แนวเวชปฏิบัติโรคพิษสุนัขบ้า
TRANSCRIPT
2
ชอหนงสอ แนวทางเวชปฏบตโรคพษสนขบาและค�าถามทพบบอย
จดท�ำโดย กลมโรคตดตอระหวางสตวและคนส�านกโรคตดตอทวไป
กรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข
โทร025903176-9โทรสาร029659484
email : [email protected]
website : http://thaigcd.ddc.moph.go.th
Facebook : Zoonosis Thailand
ISBN 978-616-11-1057-4
พมพท โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจ�ากด
พมพครงท 1 กนยายน2555จ�านวน3,000เลม
6
ค�าน�า
บทน�า
สารบญ
สวนท 1 แนวทางเวชปฏบตโรคพษสนขบา
โรคพษสนขบา
I. การดแลรกษาผสมผสโรคพษสนขบาหรอสงสยวาสมผส
1. การวนจฉยภาวะเสยงโรคจากการสมผส
1.1 ประวตของการสมผส
1.2 ประวตของสตวทสมผส
1.3 การตรวจวนจฉยโรคพษสนขบาในสตวทสมผสกรณสตวตาย
2. การดแลรกษาผสมผสโรค
2.1 ปฐมพยาบาลบาดแผลโดยทนท
2.2 การปองกนบาดทะยก
2.3 การรกษาตามอาการ
2.4 การตดสนใจใชวคซนและอมมโนโกลบลนปองกนโรคพษสนขบา
3. การใหวคซนปองกนโรคพษสนขบาแกผสมผสโรค (post-exposure immunization)
3.1 วคซนปองกนโรคพษสนขบาทใชในปจจบน
3.2 การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาหลงสมผสโรค
3.3 การฉดวคซนกระตนส�าหรบผสมผสโรคทเคยไดรบการฉดวคซนมากอน
4. การใหอมมโนโกลบลนปองกนโรคพษสนขบา (RIG) แกผสมผสโรค
4.1 อมมโนโกลบลนปองกนโรคพษสนขบาทมใชในประเทศไทย
4.2 เทคนคการฉดRIGและการทดสอบการแพERIG
4.3 ภมคมกนจากอมมโนโกลบลน
4.4 การเกบรกษาRIG
5. การฉดวคซนปองกนโรคลวงหนา (pre-exposure immunization)
สรปการปฏบตในการปองกนโรคพษสนขบาหลงการสมผส
แผนผงท๑แนวทางการดแลรกษาผสมผสโรคพษสนขบา
แผนผงท๒การใหวคซนและอมมโนโกลบลนหลงสมผสโรคพษสนขบา
II. การวนจฉยรกษาผปวยหรอสงสยวาปวยดวยโรคพษสนขบา
1. การวนจฉยผปวยโรคพษสนขบา
2. การรกษา
3. การตรวจทางหองปฏบตการเพอวนจฉยโรคพษสนขบาในคน
3
5
6-8
9-60
10-26
10-13
10
11
12
14
14
14
14
14
14-19
14
16
19
20-22
20
21
22
22
23-26
24
25
26
27-33
27
30
30
สารบญ
7
III. การควบคมและปองกนโรคพษสนขบาในสตว
การปองกนโรคพษสนขบาในภาวะปกต
การเฝาระวงโรค
การด�าเนนการเฝาระวงโรคเมอมรายงานการพบโรคในสตว
การตดตามการเฝาระวงโรค
ระบบการรายงาน
เอกสารอางอง
ภาคผนวก
ภาคผนวก1 แนวทางการรกษาผสมผสโรคพษสนขบา
ภาคผนวก2 รายงานการฉดวคซนผสมผสหรอสงสยวาสมผสโรคพษสนขบา(ร.36)
ภาคผนวก3 แบบฟอรมการสงตวอยางวนจฉยโรคพษสนขบาในสตว
แบบรายงานการตรวจวนจฉยโรคพษสนขบากรมปศสตว
ภาคผนวก4 สถานทชนสตรโรคพษสนขบา
ภาคผนวก5 แบบรายงานการสอบสวนโรคและระบาดวทยาของโรคพษสนขบา
ภาคผนวก6 แบบน�าสงตวอยางเพอตรวจโรคพษสนขบาจากผปวย
ภาคผนวก7 แบบสอบสวนเฉพาะรายผทเสยชวตดวยโรคพษสนขบา
ภาคผนวก8 ภาพประกอบวธเกบเนอสมองจากผเสยชวตโดยการเจาะผานเบาตา
(Necropsy)
ภาคผนวก9 ขนตอนการเกบและสงเนอสมองปายบนกระดาษกรอง(ภาพประกอบ)
(ส�าเนา)ค�าสงแตงตงคณะกรรมการและคณะท�างานปรบปรงแนวทางเวชปฏบตโรคพษสนขบา
34-38
34
34
35
36
36
39-40
41-60
41
42
44
45
46
48
52
54
57
58
59
สวนท 2 ค�าถามทพบบอยเกยวกบโรคพษสนขบาในคน 61-83
62
70
72
76
83
ค�าถามการฉดวคซน
ค�าถามการผดนด
ค�าถามการฉดRIG
ค�าถามทวไป
เอกสารอางอง
8
10
11
13
14
19
20
29
31
ตารางท1ระดบความเสยงตอการตดเชอโรคพษสนขบาจากลกษณะการสมผสกบสตว
และการปฏบต
ตารางท2 ขอแนะน�าการปฏบตตามลกษณะของสตวทสมผสและสาเหตทถกกด
ตารางท3 การวนจฉยผลการตรวจสมองสตวโดยวธDirectFluorescentRabies
Antibodytest(DFA)
ตารางท4 วคซนปองกนโรคพษสนขบาส�าหรบคนทใชในประเทศไทยในปจจบน
ตารางท5 การใหวคซนผสมผสโรคทเคยไดรบการฉดวคซนมากอน(การฉดกระตน)
ตารางท6 อมมโนโกลบลนปองกนโรคพษสนขบา(RabiesImmunoglobulin:RIG)
ทมใชในประเทศไทย
ตารางท7 การวนจฉยผปวยโรคพษสนขบาในคน
ตารางท8 ขอจ�ากดในการตรวจทางหองปฏบตการเพอวนจฉยยนยนโรคพษสนขบาในคน
สารบญตาราง
คณะผจดท�า 84
62
ค�ำถำมกำรฉดวคซน
1.การฉดวคซนแบบกระตนมการก�าหนดระยะเวลาไว2ชวงคอการสมผสโรคภายใน6เดอนและ
การสมผสโรคหลงจาก6เดอนขนไปอยากทราบวามระยะเวลาก�าหนดการคมครองของวคซนอยได
นานถงกป(เคยฉดมาแลว1ป10ปหรอ20ป)
ค�าตอบไมมก�าหนดเวลาหากเกน6เดอนขนไปแมวาจะเคยฉดมานานถง20ปกตามถาถกกด
อกกฉดกระตนเพยง2เขมเทานนคอวนท0และ3โดยไมตองฉดRIG
2.ผถกสนขกดเคยไดรบวคซนครบชดมา1ปแลวถกสนขกดอกแพทยสงฉดวคซนกระตน2เขม
ครงแรก (D0)พยาบาลฉดวคซนแบบเขากลามเนอ
ครงทสอง (D3)พยาบาลฉดวคซนแบบเขาในผวหนง
เมอฉดเสรจจงทราบวาวธการฉดไมเหมอนกน กรณนจะท�าอยางไร ใหถอวากระตนแลวหรอนดมา
ฉดเพมอก1เขม
ค�าตอบถอวากระตนพอแลวแตอยางไรกตามผใหบรการควรฉดวคซนดวยวธเดยวกนทง2เขม
3.คนถกสนขกด แพทยใหฉดวคซน 5 เขม เปนวคซนชนดเดยวกนแตเมอฉดวคซนเขมท 3 แลว
จงทราบวาวธการฉดไมเหมอนกนดงน
ครงแรก (D0)พยาบาลฉดวคซนแบบเขากลามเนอ
ครงทสอง (D3)พยาบาลฉดวคซนแบบเขาในผวหนง
ครงทสาม(D7)พยาบาลฉดวคซนแบบเขาในผวหนง
กรณเชนนควรท�าอยางไร
ค�าตอบใหฉดIM-ID-ID-IDโดยครงตอไปนดแบบฉดเขาในผวหนง2จดในD30หลกการฉด
วคซนปองกนโรคพษสนขบาใหฉดดวยวธเดยวกนตลอดหามฉดสลบไปสลบมาเพราะไมม
ขอมลผลงานวจยยนยนเกยวกบการสลบวธการฉด
4.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาเขมแรกเปนIDเขมท2จะฉดเปนIMไดหรอไม
ค�าตอบไมไดควรฉดดวยวธเดยวกนจนครบชดไมวาจะเปนกรณทฉดIDหรอIM
