5.ÜNİTE: SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT

TOPRAK ANADEVLETLER NASIL GELİŞİR?HİÇ BİTMEYEN DESTEK:VAKIFLARNASIL EĞİTİM GÖRDÜLER?MESLEĞİMİ NASIL SEÇMELİYİM?

TOPRAK ANAToprak, yeryüzündeki bütün canlıların hayatkaynağıdır. Dünyada yaşam toprak sayesindedevam eder. Tarımsal faaliyetler de insanlarıntopraktan yararlanma şekillerinden biridir. Toprak, hem bitkisel besinlerimizi ürettiğimizhem de bize vatan olduðundan kutsalkabul edilir. Bu nedenle “Toprak Ana” diye ifadeedilir. Tarım, bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi,kalite ve veriminin yükseltilmesi uygunkoşullarda korunması, işlenip değerlendirilmesive pazarlanmasıdır.Toprak, tarımın ana unsurudur. Yurdumuzdanüfusun yarısına yakını geçimini tarımlasağlanmaktadır.

Cumhuriyet Dönemi’nde tarımın geliştirilmesi için yapılanlar:

1. Sulama, tohum ıslahı ve gübrelemeye önem verilmiş,2. Sulama, makineleşme ile birlikte modern tarım yöntemleri uygulanmaya başlanmış,3. Toprak Mahsulleri Ofisi, Tarım Kredi Kooperatifleri kurulmuş,4. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü kurularak ülkemizin su kaynaklarından en uygunbiçimde yararlanılması için çalışmalar yapılmış,5. Ziraat Bankası aracılığıyla üreticiye tarımsal ihtiyaçları için gerekli ve uygun kredi sağlanmıştır.Ülkemizde ekili ve dikili alanlar (tarlalar, sebze ve meyve bahçeleri, zeytinlikler ve nadasalanları) vb. topraklarımızın üçte birini oluşturmaktadır.

Tarım Faaliyetlerini Etkileyen Faktörler

1. Toprak ve bakımı: Toprak, tarım faaliyetlerinietkileyen en önemli faktörlerden biridir. Topraktan en verimli biçimde yararlanmakiçin teknolojik yeniliklerin uygulanması şarttır. 2. Sulama: Su tüm canlılar için vazgeçilmez bir maddedir. 3. Gübreleme: Toprağın besin ve mineral bakımından zenginleştirilmesidir.4. Tohum Islahı: Ülke şartlarına en uygun tohumu üretmek için yapılan çalışmadır.Türkiye’de Tohum Islahı İstasyonları, Devlet Tarım İşletmeleri, Devlet Üretme Çiftlikleri ve Ziraat Fakülteleri gibi kuruluşlar kaliteli tohum elde etmek için çalýþma yaparlar. 5. İlaçlama: Tarımda verim ve kaliteyi artırmak için çeşitli hastalık ve böceklere karşı ilaçlama yapılmasıdır.6. Makineleşme: Üretim işlerinin modern araçlarla yapılmasıdır. Tarımda makineleşme sonucunda toprağın daha iyi ve kısa sürede işlenmesi sağlanır. Tarımsal üretim ve verim artar.7. Pazarlama: Ürünün bozulmadan tüketim ya da işletme merkezlerine ulaştırılıpsatılmasına pazarlama denir.

216

Toprak Ana

Tarihte Toprak Yönetimi

İlk Çağda; toprak yönetimiyle ilgili önemli örneklerden biri de Hititlere aittir.Hititlerde toprağın sahibi kraldı. Kral sahibi olduğu bu toprakları, üretim yapmaları şartı ile komutan ve vali gibi görevlilere verirdi. Savaş döneminde toprak verilmiş olan görevliler besledikleri askerlerle beraber savaşa katılırdı.

Orta Çağda Avrupa’da toprağın ve toprağı işleyenlerin sahibi Senyör adı verilenderebeylerdi. Senyör isterse toprağı ve onun içinde çalışıp üretenleri satabilirdi.Bu dönemde toplumsal sınıf ayrımı oldukça yaygındı. Toprağı işleyen sınıfolan köylüler bu gruplar arasýnda en altta bulunanlardan biriydi.

3. Selçuklularda Toprak Yönetimi : İkta sistemi

Selçuklularda topraklar devletin malı sayılır ve miri arazi denirdi. Üretim yapılan topraklar ikta denilen bölümlere ayrılmıştı.Bu sistemle verilen topraklar gelirlerine göre has, ikta ve haraci olarak üç kısmaayrılıyordu. Has toprakların gelirleri sultan ve ailesine veriliyordu. İkta sahipleritoprakları işleme karşılığında belli sayıda asker besliyor ve savaş zamanındaorduya katılıyorlardı. Haraci toprakların gelirleri ise doğrudan devlet hazinesineaktarılıyordu.

