8. nowotwory - wiadomości ogólne ver1

© Copyright by $taś

V1 - 1 -

Nowotwory - podstawy

NOWOTWORY - PODSTAWY

DefinicjaZaburzenia wzrostu komórek przy nowotworach

HyperplasiaMetaplazjaDysplazjaAnaplazja

Nowotwory łagodnePochodzenia nabłonkowego:Pochodzenia mezenchymalnego

Zmiany nienowotworoweNowotwory złośliwe

Rak (carcinoma)Mięsak (sarcoma)

Zmiana przednowotworowaStan przednowotworowy:Rak z mikroinwazjąRak przedinwazyjnyRozprzestrzenianie się nowotworówCechy makroskopowe nowotworów

Nowotwór łagodnyNowotwór złośliwyCytologiczne i histologiczne cechy złośliwościNeoplazja wewnątrznabłonkowa

Nowotwory miejscowo złośliwe

Diagnostyka nowotworówDiagnostyka histopatologiczna:Cytodiagnostyka:Immunocyto(histo)chemia: ® materiał cytologiczny ihistologicznyMetody morfometryczne:Metody cytogenetyczne i molekularne:

Biomarkery nowotworoweEtiopatogeneza nowotworów

Czynniki rakotwórczeCzynniki chemiczne:Promieniowanie:Wirusy onkogenne:Helicobacter pylori:

Molekularno-genetyczne aspekty nowotworówProtoonkogenyGeny supresorowe (antyonkogeny)Geny regulujące apoptozę:

Zespół paraneoplazmatycznyWyniszczenie nowotworowe (Cachexianeoplasmatica)Klasyfikacje

Stopień zaawansowania klinicznego nowotworuStopień złośliwości histopatologicznej nowotworu

Inne pojęcia związane z nowotworami

DD ee ff ii nn ii cc jj aa

· nowotwór (neoplasma)

· nieprawidłowa tkanka, która rozrasta się w nadmiarze i w sposób nieskoordynowany z tkankamiprawidłowymi, przy czym nadmierna proliferacja utrzymuje się pomimo wyeliminowania czynnika, który jąwywołał;

· nadmiernej proliferacji towarzyszą zaburzenia różnicowania komórek, jest ona bezcelowa i niekorzystna dlaorganizmu;

· nowotwór do pewnego stopnia rośnie autonomicznie, chociaż jego wzrost jest uzależniony od dopływu krwii niekiedy od stymulacji hormonalnej;

· nowotwór może powstać z każdej tkanki, której kom. zachowały zdolność do podziałów;

ZZ aa bb uu rr zz ee nn ii aa ww zz rr oo ss tt uu kk oo mm óó rr ee kk pp rr zz yy nn oo ww oo tt ww oo rr aa cc hh

Hyperplasia

· wzrost liczby komórek prawidłowych· odwracalna

Metaplazja

· zastąpienie jednego typu komórek innym


V1 - 2 -

Dysplazja

· Dosłownie oznacza zaburzenie wzrostu.· Jest to stan przejściowy pomiędzy rozrostem (hyperplazja) a nowotworem.

· Występuje głównie w nabłonku i charakteryzuje się:o zaburzeniami (utratą) różnicowania komórek (zmiany cytologiczne; utrata jednorodności komórek)o zaburzeniami(utratą) architektury.

· Dysplastyczne komórki charakteryzuje:o Pleomorfizm (kształtu, wielkości, zabarwienia)o Hiperchromazja jądero Zwiększenie stosunku jądrowo-cytoplazmatycznegoo Zwiększona aktywność mitotycznao Anarchia architekturalna

· Termin ten najlepiej opisuje zjawisko, w którym nabłonek proliferuje (rozrasta się), tworząc obrazmikroskopowy tkanki nowotworowej rozrastającej się w prawidłowych tkankach, lecz nie nacieka ich i niedaje przerzutów jak typowa tkanka nowotworowa

o Nasilenie zmian dysplastycznych może być różne:§ W dysplazji małego stopnia zmiany występują tylko w dolnej 1/3 części nabłonka§ W dysplazji dużego stopnia zmiany obejmują większość powierzchownych warstw

nabłonka

o Zmiany dysplastyczne małego i średniego stopnia mogą ulegać regresji po usunięciu czynnikaprzyczynowego. Prawdopodobieństwo, że dysplazja dużego stopnia przejdzie w raka jest duże,chociaż nie można przewidzieć w jakim okresie czasu

· Choć w innym znaczeniu dysplazja określa nieprawidłowości budowy narządów i tkanek wynikające zzaburzonego rozwoju w okresie prenatalnym (np. dysplazja stawu biodrowego) lub w postnatalnym (np.niektóre dysplazje gruczołu mlekowego).

Anaplazja

· Anaplazja jest pojęciem używanym dla określenia prawie całkowitej utraty morfologicznych cechcharakterystycznych dla tkanki dojrzałej.

· W formie przymiotnikowej stanowi synonim dużej złośliwości i znacznego odróżnicowania

· Cechyo Pleomorfizm (różne kształty komórek, organelli)o Czasami utrata cech zróżnicowania

§ zróżnicowanie - odnosi się do stopnia, w jakim komórki miąższowe nowotworuprzypominają porównywalne prawidłowe komórki zarówno morfologicznie, jak iczynnościowo

§ nowotwór anaplastyczny - to tak nisko zróżnicowany nowotwór, że nie można określićjego kierunku różnicowania na podstawie badania w mikroskopie świetlnym

o Hiperchromazjao Wzrost liczby mitoz (częściowo nieprawidłowych)o Obecna tylko w nowotworach złośliwycho Jest nieodwracalna


V1 - 3 -

NN oo ww oo tt ww oo rr yy łłaa gg oo dd nnee

· Nowotwór łagodny, niezłośliwy (neoplasma benignum)· utworzony jest z tkanek zróżnicowanych i dojrzałych, o budowie mało odbiegającej od obrazu

prawidłowych tkanek.· Jest dobrze ograniczony, często otorbiony, rośnie wolno, rozprężająco (uciskając sąsiadujące tkanki), nie

daje przerzutów,· Jest wyleczalny.· Jego szkodliwy wpływ na ustrój może być spowodowany wydzielaniem hormonu, krwawieniami, czy też

zamknięciem światła naczynia, uciskiem nerwu albo umiejscowieniem w ważnym dla życia narządzie np.sercu, rdzeniu kręgowym

Pochodzenia nabłonkowego:

o gruczolak (adenoma)– nowotwór łagodny wywodzący się z nabłonka gruczołowego– to ograniczony nowotwór utworzony przez dysplastyczny nabłonek gruczołowy (tworzący

struktury cewkowe lub brodawkowate)· tworzy układy gruczołowe, ale niekoniecznie struktury gruczołowe

