការករមចចតថរបរដឌ

ភាបារាង តដលបានយលរពមរបគលកមពជា

ករកាម ឲយកៅកយៀកណាមកនាេះ។ តតការតវាឿ

កនាេះ មនរតវបានរដឋឌ ភបាលបារាងកធវើតម

ក ើយ ។

ថងងទ៤ តខមងនា ឆប ១៩៤៩ របធានាធប

តបារាង វាឿ ងងៀ អរយាល បានរបកាជាផលវ

ការនវនឌញញដ របគលតដនដកមពជាករកាម

នងរបជាពលរដឌតខែរករកាមរាបោននាក កៅឲយ

អធរាជ កយៀកណាម បាវ ដឋយ រគបរគង។

កនេះជាលខតមរែៈរមាបទកដកមពជា

ករកាម។ កទាេះជាោា ងណាកកដឋយ រាជរដឋឌ ភបា

លកមពជាកាលកនាេះ កមនបានយលរពមកទ

កហើយឥ វកនេះ របជាជាតតខែរកៅតតជើទា

ោា ងកពញទហងដតដល។

ខញរពេះករណា ខញបាទ យលថនការចងចា

នវថងងបាតបងៀតដនដកមពជាករកាម តដលកនលង

កៅ៦២ឆប កហើយកនាេះ ជាឱការមាបកយើង

ភាញ ករលក របងរបយតបកៅកពលបចចបផនប នង

កៅអនាគតថនរបកទជាត។

ទមយ អបកដកនានងរបជានរាសរ ថតខែរ

ទាងមល រតវរមគប ការ របរែភាពទកដ

តដលពវថងងកពងតតរបឈមមខ នងការបាន

បាងកលបរតបាក ពរបកទជតខាង កឱយហន

កហច ដចកមពជាករកាមកទៀត។

ទពរ របជានរាសរ ថតខែរករកាម រតវយល

ថនតខែរកយើងកៅជាមាច កលើតដនដ តដលយន

កៅថន “ណាមបា” (Nam Bo) កៅក ើយ កហើយ

ទនរបកយើងកនាេះកសនត កបានអងគការហ

របជាជាត ទទលសនគ លផងតដរ។

មននងបញចប ខញរពេះករណា ខញបាទ មឱ

នកាយ ថនវ យរលក នងតមថងនវកតញដតធមា

ចក េះវញញដ ែកខនន ថនរពេះវរៈមែ នងវរៈ

បរតខែររគបជើនាន តដលបានកធវើពលកមែ

កដើមផរកាពជពងសថនកខមរជាត។

កពលកវោ អាចកធវើឲយទកទកនលកមគងគរង

កគក កបាតនថដលបបតដលទកនលកនាេះ កតកនក ើង

កៅតតជាគនរផលដលធមែជាតដតដល។ ោា ង

ណាមញ កទាេះជាកពលកវោកនលងផតពរពតថ

ការែ ថងងទ៤ មងនា ឆប ១៩៤៩ រាបរយឆប កទៀត

កកនកៅតខែរករកាម កៅតតត ាមនតដលរញរា

មថងណាក ើយ គត ារហតដលបានករមច៕

ជកោតខែរកមពជាករកាមអមតៈ !

កធវើកៅរបកទកាណាដឋ, ថងងទ ១៥ តខ

ឧភា ឆប ២០១១

អពខញរពេះករណា ខញបាទ

រោ គម ថង

អធបត ហពននតខែរកមពជាករកាម

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ៤ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

ខខែរររកាម នងរលើកបញហា ររោភេទធមនេស កនងកចចរបជ រៅអារមរក

ថាន កដកន នងរកមយវជនសហពនធខមែរកមពជាករោម

កមែជនទនមន សតខែរករកាម នង

កលើកយកបញញា រកោភទនមន ស រពមទាង

បញញា កផសងៗកទៀត កៅកបងកវទកាអចថសរនថយ ឋព

ជនជាតកដើមកលើកទ១០ កៅហរដឌអាកមរក។

របធានរបតបតថ ហពននតខែរកមពជាករកាម បាន

តងលងឲយដងកៅថងង១៧ ឧភាថន កគករគងនង

កលើកយកបញញា រកោភទនមន ស នងបញញា ប

រសនទ ន កៅកបងទកដអតតកមពជា តដលរគបរគង

កដឋយ រដឋឌ ភបាល កវៀតណាមបចចបផនបកៅកបង

កវទកា អចថសរនថយ ឋពជនជាកដើម កលើកទ១០

តដលករៀបចក ើងកដឋយ អងគការហរបជាជាត

កៅទរកងញវយាក (New York) ហរដឌអាកមរក

ចាបពថងងទ១៦ដលថងងទ២៧ ឧភា។ កវទកាអ

ចថសរនថយ ឋពជនជាតកដើមកលើកទ១០កនេះ គកធវើ

ក ើងកដើមផពភាកាអពបញញា បរសនទ ន កដឌកចច

នងអភវឌណនងគម បញញា ទនមន សជាកដើម

តដលមានតណាងជនជាតកដើមភាគតច មកព

ជាង ១០០របកទកៅកលើសនកលកោក ចល

រម។

កោក ថនច ងឿកថនច បានមានរបសនន

តមទរពធពទរកងញវយាក ហរដឌអាកមរក

មកថន បចចបផនបរបជាពលរដឌតខែរកមពជាករកាម

កពងតតរបឈមអពបញញា បរសនទ នមនសនអ ត គ

ការករបើរបាទកទកនលកៅកបងទកដ អតតកមពជា

ករកាមថនកវៀតណាម ភមភាគកណាឋ លបចចបផនប

តដលពកកគកពងរបឈមនងជើងកផសងៗ កបង

ការករបើរបាទកទកនល ករៅអពពកកគកពង

របឈមនងបញញា រកោភទនមន សពអាជាញ ធរ

កវៀតណាម។

កោក ថនច ងឿកថនច បានបតនទមថន

កោក កនងកលើកអពកមែជនការ រទន

មន សរតវបានអាជាញ ធរកវៀតណាម ចាបដឋក

គកកាលពឆប ២០១០ គកោក កៅ កហន កៅ

កបងកចចរបជើកនាេះតដរ ពករ េះថន កោក កៅ កហ

ន រតវបានអាជាញ ធរកវៀតណាម កធវើបាប កហើយ

ពវថងងឆែ គកមនអនញញដ តឲយរគសនរកោក កៅ

កហន ចលជបរខទកខដចកាលពមនកទៀត

កទ។

កោក កៅ កហន រតវបានអាជាញ ធរកវៀតណាម

ចាបខលនកាលពតខធប ឆប ២០១០ ខែៈតដល

កោកបានវលរត បពរបកទថង កៅផធេះវញ

កៅតខរតមាតរជក ករកាយកពលតកៅទពរ១២

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ៥ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

េមពនធេមណនេសត-នេសតខខែរកមពជាររកាម បញជនេមាជករៅេការៅរបរទេថថ

ថាន កដកនសមពនធសមណនសសត-នសសតខមែរកមពជាករោមនងសមាជកខដលទទលានអាហារបករណកៅសកា

កៅរបកទសនរថឡងដ

កាលពរកៀលថងងទ០១ តខឧភា ឆប

២០១១ មពនន មែនសត-នសតតខែរកមព

ជាករកាមបានកបើកកចចរបជើមយ ករកាមអធបត

ភាពរបរពេះកតជរពេះគែ ចនធ ផលត ជា

រពេះរបធាន មានការចលរមពរកមរបកាភបាល

គែៈកមែការពនតយ នងអកងាត រពមទាង

មាជក មាជកាគែៈកមែការនាយក

របមាែជាជាង២០អងគ នងរប កដើមផបករប

លទនផលរបចាតខផង នងកែេះណាល

ជាមយមែនសត តដលទទលបានអាហ

របករែកៅកាកៅរបកទថងផង។ ជា

ពកកៅកទៀត មានការនមនថចលរមជា

កតថយពគែៈកមែការនាយក ថនមពនន

មែនសត-នសតតខែរកមពជាករកាម កៅ

របកទថងចនន២រពេះអងគផងតដរ។

កចចរបជើ បានរបរពតថកៅកដឋយមានការ

កធវើកចកឋរាយការែ ឋពកមែភាព នង

មទនផលពបណាឋ ការោលយទាង៦ ការរបកគ

នលខតតតងតង ជាអនរបធានការោលយ

រទរទងៀមយរពេះអងគ ការពភាកា នងការកធវើបទ

បងវា ញអពករមងលខតរដឌបាល ថនមពនន

មែនសត-នសតតខែរកមពជាករកាម។

រពេះកតជរពេះគែ ចនធ ផលត រពេះរប

ធានមពនន មែនសត - នសតតខែរកមពជា

ករកាម បានមានងឃដកាថន កៅឆប ២០១១កនេះ

មពនន មែនសត-នសតតខែរកមពជាករកាម

បានបញជនមាជករបខលន កៅកាកៅ

របកទថងជាផលវការមានចនន១០រពេះអងគ តដល

កបងកនាេះមានចនន៤រពេះអងគករៀនថនប កភាសន

បាល នង៦រពេះអងគកផសងកទៀតករៀនថនប កមហ

លយ។

រពេះកតជគែ ន ណាន ជាអន

របធាន ទទលបនធកតផបកកាធការ ថនមពនន

មែនសត — នសតតខែរកមពជាករកាម កៅ

របកទថង បានមានងឃដកាផថលបទពកសនធ

អពសនទ នភាពថនការកាកៅរបកទថង រពម

ទាងកគលការែមយចនន តដលមពនន

មែនសត-នសតតខែរកមពជាករកាម កៅទ

កនាេះអាចជយដលមែនសតដកចបេះថន៖ “វា

ជាកលវទាលយ កហើយវាមាន៤គែៈ កគ

តបងតចកកៅជាគែៈៗ គែៈទ១គគែៈពទនសន

សរ ឋ ករៀន កពននកៅនងខាងរពេះពទនសននា

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ៦ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

ដចមាន ជើនាញខាងទសនវជាជ ពទនសននា

កហើយនងរពេះអភធមែ នងតភបកខាមាធ ។ គ

ែៈទ២គគែៈងគម គែៈងគមហប ងមាន

តបងកៅជាករចើនសនខាកទៀត មានតផបករគបរគង

សនធារែៈ កហើយនងវទាសនសរ ឋនកោបាយ

កហើយនងមហវទាលយកដឌកចច។ គែៈទ៣

គគែៈមន សសនសរ ឋ គែៈមន សសន

សរ ឋហប ង កគករៀន កពននកៅនងខាងតផបកមស

សនសរ ឋ កហើយគែៈមន សសនសរ ឋហប ងវាមាន

២ គទ១កយើងអាចករជើករ ើ ករៀនជាភាសនថង

ទ២ កយើងអាចករជើ ករ ើ ករៀនជាភាសនអងៀកគល

។ កហើយគែៈទ៤កទៀតគ គែៈគរសនសរ ឋ

ករៀន កពនននងការកធវើរគ ការករៀនកធវើជារគ

កនាេះមាន២តដរ គករៀនជាភាសនថង កហើយនង

ករៀនកធវើរគជាភាសនអងៀកគល គែៈរគហប ង

កយើងចណាយកពល៥ឆប កដើមផករៀនបញចប

បរញញដ បរត” ។ រពេះអងគកបានឲយដងអពជវភាព

រកៅរបរពេះងឃ តដលជាមែនសត

កៅរបកទថងថនគែ នអវលបាកកពកកទ ចក េះ

ការសនប កកៅ នងអាហរជាកដើម។ តតអវតដលជា

ការខវលខាវ យកនាេះគៈ ងវការមាបបងៀថងល

សនោ “លយសនោរបសនោមហចឡា

ងកនគកថនកកទ កបើនរមាបជាភាសនថង

មយ Term ចងរបតហលជាមនកលើព៣០០០

បាតកទ របតហលជា១០០ដោល រ ឬមយឆប ២០០

ដោល រោា ងករចើន កនេះរមាបភាសនថង កបើ

ភាសនអងៀកគល កបងមយ Term អញច ងរបតហល

ជា២០០ដោល រ “ ។

កោក កៅ សនង របធានរកមរបកាភបា

ល ថនមពនន មែនសត-នសតតខែរកមពជា

ករកាម បានមានរបសននតផឋផលឋ ដលមែ

នសត តដលទទលបានអាហរបករែកៅ

កាកៅរបកទថងកនាេះថន មមានការ

ពាោមកាកដឋយខាជ បខជន រហតដលទ

បញចប មនរតវរាងយពការការបខលន

ក ើយ “ខញបាទកមនមានអជាដើកភនកទ រគនតត

ចងៀ ងាតថន ការនមនថកៅកាកៅបរកទ ទ

១រតវករតៀមលកខែៈថន មនរតវរតកចាលមរ

ភម មនរតវរតកចាលនវការងវរតដល ដឋកចតថ

ថនរតវតតកៅករៀន ហប ងជាអាទភាពទ១កហើយ

មផជាមានបញញា លបាកោា ងណាកកដឋយ” ។

កោកកបានមានរបសននបតនទមថន បញញា

ងវកាកបើនជាមានការខវេះខាត កមានមពនន

មែនសតកៅទកនាេះ កមានកគលការែ

ជយកដឋេះរសនយផងតដរ។

កោក កយៀង ធារនធ គែៈកមែការពន

តយ នងអកងាត កបានមានរបសននតែនាដល

មែនសតរគបរពេះអងគផងតដរថន គរតត

រពេះងឃរគបរពេះអងគករជើ ករ ើ នងករមច

ចតថករៀនមខជើនាញណាមយកនាេះ ឲយបានចប

ោ កហើយរត បមកចលរមកធវើការងវរបករមើ

ងគមតខែរកមពជាករកាម ឲយកានតតមានការ

អភវឌណនកៅអនាគតផង។

រពេះកតជរពេះគែ ចនធ ផលត រពេះរប

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ៧ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