Osmanlı Devletinde Toprak yönetimi

Osmanlı Devleti’nde fethedilen topraklar devletin malı sayılır, yıllık gelirine göresınıflandırılır ve tapu defterlerine kaydedilirdi. Toprağı kullanma hakkı, üzerindeyaşayan halka aittir. Halk toprağı dilediği gibi ekip biçerdi. Tarımda üretiminsürekliliğini sağlamak amacıyla devlet, toprağını iyi ekip biçmeyen ya da üç yıl üst üste boş bırakanlardan toprağını alır, başkasına verirdi. Devlete ait toprakların büyük bir kısmını dirlik toprakları oluştururdu. Bu topraklardayaşayan halk devletin kiracısı durumundaydı. Bunun için topraktan elde ettikleri gelirinbir kısmını devletin gösterdiği kişilere vergi olarak öderlerdi. Bu kişiler asker ya da memur olabilirdi. Bu görevliler yaptıkları görev karşılığında devletten maaş almazlar elde ettikleri bu gelirle geçimlerini sağlarlardı.

Dirlik topraklar yıllık gelirlerine göre has, zeamet ve tımar olmak üzere üçe ayrılırdı.

Has: Padişah Veziriazam, vezirler, beylerbeyi gibi büyük devlet adamlarına,Zeamet: Kadı, subaşı gibi orta dereceli askerlere ve memurlara,Tımar: Savaşta yararlılık gösteren askerlere ve bazı küçük devlet memurlarına verilirdi. Dirlik sahipleri topladıkları vergilerle kendi geçimlerini sağlarlar ve gelirlerine göre atlı asker beslerlerdi. Bunlara tımarlı sipahi denirdi. Tımarlı sipahiler barış zamanında emniyet ve güvenliği sağlar, üretimin sürekliliğini denetler, savaş zamanında da komutanlarının yönetiminde sefere çıkarlardı. Genel olarak bu uygulamaya Tımar sistemi denirdi. Tımar sistemi, Selçuklu toprak düzeni olan “ikta” sistemi esas alınarak düzenlenmişti.

Tımar Sisteminin Faydaları

1. Devletin maaş yükü azalmıştır.2. Devlet, üretimi denetim altına alarak sürekliliğini sağlamıştır.3. Dirlik verilen bölgelerin güvenliği sağlanmışve bu yolla devlet otoritesi korunmuştur.4. Göçebe yaşayan Türkmenler, yerleşikhayata geçmiştir.5. Devlete yük olmadan eyalet askeri yetiştirilmiştir.6. Ülkenin bayındır hale gelmesi ve arazidendaha iyi yararlanılması sağlanmıştır.

Tımar Sisteminin Tarihsel Gelişimi

Yükselme Döneminde en iyi zamanını yaşayan Tımar Sistemi Duraklama Dönemi’nde uzun süren savaşların sebep olduğu ağır masrafların karşılanabilmesi için iltizam usulü ile peşin para karşılığı tımarların satılmasıbozulmayı hızlandırdı. (İltizam; Özel yönetimi olan eyaletlerin vergi gelirlerinin açık artırma yoluyla toplanmasına denir. Bu yolla devletin nakit sıkıntısı giderlerilmeye çalışılmıştır.) Savaşlar ve Anadolu’da çıkan isyanlar Tımarlı sipahilerin gözden düşmesi ve fakirleşmesine neden olmuş, 18. yüzyılın başlarında iyice işlemez hale gelen Tımar Sistemi Tanzimat Fermanı’yla kaldırılmıştır.

Miri Arazinin Diğer Bölümleri

Geliri kale muhafızı ve tersane giderlerineayrılan topraklara ocaklık, geliri sınır boylarında yaşayan Türkmenlere verilentopraklara yurtluk, valide sultan ve padişahın kız kardeşlerine verilen topraklara paşmaklık,geliri doğrudan devlet hazinesinegiden topraklara da mukataa denirdi.

ÖRNEK SORULAR

Osmanlı Devleti’nde Tımar Sistemi’ninSelçuklulardaki karşılığı aşağıdakilerdenhangisidir?A) İkta B) YurtlukC) Vakıf D) Ahilik

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’ninTımar Sistemiyle ulaşmak istediğiamaçlardan biri değildir?A) Askeri masrafları azaltmaB) Topraktan daha iyi yararlanmaC) Özel mülkiyeti özendirmeD) Eyaletlerde güvenliği sağlama

DEVLETLER NASIL GELİŞİR?

Devletlerin ekonomik olarak gelişmelerinde etkili olan faktörlerden biri de dünyaüzerinde bulunduğu yerdir.Pazara yakın olmak ticaretin gelişmesindeönemli bir etken olmuştur. Geçmişten günümüze kadar birçok uygarlık, mallarınpazarlara ulaştığı ticaret yollarını denetimleri altına almak için uğraşmışlardır. Bu nedenle devletler arasında savaşlar çıkmış antlaşmalar yapılmıştır.İlk Çağdan günümüze dünya ticaretinde önem kazanan yollardan bazılarını şöyle sıralayabiliriz.

Kral Yolu1. Anadolu’dan başlayıp Mezopotamya’ya kadar uzanan bu yol MÖ 5. yüzyılda Lidyalılar tarafından yapılmıştır.2. Bu yol sayesinde Anadolu ve Mezopotamya arasında ticaret gelişmiş, kültürel

etkileşim yaşanmıştır.3. Ticaretle meşgul olan Lidyalılar bunun sonucunda zengin olmuş diğer uygarlıklaragöre sanat, bilim ve teknolojide ileri gitmişlerdir.

