75ú. .899(7/ú $.,0 - emoelektrİk kuvvetlİ akim notlari (3) 2 tmmob elektr. İ. k mÜhend. İ....

EMO YAYIN NO:EK/2011/10

TMMOBElektrik Mühendisleri Odası

e-kitap ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM (3)

ŞEBEKE KONFIGÜRASYONLARI

*DAĞITIM ŞEBEKELERİNİN GENEL YAPI TIPLERI

*DAĞITIM GERİLİMLERİ

*HATA SEVİYESİ VE KISA DEVRE AKIMLARI

*YÜK DARBELERİNİN BELİRLENMESİ

*GÖZLÜ ŞEBEKE*GÖZLÜ ŞEBEKE

* ALÇAK GERİLİM DAĞITIM İSTASYONLARI VE YAPI ŞEKİLLERİ

*AG PANOLARI TEMEL ÜNITELERİ

TURGUT ODABAŞI

1

ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM (3)

Şebeke Konfigürasyonları

Notları Derleyen:

Aydın Bodur

Emre Metin

Notları Yayına Hazırlayan:

Aydın Bodur

Hakkı Ünlü

M.Turgut Odabaşı’na Saygılarımızla

Elektrik Kuvvetli Akım Notları, Turgut Odabaşı’nın Elektrik Tesisat Mühendisleri Dergisinde yayınladığı yazılardan, ‘Elektrik Kuvvetli Akım Tesisat El Kitabı’ ile her bölümün sonunda belirtilen ABB, Schneider, Chevron, NAFVAC ve Siemens’in hazırladığı İmalat, Bakım, Montaj El kitaplarından EMO için derlenmiştir.

ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM NOTLARI (3)

2

TMMOB

ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM (3): Şebeke Konfigürasyonları

Notları Derleyen:

Aydın Bodur Emre Metin

Notları Yayına Hazırlayan:

Aydın Bodur Hakkı Ünlü

621.31906 BOD 2009

Elektrik Kuvvetli Akım: Şebeke Konfigürasyonları / Elektrik Mühendisleri Odası‐1.bs‐

ankara,2011

82 s.;24 cm ISBN 978‐605‐01‐0061‐7 (EK/2011/10)

Elektrik

Elektrik Kuvvetli Akım Notları, Turgut Odabaşı’nın Elektrik Tesisat Mühendisleri Dergisinde yayınladığı yazılardan, ‘Elektrik Kuvvetli Akım Tesisat El Kitabı’ ile her bölümün sonunda belirtilen ABB, Schneider, Chevron, NAVFAC ve Siemens’in hazırladığı İmalat, Bakım, Montaj El kitaplarından EMO için derlenmiştir.

ŞEBEKE KONFİGURASYONU

3

İÇİNDEKİLER

3.1. Dağıtım şebekelerinin genel yapı tipleri ....................................... 9

3.2. Şebeke konfigürasyonunun belirlenmesi için işlem sırası .......... 10

3.2.1. Planlama çalışmaları ............................................................ 10

3.2.2. Ön planlama ........................................................................ 11

3.3. Tesis besleme şeklinin belirlenmesi için temel gereklilikler ....... 12

3.4. Dağıtım gerilimleri ...................................................................... 13

3.5. Hata seviyesi ve kısa devre akımları ........................................... 14

3.6. Yük darbelerinin belirlenmesi ..................................................... 15

3.7. Yük darbelerinin etkilerinin azaltılması ...................................... 15

3. 8. Yük darbeleri nedeniyle gerilim çökme değerinin belirlenmesi ....................................................................................... 16

3.9. Kısa devre akımlarının sınırlandırılması ...................................... 17

3.10. Yüksek gerilim indirici istasyonları konfigürasyon şekilleri...... 18

3.10.1. Tekli besleme ..................................................................... 18

3.10.2. Çift besleme ....................................................................... 19

3.10.3. Çift besleme çift baralı sistem ........................................... 20

3.11. Orta gerilim dağıtım merkezleri konfigürasyonu ..................... 21


4

3.11.2 Farklı orta gerilim bağlantı şekilleri .................................... 21

3.11.2.1. Tek hatlı bağlantı ........................................................ 21

3.11.3.2. Ring şebeke bağlantısı ................................................ 22

3.11.3.3. Paralel besleme .......................................................... 22

3.11.3.4. Orta gerilim dağıtım istasyonları ................................ 23

3.12. OG panolarının besleme şekilleri .............................................. 24

3.12.1 Bir bara ve bir beslemeden oluşan sistem .......................... 24

3.12.2. Kuplaj kesicisiz iki beslemeden oluşan sistem .................. 24

3.12.3. Kuplaj kesicili iki ayrı baralı ve iki beslemeden oluşan sistem ............................................................................................ 25

3.12.4 Dupleks besleme şekilleri ................................................... 25

İki baralı her bir çıkış fiderli iki güç kaynaklı dupleks sistemler . 25

3.12.4.2. Birbirine bağlı çift bara sistemi ................................... 27

3.13. Orta gerilim sistemlerinde şebeke yapıları ............................... 27

3.13.1. Tek beslemeli radyal şebeke .............................................. 27

3.13.2. Çift beslemeli kuplaj kesicisiz radyal şebeke ..................... 28

3.13.3. Çift beslemeli kuplaj kesicili radyal şebeker ...................... 29

3.13.4. Gözlü şebeke...................................................................... 30

3.13.4.1. Açık şebeke işletimi .................................................... 30

3.13.4.2 Kapalı şebeke işletimi .................................................. 31


5

3.14. Alçak gerilim dağıtım istasyonları ve yapı şekilleri ............... 34

3.14.1. Tek beslemeli dağıtım ve panolar. ..................................... 34

3.14.2. Çift beslemeli kuplaj kesicisiz AG panoları ve besleme sistemi ............................................................................. 35

3.14.3. Çift beslemeli kuplaj kesicili AG panoları ve besleme sistemi ....................................................................................................... 36

3.14.4. Üçlü beslemeli kuplaj kesicisiz AG panoları ve besleme sistemi ........................................................................................... 38

3.14.5. Üçlü beslemeli kuplaj kesicili AG panoları ve besleme sistemi ........................................................................................... 39

3.14.6. AG panolarının jeneratörler vasıtasıyla yedek beslemesi . 40

3.14.6.1 Bir transformatör ve bir jeneratör ............................... 40

2‐transformatör ve 2‐jeneratör ................................................. 41

3. 14.6.3. Binalarda AG şebeke yapıları ..................................... 42

3.14.7. Yüksek binalar ................................................................... 46

3.14.7.1. Giriş güç beslemesi ..................................................... 46

3.14.7.2. Besleme sistemleri...................................................... 46

3.15. Alçak gerilim anahtarlama sistemi ........................................... 52

3.15.1. Elektriksel koruma ............................................................. 52

3.15.2. İnsan hayatının korunması ................................................ 53


6

3.15.3. Elektriksel ayırma .............................................................. 53

3.15.4. Anahtarlama sisteminin kontrolü ...................................... 54

3.15.5. Acil anahtarlama ve acil durdurma .................................... 55

3.15.6. Anahtarlama Elemanları .................................................... 56

3.15.6.1. Ayırıcılar ...................................................................... 56

3.15.6.2. Yük kesicisi veya Yükte Ayırıcı ..................................... 57

3.15.6.3. Bistabil anahtar ........................................................... 58

3.15.6.4. Kontaktörler ................................................................ 59

3.15.6.6. Kombine anahtarlama sistemleri ............................... 61

3.16. AG panoları temel üniteleri ...................................................... 63

3.17. AG sistemlerinin UPS tarafından kesintisiz olarak beslenmesi . 65

3.17.1. UPS Kesintisiz güç kaynağının bölümleri ........................... 65

3.17.2. 2 inverterli redundant olmayan UPS beslemesi .............. 67

3.17.3. Birisi aktif olarak redundant olan üç inverterle UPS beslemesi ....................................................................................... 68

3.17.4. Biri Stand‐by redundant olan 3‐inverterle UPS beslemesi69

3.18. Kaynak değiştirme veya yeni kaynak bağlama sistemleri ......... 70

3.18.1. Senkron kaynak değiştirme ............................................... 72

3.18.2 Kesintili kaynak değiştirme ................................................. 74

3.18.3 Pseudo‐senkron kaynak değiştirme.................................... 76


7

3.19. Enerji dağıtım istasyonlarda kilitleme sistemleri ...................... 86

3.19.1. Temel kilitlemeler .............................................................. 86

3.20. OG/AG yapılarının dizayn işlemi ............................................... 87

3.20.1. Tesis aktiviteleri ................................................................ 90

3.20.2. Saha topolojisi ................................................................... 90

3.20.3. Yüksek yapılar ................................................................... 91

3.20.4. İşletme güvenliği ............................................................... 91

3.20.5. Bakım kolaylığı .................................................................. 92

3.20.6. Tesis esnekliği ................................................................... 93

3.20.8. Enerji kesintisine karşı duyarlılığı ...................................... 95

3.20.9. Şebekede oluşan bozucu etkilere duyarlılık ...................... 97

3.20.10. OG/AG transformatör istasyonlarının dağıtımı ve sayısı .......................................................................................... 99

3.20.11. OG/AG transformatörlerinin sayıları ............................. 101

3.20.12. OG stand‐by jeneratör ................................................... 102

3.21. Yapı detayları ve seçimi .......................................................... 103

3.21.1.Yerleşim ............................................................................ 104

3.21.1.1. Seçim kuralları : ........................................................ 104

3.21.2. Merkezi veya yaygın dağıtım ....................................... 105


8

3.21.3. AG jeneratör grupları ....................................................... 107

3.21.4. UPS kesintisiz güç kaynağı .............................................. 109

FAYDALANILAN KAYNAKLAR ............................................................ 111

SON SÖZ ........................................................................................... 111


9

3.1. Dağıtım şebekelerinin genel yapı tipleri

Genellikle bir endüstriyel dağıtım şebekesi şekil 3.1 de görüleceği gibi:

• Bir veya birden fazla kaynağa enerji iletim hatları vasıtasıyla bağlı bir veya birden fazla bara sistemi ve kesicilerden meydana gelen Yüksek gerilim indirici transformatör merkezi,

• Bir veya birden fazla jenerator ve kademe yükseltici transformatörlerden meydana gelen elektrik enerjisi dahili üretim merkezi,

Şekil 3.1: Dağıtım şebekesinin genel yapısı


10

• Bir veya birden fazla YG/OG indirici güç transformatörleri,

• Bir veya birden fazla bara sisteminden meydana gelen ana OG dağıtım merkezi ve panoları,

• Dahili OG şebekesi ve bu şebeke üzerinden beslenen tali OG panoları veya OG/AG istasyonları,

• OG yükleri,

• OG/AG transformatörleri,

• Alçak gerilim dağıtım panoları ve şebekeleri,

• Alçak gerilim yüklerinden meydana gelmektedir.

3.2. Şebeke konfigürasyonunun belirlenmesi için işlem sırası

3.2.1. Planlama çalışmaları

Sistem için en uygun şebeke şeklini tayin için öncelikle belirlenen sistem ihtiyaçları göz önüne alınarak transformatör ,panolar, kablo kesitleri ve diğer elektrik ekipmanlarının güçleri tipleri ,yüklenme şekilleri, yüklerin devrede kalma önceliği, enerjisiz kalabilecek süreleri veya kesintisiz beslenme gereklilikleri, kısa devre güçleri, darbeli yüklenmede meydana gelebilecek gerilim düşümleri, sistemde meydana gelebilecek geçici olaylar ve gerilim yükselmeleri, koruma sistemleri ve işletme güvenliği seviyesi belirlenmelidir.


11

Küçük tesisler elektrik idarelerinin AG şebekelerinden güç temini yapabilirler.

3.2.2. Ön planlama Bu safhada yapının veya tesisin projelendirmesine iştirak eden mimar ,inşaat mühendisi, tesisat mühendisleri yapının sahibi ile işbirliği ile birlikte aşağıda açıklanan işlemlerin göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

• Projesi yapılacak tesisin yüksek yapı veya geniş sahaya yayılı olmasına göre enerji merkezleri, tali istasyonların yerlerinin ve boyutlarının ve kullanım yerlerinin ve alanının belirlenmesi,

• Tesis sahibinin genel veya detaylı isteklerinin, düşüncelerinin ve bununla birlikte standartlar ile yönetmeliklerin göz önüne alınarak sistem gücü, kısa veya uzun süreli aşırı yüklenebilme kapasitesi gibi temel parametrelerin belirlenmesi,

• Tesiste yer alan sistemlerin işletme felsefesi, çalışma fonksiyonları, sistem şekillerine bağlı olan diğer temel gereklilikler,

• Yüklerin sahaya göre dağılımları,

• Yük dağılımına uygun tali dağıtım merkezlerinin yerlerinin, bu merkezlere ait transformatörların güçlerinin ve tipleri ile birlikte nominal gerilim değerlerinin ve bu tali ve ana dağıtım merkezine ait panoların boyutlarının ve yerleşim şekillerinin belirlenmesi,

• Enerjinin alınacağı ve enerji temin sözleşmesi yapılacak elektrik idaresiniin yapım ve devreye alma ve abonelik şartname, yönetmelik ve tavsiyeleri,


• Tesisin yapıldığı ülkenin proje ve tesis ile ilgili kanun ve düzenlemeleri,

• Ana dağıtım güç merkezi ve tali güç istasyonlarına ait ileride olabilecek genişlemeler ve güç ihtiyacındaki artışlar göz önüne alınarak maksimum güç taleplerinin belirlenmesi,

• Tesisin yapıldığı ülkedeki enerji satış tarifeleri.