5.ปจจบนโรคพษสนขบามยาทรกษาหายขาดไดหรอไมและคนทประกอบอาชพเสยงตอการถกสนขกด
เชนบรษไปรษณยเจาหนาทการไฟฟาผท�างานในหองปฏบตการบคลากรทดแลผปวยโรคพษสนขบา
เปนตนสามารถฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบากอนทจะถกสนขกดไดหรอไม
ค�าตอบ1.ไมมยารกษาใหหายขาดได
2.ไดโดยฉดวคซนปองกนโรคลวงหนา
63
6.หากมการสมผสโรคควรพจารณาวาเคยไดรบวคซนเขมสดทายเมอใด
ค�าตอบถาภายใน6เดอนกฉดกระตน1เขมถาเกน6เดอนแมวาหลายปกตามฉดกระตน
เพยง2เขม
7.ปจจบนวคซนปองกนโรคพษสนขบาทฉดในคนมความปลอดภยมากนอยแคไหน
ค�าตอบวคซนทใชอยในประเทศไทยขณะนเปนวคซนชนดเซลลเพาะเลยงทมความปลอดภยมาก
8.คนทถกสนขกดและไดรบการฉดวคซนครบชดแลวหากถกสนขกดซ�าอกตองฉดวคซนใหมหรอไม
ค�าตอบตองไดรบการฉดวคซนกระตนโดยพจารณาวาเคยไดรบวคซนเขมสดทายเมอใดถาภายใน
6เดอนกฉดกระตน1เขมถาเกน6เดอนไปแลวฉดกระตนเพยง2เขม
9.ท�าไมจงตองน�าสนขไปฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาทกปฉดปเวนปไดหรอไม
ค�าตอบไมไดเนองจากขณะนยงพบเชอโรคพษสนขบาในประเทศไทยกระจายอยทวประเทศยงไมม
พนทใดทประกาศเปนเขตปลอดโรคพษสนขบาแมบางพนทจะไมมรายงานพบเชอตดตอกน
หลายปแตระบบการควบคมดแลการเคลอนยายสนขและแมวระหวางพนทยงไมดพอดงนน
ทกพนทมโอกาสเสยงตอการเกดโรคพษสนขบาประกอบกบลกษณะการเลยงสนขของคนไทย
ยงไมมการควบคมใหอยในขอบเขตการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาทกปจะชวยกระตน
ใหสนขมภมคมกนโรคระดบสงพอทจะปองกนโรคพษสนขบาได
10.กรณถาฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาครบ3เขมและในวนท10ของการเฝาระวงสนขมอาการ
ปกตฉะนนเขมท4และ5ไมตองฉดแลวถกตองหรอไม
ค�าตอบถกตองเทากบเปนการฉดวคซนปองกนโรคลวงหนา
11.ถาสนขทกดไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบามาแลวคนทถกกดยงตองฉดวคซนอกหรอไม
ค�าตอบกรณทยงไมฉดวคซนทนทแตกกขงสนขไวสงเกตอาการ10วนตองมองคประกอบดงน
a.สนขทกดมอาการปกตและถกกดโดยมเหตโนมน�า
b.สนขไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาทกป เคยฉดมาแลวอยางนอย 2 ครง
ครงหลงสดไมเกน1ป
c.สนขไดรบการเลยงดอยางดอยในรวรอบขอบชดท�าใหมโอกาสสมผสสตวอนทอาจเปน
โรคพษสนขบาไดนอย
ถาสนขเกดอาการผดปกตในระหวางสงเกตอาการ ใหเรมฉดวคซนทนท หากสนขตายควร
สงหวตรวจทางหองปฏบตการดวย
64
12.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาและRIGมขอหามในเดกและหญงมครรภหรอไม
ค�าตอบไมมขอหาม เพราะเปนวคซนเชอตายทมความปลอดภยและกระตนระบบภมคมกนไดด
ทงในเดกและผใหญรวมทงหญงมครรภซงในรายงานการวจยของนายแพทยศภวฒนชตวงษ
อดตผอ�านวยการสถานเสาวภาทตพมพในวารสารวชาการ สนบสนนวาไมมอนตรายตอ
หญงมครรภและเปนทยอมรบทวโลกซงผานความเหนชอบจากองคการอนามยโลกตงแต
ปพ.ศ.2545
13.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในคนทถกแมวกดเหมอนคนทถกสนขกดหรอไม
ค�าตอบเหมอนกนโดยใชหลกการปฏบตเดยวกน
14.กรณถกสนขหรอแมวงบแตไมมบาดแผลจ�าเปนตองฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาหรอไม
ค�าตอบไมตองฉดวคซน(ลกษณะการสมผสอยในระดบความเสยงกลมท1)กรณทไมมบาดแผลให
ใชน�าลางและฟอกสบบรเวณทถกสมผส
15.ในผสมผสโรคทไมเคยไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบามากอนโดยลกษณะการสมผสอยใน
กลมระดบความเสยงท3จะตองท�าการรกษาอยางไร
ค�าตอบใหฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบารวมกบRIG
16.เดกอาย 17วนถกแมวกดทขามแผลถลอกเลอดซมสามารถฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาได
หรอไม
ค�าตอบไดเดกหรอผใหญใหใชวคซนขนาดเดยวกน
17.คนถกสนขกดเดอนสงหาคมแตมาพบแพทยเดอนพฤศจกายนของปเดยวกนตองการฉดวคซนปองกน
โรคพษสนขบาเพราะไดรบขอมลวาเชออยไดนานหลายปควรท�าอยางไร
ค�าตอบใหปฏบตเหมอนถกสนขกดมาใหมๆแตถาสนขยงปกตดไมตองฉดวคซน
18.ผสมผสโรคพษสนขบาไดรบการฉดวคซน Verorab มากอน แลววคซนหมด วคซนทไดรบมาเปน
PCECจะฉดตอกนไดหรอไม
ค�าตอบได เฉพาะกรณทฉดเขากลามเนอและหาวคซนชนดเดมไมไดเทานน แตถาเปนการฉดเขา
ในผวหนงไมควรเปลยนใหหาวคซนชนดเดมมาฉด
65
19.เมอ6เดอนทแลวถกสนขจรจดกดทขามเลอดออกตามรอยเขยววนนมาฟงบรรยายเกดความวตกกงวล
ถาจะฉดวคซนตอนนไดหรอไมแลวจะเรมอยางไร
ค�าตอบไดเพราะในกรณนจะใชเกณฑพจารณาเชนเดยวกบสนขหนหายหรอจ�าสนขไมไดจงจ�าเปน
ตองฉดวคซนปองกนแบบหลงสมผสโรคครบชด
20.ถาผสมผสโรคฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในวนท0,3และ7แลวสนขยงมชวตอยตองฉดเขม
ท4และ5หรอไม
ค�าตอบไมจ�าเปนเพราะในกรณทกกขงสนขไวสงเกตอาการไดเมอเวลาผานไป10วนหลงถกกด
สนขยงปกต ใหหยดฉดวคซนไดพรอมอธบายใหเขาใจวา เปนการไดรบวคซนปองกนโรค
ลวงหนาหากถกกดอกควรแจงใหแพทยทราบวาเคยไดรบวคซนแบบปองกนลวงหนามาแลว
แพทยจะพจารณาใหวคซนเขมกระตน
21.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาถาฉดครบ3เขมแลวสงเกตสนขและแมวยงปกตดไมจ�าเปน
ตองฉดเขมตอไปนาจะมหนงสอแจงใหหยดฉด(แบบเปนทางการ)ดหรอไม
ค�าตอบในการปฏบตงานใหยดหลกตามแนวทางเวชปฏบตโรคพษสนขบา
22การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในวนท28กบ30แตกตางกนหรอไม
ค�าตอบไมแตกตางกน เพราะเปนเขมกระตนแตถาเปนวคซน3 เขมแรกตองไดรบครบถวนตรง
ตามก�าหนดนด
23.กรณทถกสตวเลยงลกดวยนมซงสงสยวาเปนโรคพษสนขบากด จะตองเรมฉดวคซนเขมแรกภายใน
กชวโมงถงจะไดผล