İpek Yolu

Doğu’nun ipeği ile baharatının kervanlarla Avrupa’ya taşınması Çin’denAvrupa’ya kadar uzanan ticaret yollarını oluşturmuştur. İpek, porselen, kâğıt,baharat ve değerli taşların taşınmasının yanında kıtalar arasında kültür alışverişini de sağlayan ve binlerce kilometre uzunluğunda olan bu kervan yolları zaman içinde İpek Yolu” adını almıştır. Asya’yı Avrupa’ya bağlayan bu yol kültürlerin, dinlerin, ırkların, birbirleriyle etkileşmesini sağlamış, tarihsel ve kültürel zenginlikleri sunmuştur. Çin’in Þian kentinden başlayarak, Özbekistan’ın Kaşgar kentine kadar uzanan bu yol burada ikiye ayrılırdı. Bu yollardan biri Afganistan ve Hazar Denizi ile Karadeniz’in kuzeyinden Avrupa’ya, uzanırken, ikinci yol Karakurum dağlarını aşarak İran üzerinden Anadolu’ya ulaşırdı. Bu yolla getirilen ticaret malları ya Anadolu’dan Akdeniz üzerinden deniz yoluylaya da İstanbul Boğazı ve Trakya üzerinden kara yoluyla Avrupa’ya taşınırdı.Bu yolun geçtiği yerlerde şehirleşme hızlanmış, denetimi altına girdiği ülkelere ekonomik kazançlar sağlamıştır.

Baharat Yolu1. Baharat Yolu, eski çağlarda Uzak Doğu’yuBatı’ya bağlayan ticaret yollarından biridir.2. Baharat günümüzden çok önce Asyaülkelerinde biliniyor evlerde kullanılıyordu.O dönemde Avrupalılar için lüks tüketim malları arasındaydı.3. Baharat ticaretinin yapıldığı bu yol Hindistan’danbaşlardı. Baharat yoluyla gelen ticari mallar Akdeniz limanlarına iki ayrı yoldan ulaştırılabilirdi. 4. Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi sonucundabu ticaret yolunun denetimi Osmanlı Devleti’nin eline geçti. Uyarı: 1. İpek ve Baharat yolları üzerinde kara yollarında Osmanlı Devleti Akdeniz’deki deniz yollarında ise Venedikliler hakimdi.Uyarı:2. Avrupalılar bu malları daha ucuza temin edebilmek ve ticaret üzerindeki Osmanlı Devleti ile Venediklilerin üstünlüğünü kırmak amacıyla yeni yollar arayışına başladılar. Bu arayışlar Coğrafi Keşiflerin başlamasını sağladı.

Coğrafi Keşifler15. ve 16. yüzyıllarda Avrupalıların yeniticaret yolları bulmak amacıyla başlattıklarıve yeni okyanusların ve kıtaların bulunmasıyla gerçekleşmiş olan keşiflere Coğrafi Keşifler denir.Coğrafi Keşiflerin Nedenleri İpek ve Baharat yollarının Türklerin ve Müslümanların eline

geçmesi ile Avrupalıların Çin ve Hindistan’a doğrudan ulaşma isteği,

Matbaanın etkisiyle coğrafya bilgisinde meydana gelen ilerlemeler,

Gemicilik alanındaki ilerlemeler ve cesur gemicilerin yetişmesi,

Avrupalıların pusulayı kullanmaya başlaması, Ekonomik durumu iyi olmayan Avrupalıların doğu ülkelerinin

zenginliklerini elde etme isteği, Avrupalıların dünyayı tanıma ve Hristiyanlığı yayma istekleri

Coğrafi Keşiflerin Sonuçları

• 1. Amerika, Avusturalya Antartika kýtalarý ile yeni adalar ve yeni ticaret yolları bulundu.Yeni kültürler, bitki ve hayvanlar tanındı.

• 2. İpek ve Baharat Yolları önemini kaybetti. Buna bağlı olarak Akdeniz ticareti ve limanlarının önemi azaldı. Atlas Okyanusu kıyısındaki limanların önemi azaldı. Bu durumdan Osmanlı Devleti, Venedik ve Cenevizliler büyük zarara uğradı.

• 3. Avrupalılar keşfettikleri yerlerde sömürge imparatorlukları kurdular. Buraların altın, gümüş gibi zenginliklerini Avrupa’ya taşıyarak zenginleştiler.

• 4. Zenginleşen burjuva sınıfı soyluların topraklarını satın alarak güçlendi.• 5. Zenginleşen Avrupa’da sanat ve bilimden zevk alan bir sınıf doğdu. Bunlar

sanatçılar ve bilim adamlarını korudular. Bu durum Rönesans’ın başlamasında etkili oldu.

• 6. Keşfedilen yerlere Avrupa’dan göçler oldu. Bu durum Avrupa’da işsizliğin azalmasını, Avrupa kültürünün ve Hristiyanlığın keşfedilen yerlerde yayılmasını sağladı.

• 7. Keşifler, hristiyanlıktaki dünya ile ilgili görüşlerinin yanlışlığını ortaya çıkardı. Bu durum din adamlarına ve kiliseye olan güveni sarstı.

