1

หะดษอยางงาย โดย อ. ปราโมทย ศรอทย

บทท 1 หะดษ คออะไร ?

ค าวาหะดษ (حديث) .. ตามหลกภาษา (لغة) แปลวา สงใหม, ขาวคราว, ค าพด, แตตามหลกวชาการ (إصطالح) หมายถง ...

( صفة أو تـقرير أو فعل أو قـول من مل سو ويلع ـوالل ىل ص ى بن ىاللإ أضيفام)

“สงซง “ถกพาดพง” ถงทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม จากค าพด, การกระท า, การยอมรบ หรอคณลกษณะของทาน” ... อกนยหนง, หะดษ หมายถงสงท “ถกอาง” วา เปนค าพด, การกระท า, การยอมรบ หรอคณลกษณะของทานศาสดา ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ไมวาขออางดงกลาวจะตรงตอความเปนจรงหรอไมกตาม, ผรายงานเชอถอไดหรอเชอถอไมไดกตาม, สายรายงานตอเนองหรอขาดตอนกตาม ตามหลกการจะเรยกวา “หะดษ” ทงสน ... หะดษ มชอเรยกกนอกวา سـن ة (ซนนะฮหรอแบบอยาง), خبـر (คอบร หรอขาวคราว), และ أثـر (อะษร หรอรองรอย) เพราะหะดษจะเปนสงทบอกกลาวถงแบบอยาง, ขาวคราว และรองรอยของทานศาสดา ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ... เมอหะดษ คอสงท “ถกอาง” วา เปนค าพด, การกระท า, การยอมรบ, หรอคณสมบตของทานนบยดงกลาวมาแลว จงตองมกระบวนการตรวจสอบขออางดงกลาววา เปนเรองจรงมาจากทานนบยดงทอางหรอไม ? ซงกระบวนการตรวจสอบ กคอตองดคณสมบตของผรายงานวา มความจ าดหรอไม, เปนผมคณธรรมนาเชอถอไดหรอไม, ไดรบฟงการรายงานมาอยางตอเนองหรอไม, และขอความทรายงานมานน มความบกพรองหรอไม เปนตน .. หะดษบทใดทผานกระบวนการตรวจสอบดงกลาวแลว ไมพบวา มขอบกพรองใดๆทงในขอความ (متن) และสายรายงาน (سند) นกวชาการจะเรยกหะดษบทนนวา หะดษเศาะเหยะฮ ( صحيح حديث ) คอ หะดษทถกตอง ...

2

แตถาหะดษบทใดตรวจสอบแลวพบวา มขอบกพรอง, ไมวาในสายรายงานหรอในขอความอนเปนตวบทหะดษ นกวชาการจะเรยกหะดษบทนนวา หะดษเฎาะอฟ ( ضعيف حديث ) คอ หะดษทออนหรอไมถกตอง ...

ตวอยางหะดษเศาะเหยะฮ ทานบคอรยไดบนทกไววา ...

ثـنا ثـنا حفص، بن عمر حد ثـنا أبى، حد ثـن األعمش، حد الل ـو رضى ىريـرة أبى عن أبـوصالح، احد

ذاالوجهين، الل ـو عند القيامة يـوم الن اس شرار من تجد: وسل م عليو الل ـو صل ى الن بى قال: قال عنو

... بوجو وىؤالء بوجو، ىؤالء يأتى ال ذى

ลกษณะการรายงานและขอความของหะดษบทน เปนดงน ...

1. บคอรย 2. อมร บน หฟศ 3. หฟศ บน ฆยาษ (บดาของอมร) 4. อล-อะอมช 5. อบ ศอลห 6. อบ ฮรอยเราะฮ ร.ฎ. 7. ทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ไดกลาววา ...

“ทานจะไดพบวา มนษยทชวชาทสดในวนกยามะฮ ณ ทอลลอฮกคอ ผซงตสองหนา ! )คอ( ผซงไปหาคนหนงดวยสหนาแบบหนง และไปหาอกคนหนงดวยสหนาอกแบบหนง” ...

(บคอรย, หะดษท 6058) อธบาย ขอความขางตนน เรยกวา หะดษ เพราะถกอางวา เปนค าพดของทานนบยมหมมด

ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ... นกวชาการไดตรวจสอบคณสมบตของผรายงานหะดษบทนแลวพบวา ทกคนลวนเปนผท

เชอถอได, รายงานมาอยางตอเนอง, และขอความขางตนกปราศจากขอบกพรอง ... หะดษบทน จงเรยกวา เปน หะดษเศาะเหยะฮ ( صحيح حديث ) หรอหะดษทถกตอง คอ

เปนค าพดของทานนบยจรงๆ ...

3

ตวอยางหะดษเฎาะอฟ ทานอด-ดารกฏนย ไดบนทกไววา ...

ثـنا ، بن عبدالص مد حد ثـنا عاصم، بن عثمان بن عمر ثـنا مروان، بن أحمد بن إبـراىيم ثـنا على

ال: وسل م عليو الل ـو صل ى ـوالل رسول قال: قال جابر عن طاووس، عن أبيو عن فضل بن محم دشيـئا القرآن من النـ فساء وال يـقرأالحائض

ลกษณะการรายงานและขอความของหะดษบทน เปนอยางน ... 1. อด-ดารกฏนย 2. อบดศ ซอมด บน อะลย 3. อบรอฮม บน อะหมด บน มรวาน 4. อมร บน อษมาน บน อาศม 5. มหมมด บน ฟฎล 6. อะฏยะฮ บน อมร (บดาของมหมมด บน ฟฎล) 7. ฏอวซ บน กยซาน 8. ญาบร บน อบดลลอฮ ร.ฎ. 9. ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ไดกลาววา ...

“หามสตรทก าลงมประจ าเดอน และสตรทก าลงมนฟาส )เลอดหลงจากคลอดบตร( อาน

สวนใดของอล-กรอานเปนอนขาด” ... (สนน อด-ดารกฏนย, เลมท 2 หนา 87) อธบาย ขอความขางตนน เรยกวา หะดษ เพราะถกอางวา เปนค าพดของทานรอซลลลอฮ

ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ... แตเมอนกวชาการไดตรวจสอบดแลว ปรากฏวา บคคลหมายเลข 5 ของสายรายงานหะ

ดษบทน คอ “มหมมด บน ฟฎล” ถกวจารณวา เปนจอมโกหก (كذ اب) (หนงสอ “ตกรบ อต-ตะฮซบ” เลมท 2 หนา 200)

ดงนน หะดษบทนจงเรยกวา เปนหะดษเฎาะอฟ (ضعيف) หรอหะดษออน คอ มใชค าเปน

ค าพดของทานนบยอยางแทจรง ดงทถกอาง ... หมายเหต

4

มขอความบางลกษณะทถกน ามาใชแทนคาความหมายหะดษ หรออกนยหนง อนโลมใหเรยกวาหะดษ ... ทงๆทโดยพนฐานของขอความนนไมอาจจะเรยกวาหะดษ เพราะไมใชเปนค าพดหรอการกระท าของทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ...

นนกคอค าวา رواية ...

“รวายะฮ” ตามหลกภาษา แปลวา การรายงาน, การบอกเลา ... แตตามหลกวชาการ ค าวารวายะฮหมายถง การรายงานหรอค าบอกเลาของเศาะหาบะฮ

หรอตาบอนทมเรองราวเกยวกบตวทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม หรอไมไดเกยวกบตวทานกได ...

เมออนโลมใหเรยกวาหะดษ รวายะฮ จงมสถานภาพเหมอนกนกบหะดษทกประการ คอมทงรวายะฮหรอรายงานทเศาะเหยะฮ และรวายะฮหรอรายงานทเฎาะอฟ.

ตวอยางรวายะฮทเศาะเหยะฮ ทานบคอรย ไดบนทกเอาไววา ....

حائض وأنا وسل م عليو الل ـو صل ى الل ـو رسول رأس أرج ل كنت: قالت عائشة عن

จากทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. ซงกลาววา ... “ฉนเคยหวผมใหทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ขณะทฉนก าลงมประจ าเดอน” ... (บคอรย หะดษท 295)

อธบาย

ขอความขางตนน โดยพนฐานจะไมเรยกวา เปนหะดษ เพราะมใชเปนค าพดหรอการกระท าของทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม, แตจะกนเรยกวา เปนรวายะฮ คอการรายงานของเศาะหาบะฮ (หมายถงทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ.) ทมเรองราวเกยวกบตวทานศาสดาอยดวย ... แตตามหลกวชาการหะดษ อนโลมใหเรยกขอความขางตนนวา เปนหะดษ ... อนเนองมาจากสายรายงานของรวายะฮน ถกตอง ขอความดงขางตนนนจงถอวา เปนรวายะฮ )รายงาน( ทเศาะเหยะฮ (ถกตอง) ... ตวอยางของรวายะฮทเฎาะอฟ

5

ทานอหมามอะหมด ไดบนทกเอาไววา ...

إليو فـبـعث يصيح انسان صوت فسمعت جنازة، فى عمر نب مع كنت: قال الر بيع أبى عن

ره يدخل حت ى المي ت بو يـتأذ ى إن و : قال ؟ أسكت و لم! الر حمن عبد ابا يا: قـلت فأسكتو، .... قـبـ

มรายงานจากทานอบย อร-รอเบยะอ ซงกลาววา .. “ฉนอย รวมกบทานอบน อมร ร.ฎ. ท

ผตายคนหนง แลวฉนไดยนเสยงใครบางคนหวดรองขน ทานอบน อมร จงใหคนไปสงใหเขานงเงยบเสย, ฉนจงถามวา โอ ทานบดาของอบดรเราะหมาน (เปนชอรองของทานอบน อมร) ทานสงใหเขานงเงยบท าไม ? ทานอบนอมรจงตอบวา .. (เพราะ) ผตายจะทกขทรมานจากเสยงหวดรองของเขาจนกวาจะถกน าลงหลม”...

(มสนดอหมามอะหมด เลมท 2 หนา 135) อธบาย ขอความขางตนน โดยพนฐานไมเรยกวาหะดษ เพราะไมใชค าพดหรอการกระท า หรอ

การรบรองของทานนบยมหมมด ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม .. แตจะเรยกวาเปน รวายะฮ, .. คอการรายงานเหตการณและค าพดของเศาะหาบะฮ (ทานอบน อมร ร.ฎ.) ทไมมสวนเกยวของกบทานศาสดาเลย ... แตในทางหลกวชาการหะดษ อนโลมใหเรยกขอความอนเปนค าพดของเศาะหาบะฮขางตนนวา เปน “หะดษ” ทถกตอทายดวยค าวา “เมากฟ” จงมความหมายเปน “หะดษเมากฟ” ( موقـوف ديثح ) ... คอเปนเพยงรายงานการกระท าหรอค าพดของเศาะหาบะฮ .. ดงจะไดอธบายรายละเอยดตอไป อนชาอลลอฮ ... และเมอนกวชาการไดท าการตรวจสอบการรายงานขางตนนแลว พบวาในสายรายงานของมน มชอของ “อบ ชอบะฮ อฏ-เฏาะหฮาน ( الط ح ان شعبة أبـو )” ซงถกวจารณวา เปนบคคลทถก

เมนหรอเฎาะอฟมาก (روك ... (متـ (หนงสอ “มซาน อล-เอยะอตดาล” เลมท 4 หนา 536, และหนงสอ “มจญมะอ อซ-ซะวาอด” เลมท 3 หนา 106) ... ดงนน ขอความดงขางตนนจงเรยกวา เปน “รวายะฮ )รายงาน( ทเฎาะอฟ” กได, ... หรอจะเรยกวาเปน “หะดษเมากฟทเฎาะอฟ” กไดเชนเดยวกน ... สรปแลว ตามหลกวชาการหะดษน น ทกๆอยางทถกอางองถงทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม จะถกเรยกวา เปน “หะดษ” ทงสน แมวามนจะเปนขออางท “เมาฎวะอ” คอ ถกก ขนมา, หรอเปนขออางท “เฎาะอฟ” คอ ออน กตาม ...

6

แตโปรดเขาใจดวยวา ทเรยกวา “เมาฎวะอหรอเฎาะอฟ” นน มไดหมายความวา ค าพด

ของทานศาสดา ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมเปนเทจ, หรอค าพดของทานศาสดามหมมด ออน, แตหมายถงวา ขอความท “ถกอาง” วาเปนค าพดหรอการกระท าของทานศาสดาในหะดษเมาฎวะอหรอในหะดษเฎาะอฟ แททจรงมใชเปนค าพดหรอการกระท าของทานศาสดา แตอยางใด ...

ทวา .. มนเปนเพยง “ค าพด” ของผทกขอความดงกลาวขนมาเอง, ... หรอมฉะนน มนกเปนเพยง “ขออาง” ของผรายงานทขาดความนาเชอถอบางทานทอางวา มนเปนสงทมาจากทานศาสดา ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ทงๆทความจรงแลว มอาจจะยอมรบไดวาสงนน มนมาจากทานศาสดาแตประการใด ...

7

บทท 2 องคประกอบของหะดษ หะดษทกบท จะตองมองคประกอบ 2 ประการดงตอไปน ซงจะขาดประการใดประการหนงมได คอ ... (สายรายงาน) سند .1 (ขอความหรอตวบท) متن .2 ปกต จะไมเคยมหะดษใดทมเฉพาะสายรายงานโดยปราศจากตวบท, แตในดานตรงขาม จะมจ านวนมใชนอยทมตวบทหรอขอความซงถกอางวาเปนหะดษ แตไมปรากฏมสายรายงานอยดวยเลย ... ขอความดงกลาวเหลานน จงไมเรยกวา เปนหะดษตามหลกวชาการ ... ตวอยางในเรองน ไดแกขอความ (ซงถกอางวาเปนหะดษ) ทแพรหลายบทหนง ดวยขอความทวา ...

ى إختالف رحمة أم ت

“ความขดแยงของประชาชาตของฉน คอความเมตตา (แกประชาชน)” นกวชาการทกทานทน าเสนอ “หะดษ” น อาทเชน ทานนศรลมกอดดซย ในหนงสอ “อล-หจญะฮ”, ทานอล-บยฮะกยในหนงสอ “อร-รซาละฮ อล-อชอะรยะฮ”เปนตน ลวนน าเสนอขอความนโดยปราศจากสายรายงานทงสน ... ดงค ากลาวของทานอส-สะยฎยในหนงสอ “อล-ญาเมยะอ อศ-เศาะฆร” หะดษท 288 ... ทานชยคอซ-ซบกย ไดกลาววา ...

ن، عند بمعروف وليس ي ث موضوع وال ضعيف، وال صحيح، سند على لو أقف ولم المحد

“หะดษน ไมเปนทรบรกนส าหรบนกวชาการหะดษ, และฉนกไมเคยทราบวา มนจะม

สายรายงานทเศาะเหยะฮ, สายรายงานทเฎาะอฟ, หรอแมกระทงสายรายงานทเมาฎวะอ (อยหรอไม)”

(หนงสอ “ฟยฎล กอดร” ของทานอล-มนนาวย, เลมท 1 หนา 212) ความหมายของค ากลาวขางตนกคอ การยอมรบวา หะดษขางตน เปนหะดษทไมมสาย

รายงานนนเอง ...

8

และเมอไมมสายรายงาน จงไมเรยกขอความนนวา เปนหะดษ .. ดงกลาวมาแลว ตอไปน คอค าอธบายเกยวกบความหมายของ دنس และ متن ...

(สายรายงาน) سند .1

ค าวา سند ตามหลกภาษา แปลวา การพาดพง, การอางอง ... ตามหลกวชาการหะดษ หมายถงกระบวนการทบคคลกลมหนง ไดพาดพงหรออางองการ

รายงานหะดษบทใดบทหนงจากบคคลอน โดยรายงานสบทอดกนมาตามล าดบ – ไมวาจะมระดบละกคนกตาม, และไมวาจะมการขาดตอนในการรายงานหรอไมกตาม – จากจดเรมตนของสายรายงาน ( الس ند أو ل ) จนถงจดสนสด ( الس ند آخر ) ของสายรายงานนนๆ ...

ในกรณน มสงทเราจ าเปนจะตองรบทราบกคอ จะมค าอยอก 2 ค าทมความหมายคลายๆกบค าวา سند ไดแกค าวา إسناد และ مسند ... (1). ค าวา إسناد (อสนาด) แปลวา “การสบสายรายงาน” ... ไดแกการกลาวของ

ผรายงานแตละทานในสายรายงานของหะดษวา ثـنا เขาได) أخبـرنا หรอ ... (เขาไดพดกบฉน) حد บอกฉน) .. หรอ يـقول سمعتو (ฉนไดยนเขาพดวา ..) เปนตน ...

(2). ค าวา مسند (มสนด) แปลวา “ทถกรายงานมา” ซงกมความหมาย 3 ลกษณะ คอ ... ก. มความหมายเดยวกบค าวา سند คอหมายถง “สายรายงาน” ข. หมายถง “ต าราหะดษทรวบรวมการรายงานมาจากเศาะหาบะฮทานหนงทานใดโดยเฉพาะ โดยไมมรายงานจากเศาะหาบะฮทานอนเจอปนอยดวย” ...

ตวอยางเชน ต าราหะดษทรวบรวมการรายงานมาจากทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. เปนการเฉพาะ กจะถกเรยกวา “มสนดของทานหญงอาอชะฮ” ... หรอต าราหะดษทรวบรวมการรายงานของทานอบ ฮรอยเราะฮ ร.ฎ.ลวนๆกจะถกเรยกวา “มสนดของอบ ฮรอยเราะฮ” เปนตน ...

ค. หมายถง หะดษทมสายรายงานตอเนองไมมการขาดตอน ... จนถงทานศาสดา ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ... โดยปกตแลว แมค าวา إسناد , سند , และ مسند จะมความหมายแตกตางกนอยบาง

ดงทกลาวมาแลว แตมกจะถกน ามาใชโดยทวๆไปในความหมายเดยวกนกบค าวา سند คอหมายถง “สายรายงาน” นนเอง ... (ขอความหรอตวบท) متن .2

9

ค าวา “มตนน” หมายถงขอความทเปนค าพดหรอการกระท าของทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมทถกระบไวตอนหลง หลงจากสนสดสายรายงานแลว ... จากองคประกอบหลกทง 2 ประการขางตน นกวชาการหะดษไดแยกแยะสวนปลกยอยตางๆไวดงน ... สะนด หรอมสนด( หมายถง สายรายงานหะดษ) مسند หรอ سند .1

หมายถง การสบสายรายงานหะดษ (อสนาด) إسناد .2

وىار .3 (รอวย) หมายถง ผรายงานหะดษ

หมายถง ผบนทกหะดษ (มขรจญ) مخرج .4

الس ند أو ل .5 (เอาวล อส สะนด) หมายถง จดเรมตนของสายรายงาน

الس ند آخر .6 (อาคร อส สะนด) หมายถง จดสดทายของสายรายงาน

الس ند وسط .7 (วะซฏ อส สะนด) หมายถง ตอนกลางของสายรายงาน

หมายถง เศาะหาบะฮของทานรอซล ศอลลลลอฮ อะลยฮ (เศาะหาบย) صحابى .8 วะซลลม หมายถง สหาย, ศษยของเศาะหาบะฮ (ตาบอยหรอตาบอน) تابعى .9

หมายถง ตวบทหรอขอความของหะดษ (มตนน) متن .10

เพอใหทานผอานเขาใจไดงายยงขน ผมจงขอน าเสนอลกษณะของสายรายงาน และสงทเกยวของกบสายรายงาน, ตลอดจนตวบทหะดษ ในตวอยางดงตอไปน ... ทานมสลม ไดรายงานมาวา ...

ثـنا ثـنا: قاال بش ار، وابن المثـن ى بن محم د حد ثـنا جعفر، بن محم د حد سمعت: قال شعبة، حد

! صفوفكم سو وا: وسل م عليو الل ـو صل ى الل ـو رسول قال: قال مالك بن أنس عن يحد ث قـتادة

... الص الة تمام من الص فوف تسوية فإن

ลกษณะของหะดษบทน เปนดงน ...

1. ทานมสลม 2. มหมมด บนอล-มษนนา, และอบน บชชาร 3. มหมมด บน ญะอฟร 4. ชอบะฮ 5. เกาะตาดะฮ 6. อนส บน มาลก ร.ฎ.

10

7. ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ซงกลาววา ... “จงจดแถวของพวกทานใหตรง เพราะการจดแถวใหตรง เปนสวนหนงของความสมบรณแหงการนมาซ” ... (มสลม, เลมท 1 หนา 324, หะดษท 433/124) อธบาย (1). ภาพรวมของผรายงานทกทานตามล าดบ ต งแตหมายเลข 1 จนถงหมายเลข 6 เรยกวา سند หรอ مسند (สะนด หรอมสนด) คอ สายรายงานหะดษ ...

(2). ค าพดของทานมสลมตงแตเรมตนหะดษทวา ثـنا ... المثـن ى بن محم د حد (มหมมด

บนอล-มษนนาไดพดกบฉน) ... และค าพดของผรายงานทานอนทคลายคลงกนนจนถงค าวา قال

... الل ـو رسول (ทานรอซลลลอฮไดกลาววา .... ) เรยกวา إسناد (อสนาด) คอ การสบสายรายงาน

หะดษ ... (3). ตวบคคล ตงแตหมายเลข 1 (ทานมสลม) ไปจนถงหมายเลข 6 (ทานอนส บน มาลก ร.ฎ.) ลวนเปนผทรวมกนรายงานหะดษบทน จงเรยกพวกทานทกคนวาเปน รอวย (راوى) .. คอ ผรายงานหะดษ ...

(4). หมายเลข 1 (ทานมสลม) เปนผบนทกหะดษบทน จงเรยกทานอกอยางหนงวา الحديث أخرج من หรอ مخرج (มขรจญ หรอ มน อขรอญล หะดษ) คอ ผบนทกหะดษ ...

(5). หมายเลข 2 ถดมาจากทานมสลม (คอทานมหมมด บน อล-มษนนา และทานอบน บชชาร) เรยกวาเปน الس ند أو ل (เอาวล อส สะนด) ... คอ จดเรมตนของสายรายงาน ...

(6). หมายเลข 6 (ทานอนส บน มาลก ร.ฎ.) เรยกวาเปน آخرالس ند (อาคร อส สะนด) ... คอ จดสดทายของสายรายงาน ... (7). หมายเลข 3 (ทานมหมมด บน ญะอฟร), หมายเลข 4 (ทานชอบะฮ) และหมายเลข 5 (ทานเกาะตาดะฮ) เรยกวา السند وسط (วะซฏ อส สะนด) คอ ตอนกลางของสายรายงาน ...

(8). หมายเลข 6 (ทานอนส บน มาลก ร.ฎ.) เรยกวา صحابى (เศาะหาบย) คอ เศาะ

หาบะฮของทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ... (9). หมายเลข 5 (ทานเกาะตาดะฮ) เรยกวา تابعى (ตาบอยหรอตาบอน) คอ ผเปนสหายหรอศษยของเศาะหาบะฮ ... (10). ค าพดของทานศาสดา ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมทวา ... “จงจดแถวของพวกทานใหตรง .....” จนจบ เรยกวา متن (มตนน) คอ ตวบทหะดษ ...

จากตวอยางขางตนน ทานสามารถจะน าไปเปรยบเทยบและใชเรยกกบสายรายงานและและตวบทของหะดษอนๆไดในลกษณะเดยวกน ...

11

บทท 3 ประเภทของหะดษ นกวชาการ ไดแบงหะดษโดยพจารณาจากคณสมบตและความนาเชอถอของผรายงานและตวบท ออกเปน 3 ประเภทตามล าดบ คอ ... صحيح حديث .1 (หะดษเศาะเหยะฮ) หรอหะดษทถกตอง ...

حسن حديث .2 (หะดษ หะซน) หรอหะดษทสวยงาม และ ...

ضعيف حديث .3 (หะดษ เฎาะอฟ) หรอหะดษออน ...

หะดษเศาะเหยะฮ ( صحيح حديث )

ค าวา “เศาะเหยะฮ” (صحيح) ปกตจะใชบอกความหมายทางกายภาพตามหลกภาษาวา ปกตด, สบายด, ไมเจบไขไดปวยอะไร ... เมอน าค านมาใชประกอบกบค าวาหะดษ เปนหะดษเศาะเหยะฮ จงมความหมายถงหะดษทปราศจากขอบกพรองใดๆ, ไมวาในสายรายงานหรอตวบท .. หรออกนยหนง จะเรยกกนทวๆไปวา หมายถง “หะดษทถกตอง” นนเอง ...

หะดษเศาะเหยะฮ จะแบงออกเปน 2 ชนด คอ ... 1. หะดษเศาะเหยะฮ ลซาตฮ ) لذاتـو صحيح حديث ) คอ หะดษทถกตองดวยตวของมนเอง ... 2. หะดษเศาะเหยะฮลฆอยรฮ ( لغيره صحيح حديث ) คอ หะดษทถกตองเพราะไดรบการ

สงเสรมและสนบสนนจากหะดษอน ...