ค�าตอบเรวทสดเทาทจะปฏบตไดถาเปนไปไดไมควรเกน48ชวโมง
24.ระหวางทฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบายงไมครบชดแตถกสนขกดอกจะตองฉดวคซนอยางไร
ค�าตอบใหด�าเนนการฉดวคซนตามก�าหนดเดมตอไปจนครบไมตองกลบมาเรมตนใหม
25.ระหวางเฝาสงเกตอาการสนขเปนเวลา10วนวนท9สนขตายจะตองฉดหรอไม
ค�าตอบตองฉดวคซนทนททงนควรฉดตงแตสนขเรมมอาการผดปกตไมตองรอจนเสยชวตหากสนข
เสยชวตตองน�าสนขสงตรวจทางหองปฏบตการ
66
26.ถากรณเคยฉดครบ3เขมแตถกกดอยเรอยๆเกอบทก3เดอนหรอ5เดอน(ชอบเลยงสนขจรจด)
จะใหฉดอยางไร
ค�าตอบ- ถกกดภายในเวลา6เดอนหลงเขมสดทายใหฉดกระตน1เขมถาเกน6เดอนให
ฉดกระตน2เขมในวนท0และ3โดยถอเอาเขมกระตนสดทายเปนหลก
- ควรแนะน�าใหผสมผสโรคเปลยนพฤตกรรมในการเลยงสตวตองระวงไมใหถกกด
27.กรณไดรบpre-exposureหรอpost-exposureมาอยางนอย3เขมและถกสนขกดอกจงไดรบ
การฉดกระตนไปแลว1รอบหลงจากนนถาถกกดอกใน1ปยงไมตองฉดกระตนกไดถามวาแลว
ถาภายหลง1ปถกกดอก(ครงท3)จะตองฉดกระตนกเขม
ค�าตอบใหซกประวตการถกกดอยางละเอยดและคงใชหลกเกณฑเดมหากถกกดภายในเวลา6เดอน
ใหฉดกระตน1เขมถาเกน6เดอนใหฉดกระตน2เขมในวนท0และ3
28.กรณทมผถกสนขกดมาแลว3วนมาโรงพยาบาลเพอขอฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาจ�าเปนตอง
ฉดใหหรอไมและจะไดผลแคไหน
ค�าตอบใหพจารณาวาสนขทกดเสยงตอโรคพษสนขบาหรอไมหากเสยงใหเรมฉดตามหลกใหเรมฉด
วคซนปองกนหลงสมผสโรคโดยเรวทสดเพราะเปนการแขงขนชวงชงเวลาระหวางระยะ
ฟกตวของโรค (ซงไมแนนอน อาจสนเพยง 7 วนหรอเกน 1 ป) กบความสามารถของ
รางกายในการสรางภมคมกนโรค(อยางนอยทสดกนเวลา2สปดาหหลงเขมท1)ในกรณ
ทระยะฟกตวของโรคสน การเรมฉดวคซนปองกนโรคลาชาจะไมทนกาล หากระยะฟกตว
นานกยงมโอกาสรอดและถาหากบาดแผลรนแรงจงจ�าเปนตองใหRIGเชนเดยวกบกรณ
ถกกดมาใหมๆ ทงนตองซกประวตการฉดวคซนและการเลยงดสนขทกดรวมทงเหตการณ
ขณะถกกดประกอบดวยวามความเสยงตอโรคพษสนขบาหรอไม
29.วคซนปองกนโรคพษสนขบาใชในกรณใดบาง
ค�าตอบใชในการปองกนโรคพษสนขบาใน2กรณ
- ฉดเพอปองกนลวงหนาPre-exposureprophylaxis(กอนการสมผสโรค)
- ฉดเพอปองกนหลงสมผสโรคPost-exposureprophylaxisบางทเรยกวาเปนการรกษา
(treatment)
30.กรณผถกกดมลกษณะการสมผสโรคระดบความเสยงกลมท2คอ
*มบาดแผลถกงบเปนรอยช�าทผวหนงไมมเลอดออกหรอเลอดออกซบๆ
*ถกขวนทผวหนงเปนรอยถลอก(Abrasion)ไมมเลอดออกหรอเลอดออกซบๆควรปฏบตอยางไร
ค�าตอบลางแผลดวยน�าฟอกสบหลายๆ ครง ลางสบออกใหหมด ถาแผลลกใหลางถงกนแผล
อยางนอย15นาทเชดแผลดวยน�ายาฆาเชอกนยาปฏชวนะตามความจ�าเปนและฉดวคซน
ปองกนโรคพษสนขบา
67
31.สมยกอนการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบารอบสะดอ14เขมเลกใชแบบนนตงแตปอะไร
ค�าตอบเลกใชวคซนทผลตจากสมองสตวป2536
32.เรมใชวคซนแบบปจจบนตงแตปไหน
ค�าตอบเรมน�าเขามาใชตงแตป2525
33.วคซนเขมD30เปนเขมกระตนใชหรอไมถาไมไดฉดวคซนเขมนจะมผลอยางไร
ค�าตอบ- ใชวคซนเขมD30เปนเขมกระตนใหสรางภมคมกนมระดบสงพอทจะปองกนไดตอเนอง
และเปนเวลานาน
- ถาไมไดฉดวคซนเขมนภมคมกนจะลดลงและอาจไมสงพอตอการปองกนโรคไดภายใน
ระยะเวลา1ป
34.ถาสนขไมแสดงอาการใน10วนมนใจไดหรอไมวาผถกกดไมเปนโรคพษสนขบา
ค�าตอบมนใจได ตามผลทางวชาการของผ เชยวชาญองคการอนามยโลกและสถานเสาวภา
สภากาชาดไทยพบวาสนขทเปนโรคพษสนขบาเมอมอาการแลวจะตายภายใน10วน
35.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา3เขมกบ5เขมเหมอนกนหรอไม
ค�าตอบไมเหมอนกนเพราะ
- การฉดวคซน3เขมแลวหยดฉดถอวาเปนการฉดปองกนโรคลวงหนา
- การฉดวคซน5เขมเพอตองการใหมภมคมกนสงคงอยในระดบทปองกนโรคไดอยางนอย
1ปหลงฉดวคซน
36.กรณทถกกดมาเปนเดอนๆแตสนขยงมชวตอยแลวผสมผสโรคมาขอฉดวคซนควรท�าอยางไร
ค�าตอบไมตองฉดวคซน
37.ท�าไมตองเรมฉดวคซนแกสนขเมออาย2-4เดอนท�าไมไมฉดตงแตแรกเกดเลย
ค�าตอบตามพรบ.โรคพษสนขบาพ.ศ.2535ก�าหนดใหเจาของสตวน�าสนขไปรบวคซนครงแรก
เมอสนขอาย2-4เดอนเนองจากสนขแรกเกดยงมการสรางระบบภมคมกนทไมดพอจงไม
เหมาะแกการฉดวคซนและถาแมสนขเคยไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบามากอน
ลกสนขจะมภมคมกนตดมาดวยจนถงอาย11สปดาหหากสนขทไมเคยไดรบการฉดวคซน
มากอนควรไดรบการฉดกระตนหลงจากฉดวคซนครงแรก1-3เดอน
68
38.ท�าไมผตดเชอHIVหรอภาวะภมคมกนเสอมตองฉดวคซนเขากลามเนอสามารถฉดเขาในผวหนง
ไดหรอไม
ค�าตอบไมได ใหฉดวคซนเขากลามเนอรวมกบอมมโนโกลบลนทกกรณ เนองจากการฉดวคซนเขา
ในผวหนงกบผตดเชอHIVหรอภาวะภมคมกนเสอมยงไมมขอมลการวจยยนยน
39.เพราะเหตใดการฉดPCECแบบ8จดไมสามารถทดแทนการฉดRIGได
ค�าตอบเพราะการฉดPCECแบบ8จดไมสามารถท�าใหภมคมกนขนสงในระดบปองกนไดภายใน
7วนและในประเทศไทยเคยมผไดรบวคซนแบบนเสยชวตมาแลวดงนนจงไมสามารถใช
ทดแทนRIGไดซงประเทศไทยไดยกเลกการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาแบบ8จด
มานานแลว
40.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาเขากลามเนอตนแขน ผปวยบางรายบนปวดแขนทง 2 ขาง
ตองการใหฉดทสะโพกแทนไดหรอไม
ค�าตอบไมไดเพราะกลามเนอสะโพกมไขมนแทรกอยมากท�าใหวคซนถกดดซมชาซงกระตนภมคมกน
ไดไมด
41.การฉดวคซนเขาในผวหนงบรเวณตนแขนขางเดยว2จดไดหรอไม
ค�าตอบไมได ควรฉดวคซนทตนแขนขางละ 1 จด เพอตองการใหกระตนตอมน�าเหลองหลาย
ต�าแหนง
42.การฉดวคซนแบบเขาในผวหนง(ID)หรอเขากลามเนอ(IM)สามารถกระตนภมคมกนไดเทากนหรอไม