Örnek SBS 2008“Kral Yolu üzerinde kurulmuş olan Lidyauygarlığı, ekonomik faaliyetlerin kendilerinekazandırdığı büyük servetle komşudevletlere göre bilim, sanat ve teknikteüstün bir uygarlık seviyesine çıkmıştır.”Verilen bilgide, Lidya uygarlığının gelişmesindeetkili olan aşağıdaki faktörlerdenhangisi vurgulanmıştır?A) Ekonomide parayı kullanmalarıB) Ticaret yolu üzerinde bulunmalarıC) Madencilik sanatında ileri olduklarıD) Devlet yönetiminde tüccarların da etkiliolmaları

I. VenedikII. PortekizIII. Osmanlı DevletiYukarıdakilerden hangileri CoğrafiKeşiflerden olumsuz yönde etkilenmiştir?

A) I ve II B) I ve IIIC) II ve III D) I, II ve III

Kol Gücünden Makina Gücüne Geçiş: Sanayi İnkılabı

1. Sanayi, ham maddelerin ya da yarı işlenmiş maddelerin işlenerek kullanıma hazır hale getirilmesi faaliyetleridir. 2. 18. yüzyılın sonlarına kadar ekonomik hayat tarıma küçük el sanatlarına ve ticarete dayanıyordu. Coğrafi Keşifler ile başlayan zenginlik nedeniyle Avrupa’nın ekonomik

yapısında büyük değişmeler oldu. Bilimsel ve teknolojik gelişmeler sermaye ile birleşerek buhar gücüyle çalışan makinelerin ve sanayinin doğmasına neden oldu.

3. Sanayi İnkılabı, ilk olarak 1750 – 1830 yılları arasında İngiltere’de ortaya çıktı. 4. 18. yüzyıl boyunca İngiltere’de küçük atölyeler kapandı. Bunların yerine işçi çalıştıran

ucuz ve kaliteli mal üreten fabrikalar kuruldu. 5. Avrupa’da teknolojik gelişmeler olması, üretimin kol gücünden çıkarak makine ile

yapılmasına neden oldu. 6. 1760’da James Wat (Ceymis Vat)’ýn buhar makinesini bulması sanayide atılım

dönemini başlattı.

Sanayi İnkılabı’nın Sonuçları

Avrupa’da üretim arttı. İnsanların refah seviyesi yükseldi. Büyük şirketler kuruldu, sermaye birikimi daha da yoğunlaştı. Büyük fabrikalar kuruldu, işçi sınıfı ortaya çıktı. Köyden kente göç başladı. Ham madde kaynakları ve pazar alanları bulma yarışı sanayileşen ülkeler

arasında rekabete yol açtı. İşçi - işveren sorunlarının çözümü için sendikacılık girişimleri başladı. Uluslararası ticaret ve kültürel etkileşim arttı.

Sanayi İnkılabı’nın Osmanlı Devleti’ne EtkileriA. Sanayi İnkılabı ile birlikte Avrupa’da makineleşme başladı. Makineleşmeye öncülük yapan İngiltere hızlı bir üretime geçti. Seri ve hızlı üretim beraberinde ham madde ve pazar sorununu ortaya çıkardı.B. Sanayi İnkılabı’nı gerçekleştiren Avrupa devletleri dünyanın çeşitli yerlerinde sömürgecilik(bir devletin başka ulusları, devletleri, toplulukları, siyasal ve ekonomik egemenlik altına alarak yayılması) faaliyetlerine giriştiler. Avrupa’da meydana gelen bu gelişmelere ayak uyduramayan Osmanlı Devleti güç kaybetmeye başladı. İngiltere, Fransa ve Rusya gibi güçlü ülkeler eski gücünü kaybedenOsmanlı Devleti’ni açık Pazar olarak gördüklerinden, kapitülasyonlardan da yararlanarak sanayi mallarını Osmanlı ülkesinde satmaya başladılar. El tezgahları ile üretim yapan Osmanlıesnafı, Avrupa’nın bol ve ucuz mallarıyla rekabet edemedi.C. Osmanlı ekonomisi dışa bağımlı hale geldi.222

ÖRNEKLER

Sanayi İnkılabı sonucunda üretim teknolojisindeki gelişmelerin sosyal hayata etkileri aşağıdaki seçeneklerden hangisinde verilmiştir?A) Nüfus artmış, işsizlik sorunu doğmuştur.B) Devletler arasında sömürgecilik yarışıbaşlamıştır.C) I. Dünya savaşına neden olmuştur.D) Ham madde ve pazar bulma önemlisorun haline gelmiştir.ÇözümI. Osmanlı Devleti’ne ham madde ihraç etmekII. Osmanlı Devleti’ne ürettikleri malları satmakIII. Osmanlı Devleti’ni teknolojik gelişmelerden haberdar etmekYukarıdakilerden hangileri Sanayiİnkılabı sonrası sanayileşmiş ülkelerinOsmanlı ülkesine yönelme nedenidir?