រពះកតជគណ ហា សារ ត កហរចញក នរនសមពនធសមណនសសត នសសតខមែរកមពជាករោម កធវើរាយោរណថវោរ

ធានមពនន មែនសត - នសតតខែរកមពជា

ករកាមកបានករកើនរឭក នងផឋលឱវាទដល

មែនសត ឲយចងចារាលការតផឋផលឋ របក

ែៈកមែការរគបរពេះអងគ នងរប កហើយខតខ

ពាោមកាឲយបានដលករតើយ កមានការ

កបាេះបងៀកចាលសនោ កហើយរពេះអងគកតមឋង

នវកចកឋងឃមថន មែនសតរគបរពេះ

អងគនងទទលបានកជាគជយ កបងការកានាឆប

កនេះ “មានគនតកបងការបែឋ េះបណាឋ លគប មាន

គនតកបងការជយគប កៅវញកៅមក កដឋយកយើង

ឆលងកាតការលបាកកហើយកឃើញថន ការលបាក

ហប ងជាករឿងមយមានកពលខលេះកយើងខាតបងៀ

ករចើន កបើនជាមនមានការតែនាគប មនមាន

ការជយគប កគខាងឈែញជញដរហប ងកគយក

រទពយកគកៅវនកោគទន អ ដលកយើងអបកករៀន

ហប ងយកអាយកយើងកៅវនកោគទន កដើមផបថ

រយករទពយគចកែេះវជាជ ហប ង គយកកពលកវោ

គអាយកយើងហប ង កហើយខញកាប កជឿថន កាវន

កោគទនរបកយើងហប ងមនខាតកទ”។

រពេះកតជរពេះគែ ន ពងសកខមរា ត

ណាងឲយមែនសតតខែរកមពជាករកាម តដល

ទទលបានអាហរបករែ កៅកាកៅរប

កទថងកនាេះកបានកបឋជាញ ចតថថន នងនមនថកៅ

កាឲយបានកាល យជាធនធានមន ស រមាប

ជយដលងគមជាតកៅអនាគត “ ពរ! អាតែ ប

ែងកៅករៀនកៅរបកទថងហប ងគថន តងចតថ

ករៀនឲយបានកជាគជយកដើមផទ១ជយដលខលនឯង

ផលធ ល ទ២ជយដលងគមជាត ជាពកតខែរ

កមពជាករកាម តដលកៅករកាមការរគបរគងរប

យន កមើលកៅតខែរកមពជាករកាមហប ង គថនការ

កាមនវបានកពញទនបានាែ នកទ ករមច

ចតថកៅករៀនកដើមផមានធនធាន កដើមផជយដល

ខលនឯងផង ជយដលងគមផង”។

មបញញជ កផងតដរថន មពនន មែ

នសត-នសតតខែរកមពជាករកាម កៅរពេះរាជា

ណាចរកកមពជា បានបញជនមាជករបខលន

កៅកាកៅរបកទថង រហតមកដលឆប កនេះ

បានចនន៥ជើនានមកកហើយ តដលមានមាជ

កជាផលវការរបមាែជាជាង ៤០ រពេះអងគ កហើយ

កហើយមពនន មែនសត-នសតតខែរកមពជា

ករកាម មានគករមាងបញជនមែនសត-

នសតតខែរកមពជាករកាម កៅកាកៅទកនាេះឲយ

បានចនន១០រពេះអងគ នងរបជាករៀងរាលឆប ៕

កោយ៖ គម បរ WKR

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ៨ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

ថាន កដកនសហពនធកពងកោរពកលលងជាតខមែរកមពជាករោម

ហពននតខែរកមពជាករកាម កបើកកចចរបជើ

ពក ជបមាជកមាជកាជាករចើននាក

កាលពថងងកៅរ នងថងងអាទតយកនលងមកងែៗ កៅ

ទរកង Philadelphia ថនរដឌ Pennsylvania ហ

រដឌអាកមរក។ របធានហពននតខែរកមពជាករកាម

មានរបសននឲយវទយអាករដងថន កចចរបជើ

កាលពថងងកៅររបរពតថកៅ កៅឯមជឈមែឍ ល

ធមែនញដជាត កៅជាភាសនអងៀកគល National

Constitution Center។ កោក ថនច ងឿកថនច

របធានហពនន មានរបសននឲយដងបតនទម

អពរបធានបទខានៗថនកចចរបជើ ៖ «គអពកចច

ការហពននចលរមរបជើកៅ UN នងជប

មាជកកៅញាវជ នងកៅ Philadelphia

កដឋយមានវាគែនកតថយជាករចើនរបចលរម»។

កោក ថនច ងឿកថនច បានឲយដងបតនទមថន រពេះ

កតជរពេះគែ យន តន នង គម កមឿន ជារពេះ

ងឃតខែរករកាមមកពរបកទ ាយតអត ធាល ប

បានអាជាញ ធរកវៀតណាម ចាបដឋកពនននាគរកៅ

កវៀតណាម កបាននមនថកៅចលរមកបងកចចរបជើ

កនាេះតដរ។ វាគែនមយរប គកោក Joshua Coo-

per អតតសនសរសនថ ចារយ តផបកចបបអនថរជាត

បករងៀនកៅកលវទាលយ Hawaii ហរដឌ

អាកមរក តតបចចបផនបជាទរបការបហពនន

តខែរកមពជាករកាម បានក ើងតងលងនធរកថនកៅ

ចក េះមខអបកចលរមរបជើ កាលពថងងកៅរ

កផលឋ តអពការរបមលពតាមាន កដើមផកធវើរបាយ

ការែជាផលវការ ដឋកជនអងគមហនបបាត

របរកមជនជាតកដើម ថនអងគការហរបជា

ជាត នាឆប ២០១២ កៅបរញវយាក ហរដឌអា

កមរក កដើមផជយរបជាពលរដឌតខែរករកាម កៅឯ

តដនដកមពជាករកាម ៖ «អវ តដលខានគកយើង

គរពរងកទនាកទនងឲយបានទលទោយ។ កធវើ

ដចកយើងកធវើកៅថងងកនេះ។ គបផជបជាមយហ

គមននានា កដើមផរសនវរជាវឲយបានដងថន កតើ

ការពតកពងមានអវកកើតក ើង ចក េះរបជាពល

រដឌកៅតមមលដឋឌ នថនតបនជនបទ»។

កញញដ ថនច ជាត យវនារតខែរករកាម

មយរប តដលមកពទរកង ងបច ថនរដឌ Califor-

nia ហរដឌអាកមរក តងលងថន កចកឋតងលង

ការែរបវាគែនរគបរប តដលបានផឋលកបង

កចចរបជើកាលពថងងកៅរកនាេះ មានសនរខាន

ចក េះនាង ៖ «វាគែនរលកថន កបើកយើងកចេះពតក

ខាងភាសន វបផធមា នងសននារបជាតកយើង

កហើយកនាេះជាតកយើងនងមនបាតបងៀកទ»។

កោក កៅ ករ របធានរកមយវជន

េហពនធខខែរកមពជាររកាម របើកកចចរបជពរេេ

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ៩ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

ហពននតខែរកមពជាករកាម បានឲយដងបតនទមថន

កាលពរកៀលថងងអាទតយ យវជនតខែរករកាម

ជត ២០នាក មកពរដឌនានាថនហរដឌអាកមរក

ពរបកទកាណាដឋ ញវកហស ងៀ នងពរបកទ

កមពជា បានជបរបជើជាមយថនប កដកនាហពនន

កដើមផនងបនថចលរមកបងកចចរបជើ របអងគការ

ហរបជាជាត អពរកមជនជាតកដើម តដល

កពងរបរពតថក ើងកៅបរញវយាក ហរដឌអាកម

រក តងពថងងទ១៦ ដលថងងទ២៧ តខឧភា ឆប

២០១១ កនេះ៕ របលពៈ វទយអាសកសរ

ខខែរកមពជាររកាម របារពធពធរឭកគណរគ

កោក យនៃ ថារ សមាជករដឋសភា នរនរពះរាជាណាចរកកមពជា នងរបធានមជឈមណឌ លវបបធមខមែរកមពជាករោម

របជាពលរដឌតខែរកមពជាករកាម តដលរ

កៅកបងរបកទកមពជា បានបកងាើតឲយមានទវា

រឭកគែរគ ចថងង១៨ ឧភា។ ពធកនេះកធវើក ើង

កដើមផរឭកវញញដ ែកខនន រពេះងឃតខែរករកាម

តដលបាន គតកៅកបងបពវកហត ការ រទកដ

របថពែ សននា អកសរសនសរ ថតខែរកៅកបងទក

ដកមពជាករកាម។

របជាពលរដឌតខែរកមពជាករកាម ចនន

របមាែជា ៥០ នាក មកពមាគមតខែរកមពជា

ករកាមចនន ៩ កៅកបងរបកទកមពជា កៅថងងទ

១៨ តខឧភា ឆប ២០១១ បាននាគប របារពនពធ

រឭកគែរគ តដលបានបករងៀនអកសរសនសរ ថ

តខែរនងភាសនតខែរមនឲយសនបនយកៅរគតដល

ការកាករៀនរតអកសរសនសរ ថតខែរ កៅកលើ

ទកដតខែរកមពជាករកាមកនលងមក បានរងការហម

ឃាតោា ងតងរ ងកដឋយអាជាញ ធរកវៀតណាម។

កៅកបងពធកនាេះ កគបាននមនថរពេះងឃ

ចនន ១៦អងគ កដើមផរតមនថនមសនា រ បងសកល

នងរាបបារត ឧទធដលវញញដ ែកខននរគបករងៀន

ជារពេះងឃតខែរកមពជាករកាមតដល បានគត

កៅ។ កនេះគជាពធរឭកគែរគកលើកទ៤កហើយ

ចាបតងពឆប ២០០៧ មក។

របធានមជឈមែឍ លវបផធមា តខែរកមពជា

ករកាម កោក យនថ ថនរ នងជាតណាងរាសរ ថ

គែបកស ម រងស តដលបានដកនាឲយមានពធ

កនេះ បានមានរបសននថន តខែរកមពជាករកាម

ភាគករចើន រាបទាងរបកោកផង បានកចេះ

នោយភាសនតខែរ នងកចេះរករអកសរសនសរ ថ

តខែរកដឋយសនររគបករងៀនជារពេះងឃតខែរ កមព

ជាករកាម តមរយៈការបករងៀនអកសរបាល នង

ភាសនបាលកៅតមវតថអារាម។

កោកបនថថន ៖ «កចេះដងដលពវថងង ហប ង ខលេះ

បានកភៀខលនមកដលរបកទកមពជា ខលេះកៅ

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ១០ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

ដលបារាង អាកមរកាង របកទទប ក

កដឋយសនរតតរគកយើងបានផឋលកកែើ តឲយកយើង

គការកាករៀនរតហប ង។ កាលណាកយើង

អតកចេះអកសរសនសរ ថ ករបៀបបានជាកយើងហប ង

ងងតតភបកទាងងខាង។ រគបករងៀនហប ងកហើយ

តដលបករងៀនឲយកយើងកបើកតភបកកយើងឲយភលដល

ពវថងង រហតដលខលេះកទៀតបានកធវើជាកងសយ កធវើ

ជាមសរនថកៅកបងរដឋឌ ភបាលកៅកបងរបកទកមពជា

កមាន កដចជារបខញបានកធវើជាតណាងរាសរ ថ គខញ

ករៀនកៅតដនដតខែរកមពជាករកាម»។

កោកបានបញញជ កថន មលកហតតដលនា

ឲយរបកោក នងរបជាពលរដឌតខែរកមពជាករកាម

នានា យកថងងទ១៨ តខឧភា ឆប ២០១១ កដើមផ

រឭកគែរគតបបកនេះ ពករ េះជាថងង ១ករាច តខ

ពសនខ ចលពទន ករាជ ២៥៥៥ ជាករាជងែ។

របជាពលរដឌតខែរកមពជាករកាម ក ែ េះ

លវ យពង អាយ ៧០ឆប មានកដើមកកែើ តកៅ

កខតថឃាល ង ទកដតខែរកមពជាករកាម បានតងលងថន

កោកកៅតតចងចា នវគែបណាចរបរគ

បករងៀនជារពេះងឃតខែរកមពជាករកាម តដល

បានបករងៀនឲយកចេះអកសរសនសរ ថតខែរ កដឋយមន

យកកថរម ៖ «ថនប កទ១ រហតដលរបលងជាបឌ

បលម (Diploma) ខញរតវតតនកដលគែរគ តដល

មានគែបការៈកលើតខែរកមពជាករកាម តដលបាន

កចេះដងកដឋយសនរតតគែ រគ»។

របភពពកមែជនការ រទនតខែរកមពជា

ករកាមបានឲយដងថន កៅទវតសឆប ១៩៥៧ នង

ឆប ១៩៦២ មានការបសរងវា បោា ងខាល ងកលើតខែរកមព

ជាករកាមកដឋយអាជាញ ធរកវៀតណាម មនឲយតខែរ

កមពជាករកាមមានសនោករៀនកទ។

ការកាករៀនរត អកសរសនសរ ថតខែរ

កៅកពលកនាេះ គកៅតមវតថអារាម។ រគ

បករងៀនគជារពេះងឃបានបករងៀនភាសនបាល

ចាបពថនប កបឋមកា រហតដលថនប កឧតឋម

កា។

រគបករងៀនទាងកនាេះមាន កោកឧកញា

ន គយ រពេះងឃ ន វឿងៀ រពេះងឃ គម តក

កចើង រពេះងឃ គម សនង នងរពេះងឃជាករចើន

អងគកទៀត៕

របលព៖ វទយអាសកសរ

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ១១ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