ค�าตอบตามผลการศกษาวจย พบวามประสทธภาพในการปองกนและกระตนระดบภมคมกน
คลายคลงกนแตในบางกรณเชนผตดเชอHIVหรอผมภาวะภมคมกนเสอมการฉดวคซน
แบบเขากลามเนอสามารถกระตนภมคมกนไดดกวา
43.การใหวคซนปองกนโรคบาดทะยกกบผถกสตวกดควรใหวคซนอะไรและฉดเขาบรเวณใด
ค�าตอบTetanus-diphtheriatoxoid(Td)หรอTetanustoxoid(TT)โดยฉดเขาบรเวณกลามเนอ
ตนแขน
44.กรณทคนถกสนขกดจ�าเปนตองฉดTetanustoxoid(TT)และวคซนปองกนโรคพษสนขบาจะฉด
วคซนรวมในเขมเดยวกนไดหรอไมเพอใหผสมผสโรคเจบครงเดยว
ค�าตอบไมได
69
45.มขอหามในการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาและRIGในชวงเวลาเดยวกนกบการฉดวคซนชนด
อนหรอไม
ค�าตอบไมมขอหาม
46.กรณทยงฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาไมครบชด แตตองการฉดวคซนปองกนโรคไขหวดใหญ
ควรท�าอยางไร
ค�าตอบสามารถฉดพรอมกนไดเลย โดยฉดวคซนแยกคนละต�าแหนงกน เชน ตนแขนซายกบตน
แขนขวา
47.การฉดวคซนVerorabในเดกและหญงมครรภมผลเสยอยางไรบาง
ค�าตอบไมมผลเสยการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาและอมมโนโกลบลนในเดกและหญงมครรภ
ไดรบการยอมรบจากองคการอนามยโลก
48.หากผตดเชอHIVถกสนขกดสามารถฉดVerorabไดหรอไมและจ�าเปนตองฉดRIGทกรายหรอไม
ค�าตอบไดโดยตองฉดวคซนเขากลามเนอรวมกบRIGทกกรณและปฏบตตามค�าแนะน�า
49.ถาไมฉดTetanustoxoidเขมสดทายจะมผลตอการสรางภมคมกนอยางไรถาลมฉดแลวนกขนได
ควรฉดไมเกนระยะเวลาเทาไร
ค�าตอบถาไมไดฉดวคซนเขมสดทายระดบภมคมกนจะสงอยไดไมยาวนานหากนกขนไดเมอไรกฉด
กระตนไดทนท ซงการพจารณาฉด Tetanus toxoid ขนกบลกษณะบาดแผล อายของ
ผสมผสโรคและประวตการไดรบวคซนมากอน
50.จากการทดแลคนถกสนขกด ถาผสมผสโรคไมเคยไดรบการฉดวคซนมากอน แพทยสวนใหญใหฉด
วคซนทกรายจงมความเหนวาการซกประวตสนขทกดไมคอยมประโยชนในการชวยตดสนใจใหการ
รกษาในวนแรกทมาพบ
ค�าตอบมประโยชน เพราะการซกประวตสนขทกดใชพจารณาความเสยงตอการไดรบเชอโรค
พษสนขบาจากสนขตวนนถาหากสนขมอาการปกตเคยไดรบการฉดวคซนมากอนอยางนอย
2เขมเขมสดทายไมเกน1ป เจาของดแลอยางดอยในรวรอบขอบชดและถกกดโดยม
เหตโนมน�าเชนเปนคนแปลกหนาหรอไปท�าใหสนขโกรธหรอบาดเจบสนขตวนนมโอกาส
ทจะไมเปนโรคพษสนขบาสงการทไมน�ามาพจารณาแสดงวาแพทยมความเขาใจไมถกตอง
51.ในรายทถกสนขกดควรเรมฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาอยางชาทสดกวนจงจะทนเวลา
ค�าตอบไมสามารถก�าหนดระยะเวลาไดเพราะระยะฟกตวของโรคมความแตกตางกนมาก ควรเรม
ฉดใหเรวทสดเทาทจะท�าไดเพอใหรางกายมภมคมกนโรคสงในระดบทปองกนโรคไดโดยเรว
70
52.การฉดวคซนปองกนโรคลวงหนา (แบบกอนสมผส) มระดบภมคมกนขนสงพอทจะปองกนโรคได
ภายในกวนหลงการฉด
ค�าตอบ14วน
53.ถาเดกปวยเปนไขหวดถกสนขทสงสยวาเปนโรคพษสนขบากดจะฉดวคซนไดหรอไม
ค�าตอบไดโดยฉดไดทนทถาไมมไขแตถามไขควรรอใหไขลดกอน
ค�ำถำมกำรผดนด
54.ถาผสมผสโรคมาฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาวนท0แลวมาอกทวนท10สนขทกดมอาการปกต
ควรท�าอยางไร
ค�าตอบแสดงวาสนขไมไดเปนโรคพษสนขบา จะหยดฉดวคซนกได แตควรฉดเพมตออก 2 เขม
เพราะเทากบวาไดฉดวคซนปองกนโรคลวงหนา
55.ในกรณฉดวคซนIDแบบ2-2-2-0-2ในวนท0,3,7และ30หากผสมผสมาฉดในวนท0,3
และเขมท3มาฉดวนท14ตองเรมตนใหมหรอไม
ค�าตอบตองเรมฉดใหม แตถาสตวทกดเปนสนขหรอแมวมอาการปกตอย (เกน 10 วน) ใหหยด
ฉดได
56.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในชวง 3 เขมแรก สามารถเลอนนดไดไมเกนกวน จงไมตอง
เรมฉดใหมเนองจากผปวยตองเดนทางออกตางจงหวดบอยครง ท�าใหมารบการฉดวคซนไมตรงตาม
ก�าหนดนด
ค�าตอบควรอธบายใหผสมผสโรคทราบถงความส�าคญของการไดรบวคซน 3 เขมแรกใหตรงตาม
ก�าหนดนดไมควรคลาดเคลอน
57.ถาผสมผสโรคมาฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาไมตรงตามก�าหนดนดกรณใดทตองเรมฉดใหมหรอ
ไมตองเรมใหม
ค�าตอบ- ขณะน WHO ยงไมมค�าแนะน�าใดๆ เกยวกบการผดนดในการฉดวคซนปองกนโรค
พษสนขบาภายหลงถกกด ส�าหรบกรณผดนดใหดประวตและขนกบดลยพนจของแพทย
เปนรายๆไป
- กรณมาฉดวคซนไมตรงตามนดควรบนทกและใหผสมผสโรคลงนามรบทราบไวดวยวา
ผสมผสโรคผดนดเอง
71
58.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในวนท0,3,7กรณผปวยผดนดในเขมท2แตมาฉดในเขมท
3ควรท�าอยางไรใหฉดตอหรอเรมใหม
ค�าตอบ- ขณะน WHO ยงไมมค�าแนะน�าใดๆ เกยวกบการผดนดในการฉดวคซนปองกนโรค
พษสนขบาภายหลงถกกดการฉดวคซนตองฉดใหได3เขมภายใน7วนหลงจากการฉด
วคซนเขมแรก เพอใหมระดบภมคมกนสงในระดบทปองกนโรคไดในวนท 14 จงควร
อธบายใหทราบถงความส�าคญของการมารบวคซน3เขมแรกตรงตามก�าหนดนด
- กรณผสมผสโรคไมมาตามก�าหนดนดหมายอาจคลาดเคลอนไปบาง2-3วนใหฉดวคซน
ตอเนองไปโดยไมตองเรมนบใหม
59.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในวนท0,3,7ถามความจ�าเปนตองเลอนควรเลอนไดกวน
ค�าตอบยงไมมขอมลจากผเชยวชาญระบชดเจนวาสามารถเลอนนดไดกวน เพยงแตอนมานวา
ถาฉดวคซนไดครบชดใหเรวทสดจะท�าใหมระดบภมคมกนพนระยะฟกตวการเลอนนดไมเกน
24-48ชวโมงอาจมผลกระทบตอการสรางแอนตบอดไมมากมายนกยงอยในเกณฑทพอ
รบไดแตในความเปนจรงการฉดวคซน3เขมแรกไมควรเลอนนด
60.สมมตมผสมผสโรค3รายมารบวคซนเขมท2ไมตรงตามก�าหนดนดดงน
รายท1มารบD4
รายท2มารบD5
รายท3มารบD6
ควรนดผปวยแตละรายมารบวคซนเขมท3เมอใด
ค�าตอบส�าหรบรายท1และรายท2อาจฉดเขมท3ในD7สวนรายท3อาจฉดเขมท3ใน