– w 90% występuje w jelicie grubym, rzadziej w żołądku i jelicie cienkim

o brodawczak (papilloma)– łagodne nowotwory nabłonkowe tworzące mikroskopowo lub makroskopowo widoczne

palczaste lub brodawkowate wypustki ponad powierzchnię nabłonka (skóry i błonśluzowych uwypuklające się ponad poziom okolicznych tkanek i mające nierównąpowierzchnię pokrytą delikatnymi brodawkowatymi wypustkami)

o torbielak (cystoma)– zawiera torbiele czyli jamy patologiczne

· o wyściółce nabłonkowejà prawdziwa· bez tej wyściółkià rzekoma

o torbielakogruczolak (cystadenoma)– cechuje się rozrostami gruczolakowatymi z torbielami które mogą zawierać treść surowiczą

lub śluzowatą– bardzo często trzustka i jajnik

o torbielakogruczolak brodawkowaty (cystadenoma papillare)– łagodne guzy nabłonkowe, w których układy papilarne wrastają do przestrzeni

torbielowatych

Pochodzenia mezenchymalnego

o włókniak (fibroma– z kom. typu fibroblastów

o mięśniak gładkokomórkowy (leiomyoma)– z kom. mięśni gładkich

o chrzęstniak (chondroma)– z chrząstki

o kostniak (osteoma)– z osteoblastów

o naczyniak (haemanginoma)– z naczyń krwionośnych

o tłuszczak (lipoma)– z tkanki tłuszczowej


V1 - 4 -

ZZ mm ii aa nn yy nn ii ee nn oo ww oo tt ww oo rr oo ww ee

· krwiak (haematoma)· gruźliczak (tuberculoma)· twardziel (rhinoscleroma)

o Cechą charakterystyczną twardzieli jest powstanie twardych jak chrząstka nacieków zapalnych-(stąd pochodzi jej nazwa).

o Nacieki te mogą być rozlane lub ograniczone.o Jej umiejscowienie jest także charakterystyczne i dotyczy ujść otworów naturalnych jam górnych

dróg oddechowych

· ziarniniak (granuloma)o zgrupowanie epitelioidnych makrofagów oraz innych komórek zapalnych i należących do układu

immunologicznego, a także macierzy pozakomórkowej.o Ziarniniaki są najczęściej otoczone przez mankiet limfocytów

· odpryskowiak (choristoma)o heterotopiao nienowotworowy guz będący zaburzeniem rozwojowym. Zaburzenie polega na obecności

prawidłowo zbudowanej tkanki w nieprawidłowym (ektopowym) umiejscowieniu

· hamartomao guz o charakterze nienowotworowym, będący zaburzeniem rozwojowym.o Hamartoma zbudowany jest z dojrzałych tkanek normalnie występujących w danym narządzie, ale

chaotycznie rozmieszczonych w guzie, nierzadko w zaburzonych proporcjach ilościowych

NN oo ww oo tt ww oo rr yy zz łłoo śś ll ii ww ee

· Nowotwór złośliwy (z łacińskiego neoplasma malignum) wykazuje duży stopień zaburzeń w zróżnicowaniu,dojrzewaniu i budowie tkankowej oraz komórkowej. Nie posiada torebki, rośnie szybko, naciekająco, niszczyzaatakowane tkanki

Rak (carcinoma)

∙ złośliwy nowotwór wywodzący się z kom. nabłonkowych (lub różnicujący się w tym kierunku):

· rak płaskonabłonkowy (carcinoma planoepitheliale) ® różnicuje się w kierunku nabłonkawielowarstwowego płaskiego, często z cechami rogowacenia∙ rak płaskonabłonkowy kolczystokomórkowy (carcinoma planoephitheliale spinocellulare)

· cechą charakterystyczną jest pojawianie się zrogowaciałych strukturmikroskopowych tzw. pereł rakowych

∙ rak płaskonabłonkowy rogowaciejący/nierogowaciejący (carcinoma planoephithelialekeratodes/nonkeratodes)

∙ rak podstawnokomórkowy (carcinoma basocellulare)· charakterystyczny palisadowy układ komórek na obwodzie gniazd rakowych· miejscowa złośliwość

∙ nabłoniak limfatyczny (guz Schminckego, lymhoephitelioma)· dotyczy zwykle migdałków

· gruczolakorak (adenocarcinoma) ® cewki gruczołowe, mogą wydzielać śluz∙ Typy histologiczne

· Podział ze względu na budowę:o Cewkowy – adenocarcinoma tubulareo Brodawkowaty – adenocarcinoma papillare

· Podział ze względu na stopień dojrzałości (Wikipedia)o Gruczolakorak – struktury gruczołowe bardzo dobrze widoczne


V1 - 5 -

o Torbielakogruczolakorak – cystadenocarcinoma – obecne strukturygruczołowe w postaci torbieli

o Rak gruczołowopochodny – carcinoma adenoides – zaznaczone strukturygruczołowe

o Rak lity – carcinoma solidum – układ gruczołów nieczytelny

· Podział ze względu na wydzielane substancjeo Surowiczeo Śluzowe

· Podział ze względu na wydzielanie śluzuo Gruczolakorak śluzotwórczy (adenocarcinoma mucinosum) – obecne

wydzielanie śluzu do światła gruczołówo Gruczolakorak śluzowatokomórkowy (adenocarcinoma mucocellulare) –

obecne tworzenie śluzu w obrębie komóreko Gruczolakorak galaretowaty (adenocarcinoma gelatinosum) – obecne

tworzenie śluzu z wydaleniem go do podścieliska§ nowotwory wydzielające śluz są promieniooporne

· Podział ze względu na kształt komórkio Wałeczkowatokomórkowyo Sześciennokomórkowy

· Podział ze względu na desmoplazję (czyli rozplem elementów łącznotkankowychpodścieliska)

o Twardyà ze znaczą przewagą podścieliskao Miękki lub rdzeniastyà ze skąpym podścieliskiem guza

· rak urotelialny (carcinoma urotheliale) ® różnicuje się w kierunku nabłonka przejściowego∙ powstaje w drogach moczowych (pęcherzu moczowym, moczowodzie, miedniczkach i

kielichach nerkowych)∙ nowotwór rośnie w postaci brodaweczkowatych wypustek w początkowym okresie

brodaweczki te wszczepiają się winne obszary dróg moczowych

· rak niezróżnicowany (carcinoma non differentiatum) ® zbudowany z kom. nie wykazujących cechróżnicowania

· rak zarodkowy (carcinoma embryonale) ® wywodzi się z kom. Rozrodczych

Mięsak (sarcoma)

∙ = złośliwy nowotwór wywodzący się z (lub różnicujący się w kierunku) kom. i tkanek pochodzeniamezenchymalnego:

· tłuszczakomięsak (liposarcoma) ® z tkanki tłuszczowej· włókniakomięsak (fibrosarcoma) ® z tkanki łącznej· chrzęstniakomięsak (chondrosarcoma) ® z tkanki chrzęstnej· kostniakomięsak (osteosarcoma) ® z tkanki kostnej· mięsak naczyniowy (haemanginosarcoma) ® z tkanki naczyniowej· mięsakomięsak gładkokomórkowy (leiomyosarcoma) ® z mięśni gładkich· mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy (rhabdomyosarcoma)

∙ mięsako – rak (carcinosarcoma)

∙ klasyfikacja (przykłady):· rak z kom. wątrobowych (carcinoma hepatocellulare) ® dot. nazwy narządu· rak galaretowaty (carcinoma gelatinosum) ® dot. cech histologicznych lub innych cech

czynnościowych· rak brodawkowaty (carcinoma papillare) ® dot. cech makroskopowych· rak czopiasty sutka (comedocarcinoma mammae) ® dot. cech makroskopowych


V1 - 6 -

· torbielakogruczolakorak brodawkowaty surowiczy (cystadenocarcinoma pappilomatosumserosum) ® dot. cech makroskopowych

· fibroadenoma ® łagodny guz w sutku; elementy nabłonkowe + podścielisko łącznotkankowe· guz mieszany ślinianki (tumor mixtus) = gruczolak wielopostaciowy ® elementy nabłonkowe,

