ผลงานบทความวจารณภาพยนตร

โดย วชรพงศ ดมน

1. “Departure” วฒนธรรมความตายของสงคมญป น

2. บทวเคราะห “Pi - Faith of Chaos” (1998)

3. “Unmistaken Child” ภาพสะทอนวฒนธรรมความตาย

“Departure” วฒนธรรมความตายของสงคมญปน

ความตาย เปนสงทมอยในทกสงคมทวโลก ซงความแตกตางของแตละพนท ท าใหมประเพณและ

พธกรรมทเกยวกบความตายแตกตางกนออกไป รปแบบดงกลาวไดกลายเปนสวนหนงทส าคญตอวถ

ชวตประจ าวน โดยสามารถพบเหนเรองทเกยวของกบความตายไดทวไป รวมถง ภาพยนตร ซงภาพยนตรท

มเรองราวทเกยวของกบความตายนนสามารถสะทอนถงประเพณ พธกรรมและวฒนธรรมความตาย ได

อยางเปนรปธรรม เพราะจะสะทอนเรองราวใหเราไดเหนภาพไดชดเจนยงขน

ภาพยนตรทเกยวของกบความตายนนมมากมายหลายเรอง ซงมเรองหนงทนาสนใจอยางยงคอ

Departure ของญป น ซง Departure เปนเรองราวของ ชายหนมนกเชลโล ผไมประสบความส าเรจในความ