D8หรอD9และอธบายใหผสมผสโรคเขาใจวาไมสามารถรบรองความปลอดภยจากการ
มาผดนดเองและลงนามก�ากบไวเปนหลกฐานดวย
61.ผสมผสโรคตองฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในวนท 7แตมาวนท 14ตองฉดdoubledose
หรอไม
ค�าตอบไมตองใหนดตอและท�าscheduleเขมตอไปใหม
62.ถานดฉดPCECเขมท2เลยไปหลายวนบางคนเปนเดอนจ�าเปนตองเรมตนฉดเขมท1ใหมหรอไม
ค�าตอบใหเรมตนใหมพรอมอธบายใหเขาใจวาผสมผสโรคตองฉดวคซนตรงตามก�าหนดนดโดยเฉพาะ
3เขมแรกไมควรเลอนนด
72
63.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาแบบ ID2-2-2-0-2ในวนท0,3,7,30แตลมฉดเขมท4
(D30)ควรฉดตอหรอไม
ค�าตอบถาสนขหรอแมวปกตระหวางสงเกตอาการ10วนหยดฉดไดแตถาสนขหรอแมวเปนโรค
พษสนขบาตองฉดเขมสดทายตอ
64.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาเขมท 4 ผสมผสโรคไมมาฉดตามก�าหนดนด ซงสนขยงปกตด
ไมตองฉดวคซนไดหรอไมแตถาเปนสนขจรจดควรท�าอยางไร
ค�าตอบ- หยดฉดไดเพราะแสดงวาสนขตวนนไมไดเปนโรคพษสนขบา
- ถาเปนสนขจรจดขนอยกบการบรหารจดการในแตละทองถนเชนท�าลายหาทอยใหม
ใหตามความเหมาะสมหรอหาเจาของดแลเปนตน
65.ในการฉดวคซนปองกนโรคลวงหนาเมอฉดเขมแรกในD0จากนนมารบบรการอกครงในD21จะ
ฉดวคซนเขมตอไปอยางไร
ค�าตอบไมตองเรมใหมใหฉดเขมD28ไดเลย
66.ระยะหางของเวลาทสนทสดของการใหฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา(ทงแบบIDและIM)แตละ
เขมควรเปนเชนไร
ค�าตอบยงไมมขอมลยนยน
ค�ำถำมกำรฉดRIG
67.ถาถกสนขกดเปนแผลลกมเลอดออกน�าหนกตว16กโลกรมแพทยสงฉดHRIG320IUกรณ
เชนนจะฉดHRIG300IUเพยงขวดเดยวโดยไมตองเปดอกขวดไดหรอไม
ค�าตอบไดเพราะน�าหนกทเกนมาประมาณ1กโลกรมอาจเปนน�าหนกของเสอผาและเกนมาไมมาก
68.คนถกสนขกดเปนแผลลกมเลอดออกน�าหนกตว20กโลกรมแพทยสงฉดHRIG770 IUแต
โรงพยาบาลมHRIGขนาด 300 IUทเหลออยอก 75%จากผสมผสโรคคนกอนและม ERIG
อยผสมผสโรคไดรบการทดสอบแลวไมแพERIGดงนนจะใชHRIGทเหลอแลวเตมสวนทขาดดวย
ERIGใหครบตามขนาดไดหรอไม
ค�าตอบไมไดเพราะไมควรใชRIGตางชนดกนในคนเดยวกน
69.ในการฉดRIGใหหญงมครรภจะคดน�าหนกอยางไร
ค�าตอบคดน�าหนกตวขณะทตงครรภ(ERIG40IU/kgและHRIG20IU/kg)
73
70.การฉดRIGส�าหรบผสมผสโรคพษสนขบาจะไดประโยชนในกรณใดและควรฉดภายในระยะเวลาเทาไหร
ค�าตอบ1.กรณทสมผสโรคระดบความเสยงกลมท3 2.ควรฉดRIGใหเรวทสดถาจะใหไดผลดควรฉดภายใน48ชวโมงหลงสมผสโรค ไมแนะน�าใหฉดRIGหลงจากเรมฉดวคซนเขมแรกเกน7วนไปแลวเพราะRIG จะไปขดขวางการสรางภมคมกนจากการฉดวคซน
71.ในกรณทไมมERIGหรอHRIGจงไมไดฉดใหในขณะนนเมอมยาจะตามผสมผสโรคกลบมาฉดไดหรอไม
ค�าตอบไดแตไมควรเกน7วนหลงเรมฉดวคซนเขมแรกถาจะใหไดผลดควรฉดภายใน48ชวโมงหลงสมผสโรค
72.เดกอาย3ปถกสนขกดบรเวณศรษะมารกษาทโรงพยาบาลขณะนนไดรบเพยงการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาเทานน แตขาดแคลน RIG จงสงตอไปยงโรงพยาบาลประจ�าจงหวด ซงพอไปถง โรงพยาบาลแหงนนแพทยเวรใหกลบไปสงเกตอาการทบานกรณเชนนมความเหนอยางไรและปญหาการขาดแคลนRIGมวธแกไขอยางไร
ค�าตอบ- แพทยเวรปฏบตไมถกตองเพราะบาดแผลทศรษะมระดบความเสยงตอการเกดโรคสงและ ระยะฟกตวสนควรพจารณาใหRIGโดยเรวทสด
- ปญหาการขาดแคลนRIGเปนเรองของระบบการจดเตรยมเวชภณฑภายในหนวยงาน ซงตองมการวางแผนไวลวงหนา กรณทไมสามารถจดซอไดควรขอยมจากโรงพยาบาล ใกลเคยงหรอสงตอ
73.การฉดHRIGหรอERIGแตกตางกนอยางไร
ค�าตอบใหพจารณาตารางเปรยบเทยบระหวางการฉดHRIGและERIGดงน
ความแตกตาง
1.ประโยชน
2.การผลต
3.โอกาสแพ
4.ขนาดทใช(IU/kg)
5.ราคา
6.ขนาดบรรจ
HRIG
(Human Rabies Immunoglobulin)
ใชในการปองกนโรคพษสนขบา
ผลตจากซรมมนษย
พบนอยบางคนอาจมไขหรอเจบบรเวณ
ทฉดเพยงเลกนอย
20
แพงกวา
2ml(300IU)และ5ml(750IU)
ERIG
(Equine Rabies Immunoglobulin)
ใชในการปองกนโรคพษสนขบา
ผลตจากซรมมา
อาจแพไดอาการแพสวนใหญมกไม
รนแรงมผนบวมคนสามารถรกษาได
โดยไมตองรบไวรกษาในโรงพยาบาล
สวนการแพอยางรนแรงนนพบไดนอยมาก
เพยง1:100,000เทานน
40
ยอมเยากวา
5ml(1000IU)
74
74.กรณทมเดกถกสนขกดเขามารบการรกษาในโรงพยาบาลและจ�าเปนตองฉด RIG แตขณะนน
โรงพยาบาลขาดแคลนควรท�าอยางไร
ค�าตอบ1.ใหเขยนใบสงยาตามปกต
2.หากไมมRIGในหองยาใหบนทกไวเปนหลกฐานพรอมแนบส�าเนาใบสงยาไวกบOPD
card
3.หาวธตดตอขอยมหรอสงตอไปยงโรงพยาบาลใกลเคยงแลวแตความเหมาะสมโดยเรวทสด
75.ผสมผสโรคทมน�าหนกมากการฉดERIGหรอHRIGมMaximumdoseหรอไม
ค�าตอบไมมใหค�านวณขนาดทใชตามน�าหนกคอERIG40IU/kgและHRIG20IU/kgโดย
ไมควรฉดเกนกวานมฉะนนจะไปขดขวางการกระตนภมคมกนของวคซน
76.หลงฉดRIGจะท�าใหรางกายสรางแอนตบอดขนมาภายในระยะเวลาเทาไร
ค�าตอบพบแอนตบอดหลงฉดทนท
77.ถาถกสนขกดทตาแพทยใหฉดHRIGแลวใชHRIGหยอดตาไดหรอไม
ค�าตอบได
78.ถาถกกดทตาขอบตาหรอจมกจะฉดRIGอยางไร
ค�าตอบใหพจารณาฉดRIGตามระดบความเสยงบาดแผลบรเวณตามความเสยงตอการเกดโรค
สงใหฉดHRIGทแผลหากฉดไมไดใหหยอดHRIGบรเวณแผลทตา
79.หากถกสนขกดทเหงอกหรอลนควรฉดRIGอยางไร
ค�าตอบการฉดRIGทเหงอกและลนใหฉดไปทแผลโดยวธเชนเดยวกบการฉดยาชากรณผสมผส
โรคเปนเดกการฉดRIGทลนท�าไดยากอาจจ�าเปนตองวางยาสลบหรอฉดยาซมเพอใหเดก
สงบลงและควบคมไดงาย
80.กรณผสมผสโรคถกสนขหรอแมวขวนทใบหนามเลอดออกซบๆจะใหRIGดวยหรอไม
ค�าตอบตองใหฉดRIGโดยเรวทสดเพราะมความเสยงตอการเกดโรคสงและระยะฟกตวสน
81.การฉดRIGเขาในแผลกบขอบแผลมผลแตกตางกนหรอไม