śluzowate podścielisko, niekiedy ogniska tkanki chrzęstnej· czerniak złośliwy (melanoma malignum) ® nazwa historyczna (prawidłowo – melanocarcinoma)· chłoniak złośliwy (lymphoma malignum) = nowotwór złośliwy tkanki limfatycznej· białaczka (leucaemia) = nowotwór złośliwy z kom. układu hematopoetycznego

ZZ mm ii aa nn aa pp rr zz ee dd nn oo ww oo tt ww oo rr oo ww aa

o lokalna zmiana morfologiczną z dysplazją, która niesie ze sobą zwiększone ryzyko wystąpienianowotworu złośliwego (raka).

o Przykłady:§ adenoma villosum (gruczolak kosmkowy) w jelicie grubym stanowi podłoże rozwoju

gruczolakoraka,§ leucoplakia (rogowacenie białe) błony śluzowej jamy ustnej, pochwy lub prącia,§ dysplasia w szyjce macicy,§ dysplasia nabłonka oskrzelowego u palaczy papierosów są związane ze zwiększonym

ryzykiem wystąpienia raka płaskonabłonkowego,§ hyperplasia atypica w przewodach sutka – raka śródprzewodowego,§ hyperplasia adenomatosa atypica endometrii – gruczolakoraka trzonu macicy§ keratosis solaris cutis – raka skóry.

SS tt aa nn pp rr zz ee dd nn oo ww oo tt ww oo rr oo ww yy ::∙ To stan nienowotworowy (jednostka chorobowa), w którym pojawia się zwiększone ryzyko wystąpienia

nowotworu złośliwego, np. :o colitis ulcerosa (wrzodziejące zapalenie jelita grubego) ® gruczolakorak jelita grubegoo xeroderma pigmentosum (skóra pergaminowa) ® rak skóryo cirrhosis hepatis (marskość wątroby) ® carcinoma hepatocellulareo anaemia perniciosa (niedokrwistość złośliwa) ® rak żołądka

RR aa kk zz mm ii kk rr oo ii nn ww aa zz jjąą

· w odniesieniu do raka płaskonabłonkowego szyjki macicy lub sromu, określenie to oznacza rakanaciekającego podścielisko na głębokość do 3 mm

RR aa kk pp rr zz ee dd ii nn ww aa zz yy jj nn yy

· inaczej to rak in situ, albo rak śródnabłonkowy· wzrost komórek o cechach nowotworu złośliwego ograniczony jedynie do obszaru nabłonka (nie

przekracza błony podstawnej)

· w nabłonku na całej grubości są komórki:o mało zróżnicowaneo ułożone bezładnieo różnorodne co do kształtu i wielkościo z jądrami hiperchromatycznymi

· nie daje przerzutów więc jego usunięcie z niewielkim marginesem daje całkowite wyleczenie


V1 - 7 -

· aktualnie zmiany dawniej określane jako dysplazja + rak przedinwazyjny określane są jako neoplazjawewnątrznabłonkowo (śródnabłonkowa)

RR oo zz pp rr zz ee ss tt rr zz ee nn ii aa nn ii ee ss iięę nn oo ww oo tt ww oo rr óó ww

§ wzrost miejscowyo gdy rozrastająca się tkanka nowotworu zachowuje kontakt z guzem pierwotnym

§ przerzuty (metastasis)o gdy nie ma kontaktu tkanki nowotworu z guzem pierwotnymo rozrost odbywa się w większej lub mniejszej odległości od ogniska pierwotnegoo tylko w przypadku nowotworów złośliwycho raki przerzutują z reguły najpierw drogą limfatyczną ( z wyjątkiem raka nerki, raka stercza,

pęcherzykowego tarczycy i gruczołowego płuc)o mięsaki przerzutują głównie droga krwi

o Najczęściej występujące przerzuty§ Rak nerki

· Do płuc (55%)· Do kości (33%)

§ Rak stercza· Węzły chłonne miednicy małej (70%)· Kości – 70%· Płuca – 45%

§ Rak sutka· Węzły chłonne (głównie)· Płuca, kości (kręgi), wątroba

§ Rak szyjki macicy· Węzły chłonne (głównie)· Później płuca i kości

§ Czerniak złośliwy· Okoliczne węzły chłonne· Wątroba, płuca, przewód pokarmowy, płuca

§ MPNST· Płuca

§ Mięsak Ewinga· Płuca, opłucna

§ Guz Wilmsa· Płuca, wątroba

§ droga płynu mózgowo-rdzeniowegoo brak przerzutów na obwódo np. przy retinoblastomie, medullosarcoma

§ przez kontakt

§ wszczepianie się w ścianę jamy surowiczejo np. guz jajnika w otrzewnąo rak trzustki, żołądka

CC ee cc hh yy mm aa kk rr oo ss kk oo pp oo ww ee nn oo ww oo tt ww oo rr óó ww

Nowotwór łagodny

– brak naciekania podścieliska i okolicznych tkanek (wzrost miejscowy, rozprężający)


V1 - 8 -

– brak przerzutów– brak naciekania naczyń– powolny wzrost; rozrost w tkankach i narządach, ewentualnie wpuklanie się ponad pow. skóry i błon

śluzowych– otorebkowanie (torebka z pozostałej tkanki łącznej po kom. parenchymatycznych); wyraźne odgraniczenie

od okolicznych tkanek nawet gdy nie ma torebki (*naczyniak – brak torebki, nieregularny obrys, wnikaniepomiędzy utkanie narządu miąższowego)

– brak wznów miejscowych, brak nawrotów– niewielka angiogeneza– mała heterogenność na poziomie morfologicznym – postać kulistych guzów litych lub torbielowatych

Nowotwór złośliwy

– naciekanie (invasio) i niszczenie okolicznych tkaneko naciekanie to wnikanie komórek nowotworu pomiędzy komórki otoczenia, a stąd ewentualnie do

światła naczyń krwionośnych i chłonnych§ naciek nowotworowy zabija komórki tkanek naciekanych (tym różni się od nacieku

zapalnego)§ typy nacieku

· wieloogniskowy (np. sutek)· drobnoogniskowy· rozproszone (żołądek)

– wzrost egzofityczny (na pow. pod postacią tworów kalafiorowatych lub grzybiastych – raki skóry); wzrostmezofityczny (nacieki w głąb tkanek); wzrost endofityczny (owrzodzenia – gniazda kom. rakowych dająnacieki w głąb tkanek otaczających)

– zdolność do dawania przerzutów (metastasis);o przerzut = nowy guz nowotworowy, powstaje w wyniku rozsiania drogą krwi lub naczyń

limfatycznych i proliferacji kom. nowotworowych w odległym narządzie§ przerzuty drogą krwionośną najczęściej dotyczą wątroby i płuc§ guzy przerzutowe – najczęściej liczne, okrągłe, dobrze odgraniczone, różnej wielkości,

miękkie, niewielka ilość podścieliska łącznotkankowego (zmiany martwicze);§ mięsak – droga krwionośna (naczynia żylne i tętnicze)§ rak – droga limfatyczna§ inne drogi szerzenia się nowotworów:

· płyn mózgowo – rdzeniowy (medulloblastoma),· wszczepienie do jam surowiczych (carcinosis peritonei et pleurae)

o wszczepienie do otrzewnej, opłucnej lub osierdzia w raku jajnika;o endometriosis = gruczolistość – wszczepy błony śluzowej trzonu macicy do

tkanki podskórnej i mięśni brzucha ® zmiana nienowotworowa) ®zdolność do tworzenia wszczepów nie jest wyłącznie cechą nowotworówzłośliwych;