3.3. Tesis besleme şeklinin belirlenmesi için temel gereklilikler

Şekil 3.2 Ana ve tali dağıtım istasyonlarının basitleştirilmiş gösterilimi

12


13

En uygun ve ekonomik optimum çözümü sağlamak için

• sisteme ait inşaat ve diğer tesisat projelerinin tüm açıklığı ile tamamlanması,

• OG de uygun yük dağıtım merkezleri belirleyerek en ekonomik dağıtım sisteminin sağlanması,

• Enerji taşıma ve dağıtım sistemlerinin belli bir birimde oluşacak hatadan dolayı sadece hatalı bölümüm devre dışı edilmesine dayanan seçici koruma sistemi ile devre dışı ederek işletme güvenliği ve devamlılığının sağlanması,

• Tesiste aynı tipten koruma, kumanda ve kontrol cihazları kullanarak kolay bakım ve işletmenin sağlanması,

• Yeterli ve uygun enerji kapasitesinin sağlanması,

• Enerjinin temin edileceği merkezinin veya enerji nakil hattının mevcut yüklenme durumu dikkate alınarak, tesisin enerji ihtiyaçlarına ve çekilecek yükün darbeli olup olmadığı incelenerek gerekirsa alternatif güç temin kaynakları belirnerek iyi bir gerilim stabilitesinin sağlanması gerekmektedir.

3.4. Dağıtım gerilimleri Ülkemizde dağıtım gerilimleri olarak AG sistemlerinde 230/400 Volt ve OG sistemlerinde 31,5kV; 33kV; 34,5kV olarak belirlenmiştir. Bazı şehir içi eski dağıtım tesislerinde halen 15kV OG dağıtım gerilim değeri kullanılmaktadır. Yüksek güçlü elektrik motorları beslemesi için 6,3kV gerilim seviyesi kullanılmaktadır.


3.5. Hata seviyesi ve kısa devre akımları YG ve OG sistemlerinde ekipmanların işletme ve nominal akımları ve sistem geriliminden ayrı olarak kısa devre halinde kesicilerin

simetrik kısa devre kesme akımı ve nominal sistem faz arası

gerilim olmak üzere

aI

NU

aNa IUS ..3= kesici kesme kapasitesinin

belirlenmesi gerekir.

Genellikle 35kV dağıtım sistemlerinde kısa devre gücü 500MVA değerini aşmamaktadır. Bütün bunlara rağmen Elektrik İdaresinden bağlantı noktasındaki gerekli kısa devre güçleri alınarak projesi yapılan tesisin YG ve OG terminallerinde ve diğer gerilim kademelerinde kısa devre hesapları yapılarak kesme kapasiteleri ve röle değerleri belirlenmelidir. Ülkemizde genellikle indirici transformatörler 25 MVA gücünde ve kısa devre gerilimleri %11 olduğundan dağıtım sisteminin istasyon ana çıkış baralarında kısa devre gücü 220MVA değerini aşmamaktadır.

AG sistemlerinde gerilim stabilitesinin sağlanması

Alçak gerilim şebekesinde transformatörde meydana gelecek gerilim düşümü tam yükte %5’i aşmamalıdır. Bunu sağlamak üzere transformatör yüklenmesine bağlı olarak söz konusu gerilim değerini aşmayacak transformatör nominal gücü ve kısa devre gerilim değeri belirlenmelidir. Elektrik idaresi 154/35kV’luk indirici merkezlerindeki transformatörlerde sekonder çıkış gerilimini regüle edip düzeltiyorsa Alçak gerilim tarafında gerilim düşümlerini minimumda tutmak için

• Transformatörleri, en uygun yük(kW)x yükün transformatörmatöre olan mesafesi (m) = Yük momenti (kW.m) değerini minimum olarak verebilecek en uygun yere transformatör dağıtım istasyonu tesis etmek

14


15

• Uzak mesafelerde standart değerlere göre gerilim düşümü elde edebilmek için ekonomik etkenler (yatırım ve işletme maliyetleri) göz önüne alınarak uygun kablo kesitlerini belirlemek gerekmektedir.

3.6. Yük darbelerinin belirlenmesi

Motorların doğrudan yol almasında olduğu gibi geçici bir süre içinde yüksek darbe akımının çekilmesi durumunda, yükün bağlandığı yerdeki kısa devre empedansı veya gücüne ve çekilen gücün güç faktörüne bağlı olarak ani gerilim çökmesi meydana gelmektedir. Gerilim çökmeleri, aydınlatma sistemlerinde belirgin rahatsızlıklar, gerilime hassas ölçü ve kontrol sistemleri üzerinde bozucu ve sistemlerin çalışmasını önleyecek etkiler meydana getirir. Bu gerilim çökme değeri, eğer transformatör yükünde kademe değiştirici kullanılmıyorsa, şebeke stabilitesi açısından transformatör sekonder ana terminallerinde sistem nominal gerilimin %10 unu aşmamalıdır.

3.7. Yük darbelerinin etkilerinin azaltılması

• Aydınlatma ve diğer gerilim çökmesine hassas cihazların AG beslemelerini darbe yüklerinin beslendiği sistemden ayırmak ve ayrı bir hat üzerinden beslemek,

• Darbeli yükleri ayrı bir transformatör üzerinden beslemek,

• Düşük empedans gerilimi yani diğer bir deyimle nisbi kısa devre gerilimine sahip dağıtım transformatörları kullanmak,


• Gerilim stablizasyon cihazları (UPS) üzerinden özellikle hassas yükler için ayrı bir besleme sistemi tesisi etmek.

3. 8. Yük darbeleri nedeniyle gerilim çökme değerinin belirlenmesi

Kabaca nominal sistem geriliminin yüzdesi olarak yük darbelerinden dolayı transformatörün sekonder çıkışında meydana gelen gerilim çökmesi transformatörün bağlandığı şebekekinin sonsuz güçlü olduğu yani şebeke empedansının sıfır olduğu kabul edilerek aşağıda verilen ifade yardımıyla belirlenebilir.

( ) ϕSinuSSu SCT

TN

L ..% =Δ

LS Yük darbesi (MVA),

TNS Transformatörün nominal gücü (MVA)

SCTu (%) olarak transformatörün empedans gerilimi diğer bir

deyimle nisbi kısa devre gerilimi

Gerçekte transformatörü besleyen şebeke gücü, sonsuz olamayacağından transformatörün enerji alacağı besleme şebekesi bağlantı noktasının kısa devre gücüne bağlı olarak söz konusu ifade ile bulunan gerilim değerinden az veya çok fazladır.

16


17

Örnek 1:

kVASTN 630= gücünde 6%=SCTu empedans gerilimi değerinde

bir transformatör üzerinden 136kW mil gücüne haiz yol alma akım nominal akımın 6,5 katı olan bir direkt yol alma esnasındaki güç faktörü 0,35 olan sincap kafesli asenkron motora direkt yol verme suretiyle devreye alınacaktır.

Motoru elektriksel gücü kVACos

PS

MN

MM 165

96,0.86,0136

.===

ηϕ

Motorun yol alma gücü kVASS MMS 1073165.5,6.5,6 ===

Yol alma süresinde transformatörun sekonder terminallerindeki

gerilim çökmesi 6,9%94,0.6.63,0

073,1==Δu

3.9. Kısa devre akımlarının sınırlandırılması Kısa devre akımlarının etkisi kısa devre akımının büyüklüğüne ve süresine bağlı olarak belirlenir ve etkileri aşağıda belirtilen uygulamalarla azaltılabilir.

• Ana dağıtım sistemlerinde yüksek empedans gerilimli transformatör seçerek veya sisteme kısa devre akımını sınırlandırıcı reaktanslar bağlayarak,

• Beslemeleri uygun şekilde ayırarak küçük güçte bir kaç transformatör üzerinden beslemek ve yedek besleme durumunu sağlamak için kuplaj kesicisi kullanmak,


• Uygun hassasiyettte koruma sistemi seçerek kısa devre esnasında hızlı açmayı sağlamak.

Ekonomik nedenlerden dolayı AG fiderlerinde kısa devre akımı 50kA değerini aşmamalıdır.

3.10. Yüksek gerilim indirici istasyonları konfigürasyon şekilleri Elektrik enerjisi temininde kullanılan yüksek gerilim indirici istasyonlarının tertip şekilleri

3.10.1. Tekli besleme Avantajı: Düşük maliyet

Dezavantajı : Kulanım azlığı

Şekil 3.3: Tek beslemeli YG indirici Şekil 3.4: Çiftli besleme

istasyonu tek hat şeması

18


19

3.10.2. Çift besleme İşletme şekilleri:

1. Normal : Her iki giriş kesicileri kuplaj ayırıcısıda dahil olmak üzere kapalı olup transformatörların her ikiside aynı anda iki kaynaktan beslenmektedirler.

2. Besleme kaynağından birisinde enerji kesilirse diğer kaynak toplam güç ihtiyacını karşılar.

Avantajları:

• Kullanım imkanları ve altenatiflerinin iyi olması ve şebekenin tamamı için her bir besleme kaynağından yeterli güç ihtiyacının sağlanabilmesi,

• Kısmen işletme var iken baraların ve işletmenin kısmi bakımının yapılabilmesi.

Dezavantajları:

• Tek güç beslemeleri için oldukca pahalı bir sistem,

• Bakım gerçekleştirildiğinde kısmi işletme yapılabilmesi.


3.10.3. Çift besleme çift baralı sistem

Şekil 3.5: Çift beslemeli çift baralı sistem

İşletme şekilleri:

• Besleme 1 den bara 1 ve Fider 1 ve Fider 2 beslenir.

Besleme 2 den Bara 3 ve Fider 2 ve Fider 4 beslenir.

Bara arası kesici veya ayırıcısı açık veya kapalı pozisyonunu korur.

• Eğer kaynaklardan birisinde enerji kesilirse diğeri toplam gücü ve sistemi besler.

20


21

Eğer baralardan birinde hata oluştuğunda veya baralardan birisi bakıma alındığında bara kuplaj kesicisi açtırılarak, diğer bara üzerinden çıkış fiderleri enerjilendirilir.

Avantajları

• Kullanım ve güç temini imkanlarının çok iyi olması,

• Yüksek esnek kullanım imkanlarının olması,

• Bara transferinin her hangi bir kesinti olmadan mümkün olması.

Dezavantajı: Tek baralı sisteme göre maliyetinin oldukca fazla olmasıdır.

3.11. Orta gerilim dağıtım merkezleri konfigürasyonu

3.11.2 Farklı orta gerilim bağlantı şekilleri

3.11.2.1. Tek hatlı bağlantı

Şekil 3.6: Tek hatlı servis bağlantısı


Bu tip bağlantı şekli güç ihtiyacı 400kVA dan küçük güçlerde ve genellikle kırsal alanlardaki elektrik temini için uygulanır.

3.11.3.2. Ring şebeke bağlantısı Bu tip bağlantılarla sistem hatalarından veya şebeke bakımı sırasındaki besleme kesintileri en aza indirilir ve genellikle kasaba ve küçük şehirlerde kullanılan besleme şeklidir.

Şekil 3.7: Ring şebeke bağlantısı

3.11.3.3. Paralel besleme

Şekil 3.8: Paralel besleme

22


23

Bağlantı şekli Ring şebeke bağlantısına benzemekle beraber işletme şekli besleme hatlarından birisi OG barasını beslerken diğer besleme gerçekleştirilen kilitleme sisteminden dolayı daima devre dışıdır ve ancak birnci besleme herhangi bir nedenle devre dışı ise diğer besleme kapatılabilir. Ring şebeke bağlantısında olduğu gibi iki bekleme aynı anda devrede olamaz. Devreye alma ve devreden çıkarma elle veya otomatik olarak yapılır. Bu tip bağlantı tarzı özellikle yüksek yük yoğunluğuna sahip şebekelerde kullanılır.

3.11.3.4. Orta gerilim dağıtım istasyonları

Şekil 3.9: OG dağıtım istasyonu tekhat diyagramı

Güç beslemesi ring şebeke veya paralel besleme şeklinde olabilir


3.12. OG panolarının besleme şekilleri

3.12.1 Bir bara ve bir beslemeden oluşan sistem

Şekil 3.10: Tek bara sistemi

Bu bağlantı şeklinde sisteminde güç kaynağı herhangi bir nedenle devre dışı kaldığında arıza giderilinceye kadar sistem devre dışı kalacaktır.