ฝนการเปนนกเชลโลในวงออเคสตราทเขาตงเอาไว จงตดสนใจทงชวตนกดนตรทโตเกยว เดนทางกลบบาน

เกดพรอมภรรยาผนารก ในเมองเลก ๆ ทผคนสวนใหญรจกกน เขามอาชพใหมแบบไมตงใจ เปนอาชพท

ผคนสวนใหญไมรจก และเปนทรงเกยจขยะแขยงของคนในสงคม นนคออาชพ "ยกศพลงโลงและแตงหนา

ศพ" หรอคนจดการศพ (สปเหรอ) นนเอง อาชพดงกลาวท าใหเขามประสบการณแปลกใหม และมมมอง

หลายๆ สงในชวตของเขากเปลยนแปลงไป (อางอง) ซงหนงเรองนสามารถเปนภาพสะทอนถงวฒนธรรม

ความตายของสงคมญป นไดเปนอยางด

สงคมญป น ทมการนบถอศาสนาพทธแบบชนโตเปนสวนใหญ ดงนนการจดพธศพของญป นก

มกจะท าในแบบของศาสนาพทธเปนสวนใหญ ซงในภาพยนตรเรอง Departure เปนพธศพในรปแบบของ

พธศพแบบพทธ ชนโต ผ ไวอาลย คนในครอบครว และผ ทเขารวมงาน จะเผาเครองหอม หรอวางดอกไม

อยางสภาพ เพอแสดงความรสกเสยใจ ทแทนบชาตามล าดบ เครองหอมเสรจเรยบรอยแลว จะมการเคลอน

ศพไปสสถานทเผา โดยมครอบครว และญาตสนทเขารวมดวย โดยใชรถสด าทปรากฏในหนงเวลาจะ

เคลอนศพไปเผา เปนพาหนะ

ในภาพยนตร พระเอกจะมอาชพเปนผชวยในการท าและจดการศพ โดยตวเดนเรองหรอพระเอกม

อาชพยกศพลงโลง สะทอนใหเหนถง ธรกจเกยวกบความตาย ซงแตกอนนนการท าศพเปนหนาทของญาต

พนองของผตาย ทตองท าพธกรรมท าความสะอาดศพเพอเปนการอ าลาผตาย กอนทจะยกศพลงโลง แลว

ใหสพเหรอท าหนาทของตนเองตอไป แตดวยความซบซอนของพธกรรม ทตองใชศาสตรและศลปในการท า

ความสะอาด และเปลยนเสอผาใหศพโดยทไมใหคนอนเหนผวหนง ท าใหมคนท าพธกรรมนไดนอยลง จน

ตองมอาชพมารบจางเปนผประกอบพธกรรมในทสด ซงจากการมการจางการท าศพนน จะสะทอนไดวา

วฒนธรรมความตายของญป น จะมองวาความตายเปนสงทคนเปนไมควรเขาไปยง เรองความตายนเปน

เรองเฉพาะของคนทมหนาทเกยวของเทานน นอกจากนการแตงหนาศพกอนเผา ยงสะทอนใหเหนถงความ

เชอในเรองของโลกหลงความตายวาวญญาณผตายจะมหนาตาทสวยงามระหวางทางไปปรโลก และแสดง

ใหเหนถงการใหความส าคญกบรางกายของผตายดวย

ในงานศพของชาวญป นทปรากฏในภาพยนตร เหนไดวา จะมการรวมญาตพนองของผตายทงหมด

โดยอยขามคนเปนเพอนกบผตาย ซงบรรดาคนในครอบครว ญาตสนท มตรสหาย หรอผ ทมความสมพนธ

เกยวขอกบผตายจะอยขามคนพรอมกนหนาศพ กอนจะท าการบรรจหรอท าพธตอไป ซงชาวญป นถอวา พธ

ศพเปนเรองเศรา เปนเรองพเศษทไมไดเกดขนทกวน จงเกดธรรมเนยมปฏบตทจะรวมญาตพนอง มา

รบประทานอาหารรวมกน เพอระลกถงคนตาย และเปนการปลอบใจ ซงกนและกนดวย แตปจจบน

กลายเปนเพยงรปแบบทปฏบตตอๆกนมาเทานน

และในภาพยนตรยงสะทอนใหเหน ทศนะคตของผคนในสงคมญป นทมตอผมอาชพเกยวกบศพ วา

เปนคนทสกปรก เพราะคลกคลกบศพซงเปนของสกปรก เปนงานทไรเกยรต ซงในตอนแรกพระเอกกถกคน

ในสงคมมองในแงลบดวย แตหนงกมมมองภาพสะทอนกลบทวา ถาศพนนคอรางกายทไรชวตของคนทม

ความผกพนธกบตวเราเอง เราจะไมมความรสกวาศพเปนทนารงเกยจ นากลว จะเหนไดจากฉากท แมของ

เพอนพระเอก (คนทเคยดถกอาชพพระเอก) ทเปนเจาของโรงอาบน าเสยชวต ลกชายซงเคยดถกพระเอก

กลบใหพระเอกมาชวยจดการศพและเขากหาไดมความรสกรงเกยจในศพของแมตวเอง เชนเดยวกบตอน

จบของเรองกคอพอของพระเอกทเสยชวตเชนกน

ในความหมายหนงของค าวา Departure นนแปลวา การเดนทาง ในภาพยนตรฉากทพระเอกหางานท า เขา

จงเขาใจวาเปนงานเกยวกบการทองเทยว แต Departure ในความหมายตรงน หมายถงการเดนทางของอก

ครงหนงสโลกหลงความตายของดวงวญญาณผตายนนเอง เพราะฉะนนงานนคอ การเปนผชวยในการ

จดการศพ หรอผชวยสปเหรอนนเอง ในภาพยนตร Departure สามารถเปนภาพสะทอนถงวฒนธรรมความ

ตายของชาวญป นไดอยางชดเจน โดยภาพยนตรมการด าเนนในรปแบบการน าเสนอความส าคญของอาชพ

เลกๆ ทไมมใครใหความเคารพและความสนใจ ใหมการถายทอดความรสก ความผกพนธระหวางคนเปน

และคนตาย ผานพธกรรมความตาย สรางทรรศนะในแงดตออาชพและโลกแหงความตาย สวนเรอง ศพ

เองกไมไดถกสรางใหมความนากลวแตประการ ท าใหเรามมมมองตอศพในมตทางวฒนธรรม มากกวามต

ทางกายภาพนนเอง

บทวเคราะห “Pi - Faith of Chaos” (1998)