– naciekanie naczyń (skłonność do naciekania naczyń i wzrostu w ich świetle); np. carcinoma hepatocellulare® odgałęzienia żyły wrotnej i wątrobowej, carcinoma renis ® żyła nerkowa

– szybki wzrost– brak otorebkowania ® zewnętrzny obrys i kształt nieregularny– wznowy miejscowe (odrastanie guzków nowotworowych w pobliżu blizny pooperacyjnej w wyniku

niecałkowitego wycięcia guza lub wycięcia ze zbyt małym marginesem); nawrót = wznowa (recidiva)– duża angiogeneza– bardzo duża heterogenność na poziomie morfologicznym– barwa i spoistość tkanki rakowej zależą od ilości tkanki łącznej (spoistość twarda ® duża ilość tkanki łącznej –

carcinoma scirrhosum ventriculi, raki sutka z desmoplazją; niewielka ilość tkanki łącznej ® barwa białawo –żółtawa, krucha i miękka spoistość)

– zmiany martwicze (kruche, barwy żółtawej) i krwotoczne

Cytologiczne i histologiczne cechy złośliwości

– zwiększenie stosunku jądrowo – cytoplazmatycznego (objętości jądra w stosunku do cytoplazmy)– polimorfizm (różnorodność) wielkości, kształtu i zabarwienia jąder i kom.


V1 - 9 -

– hiperchromazja jader (nadmierna barwliwość) spowodowana zawart. DNA– heterochromazja jąder (różna intensywność zabarwienia chromatyny w różnych miejscach jąder) –

nierównomierne rozmieszczenie chromatyny na terenie jąder– nieregularny kształt i wielkość, różne zabarwienie centromerów (grud chromatyny jądrowej)– nieregularny obrys jąder– błona jądrowa nieregularnie pogrubiała– duże (ogromne) jąderka o nieregularnym kształcie– patologiczne mitozy – wielobiegunowe metafazy w kształcie litery X Y H, nieprawidłowe ułożenie

chromosomów– anarchia architektoniczna – brak dobrze zorganizowanych struktur– naciekanie nowotworowe podścieliska (infiltratio neoplasmatica)

Neoplazja wewnątrznabłonkowa

∙ pojęciem neoplazji wewnątrznabłonkowej (śródnabłonkowej) obejmujemy zmiany cytologiczne iarchitektoniczne nabłonka (dawniej określane jako dysplazja i rak przedinwazyjny), z których wróżnym odsetku przypadków może rozwinąć się inwazyjna postać raka.

∙ Komórki neoplazji wewnątrznabłonkowej nie mają dostępu do podścieliska ponieważ znajdują siętylko w nabłonku, a od podścieliska są oddzielone błoną podstawną nabłonka.

∙ NWN nie daje przerzutów∙ Aby uzyskać 100% wyleczenie należałoby wykrywać zmiany nowotworowe na etapie neoplazni

wewnątrznabłonkowej§ Jednym z nielicznych narządów gdzie jest to możliwe jest szyjka macicy§ CIN – śródnabłonkowa neoplazja szyjki macicy (CIN I, CIN II, CIN III)§ Dawniej stosowano SIL – zmiana wewnątrzpłaskonabłonkowa lub zmiana

śródpłaskonabłonkowa (SIL I, SIL II)

∙ Pojęcie NWN (dysplazja) stosuje się tez w odniesieniu do nabłonka gruczołowego np. żołądku ijelicie grubym

∙ W sutku występują dwa rodzaje neoplazji wewnątrznabłonkowej§ tzw. rak śródprzewodowy,

· w którym nabłonek z cechami neoplazji rozrasta się wewnątrz przewodów sutkanie przekraczając błony podstawnej

§ tzw. rak zrazikowy przedinwazyjny,· gdzie mamy do czynienia z analogiczną sytuacją w zrazikach

∙ Inne przykłady NWN§ Wewnąrznabłonkowa neoplazja sterczowa (PIN)§ NWN nabłonka pęcherza moczowego

NN oo ww oo tt ww oo rr yy mm ii ee jj ss cc oo ww oo zz łłoo śś ll ii ww ee∙ to nowotwory, które mają niektóre cechy nowotworów złośliwych, ale nie dają przerzutów;∙ nowotwory, które mają cechy histologiczne nowotworu łagodnego, często dają nawroty, ale nie dają

przerzutów;∙ niecałkowite usunięcie często daje wznowy;∙ naciekają i niszczą podłoże∙ może wszczepiać się i dawać wznowę∙ Przykłady:

o rak podstawnokomórkowy skóry (carcinoma basocellulare)o glejak złośliwy mózgu (glioma malignum)o guz mieszany ślinianek (adenoma pleomorphum)o włókniaki powięziowe (fibroma desmoides)


V1 - 10 -

DD ii aa gg nn oo ss tt yy kk aa nn oo ww oo tt ww oo rr óó ww

Diagnostyka histopatologiczna:

– badanie histopatologiczne wycinka pobranego ze zmienionej nowotworowo tkanki– Rodzaj materiału:

o wycięta w całości zmiana (guz),o większy wycinek,o oligobiopsje (średnicy kilku mm-broncho-, gastro),o biopsja gruboigłowa(rdzeniowa-prostata, sutek),o wyskrobiny z jamy macicy

Cytodiagnostyka:

– złuszczeniowao ocena rozmazów komórek złuszczonych samoistnie np. w płynach z jam ciała, moczu, plwocinie

lub zostały złuszczone za pomocą odpowiednich szczoteczek z części pochwowej szyjki macicy,oskrzeli, żołądka, jelit.

– aspiracyjna ® biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (gruczoł sutkowy, tarczyca, płuca, przerzuty nowotworowedo węzłów chłonnych i wątroby)

Immunocyto(histo)chemia: ® materiał cytologiczny ihistologiczny

– Zastosowanieo ocena kierunku różnicowania nowotworów, które nie wykazują cech różnicowania w MOo iagnostyka różnicowa drobnookrągłokomórkowych neo wieku dziecięcego (neuroblastoma,

mięsak Ewinga, guz Wilmsa, NHL)o ustalenie punktu wyjścia przerzutu lub szczegółowego typu nowotworuo immunofenotypowanie białaczek i chłoniakówo ocena obecności markerów biologicznych o znaczeniu prognostycznym lub predykcyjnym

Metody morfometryczne:

– cytometria przepływowao immunofenotypowanie i klasyfikacja białaczek i chłoniakówo ocena klonalności rozrostów limfatycznycho ocena rokowania w niektórych nowotworach złośliwych (ocena ploidii DNA)

– automatyczna skomputeryzowana analiza obrazu ® oo biektywna ocena stopnia proliferacji kom. nowotworowych lub obecności niektórych markerów

czy białek jądrowych§ (laserowy cytometr skaningowy = LSC ® ocena apoptozy, aktywacji kom., szybkości

kinetyki reakcji enzymatycznych w pojedynczych kom.)