1. หะดษเศาะเหยะฮดวยตวของมนเอง ( لذاتـو صحيح حديث ) นกวชาการ ไดใหค านยามของ “หะดษเศาะเหยะฮดวยตวของมนเอง” ไวดงนคอ ...

عل ة الو شذوذ غير من منتـهاه إلى مثلو عن الض ابط العدل بنـقل سنده ات صل ما

“หะดษซงมสายรายงานตอเนองกน, ดวยการถายทอดของผทเชอถอไดและความจ าด มาจากผซงเชอถอไดและความจ าดเหมอนกน, ตงแตเรมตนจนจบสายรายงาน, โดยปราศจากความผดเพยนทงในสายรายงานและตวบท, และปราศจากขอบกพรองในตวบท” ... อธบาย

12

ก. ค าวา “สายรายงานตอเนองกน” ( الس ند إت صال ) หมายความวา ผรายงานทกทานใน

สายรายงานของหะดษ ไดรบการถายทอดหะดษนนมาชนด “ปากตอปาก” จากผรวมสมยกบตนเอง, เปนอยางนทกทานตงแตเรมตนจนจบสายรายงาน ... ข. ค าวา “ผทเชอถอได” (عدالـة) หมายความวา ผรายงานของหะดษแตละทานในสายรายงานของหะดษนน เปนมสลมทบรรลศาสนภาวะ และเครงครดในศาสนา, มใชเปนคนฟาซก (คนชว) หรอคนมารยาททราม ... ค. ค าวา “ความจ าด” ( الر واة طبض ) หมายความวา ผรายงานของหะดษแตละทานในสายรายงานของหะดษนน มความจ าทดเยยม, ไมวาจะเปนความจ าของสมอง หรอความจ าเพราะการบนทกหะดษเอาไวเปนอยางด ... ง. ค าวา “ปราศจากความผดเพยน” ( الش ذوذ عدم ) หมายความวา ตวบทหรอสาย

รายงานของหะดษนน ไมไปขดแยงกบตวบทหรอสายรายงานของหะดษอนทนาเชอถอกวา ... จ. ค าวา “ปราศจากขอบกพรองในตวบท” หมายความวา ขอความของหะดษจะตองไมมขอบกพรองแอบแฝงบางประการ ทท าใหสถานภาพของหะดษดอยคณคาลง ทงๆทดกนผวเผนแลว นาจะเปนหะดษถกตอง (เศาะเหยะฮ) กตาม ... กรณน นกวชาการหะดษผเชยวชาญจรงๆเทานน ถงจะมองขอบกพรองแอบแฝงนนออก ... ตวอยางหะดษเศาะเหยะฮดวยตวเอง ทานบคอรย ไดรายงานมาวา ...

ثـنا عليو الل ـو صل ى الل ـو رسول أن الل ـو عبد عن نافع، عن أخبـرنامالك، يـوسف، بن عبدالل ـو حد

... الث الث دون إثـنان يـتـناجى فال ثالثة كانـوا إذا: قال وسل م

สายรายงานของหะดษน เปนดงน ... 1. บคอรย 2. อบดลลอฮ บนยซฟ 3. อหมามมาลก บน อนส 4. นาเฟยะอ 5. อบดลลอฮ อบน อมร ร.ฎ. 6. ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม กลาววา ... “เมอบคคล 3 คนอยดวยกน สองคนในกลมนนอยาไปแอบซบซบอะไรกน โดยปราศจากคนทสามรวมฟงดวย”

13

(บคอรย, หะดษท 6288)

อธบาย 1. จากการตรวจสอบสายรายงานของหะดษขางตนน ตงแตบคคลแรก คอทานบคอรย, ไปจนถงบคคลท 5 คอทานอบดลลอฮ อบน อมร ร.ฎ. ปรากฏวา ทกทานตางกไดรายงานหะดษบทนมาปากตอปาก, คอ ทานบคอรย ไดรบฟงมาจากทานอบดลลอฮ บน ยซฟ, ทานอบดลลอฮ บน ยซฟ กไดรบฟงมาจากทานมาลก, ทานมาลกกไดรบฟงมาจากทานนาเฟยะอ, ทานนาเฟยะอ กไดรบฟงมาจากทานอบดลลอฮ อบน อมร ร.ฎ. ... 2. ผรายงานทง 5 ทานนน ลวนเปนผทเชอถอได และมความจ าดเยยม ... 3. ไมปรากฏวา จะมหะดษอนใดทถกตองกวา จะถกรายงานมาใหขดแยงกบหะดษบทน ... 4. ขอความของหะดษน ไมมขอบกพรองใดๆทงสน ...

ดงนน หะดษบทนจงถอวา เปนหะดษทเศาะเหยะฮ )ถกตอง( ดวยตวของมนเอง ... ΩΩΩΩ

2. หะดษเศาะเหยะฮเพราะการสงเสรมจากหะดษอน ( لغيره صحيح حديث )

หะดษเศาะเหยะฮเพราะไดรบการสงเสรมจากหะดษอน หมายถง “หะดษซงสถานภาพเดมไมใชหะดษเศาะเหยะฮ, หรออกนยหนง สถานภาพเดมเปนเพยงหะดษหะซนหรอหะดษทสวยงาม, แตไดรบการสนบสนนยนยนจากหะดษบทอนหรอจากหะดษกระแสอน จนสามารถยกระดบตนเองขนไปเปนหะดษเศาะเหยะฮได” ... นกวชาการหะดษ ไดจ าแนก يرهغل صحيح حديث ออกเปน 3-4 ลกษณะ ดงทมระบไว

ในหนงสอ “ الت حديث قـواعد ” ของทานอล-กอซมย หนา 80 ...

แตในทน จะน าเสนอตวอยางเพยง 2 ลกษณะ ซงมกจะพบไดบอยทสด นนคอ ลกษณะท 1. หะดษซงเปนหะดษหะซน )หะดษทสวยงาม( ในตวเอง และไดรบการสนบสนนจากหะดษหะซนในตวเองบทอนซงอยในระดบเดยวกน, หรอระดบดกวา, หรอจากหะดษเศาะเหยะฮ ... ลกษณะท 2. หะดษซงเปนหะดษหะซนในตวเอง แลวไดรบการสนบสนนจาก “หะดษทคอนขางเฎาะอฟ” กระแสอนหลายๆกระแส ...

14

ตวอยางของลกษณะท 1. ทานอบนมาญะฮ ไดรายงานมาวา ...

ثـنا ةريـرى ىبأ نع ،ويبأ نع عجالن، ابن عن األحمر، خالد أبـو ثـنا شيبة، أبى إبن أبـوبكر حد ىلع هديب بتك قلخال قلخ ام ل ل جو ز ع ـوالل ن إ: مل سو ويلع ـوالل ىل ص ـوالل لوسر الق: الق

... ىبضغ بلغتـ ىتمحر ن إ: وسفنـ

ลกษณะสายรายงานของหะดษบทน เปนอยางน ... 1. ทานอบน มาญะฮ 2. ทานอบบกร อบน อบยชยบะฮ 3. ทานอบคอลด อล-อะหมร (ชอจรงคอ สลยมาน บน หยยาน) 4. ทานมหมมด บน อจญลาน 5. บดาของทานมหมมด คอทานอจญลาน อล-มะดะนย 6. ทานอบ ฮรอยเราะฮ ร.ฎ. 7. ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ซงกลาววา ...

“เมอพระองคอลลอฮ ผทรงเกรยงไกร ทรงยงใหญ ไดทรงสรางสรรพสงท งหลาย พระองคกไดทรงบนทก (ก าหนด) แกพระองคเอง, ดวยพระหตถของพระองคเองวา : แนแท ความเมตตาของขา จะตองมชยช านะเหนอความโกรธของขา” ... (อบน มาญะฮ, หะดษท 4295) อธบาย ผรายงานหะดษบทน, ตงแตล าดบท 3 จนถงล าดบท 5 แมจะเปนผรายงานทไดรบความเชอถอ แตกเปนความเชอถอระดบปานกลาง หรออกนยหนง เปนผรายงานของหะดษหะซนเทานน หาใชผรายงานของหะดษเศาะเหยะฮไม ... หะดษของทานอบน มาญะฮบทน พนฐานเดมของมนจงเปนเพยง “หะดษหะซนในตวเอง” ... แตขณะเดยวกน หะดษนกไดรบการยนยนจากการบนทกของผบนทกทานอนอกหลายทาน, โดยเฉพาะอยางยง จากทานบคอรย หะดษท 7404 ดวยสายรายงานทถกตอง ... ดงนน หะดษบทนจากการบนทกของทานอบน มาญะฮ ตามหลกวชาการจงเรยกวา เปน “หะดษเศาะเหยะฮ ลฆอยรฮ” หรอหะดษเศาะเหยะฮ เพราะไดรบการสนบสนนจากหะดษอน ...

15

ตวอยางของลกษณะท 2

ทานอต-ตรมซย ไดรายงานเอาไววา ...

ثـنا بش ار، بن محم د ثـناحد ثـنا الر حمن، عبد حد بن الل ـو عبد عن سفيان، حد عقيل، بن محم

، عن الحنفي ة، بن محم د عن الط هور، الص الة تاحمف: قال وسل م عليو الل ـو صل ى الن بى عن على

ر، وتحريمها لها الت كبيـ ... الت سليم وتحليـ

ลกษณะการรายงานของหะดษบทน เปนดงน ... 1. อต-ตรมซย 2. มหมมด บน บชชาร 3. อบดรเราะหมาน บน มะฮดย 4. ซฟยาน 5. อบดลลอฮ บน มหมมด บน อะกล 6. มหมมด บน อล-หะนะฟยะฮ 7. อะลย ร.ฎ. 8. ทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ซงกลาววา ... “กญแจเปดการนมาซคอ การท าความสะอาด, การเขาสการนมาซคอ การตกบร, และการออกจากนมาซกคอ การใหสลาม” ... (อต-ตรมซย, หะดษท 3)

อธบาย ผรายงานทกทานของหะดษน ลวนเชอถอได, .. ยกเวนบคคลล าดบท 5 คอ “ทานอบ

ดลลอฮ บน มหมมด บน อะกล” ทนกวชาการหะดษ มความขดแยงกน, ... แตบทสรปกคอ ทานไดรบความเชอถอในระดบปานกลาง ... หะดษน ตามสถานภาพเดมจงเปน “หะดษหะซนในตวเอง” ... ทวา, หะดษน กไดรบการยนยนและสนบสนนจากหะดษอนๆทมสายรายงานคอนขาง

บกพรองอกหลายบทดงตอไปน ... ก. จากการบนทกของทานอบน มาญะฮ ในหนงสอ “อส-สนน” หะดษท 276 ... โดย

รายงานมาจากทานอบสะอด อล-คดรย ร.ฎ. ... แตในสายรายงาน มชอของ “อบซฟยาน อส-ซะอดย” (ชอจรงคอ เฏาะรฟ บน ชฮาบ) ซง

เปนผรายงานทเฎาะอฟ ...

16

ข. จากการบนทกของทานอด-ดารกฏนย ในหนงสอ “อส-สนน” เลมท 1 หนา 361 ... โดยรายงานมาจากทานอบดลลอฮ บน ซยด ร.ฎ. ...

แตในสายรายงาน มชอของ “มหมมด บน อมร อล-วากดย” ซงเปนผรายงานทเฎาะอฟ ... ค. จากการบนทกของทานอะหมด ในหนงสอ “อล-มสนด” เลมท 3 หนา 340 ... โดย

รายงานมาจากทานญาบร บน อบดลลอฮ ร.ฎ. ... แตในสายรายงาน มชอของ “อบยะหยา อล-กอตตาน” ซงเปนผรายงานท “คอนขางเฎาะ

อฟ” ... ง. จากการบนทกของทานอด-ดารมย ในหนงสอ “อส-สนน” หะดษท 1236 ... โดย

รายงานมาจากทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. ... ดวยสายรายงานทหะซน ... ดงนน หะดษหะซนในตวเอง .. จากการบนทกของทานอต-ตรมซยขางตน ซงไดรบการ

สนบสนนจากหะดษอน จากการบนทกของทง 4 ทานดานลางน จงสามารถยกระดบตวเองจาก “หะดษหะซนในตวเอง” ขนเปน “หะดษเศาะเหยะฮ เพราะไดรบการสนบสนนจากหะดษบทอน” ... ดงทไดอธบายมาแลว ...

ΩΩΩΩ หมายเหต มพนองมสลมจ านวนมากทยงสบสนและเขาใจผดเกยวกบบางส านวนทนกวชาการหะดษ

น ามาใชกน จงขออธบายใหทราบกนดงน ...

)1(. ค าวา صحيح ثحدي صحيح إسناده กบค าวา (น เปนหะดษทถกตอง) ىذا (สาย

รายรายงานของหะดษน ถกตอง) จะมความหมายไมเหมอนกน ... ส านวนแรก เปนการรบรองความถกตองของหะดษทงหมด, ทงสายรายงานและตวบท ... แตส านวนหลง เปนการรบรองความถกตอง “เฉพาะสายรายงาน” เทานนวา ผรายงาน

ทกคนเชอถอได, มความจ าด, และรายงานกนมาอยางตอเนอง ... แตไมไดหมายความวา จะเปนการรบรองความถกตองของ “ตวบท” ดวย ... หมายความวา แมสายรายงานของหะดษบทนนจะเศาะเหยะฮ (ถกตอง), แตตวบทของมน

อาจจะไมเศาะเหยะฮกได, ... ทงน หมายถงในกรณหากขอความทงหมดหรอบางสวนของมน ไป “ขดแยง” กบขอความของหะดษบทอนทมสายรายงาน ถกตองกวา .. กจะท าใหหะดษบทนนกลายเปน “หะดษชาส” ( شاذ حديث ) .. คอ หะดษทมขอความผดเพยน ซงถอเปนหะดษเฎาะอฟ

ประเภทหนงดงจะไดกลาวตอไป ...

17

หรอในกรณตวบทของหะดษนน อาจมความบกพรองแอบแฝงดงทไดกลาวมาแลวในการอธบายค านยามของหะดษเศาะเหยะฮ (หนา 12 – 13) กจะท าใหหะดษบทนนกลายเปน “หะดษ มะอลล” ( لولمع ) คอ หะดษทมขอบกพรองในตวบท ซงถอเปนหะดษเฎาะอฟเชนเดยวกน ...

)2(. ค าวา ثقات رجالـو (ผรายงานของมน เชอถอได) .. กบค าวา موثـ قون رجالـو (ผรายงาน

ของมน ถกใหความเชอถอ) จะมความหมายไมเหมอนกน ... ส านวนแรก หมายถงผรายงานของหะดษนน ไดรบความเชอถอจากนกวชาการสวนใหญ

หรอนกวชาการทงหมด ... สวนส านวนหลง หมายถงผรายงานของหะดษนน ไมไดรบความเชอถอจากนกวชาการ

สวนใหญ หรออกนยหนง เปนผรายงานทเฎาะอฟในทศนะของนกวชาการสวนใหญ อาจจะเพราะเปนบคคลนรนาม (مجهول) ทนกวชาการสวนใหญไมมใครรจก แตกลบไดรบการยอมรบวา เชอถอได จากนกวชาการบางทานทนกวชาการหะดษมองวา ขาดความรอบคอบในการใหความเชอถอตอผรายงานทขาดคณสมบต อาทเชน ทานอบน หบบาน, ทานอล-หากม เปนตน ...

)3(. ค าวา “ الص حيح رجال رجالو ” (ผรายงานของมน เปนผรายงานของหะดษเศาะเหยะฮ)

.. หรอค าวา “ ثقات رجالو ” (ผรายงานของมน เชอถอได) ไมใชเปนการยอมรบความถกตองของ

หะดษ ... ทงน เพราะส านวนดงกลาว เปนการยอมรบเพยงประเดนเดยวจากคณสมบตหลายๆ

ประการของผรายงาน นนคอ “เปนผทเชอถอได” ( وعدالة ثقة ) ... แตไมไดยอมรบคณสมบตดาน

อนๆของผรายงานเหลานน, หรอลกษณะการรายงานของพวกเขาดวย เชนมความจ าดเยยมหรอไม, .. ลกษณะการรายงานของพวกเขา เปนไปอยางตอเนองหรอไม, เปนตน ...

ส านวนดงขางตนน จงมน าหนกนอยกวาส านวนทวา صحيح إسناده (สายรายงานของมน ถกตอง) เสยอก เพราะส านวนหลงน นอกจากเปนการยอมรบความนาเชอถอของผรายงานแลว ยงเปนการยอมรบ “ความทรงจ า” ของผรายงาน และ “การตอเนอง” ของสายรายงานอกดวย ...

)4(. ค าพดของทานอต-ตรมซยทวา صحيح حسن حديث ىذا (น คอหะดษทหะซน,

เศาะเหยะฮ) เปนส านวนท “แปลก” เฉพาะตวของทานอต-ตรมซย ... เพราะหะดษหะซน คอหะดษทสวยงาม, จะมสถานภาพดอยกวาหะดษเศาะเหยะฮหรอหะ

ดษทถกตอง ...

18

ดงนน การตดสนวาหะดษบทเดยวกน แตม 2 สถานภาพ .. คอ หะซนดวย, เศาะเหยะฮดวย จงเปนเรองขดแยงในตวเอง ...

บรรดานกวชาการ พยายามหาทางออกใหแกส านวนของทานอต-ตรมซยดงกลาวเปนหลายทศนะดวยกน แตทไดรบการยอมรบมากทสดจะม 2 ทศนะ คอ ..

ก. หมายถง หะดษบทนน มสายรายงานมา 2 กระแสหรอมากกวานน, โดยทกระแสใดกระแสหนง มสถานภาพเปนรายงานทหะซน, สวนกระแสอนมสถานภาพเปนรายงานทเศาะเหยะฮ ...

ข. หมายถง หะดษบทนน นกวชาการหะดษมความเหนขดแยงในสถานภาพของมน, บางทานมองวา มนเปนหะดษหะซน แตบางทานกลบมองวา มนเปนหะดษเศาะเหยะฮ ...

)5(. ค าพดของทานอต-ตรมซยตอนทายหะดษบทใดทวา حسن حديث ىذا (นคอหะดษ

หะซน) เจตนารมณของทานกคอ โดยทวๆไปจะหมายถง เปนหะดษหะซนเพราะไดรบการสนบสนนจากกระแสรายงานอน ( لغيره حسن حديث ) .. ดงการตรวจสอบของนกวชาการ และการ

ยอมรบของทานอต-ตรมซยเองในหนงสอ “อล-อลล” ทถกตพมพรวมกบหนงสอ “ لجامع ا

... เลมท 5 หนา 711 ”الص حيح )6(. ค าพดของทานอบนหะญร อล-อสเกาะลานยเกยวกบผรายงานหะดษคนใดดวยส านวน

วา مقبـول (ยอมรบได) มไดหมายความวา เปนการยอมรบผรายงานทานนนวาเชอถอได โดยปราศจากเงอนไข ... ทวา ส านวนดงกลาวของทานหมายถงวา หะดษทผรายงานทานนนรายงานมา จะเปนทยอมรบได หากมการรายงานมาสอดคลองกน (متابـعة) จากผรายงานทานอน, ...

แตถาหากไมมผรายงานทานใด ไดรายงานหะดษบทนนมาใหสอดคลองกบผรายงานทานนน ใหถอวา ผรายงานทานนน คอผรายงานทออนหลกฐาน ( الحديث لي ن ) .. ดงค ากลาวของทาน

ในหนงสอ “ التـ هذيب تـقريب ” เลมท 1 หนา 5 ...

ΩΩΩΩ

19

บทท 4. หะดษหะซน (حديثحسن)

ค าวา “หะซน” ตามหลกภาษา แปลวา ด, งาม ... ดงนน ค าวา “หะดษหะซน” จงหมายถงหะดษทสวยงาม, และสามารถน ามาอางเปนหลกฐานไดเหมอนหะดษเศาะเหยะฮ ... หะดษหะซน จะแบงออกเปน 2 ชนดเหมอนหะดษเศาะเหยะฮ คอ ... 1. หะดษหะซน ลซาตฮ ( لذاتـو حسن حديث ) คอ หะดษทสวยงาม ดวยตวของมนเอง ...

2. หะดษหะซนลฆอยรฮ ( لغيره حسن حديث ) คอหะดษทสวยงามเพราะไดรบการ

สนบสนนจากหะดษบทอน หรอจากหะดษกระแสอน ... หะดษทสวยงามดวยตวเอง ( لذاتـو حسن حديث ) ค านยามของหะดษหะซนดวยตวเอง ตามค ากลาวของทานอบนหะญร อล-อสเกาะลานย หมายถง .. “หะดษทมคณสมบตทกอยางเหมอนกบหะดษเศาะเหยะฮ, เวนแตคณสมบตดานความจ าของผรายงานหะดษหะซน จะดอยกวาความจ าของผรายงานหะดษเศาะเหยะฮ” ... ตวอยางหะดษหะซนดวยตวเอง ทานอน-นะซาอย ไดบนทกรายงานมาดงน ...

نع ،اننس نب دربـ انثـد ح: الق ،اندرو نب ماتح انثـد ح: لاق ،مياىربـإ نب اقحسإ انربـخأ ول ـال ىل ص ـوالل لوسرو اببال تحتفتـسإ: تالق اهنـع ـوالل ىضر ةشائع نع ،ةورع نع ،ى رىالز

عجر م ث اببال حتففـ هارسي نع وأ ونيمي نع ىشمف ،ةلبـقال ىلع اببالو ا،عو طت ىل صي مل سو ويلع ... هال صم ىلإ

ลกษณะการรายงานของหะดษบทน เปนดงน ...

1. อน-นะซาอย 2. อสหาก บน อบรอฮม 3. หาตม บน วรดาน 4. บรดน บน ซนาน 5. อซ-ซฮรย 6. อรวะฮ

20

7. ทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. ซงกลาววา ... “ฉนขอใหเปดประตบานขณะททานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมก าลงนมาซสนตอย โดยทประตบานอยทางดานกบลต, ทานจงเดนเลยงไปทางขวาหรอทางซายแลวเปดประต จากนน ทานจงเดนกลบมายงทนมาซของทาน” ... (อน-นะซาอย, หะดษท 1205)

อธบาย ผรายงานของหะดษนขางตน ลวนเปนผเชอถอได, ยกเวนบคคลล าดบท 4 คอ “ทานบรดน บน ซนาน” ซงบกพรองดานความจ าเลกนอย แตไมถงกบออน ... หะดษบทน จงเรยกวา لذاتـو حسن حديث คอ หะดษหะซนหรอสวยงามดวยตว

ของมนเอง ... หะดษหะซนเพราะไดรบการสนบสนนจากหะดษอน.

ค านยามของหะดษหะซนลกษณะน .. ดงค านยามทนกวชาการหะดษกลาวไวก คอ “หะดษเฎาะอฟ ทมรายงานมาหลายกระแส,” ซงแตละกระแสเหลานนจะสนบสนนซงกนและกน จนสามารถยกระดบความนาเชอถอขนเปนหะดษหะซนได ...

สาเหตแหงการเฎาะอฟของแตละกระแส เปนเพราะ ... ก. ผรายงานบางทาน รายงานหะดษมาเพยงเลกนอย แตไมเปนทชดเจนวาหะดษของเขาตองถกปดทง ซงนกวชาการจะใชส านวนวจารณวา (مقبـول) หรอ ... ข. ผรายงานบางทานพอจะเชอถอไดแตความจ าไมด ( الحفظ سي ئ หรอ (صدوق

ค. ผรายงานบางทานความจ าถดถอยเมอชราภาพ ( بأخرة تـغيـ ر ) หรอ ...

ง. เปนผรายงานประเภท “มดลลซ” (مدل س) คอ ผชอบอางการรายงานจากบคคลหนง ในหะดษทไดรบฟงมาจากบคคลอน .. (ทผมใชส านวนวา ชอบมวนม) หรอ จ. เปนผรายงานทพอจะเชอถอได แตมความผดพลาดบอย ( صدوق أوىام، لو صدوق

... (يخطئตามหลกการถอวา หะดษเฎาะอฟทมผรายงานบกพรองในลกษณะน หากมรายงานมา

หลายกระแส มนกจะสนบสนนซงกนและกน จนสามารถยกระดบขนเปนหะดษหะซนลฆอยรฮ (หะดษสวยงามเพราะไดรบการสนบสนนจากหะดษอน) .. และน ามาอางเปนหลกฐานได ...

สวนหะดษใดทผรายงานบางคนถกวจารณวา เปนคนชว, เปนคนเลว (فاسق) หรอขาดความไววางใจเพราะชอบพดเทจ ( بالكذب متـ هم ), หรอเปนผทถกเมน (روك หรอถกวจารณวา ,(متـ

21

ชอบกหะดษ ( الحديث واضع ) เปนตน ถอวาเปนหะดษทเฎาะอฟมากหรออาจเปนหะดษเก, ดงนน ไมวาจะมรายงานมากกระแส กไมสามารถจะสนบสนนซงกนและกนใหมน าหนกขนมาไดเลย ...