3.12.2. Kuplaj kesicisiz iki beslemeden oluşan sistem

Şekil 3.11. Tek bara iki besleme kaynağından oluşan system

24


25

Bu sistemde her iki kaynak paralel çalıştığı gibi kaynakların birisi yedek ve diğeri 1. kaynak devre dışı olduğunda devreye girerek sistemin işletmesini devam ettirecek şekilde devre dışı bulunur.

3.12.3. Kuplaj kesicili iki ayrı baralı ve iki beslemeden oluşan sistem

Şekil 3.12.a. İki bara ve iki beslemeden oluşan sistem

Kuplaj kesicisi kapalı veya açık tutulur. Eğer açık ise her bir güç kaynağı ayrı ayrı bağlanmış olduğu bara bölümünü besleyecektir. Eğer besleme kaynaklarından birisi devre dışı olursa kuplaj kesicisi kapanarak devre dışı olan kaynağın beslediği bara bölümünü besler.

3.12.4 Dupleks besleme şekilleri

İki baralı her bir çıkış fiderli iki güç kaynaklı dupleks sistemler Kuplaj kesicisi normal işletmede açık pozisyondadır.Her bir çıkış fideri bağlı bulunduğu barayı besleyen güç kaynağı tarafından beslenir. Örneğin BB1 baralarına bağlı Çıkış1 ve Çıkış 2, 1. güç kaynağından enerjilenmektedir.


Güç kaynaklarından birinin herhangi bir nedenle devre dışı olması durumunda kuplaj kesicisi kapanarak diğer güç kaynağı toplam yükü üzerine alır. Baralardan bir arızalandığında veya bakım amacıyla devre dışı edildiğinde kuplaj kesicisi ve devre dışı olan baraya bağlı ayırıcılar açılarak söz konusu baranın enerjisi kesilir. Şekilde görüldüğü gibi hatalı baradan enerjilendirlen çıkışlar üzerlerinde bulunan ayırıcılar vasıtasıyla sağlam baraya bağlanır. Ayırıcılar ve çıkış kesicilerinin arasında mutlaka bir kilitleme sistemi bulunmalıdır.

Şekil 3.12.b. İki baralı çift güç kaynaklı dupleks sistem

26


27

3.12.4.2. Birbirine bağlı çift bara sistemi

Şekil 3.13. Dupleks baralı ve iki besleme kaynaklı dupleks sistem

Bu sistem bir önceki sistemin aynısıdır. Ancak CB1 ve CB2 kesicisi vasıtasıyla geniş bir işletma ve bakım esnekliği sağlanır

3.13. Orta gerilim sistemlerinde şebeke yapıları

3.13.1. Tek beslemeli radyal şebeke

Sistemde transformatörler ve OG tali panoları başka hiçbir yedek besleme kaynağından enerji almazlar. Bu tür şebeke şekli güç sürekliliği hayati öneme haiz olmayan sistemler için kullanılırlar.


Şekil 3.14. Tek beslemeli radyal şebeke

3.13.2. Çift beslemeli kuplaj kesicisiz radyal şebeke 1 ve 2. OG tali panoları kuplaj kesicisiz beslenmektedirler. Enerji temini iyidir. 1 ve 2 panoları için kuplaj bağlantıları bulunmamakta olup şebeke düşük esnekliğe sahiptir.

28


29

Şekil 3.15. Çift beslemeli kuplaj kesicisiz radyal şebeke

3.13.3. Çift beslemeli kuplaj kesicili radyal şebeker 1 ve 2 OG panoları kuplaj kesicisi üzerinden iki güç kaynağından beslenmektedir. Normal işletme sırasında bara kuplaj kesicisi açıktır. Güvenli ve iyi bir güç temini gerektiğinde bu yapıda şebeke kullanılmalıdır. Sıklıkla demir çelik ve petrokimya endüstrisinde uygulanır.


Şekil 3.16. Çift beslemeli kuplaj kesicili radyal şebeke

3.13.4. Gözlü şebeke

3.13.4.1. Açık şebeke işletimi Göz bağlantı başlangıçları A ve B kesicileri ile donatılır. 1, 2,3 Tali OG panoları yükte ayırıcılarla donatılır. Normal işletmede göz açıktır. Gözün kurulması güç kaynaklarının birinde bir hata halinde beslemenin tekrar sağlanması için kurulacaktır. Eğer otomatik göz kurucusu tesis edilmişse kurulum tamamlanıncaya kadar bir kaç saniye enerji kesintisi olacaktır.

30


31

Şekil 3.17. Açık şebeke

3.13.4.2 Kapalı şebeke işletimi Gözü kapatma anahtarlarının tamamı kesici olacaktır. Normal çalışma süresince göz kapalıdır.

Şekil 3.18. Kapalı şebeke


3.13.4.3. Paralel besleme

Şekil 3.19. Paralel şebeke

1, 2, 3 OG tali panoları yedeklemeli ve birinci veya diğer kaynaktan bağımsız olarak beslenebilir. Bu yapı şekli gelecekteki genişlemesi sınırlı şebekelerde iyi bir güç temini ihtiyacını sağlamak üzere kullanılırlar.

32


33

Orta gerilim sabit tip pano temel üniteleri aşağıdaki şekilde gösterilebilir:

Şekil 3.20. OG sabit tip pano üniteleri


Şekil 3.21. Çekmeceli tip OG motor yol verme hücreleri

3.14. Alçak gerilim dağıtım istasyonları ve yapı şekilleri

3.14.1. Tek beslemeli dağıtım ve panolar.

Şekil 3.22. Tek beslemeli dağıtım

34


35

P1, P2, P3, panoları sadece bir güç kaynağı üzerinden beslenmektedir ve güç kaynağı herhangi bir nedenle devre dışı olduğunda, güç kaynağında hata giderilip devreye alınıncaya kadar sistem hizmet dışıdır.

3.14.2. Çift beslemeli kuplaj kesicisiz AG panoları ve besleme sistemi

İşletme

P1 panosu

1. çalıştırma durumu: P1 panosu 1 ve 2. güç kaynaklarından beslenir bu durumda CB1 ve CB2 kesicileri kapalı pozisyondadır.

2. Çalıştırma durumu: P1 panosunu beslemek üzere sadece CB1 veya CB2 kesicilerinden biri kapalı olup söz konusu pano güç kaynaklarından birisi tarafından beslenir.

P2 panosu

1. P2 panosu 3. güç kaynağı tarafından beslenir. P1 panosundan gelen bağlantı yedek olarak kullanılır.


2. Normal işletmede CB3 veya CB4 kesicilerinden sadece biri kapalıdır.

Şekil 3.23. Çift beslemeli dağıtım

3.14.3. Çift beslemeli kuplaj kesicili AG panoları ve besleme sistemi

P1 panosu iki adet OG/AG Transformatörü üzerinden kuplaj kesicili güç besleme sistemine sahiptir.

36


37

P1 panosu güç temini : Normal işletmede CB3 kuplaj kesicisi açıktır. Her bir transformatör ayrı ayrı P1 panosunun kendilerine ait bölümlerini besler. Eğer güç kaynaklarından biri herhangi bir nedenle devre dışı olursa CB1 kesicisi kapanarak P1 panosunun tamamı devrede kalan transformatörle beslenir. P2 panosu bir adet OG/AG transformatörü üzerinden ve P1 panosunun çıkış fiderinden gelen besleme bağlantısı ile beslenir.

P2 panosunun güç temini: Normal işletme sırasında CB6 kuplaj kesicisi açıktır. Herbir güç kaynağı P2 panosunda kendilerine ait bölümleri ayrı ayrı besler. Eğer güç kaynaklarından birisi herhangi bir nedenle devre dışı olursa CB6 kuplaj kesicisi kapanarak P2 panosunun tamamı devrede kalan güç kaynağı üzerinden beslenir.

Şekil 3.24. Çift beslemeli kuplaj kesicili dağıtım


3.14.4. Üçlü beslemeli kuplaj kesicisiz AG panoları ve besleme sistemi

P1 panosu 2 adet OG/AG transformatör ve diğer AG panosundan gelen çıkış fideri vasıtasıyla beslenen sisteme sahiptir.

Normal işletmede P1 panosu 2 transformatörla paralel beslenmektedir. Transformatörlardan biri veya ikisi devre dışı olduğunda P1 panosu diğer panodan gelen çıkış fideri vasıtasıyla beslenecektir.

Şekil 3.25. 3‐beslemeli kuplaj kesicisiz dağıtım

38


39

3.14.5. Üçlü beslemeli kuplaj kesicili AG panoları ve besleme sistemi

Şekil 3.26. Üç beslemeli kuplaj kesicili dağıtım

P1 panosu kuplaj şalterli ve iki transformatör ve diğer bir AG panosunun çıkış fiderinden gelen besleme sistemine sahiptir.

Normal işletmede CB1 ve CB2 kuplaj kesicileri açık olup güç kaynakları P1 panosunun kendilerine ait bölümlerini beslemektedirler.

Güç kaynaklarından birisi herhangi bir nedenle devre dışı olursa yanındaki kesici kapanır ve devre dışı olan güç kaynağının kesicisi açılır.


3.14.6. AG panolarının jeneratörler vasıtasıyla yedek beslemesi

3.14.6.1 Bir transformatör ve bir jeneratör

Şekil 3.27. 1 ‐ transformatör ve 1‐ jeneratörden meydana gelen dağıtım

Normal işletmede CB1 kuplaj kesicisi açıktır ve P2 panosununda jeneratörün enversör sistemindeki CB2 kesicisi kapalı ve CB3 kesicisi açıktır.

1. Güç kaynağı herhangi bir nedenle devre dışı olduğunda:

• CB 1 kesicisi açılır,

• Jeneratör çalışır,

• Jeneratörün gerilimi ve frekansı gereken değere ulaştığında CB2 kesicisi kapanır,

40


41

• Güç kaynağı 1 devreye girinceye kadar öncelikli yükler jeneratör üzerinden beslenir.

2transformatör ve 2jeneratör Normal işletmede CB1 ve CB3 kesicileri açık CB2,CB4,CB5 kesicileri kapalıdır ve P1 panosu P2 panosu üzerinden enerji alır. Eğer 1. güç kaynağı ve 2. güç kaynağından biri herhangi bir nedenle devre dışı olursa veya TR1 ve TR2 den herhangi birinde hata oluşması sebebiyle birisi devreden çıkarsa CB1 kapanarak normal besleme işlemini devam ettirir. Güç kaynaklarında her ikisi veya Transformatörlardan herikisi birden devre dışı olursa CB2 açılır jeneratörlar devreye girer . Gerilim ve frekans istenilen değere ulaştığında ve jeneratörlar için gerekli senkronizasyon işlemi tamamlandığında CB3 kesicisi kapanır ve P1 panosundaki öncelikli yükler jeneratör üzerinden beslenmeye devam eder.

Şekil 3.28. 2‐transformatör 2‐ jeneratörden meydana gelen dağıtım


3. 14.6.3. Binalarda AG şebeke yapıları Kolon hatları ve katlarına dair

Kolon hatlarındaki düzenleme, binanın elerin odaların şekli ve boyutları esas alınarak belirlenir.

a.) Tek taraflı kolon hattı b.)Gruplandırılan c.)Herbir kat için kolon

kolon hatları hatları

42


43

d.) Ring besleme kolon hatları e.) Çift taraflı besleme kolon hatları

Şekil 3.29. Yapılarda AG şebeke yapıları

Şekil 29 a. da yapılan düzenleme düşük elektrik güvenirliliğini haizdir. Her bir dairedeki farklı yüklerden dolayı yaklaşık olarak dengeli yüklenme sağlanamaz. Genellikle düşük yüklere sahip basit tesislerde uygulanır.

Şekil 3.29.a ve Şekil 3.29.b herhangi bir hata halinde bir çok katlardaki sistemler aynı anda etkileneceğinden düşük güvenilirlikli düzenlemelerdir.


Şekil 3.30. Binalarda her blok için 1 kolon hattı tesis edilerek gerçekleştirilen AG yapıları

Şekil 3.29.b’deki düzenleme yapı bakımından Şekil 3.29.a’ daki düzenlemeye benzemekle birlikte daha yüksek yüklere sahip binalar için uygulanır. Kolon hatlarının boyutları Şekil 29.a’daki düzenlemeye göre daha küçük olduğundan montajı soz konusu düzenlemeye göre daha kolaydır. Alt katlarda oluşabilecek bir hatadan kolon hattına bağlı tüm beslemeler etkilenir. Her bir dairenin farklı yüklerinden dolayı meydana gelebilecek dengesizlikten dolayı sadece kolon hattına bağlı grup etkilenir. Şekil 3.29.b’deki düzenleme Şekil 3.29.a’daki düzenlemeye göre daha fazla devreye sahip olduğundan daha geniş şalt tesisi gerektirir.

44


45

Şekil 3.31. Binalarda bölümlere ayrılarak gerçekleştirilen ring AG şebeke yapıları

Şekil 3.32. Binalarda her bir kata ayrı kolon hattı çekilerek gerçekleştirilen AG şebeke yapısı.