ไพ (Pi นอกกระแส (อนด) ตนทนต า เขยนบทและก ากบ โดย Darren Aronofsky เรองราว

เกยวกบนกคณตศาสตรคนหนง ชอ Maximillion ทเชอวา คณตศาสตร เปน Language of Nature คอ ทก

อยางรอบตวสามารถอธบายปรากฎการณของมนไดดวยตวเลข เพยงแตจะตองหาแบบแผนการจดวาง

ตวเลขของปรากฎการณนนๆใหได จากความเชอวาตวเลขสามารถชวยไขปรศนาตางๆ Max จงไดท าการ

วจย โดยมผชวยเปน Super computer ทเขาสรางขนมาเองทบาน ในการชวยประมวลผลและหาแบบแผน

(pattern)ของตวเลขทปรากฎอยหนาจอในตลาดหน เพอทจะไดอธบายทศทางแนวโนมของตลาดหนได ซง

การศกษาคนควาในเรองนของเขากไดถกพวกตลาดหนและองคกรศาสนายว ตามรงควาญ เพราะอยากร

ผลการศกษาวาออกมาเปนอยางไร

ส าหรบเรองน มแนวคดทนาใจ ทงนเพราะวา เปนหนงทเกยวของกบคณตศาสตร ซงจะพบเหน

หนงลกษณะนไดไมมากนก ซงถาหากวเคราะหในเบองตน เราจะเหนวาหนงเรองนเปนหนงแนวไซไฟ มการ

ใชรปแบบของการถายท าหลายชนด ปะปนกน ไมวาจะเปน การใชภาพขาวด าแบบเขมจดตลอดทงเรอง

ท าใหบรรยากาศหรอโทนของหนงออกมาในรปแบบลกลบและชวนนาสงสยและชวยสออารมณและการ

กระท าของตวละครออกมาไดอยางชดเจน นอกจากนยงพบวาในหนงมการตดตอแบบ Jump cut บอยมาก

ซงการตดตอแบบ Jump cut คอการตดภาพสองชอตของสงเดยวกนจากต าแหนงมมกลองทเปลยนแปลง

เพยงเลกนอย สงผลใหสงของ หรอตวละครในชอตนนดเหมอน กระโดด จากต าแหนงหนงไปยงอกต าแหนง

หนง จงท าใหรปแบบของหนงเรองนไมไดเปนลกษณะลนไหล แตเปนการตดฉากเพอกระชากความสนใจ

จากคนดนนเอง

นอกจากนหนงเรองนยงมรปแบบเปน Surreal อกดวย คอ มความคลมเครอของภาพกงฝน กงจรง

ทงภาพมนสมอง เปนเสมอนกบอาการประสาทหลอนของตวแสดงน า ทงการใชฉากของหนงทท าใหคนด

เกดความรสกอดอดตาม ไมวาจะเปนฉากยอดนยมของหนงแนวหลอนประสาท คอ ฉากสถานรถไฟใตดน

โดยเฉพาะฉากตอนกลางคนและไมมคนพลกพาน ท าใหหนงสรางอารมณของความรสกวงเวงและนาขน

ลกใหกบผชมไปดวย ยงมการใชมมกลองทเหมอนถกถกจบจองมอง และเทคนคการถอกลองวงตามให

เปรยบเสมอนวาผ ชมเองกก าลงวงไปดวย และจดทนาสนใจอกอยางหนง กคอ การใชดนตรประกอบ

ภาพยนตร ทใชดนตรแนว Techno-Beat ในหนงใชเครองอเลคทรอนคสผสมกบจงหวะบตสทรนแรง ซงให

ความรสกประกอบกบภาพยนตรทออกแนวสนประสาทนด ๆ ไดเปนอยางด

หนงนอกจากจะสามารถวเคราะหผานแนวคดทเกยวกบภาพยนตรโดยตรงแลว เรายงสามารถ