េហរដឋអារមរកនងបរញចញឯកសារេមាៃ តេតអព េងគរា មរៅរវៀតណាម

រដឋឌ ភបាលហរដឌអាកមរកបានរបកា

ជាសនធារែៈកាលពថងងទ១២ តខឧភា ថន

ខលននងបកញចញឯកសនរដលផមយ តដលមាន

ក ែ េះថន Pentagon Papers ករកាយពឯកសនរ

មាង តបផត ថអពសរងវគ មកៅកវៀតណាមមយ

កនេះធាល បបានតបកធាល យដលសនរពតាមាន កាល

ព ៤ ទវតសរកនលងកៅកនេះ ។

របភពពទភាប កងវរពតាមាន AFP បានឲយ

ដង រកងបែត សនរជាត ហរដឌអាកមរក បាន

កចញកចកថជនដើែងថន បណាថ ឯកសនរទាង

កនេះ បចចបផនបមនរតវបានកគចាតទកថនជាឯក

សនរមាង តកទៀតក ើយ កហើយវានងរតវបាន

ផសពវផាយជាសនធារែៈ ចាបពតខមងនាកនេះ

កៅកៅបណាត លយរបកោកអតតធានាធបត

Richard Nixon នា Yorba Linda ថនរដឌ California

មានចែងកជើងជាផលវការថន «មតថភាព

ហរដឌអាកមរក-កវៀតណាមចាបពឆប ១៩៤៥-

១៩៦៧» រសនវរជាវកដឋយរកងការ រជាត

ហរដឌអាកមរក ជាឯកសនរមាង តបផតបាន

ពែានាចែចខានៗអពការករជៀតតរជកកចច

ការនកោបាយ នងទាហនរបហរដឌអាកម

រកកៅកវៀតណាម ចាបតងពឆប ១៩៤៥ ដល

១៩៦៧។

ឯកសនរកនេះ រតវបានរដឌមសរនថរកងការ

រជាត ហរដឌអាកមរកនាកពលកនាេះ គ កោក

Robert McNamara បានែមពរឲយករៀប

ករៀងក ើងកបង កកណាថ លឆប ១៩៦៧ កដើមផ

កតរតរាលចែចខានៗទាកទននងសរងវគ ម

កៅកវៀតណាម។

ឯកសនរកនេះបានតបកធាល យឲយដងថន ច

ននទាហនអាកមរក តដលបញជនកៅកធវើ សរងវគ ម

កៅកវៀតណាមកនាេះ មានចននករចើនកលើលប

ជាងអវតដលកគបានដងកបងកពលកនលងមក។

ឯកសនរជាកលើកដើបង បានចេះផាយកៅ

កលើទពរមខថនកាតត The New York Time

កាលពឆប ១៩៧១ បានបកងាើតជាករៀងអារវ

មយជរមញឲយកោកអតតរបធានាធត Lyndon

J o h n s o n ហរដឌអាកមរកនាកពលកនាេះ

ករមចចតថ មនចលរមរបកតការកបាេះកឆប ត

អាែតថងែ ករ េះមានរបតកមែពរបជាជន ោា ង

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ១២ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

ទាហានអាកមរកកៅភាគកណាៃ លកវៀតណាម កនងសរា មកវៀតណាម

ខាល ងអពបញញា សរងវគ មកៅកវៀតណាម។

កាតត The New York Times ទទលបាន

ឯកសនរកនេះពកោក Daniel Ellsberg តដលរប

គតកពលកនាេះ ជាអបកជើនាញវភាគខាងទាហន

កធវើការកៅកបងអាគរបញចកកាែ ៕

របលព៖ សារពតមាន នររពនគរ

អងគការហរបជាជាត ទទលបនធក

ជនកភៀខលន UNHCR កៅរបកទថង មនផឋល

ទនជាជនកភៀខលនដលកោក នងករែចាប

ខលនអបកកផសងៗកទៀ។ កាលពថងងទ៣១ មនា

សនោដើបងរកសនវ យទង កខតថមាតរជក បាន

កាតកទាកោក កៅ កហន ឲយជាបគកចនន ២

ឆប ពបទបផលចបផលល ញរទពយមផតថសនធារែៈ

នងបងាអនថខងគម។ កទាេះជាោា ងណាក

កដឋយ មសរនថសនទ នទតកវៀតណាមរបចាកៅកមពជា

កនលងមកបានបដកធថន របកទណាកដច

របកទណាតដរ រាលកមែភាពប រប ន

ចបប គរតវរបឈមមខចក េះចបប កហើយ

របកទកវៀតណាម គជារបកទរបកបកដឋយ

តពទពរ៤

នតរដឌ រាលកមែភាពណារកោភប នចបប

នងរតវកថនា លកទារបកៅតមចបប ថនរប

កទកវៀតណាម តដលរបកៅនងអន ញញដ

អនថរជាត ថអពទនពលរដឌ នងនកោបាយ។

កោក ថនច ងឿកថនច បានបញញជ កថន ការ

កលើកក ើងអពបញញា រកោភទនមន ស កៅកបង

កចចរបជើកនេះ មនតមនមានតតជនជាតតខែរកមពជា

ករកាមកទ គមានជនជាតកដើមមកពរបកទកផស

ងៗកទៀត កកគកលើកអពករែរកោភទន

មន សកៅកបងរបកទ តដលពកកគកពងរ

កៅតដរ។

ថងងទ៤ មងនា តខករកាយកនេះ គជាខបទ

៦២ឆប តដលរពេះរាជាណាចរកកមពជា បាតបងៀ

ទកដតខែរករកាម កហើយកានកាបកដឋយកវៀតណា

មវញ។ ហពននតខែរកមពជាករកាម ករគងនងកធវើ

ពធរលកខបកលើកទ៦២កនេះ កៅរបកទកាណា

ដឋ ហរដឌអាកមរក នងបារាងជាកដើម។

ឯកសនររបវតថសនសរ ថ បានរករថន

បារាងបានកាតទកដតខែរកមពជាករកាម ឲយកវៀត

ណាម កាលពថងងទ៤ តខមងនា ឆប ១៩៤៩ ចនន

៦តខរត បាតនថឯកសនរខលេះថន មានចនន២១

កហើយករកាយមករបជាពលរដឌតខែរកមពជាករកាម

មយចនន បានកភៀខលនមកតងទលកៅកបង

របកទកមពជាកណាឋ ល នងកៅរបកទមយ

ចននកផសងកទៀត៕

របលព៖ វទយអាសកសរ

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ១៣ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

ពធរបើកបរវេនកាលរបេខខែរកមពជាររកាម

រគបករងៀន នងសមណនសសតខមែរកមពជាករោម កៅសាោាលជានមពស នទរមកមតៃឃល ង

ថងង១ករាច តខពសនខ ជាបកវែកបើក

បកវនកាលរបរពេះងឃ នងរបជាជាតតខែរ

កមពជាករកាម។ កដឋយត ក កាលពថងងពធ ១

ករាច តខវសនខ ឆប កថនេះរត ក ព..២៥៥៥

រតវនងថងងទ១៨ តខឧ ភា ឆប ២០១១ កៅកខតថ

រពេះរត ង បានរបារពនពធកបើកបកវនកាល

កៅវតថអងគររាជបរ ឋតកៅទរមកខតថរពេះរត ង

ករកាមអធបតភាពរពេះកមគែកខតថ រពេះរត ង

រពេះនាម ថនច អង។

កៅឯតដនដកមពជាករកាម ជាករៀងរាលឆប

តងពកដើមរហតមកដលបចចបផនបឲយតតរដវកដើម

ឆប មកដល គចាបពថងងកពញបែា មតខវសនខ

រពេះងឃរមជាមយនងពទនបរ ទតខែរ ទាងអ

កៅតមចែេះវតថនមយៗ តតងតតរបារពនពធ

កបើកបកវនកាលរមាបឲយរពេះងឃ យវន

យវត កមារានងកមារ។ល។ បានកាទាង

តផបកអកសរសនសរ ថជាត នងតផបករពេះពទនសន

នា។ កដឋយត កកៅឆប ២០១១កនេះ កៅទរមកខតថ

រពេះរត ងបានរបារពនពធតបលក ជាងឆប មនៗទាង

អ គមសរនថងឃកខតថបានផឋចកផឋើមករៀបចកធវើ

ពធកបើកបកវនកាលកៅវតថអងគររាជបរ ឋត

កៅទរមកខតថរពេះរត ង។ កៅកបងពធកបើក

បកវនកាលកនាេះ មានការនមនថនងអកញជើញ

ចលរមពមសរនថងឃរគបឋានានរកម គមានរពេះ

កមគែ រពេះអនគែ តណាងមសរនថងឃរគប

រក ដចជារកកពងៀធ រកកនលងៀ រក

កពងៀសនព ន រកកកញញច ង រកងាវ រកកផលប

ដឋច រកមាតមរទ នងរគបករងៀនជាករចើន

របអកញជើញមកតណាងឲយ រគបករងៀនតមរក

នមយៗ(កៅកមពជាករកាមរគបករងៀនកបងវតថភាគ

ករចើនជារគហ ទ) រពមទាងមានមែស

នងសចនន១០វតថ ឋតកៅទរមកខតថផងតដរ

កបងចនន១០វតថ កនាេះរមមានចនន១៤បនធប

តដលមានមែស នងសទាងអ

ចនន៣៦៨អងគនងរប កបងចកណាម៣៦៨អងគ

នងរបកនាេះមានយវន យវត កមារា កមារចនន

៧០នាក។ កៅកបង ១៤បនធបកនាេះ មានកបើកចាប

ពថនប កពទនកអនវទាលយទ១ (បាលទ១) រហត

ដលពទនកវទាលយទ៣ (គរកកាលយទ៣)។

តដលរបទាងអកៅកបងកមែវធកនាេះ មានអបក

ចលរមរបមាែរបតហល៧០០អងគនងរប។ កនេះ

កដឋយត កកៅទរមកខតថរពេះរត ងបាកណាត េះ ច

តែកកៅតមវតថនានាទទាងកមពជាករកាមកមាន

របារពនពធកបើកបកវនកាលដចៗគប ទាងអ។

កៅកបង ពធកបើកបកវនកាលកនាេះតដរ

រពេះកមគែកខតថ រពេះអងគបានទនាែ នដលម

ែសនងសទាងអថន រតវខតខ

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ១៤ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

ពាោមកាករៀនរត ឲយមានចកែេះខព

កទើបអាចទទលបានលទនផលលអ កបើកាលណា

កយើងករៀនរតកចេះដងករៅរជេះ ដងថនអវតដល

ខអវតដលរតវកហើយកនាេះកពលតដលកយើងយ

កចកែេះទាងកនាេះកៅអនវតថ គកយើងកធវើការបាន

ករមចដចបែងរបកយើងមនខានក ើយ។

ទាកទងនងពធកបើកបកវនកាល ឆប

កាងែកនេះតដរ កាលពថងងអាទតយ ៥ករាច តខ

វសនខ ឆប កថនេះ រត ក ព..២៥៥៥ រតវនងថងង

ទ២២ តខឧភា ឆប ២០១១ រពេះងឃតខែរកមពជា

ករកាមកៅវតថសនមគគរងស ភមរទា ងវា ត ធង

មានជយ ខែឍ មានជយ រាជធានភបកពញ រពេះ

ងឃ គែៈកមែការ នងពទនបរ ទបានរបារពន

ពធកបើកបកវនកាល រមាបរពេះងឃកា

ករៀនរតឆប ២០១១កនេះ ករកាមអធបតភាពរពេះ

កៅអធការវតថ រទន ម។

កបងពធកនាេះមានការនមនថ នងអកញជើញ

ចលរមពរពេះកៅអធការវតថ រគពហរត រគធ

មាែ ចារយ រពេះងឃរគបអងគ គែៈកមែការ នងពទន

បរ ទចែេះកជើងវតថ រពមទាងមានតណាងអងគ

ការ-មាគមតខែរកមពជាករកាមចលរមផងតដរ។

កៅកបងពធកបើកបកវនកាលកនាេះ រពេះ

ពហរតសនឋ រពេះនាម កឆៀង វែត រា រពេះ អងគ

មានងឃដកាថន កហតតដលនាឲយរពេះងឃនង

ពទនបរ ទចែេះកជើងវតថកយើងកបើកសន ោធមែវ

នយថនប ករត រមាបឲយរពេះងឃកាឆប កនេះ

ករ េះកៅវតថកយើងមានរពេះងឃ កទើបតតបងែ

ជាករចើនអងគ កហើយកយើងចងៀឲយរពេះងឃរគប

អងគបានកាយលដងនវពទន វចនឲយបានរគ

បៗរពេះអងគ កដើមផរមចតែកជយផសពវផាយរពេះ

ពទនសននាឲយបានរងករឿង តករៀងកៅ។ កហើយ

ឆប កនេះ គជាឆប ដើបងកហើយតដលវតថសនមគគរងស

កយើងបានកបើកសនោឲយ រពេះងឃកាករៀន

រត ជាពកកទៀតកនាេះគរគធមាែ ចារយទាង

អអងគតដលទទល បនធក បងវា តបករងៀនកបងឆប

កនេះទន ងតតជារពេះងឃតដលមានកកែើ ត

កៅកមពជាករកាម ផងតដរ។

កបងពធកនាេះតដរ កោក យនថ ថនរ មាជ

ករដឌ ភា ថនរពេះរាជាណាចរកកមពជា នងជា

របធានមជឈមែឍ លវបផធមា តខែរកមពជាករកាម

ឯកឧតថមមានរបសននថន កោកបានចលរម

កៅកពលកនេះ កោកបបយចតថខាល ងណា

នងគរទកពញទហងកទៀតផង តដលបានកឃើញ

រពេះងឃ នងពទនបរ ទចែេះវតថសនមគគរងស

បានកបើកសនោ ឲយរពេះងឃកាករៀនរត

តដលមានការគរទ ពរាជរដឋឌ ភបាលកយើងដកចបេះ

ទនធមនងកនាេះ កបានកធវើឲយកោកនកកឃើញ

កាលព៣៥ឆប មន គកាលតដលពកកោកកៅ

កា កៅឯកមពជាករកាម មនមានការគរទព

បកវសនោល ឆន ២០១១ នរនរពះសងឃខមែរ កៅកមពជាករោម

តកៅទពរ១៦

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ១៥ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