46

3.14.7. Yüksek binalar

3.14.7.1. Giriş güç beslemesi

En fazla OG girişi ve OG/AG transformatörü ile yapılır. Normal olarak transformatör istasyonu en alt katlardan birine tasis edilir.

Yüksek binalarda giriş güç beslemesi:

Gökdelenler gibi yüksek kat sayısına sahip binalarda sıklıkla binanın en üst katlarında asansörlerin konverterleri, elektrik motorları, klima sistemleri buna bağlı soğutma üniteleri, elektrikli mutfak tesisleri bulunduğundan güç ihtiyacı söz konusu katlarda daha fazladır. Orta gerilim beslemelerinnin yük merkezlerine yakın olması istendiğinden transformatör istasyonlarının en üst kata ve eğer ihtiyaç olursa ara katlara da bir adet transformatör istasyonu tesis edilir. Yanıcı olmayan soğutma sistemli, izolasyon sıvılı (kalofen) veya kuru tip transformatörler kullanılır.

3.14.7.2. Besleme sistemleri

Besleme sisteminin tipi ina boyutlarına besleme kolon hatlarının uzunluğuna ve yükün miktarına göre belirlenir. Besleme sistemi düşey besleme ve yatay besleme olarak ikiye ayrılır.


47

Şekil 3.33.a. Yüksek binalarda besleme sistemleri

Şekil 3.33.a’daki düzenlemede binanın yüksekliği dolayısıyla asansör kablolarındaki uzunluğun fazla olması yüksek gerilim düşümüne yol açar eğer asansörü tahrik edecek motor tahrik ünitesinin çalışmasında gerekli performansı sağlamak üzere binanın üst kısmına transformatör tesis edilebilir. Ancak mecbur kalınmadıkca üst katlara gerek bakım gerekse, yangın riski ve diğer riskler açısından transformatör tesis edilmesinden kaçınılması önerilir.


Birden fazla bloklu Yüksek binalarda besleme şekilleri

Kablo kolon hatları ile gerçekleştirilen besleme şekli

Şekil 3.33.b. Birden fazla bloklu yüksek binada kablo kolon hatlarıyla gerçekleştirilen besleme sistemi

Şekil 3.33.b’de

k Mavi renkli kolon hatları öncelikli yükleri besleyen kabloları,

kk Kırmızı renkli kolon hatları normal yükleri besleyen kabloları

kkk Yeşil renkli kolon hatları kritik yükleri besleyen kabloları göstermektedir.

Busbar Taşıma Sistemi ile gerçekleştirilen besleme sistemi

Şekil 3.33.c de

48


49

k Mavi renkli kolon hatları öncelikli yükleri besleyen busbar taşıma sistemini,

kk Kırmızı renkli kolon hatları normal yükleri besleyen busbar taşıma sistemini,kkk Yeşil renkli kolon hatları kirıtik yükleri besleyen busbar taşıma sistemini göstermektedir.

Şekil 3.33.c. Birden fazla bloklu yüksek binada busbar taşıma sistemi ile gerçekleştirilen besleme sistemi


Şekil 3.33.d. Birden fazla bloklu yüksek binanın güç besleme devresine ait tek‐hat şeması

Şekil 3.33.d’de

TR1 ve TR2 : 1. blok ve 2. blogu besleyen dağıtım transformatörleri,

TR3: Isıtma/havalandırma ve klima sistemlerindeki yükleri besleyen dağıtım transformatörü,

G1: 1. bloktaki öncelikli ve kritik yükleri şebekede güç kaybı olması durumunda acıl olarak enerjileyen dizel‐jeneratör grubu,

G2: 2. bloktaki öncelikli ve kritik yükleri şebekede güç kaybı olması durumunda acıl olarak enerjileyen dizel‐jeneratör grubu,

UPS1 : 1. bloktaki kriıtik yükleri sürekli olarak enerjili tutan UPS sistemi,

50


51

UPS2 : 2. bloktaki kriıtik yükleri sürekli olarak enerjili tutan UPS sistemi,

TR1 : 1.bloğu besleyen transformatör,

TR2 : 2. bloğu besleyen transformatör,

TR3 : Isıtma/Havalandırma ve klima yüklerini besleyen transformatör.

Şebeke enerjisi kesilmesi halinde G1 ve G2 dizel‐jeneratör grupları kendilerine ait öncelikli ve kritik yükleri enerjilendirilir. Jeneratörlerden birinin arızalanması veya bakıma alınması hali göz önünde bulundurularak jeneratör gruplarının her birinin gücü diğerine eşit ve binadaki tüm öncelikli ve kritik yükleri besleyebilecek kapasitede ve güçte olmalıdır. Jeneratörlerden birinin bakım veya arıza nedeniyle servis dışı olması durumunda enerji kesintisi halinde çalışır durumdaki jeneratör devreye girer ve her iki bloktaki öncelikli ve kriıtik yükleri kuplaj kesicileri devreye sokularak beslenmelerini sağlar.

Transformatörlear normal durumda kendilerine ait baraları besler. Transformatörlerden biri bakım veya arıza halinde servis dışı olduğunda kuplaj kesicileri kapatılarak servisteki transformatörüun binaya ait tüm yükleri beslemesi sağlanır. Bu nedenle TR1 ve TR2 transformatörünün güçlerinin birbirine eşit ve ısıtma /havalandırma ve klima yükleri hariç tüm yükleri taşıyacak kapasitede olmaları gerekir.


52

3.15. Alçak gerilim anahtarlama sistemi

Anahtarlama sisteminin temel görevleri

• Elektriksel koruma

• Enerjili bölümlerin güvenli bir şekilde ayrılması

• Yakından ve uzaktan devreye almanın sağlanmasıdır.

AG sistemlerinde elktriksel koruma sıgortalardan başka termik manyetik ve rezidüel akım koruma açtırıcılarından meydana gelen kesiciler vasıtasıyla sağlanır. Bunlardan başka kesiciler ile aşırı gerilime ,düşük gerilime karşı parfudrlar ve röleler takılarak koruma yapılabildiği gibi kontaktörler ve yardımcı roleler kullanarak uzaktan ve yakından kumanda sağlanabilinir.

3.15.1. Elektriksel koruma Elektriksel koruma ile

• Kısa devre akımının termik ve elektrodinamik zorlamalarına karşı devre elemanlarının koruması,

• İzolasyon hatası halinde insan hayatının korunması,

• Besleme sistemine bağlı cihazların korunması sağlanmalıdır.


53

Devre eElemanlarının koruması

• Sağlam tesislerde aşırı akımdan dolayı tesisin zarar görmemesi için aşırı yük koruması,

• Faz arası veya faz‐nötr izolasyon hatası sonucu ortaya çıkan kısa devre akımlarına karşı koruma sağlamalıdır,.

Bu durumlarda koruma dağıtım panolarında bulunan sigortalarla ve kesicilerle sağlanır.

3.15.2. İnsan hayatının korunması

İzolasyon hatası durumunda AG sisteminde uygulanan topraklama sistemlerine göre (IT, TT, TN sistemler ) sigortalar, kesiciler, rezidüel akım koruma cihazlari ve sürekli izleme cihazları vasıtasıyla koruma sağlanır.

Konu ile detaylı bilgilere Topraklama sistemleri bölümünden ulaşılabilinir.

3.15.3. Elektriksel ayırma

Bakım sırasında personel hayatını emniyet altına almak için bakımı yapılacak enrji altında olan cihaz sistemden ayrılır.


54

Ayırma elemanı aşağıda açıklanan gereklilikleri yerine getirmelidir.

• Nötr dahil olmak üzere devrenin bütün kutupları açılmalıdır.

• Yetkisiz kapamayı önlemek amacıyla kilitler kullanılması

• Ayırıcıların kontaktaklarını tamamen ayrılmalıdır. Bu durumun sağlandığı ya görerek veya gösterge yardımıyla kontrol etme imkanı olmalıdır.

• Ayrılma durumunda kontaklar arasındaki kaçak akımlar yeni cihazlarda 0,5 mA den eski cihazlarda 6 mA den fazla olmamalıdır.

• Kontaklar arasındaki gerilim darbe dayanım kapasitesi tepe değeri olarak en az 5 kV olmalıdır.

3.15.4. Anahtarlama sisteminin kontrolü

AG anahtarlama sisteminin kontrolü aşağıda belirtilen şekillerde gerçekleştirilir.

• İşlemsel kontrol

• Acil anahtarlama

• Güç sisteminin bakımı


55

İşlemsel Kontrol

Bu kontroller normal işletme şartlarında sistem veya tesisin bir bölümünün ve bir ekipmanın devreye alınıp veya devreden çıkartılması işlemleridir. Maksimum esneklik ve sürekliliğin sağlanması için dağıtımın her bir seviyesinde ayrı bir anahtarlama elemanının bulunması tercih edilir.

AG sisteminde maveralar elle veya butonlar vasıtasıyla yakın veya uzak olarak elektriksel gerçekleştirilir. Bu anahtarlamalar çoğu zaman ani olarak ve bazı durumlarda özel elemanlar vasıtasıyla gecikmeli olarak gerçekleştirilir.

Kaynak değiştirme olayları sistemin tamamı için tesis edilen ana kesici vasıtasıyla gerçekleştirilir.

3.15.5. Acil anahtarlama ve acil durdurma Acil anahtarlama elektrik şoku veya yangın gibi tehlikeli durumlarda enerjili bölümün devre dışı edilmesi istenir Acil durdurma iki şekilde gerçekleştirilir:

• Uzaktan veya cihazın bulunduğu yerde tesis edilen acil durudurma butonu vasıtasıyla herhangi bir tehlike anında söz konusu cihazın durdurulması,

• Gerilim altında bulunan iletkenlerin enerjisinin tamamen kesilmesi.


3.15.6. Anahtarlama Elemanları

3.15.6.1. Ayırıcılar Bu anahtar, açık ve kapalı pozisyonda kilitlenebilir elle kumanda edilen ve devreyi emniyetli bir şekilde ayırmayı sağlayan ve anahtar açık pozisyonda kilitlenebilen cihazlardır. Ayırıcılar kısa devre halınde ve yük altında açma ve kapama yapmaya uygun cihazlar değildir. Ancak kapalı durumda kısa devre akımlarına belirlenen süre içinde genellikle 1 saniye süre dayanıklı olmalıdırlar . Normal olarak motor yol alma akımları gibi işletme sırasında oluşan aşırı akımlara uzun peryotlarda dayanmaları gerekmektedir

Şekil 3.34. Ayırıcının 3‐ kutuplu gösterimi

Ayırıcılar enerjisiz durumda açma kapama yaptıkları için herhangi bir durumda hatalı manevrayı önlemek amacıyla kesici ile arasında elektromekanik kilitlemenin tesis edilmesi şartır.

Mekanik bakım süresinde bakım pesonelinin emniyetini sağlamak amacıyla yetkisiz ve istek dişı çalımanın önlenmesi için gerçekleştirilen ayırmalar işlemsel kontrolu yapan cihazlar tarafından gerçekleştirilir ve kilitleme yapılır.

56


57

3.15.6.2. Yük kesicisi veya Yükte Ayırıcı

Bu tip kontrol anahtarı genellikle elle çalıştırılır ve bazen elektriksel açtırıcı ile donatılır . Yük kesicisi normal yani hatasız şartlar altında yükte açma ve kapama yapılabilir.

Şekil 3.35. Yük kesicisi veya yükte ayırıcının 3‐kutuplu gösterimi

Ancak devrede kısa devre şüphesi olma durumunda kapama yapılabilceği ihtimali bulunduğundan yükte ayırıcının daima hatalı kapama sırasında meydana gelen etkilere dayanıklı olması gerekir.

Aşağıda verilen Tablo 3.1’de IEC947‐3 e göre yük ayırıcılarının sınıflandırlması açıklanmıştır

Tablo 3.1. IEC 947‐3 e göre AG yük anahtarlarının sınıflandırılması


AC‐23 sınıfı anahtarlar, sık sık devreye alınan ve devreden çıkarılan elektrik motorları için kullanılır. Diğer yükler için imalatçı ve kullanıcı arasında varılan karara göre kullanılnası esastır.

Örnek: 100 A nominal akım değerinde AC‐23 sınıfı anahtarın kapama akımı, 10In yani 1000 A ve kesme/açma akımı ise güç faktörü 0,35 endüktif 8In yani 800 A olup kısa devre dayanım akımı, 12In 1200A dir. Buna göre motorda 1000A den yüksek yol akımı meydana geldiğinde ve motoru besleyen kabloda hata halinde 1200 A den yüksek kısa devre akımı oluştuğunda söz konusu anahtar, yük kesicisi olarak kullanılamaz ve kısa devre halinde açtırma yapılamaz.

3.15.6.3. Bistabil anahtar Bu cihaz yaygın olarak aydınlatma devrelerinin kontrolünde buton kullanımının uygun olmadığı durumlarda tek anahtar yardımıyla uzaktan açma ve kapamayı sağlamak için kullanılır.