เจาะลกลงไปในแงทเกยวของกบสงคมและวฒนธรรมไดอกดวย ซงในหนงเรองนเมอเจาะลกลงไป จะ

พบวามความเกยวของกบเรองของ บคคลกภาพและการท างานของจต โดยเฉพาะเมอมองจากตวด าเนน

เรอง คอพระเอกทมบคคลกภาพทแตกตางจากบคคลทวไป เชน เปนโรคประสาท เกบตว ขหวาดระแวง

เหนภาพในหลอน เปนตน ซงจากการทเขามบคคลกภาพดงกลาว และเมอมการแสดงออกตอสงคม ท าให

เขาถกมองจากสงคมวาแปลกแยก ซงแนวคดนมกเนนทเนนไปทตวละครมากกวาจะมองไปทสงคม โดยจะ

พจารณาวาบคคลทมกระบวนการทางจตและพฤตกรรมแบบนนสงผลอยางไรตอสงคมนนเอง

ทงนยงเกยวพนกบประเดนเรองอ านาจและครอบครอง ทหนงใหคาของไพเปนตวเลขทสามารถ

ค านวณ แลวน ามาซงผลประโยชนตาง ๆ ทงหลายทงปวง อยางเชน ตวเลขตลาดหน ฯลฯ ซงแมแตตว

พระเอกตาง ๆ ตองการทจะหาค าตอบของผลลพธ เพอน ามาครอบครอง ซงฝายอน ๆ ตางกตองการตวเลข

เหลาน เพออ านาจของตน ท าใหสดทายกเกดการแยงชงกนตามมา ในหนง เมอพระเอกยงใกลหาค าตอบ

พบ กยงพบกบความทกขตาง ๆ ทถาโถมเขามามากมาย สะทอนใหเหนถงความยากไดอยากมของมนษยท

ยงเมอไขวควากเหมอนกบยงทกขเพมขน หนงเรองนพยายามสอออกมาวาในสงคมทวนวายแกงแยงชงด

กนน ทกคนจะพยายามท าทกอยางเพอใหไดมาซงผลประโยชน จากนนกเกดการแยงชงกน หนงเปดเรอง

และจบเรองดวยฉากเดยวกนคอ มเดกคนหนงถอเครองคดเลขไปลองฝมอแมกซ ตนเรองแมกซซงคดไดเรว

กวาเครองคดเลขตอบไดฉบไว แตฉากจบกลบเปนตรงกนขาม แมกซกลบไมสนใจ ตอบไปอยางปลอยวาง

วา เหมอนหนงจะสะทอนใหเหนถงความละโมบของมนษยทไมมวนสนสดแลวกน าพาซงความทกข แต

ในทางกลบกนเมอปลอยวางชวตกจะพบกบความสงบสข

หนงเรองนเปนหนงทอาจดไดเขาใจยากส าหรบบคคลทดหนงกระแสทวไป เนองจากเปนหนงนอก

กระแส ทใชตนทนการผลตต าและมการเลาเรองทสลบซบซอนไมไดอธบายมาตรง ๆ ซงถาผชมทดหนงแนว

ทตองคดวเคราะหเปนประจ า กจะเขาใจไดไมยาก ในภาพรวมหนงเรองนมสงทใหคดวเคราะหเยอะมาก

และยงสามารถสะทอนมมมองไดในหลาย ๆ ดาน ทงดานภาพยนตรและดานสงคมและวฒนธรรมทสะทอน

ใหเหนถงลกษณะสงคมและวฒนธรรมของประเทษอเมรกา ในชวงยค 1980‘s ทสงคมมสภาพเศรษฐกจท

ตกต า ผคนจงตองดนรนและแขงขนกนเพอความอยรอดนนเอง

“Unmistaken Child” ภาพสะทอนวฒนธรรมความตายทเบต

ภาพยนตรและสารคดเปนอกสอหนง ทสามารถสะทอนถงเรองราวและปรากฏการณทางสงคม

วฒนธรรมไดอยางเปนรปธรรม ในทนคอเรอง ความตาย ทสามารถใชภาพยนตรเปนตวกลางในการสอสาร