ค�าตอบการฉดRIGจะไดผลดตองครอบคลมขอบแผลและเขาในแผลเพอลบลางฤทธเชอrabies
virus ทยงตกคางในบาดแผลหรอขอบบาดแผล วธทถกคอใชเขมแทงทขอบแผลดานนอก
เคลอนผานใตกนแผลจนถงขอบแผลอกดาน หลงจากนนคอยๆ ถอยเขมออกพรอมกบฉด
RIGทละนอยพยายามแทงเขมนอยครงทสดเทาทจะท�าไดเพอหลกเลยงการท�าลายเสนประสาท
75
82.การทดสอบการแพERIGทผวหนงเราจะเจอจางERIG1:100ดวยNSSฉด0.02mlเขา
ในผวหนงบรเวณทองแขนและฉดน�าเกลอเขาในผวหนงบรเวณทองแขนอกขางเพอเปรยบเทยบกน
ถาเราจะทดสอบERIGอยางเดยวไดหรอไมโดยไมฉดNSSอกขาง
ค�าตอบไมไดเพราะวธนเปนวธมาตรฐานในการทดสอบการแพตองมการเปรยบเทยบกน
83.ผสมผสโรคทดสอบการฉด ERIG แลวปรากฏวาแพ แลวไปทดสอบ HRIG ปรากฏวาแพอก
ควรปฏบตอยางไร
ค�าตอบกรณนใหฉดHRIGโดยการฉดHRIGไมจ�าเปนตองทดสอบการแพ เพราะผลขางเคยง
ไมพบการแพทรนแรงอาจมไขหรอเจบบรเวณทฉดเพยงเลกนอยแตการฉดERIGตองท�า
skintestกอนทกครง
84.RIGทเหลอจากฉดรอบแผลใหฉดทไหน
ค�าตอบการฉด RIG ใหไดผลดพยายามฉดทแผลใหมากทสด แตถาม RIG เหลอใหฉดเขา
กลามเนอในต�าแหนงทไกลจากจดทฉดวคซน
85.ถาใชHRIGไมตองทดสอบการแพแตถาใชERIGตองทดสอบskintestทกครงท�าไมถงไมใช
HRIGไปเลยจะไดไมตองท�าskintest
ค�าตอบเพราะHRIGมราคาแพงมากและหายาก
86.คนถกสนขกดทนองแลววงหนไปแผลมเลอดออกไมมากไปรกษาทสถานอนามยเจาหนาทพยาบาล
ตองสงตอไปยงโรงพยาบาลเพอใหRIGหรอไม
ค�าตอบเมอพจารณาสนขทกด กรณนสนขหนหายไปไมสามารถตดตามดอาการได การวนจฉย
ขนตนตองถอเสมอนวาเปนโรคพษสนขบา หากผสมผสโรคไมเคยฉดวคซนปองกนโรคพษ
สนขบามากอน ใหท�าความสะอาดแผล ใสยาฆาเชอ แลวสงตอไปยงโรงพยาบาลเพอรบ
การฉดวคซนและRIGโดยเรวทสด
87.หลงจากเปดขวดERIGหรอHRIGแลวสามารถเกบไวใชไดนานเทาไร
ค�าตอบหลงเปดใชแลวควรเกบในตเยนอณหภม2-8องศาเซลเซยสและใชภายใน8ชวโมง
88.ถาผสมผสโรคเกดการแพERIGและHRIGจะใชวธอนในการใหไดหรอไม
ค�าตอบไมม(HRIGไมพบมการแพรนแรงบางคนอาจมไขหรอเจบบรเวณทฉดเพยงเลกนอย)
76
89.กรณทถกสนขหรอแมวกดมเลอดออกจ�าเปนตองฉดRIGทกรายหรอไม
ค�าตอบไมจ�าเปนขนกบวาผสมผสโรคเคยไดรบวคซนปองกนโรคพษสนขบามากอนหรอไมถาเคย
ไดรบครบชด(แบบปองกนโรคลวงหนาหรอแบบหลงสมผสโรค)ใหฉดวคซนกระตนโดยไม
ตองฉดRIG
ค�ำถำมทวไป
90.โรคพษสนขบาเกดจากเชออะไร
ค�าตอบเชอไวรส
91.โรคพษสนขบาเปนโรคตดเชอในระบบใดของรางกาย
ค�าตอบระบบประสาท โดยเมอเชอโรคเขาถงสมองแลวจะแพรกระจายไปตามเสนประสาทเขาส
เนอเยอและอวยวะตางๆ
92.สตวชนดใดทสามารถน�าโรคพษสนขบาได
ค�าตอบสตวเลยงลกดวยนมทกชนด
93.สวนใดของรางกายทตองระวงมากทสดหากถกสนขกด
ค�าตอบส�าคญทกสวนแตสวนทเชอจะเขาไปไดงายคอสวนทมเสนประสาทอยหนาแนนแมวา
เพยงแผลเดยวกมความเสยงตอโรคพษสนขบา
94.ระยะฟกตวของเชอrabiesในสนขและคนเทากนหรอไม
ค�าตอบไมเทากนระยะฟกตวของโรค
- ในคนประมาณ2-8สปดาหอาจสนเพยง7วนหรอเกน1ป(จากรายงานการสอบสวน
โรคของส�านกระบาดวทยาป2554พบผเสยชวตมระยะฟกตวของโรคนาน8ป)
- ในสนขและแมวประมาณ3-8สปดาหอาจสนเพยง2สปดาหถง6เดอน
95.ในระยะฟกตว(IncubationPeriod)สนขและแมวสามารถแพรเชอไดหรอไม
ค�าตอบสนขและแมวจะแพรเชอโรคได1-6วนกอนมอาการและหลงมอาการจนถงตาย
96.ถาหญงมครรภไดรบเชอโรคพษสนขบาจะสามารถถายทอดไปยงทารกไดหรอไม
ค�าตอบขอมลทมอยในขณะนยงไมพบการแพรเชอจากมารดาสทารก
77
97.ถาสนขมอาการผดปกตหรอตายโดยไมทราบสาเหตควรน�าสวนใดของสนขไปพสจน
ค�าตอบหวสนข
98.ปจจบนประเทศไทยมการใชวคซนประเภทใดในปองกนโรคพษสนขบาในคน
ค�าตอบวคซนทใชเปนวคซนทท�าจากเซลลเพาะเลยงและวคซนไขเปดฟกบรสทธ
99.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาชนดทท�าจากเซลลเพาะเลยงมอาการแพหรอไม
ค�าตอบขอมลทพบในปจจบนยงไมพบการแพอยางรนแรงอาการแพพบไดนอยมากเชนมไขต�าๆ
ปวดเมอยตามตวคนแดงบรเวณทฉดเปนตน
100.การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาแบบปองกนลวงหนามอนตรายหรอไม
ค�าตอบไมมอนตรายเพราะเปนวคซนทท�ามาจากเซลลเพาะเลยงมความบรสทธสงสามารถกระตน
ใหรางกายสรางภมคมกนโรคในกรณทสมผสโรค
101.ชนดของวคซนทใชฉดปองกนโรคพษสนขบาแบบลวงหนากบแบบหลงสมผสโรคตางกนหรอไม
ค�าตอบไมตางกนเปนวคซนชนดเดยวกน
102.หากถกสตวกดจะตองกกขงเพอเฝาดอาการกวน
ค�าตอบ 10 วน
103.แผลทถกสนขหรอแมวกดเปนรอยเขยวหรอฉกขาดควรกนยาปฏชวนะขนานใดเหมาะสมทสด
ค�าตอบใหกนยาปฏชวนะAmpicillin
104.วธท�าความสะอาดแผลโดยเรวทสดภายหลงสมผสโรคสามารถท�าไดอยางไร
ค�าตอบลางแผลดวยน�าฟอกสบหลายๆครงลางสบออกใหหมดถาแผลลกใหลางถงกนแผลอยางนอย
15นาทเชดแผลดวยน�ายาฆาเชอจะชวยลดความเสยงของการตดเชอโรคพษสนขบาไดด
105.ปจจยเสยงตอการตดเชอโรคพษสนขบาในบาดแผลทถกสตวกดไดแกอะไร
ค�าตอบต�าแหนงของบาดแผลชนดของบาดแผลระยะเวลาทมาท�าการรกษาหลงถกกดและสภาวะ
ของผปวยเชนผสงอายผปวยโรคเบาหวานผไดรบยากดภมคมกนเปนตน
78
106.ในบานเรามกฎหมายหรอบทลงโทษส�าหรบผเลยงสนขทไมยอมน�าสนขไปฉดวคซนปองกนโรคพษสนข
บาหรอไม
ค�าตอบมเปนบทลงโทษตามพรบ.โรคพษสนขบาพ.ศ.2535ซงก�าหนดไววาผใดมสนขไวใน
ครอบครองตองน�าไปรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาครงแรกเมอสนขอาย2-4เดอน
หากผใดฝาฝนไมปฏบตตามกฎหมายจะตองระวางโทษปรบไมเกน200บาท
107.คนถกสนขกดสามารถเรยกรองคาเสยหายจากเจาของสนขไดหรอไม
ค�าตอบไดการเรยกรองคาเสยหายสามารถท�าไดตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชยพ.ศ.2535