ตวอยางหะดษหะซนเพราะการสนบสนนของหะดษอน ทานอด-ดารกฏนย ไดรายงานมาดงน ..

ثـنا فة أبى عن األزرق، إسحاق ثـنا الواسطى ، حرب بن محم د ثـنا مبش ر، نب عبدال لـو بن على حد حنيـ

اد، بن الل ـو عبد عن عائشة، أبى بن موسى عن عليو الل ـو صل ى الل ـو رسول قال: قال جابر عن شد

" قراءة لو اإلمام فقراءة إمام لو كان من" وسل م

ลกษณะการรายงานของหะดษบทน เปนดงน ... 1. อด-ดารกฏนย 2. อะลย บน อบดลลอฮ บน มบชชร 3. มหมมด บน หรบน อล-วาซฏย 4. อสหาก อล-อสรอก 5. อหมามอบ หะนฟะฮ 6. มซา บน อบยอาอชะฮ 7. อบดลลอฮ บน ชดดาด 8. ญาบร บน อบดลลอฮ ร.ฎ. 9. ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ซงกลาววา ... “ผใด มอหมามน านมาซ การอานของอหมามคอการอานส าหรบเขาดวย” (อด-ดารกฏนย, เลมท 1 หนา 323)

อธบาย ผรายงานของหะดษนเชอถอได, ยกเวนทานอหมามอบหะนฟะฮ, ... แมวา ทานจะเปนผมเกยรตสงสงและไดรบการยอมรบปานใดในวชาฟกฮ แตในเรองของวชาการหะดษแลว ทานกลบไมไดรบความเชอถอจากนกวชาการจ านวนมากในดานการรายงานหะดษ .. อาทเชน ทานอบดลลอฮ บนมบารอก ซงเปนสหายของทานเอง, ทานอหมามอะหมด, ทานมสลม, ทานอน-นะซาอย, ทานอด-ดารกฏนย, ทานอบน อะดย เปนตน ...เกยวกบการรายงานหะดษใหสบสน ( طرابإض ) และดานความทรงจ าของทาน ...

22

หะดษบทน, จากกระแสน จงถอวา เปนหะดษเฎาะอฟ ... แตหะดษบทนมรายงานมา จากเศาะหาบะฮจ านวนมาก เชน จากทานญาบร บนอบดลลอฮ, ทานอบ ฮรอยเราะฮ, ทานอบนอมร, ทานอบดลลอฮ อบน อบบาส, ทานอบดลลอฮ อบนมสอด, ทานอะลย, ทานอบ อด-ดรดาอ ร.ฎ. เปนตน .. ดวยสายรายงานหลายกระแส ซงแตละกระแสลวนเปนสายรายงานทเฎาะอฟทงสน มทงเฎาะอฟมากและเฎาะอฟนอย, และบางกระแสกเปนหะดษมรซลทเศาะเหยะฮ (หะดษมรซล คอหะดษซงตาบอน, ไมทนเจอทานนบย แตอางการรายงานหะดษมาจากทานนบยโดยตรงโดยไมไดระบนามเศาะหาบะฮเอาไวดวย) ... ดงนน สรปแลวในภาพรวมจงถอวา หะดษบทขางตนน เปนหะดษทสวยงาม เพราะไดรบการสนบสนนจากหะดษอนๆ ( لغيره حسن ديثح ) ดงทไดอธบายมาแลว ...

(ดรายละเอยดจากหนงสอ “ الغليل إرواء ” เลมท 2 หนา 268 – 279)

ΩΩΩΩ

23

บทท 5 ระดบความนาเชอถอของผรายงาน (مراتبالر واة)

ความนาเชอถอของผรายงานหะดษ คอสวนส าคญทสดในการตดสนความถกตองของหะดษแตละบทวา อยในระดบใด ... นกวชาการไดจ าแนกความนาเชอถอของผรายงานหะดษออกเปนหลายระดบ ซงจะถกจดเรยงตามล าดบของความนาเชอถอมากทสด ไปหานอยทสดดงตอไปน ... ระดบผรายงานทไดรบความเชอถอ ( لين الر واة مراتب المعد )

ระดบท 1. มความนาเชอถอมากทสด, ซงในการวจารณจะใชส านวนค าวา “ทสด” ก ากบไว เชน اسالن قأوث فالن (บคคลนน นาเชอถอทสด), หรอ ثـبت فالن الن اس أ (บคคลนน

แนนอนทสด), หรอ الت ثب ت فى المنتـهى إليو فالن (บคคลนน คอ สดยอดในความแนนอน) เปน

ตน ... บางครง จะบอกคณลกษณะซ าเพอเนนความนาเชอถอ เชน حج ة، ثـبت หรอ ثـبت

متقن ثقة หรอ حافظ หรอ ثقة ةثق หรอ حافظ ثقة เปนตน อนแสดงความหมายวา ไดรบ

ความเชอถอในระดบสงมาก ...

ระดบท 2. ไดรบความนาเชอถอรองลงมาเลกนอย, การวจารณจะใชค าบอกลกษณะทบงวาเชอถอได เพยงค าเดยว เชน ثقة (เชอถอได) หรอ متقن (ประณตมาก) หรอ ثـبت (แนนอนมาก) หรอ عدل (เทยงตรงมาก) เปนตน ... ผรายงานทถกวจารณดวยส านวนระดบท 1 และระดบท 2 ถอวา เปนผรายงานของหะดษเศาะเหยะฮ, ซงสวนมากจะเปนผรายงานของทานบคอรยและทานมสลม ...

ระดบท 3. จะไดรบความเชอถอนอยกวาระดบท 2 เพยงเลกนอย ซงนกวชาการจะใชส านวนในการวจารณวา صدوق (เปนคนพดความจรง), بو البأس (ไมมปญหาส าหรบเขา),

หรอ بأس بو ليس (เขาไมมปญหาอะไร), ...

ส านวนในระดบ 3 น ถอเปนส านวนทใชส าหรบผรายงานหะดษประเภท لذاتـو حسن (หะดษทสวยงามดวยตวเอง) ...

ระดบผรายงานทขาดความนาเชอถอ ( المجروحين الر واة مراتب )

24

ระดบท 1. จะไดรบความเชอถอนอยกวาระดบท 3 ของผรายงานทไดรบความเชอถอขางตนเพยงเลกนอย หรออกนยหนงถอวาเปนผรายงานหะดษท “คอนขางเฎาะอฟ” ...

ส านวนทใชส าหรบผรายงานระดบน คอ ،الحفظ سي ئ صدوق (เปนคนพดความจรง แต

ความจ าแย), หรอ أوىام لو صدوق (เปนคนพดความจรงแตผดพลาดบอย), หรอ صدوق

طئيخ (เปนคนพดความจรงแตมผดพลาด), หรอ بأخرة تـغيـ ر (ความจ าเปลยนแปลงเมอชรา),

หรอ ضعف فيو (ในตวเขามความออนอยบาง), หรอ فيو أختلف (ยงมความขดแยงในตวเขา), เปนตน ...

ระดบท 2. จะไดรบความเชอถอนอยกวาระดบท 1 เลกนอย, ถอเปนผรายงานหะดษท

เฎาะอฟเชนเดยวกน ... ส านวนทใชส าหรบผรายงานระดบน กคอ مقال فيو (ในตวเขามขอวจารณ) หรอ لي ن

(เขาออนนดหนอย), หรอ فيو تكل م (เขาถกวจารณ), หรอ بالقوى ليس (เขาไมแขงนก), หรอ

بذاك ليس หรอ ,(เขายอมรบได) مقبـول (เขาไมใชคนนาเชอถอระดบนน) เปนตน ...

ส านวนระดบท 1 และท 2 น แมจะเปนผรายงานทเฎาะอฟ แตตามหลกการถอวาเฎาะอฟไมมาก ซงสามารถทจะสงเสรมหรอสนบสนนกนได ทงสองระดบน จงใชส าหรบผรายงานหะดษประเภท لغيره حسن (หะดษหะซนเพราะไดรบการสนบสนนจากหะดษอน ดงทไดอธบาย

ผานมาแลว ) ... ระดบท 3. เปนผรายงานหะดษทมบคคลอน รายงานมาจากเขาตงแต 2 คนขนไป แตไม

มผใดใหความเชอถอเขา ซงส านวนทใชกคอ مستـور หรอ الحال مجهول (คอ ไมมใครทราบประวต) ...

ผรายงานทถกวจารณในลกษณะน หากปรากฏวา กลมชนทรายงานหะดษมาจากเขามจ านวนหลายคนซงลวนเปนผทเชอถอได (ثقة), และหะดษทเขารายงานกมใชเปนหะดษมงกร .. คอมไดไปขดแยงกบหะดษบทอนทถกรายงานโดยผรายงานทเชอถอไดมากกวา หะดษของเขากจะเปนหะดษหะซน และสามารถน ามาอางเปนหลกฐานไดเชนเดยวกน ...

ระดบท 4. เปนผรายงานทไมมนกวชาการทเปนทยอมรบทานใดใหความเชอถอ ซง

ส านวนทใชในระดบนกคอ ضعيف (เขาเปนผรายงานทออน), หรอ يضع ف (เขาถกถอวาเฎาะอฟ), หรอ يئشب ليس (เขาปราศจากความหมายใดๆ), หรอ ويـنكر يـعرف (เขาเปนทรจก แตถกคดคาน) เปนตน ...

25

ระดบท 5. เปนผรายงานทมบคคลอน รายงานมาจากเขาเพยงคนเดยว และเขาไมไดรบ

เชอถอดวย ซงจะใชส านวนวา مجهول (ไมมใครรจก), .. ระดบท 6. เปนผรายงานทขาดความนาเชอถอมากยงขนไปอก, ซงส านวนทใช คอ

عنو سكتـوا (บรรดานกวชาการนงเงยบ, คอไมสนใจเขา), หรอ نظر فيو (ในตวเขามสงตอง

พจารณา), หรอ الحديث ذاىب الحديث، ساقط (ผซงหะดษของเขาไมมความหมาย), หรอ

روك الحديث واىى الحديث، متـ (ผซงหะดษของเขาถกเมน, หะดษของเขาออนเบาหวว), หรอ

ا ضعيف หรอ ,(เขาเปนคนพนาศในเรองหะดษ) ىالك جد (เขาเฎาะอฟมาก), หรอ ضع فوه

(นกวชาการตางถอวา เขาเฎาะอฟ), หรอ منكرالحديث (เขาเปนผรายงานหะดษทมงกร) เปนตน ...

ระดบท 7. ไดแกผรายงานท “ถกกลาวหา” วาพดเทจ, ซงส านวนทใชกคอ هم متـ

เปน (เขาไมไดรบความไววางใจ, เขาถกระแวง) متـ هم หรอ (เขาถกกลาวหาวาพดเทจ) بالكذبตน ...

ระดบท 8. ถอเปนผรายงานหะดษทขาดความไววางใจมากทสด, ไดแกผทมหลกฐาน

ชดเจนวาชอบพดเทจหรอชอบกหะดษ .. ซงนกวชาการจะใชส านวนวจารณวา اب เขาเปน) كذ จอมโกหก), หรอ ،الحديث يضع وض اع (เขาเปนนกปลอมหะดษ, เขาชอบกหะดษ), หรอ

... เปนตน (เขาคอดจญาล) دج الผรายงานต งแตระดบท 1 ถงระดบท 8 ตามปกตจะถอวาหะดษทถกรายงานมาจาก

ผรายงานเหลาน เปนหะดษเฎาะอฟ, ... (ยกเวนระดบท 1 และระดบท 2 ซงสามารถจะสนบสนนกนไดดงกลาวมาแลว) ... โดยเฉพาะอยางยง ผรายงานตงแตล าดบท 6 ลงมา แมจะมรายงานมาหลายกระแสกไมสามารถสนบสนนกนใหมน าหนกพอทจะอางเปนหลกฐานได เพราะจดเปนผรายงานทเฎาะอฟมาก ...

หมายเหต การจดล าดบผรายงานหะดษนน นกวชาการยงมทศนะขดแยงกนอยมาก ซงในทน ผมได

ยดถอบรรทดฐานการจดล าดบของทานอษ-ษะฮะบยจากหนงสอ “มซาน อล-เอยะอตดาล” เลมท 1 หนา 4 มาประยกตกบการจดล าดบของทานอบนหะญร อล-อสเกาะลานย จากหนงสอ “ตกรบต

26

ตะฮซบ” เลมท 1 หนา 4-5, ผนวกกบค าอธบายของทานอะหมด ชากร จากหนงสอ “ الباعث

... หนา 106 ”الحثيثและทเปนเกรดความรเพมเตมกคอ ค าวา حافظ และค าวา ج ةح ทเปนคณสมบตของ

ผรายงานระดบท 1 นน นกวชาการอธบายความหมายกนแตกตางกนหลายนย ... แตค าอธบายทรกนเปนทแพรหลายกคอ ...

หมายถง ผทสามารถทองจ าตวบทหะดษ พรอมทงสายรายงานของมนไดถง حافظ .1100,000 หะดษ ...

หมายถง ผทสามารถทองจ าตวบทหะดษ พรอมดวยสายรายงานของมนไดถง حج ة .2300,000 หะดษ ...

ΩΩΩΩ ท าเนยบเศาะหาบะฮทรายงานหะดษมาก 9 ทาน. นกวชาการหะดษในอดตทานหนง คอ “ทานบะกย บน มคลด” (ชอรองคอ อบ อบดร

เราะหมาน) ไดเขยนหนงสอขนมาเลมหนง ชอหนงสอ “อล-มสนด” คอ หนงสอทรวบรวมหะดษของแตละเศาะหาบะฮแตละทานเปนรายๆไป โดยทานไดประมวลรายนามของเศาะหาบะฮไวในหนงสอเลมนกวา 1,300 ทาน, แลวทานกไดจ าแนกเศาะหาบะฮเหลานนออกเปนกลมๆ คอกลมทรายงานหะดษมากกวา 2,000 หะดษ, กลมทรายงานหะดษนอยกวา 2,000 หะดษ, กลมทรายงานหะดษนอยกวา 1,000 หะดษ, กลมทรายงานหะดษเพยง 2-3 หะดษ, จนถงกลมทรายงานหะดษมาเพยงบทเดยว ตามล าดบ ...

หนงสอเลมน เปนหนงสอหะดษทมคณคามาก, นาเสยดายทปจจบนไมปรากฏวา จะมหนงสอเลมนอยในส านกพมพใดของโลกอสลามอก นอกจากอาจจะมหลงเหลออยในหอสมดของบางประเทศ เชน ประเทศสเปน เปนตน ...

ตอมา ทานอบนล ญซย (มชวตระหวางป ฮ.ศ. 510 – 597) กไดเขยนหนงสอหะดษขนมาเลมหนงชอ ألثر أىل فـهوم تـلقيح ซงไดรบการตพมพทประเทศอนเดย, ในหนงสอเลมน

ทานอบนล ญซย ไดคดลอกรายนามเศาะหาบะฮทรายงานหะดษมากทสดมาจากหนงสอ อล-มสนด ของทานบะกย บน มคลด ขางตน มาระบไวในหนาท 184, ซงผมจะขอน าเสนอเพยง 9 ทานตามล าดบดงตอไปน ...

1. ทานอบ ฮรอยเราะฮ ร.ฎ. ไดรายงานหะดษมา 5374 หะดษ 2. ทานอบดลลอฮ อบน อมร ร.ฎ. ไดรายงานหะดษมา 2630 หะดษ

27

3. ทานอนส บน มาลก ร.ฎ. ไดรายงานหะดษมา 2286 หะดษ 4. ทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. ไดรายงานหะดษมา 2210 หะดษ 5. ทานอบดลลอฮ อบน อบบาส ร.ฎ. ไดรายงานหะดษมา 1660 หะดษ 6. ทานญาบร บน อบดลลอฮ ร.ฎ. ไดรายงานหะดษมา 1540 หะดษ 7. ทานอบสะอด อล-คดรย ร.ฎ. ไดรายงานหะดษมา 1170 หะดษ 8. ทานอบดลลอฮ อบน มสอด ร.ฎ. ไดรายงานหะดษมา 848 หะดษ (แตในหนงสอ “อล-มสนด” ของทานอหมามอะหมด อบนหมบล ไดระบหะดษททานอบ

ดลลอฮ อบน มสอด ร.ฎ. รายงานไวถง 892 หะดษ .. ดงการอางองของทาน อะหมด มหมมดชากร ในหนงสอ الحثيث الباعث หนา 187) ...

9. ทานอบดลลอฮ บน อมร บนอล-อาศ ร.ฎ. ไดรายงานหะดษมา 700 หะดษ (ในหนงสอ “อล-มสนด” ของทานอหมามอะหมด ไดระบจ านวนหะดษททานอบดลลอฮ

บน อมร ร.ฎ. รายงานไว 722 หะดษ .. ดงการอางองในหนงสอเลมเดยวกน หนา 188) ... ความแตกตางในดานปรมาณเหลาน อาจเปนไปไดวา ในการบนทกของทานอหมามอะห

มด อบน หมบล มหะดษบางบททมขอความอยางเดยวกน แตมสายรายงานหลายกระแส ซงทานไดแยกแตละกระแสของหะดษนนมาบนทกซ ากนหลายครง จนดเหมอนกบเปนหะดษคนละบท ดงขอเทจจรงซงนกวชาการหะดษหลายทาน อาทเชน ทานอะหมด หมมดชากร เปนตนไดตรวจสอบ และระบไวใหนงสอ الحثيث الباعث หนา 187 ...

และจ านวนหะดษซงเศาะหาบะฮแตละทานรายงานมาน โปรดเขาใจดวยวา ทานผบนทก เพยงแตรวบรวมหะดษทมผ “อาง” วา เปนการรายงานไปจนถงเศาะหาบะฮแตละทานเหลานน โดยมไดจ าแนกหรอตรวจสอบความถกตองแตอยางใด ...

ดงนน ในปรมาณของหะดษอนมากมาย ดงการรายงานของเศาะหาบะฮแตละทานขางตน จงมผสมผสานทงหะดษเศาะเหยะฮ, หะดษหะซน, หะดษเฎาะอฟ, หรอแมกระทงหะดษเมาฎวะอ ปะปนอยมใชนอยเชนเดยวกน ...

28

บทท 6.

หะดษเฎาะอฟ (حديثضعيف) ค าวา “เฎาะอฟ” (ضعيف) ตามหลกภาษา เปนค าทมความหมายดานกายภาพตรงขามกบ

ค าวา قوى ทแปลวา สงทแขงแรง ...

ดงนน ความหมายของเฎาะอฟในดานกายภาพ จงแปลวา “สงทออนแอ” ... หะดษเฎาะอฟ เมอน ามาเปรยบเทยบกบกายภาพหรอสภาพรางกาย จงมความหมายวา เปนหะดษทออนแอ, ไมแขงแรง ... สวนค านยามของ “หะดษเฎาะอฟ” ตามหลกวชาการ หมายถง .. “หะดษซงมสถานภาพต ากวาหะดษหะซน เพราะขาดคณสมบตขอใดขอหนงทเปนเงอนไขของหะดษหะซน” ... หะดษเฎาะอฟจะมหลายระดบคลายๆกบผปวย คอ เฎาะอฟธรรมดาหรอผปวยธรรมดา ) เฎาะอฟมากหรอปวยคอนขางหนก ,(ضعيف) ا ضعيف جد ), เฎาะอฟรนแรงหรอผปวยคน

โคมา ( روك واه منكر، ،متـ ), และเฎาะอฟมากทสดอนเปรยบเสมอนผปวยในหองไอซยรอเวลา

ตาย นนคอ หะดษทถกกขนมาหรอหะดษปลอม (موضوع) นกวชาการ จะจ าแนกหะดษเฎาะอฟเหลานตามลกษณะและสาเหตแหงการเฎาะอฟของมนออกเปนหลายประเภท และแตละประเภทจะมชอเรยกทแตกตางกน .. ดงจะไดกลาวถงตอไป ... แตโดยทวๆไปแลว กมกจะเรยกหะดษเฎาะอฟทกประเภทในภาพรวมวา “หะดษเฎาะอฟ” เฉยๆ โดยไมไดแยกประเภทของมน, .. นอกจากความจ าเปนเพอการวเคราะหหรอเหตผลจ าเปนอนๆ ... สาเหตแหงการเฎาะอฟของหะดษ สาเหตแหงการเฎาะอฟของหะดษ จะมหลายสาเหตดวยกน แตสรปแลวจะมาจากเหตใดเหตหนงจาก 2 สาเหตตอไปน คอ ... (1). ความบกพรองในสายรายงาน ( اإلسناد من سقط ) หมายถงการรายงานไมตอเนองกน

, มลกษณะขาดตอน หรอขามขนตอนในรปแบบตางๆ ... (2). ความบกพรองในตวผรายงาน ( الر اوى فى نـقص ) หมายถงตวผรายงานขาดคณสมบต

แหงความนาเชอถอ เชน เปนผทความจ าแย, ไมมใครทราบประวต, เปนคนฟาซก (คนเลว), ชอบพดโกหก, มประวตชอบกหะดษ เปนตน ...

29

หะดษเฎาะอฟเพราะความบกพรองในสายรายงาน จะมทงหมด 7 ประเภทดวยกนคอ ... 1. หะดษมอลลก ( معل ق حديث )

2. หะดษมอฎอล ( معضل حديث )

3. หะดษมรซล ( مرسل حديث )

4. หะดษมงกอเฏยะอ ( قطع حديث منـ )

5. หะดษมดลลซ ( مدل س حديث )

6. หะดษมอนอน ( ع حديث نمعنـ )

7. หะดษมอนนน ( مؤن ن حديث )

และหะดษเฎาะอฟเพราะความบกพรองในตวผรายงาน จะมหลายประเภท, เรยงล าดบ

จากเฎาะอฟมากทสดไปหานอยทสดดงตอไปน ... 1. หะดษเมาฎวะอหรอหะดษปลอม ( موضوع حديث )

2. หะดษมตรก ( روك حديث متـ )

3. หะดษมงกร ( منكر حديث )

4. หะดษมอลลล ( معل ل حديث )

5. หะดษมดรอจญ ( مدرج حديث )

6. หะดษมกลบ ( مقلوب حديث )

7. หะดษมฎฏอรบ ( مضطرب يثحد )

8. หะดษมเศาะหหฟ ( مصح ف حديث )

9. หะดษชาซ ( شاذ حديث ) ตอไปนคอความหมาย, ค าอธบาย, และตวอยางของหะดษเฎาะอฟแตละชนดเหลานน ... (1). หะดษมอลลก ( معل ق حديث )

ค าวา “มอลลก” ตามหลกภาษา แปลวา ทถกแขวนไว, ทถกโยงใหลอยไว ... หะดษมอลลกตามหลกวชาการ หมายถง .. “หะดษซงผรายงานถกตดทงไป )คอไมไดระบชอไว( 1 คน, หรอหลายคนหรอทงหมดอยางตอเนองกน .. จากเรมตนของสายรายงาน หรอหลงจากผบนทกหะดษเปนตนไป” ... (โปรดดความหมาย “เรมตนสายรายงาน” ในหนา 12 บรรทดท 4 ทผานมาแลว) ...

30

อกนยหนง, หะดษมอลลก คอหะดษท “ผบนทก” บางทาน ไดอางลอยๆไปถงทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม โดยตดชอผรายงานในชวงตนของสายรายงานไป 1 คน, หรอหลายคนตอเนองกน, หรอตดทงทงหมด .. รปแบบการตดบางสวนของสายรายงานชวงตน อยางเชนผบนทกหะดษ(ซงเปนคนยคหลง) กลาววา “ทานนาเฟยะอ (เปนตาบอน) ไดรายงานมาจากทานอบน อมร ร.ฎ. (เปนเศาะหาบะฮ) วา ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม กลาววา .....” หรอรปแบบการตดสายรายงานทงหมด อยางเชน ผบนทกหะดษ (เปนคนยคหลง) กลาววา .. “ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม กลาววา ........” ตวอยางหะดษมอลลก

بـعد صل ى من: قال مل سو ويلع ـوالل لى ص ى بالن نع ةشائع نع ىور دقو: ىسيع وبـأ الق

... الجن ة فى بـيتا لو الل ـو بـنى ركعة عشرين المغرب

สายรายงานของหะดษบทน เปนอยางน ... 1. อบ อซา (คอ ทานอต-ตรมซย) 2. ทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. 3. ทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม กลาววา ...

“ผใดนมาซสนตหลงมครบ 20 รอกอะฮ พระองคอลลอฮ ซ.บ. จะทรงสรางบานหลงหนงใหเขาในสวรรค” ..

(อต-ตรมซย, ตอนทายของหะดษท 435) อธบาย ทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. สนชวตป ฮ.ศ. 57 ตามทศนะทถกตอง ... สวนทานอต-ตรมซย เกดเมอป ฮ.ศ. 209 และสนชวตป ฮ.ศ. 279 ... แสดงวา ทานอต-ตรมซยเกดหลงจากทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. สนชวตไปแลว 152 ป,

ทานอต-ตรมซยจงไมทนไดเจอทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. ... ดงนน การอางการรายงานของทานอต-ตรมซย จากทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. ในหะดษ

ขางตน จงเปนการอางลอยๆ โดยมไดระบรายนามบคคลอกหลายคนทเปนสายรายงานระหวางตวทานเองกบทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. เอาไวดวย ...