Şekil 3.36. Bistabil anahtarın 3‐kutuplu gösterimi

58


59

Genel uygulama olarak

• Yüksek ve geniş yapılarda 2 veya daha çok yerden merdivenleri aydınlatma devrelerinde,

• Kademeli aydınlatmada,

• Fabrika aydınlatmalarında kullanılır.

Yardımcı elemanlar olarak

• Ani durumlarda uzak göstergelerle,

• Zaman gecikme elemanları ile,

• Kontak koruma elemanları ile donatılır.

3.15.6.4. Kontaktörler

Kontaktörler açma kapama yapabilen butonlar vasıtasıyla veya otomatik olarak uzaktan kontrol ve kumanda edilebilen yük altında anahtarlama yapabilen cihazlardır. Kontaktörler, kısa devre açma kapaması yapamazlar.


IEC standartdlarına göre kullanım sınıflandırması aşağıdaki tabloda verilmektedir.

Tablo 3.2. AC kontaktör kullanım sınıflaması

3.15.6.5. Sigortalar

Sigortaların sağlamlığını gösteren mekanik göstergeli ve göstergesiz olmak üzere iki yapı tipi vardır.

Sigorta çekilen akımın verilen değeri aşması sonunda belli bir süre sonra bağlantı elemanı eriyerek devreyi açar. Her tip sigortanın kendine göre açma performans eğrileri vardır.

Standartlar iki sigorta sınıfı belirlemiştir.

• Meskenlerde kullanım için 100 A kadar anahtarlı otomatik veya bıçaklı NH tipi sigortalar,

• Endüstriyel tesislerde genel maksatlar için kullanılmak üzere gG , motor devrelerinde kullanılmak üzere gM ve aM sigortalardır.

60


61

Meskenlerde ve endüstriyel tesislerde kullanılan sıgortalar arasındaki ana farklılıklar; nominal gerilim akım seviyeleri ve kısa devre kesme kapasiteleridir.

gG sigortalar, yol alma akım kapasitelerine uygun olduğu için motor devrelerinde sıklıkla kullanılırlar.

aM sigortalar termik aşırı yük rölesi ile kombine edilerek geniş bir alanda kullanılır.

Şekil 3.37. Sigortaların 3‐ kutuplu gösterimi

3.15.6.6. Kombine anahtarlama sistemleri Tek başına sigorta, koruma, kontrol ve ayırma gibi 3‐temel fonksiyonu yerine getiremez. Bundan dolayı sigortalar, diğer elemanlarla kombine edilmelidir.


Anahtar‐Sigorta Kombinasyonu

İki tipte gerçekleştirilir.

1. Sigorta yaylı tahrik pinine sahiptir; hata halinde sigorta eridiğinde açtırma mekanizması ile donatıilan ayırıcının yayını tahrik ederek ayırma işlemini yaptırır.

Şekil 3.38. Otomatik ayırmalı anahtar‐sigorta kombinasyonun 3‐ kutuplu gösterimi

Otomatik ayırma sistemi olmayan ayırıcı‐sigorta kombinasyonu

Bu sistemde sigorta eridikten sonra ayırma işlemi elle tahrik edilen bir mekanizma vasıtasıyla gerçekleştirilir.

Şekil 3.39. Elle ayırma işlemi gerçekleştirilen anahtar‐sigorta kombinasyonunun 3‐kutuplu gösterimi.

62


63

3.16. AG panoları temel üniteleri


64

Şekil 3.40. AG panoları temel üniteleri

Alçak gerilim ve yüksek gerilim sigortaları ve kesiciler ile ilgili geniş açıklamalar koruma sistemleri bölümünde yer almaktadır.


65

3.17. AG sistemlerinin UPS tarafından kesintisiz olarak beslenmesi

Şekil 3.41. UPS tarafından AG sisteminin kesintisiz olarak beslenmesi

3.17.1. UPS Kesintisiz güç kaynağının bölümleri

1. Akü şarj redresörü: Şebekeden verilen alternatif gerilimi doğru gerilime çevirerek bir taraftan inverteri besler diğer taraftan akü bataryalarının şarjlı kalmasını sağlar

2. Akü bataryaları: Şebeke beslemesi kesildiğinde veya şebekede gerilim dalgalanmaları aşırı gerilim düşümleri veya gerilim yükselmeleri olduğunda inverteri yedek olarak besler.


66

3. İnverter: Akü şarj redresörü veya akü bataryalarındaki doğru gerilimi büyük bir ölçüde saf sinüs formunda alternatif gerilime çevirmektir.

4. Statik by‐pass anahtarı: İnverterden aşırı yük çekildiğinde herhangi bir enerji kesintisi olmadan sistemi alternatif şebeke 2 ye bağlar. B statik by‐pass anahtarı inverterin kapasitesinin üzerinde bir yüklenme olduğunda, UPS sisteminde bir iç arıza durumunda ve akü şarj redresörünün girişindeki kesici açtığında çalışır.

5. Manuel by‐pass anahtarı: UPS nin bakım işlemi gerçekleştirilirken sistemi alternatif 2. şebeke ye bağlamak için kullanılır.

6, 7, 8, 9, kesicileri bakım sırasında çeşitli bölümleri ayırmak için kullanılır.

10. Regülasyon transformatörü: Kritik yükler alternatif 2. şebekeden beslenirken şebeke gerilim dalgalarını ez aza indirmek için kullanılır.

11. Harmonik filtresi: Akü şarj redresöründe üretilen ve şebekeyi etkileyen harmoniklerin miktarlarını azaltmak ve belirlenen sınırlar içerisinde kalmasını sağlamak için kullanılır.

3.4.3.1. Bir inverterli UPS beslemesi


67

Şekil 3.42. Bir inverterli UPS tarafından kesintisiz besleme

3.17.2. 2 inverterli redundant olmayan UPS beslemesi

Şekil 3.43. 2‐ inverterli redundant olmayan UPS beslemesi


Normal çalışmada P gücü P/2 olarak iki inverter arasında paylaştırılır. Ünitelerden birisi arızalandığında herhangi bir kesinti olmadan statik by‐pass anahtarı vasıtasıyla 2. şebeke devreye sokulur ve 1. şebeke devreden çıkartılır.

3.17.3. Birisi aktif olarak redundant olan üç inverterle UPS beslemesi

Şekil 3.44. Birisi aktif olarak redundant olan 3 inverterle UPS beslemesi

68


69

P öncelikli devrelerin maksimum yükü olmak üzere Her bir inverterin gücü

2P olacaktır. İnverterlerin birisinin arızalanması durumunda iki

inverter toplam yükü üzerine alacaktır. Normal çalışmada her bir inverter

3P kadar yükü üzerine alacaktır

3.17.4. Biri Standby redundant olan 3inverterle UPS beslemesi

Şekil 3.45. Stand‐by ve redundant UPS’lerin bağlantı şekilleri


70

3.18. Kaynak değiştirme veya yeni kaynak bağlama sistemleri

Güç kaynaklarını değiştirme veya yeni kaynak bağlama belirli öncelikli yükler için enerji sürekliliğini sağlamak ve motorların yol alması gibi geçici darbeli yüklerde beslemenin yeterli hale getirilmesi ve personel emniyetini garanti etmek için kullanılan sistemlerdir.

Normal olarak sistemi besleyen ana kaynakta hata oluştuğunda veye herhangi bir nedenle enerji alınan şebekede enerji kesintisi durumunda otomatik güç kaynağı değiştirme elemanları harekete geçer.

Bu sistemler ya elle veya otomatik olarak kontrol edilirler

• Elle kontrol edilen sistem en basit ve en ekonomik sistemdir. Operatör vasıtasıyla hatalı kaynak devreden çıkarılarak altenatif kaynak veya acil jeneratör grubu devreye sokulur. Ancak bu zaman alıcı bir işlemdir.

• Otomatik kontrol edilen sistemler, yYaygın olarak kullanılan bir sistemdir. Gerektiğinde iki besleme transformatörü, jeneratör grupları, yükler, güç dağıtım baralarının birleştirilmesi suretiyle gerek güç artırımı gerekse acil besleme gerçekleştirilir.


71

Kaynak değiştirme tipleri

1. Senkron: Bu tipte transfer süresi 0 saniyedir. Örnek jeneratörlerin birbirleri ile paralel bağlanması,

2. Kesintili: Transfer süresi 0,2 ile 30 saniyedir. Örnek acil besleme jeneratör grupları,

3. Pseudo‐Senkron: Transfer süresi 100 ile 300 saniye. Örnek büyük güçte asenkron motorlar devreye alınırken, şebekenin gücü motorun yol alma gücünü karşılayamadığı durumlarda gerekli gücü sağlamak amacıyla jeneratör grubunun veya gruplarının şebekeye paralel bağlanması

Kaynak değiştirme işlemlerinde meydana gelen problemler ve giderilmesi

• Normal şebekeden yapılan güç beslemesinin ortadan kalktığının algılanamaması: Şebeke beslemesinin herhangi bir nedenle kesilmesi anında senkron, asekron, kompanzasyon kapasitörleri gibi bazı tüketicilerin jeneratör gibi çalışması sonucu beslemenin kesilmesine rağmen belirli bir süre sistem gerilimin devam etmesi ve kaynak değiştirme işlemini başlatacak düşük gerilim rölesinin besleme kesildiği halde bunu geç algılamasından dolayı özellikle hızlı kaynak değiştirilmesi gereken durumlarda istenilenin sağlanamaması.


72

• Hızlı veya yavaş tekrar kapama cihazları gibi transformatör veya YG/OG kaynak değiştirme cihazları transiyent gerilim ve akım hataları ortaya çıkarır. Bu nedenle istenilen sürede kaynak değişimi gerçekleştirilemez.

• Sensör hataları: Beslemenin kesildiğini algılamak için genelde sistem girişinin iki fazına bağlanan 1‐fazlı düşük gerilim sensörüyle algılama yapılır Ancak girişin sıgortalarla korunduğu sistemlerde sigortanın birinin atmadığı durumda ve sensör eğer sağlam iki faza bağlı ise enerjinin iki faza kaldığını algılayamaz ve kaynak değişimi için gerekli kumandayı veremez.Bu uygunsuzluğu ortadan kaldırmak için farklı fazlara bağlı iki adet düşük gerilim veya 3‐fazlı düşük gerilim sensörü kullanılmalıdır.

3.18.1. Senkron kaynak değiştirme

Senkron kaynak değiştirmede iki durum göz önüne alınır.

• Ana besleme kaynağında herhangibir nedenle enerji kesilmesi gerilim kaybından dolayı söz konusu kaynağın açılarakalternatif kaynağın devreye alınması,

• Ana besleme kaynağının yeterli gücü verememesi durumunda ikinci kaynağın paralel olarak devreye alınması.

Devreye alma şartları


73

• İki kaynağın herbir fazına ait gerilim vektörlerinin aynı olması,

• İki kaynağın gerilimlerinın aynı frekansta ve büyüklükte olması.

Örnek 1.

Şekil 3.46 İki bara sistemli istasyonda kaynak değiştieme işlemi

Şekil 3.46 da görülen iki2 grup bara, aynı enterkonnekte şebekeden beslenmektedir. Kuplaj kesicisi açıktır. Aynı enterkonnekte şebekeye bağlı olunduğundan iki bara birbiri ile senkrondur. Çıkış hatları ve transformatör ayrı barala üzerinden beslenmektedir. Çıkış hatlarında


74

beslemenin değiştirilmesi istendiğinde aşağıdaki işlemler sırasıyla yapılır.

• 1‐Kuplaj kesicisi kapatılır.İki bara grubu zaten senkron olduğundan kuplaj kesicisinin kontrolunu yapmaya gerek yoktur.

• Kaynak değiştirilmesi istenen kesicinin 2b ayırıcısı kapatılır.

• Kaynak değiştirlmesi istenen kesicinin 2a ayırıcısı açılır.

• Kuplaj kesicisi açılır.

Kaynak değiştirme işlemi sırasında girş hatlarının ikisi de iki grup barayı paralel olarak beslediğinden işlem sırasında sistemin kısa devre gücü çok yükselecektir. Bu nedenle elektrik ekipmanlarının söz konusu şartlara uygun seçilmesi gerekmektedir.

3.18.2 Kesintili kaynak değiştirme Böyle bir besleme sistemi olan tesislerde jeneratör grupları sık sık ve düzenli olarak bakımı gerektirir.Bu nedenle istasyonların biri bakım gerektirdiği ve enerji kaybının oluştuğu durumlar için stand‐by olarak bekletilir.

Bu sistem, genellikle küçük ve orta seviyede endüstriyel sistemlerde ve tek bloklu kısa süreli enerji kaybına izin verilen otel, işhanları gibi yüksek binalarda kullanılır.


Şekil 3.47. Otomatik yük atma anahtarlı AG kaynağı için prensip şeması

Anahtarlama cihazının tipi açma kapama sıklığına bağlı olup

• Çok sayıda açma/kapama gerekiyorsa kontaktör ve

• Haftada bir gibi düşük sayıda anahtarlama gerekiyorsa kesici kullanılır.