ซงก�าหนดไวในมาตราท433วาถาความเสยหายเกดขนเพราะสตวนนเจาของหรอบคคล
ผรบเลยงรบรกษาไวแทนเจาของจะตองใชคาสนไหมทดแทนใหแกฝายเสยหาย เวนแตจะ
พสจนไดวา ตนไดใชความระมดระวงอนสมควรแกการเลยงการรกษาตามชนดและวสย
ของสตวหรอตามพฤตการณอยางอนหรอพสจนไดวาความเสยหายนนยอมจะตองเกดขน
ทงทไดใชความระมดระวงถงเพยงนนทงนเจาของยงมความผดตามประมวลกฎหมายอาญา
อกดวย
108.ถาหากวาในหมบานของเรามสนขทไปกดผอนและเจาของไมยอมรบผดชอบทงน�าสนขของตนไปซอน
เราควรจะท�าอยางไร
ค�าตอบขนแรกตองพดคยประนประนอมท�าความตกลงกอน พรอมทงอธบายใหเจาของสนขเฝาด
อาการสนข10วนใหแนใจวาสนขตวนนไมมอาการของโรคพษสนขบาและรวมกนแกไข
ปญหาไมใหมเหตการณสนขตวเดมกดคนอกหากตกลงกนไมไดคอยแจงความด�าเนนคดตอไป
109.สนขทเปนโรคพษสนขบาตองมอาการดรายเทานนใชหรอไม
ค�าตอบไมใชสนขทเปนโรคพษสนขบานอกจากมอาการดรายแลวยงมอาการแบบซมอกดวย
110.เราจะขอค�าปรกษาเกยวกบโรคพษสนขบาไดทไหนบาง
ค�าตอบส�านกโรคตดตอทวไปกรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข
ส�านกควบคมและบ�าบดโรคสตวกรมปศสตวกระทรวงเกษตรและสหกรณ
หนวยควบคมโรคพษสนขบาส�านกอนามยกรงเทพมหานคร
สถานบรการสาธารณสขและส�านกงานปศสตวทวประเทศ
คณะแพทยศาสตรและคณะสตวแพทยศาสตรทกมหาวทยาลย
111.การเอาสมนไพรพอกบรเวณแผลทถกสนขกด ชวยปองกนแผลจากการตดเชอโรคพษสนขบาได
หรอไม
ค�าตอบไมได เพราะสมนไพรไมชวยปองกนโรคพษสนขบา ตองลางแผลใหสะอาด ใสยาฆาเชอ
แลวไปรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา
79
112.เราจะวเคราะหพฤตกรรมสนขเพอปองกนไมใหไปท�ารายผอนไดอยางไร
ค�าตอบพฤตกรรมสนขไมสามารถวเคราะหไดอยางชดเจนเพยงแตสงเกตงายๆโดยดจากปฏกรยาของสนขตอผอนทเขาใกลหรอเขามาในอาณาเขต หากประเมนดแลวสนขดรายควรใสกรงหรอน�าไปไวในทลบตาและเมอพาสนขออกไปเดนเลนนอกบานควรใสสายจงทกครงพรอมสวมตะกรอครอบปากดวย
113.การน�าสนขทเลยงไมไหวไปปลอยทวดเพอใหมอาหารกนเปนการท�าบญหรอไม
ค�าตอบไมใชถอเปน“บาป”นอกจากจะท�าใหสนขไปแยงอาหารของสนขตวอนแลวยงเปนภาระใหกบพระเณรชพทธศาสนกชนตองคอยดแลใหอาหารรวมทงเสยงตอการถกสนขกดมโอกาสเปนโรคพษสนขบาได
114.การน�าสนขของตนเองไปรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาจากรถเรดหรอไม
ค�าตอบไมด เพราะวคซนทฉดโดยรถเรทวไปไมไดรบการควบคมจากสตวแพทย อาจเกบรกษาไมถกตองหรอไมใชวคซนปองกนโรคพษสนขบา และผฉดขาดทกษะในการฉดวคซน ท�าใหไมมประสทธภาพในการปองกนโรคจงควรฉดวคซนจากหนวยบรการทไดรบการควบคมจากสตวแพทย และขอใบรบรองการฉดวคซนพรอมเครองหมายแสดงการฉดวคซน (เหรยญ)ดวยทกครง
115.กรณใดทจะพจารณาวาสตวนนมภมคมกนโรคพษสนขบา
ค�าตอบกรณทสตวเคยไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาปแรก2ครงและตอมาฉดประจ�าทกปครงหลงสดไมเกน1ปสวนใหญจะมภมคมกนโรคพษสนขบาถามใบรบรองการฉดวคซนดวยจะดมาก
116.การน�าวคซนปองกนโรคพษสนขบาไปฉดสนขทบานเองจะปองกนโรคพษสนขบาไดหรอไม
ค�าตอบขนกบการเกบรกษาวคซนหากเกบในอณหภมทเหมาะสม(2-8°C)ตงแตออกจากรานทซอเกบวคซนไวทบานจนถงเวลาทน�าไปฉดและฉดดวยวธทถกตองจงจะปองกนโรคพษสนขบาได
117.หากถกสตวจรจดหรอไมมเจาของกดสตวตวนนเปนโรคพษสนขบาหรอไม
ค�าตอบใหสงสยไวกอนถาสตวทกดเปนสตวจรจดสตวปาไมมเจาของกดแลวหนหายไปหรอผถกกดจ�าสตวทกดไมไดตองถอเสมอนวาสตวนนเปนโรคพษสนขบา
118.หากถกสนขเลยแผลไมจ�าเปนตองฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาใชหรอไม
ค�าตอบไมใชหากถกสนขเลยแผลตองถอเสมอนวาสนขเปนโรคพษสนขบาเพราะเชอสามารถออกมากบน�าลายเขาสบาดแผลไดโดยตรงจงตองฉดวคซนปองกนโรคถาไมมบาดแผลใดๆเชอ
กไมสามารถเขาสรางกายไดไมตองฉดวคซน
80
119.โรคพษสนขบาเกดเฉพาะในฤดรอนใชหรอไม
ค�าตอบไมใชโรคพษสนขบาเกดไดทกฤด
120.ลกสนขไมมโอกาสเปนโรคพษสนขบาใชหรอไม
ค�าตอบไมใชจากรายงานผเสยชวตดวยโรคพษสนขบาทกปพบวาผเสยชวตดวยโรคนสวนใหญถก
ลกสนขอาย2-6เดอนกดซงเกดจากแมสนขทไมไดฉดวคซนหรอลกสนขเคยถกสนขบากด
121.สนขเลยงอยในบานไมไดออกไปไหนไมตองฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาใชหรอไม
ค�าตอบไมแนเสมอไปเพราะสนขทเลยงอยในบานมโอกาสตดเชอโรคพษสนขบาไดจากการยนปาก
ไปกดกบสนขนอกบาน ถงแมวาไมเคยออกไปนอกบานกตาม ควรฉดวคซนปองกนโรคพษ
สนขบาทกป
122.ถาถกสนขกดใหเอารองเทาตบรเวณแผลจะท�าใหไมตดเชอโรคพษสนขบาใชหรอไม
ค�าตอบไมใช เพราะการตแผลนอกจากไมชวยปองกนการตดเชอจากสนขกดแลว ยงท�าใหแผลช�า
และมโอกาสตดเชอไดมากขน
123.เดกถกกระตายทเลยงไวกดตองฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาใชหรอไม
ค�าตอบใชถาสงสยวากระตายมเชอพษสนขบาใหปฏบตตามหลกเกณฑเชนเดยวกนหากกระตายมอาการ
ผดปกตและเสยชวตแนะน�าใหสงกระตายตรวจหาเชอโรคพษสนขบาทางหองปฏบตการ
124.ปญหาการตรวจหวสนขทพบ คอ ไมมศนยรบตรวจอยในระยะใกลทสามารถสงตรวจไดสะดวก
หนวยงานรฐไมมคาใชจายในการสงตรวจและประชาชนไมน�าสนขไปสงตรวจเพราะตองมคาใชจาย
จะแกไขปญหาไดอยางไร
ค�าตอบหากพนทใดมปญหาใหประสานงานแจงหนวยงานของกรมปศสตวในพนทโดยตรงเพอด�าเนน
การแกไขปญหาตอไป
125.สนขสายพนธใดทกดคนมากทสด
ค�าตอบสนขทกดมทกสายพนธ แตสวนใหญเปนสนขพนธไทยและพนธผสมเนองจากมผเลยง
มากทสด
126.เพอลดความเสยงในการสมผสและแพรเชอโรคพษสนขบาไมทราบวาโรงพยาบาลเอกชนมระบบการ
สงตอผปวยทอนตรายหรอไม
ค�าตอบขนอยกบความพรอมของโรงพยาบาลเอกชนแตละแหงซงไมเหมอนกน