A) Yalnız I B) Yalnız IIC) I ve III D) I, II ve IIIÖrnek 99

HİÇ BİTMEYEN DESTEK

VAKIFLAR Bir hizmetin gelecekte de yapılması için bazı şartlarla ve resmi bir yolla ayrılarak,

bir topluluk veya bir kimse tarafından bırakılan mülk ya da paraya vakıf denir. Türk toplumunda vakıfların çok eski bir geçmişi vardır. Eskiden bağışlanan hanlar,

hamamlar yapılan köprüler, çeşmeler, okullar ve camiler buna örnek olarak gösterilebilir.

Bağışlanan eserlerinin geleceğe sağlıklı kalabilmesi iyi bir şekilde korunmalarına bağlıdır. Bu eserlerin gelecekte yaşatılması da vakıfların görevidir.

Vakıf eserlerin korunması ve yaşatılması için de ülkemizde Vakıflar Genel Müdürlüğü kurulmuştur.

Sosyal devlet anlayışı hakim olan İlk Türk İslam devletlerinde vakıflar önemli görevler üstlenmiştir.

• Osmanlılar döneminde oldukça yaygınlaşan vakıflar, eğitim, sağlık, kültür ve bayındırlık alanında Hizmetlerine devam etmişlerdir.

• Halkın her türlü ihtiyacını karşılayan vakıflar, eğitim-öğretim kuruluşları ile hastane, kütüphane gibi kurumların giderlerini karşılamıştır.

• 16. yüzyıldan sonra Osmanlı Devleti’nde yönetim ve adalet alanındaki bozulmaların etkisiyle vakıflar da önemini kaybetmeye başlamıştır.

• Cumhuriyet Dönemi’nde, Cumhuriyetin anayasa ile belirlenen niteliklerine, anayasanın temel niteliklerine, hukuka, ahlaka, millî birliğe dayalı olmak kaydıyla birçok vakıf kurulmuştur.

• Ülkemizde kurulmuş olan vakıflar; Sosyal devlet anlayışının ve demokrasinin gelişmesi için çalışırlar.

• Günümüzde Türkiye’de; Türk Eğitim Vakfı, Teknolojiyi Geliştirmesi Vakfı, Sağlık ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı, Bilim ve Sanat Vakfı gibi kuruluşlar hizmetlerine devam etmektedir.

Türkiye Selçukluları Dönemi’nde Vakıflarkervansaraylar, medreseler ve darüşşifalarınyapılması ve işletilmesindeönemli rol üstlenmişlerdir.Yukarıdaki paragrafta vakıfların hangialandaki etkinliğinden söz edilmemiştir?

A) Ticaret B) AskerlikC) Sağlık D) Eğitim

Nasıl Eğitim Gördüler?AHİLİK TEŞKİLATI

Ahilik, Selçuklu ve Osmanlılarda, Anadolu’dayaşayan halkın sanat, ticaret, ekonomi gibi çeşitli meslek alanlarındayetişmelerini sağlayan, onları ahlaki yönden yetiştiren, çalışma hayatını iyi insan meziyetlerini esas alarak düzenleyenbir örgüttür. Günümüzün esnaf odalarına benzer birişlevi yürüten Ahilik, iyi ahlakın, doğruluğun,kardeşliğin yardımseverliğin kısacası bütün güzel meziyetlerin birleştiği sosyo - ekonomik bir düzendir.

Ahilik, teşkilatının kurucusu Ahi Evran’dır. Ahilik Anadolu’da altı asır boyunca uygulanmıştır.Selçuklularda “Ahilik” Osmanlılarda“Lonca” adını alan bu kurumlarda heresnaf kendi meslek dalıyla ilgili Lonca’yaüye olarak koruma altına girmiştir. Bu teşkilatın görevlerini şöyle sıralayabiliriz:– Esnaf ve tüketici arasındaki ilişkilerindüzenlenmesi,– Ekonomik zorlukları olan esnafa kredisağlanması,– Fiyatları belirleyerek üretimin kalitesininartırılması,– Mesleki dayanışmanın sağlanması,– Mesleklerle ilgili eğitim verilmesidir. Sanayi İnkılabı’nın Osmanlı Devleti’neolumsuz etkileri bu teşkilatın öneminiazaltmıştır.225

Osmanlı Devleti’nde Eğitim Kurumları Osmanlı Devleti’nde eğitim sistemi esnaf, köy ve mahalle halkının eğitildiği halkeğitimi kurumları ile ilk, orta ve yüksek öğretimkurumlarının bulunduğu örgün eğitim kurumları olarak iki bölüme ayrılmaktadır. Osmanlı Devleti’nde halk eğitiminin yapıldığıkurumlar cami, mescit, tekke ve zaviyeler ile kahvehanelerdi.

Osmanlı Devleti’nde Örgün Eğitimin Yapıldığı Kurumlar

1. İlköğretim (Sıbyan mektepleri – Çocuk Mektepleri- ): Osmanlı Devleti’nde ilkokullara sıbyan mahalle mektebi denirdi. Hemen hemen her mahallede bulunurdu. Dört - altı yaş arasındaki kız ve erkek çocuklar bu okullara verilirdi. Osmanlı Sıbyan mekteplerinde eğitim, karma ve ücretsizdi. Osmanlılarda ilköğretim (İstanbul’da) II. Mahmut döneminde zorunlu hale

getirildi. Tanzimattan sonra Avrupa’dan örnekler alınarak yeni ilköğretim okulları açıldı.