หะดษของทานอต-ตรมซยดงขางตนน จงเรยกวา “หะดษมอลลก” ซงเปนหะดษเฎาะอฟประเภทหนง เพราะขาดเงอนไขส าคญคอ สายรายงานไมตอเนองกน ...

31

แมวาหะดษบทน จะถกรายงานมาดวยสายรายงานทตอเนองจากการบนทกของทานอบน มาญะฮ หะดษท 1373, แตในสายรายงานดงกลาว มชอของ “ยะอกบ บน อล-วะลด อล-มะดนย” ซงถกทานอหมามอะหมดวจารณวา เปนจอมโกหกตวเปง แถมยงชอบกหะดษอกดวย ...

(ฟตโนตของทานมหมมด อบดลบากย, สนนอบน มาญะฮ, เลมท 1 หนา 437) ... ดงนน หะดษบทนจงยงคงสภาพเปนหะดษเฎาะอฟ, ... มใชเฎาะอฟธรรมดา แตถงขน

เปนหะดษเมาฎวะอ หรอหะดษก ามะลอทถกกขนมาอกตางหาก ... หมายเหต ในหนงสอหะดษเศาะเหยะฮของทานบคอรยเอง จะมหะดษมอลลกอยถง 1341 หะดษ,

แตหะดษมอลลกทกบทของทานบคอรย จะถก “เกรน” ไวในตอนเรมตนของแตละบาบ (บท) ทงสน, .. ไมมหะดษมอลลกบทไหนเลยทจะอยตอนกลางๆของแตละบาบอนหมายถงหะดษทถกรายงานมาอยางถกกจลกษณะแลว ...

สวนในหนงสอเศาะเหยะฮของทานมสลม ปรากฏวา มหะดษมอลลกอยเพยงบทเดยว, คอ ในบาบตะยมมม ...

ปญหากคอ หะดษมอลลกในหนงสอหะดษของทานบคอรยและทานมสลม จะถอวาเปนหะดษ “เฎาะอฟ” ดวยหรอไม ? ...

ค าตอบกคอ ตามหลกการขนพนฐานแลว หะดษ “มอลลก” ทกบท .. ไมวาจะบนทกโดยผบนทกทานใด ถอวา เปนหะดษเฎาะอฟทงสน, เพราะขาดคณสมบตของหะดษเศาะเหยะฮ คอ สายรายงานขาดตอน, ไมตอเนองกน .. ดงกลาวมาแลว ...

แตในกรณหะดษมอลลกของทานบคอรยและทานมสลม ตองถอเปนขอยกเวนเปนกรณพเศษ ...

ทงน นอกจากจะเปนการยอมรบของประชาชาตอสลามทงมวลถงความถกตองของหะดษบคอรยและมสลมแลว นกวชาการหะดษยงไดวจยและตรวจสอบแลวพบวา หะดษมอลลก, โดยเฉพาะ ของทานบคอรย .. จะม 3 ลกษณะ คอ ...

1. บางครง เปนการรายงานในลกษณะมอลลกตอนเรมตนบาบ (บท) แลวตอมา กจะมการรายงานหะดษเดยวกนในลกษณะสายรายงานตอเนอง (ดวยสายรายงานทถกตอง) อกครงในตอนหลง ...

2. สวนใหญ จะเปนการรายงานดวยส านวนทแสดงความแนนอน เชน قال (เขากลาววา كرذ ,(... (เขาบอกวา ...), حكى (เขาเลาวา ...) เปนตน ซงบงบอกถงความแนนอนชดเจนของสงหรอขอความทถกรายงานมานน ...

32

ทง 2 ลกษณะน นกวชาการจะถอวา หะดษมอลลกดงกลาวของทานบคอรย ถอเปนหะดษเศาะเหยะฮ ...

3. สวนหะดษมอลลกของทานบคอรยบางบททใชส านวนแสดงความไมแนนอน เชน มผบอกวา) ذكر หรอ ,(... มเลากนมาวา) حكى หรอ ,(มผกลาววา .. ซงไมรวาเปนใคร) قيل...) เปนตน ...

ในกรณนกใหถอวา หะดษมอลลกบทดงกลาว จะมทงทเปนหะดษเศาะเหยะฮ, หะดษหะซน, และหะดษเฎาะอฟ .. ซงขนอยกบการตรวจสอบดวา หะดษมอลลกบทนนๆ จะมรายงานมาจากกระแสอนหรอผบนทกทานอนดวยสายรายงานทตอเนองและถกตอง เพอสนบสนนกนไดหรอไม ? ...

นกวชาการหลายทาน ไดพยายามตรวจสอบหะดษมอลลกในหนงสอเศาะเหยะฮบคอรยแต

ละบท แลวสบคนหาและระบสายรายงานทตอเนองของมนจากการบนทกของผอน .. ซงหนงสอประเภทนทถอวาดทสดกคอหนงสอ “ عليق تـغليق التـ ” ของทานหาฟศ อบนหะญร อล-อสเกาะลานย ...

(2). หะดษมอฎอล ( معضل حديث )

ค าวา “มอฎอล” ตามหลกภาษา แปลวา .. ถกท าใหเหนดเหนอย, ถกท าใหออนเพลย ... ตามหลกวชาการ หะดษมอฎอล หมายถง ... “หะดษซงมผรายงาน ตกหลนหรอขาด

หายไป ตงแต 2 คนขนไปตอเนองกน .. จาก “ตอนกลาง” ของสายรายงาน” ตวอยางหะดษมอฎอล

رأى إذا كان وسل م عليو الل ـو صل ى الل ـو رسول أن جريج ابن عن سالم، بن سعيد أخبـرنا( الش افعى )

الحديث... . ومهابة وتكريما وتـعظيما تشريـفا ىذاالبـيت زد ألل هم : الوق يديو، رفع البـيت

สายรายงานของหะดษบทน เปนอยางน ... 1. ทานอหมามชาฟอย 2. ทานสะอด บน ซาลม 3. ทานอบน ญรอยจญ ซงกลาววา ... “ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมนน เมอมองเหนบยตลลอฮ ทานกจะยก

มอทงสองขน แลวกลาววา .. “โออลลอฮ ! โปรดเพมเตมใหแกบยตลลอฮนซงเกยรต, ความยงใหญ, ความยกยอง, และความเคารพ และ ....... (จนจบหะดษ)” ...

33

(หนงสอ “อล-มสนด” ของทานอหมามชาฟอย หนา 125) อธบาย ทานอบน ญรอยจญ ซงอางรายงานหะดษบทนมาจากทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะ

ลยฮวะซลลม ชอจรงคอ “อบดลมะลก บน อบดลอะซซ” .. มฐานะเปนเปนศษยของตาบอน (ตาบอต ตาบอน) ระดบอาวโส, .. เกดเมอป ฮ.ศ. 80, สนชวตเมอป ฮ.ศ. 149 หรอ 150 หรอ 151, ...

การรายงานหะดษบทนของทานอบน ญรอยจญมาจากทานนบย จงมผรายงานขาดหายไปจากชวงกลางของสายรายงานอยางนอย 2 ทานตดตอกน คอ ตาบอนทานหนง, กบเศาะหาบะฮของทานนบยอกทานหนง ...

ดวยเหตน ทานอซ-ซยละอยจงกลาวในหนงสอ “นศบร รอยะฮ” เลมท 3 หนา 37 วา .. “น เปนหะดษมอฎอล !” ...

ทานอบนหะญร อล-อสเกาะลานย กไดกลาวไวเชนเดยวกนในหนงสอ “อด-ดรอยะฮ” เลมท 2 หนา 13 ...

นกวชาการหะดษตางเหนพองกนวา หะดษมอฎอล เปนหะดษเฎาะอฟ, และมสถานภาพต ากวาหะดษมรซลทจะกลาวถงตอไปเสยอก ทงน เนองจากมการขาดหายไปของผรายงานอยางชดเจน ตงแต 2 คนขนไปตดตอกน ดงกลาวมาแลว ...

ทานอส-สะยฏย ไดกลาวไวใหนงสอ “ตดรบ อร-รอวย” เลมท 1 หนา 214 วา .. ต าราทมแนวโนมวาจะมหะดษมอฎอล, หะดษมงกอเฏยะอ (สายรายงานขาดตอน) และหะดษมรซลมากทสดกคอ หนงสอ “อส-สนน” ของทานสะอด บน มนศร และหนงสอตางๆจากการเรยบเรยงของทาน อบน อบย อด-ดนยา ...

(3). หะดษมรซล ( مرسل حديث )

ค าวา “มรซล” ตามหลกภาษา หมายถง .. สงทถกปลอยไป ... ความหมายของหะดษมรซลตามหลกวชาการ หมายถง .. “หะดษซงผรายงานใน “ชวง

ปลาย” ของสายรายงาน หลงจากตาบอนไปแลว (ซงสวนมากไดแกเศาะหาบะฮ) ถกตดทงไป .. คอมไดระบนามเอาไว” ...

อยางเชน ตาบอนทานหนง -- จะเปนตาบอนระดบผเยาวหรอระดบอาวโสกตาม -- กลาววา .. “ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมไดพดอยางนนๆ, หรอไดท าอยางนนๆ” เปนตน ...

จากตวอยางขางตนน จะเหนไดวา ตาบอนซงไมทนไดเจอกบทานนบย, แตกลบอางการ

รายงานมาจากทานนบยโดยตรง โดยมไดระบนามผทถายทอดหะดษใหกบตนเอง ซงอาจจะเปน

34

บคคลเพยงคนเดยวคอเศาะหาบะฮ, .. หรออาจจะเปนตาบอนสองคนหรอหลายคนทถายทอดหะดษบทนนตอๆกนมา รวมทงเศาะหาบะฮอกทานหนงดวยทถกตดออกไป ...

นกวชาการเคยตรวจสอบพบวา หะดษมรซลบางบท มการ “ตด” ผรายงาน ซงเปนตาบอนทรายงานหะดษบทนนตอๆกนมาถง 6 คน กอนจะถง เศาะหาบะฮ .. ออกจากสายรายงานของมน ...

(จากหนงสอ “อลมล หะดษ” ของทานอบดลลอฮ บน หะซน หนา 94) แสดงวา ในสายรายงานของหะดษบทน มผรายงานทเปนตาบอนถกตดหายไปในชวง

ปลายของสายรายงานหะดษ (ซงไมรวาเปนใครบาง) รวมทงเศาะหาบะฮดวยแลว มจ านวนถง 7 คนดวยกน ...

นคอ สาเหตส าคญทท าใหหะดษมรซลถกมองวา เปนหะดษเฎาะอฟ ... ตวอยางหะดษมรซล

وسل م عليو الل ـو صل ى الل ـو رسول كتبو ال ذى كتاب فى أن حزم بن بكر أبى بن عبدالل ـو عن( مالك)

... طاىر إال القرآن يمس ال أن: حزم بن لعمرو

สายรายงานของหะดษบทน เปนดงน ... 1. อหมามมาลก 2. อบดลลอฮ บน อบบกร ซงกลาววา ... ... ในหนงสอซงทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ไดเขยนใหแกทานอมร

บน หสมน (ป ของทานอบดลลอฮ บน อบบกร .. ตอนททานถกสงไปสอนความรเรองศาสนาแกชาวเยเมน) มขอความ (ตอนหนง) วา .. “หามแตะตองอล-กรอาน นอกจากผทสะอาดเทานน” ...

(หนงสอ “อล-มวฏเฏาะอ” ของทานอหมามมาลก, เลมท 1 หนา 157 หรอหะดษท 470 จากหนงสอ “ชรห อซ-ซรกอนย”) ...

อธบาย ทานอบดลลอฮ บน อบบกร เปนตาบอนระดบกลาง, เกดเมอป ฮ.ศ. 65 (สนชวตเมอป

ฮ.ศ. 135) จงไมทนไดเจอกบทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะซลลม และมไดรบฟงหรอรบทราบหะดษบทนจากทานนบยโดยตรง ...

35

ดงนน จงเปนทแนนอนวา ในการรายงานหะดษบทน ทานอบดลลอฮ บน อบบกร ไดตดผรายงานถดจากทานไป อยางนอย 1 คน คอเศาะหาบะฮ, .. และ “เปนไปได” อกเชนกนวา ผรายงานทถกตดออกไปนน มมากกวา 1 คน คอนอกจากเศาะหาบะฮแลว อาจมตาบอนทานอนทไดรบการถายทอดหะดษบทนจากเศาะหาบะฮ แลวมาถายทอดตอใหทานอบดลลอฮอกท กถกตดออกไปดวย ...

เมอทานอบดลลอฮซงเปนเพยงตาบอน มไดระบวา หะดษบทนทานไดรบการบอกเลามาจากตาบอนทานใด หรอเศาะหาบะฮทานใด แตทานกลบอางไปถงทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมโดยตรง ...

หะดษบทนของทานอบดลลอฮ, จากการบนทกของทานอหมามมาลก จงมสถานภาพเปน “หะดษ มรซล” ...

ตวอยางดงขางตนน เปนตวอยางของหะดษมรซลตามทศนะของนกวชาการหะดษ ซงถอวาหะดษมรซล คอหะดษซงผรายงานจะขาดหายไป “เฉพาะชวงปลายของสายรายงาน ถดจากตาบอนลงไป” .. ดงกลาวมาแลวเทานน ...

แตความหมายหะดษมรซลตามทศนะของนกวชาการฟกฮและนกวชาการอศลลฟกฮ จะหมายถง “ทกๆหะดษทสายรายงานขาดตอน”, ไมวาจะขาดตอนจากชวงตน, ชวงกลาง, หรอชวงปลาย .. ถอเปนหะดษมรซลทงสน ...

นกวชาการบางทาน เชนทานอหมามอบหะนฟะฮ, ทานอหมามมาลก, และทานอหมามอะหมด อบนหมบล (ตามทศนะทรกนแพรหลายจากทาน) เปนตน ถอวา หะดษมรซล เปนหะดษเศาะเหยะฮและน ามาอางเปนหลกฐานไดหากคณสมบตอนๆของมนถกตอง ...

มมมองของพวกทานเหลานกคอ ผท “ถกตด” ออกไปจากสายรายงานของหะดษมรซล กคอเศาะหาบะฮ, .. และเศาะหาบะฮของทานนบยทกคน เปนผทเทยงธรรม (عادل) และเชอถอได (ثقة), ดงนน การทตาบอนไมไดระบนามเศาะหาบะฮ จงไมสงผลเสยแตอยางใดตอหะดษ ...

แตทานอหมามชาฟอยและนกวชาการหะดษสวนใหญ, นกวชาการฟกฮ, และนกวชาการอศลลฟกฮถอวา หะดษมรซล เปนหะดษเฎาะอฟ ! .. ทงน เนองจากเปนหะดษทขาดคณสมบต นนคอ สายรายงานไมตอเนอง, และไมรสถานภาพของผรายงานทถกตดออกไป (ทมใชเศาะหาบะฮ) วา เชอถอไดหรอไม ...

ทงน เพราะผรายงานทถกตดออกไปจากสายรายงานของหะดษมรซลนน ไมจ าเปนวาจะตองเปนเพยงเศาะหาบะฮเพยงคนเดยวเสมอไป, แตอาจจะมตาบอนทานอนๆ –- ซงบางครงกมถง 6 ทานดงขอมลทน าเสนอไปแลว --- ทถกตดทงไปดวย และในบคคลทถกตดทงเหลาน เปนไปไดวาอาจมบางคนทขาดความนาเชอถอ เชนความจ าเสอม, หรอมความผดพลาดบอย, เปนตน ...

36

ทศนะของนกวชาการสวนใหญน ถอเปนทศนะทถกตอง ... จะอยางไรกตาม หากหะดษมรซลบทใด มสายรายงานชวงตนและชวงกลางถกตอง แลวม

การรายงานมาจากหะดษกระแสอน อยางตอเนองดวยขอความตรงกนดวยสายรายทถกตอง, .. หรอมขอความเหมอนกนกบหะดษมรซลบทอนทมสายรายงานถกตอง แตผรายงานของหะดษมรซลบทอน เปนคนละคนกบผรายงานของหะดษมรซลบทน, .. หรอขอความของหะดษมรซลบทน สอดคลองตรงกนกบหะดษเมากฟอนเปนค าพดของเศาะหาบะฮทานใดทานหนง, .. หรอปรากฏวา มการฟตวากนอยางแพรหลายจากบรรดานกวชาการ ดวยเนอหาทตรงกบหะดษมรซลบทดงกลาวนน ..

ภายใตเงอนไขตางๆดงทกลาวมานน ถอวา หะดษมรซลบทนน สามารถน ามาอางเปนหลกฐานได ...

(จากหนงสอ “อร-รซาละฮ” ของทานอหมามชาฟอย, หนา 461 – 463) และหะดษมรซลของทานอหมามมาลกจากตวอยางขางตน กจดอยในกรณน คอ “ตวบท”

ของมน ถอเปนหะดษทถกตอง (เศาะเหยะฮ), ทงนเพราะไดรบการสนบสนนจากหะดษอนๆทมขอความสอดคลองตรงกนหลายบท ...

(ดรายละเอยดจากหนงสอ “อรวาอล ฆอลล” เลมท 1 หนา 158 – 161) ต าราหะดษทรวบรวมหะดษมรซลเอาไว และไดรบการยอมรบอยางแพรหลายทสดกคอ .. ألبى ألمراسيل .1 داود

إلبن ألمراسيل .2 حاتم أبى

ألحكام الت حصيل جامع .3 للعالئى المراسيل

หะดษมรซล เศาะหาบย ( حابىص ال مرسل حديث (

หะดษมรซลเศาะหาบย หมายถงหะดษมรซลซงเศาะหาบะฮบางทาน ไดอางรายงานค าพดหรอการกระท าของทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ... ทงๆทเขามไดรบฟงหะดษบทนนจากปากของทาน หรอมไดเหนการกระท าอนนนของทาน, ท งนกมสาเหตเนองมาจากเพราะขณะนน เขายงเปนผเยาวเกนไป, หรอเพราะเขาเพงจะรบอสลามจงไมทนไดรบฟงหะดษนนจากทาน หรอไมทนไดเหนการกระท าอนนนของทาน, หรอเปนเพราะเขามไดอย ณ ทน นดวย ในขณะททานศาสดาพดหรอกระท าสงทเขารายงานมานน ...

หะดษประเภทน มเปนจ านวนมากจากการรายงานของบรรดาเศาะหาบะฮผเยาวบางทาน อาทเชน ทานอบน อบบาส, ทานอบนซ-ซบยร, ทานมะหมด บน ละบด ร.ฎ. เปนตน ...

นกวชาการถอวา หะดษมรซลเศาะหาบย เปนหะดษเศาะเหยะฮและสามารถน ามาอางเปนหลกฐานได หากวาคณสมบตอนๆของมนครบถวนและถกตอง, ทงน เพราะตามรปการณแลว

37

เศาะหาบะฮผรายงานหะดษมรซลทานนน จะตองไดรบฟงหะดษบทนนมาจากเศาะหาบะฮทานอนอกทหนง และการทเขามไดระบนามเศาะหาบะฮผถายทอดหะดษใหแกเขาในสายรายงาน ถอวา ไมมผลเสยอนใดตอหะดษทเขารายงานนน ทงน เพราะเศาะหาบะฮทกทาน ---ไมวาจะระบนามหรอไมกตาม --- ลวนเปนผทรงคณธรรมทงสน ดงกลาวมาแลว ...

(4). หะดษมงกอเฏยะอ ( قطع حديث منـ )

ค าวา “มงกอเฏยะอ” (قطع ตามหลกภาษา แปลวา สงทขาด, .. ซงมความหมายตรง (منـขามกบค าวา สงทตอเนอง (مت صل) ...

ความหมายของหะดษมงกอเฏยะอตามหลกวชาการ หมายถง .. “หะดษซงสายรายงานของมนขาดตอนและไมตอเนองกน ไมวาจะเพราะสาเหตใดกตาม” ...

(จากหนงสอ “ตยซร มศฏอละฮ อล-หะดษ” หนา 76) นคอ ค านยามของหะดษมงกอเฏยะอโดยทวๆไป ... จากค านยามดงกลาว จะเหนไดวา หะดษทง 3 ประเภททกลาวมาแลวขางตน คอหะดษ

มอลลกซงมการขาดตอนชวงตนของสายรายงาน, หะดษมอฎอลซงมการขาดตอนตงแต 2 คนขนไป ตอเนองกน ชวงกลางของสายรายงาน, และหะดษมรซลซงมการขาดตอนตงแตหลงจากตาบอนลงมาในชวงปลายของสายรายงาน สามารถจะเรยกวา เปนหะดษมงกอเฏยะอ ไดทงสน ...

ดวยเหตน นกวชาการหะดษยคหลง จงไดพยายามใหค านยามหะดษมงกอเฏยะอเสยใหม เพอใหดเปนเอกเทศแตกตางจากหะดษทง 3 ประเภทขางตน ดงตอไปน ..

หะดษมงกอเฏยะอ หมายถง .. “หะดษซงผรายงาน ขาดหายไป 1 คนจาก “ชวงกลาง” ของสายรายงาน, หรอขาดหายไปหลายคน แตมไดขาดอยางตอเนอง”

จากค านยามอนน ความหมายของหะดษมงกอเฏยะอ จงแตกตางจากความหมายของหะดษทง 3 ประเภทขางตน –- โดยเฉพาะ หะดษมอฎอล --- อยางสมบรณ ...

ตวอยางหะดษมงกอเฏยะอ

دبع نع ةدائز نع ى فعجال ىلع نب نيسح انربـخأ ،ديمح نب دبع انثـد ح( ى ذمرلتـ ا) ويلع ـوالل ىل ص ى بالن ىتأ: لاق لبج نب اذعم نع ى،ليـل ىبأ نب نمحالر دبع نع ،ريمع نب كلمال لجالر ىتأي سيلفـ ،ةفرعم امهنـيـبـ سيلو ةأرام ىقل الجر تيأرأ! ـوالل لوسر اي: القفـ لجر مل سو. ؟ اهعامجي مل ون أ ال إ ا،هيـلإ وى ىتأ دق ال إ أيش وتأرام ىلإ . . . . .. . . ىل صيو أض وتـيـ نأ هرمأف. . .

สายรายงานของหะดษบทน เปนดงน ... 1. อต-ตรมซย

38

2. อบดน บน หมยด 3. หเซน บน อะลย อล-ญอฟย 4. ซาอดะฮ บน กดามะฮ 5. อบดลมะลก บน อมยร 6. อบดรเราะหมาน บน อะบยลยลา 7. มอาซ บน ญะบล ร.ฎ. ซงกลาววา ... ... ชายผหนงไปหาทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม แลวกลาววา .. “โอ

ทานรอซลลลอฮ ! ทานจะวาอยางไรหากผชายคนหนง ไดเจอกบผหญงคนหนงโดยทไมเคยรจกกนมากอน, แลวเขากกระท าตอเธอทกอยางเยยงสามพงกระท าตอภรรยาของเขา (หมายถงมการกอดจบเลาโลมกน) เพยงแตเขายงมไดรวมประเวณกบเธอเทานน ?” ........ ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม จงสงใหเขาไปท าวฎอ และนมาซ (สนต) เสย ...

(อต-ตรมซย, หะดษท 3113) อธบาย ทานอต-ตรมซย ไดกลาวในตอนทายของหะดษบทนวา ... “หะดษบทน สายรายงานไมตอเนองกน (คอขาดตอนหรอมงกอเฏยะอ) .. อบดรเราะห

มาน บน อะบยลยลา ไมเคยไดรบฟงหะดษบทใดจากทานมอาซ บน ญะบล, เพราะทานมอาซ เสยชวตในชวงททานอมร ร.ฎ. เปนคอลฟะฮ, และตอนททานอมรถกฆาตกรรม อบดรเราะหมาน บน อะบยลยลา ยงเปนทารกอายแค 6 ขวบเทานน” ...

ทานอล-บยฮะกย ไดกลาวในหนงสอ “อส-สนน อล-กบรอ” เลมท 1 หนา 125 วา ... “ในหะดษน มอรซาล (คอ มการขาดตอน) จากอบดรเราะหมาน บน อะบยลยลา, เพราะ

เขาไมทนไดเจอกบทานมอาซ บน ญะบล ร.ฎ.” ... ดงนน การททานอบดรเราะหมาน บน อะบยลยลา ไดอางรายงานหะดษบทนมาจากทานม

อาซ บน ญะบล ร.ฎ. ทงทเขาไมทนไดเจอและไมเคยไดรบฟงหะดษใดๆจากทานมอาซ แสดงวา ในระหวางทานอบดรเราะหมาน กบทานมอาซ จะตองมผรายงานทขาดหายไป 1 คน ...

หะดษของทานอต-ตรมซบบทน จงมสถานภาพเปนหะดษมงกอเฏยะอ ...