81
127.คางคาวทบาน (อยในเมอง)ชวงหวค�าจะบนเตมทองฟาบางครงกตกลงมาบนพนคางคาวชนดน
สวนใหญเปนคางคาวอะไรและมโอกาสน�าเชอโรคพษสนขบาหรอไม
ค�าตอบอาจเปนคางคาวกนแมลงหรอคางคาวกนผลไมไมควรไปยงคางคาวเหลานเพราะมโอกาส
น�าเชอโรคพษสนขบาและโรคอนๆเชนSARS,Nipah,Ebolaมาสคนได
128.หากถกหนคางคาวกระตายกดจะตองฉดวคซนปองกนโรคบาดทะยกและโรคพษสนขบาหรอไม
ค�าตอบ- ใหพจารณาวาเคยฉดTetanus toxiodหรอไม เปนเวลานานเทาใดถายงไมเคยก
ตองฉดเพราะ toxiod มประโยชนในการปองกนการตดเชอบาดทะยกจากบาดแผลได
เราไมสามารถพยากรณไดวากรณใดจะมการตดเชอบาดทะยกการฉดวคซนปองกนจงม
ความคมคาสง
- ส�าหรบสตวทกดใหพจารณาเปนรายๆไปเชนถกหนคางคาวกระตายกดเคยมรายงาน
วาสตวเหลานสามารถน�าเชอโรคพษสนขบาไดจงควรฉดปองกนโรค
129.ถาถกลงทเลยงไวกด ควรปฏบตอยางไรหากลงยงมชวตอย (ผถกกดเคยไดรบวคซนปองกนโรคพษ
สนขบาครบชด)
ค�าตอบภายหลงถกสตวเลยงลกดวยนมกดตองลางแผลใสยาฆาเชอและกรณทเคยไดรบวคซนมา
แลวใหพจารณาระยะเวลาตงแตไดรบวคซนครงสดทายจนถงวนทถกลงกด
- สมผสโรคภายใน6เดอนใหฉดวคซนเขากลามเนอครงเดยวในวนแรก
หรอเขาในผวหนง1จดขนาด0.1mlครงเดยวในวนแรก
- สมผสโรคหลงจาก6เดอนขนไปใหฉด2ครงในวนท0และ3แบบเขากลามเนอ
หรอในผวหนงครงละ1จดในขนาด0.1ml
ขอแนะน�าปองกนมใหเกดเหตอกโดยจ�ากดขอบเขตทอยอาศยของลงใหอยหางจากคนและ
ตดปายหามคนไปใหอาหารหรอแหยลงการสงเกตอาการสตวหลงถกกด10วนใชไดเฉพาะ
กบสนขและแมวเทานน
83
เอกสารอางองUgoliniG.Rabiesvirusasatransneuronaltracerofneuronalconnections.AdvVirusRes.
2011; 79: 165-202.KlingenY,ConzelmannKK,FinkeS.Double-labeledrabiesvirus:livetrackingofenveloped
virustransport.JVirol.2008;82(1):237-45.MitrabhakdiE,ShuangshotiS,WannakrairotP,LewisRA,SusukiK,LaothamatasJ,etal.
Differenceinneuropathogeneticmechanismsinhumanfuriousandparalyticrabies.JNeurolSci.2005;238(1-2):3-10.
Hemachudha T,Wacharapluesadee S, Mitrabhakdi E,Wilde H, Morimoto K, Lewis RA.Pathophysiologyofhumanparalyticrabies.JNeurovirol.2005;11(1):93-100.
LaothamatasJ,WacharapluesadeeS,LumlertdachaB,AmpawongS,TepsumethanonV,ShuangshotiS,etal.Furiousandparalyticrabiesofcanineorigin:neuroimagingwithvirologicalandcytokinestudies.JNeurovirol.2008;14(2):119-29.
LafonM.Evasivestrategiesinrabiesvirusinfection.AdvVirusRes.2011;79:33-53.ShantavasinkulP,TantawichienT,WacharapluesadeeS,JeamanukoolkitA,Udomchaisakul
P,ChattranuklchaiP,etal.Failureofrabiespostexposureprophylaxisinpatientspresentingwithunusualmanifestations.ClinInfectDis.2010;50(1):77-9.
BurtonEC,BurnsDK,OpatowskyMJ,El-FekyWH,FischbachB,MeltonL,etal.Rabiesencephalomyelitis:clinical,neuroradiological,andpathologicalfindingsin4transplantrecipients.ArchNeurol.2005;62(6):873-82.
MaierT,SchwartingA,MauerD,RossRS,MartensA,KliemV,etal.Managementandout-comesaftermultiplecornealandsolidorgantransplantationsfromadonorinfectedwithrabiesvirus.ClinInfectDis.2010;50(8):1112-9.
ส�านกโรคตดตอทวไป กรมควบคมโรค (2555) แนวทางเวชปฏบตโรคพษสนขบาฉบบปรบปรง ป 2555.กรงเทพมหานคร:โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก,พมพครงท1
กรมปศสตวกระทรวงเกษตรและสหกรณ(2546)พระราชบญญตโรคพษสนขบาพ.ศ.2535กรงเทพมหานคร:โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจ�ากด,พมพครงท1
84
คณะทปรกษา1.ดร.นายแพทยพรเทพศรวนารงสรรค อธบดกรมควบคมโรค
2.นายแพทยสวรรณชยวฒนายงเจรญชย รองอธบดกรมควบคมโรค
3.นายแพทยโอภาสการยกวนพงศ ผอ�านวยการส�านกโรคตดตอทวไป
คณะผเชยวชาญ1.ศาสตราจารยเกยรตคณนายแพทยประเสรฐทองเจรญราชบณฑตและทปรกษากรมควบคมโรค
2.ศาสตราจารยนายแพทยธระวฒนเหมะจฑา คณะแพทยศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย
3.ศาสตราจารยนายแพทยธระพงษตณฑวเชยร คณะแพทยศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย
4.นายสตวแพทยพลายยงคสการะเศรณ ผทรงคณวฒกรมควบคมโรค
5.นางสาวศรมาปทมดลก รองผอ�านวยการสถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข
กรมวทยาศาสตรการแพทย
ผเรยบเรยงและบรรณาธการสตวแพทยหญงอภรมยพวงหตถ นกวชาการสาธารณสขเชยวชาญกรมควบคมโรค
คณะผจดท�า1.สตวแพทยหญงอภรมยพวงหตถ นกวชาการสาธารณสขเชยวชาญกรมควบคมโรค
2.นายสตวแพทยบญเลศล�าเลศเดชา นายสตวแพทยสถานเสาวภาสภากาชาดไทย
3.นางสาวสภาภรณวชรพฤกษาด ศนยปฏบตการโรคทางสมองร.พ.จฬาลงกรณ
4.นางรชนธระวทยเลศ นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษกรมควบคมโรค
5.นางรตนาธระวฒน นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษกรมควบคมโรค
6.สตวแพทยหญงวมวการศกดชยนานนท นายสตวแพทยปฏบตการกรมควบคมโรค
พสจนอกษร1.นางรชนธระวทยเลศ นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษกรมควบคมโรค
2.นางรตนาธระวฒน นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษกรมควบคมโรค
3.นางนภานอยเลศ เจาพนกงานสาธารณสขช�านาญงาน
4.นางสาววรรณวภาจนตบ นกวชาการสาธารณสข
ผพมพนางสาวบญเรอนมสกล พนกงานพมพระดบ3