2. Orta ve Yüksek Öğretim (Medreseler): Medreseler, Osmanlı eğitim sisteminin temelini oluştururlardı. Osmanlı Devleti’nde orta ve yüksek öğretim medreselerde verilirdi. Buralarda ders veren hocalara müderris denirdi. İlk Osmanlı medresesi Orhan Bey zamanında İznik’te açılmıştır. En önemli Osmanlı medreseleri Fatih zamanında açılan Sahn-ı Seman Medresesi ile Kanuni zamanında kurulan Süleymaniye Medresesi’dir. Medreseler genellikle vakıflara bağlı olarak kurulur ve giderleri de bu kurumlar tarafındankarşılanırdı. Medreselerde İslami bilimler ile fen ve sosyal bilimler birlikte okutulurdu.

Osmanlı medreselerinde, Kur’an, hadis, fıkıh (İslam hukuku), kelam (İslam felsefesi),tefsir (Kur’an’ın açıklaması), siyer (Hz. Muhammed’in hayatı) ile fen ve sosyal bilimlerde, kimya, matematik, tıp, astronomi, tarih, coğrafya, felsefe, okutulurdu.3. Enderun (Saray Akademisi)Enderun’un en önemli özelliği sarayokulu olmasıdır. Bu okulda devletin yüksekkademelerinde görev alacak üst düzeyyöneticiler yetiştirilirdi.Enderun’a devşirme kökenli çocuklaralınır, nitelikli devlet adamı ve usta sanatkarolarak yetiştirilirdi. Enderun; pekçok vezir, sadrazam, komutan hattatmüzisyen, şair, nakkaş ve ressam yetiştirmiştir.

17. yüzyıldan itibaren medreseler bozulmaya başladı. Medreselerde yalnızca

dini eğitimin verilip fen bilimlerinin ihmal edilmesi bilimsel gelişmelerin durmasına neden oldu. Bu durumu fark eden yöneticiler eğitim alanında yenilikleryaptı. 18. yüzyıldan itibaren eğitim öğretim alanında

Avrupa’daki yeniliklerden yararlanılmaya başlandı ilk olarak Avrupa tarzında eğitim - öğretim veren askeri ve teknik okullar açıldı.

Tanzimat ve Islahat Fermanlarının verdiği haklardan yararlanan azınlık ve yabancılar bu dönemde kendi okullarını açtı. Daha sonra bu okullar ülke için zararlı çalışmalarda bulundular.

İlk Osmanlı medresesi kim zamanındaaçılmıştır?

A) Osman Bey B) Orhan BeyC) I. Murat D) Fatih

19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde medreselerinyanında batı tarzında eğitim verenokullar ve azınlıklar ile yabancıların kurduğuokullar açılmıştır.Eğitim kurumlarındaki bu çeşitliliğinOsmanlı Devleti’nde aşağıdakilerdenhangisine yol açtığı söylenebilir?A) Kültür çatışmalarının ortaya çıkmasınaB) Yabancıların Osmanlı Devleti’ne destekolmasınaC) Medreselerin daha başarılı olmasınaD) Toplumsal düzenin sağlanmasına

ÖRNEKLER

Mesleğimi Nasıl Seçmeliyim?

Meslek, belli bir eğitim ile kazanılan sistemlibilgi ve becerilere dayalı olarak, insanlara yararlı mal üretmek, hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, kuralları belirlenmiş işe denir. Hayatımız boyunca bir çok karar alırız,bunlardan en önemlisi meslek seçimi ile ilgili olanıdır. Çünkü mesleğimizi seçmekle yaşam biçimimizi seçeriz. Seçeceğimiz meslek, hayatımızın her

aşamasında etkili olacağından meslek seçimi yaparken son derece isabetli ve doğru karar vermeliyiz.

Çevremizi incelediğimizde, kendine uygun meslek seçmiş olan kişilerin toplumda

işlerini severek yaptığını, mesleğinde başarılı, hem de verimli olduğunu görürüz. İlgi, istek ve yeteneğimiz doğrultusunda meslek seçerek hem özel

yaşamımızdamutlu olur hem de ülke kalkınmasına katkı sağlamış oluruz. Bu nedenlerden dolayı mesleğimizi tespit ederken gerçekçi ve doğru seçim

yapmalıyız Meslek tercihinde dikkat etmemiz gereken hususları şöyle sıralayabiliriz:

a. Kendimizi iyi tanımalıyız:– Yeteneklerimizi bilmeliyiz.– İlgi alanlarımızı tespit etmeliyiz.– Toplumsal değerleri ve kişiliközelliklerimizi bilmeliyiz.b. İlgi duyduğumuz meslekleri tanımalıyız.c. Gelecekle ilgili planlarımızı netleştirmeliyiz.d. Dış etkenlerden en az etkilenmeyegayret etmeliyiz.

Mesleğimizi seçme konusunda bize ışık tutacak kurumların başında okulumuz gelir. Öğretmenlerimiz, rehberlik servisimiz bizi bilgilendirip, meslekleri tanıtarak kişisel özelliklerimizi fark edip en doğru meslek tercihi yapmamıza yardımcı olurlar.