Çalışma prensibi

Kaynaklar, birbirine bağlı olmayıp Q1 ve Q2 arasında elektromekanik kilitleme vardır. Elektromekanik kilitleme sistemi her iki kesicinin aynı anda kapanmasını önler. Burada seçici kontrol cihazının 3‐pozisyonu vardır.

• 1. pozisyon OFF

• 2. pozisyon otomatik

• 3. pozisyon isteğe bağlı olarak sistemi kapatmaya veya jeneratörü test amaçlı elle çalıştırılmasıdır.

75


Sistem şebekeden beslenirken Q1 transformatör kesicisi ve Q3 kuplaj kesicisi kapalı ve Q2 jeneratör kesicisi açıktır ve tüm sistem şebekeden beslenir. Şebekede enerji kaybı meydana geldiğinde transformatör kesicisi Q1 ve Q3 kuplaj kesicisi açılır. Jeneratör grubu, otomatik olarak çalışmaya başlar. Jeneratör gerekli hız ve gerilim şartlarına ulaşınca Q2 jeneratör öncelikli yükleri beslemeye başlar. Q3 kuplaj kesicisi, açık olduğundan normal yükler beslenmeyip servis dışı olurlar. Bağlantı değişikliği, jeneratöre ve kesici yapısına bağlı olarak 4‐10 saniye arasındadır.

Şebeke enerjisi sağlandığında jeneratör kesicisi Q2 açılır ve transformatörün kesicisi Q3 kapanır. Transformatör kesicisinin kapanmasından sonra Q3 kuplaj kesicisi kapanarak tüm sistem devreye alınır.

3.18.3 Pseudosenkron kaynak değiştirme

Bu anahtarlama tipinde gecikme kabaca 150 mili saniyedir .

Şekil 3.48. Pseudo‐Senkron anahtarlaması prensip şeması

76


77

Normal işletmede iki ayrı bara, iki ayrı besleme kaynağından kendilerine ait baraları besler ve kuplaj kesicisi açıktır.

Kaynaklardan birisinin hata halinde devre dışı olması durumunda

• Hatalı kaynağın kesicisi açılır,

• Kuplaj kesicisi kapanır,

• Hatalı kaynağa ait bara diğer kaynak üzerinden enerjilenir.

Uygulama alanları

Standart kullanım durumu iki ayrı kaynağın bağlı olduğu tesisler ve özellikle bunların beslediği asenkron motor devreleridir. Kaynak transferi süresince, motorlar tarafından tahrik edilen makinaların işletme zorunlulukları herşeyden önce geçici de olsa dahi kesinlikle duramayacağı hatta yavaşlaması bile sakıncalı olacağı sistemlerde uygulanan kaynak değiştirme metodudur.

Bu transfer şekli özellikle prosesin kesilmesi çok sakıncalı olan ve kesintiye tahammülü olmayan kimyasal ve petrol tesislerinde sıklıkla kullanılan tesislerdir. Aynı transfer şekli termik santralın yardımcı tesislerindede kullanılır.


Zorluklar

Bu anahtarlama tipinin ana problemi, güç kaybı azalmasında motor terminallerinde asenkron motorun devamlılığıdır, şöyle ki residüel akışdan dolayı motor terminallerinde gerilim endüklenir başka bir deyimle güç kaybı sırasında asenkrom motor duruncaya kadar asenkron jeneratör olarak çalışmaya devam eder.

Bu rezidüel gerilimin maksimum değeri aşağıda zaman sabitine göre üssel olarak azalır. Zaman sabitinin değeri

• Motor gücüne,

• Statorun işletme şekline göre bağlantı tipine (3‐faz besleme hatası durumunda açık stator ve beslemede 3‐faz hata durumunda kısa devre edilmiş statora) bağlıdır.

Tablo 3.3. Sincap kafesli asenkron motorda ortaya çıkan rezidüel akımın zaman sabiti.

Diğer taraftan motordaki besleme gerilimi zaman sabitine bağlı olarak yavaş değişir.

78


79

Eğer özel bir tedbir alınmamışsa , azalma esnasında (motor hızınındaki ve terminal gerilimindeki azalma) motor beslemesindeki hızlı geri dönüş ve toparlanma değişen kaynakla asenkron motorun asenkron jeneratör çalışmasının meydana getirdiği yük gerilimi arasında fazların karşılaştığı kuplaja yol açar. Bu durumda besleme şebekesinde motor yol alma akımının üç katı yani motor nominal akımının 15‐20 katı arasında darbe akımları meydana gelir ve şebekenin tamamı bundan yüksek seviyede etkilenir.

Bu etkiler

• Yüksek seviyede ve şebeke geriliminde çökme meydana getiren gerilim düşümleri,

• Kısa devre akımları seviyesinde darbe akımları meydana geldiğinden kesiciler tarafından arzu edilmeyen açılmalar,

• Sürekli tekrar edilen elektrodinamik kuvvetlerden dolayı döner makinalar, elektriksel ekipmanlar üzerinde meydana gelen hasarlanmalar.

Bu nedenlerden dolayı kaynak gerilimi ve rezidüel gerilim arasında faz karşılaştırması almaksızın yani faz uygunluğu sağlamadaki kaynak değiştirme yapılmamalıdır. Faz kayması karşılaştırma cihazı kullanarak, çok hızlı anahtarlamaya izin verilir.


Faz Kayma İzleme Cihazı Kullanarak Çok Hızlı Bağlantı Değiştirme

Çok hızlı kaynak değiştirme aşağıda Şekil 49 da verilen diyagramda verilen ve uygulamada kullanılan işlem sıralamalarına göre yapılmalıdır.

Şekil 3.49. Uygulamada olan çok hızlı anahtarlama işlemleri

A sıralama şekli

Anahtarlama kumandası vetrildiğinde Q1 veya Q2 devre dışı olur. Kesici açıldıktan sonra faz karşılaştırıcı cihazı fazlar açısından uygun

80


81

durum sağlandığında Q3 kuplaj kesicisine kumanda verdirerek kaynak değiştirme işlemi tamamlanır.

B sıralama şekli

Q1 veya Q2 kesicine açtırma kumandası verilir. ve aynı anda faz kontrol cizaı fazları kontrol eder. Kapatma için uygun durum sağlandığında Q3 kuplaj kesicisi kapatılarak kaynak değiştirme işlemi tamamlanır.

C sıralama şekli

Anahtarlama kumandası verildiğinde önce faz kontrol cihazı devreye girer. Anahtarlama için uygun durum sağlandığında aynı anda Q1 veya Q2 kesicisine açma ve Q3 kesicisine kapama kumandası verilerek kaynak değiştirme işlemi tamamlanır.

Hızlı bağlama için şebeke tarafından oluşması gereken şartlar

Öncelikle aşağıda belirtilen eşitsizlik şartının oluşması gerekir

RNMS UUUUrrrr

+<− bak şekil 50


Şekil 3.50. Hızlı kaynak değiştirmenin eşitsizlik şartlarının gerçekleşmesi elektriksel değişiklikler

Şekil 3.50’de

SUr

= motorların beslemesinin tekrar kurulmasından sonraki besleme

kaynağı gerilimi MUr

= besleme kaynağından ayrıldıktan sonra motor

terminallerinde motorun asenkron jeneratör olarak çalışması sonu ortaya çıkan rezidüel gerilim

NUr

= Motorun nominal gerilimi .

RUr

= Motorda izin verilen rezidüel gerilim

82


83

Kural olarak motor terminallerinde rezidüel gerilim, birincil kaynak ayrılır ayrılmaz nominal motor gerilimin %25 değerini aşmadan kuplajın gerçekleşmesi gerekir.

Bu başlangıç şartı gerekli olmasına rağmen motorun tekrar hızlanması için yeterli olmamaktadır. Gerçekte, izlenmesine rağmen bu eşitsizlikte kuplajın sağlanmasında motorları hızları nominal hızından düşük olup nominal akım değerini aşan akım çekerler.

Hızlı anahtarlamada motor beslemesınin tekrar kurulmasındaki güvenirliği ve uyumu artırmak için aşağıdaki şartların gerçekleştirilmesi gerekir.

Bunlar

• Beslemenin kurulmasındaki motorların olabileceği hız mümkün olduğunca yüksek olmalıdır. Hız ise, düşük gerilim süresine, döner kütlelerin ataletine, yavaşlama esnasındaki yük momentine bağlıdır.

Besleme şebekesindekii gerilim düşümü yumuşak olmalıdır. Bu gerilim düşümü ise elektrik devresinin empedansına, motorlar tarafından çekilen akım değerine, tekrar hızlanacak motorların sayısına bağlıdır.


• Enerjinin tekrar kurulması esnasında tahrik momentinin değeri, yük momentinden çok daha fazla olmalıdır.

• Tahrik momentinin değeri ise

• Tam gerilimde tahrik momentinin nominal değerine,

• Toparlanmada meydana gelecek hız ile nominal hız arasınsdaki hız aralığına,

• Motor terminallerinde uygulanan gerilime bağlıdır.

Şekil 3.51’de

Du, düşük gerilim detektörü

Cdp, faz karşılaştırıcı faz kontrol cihazı

M Asekron motorlar

Us1 ve Us2 gerilim kontrol transformatörleri

Şekil 3.51. OG şebekelerinde beslemeyi sağlamak için uygulanan hızlı anahtarlama sistemi ile kaynak değiştirme

84


Tablo 3.4. Kaynak değiştirme sistemlerinin karşılaştırılması

Çeşitli kaynak değiştirme şekillerine ait örnekler, Şekil 52 de verilmektedir.

Şekil 3.51.a Şekil 3.51.b

85


Şekil 3.51.c Şekil 3.51 d.

Şekil 3.51.e.

Şekil 3.51. Kaynak değiştirme ile ilgili uygulama örnekleri

3.19. Enerji dağıtım istasyonlarda kilitleme sistemleri

Kilitlemeler manevraları hatasız ve tehlikesiz yapmak ve ayrıca farklı panellere emiyetli bir şekilde girişi sağlamak üzere aşağıda ki durumları sağlamak için yapılır :

3.19.1. Temel kilitlemeler Yük ayırıcısının çalışması için kilitleme: Eğer panel kapısı kapalı ve bağlı olan toprak açısı açık ise,

86


87

Tansformator panosunu hattan ayırmada kullanılan hat ayırıcı anahtatarı için kilitleme: Eğer panel kapısı kapalı ve kesici açık ise ve topraklama anahtarları açık ise,

• Topraklama anahtarının kapalı durumunda eğer bağlı ayırıcı anahtarlar açık ise,

• Her bir panelin girilebilir bölümlerine giriş için gerekli olan kilitlemeler: Bölüme ait ayırıcı anahtar açık ve topraklama anahtarları kapalı ise,

• Her bir giriş yapılabilen bölümün kapılarının kapaması işlemi için kilitleme: Eğer bölümlerin anahtarları kapalı ise ve kilitlemeler belirlenmiş ise.

3.20. OG/AG yapılarının dizayn işlemi OG /AG ana dağıtımını ve AG güç dağıtımını için prensip tek hat diyagramı Şekil 52’de verilmektedir

Şekil 3.52. Örnek tek hat diyagramı


Yapılandırma işlemleri şekil 3.53 de özet olarak işlem akış diyagramı olarak gösterilmektedir.

Adım 1 : Dağıtımın yapılandırılması için temel kriterlerin belirlenmesi

Bu adımda elektrik tesisinin genel özellikleri açıklanacak ve tesisin kullanımına ait makro karakteristikler esas alınacaktır.

Bu karakteristikler besleme şebekesine yapılacak bağlantı üzerine etkisi önemli derecededir (OG devreleri, transformatör istasyonlarının sayısı) . Bu adımın sonunda birkaç dağıtım şeması tek hat diyagramında yıldız noktasının kullanımını belirlemek ve yüklenmeyi düzenlemek için çözümler ortaya çıkar. Son seçime ikinci adımın sonunda karar verilir.

Şekil 3.53. Elektrik dağıtım yapılandırılmasının seçimi için akış diyagramı

88


89

Adım 2 : Yapı detaylarının belirlenmesi

Adım 2 elektrik tesissinin daha detaylı olarak açıklanmasını kapsar . Tesisin işletmesi ve uygulamaya yönelik yeterli kriterlerin belirlenmesi bir önceki adımda belirlenen sonuçlar esas alınarak sağlanır.

Eğer değerlendirme tatmin edici şekilde olmazsa adım 1 e geri dönülür. İşlem tekrarı birkaç belirlemenin kombinasyonunun analizini mümkün kılar . Bu adımın sonunda detaylandırılmış tek hat diyagramının hazırlanması sağlanmış olur.

Adım 3: Ekipmanları seçimi

Tesis edilecek ekipmanların seçimi tesis yapısının seçilmesinden sonra bu adımda gerçekleştirilir. Seçimler belirlenen kriterlerin teyit edilmesi için imalatcının katalogları esas alınarak yapılır. Eğer karakteristikler tatmin edici değilse Adım 2’ye geri dönülür.