Metody cytogenetyczne i molekularne:

– wykrywanie dziedzicznych predyspozycji do rozwoju nowotworów złośliwych (wykrywanie dziedzicznieuwarunkowanych mutacji genów supresorowych i genów mutatorowych; ocena genetycznej determinacjiaktywności enzymów zwiększających wrażliwość na karcynogeny; ocena polimorfizmu genówkontrolujących syntezę niektórych cytokin)

– wykrywanie nielicznych kom. nowotworowych, które pozostały po leczeniu chorych z białaczką lubchłoniakiem

– ocena rokowania w niektórych chorobach nowotworowych


V1 - 11 -

– diagnostyka chłoniaków poprzez badanie klonalnej rearanżacji limfocytarnych genów receptorowych orazniektórych mięsaków poprzez wykrywanie specyficznych translokacji

– biomarkery nowotworowe = białka cytoplazmatyczne, białka powierzchni kom., hormony, enzymy, któremożna wykryć różnymi metodami biochemicznymi w surowicy krwi (i innych płynach ustrojowych) u chorychz nowotworami ® prawie wszystkie markery mają właściwości antygenowe:

B I OM AR KE R Y N O WO T WOR O WE

CAE (antygen karcinoembrionalny) – rak jelita grubego, wątroby, trzustki, żołądka, płuca, sutkaAFP (α-fetoproteina)– rak z komórek wątrobowych, Yolk sac tumor i inne nienasieniakowe guzyjąderβhCG (gonadotropina kosmówkowa)– choriocarcinoma i nienasieniakowe guzy jąderNSE (enolaza swoista dla neuronów) – rak drobnokomórkowy płuca, neuroblastomaPSAP (kwaśna fosfataza prostatowa) – rak gruczołu krokowegoPSA (antygen swoisty dla prostaty) – rak gruczołu krokowegoKalcytonina – rak rdzeniasty tarczycyKatecholaminy – phaeochromocytomaImmunoglobuliny – szpiczak mnogiCA-15-3 – rak sutkaCA- 19-9 różne rakiCA-125 – rak jajnikaTdT (transferaza nukleotydów terminalnych) – białaczkiAbP53 (przeciwciała przeciwko P53) – rak jelita grubego i inne raki

EE tt ii oo pp aa tt oo gg ee nnee zz aa nn oo ww oo tt ww oo rr óó ww

Czynniki rakotwórcze

CZ YN NI K I C H E M I C Z NE :o Nitrozaminyà Wywołują głównie nowotwory wątrobyo Aflatoksyny spożywane z pokarmem

§ Odpowiedzialne głównie za raka wątroby

o Cykliczne węglowodory aromatyczne§ Działają karcinogennie na wszystkie tkanki

· Rak płuc u palaczy· Rak skóry u robotników drogowych· Rak moszny u kominiarzy

o Aminy aromatyczne§ Rak pęcherza moczowego

o Przykłady§ Arsenà rak wątroby i oskrzeli§ Azbest à rak oskrzeli i międzybłoniak§ Aminy aromatyczneà rak pęcherza§ Benzenà białaczki§ Nikiel à rak oskrzeli i zatok przynosowych§ Chlorek winyluà rak wątrobowokomórkowy§ Alkohol à rak jamy ustnej, przełyku i krtani§ Alkilowane cytostatyki à białaczki§ Stilbestrol –DESà gruczolak wątroby, rak pochwy§ Oxymetholon – syntetyczny androgenà rak wątroby§ Thorotrast – kontrast do analizy rentgenowskiej à naczyniakomięsak


V1 - 12 -

PR OM I E NI OW A NI E :

– promieniowanie UVo rak płaskonabłonkowy i rak podstawnokomórkowy skóry, czerniak złośliwy skóry

– promieniowanie Xo białaczka (przewlekła białaczka szpikowa),o nowotwory układu limfatycznego,o rak tarczycy (u dzieci),o rak sutka, rak płuc

W I R USY O NK OGE NNE :

– wirus brodawczaka ludzkiego (HPV = human papilloma virus)o rak płaskonabłonkowy szyjki macicy, jamy ustnej, krtanio 80% przypadków raka inwazyjnego płaskonabłonkowego i neoplazji śródnabłonkowej

szyjki macicy – HPV głównie 16 i 18o brodawczaki – HPV 1, 2, 4, 7

– wirus Epsteina – Barra (EBV) ®o chłoniak Burkitta (postać afrykańska), rak noso – gardła, chłoniak z kom. B u osób z

immunosupresją (infekcja HIV, przeszczepy narządów), niektóre przypadki chorobyHodgkina

– wirus hepatitis B (HBV)o rak kom. wątroby

– wirus herpes mięsaka Kaposiego (KSHV)o mięsak Kaposiego

– wirusy onkogenne RNA– przewlekłe transformujące retrowirusy (chłoniaki, białaczki)– ostro transformujące retrowirusy (transformacje nowotworowe, mięsaki, chłoniaki i białaczki)– retrowirusy transaktywujace (wirus ludzkiej białaczki z kom. T typu 1 = HTLV 1, HIV 1 i HIV 2) –

białaczka, chłoniaki kom. T

HE L I C OB AC TE R PY L OR I :

– chłoniak żołądka z kom. B, rak żołądka

MM oo ll ee kk uu ll aa rr nn oo -- gg ee nnee tt yy cc zz nn ee aa ss pp ee kk tt yy nnoo ww oo tt ww oo rr óó ww– protoonkogeny = geny stymulujące wzrost– geny supresorowe = antyonkogeny, geny hamujące wzrost– geny kontrolujące apoptozę– geny regulujące naprawę uszkodzonego DNA

Protoonkogeny

– Protoonkogen jest genem obecnym w prawidłowej komórce, potencjalnie (lecz nie aktualnie) zdolnym dowyzwolenia procesu transformacji nowotworowej.

o Uwarunkowana mutacją zmiana jego ekspresji sprawia, że przekształca się w onkogen, tj. genbezpośrednio aktywujący transformację nowotworową komórki.

– W komórce występują liczne i zróżnicowane protoonkogeny, ich główne funkcje to:o zawierają informacje dla czynników wzrostowych i ich receptorów błonowycho kodują wewnątrzkomórkowe przekaźniki informacji związanej z procesami wzrostu i proliferacjio kodują czynniki transkrypcyjne pobudzające proliferację i upośledzające procesy różnicowania

komórkio kodują białka regulatorowe cyklu komórkowego (cykliny i kinazy cyklinozależne), enzymy (głównie

kinazy), a także czynniki kontrolujące proces apoptozy


V1 - 13 -

– Białka kodowane przez protoonkogeny są w prawidłowych komórkach istotne dla złożonych procesówregulacyjnych, które wyznaczają prawidłowy przebieg różnicowania i proliferacji.

o Zmiana prowadząca protoonkogenów w onkogeny:§ jest przede wszystkim skutkiem mutacji.§ Podobne następstwa może mieć translokacja chromosomalna§ amplifikacja genu (tj. jego wielokrotne skopiowanie).

– Zmiany prowadzące do przekształcenia protoonkogenów w onkogeny:– mutacje punktowe

o przede wszystkim– amplifikacja genów

o czyli jego wielokrotne skopiowanie– translokacje chromosomowe

o Przykłady§ translokacja c–mys z chromosomu 8 jako charakterystyczna cecha chłoniaka

Burkitta§ chromosom Philadelphia, obecny u 90% chorych na przewlekłą białaczkę

szpikową

Geny supresorowe (antyonkogeny)

∙ to geny działające hamująco na procesy proliferacji komórkowej (geny bramkowe), bądź stabilizująco naprocesy utrzymujące stabilność genetyczną komórki (geny opiekuńcze)

∙ Prawidłowa funkcja tych genów jest niezbędna, aby ryzyko wystąpienia nowotworu było jak najmniejsze

∙ Przykładyo gen Rb

§ koduje białko, które odgrywa kluczową rolę w kontroli cyklu kom.§ Gdy jego mutacja to utrata kontroli nad przebiegiem cyklu kom.