ÖRNEK: Bireyin;Yetenekleri belirlenmeli,İlgi alanları keşfedilmeli,Kişilik özellikleri ortaya konmalı,İlgi duyduğu meslekler incelenmeli,Mesleki tercihine göre alması gerekeneğitim araştırılmalı.Yukarıda verilen açıklamaya en uygunbaşlık aşağıdakilerden hangisi olur?A) Meslek seçiminde dikkat edilmesi gerekenunsurlar.B) Günümüzde en çok tercih edilen meslekler.C) Mesleki iş bölümünün yararları.D) Mesleklerin yaşam biçimlerine olan etkileri

5. ÜNİTE: EKONOMİ VE SOSYAL HAYAT TEST SORULARI   

                            

1- Osmanlı Devleti’nde ekonominin temeli olan tarımdan elde edilen gelirlerle asker beslenir, devlet adamlarının maaşları ödenirdi. Bundan dolayı tarım gelirlerinde bir düşme olduğunda, askeri, ekonomik, idari alanlarda olumsuz etkiler oluşturmaktaydı. Tarımsal üretimin düşmemesi için devlet bazı önlemler almak zorunda kalmıştır.

Aşağıdakilerden hangisi bu amaca yönelik alınan önlemlerden biridir?

A) Köylünün ürettiği üründen vergi alınması.B) Toprağı işleme hakkının halka verilmesi.C) Eyaletlere kadıların atanması.D) Üç yıl üst üste ekilmeyen toprağın, sahibinden alınarak başkasına verilmesi.

2- Dirlik denilen toprakları işleme hakkına sahip kişiler tımarlı sipahi denilen askerleri beslemişlerdir. Bu askerler savaş zamanında ülke savunması için mücadele eder, barış zamanında ise toprağın işlenmesine yardımcı olurlardı.

Buna göre tımarlı sipahi için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Sadece savaş zamanı harekete geçer, diğer zamanlar çalışmazlardı.B) Dirlik topraklarının sahibiydiler.C) Barış zamanında tarımda iş gücü olarak işlev görürlerdi.D) Tüm ihtiyaçları vakıflar tarafından karşılanırdı.

3- Sanayi devriminden sonra Avrupa’dan gelen bol ve ucuz mallar Osmanlı’yı Avrupa’nın pazarı haline getirmiş ve burada sanayinin kurulmasını engellemiştir. Bütün bunlar esnaf teşkilatı olan loncaları olumsuz etkilemiştir. Bu yüzden Osmanlı Devleti, Lonca teşkilatını ve dolayısıyla yerli üretimini güçlendirmek için bazı faaliyetlerde bulunmuştur.

Aşağıdakilerden hangisi bu amaca yönelik bir faaliyet değildir?

A) Yerli malını kullanımın teşvik edilmesi.B) Dokuma ve çini fabrikalarının açılması.C) Ağır sanayi şirketlerinin kurulması.D) Bazı Avrupa devletlerine ticari imtiyazlar verilmesi.

 4- Fatih Sultan Mehmet döneminde İpek Yolu ele geçirilmiştir.      Yavuz Sultan Selim döneminde Baharat Yolu ele geçirilmiştir.

Tarihteki bu önemli ticaret yollarının ele geçirilmesi Osmanlı Devleti’ne aşağıdaki alanlardan hangisinde daha çok katkı sağlamıştır?

A) TicaretB) AskerlikC) DenizcilikD) Eğitim

5-Coğrafi keşifler sonrasında bulunan yeni yerlere Avrupa’dan göçler olmuştur.

Bu gelişme Avrupa’yla ilgili nasıl bir durum oluşturmuştur?

A) Nüfus yoğunluğu azalmıştır.B) Kültürel hayat canlanmıştır.C) Siyasi birlik sağlanmıştır.D) Etnik yapı değişmiştir.

6- Osmanlı Devleti’nde hastane, cami, medrese ve çeşitli yardım kuruluşlarının ihtiyaçları karşılanmak için tahsis edilen veya bazı kişilerce bağışlanmış arazilere vakıf arazileri denirdi. Bu arazilerin mülkiyeti kişilere ait değildi ve devlet vakıf arazilerinden vergi almazdı.

Verilen bilgilere göre vakıf arazileriyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?

A) Vakıf arazilerinden çok az miktarda vergi alınmıştır.B) Vakıf arazileri kişilere ait sayılmıştır.C) Vakıf arazileri devlete gelir getirmiştir.D) Vakıf arazileri sosyal ihtiyaçları karşılamıştır.

7-   Hint deniz ticaretinin önem kazanması.      Amerika’daki değerli madenlerin Avrupa’ya taşınması.

gibi gelişmeler aşağıdaki olayların hangisinin sonucunda meydana gelmiştir?

A) Coğrafi keşiflerB) Sanayi devrimiC) RönesansD) Haçlı Seferleri

8-   I. Pusula ve gemicilikte yeni gelişmelerin olması.     II. Ticaret yollarının yön değiştirmesi.    III. Osmanlı ekonomisinin zarar etmeye başlaması.

Yeni Çağ başlarında Avrupa’da görülen yukarıdaki gelişmelerin kronolojik sırası aşağıdakilerden hangisidir?