Son çözümler

Son çözümler adımı, işveren ve diğer proje disiplinleri ile görüşmelerle belirlenir. Görüşmeler sonuçlarına göre tatmin edici sonuca ulaşılamazsa Adım 1!e dönülür.

Elektrik Tesis Karakteristikleri

Bunlar seçim ana kriterlerini sağlayan ana seçim karakterleri olup, aynı zamanda söz konusu kriterlere göre elektrik dağıtım yapısı detaylandırılır. Her bir karakteristik için farklı kategoriler veya kullanılan değerler ait açıklamalar sağlanır.


90

3.20.1. Tesis aktiviteleri Endüstriyel yapılar için verilen sektörler.

İmalat sanayi

Gıda ve içeck sanayi

Lojistik ve depolar

Diğer yapılar için göz önüne alınan sektörler:

Ofis binaları ve iş hanları

Hiper marketler

Alışveriş merkezleri

3.20.2. Saha topolojisi Açıklama :

Bina/binaların mimari karakteristikleri bina sayıları, kat sayıları ve her bir katın alanı hesaba katılır.

Farklı kategoriler :

Tek katlı yapılar,

Çok katlı yapılar,

Birden fazla binadan oluşan siteler,


91

3.20.3. Yüksek yapılar

Yerleşim serbestliği

Karakteristikler binada elektrik ekipmanlarının yerleşimi anlamında göz önüne alınacaktır. Bu karakteristikler

• Estetiklik ,

• Giriş serbeşliği veya yaklaşılabilirlik ,

• Tahsis edilen yerleşimler ,

• Teknik koridorların ve bina dilatasyon veya şaftlarının kullanımı,

• Teknik kanalların ve boruların kullanımı..

Farklı kategoriler:

Düşük : Sürekli olarak zorlanan elektrik ekipmanları,

Orta : Kısmen zorlanan hasara uğrama ihtimali az olan elektrik ekipmanları,

Yüksek : Herhangi bir zorlamaya maruz kalmayan elektrik ekipmanları.

3.20.4. İşletme güvenliği Güç sisteminin geçerliliği ve güvenirliliği belirlenen zaman periyodunda, kararlı hal şartları altında besleme fonksiyonlarının karşılanmasıdır.


92


• Minimum: Çalışma güvenirliliğinin bu seviyesinden şebekenin ayrılması ve güç üretim merkezi veya enerji alış noktasından uzaklık gibi cografik, enerji nakil hattı ve zayıf besleme sistemi gibi teknik veya yetersiz bakım ve düşük seviyede üretim boyutlandırmasının ortaya çıkardığı sınırlamalarla ilgili enerji kesilmesi riskleri kast edilmektedir.

• Standartlarda ön görülen şartlar

• Arttırılmış: Çalışma güvenliğinin bu seviyesi muhtemel enerji kesilmelerinin azaltılması ele alınarak özel tedbirler vasıtasıyla gerçekleştirilir

3.20.5. Bakım kolaylığı

Dizayn esnasında işletmenin tamamının veya bir kısmının bakım hizmetlerinin sınırlandıran etkiler göz önüne alınır.


• Minimum: bakım çalışmaları yapılırken tesis mutlaka durdurulmalıdır.

• Standart: Bakım çalışmaları tesis çalışırken gerçekleştirilebilir. Bu çalışmalar mutlaka tesis düşük aktivitede iken


93

uygun bir şekilde planlanmalıdır. Bakım çalışmalarında tesis performanslarında azalmalar meydana gelir.

• Arttırılmış: Tesis çalışmasında herhangi bir rahatsızlık olmaksızın bakım çalışmaları gerçekleştirilir.

3.20.6. Tesis esnekliği

Enerji alış noktalarının değiştirilebilme imkanları veya belirli noktalarda güç teminini arttırma özelliğidir. Esneklik, ön projelendirmede yapının yüklerini belirlenmesindeki belirsizliği veya sonradan gelebilecek ilave yükler için göz önüne alınan kriterdir.


• Esnekliğin olmayışı: Binanın yapısından veya tesisin ağırlığından dolayı (dökümhane) sürekli olarak sabit kalan tesisler.

• Dizayn esnekliği: Cihazların enerji alış noktalarının sayısının fazla oluşu veya cihazların yerleşiminin kesin olarak belirlenmeyişi ve buna uygun gerekli yedek kapasitelerin tayini.

• Uygulama esnekliği: tesisin kabulunden sonra cihazların yerleştirilmesi .

• İşletme esnekliği: Proses organizasyonundaki değişiklikler sözkonusu olduğunda cihazların yerleşiminin değiştirilmesinin ortaya çıktığı durumlar.


94

Örneğin :

Endüstriyel yapılar: Genişleme, kaydırma ve kullanımın değişmesi

Ofis yapıları: Yerdeğişimleri..

3.20.7. Güç talebi

Kullanım katsayısı uygulanarak belirlenen kVA olarak görünen güçlerin toplamıdır. Bu kısa süreli ve belirlen belirlenen seviyedeki aşırı yüklenmelere izin veren tesisin maksimum gücünü ifade eder.

Transformatörün güç sınırlarına uygun genellde kullanılan transformatör değerleri:

…… < 630kVA daha küçük

630 ile 1250kVA arasında

1250 ile 2500kVA arasında

…….> 2500kVA daha büyük

Yük dağıtımı

Yükün tesis alanınının tamamında uniform dağılımı ile ilgili (kVA/m2) veya yapı içindeki yük dağılımına ait karakteristik özelliklerdir.


95

Farklı kategoriler.

• Uniform veya düzgün dağıtım: Yükler tesis alanı boyunca genellikle birim güç başına ortalama veya düşük değerlerde yayılmıştır. Yükler düzgün bir yoğunluk arz ederler.

Örnek : Aydınlatmalar ve şahsi atölyeler .

• Orta seviyede dağıtım: Yükler genelde orta güçte olup yapının yüzeyinin tamamında gruplar halinde yer alır. Örnek : Montaj bandı makinaları, konveyörler, imalathaneler, lojistik iş yerleri.

• Bölgesel dağıtım: Yükler genellikle yüksek güçte olup birkaç alan içinde bölgesel olarak yer almıştır. Örnek .: HVAC ısıtma ,havalandırma ve klima sistemleri.

3.20.8. Enerji kesintisine karşı duyarlılığı

Enerji kesintisini kabullenmek için devrenin uygunluğudur.



96

• Yük atmaya uygun devreler: Herhangi bir zamanda belirsiz süre için devre dışı olmaya uygun yükler veya sistemler.

• Uzun süreli kesintiye izin verilen : kesinti süresi > 3 dakika

• Kısa süreli kesintiye izin verilen : kesinti süresi < 3 dakika

• Kesintisiz .

Oluşabilecek sonuçlara göre elektrik kesintisinin ciddiyetinin çeşitli seviyeleri göz önüne alınır:

• Dikkate değer bir sonucun olmayışı ,

• Üretim kayıpları,

• Üretim tesislerinde bozulma ve zararların ortaya çıkması veya hassas verilerde kayıplar,

• Ölüme neden olacak tehlikelerin ortaya çıkması.

Bu devrelerin veya yüklerin kritikliği ile ifade de edilebilir.

Kritik olmayan:

• Yük veya devre herhangi bir zamanda devre dışı edilebilir. Örneğin kullanım suyu ısıtma devresi.

• Düşük seviyede kritik:

Enerji kesintisi geçici olarak herhangi bir mali sonuç ortaya çıkarmadan bina akinlerinin konforunun azalmasına neden olur.


97

Ancak kritik sürenin ötesinde kesinti süresinin uzaması üretim kaybına veya daha az üretime neden olur. Örneğin: ısıtma, havalandırma ve iklimlendirme devreleri.

• Orta seviyede kritik:

Enerji kesintisi, prosesin veya çalışmanın kısa süreli durmasına neden olur. Kesintinin krıtik süreyi aşacak şekilde uzaması durumunda üretim tesislerin tahrip olmasına veya zarara uğramasına neden olunur veya tekrar çalışmaya başlaması büyük maliyetler. Örnek: dondurucu tesisler, kaldırma ekipmanları .

• Yüksek seviyede kritik

Enerji kesintisi ölüm tehlikesine veya Kabul edilemez mali kayıplara neden olur. Örnek: Tiyatro‐sinema salonları gibi insan yoğunluğunun fazla olduğu mahaller, bilgisayar departmanları, güvenlik departmanları .

3.20.9. Şebekede oluşan bozucu etkilere duyarlılık

Elektrik gücünde oluşan bozucu etkilerin varlığında devrenin çalışabilme özelliğidir. Bozucu etkiler, çesitli derecelerde hatalı çalışmaya yol açar. Örneğin işletmenin durması, düzgün çalışmama, sistemin yıpranmasının hızlanması, kayıpları artması ve buna bağlı elektrik faturaklarındaki maliyet artışı gibi.

Devrenin çalışmasında etkili olan bozucu etkenler.


98

• Sık sık enerji kesilmesi veya şebeke çökmesi,

• Aşırı gerilimler,

• Gerilim dalga şeklinde distorsiyon,

• Gerilim oynamaları,

• Gertilim dengesizliği,

• Harmonik etkileri,

• Elektromagnetik enterferanslar,

• Titreşimli ve titreşimsiz transiyent olaylar,

Farklı kategoriler:

Düşük seviye duyarlılığı: Besleme gerilimindeki bozulmaların işletme üzerindeki etkisi çok düşüktür. Örnek : Isıtma cihazları .

Orta seviye duyarlılığı: Gerilim bozulmaları işletmede dikkate alınabilir rahatsızlıklara ,performans düşüklüğüne ve hasarlara neden olur. Örneğin: motorlar, aydınlatma sistemleri .

Yüksek seviyeli duyarlık: Gerilimdeki bozunmalar işletmenin durması yanında beslenen ekipmanların ciddi bir şekilde hasarlanmasına neden olur. Örnek: IT yani bilgisayar ekipmanları, DCS ve SCADA sistemleri, kumanda, kontrol ve koruma sistemleri.


99

Devrelerin bozucu etkilere karşı duyarlılığı, güç devrelerinin özelliklerini ve bolünmelerini belirler. Örneğin deşarj lambalı devrelerin ve yüksek güçte UPS devrelerinin motor devresinden ayrılması. Gerçekten de duyarlı devrelerin bozucu karakterde olan yüklerden ayrılması daha iyidir.

Bu seçim, işletme özelliklerine de bağlıdır. Aydınlatma devrelerinin beslemesinin ayrılması, endustriyel güç tüketiminin ölçülmesini mümkün kılar .

3.20.10. OG/AG transformatör istasyonlarının dağıtımı ve sayısı

Transformatör istasyonlarının belirlenmesinde göz önüne alınacak ana karakteristikler:

Yapıların veya sahanın kapladığı alan,

Güç talebi (standart transformatör güçleriyle karşılaştırılacak),

Yük dağıtımı,

Tercih edilen temel yapı tek istasyondur, ancak belirli faktörler transformatör istasyonlarının sayısının birden fazla olmasına ve sayıda artışa yol açar. Bu faktörler,


‐ Geniş bir alanda yük dağılımının bulunması (> 25000m²),

‐ Birden fazla yapının olması şeklinde saha konfigürasyonu birden fazla yapılar,

‐ Toplam gücün 2500kVA dan fazla olması. Bu gücün üstündeki transformatör güçlerinde kısa devre akımları tehlikeli boyutlara ulaşacağından gerek anahtarlama cihazlarının ve gerekse elektriksel ekipmanların bu kısa devre gücüne göre boyutlandırılmasını gerektirir. Bu ise sistem maliyetlerini önemli ölçüde arttırır. Bazı durumlarda anahtarlama cihazlarının nominal akım değerlerinde, kısa devre dayanımını sağlayacak seviyede olması mümkün olmayabilir. Bazı özel durumlarda haricinde söz konusu gücün üzerinde transformatör kullanılması tavsiye edilmez. Enerji kesintilerine karşı duyarlılık, özellikle yangın durumunda yedeklemenin bulunması.

Tablo 3.5: Farklı yapı şekillerinin tipik karakteristikleri

100


101

3.20.11. OG/AG transformatörlerinin sayıları

• Tesisteki transformatör sayılarının belirlenmesi için ana kriterler :

• Yapıların ve sahanın kapladığı alan

• Tesis edilen yüklerin toplam güçleri

• Enerji kesintilerine karşı devrelerin duyarlılığı

• Bozucu etkilere karşı devrelerin duyarlılığı

• Tesisin yüksekliği ve gerilim kademe sayısı (31,5 ‐ 6,3‐ 0,4 kV).

Genellikle tercih edilen konfigürasyon, tesis edilen yüklerin toplam gücü için bir transformatör üzerinden beslemektir, Ancak aşağıda açıklanan faktörler doğrultusunda transformatör sayısı birden fazla olacaktır:

Toplam tesis edilen gücün yüksek oluşu (> 1250kVA): Ünite gücünün sınırları, standardizasyon, kolay ulaşım, bakım sırasında enerji sürekliliği ihtiyacı gibi etkenler sayısının belirlenmesinde etkin rol oynar.