· siatkówczak (retinoblastoma),· osteosarcoma u dzieci + inne mięsaki tkanek miękkich,· rak drobnokomórkowy płuca, rak sutka

o gen p53 (Tp53)–§ jego mutacja wrodzona jest przyczyną zespołu Li – Fraumeni

· Dziedziczony AD;· Pacjenci z zespołem Li-Fraumeni mają zwiększoną podatność (zachorowanie

przed 45. rokiem życia) na choroby nowotworowe, a zwłaszcza:o mięsaki tkanek miękkicho osteosarcomao rak sutkao ostra białaczkao guzy mózguo rak kory nadnerczy.

o gen p73§ koduje białko o właściwościach zbliżonych do p53

o geny BRCA 1 i BRCA 2§ mutacja BRCA 1 ® rak sutka, rak jajnika, rak jelita grubego, rak gruczołu krokowego;§ mutacja BRCA 2 ® rak sutka, rak jajnika, rak pęcherza moczowego, rak gruczołu

krokowego i sutka u mężczyzn;

o gen APC§ jego mutacja wywołuje gruczolakowatą polipowatość jelita grubego;

o gen NF 1§ jego mutacja jest przyczyną neurofibromatosis 1 (czasami neurofibrosarcoma)§ występuje też zwiększone ryzyko wystąpienia:

· guza Wilmsa,· przewlekłej białaczki szpikowej,


V1 - 14 -

· rhabdomyosarcoma, meningioma i phaeochromocytoma;

o gen NF 2§ jego mutacja powoduje neurofibromatosis 2§ występuje też zwiększone ryzyko wystąpienia schwannoma acousticum, oponiaków i

glejaków

o E–kadheryna§ mutacje genu kodującego białko powodują zmniejszoną kohezję międzykomórkową

ułatwiając inwazję i występowanie przerzutów w rakach jelita grubego, rakach przełyku ijajnika oraz raku sutka i gruczołu krokowego + zwiększone ryzyko wystąpienia raka żołądka

o DCC§ W karcynogenezie raka jelita grubego

o VHL (Von Hoppel – Lindau)§ choroba von Hippla-Lindaua, naczyniakowatość siatkówkowo-móżdżkowa

· Przyczyną choroby jest mutacja w obydwu allelach genu VHL, z których jedna jestdziedziczna a druga następuje spontanicznie

· Występują tu (od najczęstszych)o Naczyniaki krwionośne zarodkowe móżdżkuo Naczyniaki siatkówkio Rak jasnokomórkowy nerkio Naczyniaki krwionośne zarodkowe rdzenia kręgowegoo Guz chromochłonny (pheochromocytoma)

o WT 1§ sporadyczne postacie guzów Wilmsa

Geny regulujące apoptozę:

▪ geny hamujące apoptozę (działanie antagonistyczne) ® bcl 2, bcl xL▪ geny proapoptotyczne ® bax, bad, bide, bcl xS

ZZ ee ss pp óó łł pp aa rr aa nn ee oo pp ll aa zz mm aa tt yy cc zz nn yy· To zespół objawów towarzyszących procesowi nowotworowemu, wynikający z produkcji

hormonów ekotopowych (czyli produkcja hormonów przez tkankę nowotworową poza układemdokrewnym) lub wydalania produktów przemiany materii komórek nowotworowych§ Objawy te nie są związane z umiejscowieniem nowotworu, ani z obecnością przerzutów,

ani z wydzielaniem hormonów charakterystycznych dla tkanki z której nowotwór sięwywodzi

§ Ektopowa produkcja hormonów to produkcja przez nowotwór tkanki która nie należy doukładu dokrewnego. Wówczas hormon odłączony od komórki nowotworowej pochodzi ztkanki, która w normalnych warunkach takiej substancji nie wytwarza.

· Takie uwalnianie nie podlega kontroli sprzężenia zwrotnego, jednak wprzeważającej postaci prohormon wykazuje małą aktywność biologiczną

o Przykłady§ ACTH à rak oskrzeli, wątroby, nerek§ ADHà rak drobnokomórkowy oskrzeli, rak trzustki i prostaty§ FSH/MSHà rak oskrzeli§ TSHà rak oskrzeli, jąder, kosmówczak§ HCGà rak oskrzeli, jąder, piersi§ Glukagonà rak trzustki, nerki, jelita cienkiego§ Insulina à nowotwory łagodne mezenchymy brzusznej, rak

wątroby, trzustki§ Gastryna à rak trzustki, jelita cienkiego§ EPOà rak oskrzeli, wątroby, mięsak macicy, naczyniak płodowy§ VIPà rak trzustki, zwojak złośliwy§ PTHà rak oskrzeli, rak jasnokomórkowy nerki§ Kalcytoninaà rak oskrzeli, tarczycy, piersi


V1 - 15 -

§ Serotoninaà rakowiak, rak jajnika, trzustki

· Zespół paraneoplastyczny może być pierwszą kliniczną manifestacją nowotworu, jego aktywnośćmoże odzwierciedlać przebieg procesu nowotworowego, a metaboliczne skutki mogą stwarzaćwiększe zagrożenie dla życia niż sama choroba nowotworowa

· Przykłady§ Hiperkalcemia

· Spowodowana jest krążącym PTHrP (peptydem zbliżonym strukturalnie do PTH) lubostrolizą kości spowodowaną rozrostem nowotworu

· Szczególnie płaskonabłonkowe nowotwory płuc produkują substancje zbliżóną doPTHrP

§ Hiponatremia· Najczęściej spowodowana uwalnianiem wazopresyny (ADH)

§ Zespół Cushinga· skutek produkowania przez nowotwór związków o działaniu ACTH

o głównie przez drobnokomórkowe raki płuc

§ Zespół Schwarza-Barttera (SIADH) –· skutki produkowania przez nowotwór związków o działaniu ADH

§ Objaw Trousseau – w raku trzustki i płuca· Zespołem Trousseae nazywane jest współistnienie nowotworu przewodu

pokarmowego i zapalenia żyło Nowotwory przewodu pokarmowego produkują bowiem tromboplastynę

tkankową powodującą powstawanie zakrzepów

§ Nowotwory nerek produkują EPO, prowadzącą do policytemii

§ Często są to zmiany skórne np.· Acanthosis nigricans w nowotworach żołądka· Dermatomyositis w nowotworach przewodu pokarmowego

WW yy nn ii ss zz cc zz ee nn ii ee nn oo ww oo tt ww oo rr oo ww ee (( CC aa cc hh ee xx ii aa nnee oo pp ll aa ss mm aa tt ii cc aa ))· U chorych z rozsianą chorobą nowotworową często obserwuję się duży spadek wagi ciała, utratę

łaknienia, ogólne osłabienie i niedokrwistość

KK ll aa ss yy ff ii kk aa cc jj ee

Stopień zaawansowania klinicznego nowotworu

§ Po ustaleniu rozpoznania, ocena rozległości i szerzenia się nowotworu jest podstawowym warunkiemwłaściwego postępowania leczniczego. Klasyfikację tę oznacza się symbolem TNM.

§ Ma ona na celu ocenę rozległości procesu nowotworowego i jest oparta na określeniu trzech elementów:o - T (tumor) - guz,o - N (nodulus) - węzły chłonne,o - M (metastasis) - przerzuty odległe.