บรรดานกวชาการ มความเหนสอดคลองกนวา หะดษมงกอเฏยะอ เปนหะดษเฎาะอฟ, ทงน เนองจากไมทราบสถานภาพของผรายงานทขาดหายไปนนวา เปนใคร ?เชอถอไดหรอไม ? ...

(5). หะดษมดลลซ ( مدل س حديث )

39

ค าวา “มดลลซ” เปนนามกรรม ( المفعول إسم ), มาจากรากศพทวา “ตดลซ” (تدليس) ซงหมายถง การปกปดรอยต าหนของสนคา ...

เพราะฉะนน ค าวามดลลซตามหลกภาษา จงมความหมายวา .. สงทถกปกปดความบกพรองหรอรอยต าหน ...

สวนความหมายของ “หะดษมดลลซ” ตามหลกวชาการ หมายถง .. “หะดษซงผรายงานบางทาน ไดปกปดขอบกพรองของสายรายงาน เพอใหดผวเผนวาดขน”

(จากหนงสอ “ตยซร มศฏอละฮ อล-หะดษ หนา 78) ทานอล-อรอกย ไดแบงหะดษมดลลซออกเปน 3 ประเภทคอ ... 1. ตดลซ อสนาด ( إلا تدليس سناد )

2. ตดลซ ชยข ( خويـالش سيلدت )

3. ตดลซ ตซวยะฮ ( الت سوية ستدلي ) สวนทานอบนศเศาะลาห จะแบงหะดษมดลลซออกเปน 2 ประเภทเทานน คอ ตดลซ

อสนาด กบตดลซ ชยข, โดยผนวกประเภททสามคอ ตดลซ ตซวยะฮ เขาไปในประเภทแรก คอ ตดลซ อสนาด ...

(จากหนงสอ “อต-ตดลซ ฟล หะดษ” หนา 36) เพอมใหเปนเรองยงยากส าหรบทานผอาน ผมกจะเรมตนน าเสนอค านยามและตวอยาง

ของหะดษมดลลซจากประเภทแรก คอ “ตดลซ อสนาด” กอน เพราะถอวา มมากทสดจากตดลซทง 2 หรอ 3 ประเภทขางตน ... แลวตอจากนน กจะอธบายเรองของตดลซประเภทท 2 คอ “ตดลซ ชยค” พอเปนสงเขปในตอนหลง ...

ค านยามของ “ตดลซ อสนาด” นกวชาการ มความขดแยงกนในการใหค านยามของค าวาตดลซอสนาด แตค านยามท

ไดรบการยอมรบมากทสด ไดแกค านยามของทานอล-บซซาร และทานอบนล กอฏฏอน ดงตอไปน ...

ر منو، يسمع مالم منو سمع قد عم ن الر اوى يـ روى أن ىو منو سمعو ي ذكرأن و أن غيـ

หมายถง .. “การทผรายงานหะดษทานหนง ไดอางการรายงานหะดษบทหนงมาจาก

“ผซงเขาเคยไดรบฟงหะดษบางบทมาจากทาน” .. โดยมไดบอก )อยางชดเจนในการรายงานหะดษบทน( วา ไดยนหะดษบทนมาจากทาน .. (แตใชส านวนในการรายงานทก ากวม เพอใหผ อนเขาใจวา เขาไดรบฟงหะดษบทนมาจากทาน)” ...

40

อธบาย ค าวา .. “ไดอางการรายงานหะดษบทหนงมาจากผซงเขาเคยไดรบฟงหะดษบางบทมาจาก

ทาน” .. หมายความวา เขาไดอางหะดษมาจากผซงตามปกตและตามความเปนจรงแลว ผรายงานทานน เปนผรวมสมย, เคยพบปะ, รจก, และเขาเคยไดรบฟงหะดษบางบทมาจากทานผนบางเหมอนกน ...

ค าวา .. “โดยมไดบอกอยางชดเจนวา ไดยนหะดษบทนมาจากทาน” .. หมายความวา กรณของหะดษมดลลซบทน ความจรงเปนหะดษทเขาไดรบฟงมาจากผรายงานทานอน มใชจากผรายงานทานน .. แตเขากลบ “ปกปด” คอ ไมยอมระบรายนามของผทถายทอดหะดษตวจรงใหกบเขาในการรายงานหะดษบทน .. ทวา, เขากลบไปอางการรายงานหะดษบทนมาจากทานผน, .. ขณะเดยวกน เขากมไดบอกอยางชดเจนวาเขาไดยนมนจาก “ปาก” ของทาน ...

ปกต ส านวนอนถอวาชดเจน ซงเปนขอยนยนและแสดงวา ผรายงานไดยนหะดษมาจากปากผถายทอดใหเขาจรงๆ ผรายงานจะตองใชส านวนวา .. ثنى คอ “เขาไดพดกบฉน” หรอ حد

رنى .. يـقول فالنا سمعت .. คอ “เขาไดบอกฉน” หรอ أخبـ คอ “ฉนไดยนทานผนน กลาว”

เปนตน ... ค าวา .. “แตใชส านวนในการรายงานทก ากวม เพอใหผอนเขาใจวา เขาไดรบฟงหะดษบท

นจากทาน” .. หมายความวา เขาไดใชส านวนในการรายงาน ในลกษณะซงหากฟงเพยงผวเผนแลว กดคลายๆกบวาเขาไดรบฟงหะดษน, มาจากทานผนจรงๆ ...

ส านวนทผรายงานหะดษมดลลซใช จะฟงดคลมเครอและไมชดเจน, อยางเชนการกลาววา .. فالن عن คอ “มรายงานมาจากทานผนน”, หรอ .. فالن قال คอ “ทานผนนไดกลาววา” .. เปนตน โดยมไดระบลงไปวา ตนไดยนหะดษนมาจากปากทานผนนอยางแทจรงแตอยางใด ซงหากฟงเผนๆและไมพจารณาใหดจากส านวนดงกลาว กจะดเหมอนกบวา ผรายงานทานนน จะไดรบฟงหะดษนมาจากผทเขาอางถงจรงๆ ..

หมายเหต ในกรณของ “ผรายงานหะดษมดลลซ” น ผมจะใชส านวนเรยกในภาษาไทยเปนการ

สวนตววา “ผรายงานหะดษในลกษณะมวนม” ซงเปนภาษาทฟงเขาใจงาย, และคอนขางตรงประเดนยงกวาส านวนอนๆ ...

ตวอยางหะดษมดลลซจากประเภท “ตดลซ อสนาด”

41

ليوع الل ـو صل ى الل ـو رسول أن عائشة عن عروة عن الز ىرى عن راشد بن نـعمان روى

.. الل ـو سبيل فى ي جاىد أن إال خادما وال فط امرأة يضرب لم وسل م

สายรายงานของหะดษบทน เปนอยางน ... 1. นอมาน บน รอชด 2. อซ-ซฮรย

3. อรวะฮ บน อซ-ซบยร 4. ทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. ซงกลาววา ... “แทจรง ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม จะไมเคยตสตรหรอคนรบใชคน

ใด เวนแตเมอทานมงมนในวถทางแหงอลลอฮเทานน” (จากหนงสอ “อลล อล-หะดษ” ของทานอบน อบยหาตม เลมท 1 หนา 324) อธบาย ทานอบน ชฮาบ อซ-ซฮรย (หมายเลข 2) เปนผทเชอถอได และเคยรายงานหะดษมาจาก

ทานอรวะฮ บน อซ-ซบยรหลายบท ... แตในกรณหะดษบทน ทานอบ หาตม อร-รอซย ไดกลาววา .. “ทานซฮรย ไมเคยไดรบ

ฟงหะดษบทนมาจากทานอรวะฮ” ... (จากหนงสอเดม, จากเลมและหนาเดยวกน)

หรออกนยหนง ทานซฮรยไดรบฟงหะดษบทนมาจาก ผอน จากทานอรวะฮ ... แตทานซฮรย มไดระบนามของบคคลผนน, และขณะเดยวกนกมไดระบอยางชดเจนวา

ไดรบฟงหะดษนมาจากปากทานอรวะฮ เพราะจะกลายเปนการกลาวเทจไป .. ทวา, ทานกลบใชส านวนในการรายงานวา .. عروة عن (มรายงานจากทานอรวะฮ) ซงท าใหผฟงเขาใจผดวา ทานได

ยนหะดษนมาจากทานอรวะฮ ... นอกจากนน ทานซฮรยยงมประวตวา เปนผชอบรายงานหะดษในลกษณะ “มวนม”

อยในระดบสาม .. จากการจดอนดบของทานอบนหะญร อล-อสเกาะลานย ซงถอวา (مدل س)เปนผรายงานหะดษมดลลซทมปรมาณคอนขางสง ...

(จากหนงสอ “ตะอรฟ อะฮลต ตกดซ” ( التـ قديس أىل تـعريف ) ของทานอบนหะญร อล-อส

เกาะลานย หนา 109) ...

42

ตวทานซฮรยในกรณน เรยกวาเปน “มดลลซ” (مدل س) คอ บคคลทชอบรายงานหะดษในลกษณะมวนม ...

การททานซฮรย ไดอางรายงานหะดษบทนมาจากทานอรวะฮ ทงๆททานมไดรบฟงหะดษบทนมาจากทานอรวะฮ เรยกวา “ตดลซ” (تدليس) คอ การรายงานหะดษในลกษณะมวนม ...

และหะดษบทนททานซฮรยรายงานมา เรยกวา “หะดษ มดลลซ” ( مدل س حديث ) คอ

หะดษทถกรายงานมาในลกษณะมวนม ... สรปแลว หะดษบทนททานซฮรย อางการรายงานมาจากทานอรวะฮ บน อซ-ซบยร จงถอ

วา เปน “หะดษ มดลลซ” ซงเปนหะดษเฎาะอฟประเภทหนง ... หมายเหต บรรดานกวชาการระดบน า (แมกระทงทานบคอรย) ยอมรบหะดษททานซฮรยรายงาน

ดวยการใชค าวา عن ... คอ “มรายงานจาก ..” อนเปนเปนส านวนก ากวมทผรายงานหะดษมดลลซชอบใชกน ...

(จากหนงสอ “ญาเมยะอ อต-ตะหศล” ของทานอล-อะลาอย หนา 109) สณนษฐานวา สาเหตกเพราะนกวชาการชนน าเหลานนเชอเครดตทานซฮรยวา ทานคงได

ยนหะดษบทนนๆมาจากผททานกลาววา .. “มรายงานจาก .....” จรงๆ ยกเวนหากมหลกฐานชดเจนวา ทานซฮรยมไดรบฟงหะดษบทนน, จากทานผนน, .. ดงตวอยางหะดษขางตน จงจะปฏเสธหะดษบทนนจากการรายงานของทาน ...

นยามของ “ตดลซ ชยข” ( الش يـوخ ليستد )

ค าวา “ชยข” แปลวา คร, ผถายทอดความร ... ดงนน ค านยามของตดลซชยขจงหมายถง .. “การทผรายงานหะดษ ไดอ าพรางนามจรง

ของผทถายทอดหะดษบทหนงใหกบตน ดวยการระบนามอน, หรอระบนามแฝง, หรอระบลกษณะ .. อนไมเปนทรจกกนวา หมายถงผถายทอดหะดษทานนน”

ตวอยางหะดษมดลลซจากประเภทตดลซชยข

ثـنا..... ( .............ال س يـوطى ) ثنى بـردة، أبى بن ىارون حد يـعلى بن يحيى عن حسين، أخى حد

وأ ىدر جت ىريـ أن لمسلم يحل ال: مرفـوعا يزيد بن الس ائب عن الز ىرى عن موسى، بن عبدالل ـو نعสายรายงานของหะดษบทน เปนอยาง . .. ى لع ال إ ىتروع

น ...

43

1. อส-สะยฏย .......... (ผมละเวนรายนามตงแต 2 -7 เพอประหยดเนอท) 8. ฮารน บน อบยบรดะฮ 9. หซยน (พชายของฮารน) 10. ยะหยา บน ยะอลา 11. อบดลลอฮ บน มซา 12. ซฮรย 13. อซ-ซาอบ บน ยะซด 14. ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ซงกลาววา ... “ไมอนญาตใหมสลมคนใด มองรางเปลอยของฉน หรอสงควรสงวน (เอาเราะฮ) ของฉน

ยกเวนอะลยเพยงผเดยว” ... (จากหนงสอ “อล-ละอาลย อล-มศนอะฮ” ของทานอส-สะยฏย เลมท 1 หนา 375) ... อธบาย ในสายรายงานของหะดษบทน มชอของ “อบดลลอฮ บน มซา” (หมายเลข 11), ดงทม

ระบนามอยในสายรายงานททานเหนนน ... ความจรงแลว นามจรงของบคคลผนคอ “อมร บน มซา อร-เราะฮบย” ( موسى بن عمر

... ซงมประวตเปนผชอบกหรอปลอมหะดษ .. (الر حيبى ผรายงานบางคนกอนหนาทานอมร (เขาใจวา คงจะฝกฝายแนวทางของชอะฮ) กลววา ถา

ระบนามจรงของทานอมร ผนออกไป กจะไมมใครยอมรบหะดษบทนทตองการยกยองทานอะลย บน อบยฏอลบ ร.ฎ. จงจดการอ าพรางนามของทานอมร บน มซา ดวยการเปลยนแปลงเปน “อบดลลอฮ บน มซา” แทนดงทเหน เพราะอบดลลอฮ บน มซา เปนผไมเคยมประวตในการกหะดษ ...

ทานอส-สะยฏย ไดกลาวในหนงสอ “อล-ละอาลย อล-มศนอะฮ” เลมท 1 หนา 375 หลงจากทไดรายงานหะดษบทนวา ...

تدليسا اسمو الر اوى بلقـ الوض اع، الر احيبى موسى بن عمر ىو عبدالل ـو! موضوع

“น เปนหะดษปลอม ! อบดลลอฮ (บน มซา) ทแทกคอ “อมร บน มซา อร-เราะฮบย” นก

ปลอมหะดษตวยง, ผรายงาน (บางคน) ไดเปลยนแปลงนามของเขา (เปนอบดลลอฮ บน มซา) เพอตบตาผอน” ...

ดงนน นกวชาการจงเรยกหะดษบทนวา “หะดษ มดลลซ ชยข” คอ หะดษทมการอ าพรางนามจรงของผถายทอด ซงถอวา เปนหะดษเฎาะอฟ ...

44

มมมองของนกวชาการเกยวกบการรายงานของมดลลซ อนเนองมาจากผรายงานหะดษประเภท “มดลลซ” หรอผชอบรายงานหะดษในลกษณะมว

นม ปกตแลว คณสมบตสวนตวจรงๆ จะเปนผทเชอถอได ... เพยงแตมขอบกพรองใน “ลกษณะการรายงาน” ทคลมเครอ .. ดงตวอยางขางตน ...

ดวยเหตน นกวชาการหะดษ จงมทศนะขดแยงกนเกยวกบการรายงานของผรายงานมดลลซดงกลาววา จะเชอถอไดหรอไม ? .. เปนหลายทศนะ แตทเปนทยอมรบกนจะม 2 ทศนะ คอ ...

1. จะไมยอมรบการรายงานของผทมประวตวา ชอบรายงานหะดษในลกษณะตดลซ (ชอบ

มวนม) ในทกๆกรณ, ไมวาจะใชส านวนทชดเจนหรอส านวนทคลมเครอในการรายงานกตาม เพราะ การรายงานหะดษในลกษณะตดลซโดยเจตนา ถอวาเปนขอบกพรองทยอมรบไมไดอยแลว ...

2. ใหพจารณาดวา เขาใชส านวนในการรายงานลกษณะไหน ? ... ถาเขาใชส านวนทชดเจนในการรายงาน เชนเขากลาววา ثنى ฯลฯ (เขาไดพดกบฉน) حد

.. ถอวา หะดษทเขารายงานมานน เชอถอได, เพราะแสดงวาเขาไดรบฟงหะดษบทนนมาจากผ ถายทอดจรง และไมมขอคลมเครอในการรายงาน ...

แตถาเขาใชส านวนทก ากวมและคลมเครอในการรายงาน เชนกลาววา فالن عن (ม

รายงานมาจากทานผนน ...) เปนตน ถอวา หะดษทเขารายงานมาบทนน เชอถอไมได, เพราะเปนหะดษมดลลซซงเปนหะดษเฎาะอฟดงกลาวมาแลว ...

ทศนะท 2 น คอทศนะทถกตองตามความเหนของนกวชาการสวนใหญ ... รายนามผรายงานหะดษมดลลซทรกนแพรหลายทสด ผรายงานหะดษมดลลซ มจ านวนมากหลายรอยทาน และมถง 5 ระดบ, .. ตามการจด

ระดบของทานอบนหะญร อล-อสเกาะลานยในหนงสอ التـ قديس أىل فتـعري ของทาน ...

แตในทน ผมขอเสนอเพยงรายชอของผทมชอเสยงคนหทสดบางทานตงแตระดบ 3 เปนตนไป .. โดยเรยงตามล าดบดงตอไปน ...

ระดบ 3 ตดลซคอนขางมาก .. ระดบ 4 ตดลซมาก .. และ ระดบ 5 ตดลซมากทสด รายชอผทอยในระดบ 3 ... 1. หะซน อล-บศรย (ชอจรงคอ “หะซน บน อบยหะซน ยะซาร อล-บศรย”)

45

2. อล-อะอมช (ชอจรงคอ “สลยมาน บน มฮรอน”) 3. หะบบ อบนอบย ษาบต 4. หมยด อฏ-เฏาะวล (ชอจรงคอ “หมยด บน อบยหมยด อฏ-เฏาะวล”) 5. สะอด บน อบยอะรบะฮ 6. ซฮรย (ชอจรงคอ “มหมมด บน มสลม อบนชฮาบ อซ-ซฮรย”) 7. อบ อซ-ซบยร อล-มกกย (ชอจรงคอ “มหมมด บน มสลม อล-อะสะดย”) รายชอผทอยในระดบ 4 ... 1. บะกยะฮ บน วะลด 2. หจญาจย บน อรฏออ 3. อบน ญรอยจญ (ชอจรงคอ “อบดลมะลก บน อบดลอะซซ”) 4. อะฏยะฮ อล-เอาฟย (ชอจรงคอ “อะฏยะฮ บน ซะอด บน ญนาดะฮ”) 5. มหมมด บน อสหาก บน ยะซาร (เจาของหนงสอ رة ازىالمغ และ سيـ )

6. วะลด บน มสลม รายชอผทอยในระดบ 5 ... 1. อะบาน บน อบยอยาช 2. อบรอฮม บน อบดลลอฮ อล-มศศซย 3. ญาบร บน ยะซด อล-ญอฟย 4. อบดลลอฮ อบน ละฮอะฮ 5. ลยษ บน อบยสลยม 6. ยะหยา บนอบยหยยะฮ อล-กลบย 7. อบรอฮม บน มหมมด บน อบยยะหยา อล-อสละมย (6). หะดษมอนอน ( عن حديث معنـ )

หะดษมอนอน คอหะดษซงผรายงาน ใชส านวนในการรายงานดวยค าวา عن .. แปลวา “จาก” ซงเปนการสอความหมายวา .. “มรายงานมาจาก ....” นนเอง ..

นกวชาการมทศนะขดแยงกนเกยวกบหะดษมอนอนวา จะถอวา เปนหะดษทสายรายงานขาดตอน หรอสายรายงานตอเนอง ? ...

นกวชาการบางทานกลาววา หะดษมอนอน ถอวาเปนหะดษทสายรายงานขาดตอน,

ทงน เพราะส านวนทวา .. “มรายงานมาจาก ..” ถอเปนค าพดทคลมเครอ และไมไดบงบอกชดเจนเลยวา ผรายงานทานนน ไดรบฟงหะดษบทนนมาจาก “ปาก” ของผถายทอดหะดษใหเขาอยาง

46

แทจรง ดงทไดอธบายมาแลว เวนแตจะมหลกฐานยนยนวา เขาไดรบฟงหะดษนนมาจากปากผ ถายทอดจรงๆเทานน จงจะถอวาสายรายงานไมขาดตอน ...

แตนกวชาการหะดษสวนใหญมทศนะวา ตามปกตหะดษมอนอน ถอเปนหะดษทสายรายงานตอเนอง, .. และหากคณสมบตอนๆของหะดษนน ถกตองและเชอถอได หะดษมอนอนบทนน กเปนหะดษเศาะเหยะฮหรอหะดษหะซนอยางใดอยางหนง .. แตท งนและทงนน กยงมเงอนไขประกอบหลายอยางดวยกน, .. อนเปนทงเงอนไขทนกวชาการมความเหนตรงกน และเงอนไขทมความเหนขดแยงกน ..

ในทน ผมจะน าเสนอเพยงเงอนไขทนกวชาการมมตสอดคลองกน ซงมอย 2 เงอนไข

ดวยกน คอ ... 1. ผรายงานหะดษทใชส านวนวา عن (มรายงานมาจาก ..) ในการรายงานหะดษบทนน

จะตองไมมประวตวาเปน (مدل س) .. คอ ผชอบรายงานหะดษในลกษณะ “มวนม” ดงทผานมาแลว ...

2. บคคลทงสอง .. หมายถง “ผรายงาน” ทใชส านวนวา عن .. กบ “ผถายทอด” หะดษบทนนใหเขา ตามรปการณจะตองเคยพบปะกนมาแลว เชน เปนคนในยคเดยวกนทอาศยอยในต าบลเดยวกน หรออ าเภอเดยวกน เปนตน ...

ถาขาดเงอนไขขอใดขอหนงจาก 2 ประการขางตน เชน ผรายงานทใชส านวนวา عن

เปนผมประวตเปน مدل س , ... และ/หรอตามรปการณแลว ไมเคยพบปะกนมากอนกบผถายทอดหะดษใหเขา กตองถอวา หะดษบทนนเปนหะดษทสายรายงานขาดตอน ซงเปนหะดษเฎาะอฟ ...

สรปใหฟงกนงายๆอกครง หะดษมอนอนจะม 2 ประเภทคอ ... 1. หะดษมอนอนทเฎาะอฟ หมายถงหะดษทใชส านวนในการรายงานดวยค าวา عن โดย

ผรายงานทมประวตเปนมดลลซในระดบ 3 หรอ 4 หรอ 5, ... และไมมหลกฐานวา เขาไดรบฟงหะดษบทนนมาจาก “ปาก” ของผถายทอดหะดษใหเขาจรงๆ

2. หะดษมอนอนทเศาะเหยะฮ หมายถงหะดษทใชส านวนในการรายงานดวยค าวา عن .. โดยผรายงานทไมมประวตเปนมดลลซดงกลาวขางตน, และสายรายงานอนๆไมมขอบกพรอง ...

ตวอยางหะดษมอนอนทเฎาะอฟ

ثـنا"( ةالقرائ جزء" فى البخارى ) ثـنا: قال مالك، بن معقل حد بن محم د عن عوانة، أبـو حد

الر كعة بتلك تـعتد لم ركوعا القوم أدركت إذا: قال ىريـرة أبى عن األعرج عبدالر حمن عن إسحاق،

..

47

สายรายงานของหะดษบทน เปนดงน ... 1. บคอรย 2. มะอกล บน มาลก 3. อบ อะวานะฮ 4. มหมมด บน อสหาก 5. อบดรเราะหมาน อล-อะอรอจญ 6. อบ ฮรอยเราะฮ ร.ฎ. ซงกลาววา ... “หากทานมาทน (อหมาม) ขณะทพวกเขาก าลงรกวะออย ทานกจงอยานบวาไดรอกอะฮ

(จากการทนรกวะอนน)” ... (จากหนงสอ “ญซอล กรออะฮ” ของทานบคอรย, หนา 24)

อธบาย 1. ทานมหมมด บน อสหาก ผรายงานหมายเลข 4 เปนผรายงานหะดษทมประวตเปน

มดลลซ ทชอบรายงานหะดษในลกษณะ “มวนม” มากในระดบท 4 ... (โปรดเปดกลบไปดตวอยางรายชอผรายงานทเปนมดลลซ ระดบ 4 ทหนา 53) 2. ส านวนททานใชในการรายงานหะดษบทน ทานไมไดบอกวา ثنى عبدالر حمن حد

عبدالر حمن عن แตทานบอกวา .. (อบดรเราะหมาน อล-อะอรอจญ ไดกลาวกบฉน) .. األعرج

األعرج (มรายงานมา จากอบดรเราะหมาน อล-อะอรอจญ) ... อนถอวา(ปนส านวนทคลมเครอ ...

หะดษบทนจงเรยกวา เปนหะดษมอนอน, .. คอหะดษทถกรายงานโดยใชค าวา عن

(จาก) .. ทถกรายงานโดยบคคลทมประวตเปน مدل س (มดลลซ) ระดบ 4 ดาว คอทานมหมมด บน อสหาก ...