កចចរបជអចថងគនតយរបេអងាការេហរបជាជាត េតអពេទធរបេជនជាតរដើម

កចចរបជើអចថសរនថយ របអងគការហ

របជាជាត ថអពទនរបជនជាតកដើមបាន

របរពតថក ើងមថងកទៀតកហើយ កៅបរញាវយាក

ហរដឌអាកមរក កាលពថងងទ១៦ រហតដលថងង

ទ២៧ តខឧភា ឆប ២០១១។ កគកឃើញមានការ

ចលរមជាអធបតភាពពតណាងទត របរដឋឌ ភ

បាលទាង១៩២របកទតដលជាមាជក ថន

អងគការហរបជាជាត ជាពកកៅកទៀត

កនាេះ គកោក បាន គមាន អគគកលខាធការ ថន

អងគការហរបជាជាត បានអកញជើញចលរមជា

អធបតភាពផងតដរ។ ហពននតខែរកមពជាករកាម

បានដកនាមាជក មាជការបខលនរាប

បរបចលរមកបងកចចរបជើកនាេះតដរ កដឋយមាន

តណាងភាគករចើនជាយវជន មកពបណាឋ រប

កទនានា មានដចជា កមពជា ញាវហសត ន កា

ណាដឋ នងមកពរដឌនានា កៅហរដឌអាកមរក។

កចចរបជើអចថសរនថយ ថនអងគការហរបជា

ទដឋភាពអងារបជអចនរនៃយ នរនអងាោរសហរបជាជាត សដពសទធជនជាតកដើម ឆន ២០១១

ជាត បានកផលថ តខានកៅកលើបញញា នានាដចជា

ទឌរកៅរបជនជាតកដើម ទឌកបងការ

រគបរគងដធលរបជនជាតកដើម បញញា នានា

តដលទាកទងនងបរសនទ ន កៅជើវញរបជន

ជាតកដើម បញញា កដឌកចចកៅតបនរកៅរប

ជនជាតកដើម ជាពកការកលើកយកបញញា

នានារបជនជាតកដើម តដលពកកគចងៀឲយ

រដឋឌ ភបាលផលធ លខលនរបពកកគតករមល នង

យកចតថទកដឋករាលចែចខវេះខាត តដលពក

កគកពងជបរបទេះ។

កោក បាន គមាន អគគកលខាធការ ថន

អងគការហរបជាជាត បានកធវើកចកថតងលង

ការែ កបើកកចចរបជើអចថសរនថយ ថអពទឌជន

ជាតកដើមឆប ទ១០កនេះថន កោកមានកចកថ

បបយរករាយជាអតបរមា កបងការចលរម

កមែជាមយជនជាតកដើមទាងអ កៅកលើ

ពភពកោក។ កោក ថនច ងឿក ថនច រប

ធានហពននតខែរកមពជាករកាម បានមានរប

សននកបងបទមាា ន ជាមយនងវទយកមលង

តខែរកមពជាករកាមថន កចចរបជើកនេះ ឋអពទនជន

ជាតកដើមកនេះ គកលើកក ើងអពការរកោភទន

មន ស មានដចជាករភាពជើកនឿសននា

ករភាព កបងការកាអបរ ទនសរ ឋ នងកមារ

។ល។ កោកបានមានរបសនន ឲយដងផងតដរ

ថន ហពននតខែរកមពជាករកាម បានកធវើ នធរកថន

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ១៦ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

យវជនសហពនធខមែរកមពជាករោម កនងអងារបជអចនរនៃយ នរនអងាោរសហរបជាជាត សដពសទធជនជាតកដើម

កដឋយកលើកក ើង ពការទាមទារមនឲយមាគម

រពេះងឃតខែរកមពជាករកាម កៅកមពជាករកាមឋត

កៅករកាមការរគបរគង របរដឋឌ ភបាលយន។

ការទាមទារឲយមានគែៈកមែការ ថនអងគការ

ហរបជាជាតចេះកៅកមពជាករកាម កដើមផពនតយ

កមើលសនទ នភាពអបរ របតខែរកមពជាករកាម

កហើយតដលបញញា កនេះ ករមមានកឃើញនសត

តខែរកមពជាករកាម ទទលបានអាហរបករែ

កចញកៅកាកៅបរកទ។ បញញា បរសនទ ន

កដឋយសនរតតការតរបរបលថនធាតអាកា កធវើ

ឲយបណាឋ តបនកៅតកផរមាតមរទ តដលភាគ

ករចើនជាតខែរករកាម អបករបកបមខរបរកកមែដ

កាល យជាដទកថរបមនអាចកធវើតរបាន។ រពម

ទាងករឿងដកៅឋ គគក គកោក កៅ កហន តដល

រតវបានអាជាញ ធរយនកពងឃឃាង កៅកបង

ពនននាគរ កហើយបានអនញញដ តឲយរកមរគសនរ

ចលរខទកខក ើយ។

កលើពកនាេះកៅកទៀត ហពននតខែរកមព

ជាករកាម បានកលើកបញញា មយចននតដលតខែរ

កមពជាករកាម កពងរកៅកលើទកដកវៀតណាម

ខាងតផងបានជបរបទេះកនាេះគ បញញា ទាកទងអព

ទឌមន ស តដលកៅមានភាពខវេះខាត កៅ

ក ើយ នងឲយថនប កអនថរជាត នងរដឋឌ ភបាល

កវៀតណាម រកក កកមើលរាលបញញា ទាងអ

កនាេះមថងកទៀត។

មបញញច កផងតដរថន កចចរបជើអចថសរនថ

យកនេះ នងរបរពតថកៅជាករៀងរាលឆប កហើយ

មានទកៅចបងតតមយគត គគ រទឌរ

កៅរបជនជាតកដើមផលធ ល៕

កោយ៖ កញហញ ខបន សាសាដ

រដឋឌ ភបាលកមែយន កវៀតណា

មកទ កពលកពងករៀន កគមកចាបរគបករងៀន

យកកៅដឋកគក កដឋយកគកចាទថនកយើង

បករងៀនអកសរតខែរ គកយើងរបឆងជាមយនងរដឋឌ

ភបាល។ កហើយ ពកកោក មានការងវរកធវើកៅ

រកតខែរពវថងងកនេះ កកដឋយសនរមានកដើមទន

មកពកមពជាករកាមតដរ (កដឋយសនរបានខតខ

កាករៀនរតកៅកមពជាករកាម)។

មបញញជ កថន វតថសនមគគរងសបានចាប

កផឋើមកសនងក ើងកាលពឆប ១៩៩៧ ករកាមការ

ផឋចកផឋើមរបតខែរកមពជាករកាម តដលដកនាក

សនងកដឋយរពេះមហ កយឿង ន របធាន

មាគមតខែរកមពជាករកាម នងជារពេះកៅអធការ

វតថវតថសនមគគរងសកនេះ។ រពេះមហ កយឿង ន

អនចចធមែកៅឆប ២០១០ ករកាយពរពេះអងគទទល

អនចចធមែកៅតតែងជាកៅអធការវតថ រតវបាន

បងកដឋយរពេះកតជរពេះគែ រទន ម រហតមក

ដលពវថងង៕

កោយ៖ ចនទ រសែ

តពទពរ១៤

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ១៧ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

កមពជាររកាម៣០០ឆន មន (១)

កតើមានអវតបលកខលេះ បានកកើតក ើងកៅកលើ

តដនដកមពជាករកាម បនាធ បពរបកទកវៀតណា

មបាន កានកាបរតតរតជាផលវការ បនាធ បពការ

ចេះហតទកលខារបបារាងកាតទកដកនេះកចញព

របកទកមពជា កៅថងងទ៤មងនា ឆប ១៩៤៩?។

មននងកលើកយកបញញា ជាកត ថង តដលតខែរ

ករកាមកពងរបឈមករកាម ការកកៀបងាត

របរដឋឌ ភបាលកវៀតណាមពវថងង កយើងម

ដករងៀយកឯកសនរចាខលេះមកបងវា ញ ជន

កដើមផពចារណា។ តមកែតរបវតថសនសរ ថ មន

អងារកមពជាករកាមកនាេះ កាល យកៅជាបាយរប

យន កពលកវោបានកនលងកៅរបតហលជាបរយ

ឆប ។ មនដលថងងខបរឮកខបទ៦២ថនការបាត

បងៀទកដ កមពជាករកាម កយើងខញមកលើកយក

របវតថខលេះៗតដលកកើតមានកាលពឆប ១៦៤៩ គ

៣០០ឆប មន រងៀកចញពឯកសនរមហបរ

តខែរ រពេះរាជពងាវតតខែរតមសនសរសនថ លករត។

កោក កអង ត ជាកៅរកមរបការបកា

សនោវនចឆយ មាជកមាគមវបផធមាងែអងគរ

ជាអបករសនវរជាវឯកសនរកនេះ តដលកចញផាយ

កៅឆប ១៩៨៥។ កដឋយឯកសនរកនេះតវង កយើង

មកលើកតតវគគតដលទាកទងនងការ បាតបងៀ

ទកដកមពជាករកាម កដឋយមនមានបតនទមកចកថ

អវក ើយ។ ពភាគ៣-៤-៥ កបងតផនដ រពេះរាមាធប

ត (ពញន តដលជារពេះរាជបរតបនាធ ប ថន

កមថចរពេះជយកជដឋឌ ) រតងៀចង ទពរ៧៣០ មាន

កចកថដកចបេះ ៖

...លេះដលព..២១៩៣ គ..១៦៤៩

ឆប ឆលវឯកក រពេះបាទបរមនាងបរមបពរតជា

មាច ជវតកលើតផងរទងៀរតរបកានងកនា

បតថនៈ កាលតផនដកមថចរពេះជយកជដឋឌ រពេះ

បរមរាជបតកនាេះ រពេះកៅរកងអណាត មកក មាន

រាជសនរមកខចយក កខតថកកាេះរកប ថរពនគរ

កដើមផឱយទពមកកៅមហត កនាទាហនតត

រតម៥ឆប កទ។ ឥ វកលើកែតកនាេះយរ

កហើយ គរតតកយើងឱយកៅកតឿនយកមកវញ ជា

របញប កតើអមសរនថយលដចកមថច? កទើបអ

កនាបតមសរនថទាងពងរកាបបងគើទលថន រពេះរាជ

តរេះកនេះកឃើញថនរតមរតវណា។ កបងរគតដល

កពងជើនរបកាគប កនាេះ កមថចរពេះទាវធតអងគ

ចវ (យនតដលរតវជារពេះអគគមកហថន រពេះ

ជយកជដឋឌ ទ២) មហរាជននកកៅទកនាេះតដរ។

លេះរទងៀរជាបកហើយ រទងៀទលរពេះបរមបពរតថន

ករឿងតផនដថរពនគរមយកនាេះ មានភអកសរ

រមណយោឋ ន សសះសស (សសះគ) កៅកមពជាករោម

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ១៨ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

រពេះកៅ រកងអណាត មកកមកកមថចរពេះវរាជ

បត នងមក ដលអបកថនៈ រកចននងយនមាន

កកើតសរងវគ មនងគប ពទានដឋចករចកៅក ើយ

ថនមអងវរករកនន កអាលឱយតងទារក ើយ

កហើយតផនដថរពនគរមយកនេះ អបកមាថ យម

ធានាមនឱយខចខាតបាតបងៀ កៅណាទាលតត

កសនេះ។ ខលនអបកមាថ យកនេះកកៅកបងអណាចកន

រសនបកហើយ កបើដថរពនគររត បតបរ កៅជាខច

ខាតកដឋយរបការដចកមថចកៅវញកនាេះ អបកមាថ យ

ថនវ យខលនដលកនកធវើកទាអបកមាថ យចេះ។កមថច

រពេះបរមនាង បរមបពរតជាមាច ជវតកលើតផង

រទងៀរពេះណាថ បកហើយ កទញទាលរពេះ អងគ

ណា កហើយកដឋយរទងៀកកាតតរកងរពេះរាជហ

ឬទយរពេះទាវធតណាតដរ ករទងៀ ែឌ តកៅ

ក ងៀមកៅ...។

...ទព-៧៤២ ...ឯកមថចរពេះទាវធត

មហរាជននអងគចវកនាេះ តងតតពរពេះបាទ

កមថចរពេះរាជ ឱងវា ររពេះរធមែរាជាគតកៅ

រពេះអងគ បានអបកក ថចខលនធកធវើជារពេះសនវ ម

កហើយកនាេះ ករទងៀជាទកនើង រពេះរាជហឫទយ

ណា។ រពេះអងគរតតតមានអណាចកពកណា

កដឋយរពេះអងគមានអបកក ថចខលនធ ជយជាគនត

បញចេះបញចល បានកនាទាហនជាករចើនកនេះ១

កដឋយរពេះអងគមានមសរនថយន-តខែរជាករចើន អបក

កនាេះ១ ។ កៅព..២១៩៩ គ..១៦៥៥ ឆប

មតមបថកកនាេះ រពេះបាទបរមនាងបរម

បពរត ជាមាច ជវតកលើតផងរទងៀរបជើរពេះបរម

រាជវងសនវងស អងគអគគមហកនាកវកាមាតយ

រតរបកាជាកដើម អពរពេះកៅរកងអណាត ម

កករកយនបានកកើតចមបងនងចន កហើយ

បានមខចរកកកាេះរកប ថរពនគរកៅម

ហតទាហនកនាេះ ឥ វចមបងកនាេះកសនង តកហើ

យ។ ដកចបេះគរកយើងកតឿនទារយក មកវញ។

កមថច រពេះទាវធតរាជននរទងៀកឆលើយ

ថនៈ រកថរពនគរមយកនេះ អបកឱយយនកៅ

ណាក អារយរគននងមករកអបកទរមាអបក

អជវត។ ឯកខតថទាង៥រមាបក ើងអបកកនាេះ

ឱយអបកយកជា រមាបរទងៀរាជយចេះ ទកតតកខតថ

ថរពនគរមយកនេះ ឱយក ើងខលនអបកតកៅ។(គថន

រពេះទាវធតមថនវ យ យរមាបរពេះអងគ

ទាង៥កខតថកៅឱយឃាល ងហល ង រទងៀទកយកកាេះ

រកបថរពនគរមយបាកណាត េះ ជារមាបរពេះអងគ

តកៅ)។ កទើបរពេះបរមនាងបរមបពរតជាមាច ជ

វតកលើតផងរទងៀទញទាលកហើយកបងអងៀ កបងអងៀ

កចកថតដលនងរតវតងទារកនាេះករៀងមក...។

...ទពរ-៧៤៦ ...កទើបរពេះកៅរកងកហវជើន

របការពមនងកនាបតយលថន ពកដើមនគរ

កយើងកនេះ ជាចែេះចេះចលរកងកមពជា។ រពេះកៅ

រកងកមពជា ពតដលកធវើឱយកយើងហែងកៅកៅថ ចតថ

ដលមថងណាកសនេះ។ លេះករកាយមករពេះនគរ

កយើងតងតតពបានឯករាជយមក តលងចែេះ

រកងកមពជាកៅ រកងកមពជាកកៅតត ពតដលមក

កធវើអវឱយកយើងរពយចតថតដរ។ លេះមកដលមក

តផនដរពេះររកោពែា រពេះអងគ ចរត

យតថធមាទពធរាជធមាលអណា រពេះអងគឱយ

មកចងមពននមតថ យករពេះអងគចវកៅផសផគជា

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ១៩ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