ใหรบรไดอยางชดเจน โดยอาจจะสะทอนใหเหนถง ประเพณ พธกรรมเกยวกบความตาย รวมถงความเชอ

ทเชอมโยงกบเรองของความตายในบรบทตางๆ อกดวย

Unmistaken Child เปนภาพยนตรแนวสารคดทเกยวกบการแสวงหาและตดตามเดก คนทถกเชอ

วาเปนพระลามะธเบตกลบชาตมาเกด โดยเนอเรองหลกๆ คอ เมอป 2001 มลามะชนสงทชอ Geshe

Lama Konchog ไดเสยชวตลง ซงตามความเชอของธเบตนน เคาเชอวาลามะชนสงจะกลบมาชาตมาเกด

ทนท ซงพระธเบตระดบชนสงทงหลายกไดสงใหลามะหนมชอ Tenzin Zopa ออกคนหาเดกคนนนในเวลา

1 ป และหามผดพลาดเดดขาด ภาพยนตรเรองนเปนเรองราวทเกยวของกบพทธศาสนาวชรยานในทเบต

ซงจะมเนอหาทมมมมองสะทอนตอความเชอในเรองความตาย ประเพณวฒนธรรมความตายของลามะ

ชนสงในทเบตปรากฏใหเหนอยางชดเจน

พธศพในทเบตมตนก าเนดตามความเชอทางศาสนาและต านานเกาแกของทเบตเปนส าคญ เมอ

ครนศาสนาพทธเผยแพรเขาไปในดนแดนทเบตแลวพธศพกมกด าเนนไปตามรปแบบทางพทธศาสนาเปน

สวนใหญ โดยจะเปนพทธศาสนานกายวชรยาน พธศพของชาวทเบตมหลายรปแบบพธแตละรปแบบขนอย

กบสถานภาพทางการเงนและสถานภาพทางสงคมของผตายหรอครอบครวของผตาย ไดแก พธศพบนทสง,

พธการช าระศพในน า, การฝงศพใตดน, การเผาศพ, และการการบรรจศพในสถปหรอเจดย

ซงในภาพยนตรตอนเรมตนเรอง ทจะมงานศพของ Geshe Lama Konchog ทมสถานะเปน ลามะ

หรอพระ จงมรปแบบของพธศพเปน การเผา ซงพธศพโดยการเผาศพจะใชกบผตายทมเกยรต นกปราชญ

ลามะหรอพระผทรงศล และบรรดาขนนางหรอคหบดผมงคง พธน เรมท าโดยเผาศพของผตาย แลวน า

กระดกเกบในสถป หรอน าขเถาทเหลอเกบในสถปหรอน าไปโปรยใหกระจายไปกบสายลมหรอไหลไปตาม

น า แตสวนใหญจะน าขเถาเกบไวในสถปมากกวา จากทเหนในภาพยนตรจะพบวาวฒนธรรมหรอทศนคต

ตอความตายของชาวทเบตนน จะใหความส าคญอยางมากกบศพ จะมรปแบบและวธการในการจดการราง

ของผตายอยางเปนระเบยบแบบแผน ทงยงมการแบงแยกสถานภาพทางชนชนของผตายอกดวย เหนได

จาก การแบงรปแบบของการท าพธศพตางๆ เชน คนชนทวไปหรอประชาชนทวไปจะมพธศพแบบชาวบาน

คอ พธศพบนทสงทจะมการหนรางของผตายเปนชนๆ แลวโยนใหนกแรงกน ซงจากตวอยางดงกลาวนอก

จะแสดงใหเหนถงการแบงแยกสถานภาพทางชนชนของผตายในพธกรรมศพแลว ยงสะทอนใหเหนถง

เงอนไขในการจดการเกยวกบรางคนตายทสมพนธกบสงแวดลอมในพนทอกดวย

พธศพของลามะ Geshe Lama Konchog จะมการใหความส าคญอยางมากกบรางกายของลามะ