หะดษมอนอนบทน จงเปนหะดษมอนอนทเฎาะอฟ .... ตวอยางหะดษมอนอน ทเศาะเหยะฮ

ثـنا( البخارى ) ثـنا بش ار، بن محم د حد إبـراىيم، بن سعد عن شعبة، عن عدى، أبى بن محم د حد

آمر أن ىممت لقد: قال وسل م عليو الل ـو صل ى الن بى عن ىريـرة أبى عن عبدالر حمن بن حميد عن

مهيلع قر حأف ةالالص نودهشي ال قـوم منازل إلى أخالف ثم فـتـقام، لص الةبا

48

สายรายงานของหะดษบทน เปนดงน ... 1. บคอรย

2. มหมมด บน บชชาร 3. มหมมด บน อบยอะดย 4. ชอบะฮ บน อล-หจญาจญ 5. สะอด (สะอด) บน อบรอฮม 6. หมยด บน อบดรเราะหมาน 7. อบ ฮรอยเราะฮ ร.ฎ. 8. ทานนบยมหมมด ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ซงกลาววา ... “ขอสาบาน ! ฉนตงใจจะสงให(ใครสกคนน า) นมาซ จากนน ฉนกจะยอนกลบไปยง

บานของกลมชนทไมมารวมนมาซ (ญะมาอะฮ) แลวฉนกจะเอาไฟคลอกพวกเขาเสย”... (บคอรย, หะดษท 2420)

อธบาย 1. ผรายงานล าดบท 4, 5, และ 6 คอทานชอบะฮ, ทานสะอด บน อบรอฮม, และทานห

มยด บน อบดรเราะหมาน ทกทาน ลวนใชส านวนในการถายทอดหะดษตอกนดวยการใชค าวา ... ทง 3 ทาน (โปรดยอนไปอานดลกษณะการรายงานจากภาษาอรบขางตน) عن

หะดษบทน จงมชอเรยกวา หะดษมอนอน ... 2. แตผรายงานทง 3 ทานนน ไมปรากฎวาจะมทานใดเคยมประวตเปนผรายงานหะดษ

ในลกษณะมวนม (مدل س) แมแตผเดยว ... 3. ผรายงานหะดษบทนทกทาน เปนผทเชอถอได, และตามประวตแลวทกทานเคย

รายงานหะดษอนกนมา จากปากสปากอยางตอเนอง, ไมมการขาดตอนเลย ... ดงนน หะดษมอนอนบทน จงถอวา เปนหะดษมอนอนทเศาะเหยะฮ ... (7). หะดษ มอนนน ( مؤن ن حديث ) หะดษมอนนน หมายถง .. หะดษซงผรายงานบางทาน ไดใชส านวนในการรายงานดวยค า

วา “ “ .. ซงมความหมายในภาษาไทยวา “แทจรง” .. อยางเชนเขากลาววา إن หรอ ”أن ثـنا حد

... قال فالنا أن النف ” ซงแปลวา “นาย ก. (นามสมมต) ไดกลาวกบฉนวา แทจรง นาย ข. (นามสมมต) กลาววา .....” เปนตน ...

49

สถานภาพและเงอนไขตางๆของหะดษ “มอนนน” ในแงทวา จะเชอถอไดหรอไม ? กเหมอนกนทกประการกบหะดษ “มอนอน” ทผานมาแลว จงไมขออธบายซ าและไมขอน าเสนอตวอยาง ณ ทนอก ...

บทท 7. หะดษเฎาะอฟเพราะความบกพรองในตวผรายงาน

50

ค าวา “บกพรองในตวผรายงาน” จะมสาเหตหลกมาจาก 2 ประการ คอ .. 1. มความบกพรองในดานคณธรรม ( العدالة فى الجرح )

2. มความบกพรองในดานความทรงจ า ( الض بط فى الجرح ) ความบกพรองในดานคณธรรม จะมลกษณะ 5 ประการ คอ ..

เปนคนชอบกลาวเทจ ถกกลาวหาวาพดเทจ เปนคนฟาซก (คนชว) เปนผท าบดอะฮหรออตรกรรมในศาสนา เปนผซงไมมใครทราบประวตหรอไมมใครรจก

สวนความบกพรองในดานความทรงจ า กจะมคณลกษณะ 5 ประการเชนกน คอ ...

เปนผรายงานหะดษใหผดพลาดจนนาเกลยด แมจะไมบอยกตาม ความจ าเสอมหรอแย เปนคนพลงเผลอบอย เปนคนรายงานหะดษผดพลาดบอย รายงานใหขดแยงกบผอนทนาเชอกวา

ดงไดกลาวมาแลวในหนาท 34 วา หะดษเฎาะอฟทความบกพรองเกดจากตวผรายงานนน สรปแลวจะมทงหมด 9 ประเภทดวยกน เรยงตามล าดบคอ หะดษเมาฎวะอหรอหะดษปลอม, หะดษมตรก, หะดษมงกร, หะดษมอลลล, หะดษมดรอจญ, หะดษมกลบ, หะดษมฎฏอรบ, หะดษมเศาะหฟ และหะดษชาซ ...

ตอไปน คอรายละเอยด, ความหมาย, ตวอยาง และค าอธบายประกอบตวอยางของหะดษ

เฎาะอฟแตละประเภทเหลานน ... (1). หะดษเมาฎวะอ ( موضوع حديث )

ค าวา เมาฎวะอ (موضوع) ตามหลกภาษา มทมาจากรากศพทวา وضع ซงมความหมายวา .. วางลง, ท าใหลดต าลง, ท าใหดอยคณคาลง ...

สวนความหมาย “หะดษเมาฎวะอ” ตามหลกวชาการ หมายถง .. “สงซงถกกขนมา อนมลกษณะเปนค าพดหรอการกระท า .. แลวถกอางวาเปนค าพดหรอการกระท าของทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม” ...

51

ตวอยางหะดษเมาฎวะอ

اشد خ ىبأ نب ماشى وبـأ ىلع نب دم حم انثـ ،ى ركسعال انميلس نب داود انثـد ح ( ةاجم نبإ)

نع ى مليـالد نب ـوالل دبع نع ةلبـع ىبأ نب مياىربـإ نع ،نصحم نب دمح م انثـد ح: الق ،ى لصومال ،ةالص الو اموص ةعدب باحصل ـوالل لبقيـ ال: مل سو ويلع ـوالل ىل ص ـوالل لوسر الق: الق ةفيـذح

،الدع الو ا،فرص الو ا،ادهج الو ،ةرمع الو ا،جح الو ،ةقدص الو

.. العجين من الش عرة تخرج كما اإلسالم من يخرج

สายรายงานของหะดษบทน เปนอยางน ...

1. อบน มาญะฮ 2. ดาวด บน สลยมาน 3. มหมมด บน อะลย 4. มหมมด บน มหศอน 5. อบรอฮม บน อบยอบละฮ 6. อบดลลอฮ บน อด-ดยละมย 7. หซยฟะฮ บน ยะมาน ร.ฎ. 8. ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ซงกลาววา ... “พระองคอลลอฮ จะไมทรงรบการถอศลอด, การนมาซ, การบรจาคทาน, การท าหจญ,

การท าอมเราะฮ, การญฮาด, การเตาบะฮ และการถายถอนบาปของผทท าบดอะฮ, .. เขาจะหลดออกจากอสลามเหมอนเสนผมทหลดออกจากแปงฉะนน” ...

(อบน มาญะฮ, หะดษท 49) อธบาย ในสายรายงานของหะดษบทน บคคลล าดบท 4 คอทาน “มหมมด บน มหศอน" ถก

ทานอด-ดารกฏนยวจารณวา ชอบกหะดษ, และทานยะหยา บน มอนกลาววจารณวา เขาเปนจอมโกหก ...

(จากหนงสอ “มซาน อล-เอยะอตดาล” เลมท 3 หนา 476) ทานอบนหะญร อล-อสเกาะลานย ไดกลาวในหนงสอ “อต-ตกรบ” เลมท 2 หนา 205

วา بـوه ... คอ บรรดานกวชาการเหนพองกนวา เขาชอบพดโกหก كذ

52

ดวยเหตน ทานอล-อลบานยจงไดกลาวสรปในหนงสอ “อฎ-เฎาะอฟะฮ” เลมท 3 หนา 684 (หะดษท 1493) วา หะดษน เปนหะดษเมาฎวะอ หรอหะดษปลอม ...

เกยวกบการน าหะดษปลอมบทใดมากลาวอางในกรณใดๆนน ทานอหมามนะวะวย ไดกลาวในหนงสอ “ชรห มสลม” เลมท 1 หนา 71 มความหมายวา ..

“เปนเรองตองหาม (หะรอม) ในการน าหะดษเมาฎวะอบทใดมาอาง ส าหรบ “ผทรหรอมนใจ” แลววา หะดษบทนนเปนหะดษปลอม เวนแตเขาจะตองระบสถานภาพของมนเอาไวดวย .. มฉะนน เขากจะถกจดเขาอยในความหมายหะดษบทหนงของทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมทกลาววา .. ผใด อางหะดษบทใดจากฉน โดยทเขากรแลววา มนเปนเรองเทจ ) คอ สงทถกกเทจใหฉน( เขากเปนหนงจากบรรดาผกลาวเทจทงหลาย” ...

เหตใด จงมการกหะดษปลอมขน ? ท งๆทมหะดษทถกตองซงถกรายงานมาจากเศาะหาบะฮจ านวนมาก จนเปนทรกน

แพรหลายวา ทานศาสดา ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมเคยกลาวส าทบเอาไววา .. “ผใดทเจตนาอางความเทจใหฉน เขากจงเตรยมทพ านกของเขาในนรก” แตถงกระนน กลบปรากฏวายงมหะดษทถกกเทจขนมามากมาย จนดเหมอนวา ผกหะดษเหลานนไมเคยเกรงกลวตอการกลาวหามของทานศาสดาแตอยางใด ...

จงท าใหเกดขอกงขาวา ท าไมจงเปนเชนนน ? ... บรรดานกวชาการไดพยายามวเคราะหหาสาเหตแหงการกหะดษปลอมของบคคลตางๆ

แลวพอจะสรปเหตผลแหงการกหะดษปลอมของบคคลเหลานนไดดงน ... 1. เพอตองการสนบสนนหรอ “เชยร” ลทธหรอมษฮบ ทตนเองสงกดและคลงไคลอย ... ตวอยางจากเหตผลขอน ไดแกการกหะดษปลอมจ านวนมากของพวกชอะฮ เพอ

สนบสนนทานอะลย ร.ฎ. และบรรดา “อะฮลลบยต” ทพวกเขาจ ากดเอาเองวา หมายถงวงศวารของทานศาสดา ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมเปนการเฉพาะ .. ท งๆทความจรง ค าวา “อะฮลลบยต” จะมความหมายครอบคลมถงบคคลทกคนในครอบครวของทานศาสดา อนไดแกภรยาทงหมดของทาน และบตรหลานของทาน ...

หรอตวอยางจาก “หะดษปลอม” บทหนงทผคลงไคลในมษฮบหะนะฟยไดกขนมา โดยอางรายงานมาจากทานศาสดา ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม มขอความวา ...

رجل أم تى فى ويكون إبليس، من أم تى ىعل أض ر إدريس بن محم د لو يـقال رجل أم تى فى يكون

فة أبـو لو يـقال ... أم تى سراج ىو حنيـ

53

“ตอไปในประชาชาตของฉน จะมชายผหนงมชอเรยกกนวา “มหมมด บน อดรส” (หมายถงทานอหมามชาฟอย) เขาจะเปนภยตอประชาชาตของฉนยงกวาอบลส, และกจะมในประชาชาตของฉน ผ ซงมชอเรยกกนวา “อบ หะนฟะฮ” .. เขาผ นแหละคอดวงประทปแหงประชาชาตของฉน” ... (จากหนงสอ “อล-เมาฎอาต” ของทานอบนล ญซย, เลมท 1 หนา 457) 2. เพราะเขาใจวาท าไปโดยมเจตนาดแลวจะไดรบผลบญ ... กรณน สวนมากจะเปนผ ทกหะดษเกยวกบเรองอต-ตรฆบ วต-ตรฮบ ( رغيب التـ

رىيب คอ หะดษเกยวกบเรองการสงเสรมใหท าความดบางอยาง และปรามจากการกระท า (والتـ ความชว, .. หรอกหะดษในเรองความประเสรฐของการนมาซ หรอการถอศลอดในวาระตางๆ, หรอความประเสรฐของอล-กรอานซเราะฮตางๆ .. ซงผทมชอเสยงมากในดานการกหะดษเรองความประเสรฐของอล-กรอานซเราะฮตางๆน ไดแก อบ อศมะฮ นห บน อบยมรยม ( عصمة أبـو

مريم أبى بن نـوح ) และมยสะเราะฮ บน อบดรอบบฮ ( رب و عبد بن ميسرة ) ...

3. พวกนอกศาสนาหรอพวกศตรของอสลามทตองการจะท าลายหรอบดเบอนหลกการอนบรสทธของอสลาม ดวยการกสายรายงานเทจและกหะดษเทจในเรองของอสลามขนมา ..

4. พวกกหะดษเทจเพอประจบสอพลอผน าและผปกครอง ... 5. พวกกหะดษเทจเพอแสวงหาผลประโยชนและสรางความศรทธาแกชาวบานท

รเทาไมถงการณ ซงสวนมากมกจะเปนพวกนกเลานทานทมกจะกหะดษอนเปนเรองราวแปลกประหลาดทมลกษณะเปนอภนหาร เพอใหถกใจชาวบานทนยมชมชอบเรองประเภทน ...

6. พวกกหะดษเทจเพราะอยากดง และตองการมชอเสยงวา ตนเองเปนผรายงานหะดษจ านวนมากคนหนง ... บรรดานกปลอมแปลงหะดษระดบแนวหนาทถกเปดเผยชอ จะมอยเปนจ านวนมาก ซงผมจะขอระบนามของบางคน ดงตอไปน ...

1. อบน อบยยะหยา ( يحيى أبى إبن ) แหงมะดนะฮ,

2. อล-วากดย ( ,แหงกรงบฆดาด (الواقدى 3. มกอตล บน สลยมาน ( سليمان بن مقاتل ) แหงครอซาน,

4. มหมมด บน สะอด อช-ชามย ( ش امى ال سعيد بن محم د ) แหงซเรย,

5. วะฮบน บน วะฮบน อล-กอฎย ( القاضى وىب بن وىب )

6. มหมมด บน อซ-ซาอบ อล-กลบย ( الكلبى الس ائب بن محم د )

7. อบ ดาวด อน-นะคออย ( الن خعى وداودأبـ )

8. อสหาก บน นะญห อล-มลฏย ( الملطى نجيح بن إسحاق )

54

9. ฆยาษ บน อบรอฮม อน-นะคออย ( ى عخالن مياىربـإ نب اثيغ )

10. อล-มฆเราะฮ บน สะอด อล-กฟย ( رة ى الكوف سعد بن المغيـ )

11. อะหมด บน อบดลลอฮ อล-ญวยบารย ( الجويـبارى عبدالل ـو بن أحمد )

12. มะอมน บน อะหมด อล-ฮรวย ( الهروى أحمد بن مأمون )

13. มหมมด บน อกกาชะฮ อล-กรมานย ( نى الكرما عك اشة بن محم د )

14. มหมมด บน ตะมม อล-ฟาเราะยาบย ( الفاريابى تميم بن محم د )

15. มหมมด บน ซยาด อล-ยชกรย ( اليشكرى زياد بن محم د )

.......... ฯลฯ ......... (2). หะดษมตรก ( روك حديث متـ )

ค าวา “มตรก” ตามหลกภาษา แปลวา สงทถกละทง, สงทถกเมน ... ชาวอรบจะเรยกเปลอกไขหลงจากทลกไกถกฟกออกมาแลววา “تريكة” คอ สงทถกโยน

ทง เพราะไมมประโยชนอะไรอก ... สวนความหมาย “หะดษมตรก” ตามหลกวชาการหะดษ หมายถง .. “หะดษซงผรายงาน

ถกเพงเลงวาชอบพดโกหก ( بالكذب متـ هم ), หรอถกวจารณวา روك الحديث متـ คอ ผซงหะดษ

ของเขาถกเมนเพราะเฎาะอฟมาก” ... ตวอยางหะดษมตรก

ثـناح: قال طالب، أبى بن يحيى عن( الجوزى إبن) نا: قال الغف ار، عبد بن عمرو د ث العو ام حد

ـوالل ىل ص ـوالل لوسر الق: الق ةريـرى ىبأ نع ةعرز ىبأ نع كردم نب ى لع انثـد ح: الق ،بشوح بنبرسي البرس انميإلا ن إ: مل سو ويلع ويلع د ر ابت اذإف ،ونم عزن دبعال ىنز اذإف ،آءشي نم ـوالل هل

... สายรายงานของหะดษบทน เปนดงน ... 1. อบนล ญซย 2. ยะหยา บน อบยฏอลบ 3. อมร บน อบดลฆอฟฟาร 4. อล-เอาวาม บน ฮชบ 5. อะลย บน มดรอก

55

6. อบ ซรอะฮ 7. อบ ฮรอยเราะฮ ร.ฎ. 8. ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ซงกลาววา ... “แทจรง อหมานนน คอเสอเกราะซงพระองคอลลอฮ ซ.บ. ทรงสวมมนใหผทพระองคทรง

ประสงค ดงนน หากบาวคนใดผดประเวณ เสอเกราะแหงอหมานนนกถกถอดออกจากตวเขา, แลวเมอเขาเตาบะฮ มนกจะถกสวมคนใหแกเขาอก” ...

(จากหนงสอ “ซมมล ฮะวาอ” ( الهوى ذم ) ของทานอบนลญซย หนา 190) อธบาย ในสายรายงานของหะดษบทน บคคลล าดบท 3 คอ “อมร บน อบดลฆอฟฟาร อล-ฟะก

มย" ถกทานอบหาตม อร-รอซยวจารณวา .. روك الحديث متـ คอผซงหะดษของเขาถกเมน ... (จากหนงสอ “อล-ญรห วต-ตะอดล” เลมท 6 หนา 246)

และทานอบน อะดยกลาววจารณวา .. الحديث بوضع أت هم (เขาถกเพงเลงวา เปนผชอบก

หะดษปลอม) ... (จากหนงสอ “มซาน อล-เอยะอตดาล” เลมท 3 หนา 272)

ดงนน หะดษบทขางตนนตามหลกวชาการจงถอเปน “หะดษมตรก” หรอหะดษซงถก

เมนเพราะออนมาก ( ا ضعيف جد ) ในระดบไลเลยกบหะดษปลอม ... (3). หะดษมงกร ( منكر حديث )

ค าวา “มงกร” ตามหลกภาษา แปลวา สงทถกคดคาน, สงทถอวาไมถกตอง, สงทถอวาเปนความผด ...

ส าหรบความหมายของ “หะดษมงกร” ตามหลกวชาการหะดษ จะม 2 ความหมายคอ ... 1. หมายถง .. “หะดษซงผรายงานทขาดความเชอถอ, หรอบกพรองดานความทรงจ า

หรอเปนผรายงานทเฎาะอฟ ไดรายงานมา “ตามล าพง” โดยไมมผใดไดรายงานหะดษบทนนมาใหสอดคลองกบเขาเลย” ...

2. หมายถง .. “หะดษซงผรายงานทเฎาะอฟ – ไมวาดวยสาเหตใดกตาม – ไดรายงานใหขดแยงกบผรายงานทเชอถอได” ...

ตวอยางหะดษมงกรตามความหมายท 1

56

قال ىريـرة أبى عن مةلس أبى عن الز ىرى عن الص لت بن مسلمة عن ارسو بن سال م عن( العقيلى )

من عتق وآخره مغفرة، وأوسطو رحمة، رمضان شهر لو أ: وسل م عليو الل ـو صل ى الل ـو رسول قال:

... الن ار

สายรายงานของหะดษบทน เปนดงน ... 1. อล-อกอยลย 2. ซลลาม บน เซาวาร 3. มซละมะฮ บน อศ-ศอลต 4. อซ-ซฮรย 5. อบสะละมะฮ 6. อบ ฮรอยเราะฮ ร.ฎ. 7. ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ซงกลาววา ... “เรมตนของเดอนรอมะฎอน คอ ความเมตตา, กงกลางของมน คอการอภยโทษ, และ

สดทายของมน คอการปลดปลอยจากไฟนรก” ... (จากหนงสอ “อฎ-ฎอะฟาอ” ของทานอล-อกอยลย, หะดษท 172) อธบาย 1. ในสายรายงานของหะดษบทน บคคลล าดบท 2 คอ “ซลลาม บน เซาวาร” ถก

ทานอบน อะดย กลาววจารณวา منكرالحديث คอ เปนผรายงานหะดษทมงกรหรอออนมาก, ทานอบ หาตม กลาววจารณวา بالقوى ليس คอ เขามใชผรายงานทนาเชอถอนก ...

(จากหนงสอ “มซาน อล-เอยะอตดาล” เลมท 2 หนา 178) 2. สวนผรายงานล าดบท 3 คอ “มซละมะฮ บน อศ-ศอลต” ถกทานอษ-ษะฮะบย

กลาววจารณวา يـعرف ال คอ เปนผทไมมใครรจก หรออกนยหนง คอเปนคนมจญฮล (مجهول) ... (จากหนงสอเลมเดยวกน, หนา 179)

3. ไมปรากฏวาจะมผใดไดรายงานหะดษนมาจากทานซลลาม บน เซาวาร และทานมซละมะฮ บน อศ-ศอลตอกนอกจากทานอล-อกอยลยในกระแสนเทานน ...

หะดษบทนจากกระแสน จงเปนหะดษทถกรายงานมา “เพยงล าพง” โดยผรายงานทเฎาะอฟทง 2 ทานนน คอทานซลลามและทานมซละมะฮ จงถอวา เปนหะดษมงกร .. ซงเปนหะดษทเฎาะอฟมากและไมสามารถน ามาอางเปนหลกฐานได ...

57

ตวอยางหะดษมงกรตามความหมายท 2

نع ،اقر وال رطم انثـ ،ةزمح نب تسرد انثـ ،اطي خ نب ةفيـلخ انثـ ى،لعيـوبأ انربـخأ( ىن الس نبإ) سو ويلع ـوالل ىل ص ى بالن نع سنأ نع ،ةادتقـ لبقتـسي ـوالل ىف نيابـ حتم نيدبع نم ام: الق مل امهل رفغيـ ىت ح اقر فتـيـ مل ال إ مل سو ويلع ـوالل ىل ص ى بالن ىلع انيل صيو وحافصيفـ وباحص امىدحأ

... رخ أت امو امهنـم مد قتـ ام امهبـونـذ

สายรายงานของหะดษบทน เปนอยางน ... 1. อบน อส-ซนนย 2. อบ ยะอลา 3. คอลฟะฮ บน คอยยาฏ 4. ดรสต บน หมซะฮ 5. มะฏอร อล-วรรอก 6. เกาะตาดะฮ 7. อนส บน มาลก ร.ฎ. 8. ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ซงกลาววา ... “ไมมหรอกทเมอบาวสองคนทรกกนเพราะอลลอฮ โดยคนหนงจากสองคนนนไดมงไปหา

เพอนของเขา และสมผสมอกบเพอนของเขา แลวท งสองก กลาวเศาะละวาตแกทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม เวนแต .. เขายงมไดแยกจากกนจนกวาเขาทงสองจะไดรบการอภยโทษในบาปทผานพนมาแลวและบาปทจะถงตอไป” ..

(จากหนงสอ “อะมล อล-เยาม วล-ลยละฮ” ของทานอบน อส-ซนนย หมายเลขหะดษท 94) ...

อธบาย 1. บคคลล าดบท 4 ในสายรายงานของหะดษน คอ “ดรสต บน หมซะฮ” ถกทานอด-ดา

รกฏนยกลาววจารณวา .. เปนผรายงานทเฎาะอฟ ... (จากหนงสอ “อฎ-ฎอะฟาอ วลมตรกน” ของทานอด-ดารกฏนย หมายเลขบคคลล าดบท

214) ... หะดษดวยขอความดงขางตนนน จงเปนหะดษทมสายรายงานเฎาะอฟ แตขอความ

บางสวนของมนขดแยงกบหะดษทเศาะเหยะฮ คอ ...

58

2. ขอความของหะดษเศาะเหยะฮ (หะดษถกตอง) เกยวกบเรองการสมผสมอเมอเจอกน จะมขอความดงน ..

... اقفتريـ نأ لبقـ امهلرفغ ال إ انحافصتيفـ انيقتليـ نيملسم نم ام

“ไมมหรอกทมสลมสองคนมาเจอกนแลวสมผสมอกน เวนแตเขาทงสองจะถกอภยโทษ

ให กอนทจะแยกจากกน” หะดษน เปนหะดษเศาะเหยะฮ (ถกตอง) ในภาพรวม ซงถกรายงานมาจากเศาะหาบะฮ 2

ทาน คอทานอล-บะรออ บน อาซบ ร.ฎ. จากการบนทกของทานอบดาวด หะดษท 5212, ทานอต-ตรมซย หะดษท 2727, ทานอบนมาญะฮ หะดษท 3703 เปนตน, และรายงานมาจากทานอนส อบนมาลก ร.ฎ. จากการบนทกของทานอะหมดใน “อล-มสนด” เลมท 3 หนา 142 ...