រពេះអគគមកហកមថចរពេះជយកជដឋឌ ។ រពេះអងគ

រទងៀមានរពេះរាជហឫទយ កសនែ េះរតងៀពតរបាកដ

ណា នងការ កចចតផនដកនាេះ។ កយើងបានខច

រកកកាេះរកប ថរពនគរកៅណាកអារយ

កហើយកយើងបានកលើក រពេះអងគចវឱយមាន

អណាចទទាងនគរតខែរ។ កមថចរពេះជយកជដឋឌ

ជារពេះែសនកយើងកកទើទាល នងកយើងព

បានតដលកតឿនទារកទ លេះរតតតរពេះអងគបាន

គតកៅកៅក ើយតតរពេះអងគចវ។ កយើងបាន

តមាលតកមាើងរពេះអងគចវ ឱយមសរនថយននងពល

យនកៅកៅកបងអណាចរពេះអងគចវជាករចើន។

កហតកនេះ កហើយបានជារពេះកៅរកងកមព

ជាតៗមក មានកថបារមាកកាតតរកងរពេះអងគចវ

តដលបានក ើងទជាកមថច រពេះទាវធតមហរ

រាជជននកនាេះ។ អារយកហតទាងអកនេះ

កហើយ កទើបបានជារកងកមពជាធបតខាន តងទារ

រកកកាេះរកបថរពនគរតដលកយើងបានខច រហត

មកដលរគកនេះ។ ឥ វកនេះកមថចរពេះទាវធត

មហរាជជននមានទកខធរៈោា ងកនេះកហើយ (កបង

រពេះនគរកកើតកចារបលន) កបើកយើងមនជយយក

អាសនផង កឃើញថនមនបានជាដឋចខាត។ ថនកបើ

កយើងមនជយកបងកពលកនេះកទ មខជាការអាក

ខានកនេះនង បណាថ លឱយទាបកថនកដចតដលបាន

ក លមកោា ងកនាេះតមន កហើយតកៅមខជារពេះ

កៅរកងកមពជា ជានករកាយកនេះ នងតងទារយក

រកកកាេះរកប ថរពនគរតដលកយើងបានកហើយ

កនាេះយកកៅវញជាមនខាន កដើមផនងមនឱយខាត

ខចតយញញដ ក ើយ។ កបើកយើងជយកៅ កហើយ

បានទនងទនលលអ រកលងៀកហ ផាតដក

មាតរជកកនាេះ កគងៀតតនងបានមកកយើងកទៀត

កដឋយកយើងមានបណាចសនគែ មនឱយកយើងឯ

ណានងបាន។ ខែៈកនាេះអកនាបតមសរនថ

យនកជើនយលរពម។ កទើបរពេះកៅរកងកហវ

ចាតករបើអងភកបៀងជាកមទព ចាតឱយអងភកបៀង

ឃពល២.០០០នាកជាទពមខ ចេះទកចមបង

កលើកទាង ទពមខរពមទាងទពករកាយមកដល

ភបកពញ កហើយចលកៅថនវ យបងគើគលកមថច

រពេះទាវធតមហរាជជន នងកមថចរពេះបរម

រាជាអងគ កហើយនងកមថចរពេះឧទយរវងស

អងគតន។ រពេះមហកសរតទាងបអងគ រទងៀរេះ

រលទទលអងភកបៀងនងអងភដក នងអង

កដឋយអងកាយជាកនាទាហនតមទកនៀម..។

(កៅមានត.....)

(១)កែតអបកដករងៀកោងសនទ នភាពតខែរ

ករកាមបចចបផនបៈ K a m p u c h e a K r o m

Status:Unrecognized Indigenous Group Popula-

tion:8,240,000 Capital City: Prey Nokor, later

named Saigon/ Ho Chi Minh City

Area:89,000km²(inVietnam) Language:Khmer

Religion: Theravada Buddhism

UNPO REPRESENTATION The Khmer Krom

are represented at the UNPO by the Khmer

Kampuchea-Krom Federation (KKF). They were

admitted to the UNPO as a member in Novem-

ber of 2001.

រសនវរជាវកដឋយៈ ង ករមច

០៥-១៦-២០១១

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ២០ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

ខខែរកមពជាររកាមជានរណា? តមរបវតថសនសរ ថជាលដឋបលកដឋយមក

កនាេះ ក ែ េះរបតដនដកមពជាករកាម នងរបជា

ពលរដឌ តដលជាមាច រក រតវបានរដឋឌ ភបាល

អាណានគមយនបថរបថភលខៗគប ៖

កបងរបបអាណានគមបារាង កមពជាករកាម

រតវកគកៅថន កសនងន រឯរបជាពលរដឌតខែរ

ករកាមវញ បារាងកៅថន Cambodgien ។

កបងរបបអាណានគមនយម កវៀតណាម

កមពជាករកាម រតវយនកៅថន ណាមគ (Nam Ky)

ចតែករបជាពលរដឌតខែរករកាមវញ រតវបានកគ

កៅថន កមៀង (Mien) ឬ កវៀតណាមកកែើតតខែរ

(Viet Goc Mien) ឬ តខែរណាមប (Kho-me Nam

Bo) ឬរគនតតកៅថន “ជនជាត” (Dan Toc)

បាកណាត េះ។

តរាងរបក ែ េះ កមពជាករកាម តម

កាលរបវតថវទា ដចខាងករកាម ៖

យគមយ ហវែន ឬ នគរភប ឬ វែត

ភម (យនៈ Phu Nam)

ព ថតងកណាយបរាែវតទ បាននាឲយ

កយើងកជឿថន បពវបរតខែរបានរកៅកលើតដន

ដ ែថ ថនទកនលកមគងគរាប នឆប មនមានការ

កតរតរបវតថសនសរ ថកមលាេះ។

អបករសនវរជាវអនថរជាត នងជាតតខែរជា

ករចើនបានយលរពមថន ជនជាតកដើមកៅកមពជា

ករកាម គតខែរករកាម ជាអបកតែពជតងព

បរាែ ថនមន សតដលរកៅកបង អាណាចរក

នគរភប។ ការកាកដឋយរកមឯកកទខាងជាត

ពននសនសរ ថអព «ពកជនជាតភាគតច កបង

សនធារែរដឌកយៀកណាម» (១៩៦៦)បានពែា

នាពតខែរករកាមថន «ជាអបកបនថពជតខែរបរាែថន

អាណាចរកហា វ ែន»។

បរាែវទក ែ េះ លវ មា ករ ាត ថន

សនោបារាងចងប ា បានជករកកឃើញ

សនទ នយថនរកង អតកវ ជាព ថតងថនអារយធមា

តខែរ កបងតវតសរទ ១មនរគ ថករាជ។ រកង

អតកវ ពវថងងឋតកៅភាគខាងតផងថនកខតថ បា

រាជ តដលយនកៅថន អានោា ង An Giang បាតនថ

អបករបវតថសនសរ ថចាតទកថន វបផធមាអតកវ បាន

រាលដឋលកៅដល កពងៀកគ (Long An) , ម

(Ha Tien) នងតបនទថទកទៀតថនតដនដ ែថ

ទកនលកម គងគ។

ករឿងករពងរបជារបយ នងចមាល កកលើ

ោចារក កដចជាអតទបទកបងឯកសនរជាដើបង

ពរបកទចន នងក លថន រពេះអងគមាច កកា

ែឍ នា បានបតែថ តកៅពរបកទឥណាឍ

កហើយបានជបរបទេះនង រពេះនាងនាគ តដលរ

កៅមថ អតកវ ។ ពរនាកកនេះបានករៀបការជាមយ

គប កហើយបកងាើត អាណាចរកនគរភប តដលមានរព

តដន ខាងកជើងទលនងរបកទចន ខាងកកើតទល

នងតបនមយឥ វកនេះកៅ ញា រតង (Nha

Trang) ថនរបកទយន, ខាងតផងទលនង

របកទ មាា ក , នងខាងលចទលនងរបកទ

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ២១ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

ភមា។

ឆប ២៥០ថនរគ ថករាជអធរាជ Wu ថន

របកទចន បានចាតឲយមន សពរនាកក ែ េះ

Kang Tai នង Zhu Ying មកអតកវ កហើយកគបាន

ពែានាអពការរគបរគង ថនអាណាចរកហវ ែន

តដលមានរកបៀបរបបដច ឥណាឍ ។

មានឯកសនរជាករចើន បានពែានាោា ង

លមអតអពរបពននកសនងងគម តដលមានរបភព

ពរប កទឥណាឍ ដចការករបើនវអកសររាត

ជាកដើម។

ឆប ៥១៥ ករកាយពរពេះបាទ កកាែឍ

នយវរ ែន បានកសនយទវងគតកៅ រពេះបាទ ររទវរ ែន ក

បានកធវើគតរពេះកជដឋឌ ឯង កហើយក ើងកសនយ

រាជយដលឆប ៥៣៩។ ករកាយពកនាេះ ហា វ ែន

បានធាល កកៅកបងសរងវគ មរាថរ។

កបងយគមយកនាេះ ក ថច សនមនថរាជ

(រពេះរាជាកបងរបកទជតខាង) ជាបងបអននានា

តដលតងកៅកបងអាណាចរក ហា វ ែន រគបរគង

កដឋយតបនដឋចតតឯង។ គរកតមាគ លជាងកគ

កនាេះគនគរកចនឡា តដលបានផ រតតដតក ើង

កៅជាមហអណាចមយ ករកាមការរគបរគង

របក ថច ភវវរ ែន ជាអបកកានរពហែញដសន

នា។

យគមយកចនឡា Chenla(យនៈChan

Lap) រពេះបាទ ភវវរ ែន ថនកចនឡា តដលជាអបក

ពជពងសជាមយគប នងរពេះបាទ ររទវរ ែន ថន ហា វ

ែន តដរកនាេះ បានវាយយកអាណាចរកកនេះ

បញចលជា កចនឡាធ តដលបានទទលឋានៈជា

រដឋឌ ធបកតយយ។

ក ែ េះ កចនឡា គជា កយតដលរបវតថវទ

កៅតមចន។ អបករបវតថសនសរ ថខលេះកទៀត

នបដឋឌ នថន កយ កចនឡា មកព កយតខែរថន

“ជានកលើ” កដឋយកហតថន កាលពមនរបកទ

តខែរតផបក ខាងកជើងកគកៅថន “ជានកលើ” ចតែក

តបនដទនាបតផបកខាងតផង កគកៅថន “ពជ

ករកាម”។

ករៅពភាសនសរ ាត តដលមានករបើតង

ពយរមក ភាសនតខែរបរាែបានករបើជាកលើក

ដើបងកគ។ ោចារកអងគរបរ មានចេះកាល

កែតឆប ៦១១។ កៅកមពជាករកាមពវថងងមាន

វតថខលេះ បានកសនងក ើងតងពមយកចនឡា។

ឧទាហរែ កៅកខតថរពេះរត ង មានវតថកកាេះ

តកវករ (ឆប ៦១៣) នង វតថករាងឯក (ឆប

៦៤២)។

ខាងតផបកវបផធមាវញកនាេះ របចមាល ក

បដមាកៅមានលកខែៈតបបឥណាឍ កៅក ើយ តត

បានបងវា ញកបចរចនាតបបតខែរ កហើយបានបនថ

អានភាពរហតដលមយអងគរ។

ចាបពឆប ៧១៧កៅ កចនឡា បានតចកជា

ពរ៖

១/ កចនឡាដកគក

២/ កចនឡាទកលច

តដលមានកមពជា កមពជាករកាម នងមយ

ភាគ ថនកវៀតណាមពវថងងកនេះ។

កៅមានត

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ២២ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

រេចកដខថលងការណរបេបណាដ ញយវជនខខែរកមពជាររកាម េដអពរពតតការណរសាកនាដកមែររកាយថថៃ០៤ មថនា ១៩៤៩