Geniş tesis alanı (> 5000m²): AG güç taşıma sistemlerinin uzunluğunu azaltmaya imkan vermek için tesis edilen yüklerin mümkün


102

olduğunca yakınlarına birkaç transformatör yerleştirilir. Bu sayede tesis yatırım maliyetleri azaltıldığı gibi hat kayıpları da azaltılacağından işletme maliyetleri azaltılır. Transformatörde olabilecek hatalardan veya bakım sırasında işletmenin sürekliliği açısından yedekleme ihtiyacı ortaya çıkar. Bu gibi durumlarda birden fazla transformatör kullanılmalıdır.

Bilgisayar, kontrol sistemleri gibi hassas yükler veya motorlar ve bunuların elektronik sürücülerinin darbeli yük çekme veya sisteme harmonik verme gibi şebeke stabilitesini ve gerilim özelliklerini bozan cihazların ayrı transformatörlar üzerinden beslenmesi gerekli hale gelebilir.

3.20.12. OG standby jeneratör

OG stand‐by jeneratörun uygulanması için göz önüne alınan ana karakteristikler:

‐ Saha aktiviteleri

‐ Tesis edilen yüklerin toplam gücü

‐ Enerji kesintilerine karşı devrelerin duyarlılığı

‐ Genel dağıtım şebekesinin yeterliliği


103

Genelde OG jeneratörlerının tesis edilmesi tercih edilmez, ancak aşağıda açıklanan faktörler doğrultusunda OG stand‐by jeneratörünün tesis edilmesi gereği ortaya çıkabilir:

Saha aktiviteleri: Kojenerasyonlu prosesin oluşu, enerji faturalarının optimize edilmesi,

Genel dağıtım şebekesinin yeterliliğinin düşük seviyede olması,

Stand‐by jeneratörün tesisi OG/AG transformatörü kullanarak AG tarafındad a gerçekleştirilebilir.

3.21. Yapı detayları ve seçimi

Bu elektrik tesislerinin dizaynında ikinci safhadır. Bu safhada aşağıda açıklanan seçimler gerçekleştirilir.

Yerleşim ,

• Merkezi veya yaygın dağıtım ,

• Stand‐by veya acil durum jeneratörlerinin varlığı ve davranışı,


104

• UPS Kesintisiz güç kaynaklarının yapısı ve davranışı ,

• AG devrelerinin konfigürasyonu ,

• Yapıların kombinasyonu göz önüne alınarak belirlenir.

3.21.1.Yerleşim

OG ve AG ana ekipmanların sahadaki ve yapıdaki yerleşim şekillerinden önce seçim kurallarına göz atmakta yarar var:

3.21.1.1. Seçim kuralları : • Güç kaynakları tüketicilerin ağırlık merkezlerinin mümkün olduğu kadar yakınına yerleştirilmelidir,

• Atmosferik ve çevre etkenleri, eğer atölyelerde sıcaklık, titreşim veya toz gibi sınırlandırıcı etkenler var ise enerji dağıtım ve transformatör merkezleri bu gibi yapılardan uzakta yapılır,

• Transformatör ‐ jeneratör grubu gibi ağır ekipmanlar, bakım kolaylığı açısından duvarlara ve ana girişe yakın yerleştirilirler.


105

3.21.2. Merkezi veya yaygın dağıtım

Merkezi dağıtımda , Tüketiciler güç kaynaklarına yıldız olarak bağlanırlar . Kablolar merkezi yerleşim için uygun olup Ana Alçak Gerilim Panoları (AAGP) ve Tali güç panoları veya dağıtım panoları veya tüketici arasında radial şekilde bağlantıları sağlar (Şekil 54) ,

Şekil 3.54: Merkezi yerleşim

Yaygın dağıtımda, tüketiciler besleme kaynaklarına busbarlar üzerinden bağlanırlar. Busbar Taşıma Sistemleri (BTS), yayılı çok sayıda yüklerin beslenmesi için çok uygun sistem olup, ayrıca yükler için ilave bağlantılar yapmak veya bağlantı değişikliği yapmak çok kolaydır. (Şekil 3.55).


Merkezi yerleşimin uygulanması için tercih nedenleri aşağıda anlatılmaktadır:

Tesis esnekliği: Tesis esnekliği olmayan yerlerde tercih edilir,

Yük dağılımı : bölgesel yüklerde yüksek güçlü üniteler.

Yaygın dağıtımın uygulanması için tercih nedenleri ise:

Tesis esnekliği: atölyelerde cihazların yer değiştirildiği veya yer

değişimi ile birlikte başka cihazların bağlanma imkanı olması,

Yük dağılımı: Düşük güçlerdeki yüklerin uniform dağıtımı .

Şekil 3.55: Yaygın yerleşim

106


107

Enerji teminin kablolar vasıtasıyla sağlanması beslenen devrelerin güç yeterliliği açısından hataların meydana gelmesi durumunda mükemmel şekilde bağımsız olmasını sağlar (aydınlatma devreleri, klima ve havalandırma sistemleri, motorlar yardımcı tesisler).

Busbar taşıma sistemlerinin kullanımı kablo yığınını ortadan kaldırarak iletkenler üzerinde tasarrufu sağlar ve güç devrelerinin kombine olmasına imkan tanır. Bu sistem kullanılarak, yüksek oranda yatırım maliyetlerini azaltır ekonomik optimizasyon sağlanır. Bu iki dağıtım şekli sık sık kombine edilir.

3.21.3. AG jeneratör grupları

Jeneratörün nominal hızına kadar ulaşan bir güç üretimi gerçeklenemez ve bu nedenle kesintisiz güç kaynağı olarak kullanım için uygun değildir. Jeneratör kapasitesine göre güç temin edilmesi ya toplam yükler veya kısmı yükler için yapılır.

Şekil 3.56: Yardımcı jeneratörun bağlanması


108

Jeneratör genellikle şebekeden ayrı çalıştırılır, bu nedenle kilitleme sistemine sahip olması gerekir. Jeneratör grubu, sürekli veya aralıklı çalıştırılır. Devrede kalma süresi elde edilecek yakıt miktarına bağlıdır.

Jeneratörler için detaylı bilgiye güç kaynakları bölümünden ulaşılabilir.

AG jeneratör uygulaması için göz önüne alınan ana karakteristikler

‐ Enerji kesilmesine yüklerin duyarlılığı,

‐ Genel dağıtım şebekesinin yeterliliği,

‐ Diğer gereklilikler (hastenelerde veya yüksek yapılarda jeneratörlerin tesis edilmesi gibi yasal gereklilikler)

‐ Kojenerasyon kullanımı imkanı olan yerlerde enerji maliyetlerini azaltmak amacıyla jeneratörların tesisine karar verilebilir.

Kullanım şebekesinin yetersizliği, süresi belirsiz enerji kesintilerinin olduğu ortamlarda yedek güç kaynağı olarak jeneratör gruplarının kullanılması kaçınılmaz hale gelir. Jeneratör ünitelerinin sayısının


109

belirlenmesinde ekonomik ve geçerlilik kriterleri göz önüne alınarak transformatörlerde uygulanan yollar uygulanır.

3.21.4. UPS kesintisiz güç kaynağı UPS den alınan elektrik gücü akü bataryaları ve/veya volan gibi depolama ünitelerinden alınır. Bu sistem herhangi bir güç sistemi hatası halinde gerekli ünitelerin enerjisiz kalmalarını önler. Sistemin besleme süresi sınırlı olup bir çok dakikadan bir çok saate kadardır. Sistemde aynı zamanda UPS’lerin ve eneratör gruplarının oluşu yüuklerin enerji beslemelerinde kesinti olmaksızın işletmesini sağlar. (Şekil 57 )

Şekil 3.57: UPS sisteminin bağlantısı


110

Bataryaların ve yüksek ataletli volanın besleme süresi jeneratörün çalışmaya başlayıp sisteme enerji sağladığı ana kadar geçen süreye uygun olmalıdır. UPS’ler aynı zamanda şebekedeki bozunmalara karşı hassas yükleri beslemedede kullanılırlar; zira bu sistemler, şebekeden bağımsız temiz gerilim üretirler

UPS uygulamalarında göz önüne alınan kriterler:

‐Enerji kesintilerine karşı yüklerin hassasiyeti,

‐Bozucu etkilere karşı yüklerin hassasiyeti .

(Konu ile geniş bilgiye Güç Kaynakları bölümünde yer verilmiştir.)


111

FAYDALANILAN KAYNAKLAR

1. Electrical Design Guide Group Schneider

2. Indusrial Electrical Network Design Guide Group Schneider

3. Electrical Installation Handbook Siemens

4. Electrical Engineering Handbook Siemens

5. Electrical Installation Handbook Siemens

6. Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri El Kitabı T.Odabaşı

7. ETMD Dergisi 2004‐2006 dönemi sayıları

SON SÖZ Bu notların hazırlanmasında 2009’da yitirdiğimiz Sayın M.Turgut Odabaşı’nın değerli katkılarını anmadan geçemeyiz. Botaş’ta Elektrik Mühendisliği yapmakta olan Turgut Odabaşı, çeşitli kaynaklardan hazırladığı notları önce Elektrik Tesisat Mühendisleri Dergisinin çeşitli sayılarında meslektaşlarına yararlı olmak üzere yayınladı. Nur içinde yatsın.

Kendisinin hazırladığı notlardan yararlanarak, notlarının bir kısmını Bileşim Yayınevi aracılığı ile yayınlamıştık. Onun notlarından ve diğer kaynaklardan yapacağımız diğer derlemeleri ise EMO kanalıyla yayınlanması kendi isteğiydi. Ancak bu isteğini hemen gerçekleştirmek mümkün olmadı.


112

Elektrik Tesisat Notları olarak, Sayın Odabaşının değerli çalışmasından da yararlanarak hazırladığımız bu çalışmanın EMO kanalı ile yayınlanması için başından beri desteğini esirgemeyen Orhan (Örücü) Ağabeyimize, derlemenin hazırlanmasında katkılarından dolayı Emre (Metin) ve Hakkı (Ünlü) kardeşlerime teşekkürü borç bilirim.

Bu tür mesleki yayınların e‐kitap olarak çok düşük bedeller ile meslektaşlarına kazandırmak için bu yayın portalını oluşturma kararı alan 42. Dönem EMO Yönetimine öncü rölünden dolayı kutlarım.

E‐Kitabı Derleyen ve Yayına Hazırlayan

İbrahim Aydın Bodur, Hakkı ÜNLÜ

EMO YAYIN NO:EK/2011/10

TURGUT ODABAŞI

TMMOB Elektrik Mühendisleri OdasıIhlamur Sokak No:10 Kat:2 Kızılay/AnkaraTel: (312) 425 32 72 Faks: (312) 417 38 18http:www.emo.org.tr E-Posta: [email protected]

EMO Yönetim Kurulu 42. Dönem‘de(Kasım 2010) bir yayın portalı oluşturdu. Bu yayın portalı üzerinde,daha önce de sürdürmekte olduğumuz, basılı dergilerimizin İnternet sürümleri, basılı kitaplarımızın tanıtımları ve çevrim içi satın alma olanakları ile doğrudan İnternet üzerinden bilgisayarınıza indirebileceğiniz e-kitapları çok düşük bedellerle edinebilme olanağına sahip olacaksınız.

İnternet sitemiz üzerinden e-kitap dağıtım hizmetini, yakında hizmete İnternet sitemiz üzerinden e-kitap dağıtım hizmetini, yakında hizmete girecek olan EMO Yayın Portalı‘nın öncülü olan, sitemizin yayın bölümünde yer alan e-kitaplarla uzunca bir süredir veriyorduk. Yayınlarımızı izleyenler hatırlayacaktır, ilk e-kitabımız, EMO üyesi Arif Künar‘ın "Neden Nükleer Santrallere Hayır" kitabının PDF baskısıydı. Hükümetin Akkuyu‘da nükleer santral kurma inadı maalesef hala kırılamadı. Dört yıl önce bastığımız bu kitap hala güncel!....güncel!.... EMO‘nun İnternet sitesi üzerinden hizmete giren bu yeni sitemizde yeni e-kitaplarla hizmete açıldı. Sizlerde varsa yayınlamak istediğiniz kitaplarınızı, notlarınızı bize iletebilirsiniz. Bu yayınlar yayın komsiyonumuzun değerlendirmesinden sonra uygun bulunursa yayınlanacak ve eser sahibine EMO ücret tarifesine göre ücret ödenecektir.E-Kitaplar tarafımızdan yayınlandıkça üyelerimize ayrıca epostaE-Kitaplar tarafımızdan yayınlandıkça üyelerimize ayrıca eposta ile iletilecektir.

Saygılarımızla Elektrik Mühendisleri Odası42. Dönem Yönetim Kurulu

e-kitap

ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM (3)ŞEBEKE KONFIGÜRASYONLARI

75ú. .899(7/ú $.,0 - emoelektrİk kuvvetlİ akim notlari (3) 2 tmmob elektr. İ. k mÜhend. İ....

Documents