3. ขอความในหะดษเฎาะอฟจากการรายงานของทานดรสต บน หมซะฮขางตน กบขอความหะดษเศาะเหยะฮดานลางน แตกตางกนดงน ...

ก. ขอความของหะดษเฎาะอฟกลาววา .. “แลวทงสองกกลาวเศาะละวาตแกทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม” ...

แตในหะดษเศาะเหยะฮ จะไมปรากฏมขอความดงกลาวน ... ข. ขอความของหะดษเฎาะอฟกลาววา .. “เขาทงสองจะไดรบการอภยโทษในบาปทผาน

พนมาแลว และบาปทจะถงตอไป” ... แตในหะดษเศาะเหยะฮ ระบเพยงวา .. “เขาทงสองจะถกอภยโทษใหกอนทจะแยกจากกน”

.. ซงตามรปการณ คงหมายถงบาปทอาจเกดขนขณะก าลงสนทนากนในการพบปะกนครงนน, แตมไดหมายถงบาปทผานมาแลวในอดต หรอบาปทจะเกดขนในอนาคต .. ดงขอความของหะดษเฎาะอฟขางตนดวย ...

เพราะฉะนน ขอความของหะดษขางตนในลกษณะทวา .. ใหมการอานเศาะละวาตใหแกทานนบยขณะสมผสมอกนกด, การถกอภยโทษใหในบาปทผานมาแลวและบาปทจะถงตอไปกด .. ถอวาเปนขอความท “มงกร” เพราะถกรายงานโดยผรายงานทเฎาะอฟ คอทานดรสต บน หมซะฮ, .. ไปขดแยงกบการรายงานของผทเชอถอไดมากกวา ดงส านวนจากการรายงานของหะดษทถกตองบทหลง ...

หมายเหต

59

ในกรณดงขางตนน เราไดรบทราบกนแลววา “หะดษมงกร” คอหะดษซงผรายงานทเฎาะอฟ ไดรายงานใหขดแยงกบผรายงานทเชอถอได ...

ในท านองเดยวกน ทานผอานทราบไหมวา “หะดษทถกรายงานโดยผรายงานทเชอถอได ไปขดแยงกบผรายงานทเฎาะอฟ” ในกรณเดยวกนน ทางหลกวชาการหะดษ จะเรยกหะดษบทนนวาอะไร ? ...

ค าตอบกคอ จะเรยกหะดษบทนนวา “หะดษ มะอรฟ” ( معروف حديث ) ... หะดษมงกร จงเปนหะดษทมลกษณะตรงขามกบ หะดษมะอรฟ ... ซงถาหากจะเปรยบเทยบกบกระดานหก ทางดานหกสง กคอ หะดษมะอรฟ, สวนดาน

หกต า กคอหะดษมงกร ... หะดษทมคณสมบตตรงกนขาม ลกษณะคลายคลงกบหะดษคน จะมปรากฏอกคหนง คอ

"หะดษมะหฟศ” ) محفوظ حديث ( กบ “หะดษชาส” ( شاذ حديث ) ซงจะไดกลาวถงและอธบายตอไปในตอนหลง (หนาท 87) .. อนชาอลลอฮ ...

(4). หะดษมอลลล ( معل ل حديث )

หะดษมอลลล มชอเรยกอกอยางหนงวา “หะดษมะอลล” หมายถง .. “หะดษซงมปรากฏความบกพรองอนละเอยดออน จนสงผลเสยตอความถกตองของหะดษบทนน ทงๆทตามรปการณภายนอกแลว หะดษนนนาจะเปนหะดษเศาะเหยะฮ”

ความบกพรองดงกลาว อาจจะเนองมาจากขอเทจจรงของสายรายงานหะดษนน เปนสายรายงานทขาดตอน ทงๆทดตามรปการณแลวเปนสายรายงานทตอเนอง, .. หรอขอเทจจรงเปนหะดษเมากฟ คอเปนเพยงค าพดหรอการกระท าของเศาะหาบะฮ, ทงๆทตามรปการณแลว เปนหะดษมรฟอ .. คอ หะดษทอางไปถงทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม เปนตน ...

ความบกพรองอนละเอยดออนนน อาจจะเกดขนทสายรายงานกได, และ อาจจะเกดขนท

ตวบทหรอขอความของหะดษกได ... วธการทจะท าใหรถงขอบกพรองเหลานน เกดขนจากการทนกวชาการผเชยวชาญจรงๆ

ไดท าการรวบรวมการรายงานของหะดษ (ทดผวเผนวาเปนหะดษเศาะเหยะฮ) บทนนทกๆกระแส แลวน ามาพจารณาตรวจสอบถงความขดแยงในตวผรายงาน, ในดานความทรงจ าของพวกเขา, และในดานความประณตของพวกเขา .. แลวผตรวจสอบทเชยวชาญทานนนกจะสงเกตเหนไดถงความบกพรองของมน -- ถาม -- จนสามารถตดสนไดวา มนเปนหะดษทไมเศาะเหยะฮ ! .. ทงๆทตามมมมองของนกวชาการโดยทวๆไป จะมองวามนเปนหะดษเศาะเหยะฮ กตาม ...

60

การรจกขอบกพรองของหะดษมอลลล จงมใชเปนเรองทคนทวๆไปหรอแมแตนกวชาการหะดษทวๆไปจะเขาใจได เพราะมนไมมกฎเกณฑทชดเจนใดๆทงสน นอกจากเปนคณสมบตพเศษหรอพรสวรรคเฉพาะตวของนกวชาการหะดษผเชยวชาญจรงๆดงกลาวมาแลวเทานน ...

ตวอยางหะดษมอลลล

أن و قـتادة نع ى اعزوألا انثـد ح ،ملسم نب ديلوال انثـد ح ،ى ازالر نراهم نب دم حم انثـد ح( ملسم)

ثو أن و مالك بن أنس عن يخبره إليو كتب وأبى وسل م عليو الل ـو صل ى الن بى خلف صل يت: قال حد

رب للـ و بالحمد يستـفتحون فكانـوا وعثمان وعمر بكر الر حمن الل ـو بسم يذكرون ال . العالمين،

... آخرىا فى وال قراءة أو ل فى الر حيم

ทานมสลม ไดรายงานมา -- ดงสายรายงานทระบเอาไวนน -- จากทานอนส บน มาลก

ร.ฎ. ซงกลาววา .. “ฉนเคยนมาซขางหลงทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม, ทานอบบกร, ทานอมร, ทานอษมาน ปรากฏวาพวกทานเหลานนจะเรมตนการอานดวย رب لل ـو ألحمد

مينالعال , .. โดยพวกทานมไดกลาวบสมลลาฮรเราะหมานรรอหม ทงตอนเรมตนและตอนทายของ

การอาน” (เศาะเหยะฮมสลม, หะดษท 52/339 หรอเลมท 1 หนา 299) อธบาย 1. หะดษบทน บนทกโดยทานมสลม, .. โดย อางขอความ -- ทงหมด -- จากการ

รายงานของทานอล-เอาซาอย, จากทานเกาะตาดะฮ, จาก “ค าพด” ของทานอนส อบนมาลก ร.ฎ., ดวยสายรายงานทเชอถอได ...

เพราะฉะนน ขอความในหะดษบทนของทานมสลมทงหมด ตามรปการณแลว จงเปนหะดษเศาะเหยะฮ ...

2. แตทานอบนศ เศาะลาห ไดกลาวอธบายในหนงสอ الحديث علوم หนา 83 วา ..

นกวชาการหะดษกลมหนง ถอวา หะดษนเปนหะดษทมขอบกพรอง ( معل ل حديث ) เพราะ

ขอความวรรคสดทายของหะดษทวา .. โดยพวกทานมไดกลาวบสมลลาฮรเราะหมานรรอหม ทงตอนเรมตนและตอนสดทายของการอาน .. มใชเปนเปนค าพดของทานอนส ออบน มาลก ร.ฎ. .. แตนาจะเปนเพยงค าอธบายของผรายงานบางทานทอธบายความหมายค าพดของทานอนสจากวรรคสองทวา .. “ปรากฏวา พวกทานเหลานนจะเรมตนการอานดวย العالمين رب لل ـو لحمدأ แลว

61

ผรายงานทานนนเขาใจวา ขอความดงกลาวน หมายถง “การไมอานบสมลลาฮรเราะหมานรรอหม” เลย จงไดแทรกค าอธบายของตนเองวา .. “โดยพวกทานมไดกลาวบสมลลาฮรเราะหมานรรอหม ทงตอนเรมตนและตอนทายของการอาน” .. ลงไปตอทายจากค าพดของทานอนส จงดเหมอนกบวา ขอความทงหมดในหะดษบทน เปนค าพดของทานอนส อบน มาลก ร.ฎ.

3. เหตผลของบรรดานกวชาการเหลานกคอ เนองจากขอความดงกลาวนน มปรากฏเฉพาะในรายงานกระแสนของทานมสลม .. อนเปนการรายงานของทานอล-เอาซาอย, จากทานเกาะตาดะฮเทานน .. ขณะทสหายของทานเกาะตาดะฮทอนจากทานอล-เอาซาอย อาทเชน ทานอยยบ, ทานชอบะฮ, ทานยะหยา อล-ดสตวาอย, ทานชยบาน, ทานอบดรเราะหมาน บน สะอด, ทานสะอด บน อบย อะรบะฮ, ทานอบ อะวานะฮ และทานอนๆอกหลายทาน ไดรายงานหะดษเดยวกนนมาจากทานเกาะตาดะฮ, จากทานอนส ดวยขอความเพยงวา .. الص الة يـفتتحون كانـوا

نيمالعال رب لل ـو بالحمد (พวกทานเหลานน เรมตนการนมาซดวยการอาน อลหมดลลลาฮรอบบลอาละมน) .. โดยมไดกลาวถงการไมอานบสมลลาฮ ทงตอนเรมตนและตอนสดทายของการอาน .. เหมอนการบนทกของทานมสลม ...

(ดตวอยางส านวนหะดษนจากการรายงานของทานชอบะฮ, จากทานเกาะตาดะฮ, จากทานอนส ร.ฎ. ดงการบนทกของทานบคอรย หะดษท 743) ...

4. ทานอส-สะยฏย ไดอธบายในหนงสอ “ตดรบ อร-รอวย” เลมท 1 หนา 257 วา ... หะดษจากการรายงานของทานมสลมบทน มขอบกพรองอยถง 9 ประการดวยกน ... ซงทานผอานสามารถจะหาอานรายละเอยดเกยวกบเรองความบกพรองของหะดษนไดจากหนงสอ “ตดรบ อร-รอวย” ตงแตหนา 254 – 257, หนงสอ “อลมล หะดษ” ของทานอบนศ เศาะลาห หนา 83, หนงสอ “อล-บาอษ อล-หะษษ” ของทานอะหมด มหมมดชากร หนา 66 – 67 เปนตน ...

ดงนน หะดษบทนของทานมสลม, ดวยขอความทวา .. “โดยพวกทานเหลานนมไดกลาว

บสมลลาฮรเราะหมานรรอหม ทงตอนเรมตนและตอนทายของการอาน” .. จงถอเปน “หะดษมอลลล” .. คอ หะดษทมขอบกพรองซงเปนหะดษเฎาะอฟ ตามทศนะของนกวชาการหะดษกลมหนง ...

รายนามนกวชาการหะดษกลมทถอวา หะดษบทน (เฉพาะขอความดงกลาว) จากการรายงานของทานมสลม เปนหะดษมอลลล ไดแก ...

1. ทานอหมามชาฟอย (มชวตระหวางป ฮ.ศ. 150 – 204) 2. ทานอด-ดารกฏนย (มชวตระหวางป ฮ.ศ. 306 – 385) 3. ทานอบน อบดลบรร (มชวตระหวางป ฮ.ศ. 368 – 463) 4. ทานอล-บยฮะกย (มชวตระหวางป ฮ.ศ. 384 – 458)

62

5. ทานอล-อรอกย (มชวตระหวางป ฮ.ศ. 725 – 806) 6. ทานอส-สะยฏย (มชวตระหวางป ฮ.ศ. 849 – 911) (5). หะดษมดรอจญ ( مدرج حديث )

ค าวา “มดรอจญ” ตามหลกภาษา หมายถง ... “สงซงถกสอดแทรก” (สงอนเขาไปในตวมน, หรอตวมนถกสอดแทรกเขาไปในสงอน) ...

สวนค าวา “หะดษมดรอจญ” ตามหลกวชาการหะดษ โดยภาพรวมจะม 2 ลกษณะ คอ ...

ลกษณะท 1. เรยกวา المتن مدرج หรอการสอดแทรกค าพดเขาไปในตวบท หมายถง ..

“หะดษซงผรายงานบางทาน ไดกลาวค าพดบางค าของตนเอง ในขณะก าลงรายงานหะดษ เพอตองการขยายความหะดษโดยไมไดแบงแยกใหชดเจน แตผรบฟงบางทานเขาใจผด จงรายงานตอมาในลกษณะค าพดนน เปนสวนหนงของตวบทหะดษดวย” ...

การสอดแทรกค าพดน บางครงจะมตอนเรมตนหะดษ, บางครงจะมตอนกลางของหะดษ, และบางครงจะมทตอนปลายของหะดษ ...

ลกษณะท 2. เรยกวา اإلسناد مدرج หรอการระบ ตวบท ทเกดขนจากความผดพลาดของ

การรายงาน, หมายถง .. “หะดษซงผรายงานบางทานไดกลาวค าพดของตนเองบางค า หลงจากการแจงสายรายงานหะดษเสรจแลว เพราะมเหตผลหรอเหตการณเฉพาะหนาบางอยาง .. แตผฟงบางทานทก าลงรบฟงการถายทอดหะดษอยนนเขาใจวา ค าพดดงกลาวนนเปนตวบทหะดษ จงรายงานตอมาในลกษณะเปนหะดษ หรอเปนค าพดของทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมไป” ...

ในทน ผมจะน าเสนอลกษณะละ 1 ตวอยางดงตอไปน ... ตวอยางหะดษมดรอจญลกษณะท 1. ไดแก หะดษซงทานบคอรย ไดบนทกรายงานมาจากทานบชร บน มหมมด, จากทานอบ

ดลลอฮ, จากทานยนส, จากทานอซ-ซฮรย, จากทานสะอด บน มซยยบ, จากทานอบ ฮรอยเราะฮ ร.ฎ. จากทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ซงกลาววา ...

وبر والحج ، الل ـو، سبيل فى الجهاد لوال! بيده نـفسى وال ذى أجران، الص الح المملوك للعبد

... كولمم انأو تومأ نأ تببحأل أم ى

63

“ส าหรบทาสทประพฤตด (คอ รจกตกเตอนเจานายเมอเขาผด, และตนเองกเครงครดในอบาดะฮ) จะไดรบผลบญ 2 สวน, ขอสาบานตอพระผซงชวตของฉนอยใตเงอมหถตของพระองค ! .. ถาไมเพราะภาระเรองการญฮาดในวถแหงอลลอฮ, ภาระเรองการท าหจญ, และภาระเรองการปรนนบตคณแมของฉนแลว ฉนกอยากจะตายในขณะตวเองเปนทาส” ...

(บคอรย, หะดษท 2548) อธบาย 1. หะดษบทน เปนหะดษซงทานอบ ฮรอยเราะฮ ร.ฎ. ไดอางรายงานมาจากค าพดของ

ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม .. ซงตามรปการณแลว ขอความของหะดษขางตนน --- ทงหมด --- กคอค าพดของทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ...

2. แตในความเปนจรง ขอความตอนหลงทวา .. “ขอสาบานตอพระผซงชวตของฉนอยใตเงอมหตถของพระองค .......” จนจบ .. มใชเปนค าพดของทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม, .. แตเปนค าพดของทานอบ ฮรอยเราะฮ ร.ฎ.เอง ทกลาว เพอขยายความส าคญของเนอหาหะดษ (ทเปนค าพดของทานนบยจรงๆ) ในวรรคแรก .. แลวผรายงานบางทานเกดเขาใจผด จงกลาวรายงานค าพดนตอมาในลกษณะเสมอนเปนสวนหนงของค าพดทานนบยไปดวย ...

หลกฐานพสจนในเรองนกคอ ... ก. เปนไปไมไดททานศาสดา ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ปราถนาจะตายในขณะท

ตนเองเปนทาส ... ข. มารดาของทานศาสดา เสยชวตไปกอนนานแลว จงเปนไปไมไดททานจะน าเอาภาระ

เรองการตองอยปรนนบตมารดามาอางอก ... ค. มรายงานชดเจนมาจากการบนทกของทานมสลม หะดษท 44/1665 หรอเลมท 3

หนา 1284 – 1285 วา ค าพดดงกลาวนน มใชเปนค าพดของทานศาสดา, แตเปนค าพดของทานอบ ฮรอยเราะฮ ร.ฎ. ...

เพราะฉะนน ขอความจากการรายงานของทานบคอรยในหะดษบทนทวา .. “ขอสาบานตอพระผซง ชวตของฉนอยใตเงอมหตถของพระองค .......” จนจบ (ซงมลกษณะเปนหะดษของทานนบย ) ถอวา เปน “หะดษมดรอจญ” คอขอความจากค าพดของผรายงานทถกสอดแทรกเขามาในหะดษ จงเปนขอความทเฎาะอฟ ...

สวนขอความทเศาะเหยะฮ (ถกตอง) ของหะดษนกคอ ขอความจากการบนทกของทานมสลม (ดงการอางองขางตน) ดวยขอความทวา ...

........ " الل ـو سبيل فى الجهاد لوال هديب ةريـرى ىبأ سفنـ ىذال و"

64

“ขอสาบานตอพระผซงชวตของอบ ฮรอยเราะฮ อยใตเงอมหตถของพระองค ถาไมเพราะภาระเรองการญฮาดในวถแหงอลลอฮ .....................”

ตวอยางหะดษมดรอจญลกษณะท 2 ไดแกหะดษซงบนทกโดยทานอบนมาญะฮ โดยรายงานมาจากทานอสมาอล บน มหมมด,

จากทานษาบต บน มซา, จากทานชะรก บน อบดลลอฮ, จากทานอล-อะอมช, จากทานอบซฟยาน, จากทานญาบร บน อบดลลอฮ ร.ฎ. ซงกลาววา ...

... بالنـ هار وجهو حسن بالل يل صالتو كثـرت من : وسل م عليو الل ـو صل ى الل ـو رسول الق

ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมกลาววา .. “ผใดทนมาซ (สนต) มากยามค า

คน ดวงหนาของเขากจะสดใสในยามกลางวน” ... (สนน อบนมาญะฮ, หะดษท 1333) อธบาย 1. ขอความขางตนน ถกอางวา เปนค าพดของทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮ

วะซลลม, ซงดตามรปการณและลกษณะการรายงานกควรจะเปนเชนนน ... 2. แตขอเทจจรง ขอความดงกลาวนมใชเปนหะดษของทานนบย, ทวา เปนค าพดของ

ทานชะรก บน อบดลลอฮ ทกลาวแซว ทานษาบต บน มซา แลวทานษาบตเกดเขาใจผดคดวาค าพดนเปนตวบทหะดษอนเปนค ากลาวของทานนบย จงไดรายงานวาเปนค าพดของทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม .. ดงการบนทกของทานอบนมาญะฮทเหนขางตนนน ...

3. หลกฐานในเรองนกคอ ทานมหมมด บน อบดลลอฮ บน นมยร ไดกลาววจารณหะดษบทนวา ไมใชเปนหะดษ, .. แลวทานกอธบายทมาทไปของหะดษบทน ดงน ...

.... ขณะททานชะรก บน อบดลลอฮ อล-กอฎย ก าลงถายทอดหะดษบทหนงใหบรรดาศษยของทานรบฟง โดยทานกลาวชแจงสายรายงานวา ..

ثـنا ... وسل م عليو الل ـو صل ى الل ـو رسول قال: قال جابر عن سفيان، أبى عن األعمش، حد

“ทานอะอมช ไดพดกบฉน โดยรายงานมาจากอบซฟยาน, จากทานญาบรซงกลาววา

ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ไดกลาววา ... ..... ถงตอนน ทานชะรกไดชะงกจงหวะการพดนดหนง เพอให “ผรายงานเสยง” ของทาน

ไดบนทกและถายทอดขอความขางตนนใหศษยทอยหางออกไปไดยน กบงเอญเหลอบไปเหนทาน

65

ษาบต บน มซา ก าลงเดนเขามาพอด ทานชะรก จงหนไปพดกงกระเซากงยอทานษาบต (ซงคงจะขยนนมาซกยามลลยลในตอนกลางคน) วา ...

بالل يل صالتو كثـرت من... بالنـ هار وجهو حسن “ผใดทนมาซ )สนต( มากยามค าคน ดวงหนาของเขากจะสดใสในยามกลางวน”

แตทานษาบตผอยในภาวะเผลอตวและไมรวาตวเองก าลงโดนกระเซาเลน, กลบเขาใจไปวา ทานชะรกกลาวตอถงตวบทหะดษทไดชะงกเอาไวในขณะตนเองก าลงกาวเขามาพอด จงมาถายทอดค าแซวนนตอไปใหทานอบนมาญะฮรบฟงในฐานะเปนตวบทหะดษ .. แลวทานอบนมาญะฮ กน ามาบนทกเปนหะดษท 1333 ในหนงสอ “อส-สนน” ของทาน ดงททานผอานไดเหนขางตนนน ...

(จากหนงสอ “มซาน อล-เอยะอตดาล” เลมท 1 หนา 367, หนงสอ “ตะฮซบ อต-ตะฮซบ” เลมท 2 หนา 14, และหนงสอ “ตยซร มศฏอลาห อล-หะดษ” หนา 103) ...

หะดษบทนจากการบนทกของทานอบนมาญะฮ จงเรยกวา “หะดษมดรอจญ” ซงเปนหะดษเฎาะอฟ เพราะมใชเปนค าพดของทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมแตอยางใด ...

นกวชาการบางทาน จะเรยกหะดษมดรอจญในลกษณะดงกลาวนวา เปน “หะดษเมาฎวะอ หรอหะดษทถกกขนมาโดยไมเจตนา”, .. ซงกคงคลายๆกบค าพดของทานนายกทกษณทอางแกตวในคดซกหนวา “เปนความบกพรองโดยสจรต” นนเอง ....

(6). หะดษมกลบ ( قلوبم حديث )

ค าวา “มกลบ” (مقلوب) ตามหลกภาษา แปลวา .. สงทถกท าใหกลบกน, สงทถกท าใหสลบต าแหนงกน, สงทถกปรบเปลยนหรอเปลยนแปลง...

สวนความหมายของหะดษมกลบตามหลกวชาการ หมายถง ... “หะดษซงมการเปลยนแปลงถอยค าของมน ไมวาในสายรายงานหรอในตวบท .. ดวยการสลบต าแหนงกอนและหลงของค าในสายรายงานหรอในตวบทนน, .. หรอหะดษซงมการปรบเปลยนชอของผรายงานบางทาน” ...

สรปแลว หะดษมกลบ จะม 2 ลกษณะ คอ ... ลกษณะท 1. เรยกวา لس ندا مقلوب คอ หะดษซงมการรายงานชอตวและชอบดาของ

ผรายงานบางทานใหสลบกน, อยางเชน ผรายงานชอ “ كعب بن مر ة ” กลบไปรายงานเปน “ كعب

مر ة بن ” เปนตน, .. หรอเปลยนแปลงรายนามของผรายงานบางทาน เปนนามของผอน ดงตวอยาง

ทจะถงตอไป ...

66

ลกษณะท 2. เรยกวา المتن مقلوب คอ หะดษซงมการรายงานสลบต าแหนงกอนและหลงของค าบางค า หรอขอความบางขอความในตวบทหะดษ ...

ตวอยางหะดษมกลบทมการเปลยนแปลงรายนามผรายงาน ไดแกหะดษซงทานอษ-ษะฮะบย ไดบนทกรายงานจากอมร บน คอลด, จากหมมาด บน

อมร อล-นะศบย, จากอล-อะอมช, จากอบยศอลห, จากอบฮรอยเราะฮ ร.ฎ. จากทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ซงกลาววา ...

ضيقها إلى واضطر وىم بالس الم، تـبدءوىم فال فىطريق المشركين إذالقيتم ... أ

“เมอพวกทานเจอบรรดาคนมชรกระหวางทาง กจงอยาใหสลามพวกเขากอน, แตจงเบยด

พวกเขาใหเหลอทางเดนใหแคบทสด” ... (จากหนงสอ “มซาน อล-เอยะอตดาล” เลมท 1 หนา 598) อธบาย 1. หะดษบทน ถอวาเปนหะดษมกลบอสนาด หรอหะดษทมการเปลยนแปลงรายนามของ

ผรายงานทแทจรงบางคนไปเปนชอคนอน ทงน เพราะทาน “หมมาด บน อมร อน-นะศบย” ซงเปนผรายงานทขาดความนาเชอถอ ไดท าการเปลยนแปลงรายนามบคคลทถายทอดหะดษนใหกบตนเอง .. จาก “ทานสฮยล บน อบยศอลห” อนเปนผรายงานทแทจรงของหะดษบทน ไปเปน “ทานอล-อะอมช” ...