កៅថងងទ០៤ តខមងនា ជាករៀងរាលឆប

ជនរមមតខែរកៅជើវញពភពកោក ជាព

កតខែរកមពជាករកាម នងរបារពនពធរឭកខបទ

៦២ឆប ទវាកានទកខជាតតខែរ តដលជាថងងអាណា

នគមបារាង បានកាតទកដកមពជាករកាមឲយកៅ

រដឋឌ ភបាលកវៀតណាមរគបរគង (០៤ មងនា

១៩៤៩ - ០៤ មងនា ២០១១)។

កមពជាករកាម ជាអតតទកដថនរពេះរាជា

ណាចរកកមពជា ទតកៅខាងកកើតកឆៀងខាងតផង

ថនរពេះរាជាណាចរកកមពជា បចចបផនបជាចតែក

មយថនសនធារែរដឌ ងគមនយមកវៀតណាម ។

កមពជាករកាមមានរបវតថសនសរ ឋជាង ២០០០ឆប

មនរគ ឋករាជ ដចគប កៅរពេះរាជាណាចរក

កមពជា។ របជារាសរ ឋតខែរជាមាច ទកដកមពជា

ករកាមកនេះ ពករ េះបានមកតងទលកៅ បាន

កកើត នងរកៅកលើទកដកមពជាករកាមកនេះមន

កគកៅតបនអាអាកគបយ។ កមពជាករកាមមាន

ទហ ៨៩.០០០ គ តមរតរកឡា មានរបជាជន

ជាង ៨.២៤០.០០០ នាក មានទរកងដធមយ

ក ែ េះថន រកងថរពនគរ របជាជនតខែរកៅកៅ

កនាេះនោយភាសនតខែរជាផលវការ កានរពេះពទន

សននាកងរវាទ។ កាលពថងងទ០៤ តខមងនា ឆប

១៩៤៩ អាណានគមបារាងបានអនមតចបប

កលខ៤៩-៧៣៣ កដឋយឃបឃតជាមយអាជាញ

ធរអាណានគមកវៀតណាម កដើមផកាតទកដតខែរ

តបាកខាងករកាមកផធរឲយអាជាញ ធរអាណានគមកវៀត

ណាមរតតរតបនថរហតដលពវថងង កដឋយមន

បានរមតរបជារាសរ ឋតខែរជាមាច ឬថនប កដក

នាថនរពេះរាជាណាចរកកមពជាក ើយ។ ចបប

កនាេះ រតវបានបកតរបជាភាសនតខែរករៅផលវការ

ដកចបេះថន ៖

ចបបកលខ៤៩-៧៣៣ ចេះថងងទ០៤ តខ

មងនា ឆប ១៩៤៩ កោងមតពរដឌ ភាថនហ

ភាពបារាង រដឌ ភា នងរកមរបកាថនសនធារ

ែរដឌបារាងបានករមច រដឌ ភាថនសនធារ

ែរដឌបារាងបានអនមត។

របធានាធបត ថនសនធារែរដឌបារាង

របកាចបបដចតកៅកនេះ ៖

មារត១ ៖ កបងរកបខែឍ មារត៦០ថន

ធមែនញដសនធារែរដឌបារាង នងតមមតរប

ភាកសនងននាមយរបជើថងងទ២៣ កម

សន ១៩៤៩ លកខនថកៈទកដកសនងនបានរតវ

តកតរបតមមារតដចមានតចងខាងករកាម។

មារត២៖ ទកដកសនងន រតវបាន

ភាជ បកៅជារដឌចែេះកវៀតណាម កោងតម

កចកឋរបការមកាលពថងងទ០៥ តខមងនា ឆប

១៩៤៨ នងកចកឋរបការបរដឋឌ ភបាល

បារាង កាលពថងងទ១៩ ហ ១៩៤៨។ ទកដក

សនងន ឈប ទតកៅកបងលកខនថកៈជាទកដ

ឯនាយមរទរបបារាងកទៀតកហើយ។

វទយេរេងកមពជាររកាម (VOKK) សារពតមាន ថរពនគរ (PNN)

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ២៣ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

មារត៣៖ កបងករែ តដលលកខនថកៈ

របកទកវៀតណាមរតវតកតរប លកខនថកៈកសនង

ន នងរតវចាតទកជាកមែវតទថនការករមច

របភាខាងកលើ ដចមានតចងកបងមារត៧៥

ថនរដឌធមែនញដ (ជើពកVIII ៖ ហភាពបារាង)។

ចបបកនេះនងរតវអនវតថដចជាចបបរដឌ។

កធវើកៅទ ង ថងងទ០៤ មងនា ឆប ១៩៤៩

ហតទកលខា ហតទកលខា

វាឿ ងងៀ អរយាល ហងៀរ កកើយ

របធានាធបត នាយករដឌមសរនឋ

ហតទកលខា

បាល ក ឋ-ផលករ ាត

រដឌមសរនឋទកដបារាងឯនាយមរទ

ឆប ១៩៥៧-១៩៦០ កវៀតណាមបងខើរបជា

រាសរ ឋ នងរពេះងឃតខែរកមពជាករកាមឲយផលល បឋរ

ទកនៀមទមាល បកៅតមរកបៀបយន។ រពេះងឃ

តខែររតវកការកទកចកញចើ ម ក លៀក កអាវថដ

ធពែាមរជក រតធមារតវកគេះរតកឡាក

របជារាសរ ឋតខែររតវទកកបង ក លៀក កកខា

អាវតមតបបកវៀតណាម នងបបាតកមែវធ កា

អកសរសនសរ ឋតខែរកចញពសនោរដឌទាងរង។

ឆប ១៩៦៣-១៩៧៥ កវៀតណាមបានបឋរ

ញញដ ែជាតតខែរ កៅជាកវៀតណាមកដើមកកែើ

តតខែរ (Nguoi Viet goc Mien) ដតបផលល ញវតថ

អារាម នងចាបរពេះងឃយកកៅកធវើទាហន។

ឆប ១៩៧៦ កវៀតណាមកកែឍ រពេះងឃ

នងរបជារាសរ ឋតខែររាបតននាក កៅជកតរពក

០៣ កមាៈ (រឭកថងងកកែើ តបកសគមែយន ឋឥែឍ

ចន) តដលមានជករៅ៩តមារត បាតករកាម១២

តមារត មាតកលើ៣០តមារត ោា ងធងនធងរបផត។

ឆប ១៩៨៥-១៩៨៧ កវៀតណាមបានចាប

រពេះងឃ អបករបាជញបញដវនថតខែរចនន ៤.២៤៨

នាក ដឋកពនននាគរ នងកធវើទារែកមែោា ងថរព

ថផសបផត កបងកនាេះរាបរយនាករតវបានមាល ប

កបងពនននាគរ នងខលេះកទៀតពការ នងវកលចរត

រហតមកដលពវថងង ។ សនោករៀនភាសនតខែរ

តមវតថអារាមរតវករៀនតមកមែវធតដលអាជាញ ធ

រអាណានគមកវៀតណាមបានកែត គមពរដកា

សនសរសនឋ លករតរតវកវៀតណាមដតបផលល ញក ធើរ

គែ នល។

ចាបពឆប ១៩៧៦ រហតមកដលបចចបផនប

រពេះងឃតខែររតវបងខើឲយកធវើតរចការ ចញច ម

តវ ហនៈ នងចញច មរតដចរគហ ទ។

ឆប ២០០៧ កបងតខកមាៈ នងតខកមសន កវៀ

តណាម បានចាបរពេះងឃតខែរចនន ១៦ អងគ

រមាតផងៀចពរផសក កហើយបានកាតកទា

ចនន៥អងគដឋកពនននាគរព២ឆប កៅ៤ឆប រពេះ

ងឃខលេះ រតវបងៀពនយជារបាកចនន១០០$

(មយរយដោល រហរដឌអាកមរក) ឲយរដឋឌ ភបាល

សនធារែរដឌ ងគមនយមកវៀតណាម។

កាលពថងងទ២៦ តខកមាៈ ឆប ២០០៨ សរ ថ

តខែរករកាមកៅរកទនកបៀន តខរតមាតរជក

រតវបានរដឌអណាចកមែយន ថយន វាយកធវើបាប

កដឋយករបើដើបងឆក តខសកភលើង នងរងរបទាង

២៩នាក កបងកនាេះមាន៨នាក របធងន នង២

នាករហតដលចលពាបាលកៅមនធរកពទយ។

រពតថការែដលវង ជរ ចត ទកតភបកកាល យ

ជាមរតវរងការគរាមចាបចងដឋកគក រចវាឿ

កដចមានកកើតក ើង កាលចងឆប ២០០៧ កៅ

កលើរបអបករ នាង កយា ជាកដើម ។

ថងងទ២៤ តខកមាៈ ឆប ២០០៨ កៅតខរត

ឃាល ង រកមរបជាជនកវៀតណាម កដឋយមានការ

គរទពរដឌអណាចផងកនាេះ បានកលើកគប មកដត

ផធេះអបករ ល ធ កហឿង កដឋយមលកហតតវាឿ

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ២៤ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

យកមកវញនវដតរ តដលរដឌអណាចកមែយន

ថកវៀតណាម របអយកឲយរបជាជនខលន។

កាលពថងងទ០២ តខកញញដ ឆប ២០១០ មាន

រពតថការែយនកាបតខែរ កៅកបងកខតថករាងដើរ

កវៀតណាមកៅថន ថតនញតបនចការកៅ ា

របជនជាតកវៀតណាម បណាថ លឱយមានករគេះ

ថនប កដចខាងករកាម តដលយវជនទាង២២នាក

បានបករមើការងវរជាកមែករកៅទកនាេះ។

ជនរងករគេះមាននាមដចខាងករកាម៖

១- កៅ តែត អាយ២២ឆប រតវបានរកមយន

កាបសនល ប រកៅភមរោង ឃរោង រក

សនវ យទង កខតថមាតរជក។

២- កៅ ផលត រកៅឃបនាធ យសនវ យ រក

សនវ យទង កខតថមាតរជក រងរបជាទមងន

ពាបាលកៅមនធរកពទយ។

៣- កៅ តកវ រកៅឃបនាធ យសនវ យ រក

សនវ យទង កខតថមាតរជក រងរបជាទមងន

ពាបាលកៅមនធរកពទយ។

៤- យវជនមាប កកទៀត (មនសនគ លក ែ េះ) រតវ

របជាទមងនកដឋយរតវយនកាបដឋចសនែ នង៥

របកទៀតរងរបរសនល។

អតតរពេះកៅអធការ វតថនករគធ កពងៀ

កានថ (កពងៀកាយ) ទរមកខតថរពេះរត ង ក ែ េះ

ថនច កសនភែ ករកាយពោចាកកាខ បទកាល

ពថងងទ២២ តខកកាដឋ ឆប ២០១០ កហើយរតវអាជាញ

ធរយនចាបខលននាថងងទ២៩ តខកកាដឋ ឆប ២០១០

កហើយកោករតវបានតោការ របជាជនបកស

កមែយន ថកវៀតណាម កបើកសនវនាការរបកា

សនលរកម កៅកវោកមាា ង៧ រពកថងងទ២៧ តខ

កញញដ ករកាយពរតវបានចាបខលនកាលពតខក

កាដឋ រហតមកដលថងងទ ២៧ កញញដ ឆប ២០១០

តោការរបជាជនកវៀតណាម កាតកទាឱយ

ជាបកៅករៅឃ (កៅកបងផធេះ) ចនន៩តខ ។

កាលពថងងអាទតយ ទ១៩ តខកញញដ ឆប

២០១០ យវជនតខែរករកាមមាប កក ែ េះ ង វាង

ថនញ អាយ១៧ឆប រតវបានជនជាតយនចាក

នងកថសរនាសនល បកៅទរកងថរពនគរ ករកាយពមាន

ការតខវង កយមថគប បនថច កៅកបងហងយន

មយ ។ យវជនក ែ េះ ង វាង ថនញ មាន

កកែើ តកៅភមខាចកណាថ ល រកកពងៀធ ឬ

រកចវថនញ កខតថរពេះរត ង ជាអបកក ើងកៅ

ឈបលយន កៅទរកងថរពនគរ។ ករកាយព

រតវបានយនចាកមាល ប យវជន ក ែ េះ ង

វាង ថនញ មនទានបានសនល បកទ រតវបានកគយក

កៅមនធរកពទយ តតកដឋយកហតគែ នលយ រគ

កពទយកវៀតណាមកទកកចាលមនរពមពាបាល

ក ើយ ។ កដឋយមហរខាល ងកពក យវជនកនេះ

កសនល បកៅកបងកពទយតតមថង។ ជនថដដលជាជន

ជាតយន រហតមកដលកពលកនេះកៅមនទាន

បានដងថន កតើ មតទកចចរដឋឌ ភបាលកវៀតណាម

ចាបជនកលែើមកកធវើការផថនាធ រកទា ឬោា ង

ណាកៅក ើយ ។

យវជនតខែរករកាម ក ែ េះ ថនច ថនញ

(Thach Thanh) អាយ ២៨ ឆប កៅភម ភកហឿង

ឃដឋ ក រកចវថនញ តខរតរតវញ អតត

តខរតរពេះរត ង កមពជាករកាម។ យវជន ថនច

ថនញ (Thach Thanh) មានរបពនននងកនពរនាក

កបងបនធករគសនរ កហើយបានចាកកចញពរកក

កែើ តកៅរករបបឈបលយរកកបារ កៅទរកង

ថរពនគរ កដើមផយកកថរមកៅចញច មរគសនរ។ យ

វជន ថនច ថនញ (Thach Thanh) រតវបានឃាតករ

យនមនសនគ លមខ មាល បកៅជាយទរកងថរព

នគរ កាលពថងងទ ៣ តខមករា ឆប ២០១១។

ចតែកយជនតខែរករកាមមយរបកទៀត គ

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ២៥ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