ทตายไป เนองจากเปนลามะทมชอเสยงในทางธรรมมาก ท าใหมผศรทธาเ ชอถอและลกศษยทใหความ

เคารพเปนอยางมาก โดยจะใหไดจากฉากหนงในภาพยนตรกอนทจะมการเผาศพ ไดมการแหรางของ

ผตายและโยนสงของทจะเปนการแสดงความเคารพตอผตายของบรรดาลามะทงหลาย นอกจากนยงมการ

แสดงใหเหนถงความเชอในเรองของความศกดสทธในรางกายของผตาย จะเหนไดจากหลงจากทเสรจสน

พธการเผาศพแลว ไดมการเกลยหาพระธาตทมลกษณะเหมอนไขมกโดยลกศษยคนสนท

นอกจากนภาพยนตรเรอง Unmistaken Child ยงสะทอนใหเหนถงความเชอในเรองโลกหลงความ

ตาย โดยเฉพาะในเรองของการแยกกายกบจตและการกลบชาตมาเกดใหมนนเอง ส าหรบความเชอเรอง

การกลบชาตมาเกดและการเขาทรงของชาวธเบตนน เปนความเชอทฝงอยในสายเลอดของชาวทเบตมา

นาน การกลบชาตมาเกดชาวทเบตเรยกวา “ตลก” หมายถงผ ทเลอกทจะกลบมาเกดใหม เพอสบทอด

เจตนารมณของตนตอไปหรอเลอกทจะมาเกดเพอโปรดสตวเพอชวยสตวโลก ใหพนทกขเชนเดยวกบพระ

โพธสตว ซงกสอดคลองกบแนวทางของพทธศาสนานกายมหายาน โดยชาวทเบตถอวาการกลบชาตมาเกด

นนเปนเรองปกตธรรมดา เพราะในประเทศทเบตม ตลกหรอผ ทกลบมาเกดใหมอยนบพนคน แตทพเศษไป

กวาตลกธรรมดา กคอการกลบชาตมาเกดใหมของลามะชนสง โดยเฉพาะองคดาไลลามะของทเบต ซงจะ

ถอจะเปรยบไดเสมอนการอวตาร กลบมาอกครงกวาได ซงในภาพยนตรไดแสดงใหเหนถงความเชอ

ดงกลาวอยางชดเจนจาก ประเดนหลกของเรองทเปนการตามหารางทกลบมาเกดใหมของGeshe Lama

Konchog โดยลามะหนมชอ Tenzin Zopa ทเปนลกศษย ผานการแสวงหาทยาวนานและขนตอนการเลอก

ทมากมาย

ความเชอดงกลาวสะทอนใหเหนถง กระบวนการแยกลกษณะทางกายภาพออกจากลกษณะทาง

จต ซงจะเปนแนวความคดทเชอในเรองของ ภตผ วญญาณและโลกหลงความตาย ท าใหมผลไปถงความ

เชอในเรองการกลบมาเกดใหมอกครง ซงจะเชอวาเมอรางกายดบสนไปแลว จตหรอวญญาณจะยงคงอย

และออกจากรางกายสปรโลก และจตจะกลบมาอกครงในรางกายใหม ซงความเชอนเปนลกษณะของ

กระบวนการแยกกายกบจตออกจากกนของชาวทเบตนนเอง

ศาสนาในทเบตนนเปนศาสนาพทธนกายตนตรยานหรอวชรยานทมวถคลายกบพทธเถรวาท บวก

กบความเชอดงเดมพนฐานของมนษยทเชอในเรองของ ภตผ สงลล บ ฯลฯ รวมถงสงแวดลอมและพนท

ดงนนวฒนธรรมดานความตาย ซงประกอบไปดวย ประเพณพธกรรมตางๆ และความเชอ ในทเบต จะม

รปแบบทเปนเอกลกษณ ซงในภาพยนตรเรอง Unmistaken Child สามารถเปนภาพสะทอนถงสงคมและ

วฒนธรรมของชาวทเบต โดยเฉพาะทเกยวกบเรองความตาย ไดเหนภาพชดเจน