A) I-III ve IIB) III-II ve IC) I-II ve IIID) II-I ve III

9- Sanayi devriminin;I.   Köyden kente göçün hızlanmasıII.  Sömürgeciliğin hızlanmasıIII. Üretimin artması

sonuçlarından hangisi yada hangileri uluslararası rekabete ortam hazırlamıştır?

A) Yalnız IB) I ve IIC) II ve IIID)I,II ve III

10- Osmanlı Devleti’ndeki hayır kurumlarından olan vakıflar kendilerine verilen toprakların gelirleri sayesinde ihtiyaç sahiplerinin giderlerini karşılardı.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi vakıflarla ilgilidir?

A) Bilimsel gelişmeyi hızlandırmıştır.B) Devlet gelirlerinin artmasını sağlamıştır.C) Sosyal devletin gelişmesini sağlamıştır.D) Kapitülasyonların etkisini azaltmaya çalışmıştır.

11- Sanayi devrimi ile büyük fabrikalar kurulmuş, bu durum da ucuz ve seri üretimin başlamasına neden olmuştur.

Sanayi devriminin aşağıdaki sonuçlardan hangisi I. Dünya Savaşı’na ortam hazırlamıştır?

A) Sömürgecilik yarışının yaygınlaşmasıB) Köyden kente göçün hızlanmasıC) Şehir nüfusunun artmasıD) İşçi sınıfının ortaya çıkması

12- Avrupalılar Haçlı Seferleri sırasında müslümanlardan öğrendikleri pusulayı Avrupa’ya getirerek geliştirmişlerdir.

Pusulanın geliştirilmesi ve kullanımının yaygınlaşması aşağıdaki gelişmelerden hangisine neden olmuştur?A) Fransız İhtilaliB) RönesansC) Sanayi devrimiD) Coğrafi keşifler

13- Osmanlı Devleti’nde toprağı kullanma hakkına sahip olan köylü, toprağı üç yıl üst üste boş bırakırsa ceza olarak çift bozan vergisi alınırdı.

Bu uygulamanın aşağıdakilerden hangisine yönelik yapıldığı söylenemez?

A) Üretimin denetim altında tutulmasınaB) Sosyo-ekonomik düzenin korunmasınaC) Ticari gelirlerin artmasınaD) Üretimde sürekliliğin sağlanmasına

14- Aşağıdakilerden hangisi coğrafi keşiflerin gerçekleşmesinde etkili olan en önemli sebeplerden biridir?

A) Hristiyanlığı yayma düşüncesiB) Kağıt ve matbaanın kullanımının yaygınlaşmasıC) Ticaret yollarının Osmanlı Devletinin kontrolüne geçmesiD) Rönesans’ın başlaması

15- Osmanlılarda en önemli eğitim kurumu olan medreselerde İslami bilimlerin yanında fen ve sosyal bilimler, matematik tıp, astronomi gibi dersler de okutulmuştur. Bu kurumlardan mezun olanlar kazasker, müderris, kadı olarak devletin önemli makamlarında görevlendirilmiştir.

Verilenlere göre medreselerle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

A) Medrese eğitimi alanlar üst kademelerinde görev yapabilirlerdi.B) Medreselerde sosyal bilimlere gereken önem verilmemiştir.C) Medreseler üst düzey eğitim kurumlarıdır.D) Medreselerde fen bilimlerinin de öğretimi yapılmıştır.

 16-Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde esnaflar için yapılanmış olan lonca teşkilatının görevlerinden biri değildir?

A) Kaliteli mal üretimini sağlamak.B) Esnaflar arasında dayanışmayı sağlamak.C) Esnafların hukiki sorunlarını çözmekD) Ürünlerin satış fiyatlarını belirlemek.

17- Osmanlı Devleti’nin kuruluş devrinde faaliyete geçen ilk medrese hangi padişah döneminde açılmıştır?

A) II. MehmetB) II. MuratC) Orhan GaziD) Osman Gazi

18.Osmanlı Devleti’nde mesleki eğitimi gerçekleştiren kurum aşağıdakilerden hangisidir?

A) LoncalarB) Mahalle MektepleriC) MedreselerD) Divan-ı Hümayun

19- Coğrafi keşiflerin aşağıdaki sonuçlarından hangisi Osmanlı Devleti’ni doğrudan olumsuz yönden etkilemiştir?

A) Denizciliğin Avrupa’da önem kazanması.B) Akdeniz limanlarının önemini kaybetmesi.C) Deniz ticaretinin gelişmesi.D) Yeni ada ve kıtaların keşfedilmesi.

 20-Kristof Kolomb 1492’de Amerika kıtasını keşfetti.      Vasko Da Gama 1497’de Hint Deniz Ticaret Yolu’nu keşfetti.      Macellan ve Del Kano 1519 – 1522 yılları arasında yaptıkları dünya seyahati ile dünyanın yuvarlak olduğunu ispatladılar.

Avrupa’da Yeni Çağ başlarındaki bu gelişmelere bakarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

A) Kiliseye duyulan güven artmıştır.B) Yeni ticaret yolları bulunmuştur.C) Avrupa kültürü yeni yayılma alanları bulmuştur.D) Dünyanın bilinmeyen bazı yerleri keşfedilmiştir.