ក ែ េះ ថនច ហវ ង (Thach Hoang) អាយ ២១ឆប

កៅភមរតកង ឃកមវាឿ រកកផលប រដឋច តខរត

រពេះរត ង បានចាកកចញពរកកកែើ តកៅ

រកឈបលរតត កៅកភាជនយដឋឌ នយនមយ

កៅទរកងថរពនគរ អរយៈកពលចនន៣ឆប

កដើមផរកកថរមចញច មរគសនរ។ យវជន ថនច

ហវ ង (Thach Hoang) រតវបានជនជាតយនចាក

មាល ប កាលពថងងទ៦ តខមករា ឆប ២០១១។

ករែទាងពរខាងកលើកនេះ អាជាញ ធរយន មនបាន

រកកហតផល ឬយតថធមា ជនដលរបជាពលរដឌ

តខែរករកាមកនាេះក ើយ។

ទកងវើទាងឡាយដចតដលបានតងលងមកខាង

កលើកនេះ គជាអកពើរកោភទនមន សោា ង

ធងនធងរ នងថរពផាយបផត តដលរបាចាក នង

ផធយពកចកថតងលងការជាកល កតការញញដ

នងអន ញញដ ថទនមន ស របអងគការហ

របជាជាត។ កឆលៀតកបងឱកាថនទវាខប៦២ឆប

ថនទកដកមពជាករកាម ករកាមអាណានគមរប

រដឌភបាលកវៀតណាម កបងនាមបណាថ ញយវជន

តខែរកមពជាករកាម របចារពេះរាជាណាចរកកមពជា

តដលកពងកធវើការ កផលថ តកៅកលើវ យទន

មន ស មអ វនាវ នងែមពរកៅដលរ

ដឋឌ ភបាលកវៀតណាមឈបជាបនាធ ន នងផថល

ក ើងវញនវ៖

ទនករភាពកបងការកាអកសរសនសរ ថ

តខែរ ឲយបានទលទោយកៅទទាងតដនដកមពជា

ករកាមតដលធាល បមាន តងមយងគមរាសរ ថ

នយម ។

បញឈបរាលការកចាទរបកាន នងករ ើ

កអើងមកកលើបងបអនតខែរកមពជាករកាម កដឋយករបើ

កយថន តខែរកមពជាករកាម ជាជនជាតភាគតច ។

បញឈបរាលការគរាមគតហង បភត

បភយចក េះបងបអនតខែរកមពជាករកាម តដល

ចលមករពេះរាជាណាចរកកមពជា កហើយកពល

តដលរត បកៅវញ មកឲយមានការកចាទ

របកាន នងចាបឃខលន ។

បញឈបការបទទនករភាព កបងការ

កគរពជើកនឿរពេះពទនសននា ពកការកធវើ

បែយទាន កឲយមានការកែតកពលកវោ នង

ការហមឃាតថនការទនាកទនងគប ។

បញឈបរាលការហមឃាតបងបអន តខែរ

កមពជាករកាម មនឲយសនថ បវទយ នងកមើល

ទរទសនតមរយេះតខសរកាប ឬតមរបពននផលា យ

រែបពរកតខែរ ។

បញឈបការចាបយកកៀវកៅ កផនខាប ត

គមពរដការរពេះពទនសននា តដលបងបអនតខែរកមព

ជាករកាមនាពរបកទកមពជា កៅតដនដកមពជា

ករកាម ។

មផថលយតថធមា ដលរគសនរជនរង

ករគេះតខែរកមពជាករកាម តដលរបជាជនកវៀត

ណាមបានបងាឲយមានរបសនប ម នងមាល បកៅ

កខតថមាតរជក (Chau Doc) នងកខតថរពេះរត ង

(Tra Vinh) ។

បណាឋ ញយវជនតខែរកមពជាករកាម កយើង

ខញ មានកថ ងឃមោា ងមតមាថន កចកថតងលងការ

កនេះ នងបានរជាបកៅដលអងគការហរបជា

ជាត អងគការទនមន ស នងអនថរជាត ជាព

ករបជាជន នងរដឋឌ ភបាលកវៀតណាម ជយ

រកយតថធមា នងកធវើអកពើលអមកដលបងបអនតខែរ

កមពជាករកាម ឲយរចផតពទកខលបាក នងរកៅ

របកបកដឋយខកកសមកានថ ដចជារបជាជន

កវៀតណាម តដលខលេះជាជនអកនាថ របកវន

បចចបផនប កពងរកៅរពេះរាជាណាចរកកមពជា

បានខសននថរហតមកដលពវថងងកនេះ៕

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ២៦ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

ទរនៀមបណយវសាខបជារៅកមពជាររកាម

កចេរារពធពធវសាមបជាកៅវតៃមនសាគរ(កដើមអពល) សសកករជាយញក កមតៃឃល ង

បែយវសនខបជា បានដលការបជាដ

ខានខាងរពេះពទនសននា បែយវសនខបជា

របារពន កធវើកៅថងងកពញបែា មតខវសនខជាករៀង

រាលឆប កដឋយកៅយកកហត ៣ របការគ៖

១. រពេះទនតទរាជកមារ រទងៀរបត

ថងង រក ១៥កកើត កពញបែា ម តខពសនខ ឆប ច

មនពទន ករាជ៨០ឆប គត។ រពេះនាងរមហ

មាោ កបងដើកែើ រោងកៅកានកទវទហៈនគរ

កៅ កកណាឋ លផលវ ចកនាល េះរវាងនគរទាងពរគ

កបលវតទនងកទវទហៈ រពេះនាងរទងៀបានរបត

រពេះរាជបរតរទងៀរពេះនាមថន ទនតទរាជកមារ កបង

ថរពលមពន ករកាមកដើមសនលរពកសមានមលបនង

ខយលបករកភើយដតនរតជាក ។

២. រពេះទនតទរាជកមារ រទងៀបាន

រតដងនវ រពេះអនតថរមាែ កមាព ធញញដ ែជា

រពេះពទនដកឆបើមកបងកោក ករកាយពរទងៀកចញ

បកពញមហភកនសរងាម កធវើទការករោអ

រយេះកាល ៦រពេះវា រពេះមាែ មពទនថនកយើង

រទងៀបានរតដងនវ អនតថរមាែ កមាព ទនញញដ

ែជារពេះពវញដពទនឯកសនសនឋ កបងកោក រពេះ

អងគ រទងៀរតដងកៅករកាមកដើមក ធរពកស

តកផរ ធងកនរញជរា នាកពលមនរពេះអរែរេះ កបង

ថងងពធ ១៥កកើត កពញបែា ម តខពសនខ ឆប រការ

រតវនងថងងទ ៨ តខធប មនព.. ៤៥ឆប កបងរពេះ

ជនាែ យ គរមប ៣៥ រពេះវា។

៣. រពេះមាែ មពទនជាមាច រទងៀរលត

ខននចលកានបរន វ ន រពេះដមានរពេះភាគរទងៀ

បទរពេះកនរតចេះនសមៗ តផនដកចាបកផឋើម

កករកើកញបញរោា ងខាល ង ទាងផគរកោនគរគក

គករគង រពមជាមយគប ក ើង។ ផលា សនលរពកស

នងផលា មនាធ រវៈ កបនថរជេះករាយរាយមកបជារពេះ

អងគដចដើែកទកកភលៀង នងរពេះភកខងឃកចាប

កផឋើមកថកកឋលតរកទញយក ើង។ ភកខងឃទាង

កនាេះកបានដងោា ងចបថន រពេះមែកគ

តមបរមរគរទងៀបរន វ ន កបងឋានបរមខឬ

ឋានផតទកខកហើយ។ រពេះពទនអងគរទងៀោងចាក

កោកកយើងកៅ កបងកវោរារត កកណាឋ លអា

រធារត នាថងងអងវគ រ កពញបែា ម តខពសនខ ឆប

មាញ ករកាមកដើមរាងទាងគរ រកងក នារា កបង

រពេះជនាែ យ ៨០ឆប ។

អតទនយរប កយថន "វសនខបជា" បាន

កចកឋថន ការបជានវថងងកពញបែា មតខវសនខ

កយថន វសនខបជា កាល យមកព កយថន "វសនខ

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ២៧ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

បែត មបជា" តរបថន "ការបជាថងងកពញបែា មតខ

វសនខ" បែយវសនខបជា ថងង ខានោា ងថរក

តលងកៅកបងរពេះពទនសននា ករ េះជាថងងតដល

រពេះពទនជាមាច រទងៀរបត គការឧបផតថក ើង

រតដង គកចកឋករមចនងបរន វ នគ

កចកឋរលតទកខទាងពងទាង៣របការកនេះ បាន

របរពតថកៅកបងថងងជាមយគប ដកចបេះគ។

ថងង១៥កកើត តខវសនខ ឆប ច មនពទន

ករាជ ៨០ ឆប រពេះអងគរទងៀរបតនាថរព

លមពន ចកនាល េះនគរទាងពរគ កបលព ថ នង កទវ

ទហៈកបងរវាងរពេះនាងរមហមាោ រទងៀោង

កៅកានរតកលរបខលនកដើមផរបតបរត។

ថងង ១៥កកើត តខវសនខ ឆប រកា មនពទន

ករាជ ៤៥ឆប ករកាយកពលតដលរពេះទនតទ

កមារ បានរទងៀកចញបកពញរពេះផបកធវើទការ

ករោអរយៈកាល៦ឆប កហើយបានរតដង

ជារពេះមាែ មពទនជាមាច កបងរពេះជនែ ៣៥

រពេះវា នា ធងកនរញជរា រកងរាជរគេះ។

ករកាយពបានរតដងនវ អនតថរមាែ

កមាព ធញញដ ែនងរទងៀកទនាករបាកវកនយយ

តវអចនន ៤៥ រពេះវាកហើយ រពេះមាែ

មពទនថនកយើង រទងៀបានរលតខននចលកានបរ

ន វ នកៅថងង១៥កកើត តខវសនខ ឆប មាញករកាម

កដើមរាងទាងគ នារកង រាែតដនមលលៈ។

កហតការដ ខានទាង៣ របការកនេះចាតទកថន

ជាមលកហតថនការចាតបែយវសនខបជា រប

ពទនសននកជនទាងឡាយ ទទាងពភពកោក

ជាបរហតមកដលបចចបផនបកនេះ ។

កហតការែខាន ៣ របការកនេះបាន

កកើតក ើងកបងរយៈកពលឆង យពគប រាបបឆប ក

បាតនថ ជាថចដនយមយរតវនងថងងជាមយគប បាន

នយថន បែយវសនខបជា បានរលកនវថងង

ខានទាង៣រពមគប កបងរពេះពទនសននា។ ថងងកនេះ

ពទនសននកជន ទាងបពវជតទាងរគហ ទបាន

រពមករពៀងគប កធវើបែយ កដើមផរលកនវថងងទាង

៣ កនេះនងរលកនវរពេះករណាធគែ រពេះបញញដ

ធគែ នងរពេះវ ទាន ធគែថនរពេះមាែ មពទន

ថនកយើងតដលរពេះអងគរទងៀរពេះកមតថ ចក េះពវ

តវទាងឡាយកដឋយមនបានតបងតចកវែត ៈ ព

ែាមផរ ឬជាតសននណាៗទាងអ។

បែយវសនខបជាកនេះ តមការនបដឋឌ ន

ថន មានការរបារពនកធវើមនដើបងបងអ តងព

មយរបមាែ ពទន ករាជ ៤២០ កដឋយ

រពេះបាទភាតករាជ របកទរលងវា ។ រពេះអងគ

បានរបារពនពធបែយ ោា ងមកហឡារកអធក

អធមកដើមផថនវ យជារពេះពទនបជា កហើយរពេះរាជា

មយករកាយៗ កបានរបារពនកធវើតមតករៀងមក

រហតដលបចចបផនប។

តខែរកមពជាករកាម របមាែជា ៩៩% ជា

អបកកគរពជើកនឿរពេះពទនសននា កហើយតតងតត

របារពនពធបែយវសនខបជាកនេះ ជាករៀងរាលឆប

ផងតដរ។ ឲយតតដលថងងបែយវសនខបជា រពេះ

ងឃកៅតមបណាឋ វតថ តដលដកនាកដឋយរពេះ

កៅអធការ ឬរពេះពហរត កបាអាត លអ

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ២៨ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

តកតតងទវតថអារាម របដឋបកដឋយទងៀរពេះពទន

សននា តដលចងជាតខសខាវ តតខវងកពញថផធវតថ

នងកដឋតជាបកងវគ លអមងខាងផលវចល ោា ង

រគលច កហើយទងៀកបករវចៗតមទកនារខយលគរ

ជាទរជេះថនល នងបកងាើនកសនភែភាពកបងទវតថ

អារាមនារដវបែយវសនខបជាកនេះផង។

ពទនមាមកជនតខែរកមពជាករកាម មានការ

របារពនពធវសនខបជាកនេះរកដៀងៗគប កដឋយ

រគនតតអនវតថកៅតមទកនៀមទោប ថនតបន

ឬកបងចែេះកជើងវតថករៀងៗខលន។ កដឋយត ករពេះ

ងឃ នងពទនបរ ទតខែរកមពជាករកាមកៅកបង

ចែេះកជើងវតថ មនសនគរ (កដើមអពល) រក

ករជាយញក កខតថឃាល ង ជាករៀងរាលឆប តតងតត

កធវើការដតងាកផន កដើមផអបអរសនទរ ទវាវសនខប

ជា។ ការដតងាកផនកនេះ គកៅថងង១៥កកើត កពញប

រែម គែៈកមែការរគបរកមកវនទាងអ រពម

ទាងថនប កដកនាគែៈកមែការវតថ បានរបមលផថ

ពទនបរ ទចែេះកជើងវតថទាងអ កៅឯចងភម

កៅកវោកមាា ង ២ - ៣ ោង ច កដឋយក លៀក ក

កថ ម តមរបថពែរពេះពទនសននា កៅថដ

របដឋបកដឋយ កទៀន ធប ទងៀរពេះពទនសននា

រពមទាងបាចផលា ។ល។ រឯរកមយវជនរកម ក

កមាល េះ កក លៀក កោា ងសនអ តបាតតមរបថពែ

ជាតតខែរ ខលេះបបាចផលា ខលេះកានបាដឋ កយកសនល ក

ថនរពេះពទនសននា ដតងាដងាមតមដងផលវកឆព េះ

កៅកានទវតថអារាម កឃើញគរជាទកមាទកៈ។

រណាឋ បថនកផនដតងាកនាេះតដរ កគកឃើញ

មានអងខកចនន ៣ ករគឿងោា ងរតតដត ប ក

កដឋយកផរកបចតខែរពបរាែ អងខកទាងបកនាេះគ

កគតមាលរពេះពទនបដមាទាងបគ រពេះអងគរទងៀរប

ត១ រពេះអងគរទងៀរតដង១ នងរពេះអងគរទងៀ

បរន វ ន១។ កផនដតងាកធវើដើកែើ រកដឋយមានរប

គកភលងពែ ទយ រពមទាងមានរកមថឆោរាដក

នាពមខផង អវតដលកធវើឲយរកភើបកទៀតកនាេះ គការ

តរកជយកឃានមថងៗ ោនឮកងរពងតម

ដងផលវ តដលរបកបកៅកដឋយអតទនយកលើក

ធយរពេះពទនសននា។ កពលតដលកផនដតងា

មកដលវតថ កហើយករកាយពរបទកសែរគប៣ជើ

វញរពេះវហររច កឃើញមានរពេះងឃរទងៀគងៀ

មយចកហៀង នងពទនបរ ទឈរមយចកហៀង

ខែៈកនាេះគ ការរបារពនពធកគរពទងៀរពេះពទន

សននា កដឋយរកមនារ ងគហៈធមា រតបទ

កគរពទងៀរពេះពទនសននា នងបទរឭកដង

វញញដ ែកខននជាកដើម ោា ងលនលងៀលកនាល ច គរឲយ

រពរពចកបងចតថ។ បនាធ បមក មានការតដង

នធរកថនតណាងរពេះងឃកបងវតថ នងតណាងគ

ែៈកមែការ ពទនបរ ទ កបងការកគរពរពេះពទន

សននា ជាវកទាកទងនងទវាវសនខបជា

កនេះ។ ជាទបញចបថនកចចកគរពទងៀរពេះពទន

នាកៅឯទធាល វតថកនាេះរចមក កគបាននាយក

ករគឿងរណាឋ បទាងអកនាេះកៅតមាលោា ងមាន

រកបៀបករៀបរយ កៅកណាឋ លឧកបាថនគរ

តដលជាទកាា រៈបជា។ យបក ើង បនាធ បពការ

ជបជើពទនបរ ទក ើងវញកៅកបង

តកៅទពរ៣២

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ២៩ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