§ Dodanie do tych symboli liczb dokładnie odzwierciedla stopień klinicznego zaawansowania procesunowotworowego.

§ Klasyfikacja TNM pomaga w planowaniu leczenia i w ocenie jego wyników, daje wskazówki co dorokowania.


V1 - 16 -

· Klasyfikacja TNMo System służący do określania stopnia złośliwości nowotworuo Tumor

§ Opisuje wielkość guza pierwotnego§ T1,2,3,4 – kolejne stopnie rozwoju pierwotnego ogniska nowotworu§ Im większa liczba tym guz większy

o Nodes§ Opisuje przerzuty do węzłów chłonnych§ N1,2,3,4 – kolejne liczby to przerzuty do węzłów coraz odleglejszych od guza pierwotnego

o Metastases§ Opisuje przerzuty odległe (narządowe)§ Albo są albo ich nie ma

· Na podstawie tych parametrów oznacza się ogólny stopnień zaawansowania choroby nowotworowej· Skala czterostopniowa

o I – nowotwór w najwcześniejszej fazie rozwoju (przerzycie pięcioletnie 75-100% leczonych)o IV – nowotwór bardzo zaawansowany (przeżycie pięcioletnie do 25% leczonych)

· Czasami jeszcze dokłada się czwarty parametr G (grading)à patrz niżejo To histopatologiczna strefa zróżnicowania nowotworuo G opisuje agresywność rozwoju nowotworu złośliwego w oparciu o kryteria złośliwości histologicznejo Opiera się na ocenie anaplazji a więc odsetku niezróżnicowanych komórek w utkaniu nowotworu

złośliwego. Im więcej komórek niezróżnicowanych tym nowotwór bardziej złośliwyo Świadczy o liczbie komórek niezróżnicowanych w nowotworze w stosunku do komórek w pełni

zróżnicowanycho To skala trzy lub czterostopniowa

§ G1 –mała liczba komórek niezróżnicowanych (dojrzały nowotwór)§ G3 – duża liczba komórek niezróżnicowanych

o Im większy jest G tym bardziej złośliwy jest nowotwór i ma większe skłonności ekspansywne

Stopień złośliwości histopatologicznej nowotworu§ Histologiczna (histopatologiczna) złośliwość nowotworu (ang. grading)

§ to zespół cech histologicznych i cytologicznych pozwalających wnioskować jaka będzie dynamika rozrostui przerzutowania nowotworu.

o Oprócz nasilenia cech atypii i anaplazji o złośliwości histologicznej świadczy m.in. sposóbnaciekania guza, jego aktywność mitotyczna.

o W przypadkach guzów o niejednorodnym utkaniu (łac. polymorphia) stopień złośliwości całegoguza determinuje jego najbardziej odróżnicowana część.

o Dla większości nowotworów stopień histologicznej złośliwości określa się w trzystopniowej skali (dlaglejaków w czterostopniowej)

· I (niska złośliwość),· II (średni stopień złośliwości),· III (wysoka złośliwość),

o W zależności od stopnia dojrzałości komórkowej (czyli podobieństwa nowotworu do tkanki, z którejpochodzi) nowotwory klasyfikuje się jako:

§ dobrze zróżnicowane (Io);§ umiarkowanie zróżnicowane (IIo);§ mało zróżnicowane (IIIo);§ niezróżnicowane lub anaplastyczne, jeżeli występuje utrata identyczności z tkanką, z której

pochodzą.

§ Klasyfikacja histologiczna nowotworu jest podstawową metodą wyboru metody leczenia, a także jestpomocna w planowaniu zakresu działań terapeutycznych i rokowania.


V1 - 17 -

II nn nn ee pp oo jjęęcc ii aa zz ww iiąą zz aa nn ee zz nn oo ww oo tt ww oo rr aa mm ii

§ Dojrzewanieo jeżeli odnosi się do okresu płodowego, jest równoznaczne z procesem różnicowania. Jednakże,

proces specjalizacji morfologiczno-czynnościowej tkanek i komórek częstokroć wykracza poza tenokres.

o Stad, choć pojecie dojrzewania obejmuje całość okresu specjalizowania komórek i tkanek, jestono najczęściej używane do określenia jego końcowej fazy, zarówno w życiu płodowym jak ipozapłodowym.

o Pierwotna komórka zarodkowa może dojrzewać w wielu kierunkach, osiągając w prawidłowychwarunkach poziom zróżnicowania odpowiedni dla danego okresu rozwojowego. W czasie tegoprocesu komórka coraz bardziej specjalizuje się, a możliwości jej dalszego różnicowania się ulegająredukcji

§ Dojrzałość nowotworuo wyznaczona jest przez fenotyp dominującej populacji komórkowej z czym wiążą się cechy

tkankotworcze (histioformatywne) guza, w którym cześć komórek dojrzewa, zaś pozostałe stanowiąelementy zapasowe. Punktem odniesienia dla określenia dojrzałości tkanki nowotwowej są wzorcetkankowe występujące w poszczególnych etapach rozwoju płodowego.

§ Dyskariozao czyli zespół zmian morfologicznych dotyczących jądra komórkowego na które składają się:

§ nadbarwliwość i różnobarwliwość,§ powiekszenie i zróżnicowanie wielkosci§ niekiedy też wielojadrowość komórek (łac. hyperchromatosis, heterochromatosis,

hypernucleosis, heteronucleosis, polynucleosis).

§ Różnicowanieo jest procesem oznaczającym ukierunkowanie rozwoju morfologiczno-czynnościowego komórek i

tkanek w życiu płodowym è większość komórek i tkanek zakańcza swoja specjalizacje w okresiepłodowym lub krotko po urodzeniu, stając się tkankami zróżnicowanymi (lub inaczej dojrzałymi) zmorfologicznego punktu widzenia.

o Cześć komórek i tkanek kształtuje jednak swój fenotyp także w różnych okresach życiapozapłodowego

§ Gdy komórki te ulęgają dalszej specjalizacji (np. komórki układu immunologicznego)à jeśliobserwuje się w zmianie rozrostowej, nazywane jest prosoplasją (np. rogowacenienabłonka paraepidermalnego w krtani)

§ Gdy zmienia jej kierunek, przekształcając swój fenotypà metaplazja (np. przekształcenienabłonka gruczołowego w nabłonek wielowarstwowy plaski).

§ Odróżnicowywanie (łac. dedifferentiatio)o nie jest odwrotnością różnicowania, lecz postępującą utrata morfologiczno-czynnościowych cech

nabytych przez komórki w ich dotychczasowym rozwoju.o Odróżnicowanie może dotyczyć zarówno komórek dojrzałych (wysoko zróżnicowanych), jak

również komórek i tkanek płodowych, a zatem nie w pełni dojrzałych.o Odróżnicowywanie polega na nabywaniu nowych cech w wyniku zmiany genomu. Stopień

odróżnicowania na ogol rośnie w trakcie progresji nowotworu, gdyż zmiany w genomie komórkitransformowanej nowotworowo powodują coraz wyraźniejsze odkształcenia jej fenotypu.