«យ»ជារោលនបាយអាទភាពរបេរវៀតណាមេរមាបខខែរររកាម

កគលនកោបាយ របបកសកមែយន ថ

កវៀតណាមមានករចើនណារមាបជន ជាត

យនរបកគ ដចជាកគលនកោបាលអវតដល

បកសបានដឋកកចញកដើមផទប សនា តនវបញញា វបតថ

កដឌកចច ជរមញឲយមានការផលតនងនាកចញ

នវផលតផលព របកទកវៀតណាមនងកគល

នកោបាយខលភាពងគមជាកដើម តត

រមាប ជនជាតកដើមតខែរកៅកមពជាករកាម កវៀត

ណាមមានកគលនកោបាយអាទភាពដ ខាន

មយតដរ គ កគលនកោបាយ«យមនឲយកឃើញ

ទកតភបក » ។

រតងៀចែចកនេះ កយើងមកលើកយកនវ

ចកមលើយរបមែនសតតខែរករកាម មយអងគ

តដលកពងកាកៅមហវទាលយមហចឡា

ងករែ នាទរកងបង កក របកទថងចក េះ

សរមសនសននងរគរបខលនថន «ករភាព

តដលតខែរករកាម ទទលបានកនាេះ គករភាពកបង

ការយ» ខែៈតដលរពេះងឃអងគកនេះ កធវើបទ

អតទ ធបបយមយជើវញរបធានបទ «តខែរករកាម

ជានរណា ?» កហើយសនងរគ រថន «កតើ

ករភាពតដលតខែរករកាមកៅកមពជាករកាម ឬ

កវៀតណាមខាងតផងទទល បានកនាេះមានករមត

ណា? » ។

ពតតមនកហើយ តខែរករកាមកៅកមពជា

ករកាម តងពអតកាលរហតដលបចចបផនបកនេះ

មនតដលបានទទលករភាពកពញកលញដច

ជនជាតយនតដលជាអាណានគមជន កទ កបង

នាមកយើងជាមាច ទកមាច ដ ថនតដនដកមពជា

ករកាម ។ កគលនកោបាយ អាទភាពរមាប

ឲយតខែរករកាម «យមនកឃើញទកតភបក» កនាេះមាន

អវខលេះ ។ កយើងកត មាគ លកដឋយខលៗអាចកងាត

កឃើញដចជា :

ការហមរពេះងឃ នងពលរដឌតខែរកមើល

ទរទសនតមរយៈថនផលា យរែបតដល មាន

បា ថតខែរផាយចលពរបកទកមពជា តដលការ

កមើលកនាេះ គតខែរករកាមរគនតត កមើលកដើមផឲយ

បានដងពតាមាន នងកមែវធ លផេះ របថពែ

កផសងៗរបតខែរកៅរប កទកមពជា កបងនាមខលន

ជាជនជាតតខែរដចគប តតបាកណាត េះ ។ មយវញ

កទៀត បា ថ ទរទសនរកតខែររាលថងងគែ ន

ពតាមានអវជាការកឃាសននានកោបាយ របឆង

កវៀតណាមក ើយ វារគនតតជាកមែវធភាគករចើន

កឃានាឲយរដឋឌ ភបាលតខែរដកនា កដឋយគែ

បកសរបជាជនកមពជា តដលជាមតថរបរដឋឌ ភបា

លបកសកមែយន ថកវៀតណាមបាកណាត េះ មនគរ

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ៣០ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

ក ើយអាជាញ ធរកវៀតណាមកធវើការហមរបាមតបប

កនេះកសនេះ។ ចតែកជនជាតយនតដលអកនាថ

របកវនកៅរកតខែរវញ អាចកមើលទរទសន

កវៀត ណាមផាយចលពទរកងហែយកដឋយ

ករគែ នការហមឃាតពណាកអាជាញ ធរ តខែរ

ក ើយ ។

ករឿងមយកទៀត ចងឆប ២០១០ នង កដើម

ឆប ២០១១ ពលរដឌតខែរករកាមតដលក ើងកៅ

ឈបលកគកៅទរកងថរពនគរ នងកខតថនានាករ េះ

ជវភាពរករក រតវបានជនជាតយនមាល បឲយ

សនល បជាបនថបនាធ បកហើយអាជាញ ធរកវៀតណាមមន

ត វងរកចាបខលនជន ថដដលយកមកពនយតម

ចបបក ើយ កបើកទាេះបតខែរករកាមបថងកៅអាជាញ ធរ

ឲយជយត វងរកយតថធមាោា ងណាកកដឋយ។

ករឿងមយកទៀត ទាកទងបញញា ដធលកករដន

តរបតខែរករកាមតដលរតវបានកវៀតណាម រប

យកកៅតចកឲយជនជាតយនគប កគ កពលពលរដឌ

តខែរកធវើការទាមទារមកវញ តបរជាកចាទតខែរ

ករកាមថនរបឆងរដឋឌ ភបាល បផលល ញរទពយ

មផតថរដឌ នងបងាឲយមានអនថខកបងទសន

ធារែៈជាកដើម ។ ងែៗ កនេះ កោក កៅ កហន កៅ

រកសនវ យទង កខតថមាតរជក ឬកវៀតណាមកៅ

ថនកខតថអាងោា ង រតវបានអាជាញ ធរកវៀតណាម

ចាបខលន ដឋកពនននាគរកាលពថងងទ ១៧ តខធប

ឆប ២០១០ ករ េះគតរគនតតកធវើការទាមទារ ឲយ

អាជាញ ធរកវៀតណាមងដកករដនតរបខលនជា

ករចើនតហកតមកវញតដលរតវបាន បកសកមែយ

ន ថកវៀតណាមរបយកតតបាកណាត េះ ។ ចតែក

កោក វន បា កៅកខតថឃាល ង វញ កដកចបេះតដរគ

ជាបគកជតពរឆប កហើយ កដឋយគតរគនតតកធវើ

ការទាមទារឲយអាជាញ ធរកវៀតណាមងដកករដន

តរបខលនមកវញបាកណាត េះ វាមនខពករឿង

របកោក កៅ កហន ក ើយ។

កនេះកហើយកគកៅថន រដឋឌ ភបាលបកស

កមែយន ថកវៀតណាម មានតភបកកមើលមន

កឃើញមានរតកចៀកសនថ បមនឮ ពតកដកដឋ

មនភាញ ក កបើកទាេះបតខែរករកាមខតរកអ វនាវ

ដលតបកកជើងកមឃកកគកធវើមនដងមនឮតដរ តត

ផធយកៅវញ រដឋឌ ភបាលកវៀតណាមតភបកខាវ កតត

កមើលកឃើញ រតកចៀកងលងៀតតសនថ បឮ នងកដក

លកភាញ ករគបកពល កដើមផកធវើ កមែភាពកផសងៗ

ចក េះតខែរករកាម ដចជាតមដឋនរពេះងឃ ចាប

រពេះងឃនងពលរដឌតខែរ ករកាមដឋកគកកដឋយ

រគនតតរពេះងឃ នងពលរដឌតខែរករកាមកធវើការ

បកញចញមតកបងការ ទាមទារទនជាមលដឋឌ ន

របខលនជាកដើម ។ កនេះបានជាកយើងចាតទកថន

«យ» ជាកគលនកោបាយអាទភាពរបបកស

កមែយន ថកវៀតណាមរមាបតខែរករកាម ៕

កោយ៖ ថាច របជាកគឿន

អនកសស រតង ធ ចវ នងកោក កៅ កហន កពងជាបគកកៅកយៀកណាម

លេខ៨០ ខខឧសភា ឆន ា២០១១ ទាពរ៣១ ពពតតបពតរបសសហពនធខខែរកមពជាលពោម

សាមសបមមសាឆន ាចតររ ា ខម ែរមអើយចរចាជាររវតត មពញពតលបចកលគាបសងកត ថងៃយនសនមតកហកខម ែរ ។ មររោះម ោះជាថងៃមេកានកាប អាណាចនងចាបយនមនខក លទ ធផតត ចការររហារខម ែរ រាសតសតទ ាងររងខរសខម ែរខលងយល ។ យនររប-បមរងៀនឥតមអៀនខមមស ថាថងៃជានោះជយមងគល មដញពកឧទា មឆា មមណឌ ល ឧពវនមមលខដនដមករ ។ ខម ែរមរកាមរេបរបជា នងម អតបានយលនយបាថភលខក ថនកមមយនសតបកសមចរមហវ កាថឡបាខរមសការពត ។ ាគាន ចងចានងរ ាឭក ជាថងៃមវើសករត រជវត ខម ែរ-យនសាមេគររមកៀកកត មដញរតខមា យខមា តពកអាគាាង ។ ពតេថងៃយនផតល សសករាជ រេបរេងអាណាចបាបទបាាង រ ាមោភសទ ធខម ែរមរកាមឲយភាង រសវាងខលងដងពកលលបច ។ ជាថងៃខដលមចរយនរតតរា មកមលើមមមរារាសតសតមរកាមមរសច ាមមគាលបាណងវកាមទច ខម ែរមអើយក ាមភលចថងៃមនោះណា ។ ជាថងៃខដលមចរយនរ ាមោភ សទ ធមលដឋា នរេបឥរយា ទាមនៀមទមលល បនងសាស មរកាមបកសរដាការយនកមមយនសត ។ ដខរសខម ែរមលនយនរបយក ជវភពខម ែរមាកយាាករមលោះ េាោនមលនទក ខ-សមនរាស អាការៈភម សជាជាង ។ សាស រតវបានយនបាខបក ពោះខញកបញា លមយម ោះេ ពទ ធេណៈមងរវទជាតធលល បឮ រនាេណៈមមមរនកាយ ។ បមងក ើតជានសពទ ធសាស េណៈមហានកាយថងល តជាបរហតដលសពវថងៃ យនមនខដលផាយឲយញាតឮ ។ មសដាកច ាយនគាបខម ែរធលល កររ រសទ ាងរតដរមររោះម លនឈ បញញវនតខម ែរមរកាមយនចបមររើ មៅាមអាមពើ រចដឋកមខមន ោះ ។ ខម ែរមអើយចរច ាឲយជាកចាស មនខមនថងៃឈនោះដចយនមោសន មលើអាមមរកកា ាងបារាាងមសាោះ ពតេថងៃអសសទ ធខម ែរមរកាម ។៚

ទរកងបងកក, របកទសនរថ នរថៃទ ២៩ ខមកមសា ឆន ២០១១ នពនធកោយ៖ សន ថាយ ធន

រពេះវហរ កធវើបទនមសការរពេះ

រតនរតយ មាទានលរពេះងឃតដងរពេះ

បរតថ នងអារាធនាអងគធមែកងក តដងធមា

កទនា រចកទើបរកមយវន យវត តដលតណាង

ឲយរកមកវនរបខលន រតធមាបទវសនខបជា

មយរកមមយចបៗ តមលដឋបលកដឋយ។ រច

កទើបផថលឱកាដលរពេះងឃ ពទនបរ ទកកែង

ចា របរ អបកតដល ែរគចតថកនាេះ ករត

ធមាបទវសនខបជា នងធមាបទកផសងៗកទៀត

តដលនយមរតតៗពបរមបរាែមករហត

ទលភល។ រពកក ើង គកៅថងង១ករាច តខវសនខ

ដតដល មានការរបកគនោគដលរពេះងឃ នង

កពលថងងរតងៀ ពទនបរ ទកធវើដើកែើ រមកវតថអារាម

ោា ងកេះករ កវររបកគនចងវា នដលរពេះងឃ ដឋរ

បងសកល នងឧទភាគផលជនដលបពវការជន

ជាកចចបញចបពធបែយ៕

តពទពរ២៨

រពះវហារ វតៃកោធវងសកពងដង (កនន ដង) ឃចងង សសកកកញហេ ង កមតៃរពះរតោង កមពជាករោម

កនះជារទសដរបសរពះកតជរពះគណ គម តកកចើង អតតរពះកមគណកមតៃរពះរតោង