§ Ploidiao jest określeniem ilości materiału genetycznego w jądrze komórkowym.o Komórki somatyczne, które znajdują się w okresie spoczynkowym, zawierają diploidalna ilość

materiału genetycznego odpowiadającą podwójnemu garniturowi chromosomów

o Możliwe rozkłady komórek§ rozkłady diploidalne à charakterystyczne dla prawidłowych tkanek,§ rozkłady tetraploidalne


V1 - 18 -

· stwierdza się podwyższony odsetek komórek zawierających więcej niż diploidalnąilość DNA (zwykle odpowiadają poczwórnej liczbie chromosomów)à świadczy too zwiększonej aktywności mitotycznej

· charakterystyczne dla nowotworów łagodnych, zmian odczynowych oraz dlanieznacznie odróżnicowanych nowotworów złośliwych,

§ rozkłady aneuploidalne· charakterystyczne dla wysoce odróżnicowanych nowotworów złośliwych.· podział materiału genetycznego do komórek potomnych jest nierównomierny, tj.

nie będący krotnością DNA przypadającego na garnitur chromosomalny(rozkłady aneuploidalne).

o Obecnie są stosowane dwie techniki oceny ploidii, praktycznie równoważne jeśli chodzi o wartośćrozpoznawczą:

§ cytometria statyczna (mikrodensytometria w cyfrowym obrazie mikroskopowym) i§ cytometria przepływowa.

§ Nowotwór o złośliwości granicznej (ang. borderline malignancy)o jest niezbyt szczęśliwym określeniem oznaczającym fakt niemożności precyzyjnego określenia na

podstawie obrazu histologicznego jego charakteru biologicznego (tzn. czy będzie on tworzyłprzerzuty czy też nie).

o Tego typu nowotworów nie należy mylić z nowotworami półzłośliwymi.

§ Nowotwór dobrze zróżnicowany (łac. neoplasma bene differentiatum)o może być nowotworem dojrzałym lub niedojrzałym.o Dobrze zróżnicowany nowotwór dojrzały (łac. neoplasma maturum bene differentiatum) jest

zbudowany z wysoko wyspecjalizowanych komórek tworzących struktury histologiczne podobnedo tkanek ustroju dorosłego, choć niekoniecznie typowych dla narządu w którym nowotwórpowstał.

o Nowotwór taki może powstać§ Z komórki macierzystej o wysokim stopniu dojrzałości,

· nasilenie odróżnicowania w trakcie progresji nie jest duże (np. w rakuwatrobowokomórkwym beleczkowym);

§ z komórki macierzystej o niskim stopniu specjalizacji.· różnicowanie się komórek nowotworu zachodzi równolegle z ich proliferacja (np.

w potworniaku dojrzałym).

§ Dobrze zróżnicowany nowotwór niedojrzały (łac. neoplasma immaturum bene differentiatum)o mimo budowy charakterystycznej dla tkanek zarodkowych, rośnie powoli i nie tworzy przerzutów

(np. łac. chondroblastoma, adnexoblastoma cutis).o W takich wypadkach należy przyjąć, że proliferacja nowotworowa przebiegała bez

odróżnicowania, i podczas replikacji został utrzymany fenotyp nie w pełni dojrzałej komórkimacierzystej nowotworu.

o Tradycyjnie wobec takich nowotworów stosuje się końcówkę “blastoma”

§ Nowotwór źle zróżnicowany (łac. neoplasma male differentiatum)o może również być nowotworem dojrzałym lub niedojrzałym.o Przedstawia on sobą obraz histologiczny i cytologiczny różniący się znacznie od przypuszczalnego

wzorca tkankowego i komórkowego (tkanki/komórki dojrzałej lub zarodkowej).o Źle zróżnicowany nowotwór dojrzały to w istocie nowotwór odróżnicowany; na jego dojrzałość

wskazywać może histioformatywność ogniskowa, pozwalająca określić typ nowotworu.

§ Źle zróżnicowany nowotwór niedojrzały (łac. neoplasma male differentiatum immaturum)


V1 - 19 -

o to guz w którym tkanka zarodkowa, a wiec nie w pełni dojrzała ulega podczas proliferacji jeszczedodatkowemu odróżnicowaniu. Powstaje wówczas na ogol wysokozłośliwy nowotwór (np. łac.carcinoma embryonale).

o Tradycyjnie wiele nowotworów niedojrzałych, zarówno dobrze jak i źle zróżnicowanych, zwykło sięokreślać przymiotnikiem płodowy (łac. foetale) lub zarodkowy (łac. embryonale).

§ Nowotwór (guz) niesklasyfikowany (łac. neoplasma (tumor) nonclassificatum)o jest nazwą guza, który nie mieści się w kryteriach diagnostycznych żadnej z dotychczas opisanych

jednostek onkologicznych.

§ Nowotwór pierwotny (łac. neoplasma primitivum vel primarium) określonego narząduo jest tą częścią guza, która mieści się w granicach anatomicznych narządu w którym doszło do

jedno- lub wieloogniskowego rozrostu nowotworowego.o Nie jest nowotworem pierwotnym ta część guza która penetruje sąsiadujące struktury np. poprzez

naciekanie.o Pojęcie to należy odróżnić od pojęcia pierwotnego ogniska nowotworowego (łac. focus

neoplasmaticus primarius), czyli często hipotetycznego miejsca w którym najwcześniej doszło dorozrostu złośliwego.

§ Rak przedinwazyjny (łac. carcinoma praeinvasivum)o to nowotwór w którym rozrost nowotworowy nie przekroczył błony podstawnej nabłonka z którego

się wywodzi.

§ Rak in situ (łac. carcinoma in situ)o jest terminem bardzo bliskim pojęciu do raka przedinwazyjnego, a w piśmiennictwie anglosaskim

równoznacznym.o W Polsce pojęcie carcinoma in situ odnosi się raczej do tych wczesnych postaci raków, które

wywodzą się z tkanek nabłonkowych posiadających podścielisko w postaci blaszki właściwejbłony śluzowej lub jej odpowiednika

§ Tak więc jest to określenie dla raka ograniczonego do blaszki właściwej błony śluzowejokreślonego narządu i jest bliższe pojęciu raka wewnątrzśluzówkowego (łac. carcinomaintramucosum, carcinoma intraepidermoidale).

§ Nowotwory wtórneo to nazwa stosowana do określenia nowotworów złośliwych i polzłośliwych, które zajmują określony

narząd w wyniku przerzutów (łac. metastasis), wszczepiania (łac. implantatio), bądź nacieku przezciągłość (łac. infiltratio per continuationem) z sąsiedztwa.

o W przypadkach pierwotnie uogólnionych chorób nowotworowych, gdzie wyróżnienie pierwotnejlokalizacji rozrostu jest niemożliwe, ogniska rozrostu złośliwego zwykło się również określać terminemnacieków (np. nacieki białaczkowe - łac. infiltrationes leucaemicae)

§ Uogólnioną chorobą nowotworowąo określamy zespól ogólnoustrojowych zmian czynnościowych (w tym także psychicznych) i

organicznych wynikających przyczynowo z rozległego (najczęściej wieloogniskowego) zajęcianarządów przez rozrastającą się złośliwą tkankę nowotworowej, niezależnie od pierwotnegoogniska rozrostu.

§ Wtórnie uogólniona choroba nowotworowao to generalizacja procesu chorobowego w wyniku przerzutów (łac. metastases) poza narząd

pierwotnie zajęty przez guz.

§ Pierwotnie uogólniona choroba nowotworowao oznacza rozrosty polegające na ogólnoustrojowym rozplemie nowotworowym tkanki, w których nie

można określić pierwotnej lokalizacji narządowej. W takich przypadkach ogniska rozrostuzłośliwego zwykło się określać mianem nacieków

8. nowotwory - wiadomości ogólne ver1

Documents