(โปรดยอนกลบไปดสายรายงานขางตนอกครง) 2. บทพสจนเกยวกบเรองนกคอ นกวชาการทเชอถอถอไดทานอนๆ ซงไดรายงานหะดษ

บทนมา ไมวาจะเปนทานอบดลอะซซ อด-ดะรอวรดย, ทานชอบะฮ, ทานซฟยาน อษ-เษารย, ทานญะรร บน อบดลหะมด, .. ( จากการบนทกของทานมสลม เลมท 4 หนา 1707 หรอหะดษท 13/2167, ทานอบดาวด หะดษท 5205, ทานอะหมดในหนงสอ “อล-มสนด” เลมท 2 หนา 263, 444, 459, 525) .. ทกทาน ลวนอางการรายงานหะดษบทนมาจากทานสฮยล บน อบยศอลห, จากบดาของทาน คอทานอบยศอลห ทงสน .. ไมมแมแตผเดยวทอางการรายงานมาจากทานอล-อะอมช, จากทานอบยศอลห .. นอกจากทานหมมาด บน อมร อน-นะศบย ผขาดความนาเชอคนนเทานน ...

อนเนองมาจากทานหมมาด บน อมร อน-นะศบย --- ผรายงานหะดษนดวยวธการมกลบอสนาด คอ เปลยนแปลงนามผรายงานจากทานสฮยล บน อบยศอลห เปนทานอล-อะอมช --- ม

67

ประวตเปนผรายงานทขาดความเชอถออยางมาก (เพราะถกทานอน-นะซาอยกลาววจารณวาเขาเปน روك الحديث متـ , สวนทานญสะญานยกลาววจารณวา เขาชอบพดโกหก) .. นกวชาการทงหลาย

จงเรยกผรายงานหะดษทมพฤตการณในลกษณะนอกชอหนงวา الحديث يسرق من หรอ “ผขโมย

หะดษ” (ซงในกรณน ผทถกขโมยหะดษกคอทานสฮยล บน อบยศอลห ผรายงานตวจรง-เสยงจรงของหะดษนนนเอง) ...

3. ขอความทถกตองของหะดษบทน – ดงการบนทกของทานมสลม, เลมท 4 หนา 1707 -- ซงทานอบดลอะซซ อด-ดะรอวรดย ไดรายงานมาจากทานสฮยล บน อบยศอลห, จากทานอบยศอลหผเปนบดา, จากทานอบ ฮรอยเราะฮ ร.ฎ. จากทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม มขอความวา ....

أضيقو إلى فاضطر وه الط ريق فى أحدىم لقيتم فإذا! بالس الم الن صارى وال تـبدؤااليـهود ال

“พวกทานจงอยาใหสลามแกพวกยะฮดยและนศรอนยกอน ! แลวเมอพวกทานเจอพวกเขา

คนใดในระหวางทาง กจงเบยดเขาใหเหลอทางเดนทแคบทสดเลย” ดงนน หะดษขางตนจากส านวนการรายงานของทานหมมาด บน อมร อน-นะศบย ดงการ

บนทกของทานอษ-ษะฮะบย จงถอวาเปนหะดษเฎาะอฟ เพราะมลกษณะเปนหะดษมกลบ หรอหะดษทถกขโมยมาจากผอน ....

ตวอยางหะดษมกลบทมการสลบต าแหนงหนาหลงของค าบางค า ไดแกหะดษซงบนทกโดยทานมสลม, โดยสบสายรายงานไปจนถงทานอบ ฮรอยเราะฮ

ร.ฎ. จากทานนบยมหมมด ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ซงกลาววา ...

فأخفاىا بصدقة تصد ق ورجل.. ........ لادعال امماإل ول ظ ال إ ل ظ ال مويـ ول ظ ىف ـوالل مهل ظي ةعبـس

.... شمالو نفقتـ ما نويميـ تـعلم الحت ى

“มบคคล 7 จ าพวกทพระองคอลลอฮ ซ.บ. จะทรงใหพวกเขาไดพ านกภายใตรมเงา (แหงบลลงก) ของพระองคในวนซงไมมรมเงาใดๆหลงเหลออยอกเลย (หมายถงวนกยามะฮ) คอ (หนง) ผน าทเทยงธรรม, ......... และ (หก) ผซงบรจาคทานอยางใดอยางหนง แลวเขากเกบง ามน จนกระทงมอขวาของเขา ไมไดลวงรในสงทมอซายของเขาบรจาค ....”

(มสลม, หะดษท 91/1031 หรอเลมท 2 หนา 715) อธบาย 1. หะดษจากการบนทกของทานมสลมบทน .. โดยเฉพาะตรงขอความทวา .. “จนกระทง

มอขวาของเขา ไมไดลวงรในสงทมอซายของเขาบรจาค” .. เปนขอความท “มกลบ” คอมการ

68

สลบต าแหนงหนาหลงของค าวา “มอขวา” และ “มอซาย” จนท าใหความหมายทแทจรงของหะดษผดเพยนไป จงถอวา เปนขอความทเฎาะอฟ ...

2. ขอความทถกตองของหะดษนกคอ ทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมไดกลาววา نو تـنفق ما شمالو تـعلم ال حت ى .. يميـ คอ .. “จนกระทงมอซายของเขาไมไดลวงรในสงทมอขวาของ

เขาบรจาค” ... ดงการบนทกของทานบคอรย หะดษท 660, 1425, 6806, ทานอต-ตรมซย หะดษท 2391. ทานอหมามมาลกในหนงสอ “อล-มวฏเฏาะอ” หะดษท 1841, และทานอะหมด เลมท 2 หนา 439 ...

3. ความหมายของหะดษทถกตองน สอดคลองกบหะดษบางบทททานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม สนบสนนใหกระท าสงทดดวยอวยวะทางดานขวา เชนมอขวา, เทาขวา เปนตน .. ซงการบรจาคทานกถอวาเปนสงทด จงควรบรจาคดวยมอขวา ...

มลเหตจงใจใหเกดหะดษมกลบ 1. เพราะตองการสรางความแปลกใหมในสายรายงานหรอในตวบท เพอใหเปนจดสนใจ,

ความชนชอบ, และการยอมรบของประชาชน ซงสาเหตขอนถอเปนเรองตองหาม เพราะความหมายของมนกคอการ “ปลอม” หะดษนนเอง ...

2. เพอตองการทดสอบความ “แมน” ของนกวชาการหะดษบางคนวา จะจดจ าสายรายงานหรอตวบทจรงๆไดแมนย าสมค าร าลอหรอไม ? .. เหมอนดงททานบคอรยถกนกวชาการแหงกรงบฆดาด (แบกแดด) ทดสอบ ดวยการน าเอาหะดษ 100 บทมาท าการ “ประยกต” และ “ย า” จนเละ .. คอทงตดตอ, เปลยนแปลงและสลบ, .. ทงสายรายงานและตวบทจนมวไปหมดเพอใหเกดความสบสน ตอจากนน กใหคน 10 คน น าหะดษจบฉายเหลานนมาเสนอใหทานฟงคนละ 10 บททามกลางผฟงลนหลาม ทานบคอรยกยนกระตายขาเดยวตอผน าเสนอหะดษแตละคนเหลานนวา “ฉนไมร” จนกระทงสบคนนนน าเสนอหะดษจบทง 100 บท พอจบทานกอธบายรายละเอยดของหะดษทง 100 บทนนใหรบทราบกนวา สายรายงานทถกตองของแตละบทเปนอยางไร ? .. ขอความทถกตองของแตละบทเปนอยางไร ? .. จนครบทง 100 บท สรางความฮอฮาแกผฟงเปนอยางมากในความ “แมน” ในเรองหะดษของทาน ...

การทดสอบความแมนในลกษณะน นกวชาการกลาววา เปนทอนญาต, แตหมายถงวาจะตองมการชแจงความจรงของหะดษทถก “ย า” นนใหผฟงไดรบทราบกอนทพวกเขาจะแยกยายกนกลบ ...

3. เกดจากความพลงเผลอหรอผดพลาดโดยไมเจตนา ขอนถอวาเปนเรองทไดรบการอภย แตอยาใหผดพลาดบอยนก มฉะนน กจะกลายเปนผรายงานทมประวตดางพรอยในดานความทรงจ า .. หรออกนยหนง จะกลายเปนผรายงานท “เฎาะอฟ” ไปทนท ...

69

(7). หะดษมฎฏอรบ ( مضطرب حديث )

ค าวา “มฎฏอรบ” ตามหลกภาษา แปลวา .. สงทไมเปนระเบยบ, สงทสบสน หะดษมฎฏอรบตามหลกวชาการหะดษ หมายถง .. “หะดษซงถกรายงานมาหลาย

ลกษณะใหขดแยงกน โดยทแตละลกษณะนน มน าหนกความนาเชอถอเทาเทยมกน” ... อกนยหนง หะดษมฎฏอรบกคอ หะดษซงมสายรายงาน, หรอขอความ, หรอทงสาย

รายงานและขอความ สบสน, โดยทน าหนกของสายรายงานเหลานน เทาเทยมกน อธบาย 1. ค าวา “ถกรายงานมาหลายลกษณะใหขดแยงกน” หมายความวา .. หะดษบท

เดยวกน, แตถกรายงานมาใหมเนอหาขดแยงกน จนไมสามารถ “ปรบ” หรอหาทางออกทถกตองตามหลกวชาการ เพอใหความขดแยงดงกลาวนนเลอนหายไปได ไมวาจะดวยวธการใดๆกตาม ...

ดงนน ในกรณทหะดษบทใดซงหากมองอยางผวเผนวา ขดแยงกน แตสามารถปรบความขดแยงนนไดลงตวจนหายความขดแยงไดตามหลกวชาการ, หรอสามารถหาทางออกใหแตละความหมายของมนในเชงปฏบตไดลงตวจนหายความขดแยง ... ตวอยางเชน รายงานเรองการยกมอตอนกลาวตกบเราะตลเอยะหรอม เปนตน ซงบางรายงานบอกวา ทานศาสดายกมอกอนการกลาวตกบร, บางรายงานบอกวาทานยกมอพรอมการตกบร, และบางรายงานบอกวาทานยกมอหลงการตกบร ซงรายงานดงกลาวนถามองอยางผวเผนกจะดวาขดแยงกน แตความจรงแลว หะดษเหลาน “มทางออก” ในเชงปฏบตจนไมมความขดแยง .. ทงนโดยถอวาเปนรายงานจากการปฏบตตางกรรมตางวาระของทาน ... คอ บางครงทานจะยกมอกอนการกลาวตกบร ดงการรายงานทหนง, บางครงทานจะยกมอพรอมการกลาวตกบรดงการรายงานทสอง, และบางครงทานจะยกมอหลงจากการกลาวตกบรแลวดงการรายงานทสาม .. โดยนยน หะดษบทนจงไมถอวา เปนหะดษมฎฏอรบ หรอหะดษทมขอความสบสนแตประการใด ...

2. ค าวา “โดยทแตละลกษณะนน มน าหนกความนาเชอถอเทาเทยมกน” หมายความวา แตละรายงานของขอความทขดแยงกนน น มน าหนกของสายรายงานถกตองหรอสวยงามเหมอนกน, มไดยงหยอนไปกวากน ...

ดงนน หากวารายงานทขดแยงกนนน มน าหนกความนาเชอถอไมเทากน เชนรายงานหนงเปนรายงานทถกตอง สวนอกรายงานหนงเปนรายงานทเฎาะอฟ .. ดงน จะไมเรยกหะดษบทนวาเปนหะดษมฎฏอรบ แตใหยดถอรายงานทถกตองนนเปนหลก และใหปดรายงานทเฎาะอฟนนทงไป ... โดยจะเรยกรายงานทถกตองนนวา เปน “หะดษมะอรฟ” สวนรายงานทเฎาะอฟซงมขอความขดแยงกบรายงานทถกตองกจะเรยกวา เปน “หะดษมงกร” ซงเปนหะดษออนมาก ... ดงทไดอธบายผานมาแลวในหนาท 66 – 68 ...

70

หะดษมฎฏอรบ จะม 2 ลกษณะ คอ ... الس ند مضطرب .1 (มฎฏอรบ อส-สะนด) คอ หะดษซงมความสบสนในสายรายงาน ...

المتن مضطرب .2 (มฎฏอรบ อล-มตน) คอ หะดษซงมความสบสนในตวบท ..

ตวอยางหะดษทสบสนในสายรายงาน ไดแกหะดษซงบนทกโดยทานอต-ตรมซย .. โดยสบสายรายงานตอเนองไปถงทานอบอส

หาก อส-สะบอย, จากทานอกรมะฮ, จากทานอบน อบบาส ร.ฎ. จากทานอบบกร ร.ฎ. ซงกลาวแกทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม วา ...

يـتساءلون، عم و والمرسالت، والواقعة، ىود، شي بتنى: قال شبت، قد! الل ـو سولر يا

... ترو ك سماالش ذإو

“โอ ทานรอซลลลอฮ ทาน (เรมจะ) มผมหงอกแลวนะ” .. ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ

อะละยฮวะซลลมจงตอบวา .. “สงทท าใหฉนมผมหงอกกคอ ซเราะฮฮด, ซเราะฮอล-วากอะฮ, ซเราะฮอล-มรซะลาต, ซเราะฮอมมะ ยะตะซาอะลน, และซเราะฮ อซชชมส กวรอต นแหละ” ...

(อต-ตรมซย, หะดษท 3297 .. อรรถาธบายซเราะฮอล-วากอะฮ) อธบาย 1. ทานอด-ดารกฏนย ไดกลาววจารณหะดษนวา .. “น เปนหะดษมฎฏอรบ, เพราะไมม

การรายงานหะดษนจากกระแสอนใดอก นอกจากกระแสของทาน อบอสหาก (อส-สะบอย) เทานน โดยมความขดแยงในลกษณะการรายงานหะดษนจากทานอบอสหากถง 10 ลกษณะดวยกน .. คอ บางคนรายงานมาจากอบอสหากในลกษณะมรซล (ขาดตอน) แตบางคนรายงานมาในลกษณะเมาศล (ตอเนอง), .. บางคนอางการรายงานเปนค าพดของทานอบบกร (ดงการบนทกของทานอต-ตรมซยขางตน), แตบางคนอางเปนรายงานจากค าพดของทานสะอด (สะอด), และบางคนอางรายงานมาจากค าพดของทานหญงอาอชะฮ ร.ฎ. และอนๆอก .. ซงผรายงานของมน (ทขดแยงกนนน) ลวนเปนผทเชอถอได จนไมอาจจะเทน าหนกใหแกผใดเปนพเศษได ดงนน การหาทางออกเพอสลายความขดแยงใหกบหะดษบทน จงไมสามารถจะท าได ...

(จากหนงสอ “ตดรบ อร-รอวย” ของทานอส-สะยฏย, เลมท 1 หนา 265 - 266) ... 2. จากค าอธบายของทานอด-ดารกฏนยขางตน ท าใหเราทราบวา หะดษบทน ไมสามารถ

หาทางออกเพอสลายความขดแยงของมนใหหายไปได มนจงยงคงลกษณะเปนหะดษ “ مضطرب

... หรอหะดษทสายรายงานสบสนอย ดงนนจงถอวา มนเปนหะดษเฎาะอฟ ”الس ند

71

ตวอยางหะดษซงมความสบสนในตวบท ไดแกหะดษซงบนทกโดยทานอต-ตรมซยและทานอบนมาญะฮ ดวยสายรายงานเดยวกน,

คอสบสายรายงานมาจากทานชะรก บน อบดลลอฮ, จากทานหมซะฮ, จากทานอช-ชะอบย, จากทานฟาฏมะฮ บนตกอยซ ร.ฎ. จากทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ซงกลาว ...

--- ในส านวนจากการบนทกของทานอต-ตรมซย ตวบทหะดษมขอความวา ...

.... الز كاة سوى لحقا المال فى إن

“แนนอนทสด ในทรพยสนนน ยงมสทธอน(ทจ าเปนตองจายอก เชนการเลยงอาหารผอด

อยาก, การถายถอนทาส เปนตน) นอกเหนอจากเรองซะกาต” (อต-ตรมซย, หะดษท 659) --- แตในส านวนจากการบนทกของทานอบนมาญะฮ ตวบทหะดษมขอความวา .

... الز كاة سوى حق المال فى ليس

“ในทรพยสนนน ไมมสทธอนใด (ทจ าเปนตองจายอก) นอกจากซะกาต” (อบน มาญะฮ, หะดษท 1789) อธบาย จะเหนไดวา หะดษทงสองส านวนนเปนหะดษบทเดยวกน, เพราะมสายรายงานเดยวกน

แตขอความหรอตวบทของหะดษทง 2 ส านวนกลบขดแยงกนชนดหนามอเปนหลงมอ ... ขอความของหะดษจากการบนทกของทานอต-ตรมซยกลาววา .. มความจ าเปนตองจาย

อยางอนอกในทรพยสน นอกเหนอจากการจายซะกาต ... แตขอความหะดษจากการบนทกของทานอบน มาญะฮกลบกลาววา .. ไมมความ

จ าเปนตองจายอยางอนอกในทรพยสน นอกจากการจายซะกาตเพยงอยางเดยว ... ดวยเหตน ทานอล-อรอกยจงกลาววา .. หะดษ (ทงสองส านวน) น มฎฏอรบ คอสบสน,

และไมมทางประสานกนได ... (จากหนงสอ “ตยซร มศฏอลาห อล-หะดษ” หนา 112) ดงนน หะดษบทน, .. ทงจากการบนทกของทานอต-ตรมซยและทานอบนมาญะฮจงถอวา

เปนหะดษเฎาะอฟ เพราะเปนหะดษทมขอความมฎฏอรบหรอสบสน

72

(8). หะดษมเศาะหหฟ ( مصح ف حديث )

ค าวา “มเศาะหหฟ” ตามหลกภาษา แปลวา .. สงทผดพลาดอนเนองมาจากการพมพหรอจากการออกเสยง ...

หะดษมเศาะหหฟ ตามหลกวชาการหมายถง .. หะดษซงมการเปลยนแปลงบางขอความของหะดษ, หรอเปลยนแปลงความหมายของหะดษ ใหผดเพยนไปจากขอความเดมหรอความหมายเดมทถกรายงานมาโดยผทเชอถอได ...

หะดษมเศาะหหฟจะมหลายลกษณะและหลายรปแบบ, แตในภาพรวมแลวกคอความผดพลาดและการเปลยนแปลงนน บางครงเกดขนในสายรายงาน และบางครงกเกดขนทตวบท ...

สาเหตแหงการผดพลาด อาจจะเนองมาจากผรายงานบางทานประสาทหไมด, หรอสายตาไมด, หรอคดลอกพยญชนะใหผดพลาด, หรอมความเขาใจความหมายหะดษใหคลาดเคลอนจากความเปนจรง .. ซงผมจะน าเสนอตวอยางแตละชนดดงน ...

1. ความผดพลาดทเกดจากประสาทหไมด ตวอยางเชน หะดษบางบทซงผรายงานมชอวา األحول عاصم (อาศม อล- อะหวล) แต

ผรายงานบางทานทรบฟงการถายทอดหะดษนมา ประสาทหไมด จงรายงานชอของทานเปน األحدب واصل (วาศล อล-อะหดบ) ไป เปนตน ...

2. ความผดพลาดทเกดจากประสาทตาไมด ตวอยางเชน หะดษทวา ........ شو ال من ستا أتـبـعو ثم مضانر صام من (ผใดถอศลอดเดอน

รอมะฎอน แลวตดตามมนดวย 6 วนของเดอนเชาวาล ....) .. แตทานอบบกร อศ-ศลย ซงประสาทตาไมคอยด จงคดลอกมาผด กลายเปน عو ثم رمضان صام من ـ ب ـ ت الش من شيأ أ و

ความหมายจงกลายเปนวา .. (ผใดถอศลอดเดอนรอมะฎอน แลวตดตามมนดวย วนใด ของเดอนเชาวาล( เปนตน ...

3. ความผดพลาดทเกดจากคดลอกพยญชนะใหผด ตวอยางเชน หะดษซงทานอบ ดาวด บนทกรายงานมาจากทานซยด บน ษาบต ร.ฎ. ซงม

ขอความวา ... المسجدحجرة فى وسل م عليو الل ـو صل ى الل ـو إحتجررسول “ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ไดกนหอง ในมสญด)ดวยเสอจากกงและ

ใบอนทผลม( .......”

73

(อบ ดาวด, หะดษท 1447) ตอมาทานมซา บน อกบะฮ ไดเขยนหะดษบทนพรอมทงสายรายงานไปใหทานอบน

ละฮอะฮ, ทานอบน ละฮยะฮจงน าหะดษนมาถายทอดตอไป แตขอความจากการถายทอดตอของทานอบน ละฮอะฮ มการเปลยนอกษรตวสดทายของ إحتجر จากตวรออเปนตวญม .. การรายงานของทานอบน ละฮอะฮ จงมขอความ ...

... المسجد فى وسل م عليو الل ـو صل ى الل ـو رسول إحتجم

“ทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ไดกอกเลอดในมสญด” (จาก “อล-มสนด” ของทานอะหมด, เลมท 5 หนา 185) ดงนน หะดษบทนจากการรายงานของทานอบน ละฮยะฮ จงถอวาเปนหะดษเฎาะอฟ

เพราะเปนหะดษทถกคดลอกมาอยางผดพลาด ... 4. ความผดพลาดเพราะเขาใจความหมายหะดษคลาดเคลอน. ในกรณน ความจรงไมถอวาหะดษผดพลาด ... แตทผดพลาดกคอ “ค าอธบายหะดษ”

ของคนบางคนทเขาใจความหมายของหะดษใหคลาดเคลอนจากความเปนจรง การอธบายความหมายหะดษตามความเขาใจทผดพลาดของเขา จงเปนการพาหะดษเขารกเขาพงตามไปดวย ...

ตวอยางในเรองน ไดแกหะดษจากการบนทกของทานมสลม, โดยรายงานมาจากทานอบน อมร ร.ฎ. ซงกลาววา ...

عنـزة كان وسل م عليو الل ـو صل ى الن بى إن ها ويصل ى يـركزال ... إليـ

“แทจรง ทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม เคยปก “อะนะซะฮ” ไวและนมาซโดย

หนไปยงมน” ... (มสลม, หะดษท 246/501 หรอเลมท 1 หนา 359) ค าวา “อะนะซะฮ” (عنـزة) ตามหลกภาษา แปลวา “หอกดามสน”

ดงนน ความหมายทแทจรงของหะดษนกคอ ทานนบยเอา “หอก” ปกไวทพนดน ตรงดานกบละฮของทาน เพอเปนซตเราะฮหรอสงกนผใดเดนผานหนาขณะก าลงนมาซ แลวทานกนมาซโดยหนไปทางนน ...

74

แตบงเอญ ค าวา “อะนะซะฮ” นอกจากแปลวาหอกแลว กยงมความหมายอกอยางหนง .. คอ เปนชอของ “วงศตระกล” หนงของชาวอรบ ... ตระกลอะนะซะฮ ...

ทานมหมมด บน อล-มษนนา (มชอรองวา อบ มซา) ผรายงานหะดษทไดรบการยอมรบจากผบนทกหะดษทง 6 ทาน กเปนหนงจากบคคลในตระกลอะนะซะฮ ...

กไมทราบวา ทานจะแสรงพดเลน หรอเขาใจความหมายหะดษผดจรงๆ แตมรายงานมาวา ทานมหมมด บน อล-มษนนาผน เคยกลาววา ...

نا صل ى قد عنـزة، من نحن شرف، لنا قـوم، نحن وسل م عليو الل ـو صل ى الل ـو رسول إليـ

“เราเปนกลมชนหนง, เรามเกยรต, เรามาจาก (ตระกล) อะนะซะฮ, ทานรอซลลลอฮ

ศอลลลลอฮ อะละยฮวะซลลม กยงเคยนมาซโดยหนมาทางพวกเรา” ... (จากหนงสอ “อล-บาอษ อล-หะษษ” ของทานอะหมด มหมมดชากร หนา 173) ... ค าอธบายหะดษบทนของทานมหมมด บน อล-มษนนาดงกลาว คลาดเคลอนตอขอเทจจรง

และเจตนารมณของหะดษอยางไร เชอวา ทานผอานกคงจะมองออก จงไมจ าเปนจะตองอธบายเพมเตมอะไรอก ...

สงนกเรยกกนวา เปนการเปลยนแปลงหรอคลาดเคลอนเหมอนกน, มใชคลาดเคลอนในตวบทหะดษ แตเปนความคลาดเคลอนในการอธบายหะดษ ...

(9). หะดษชาส ( شاذ حديث ) และหะดษมะหฟศ ( محفوظ حديث )

ค าวา “ชาส” ตามหลกภาษา แปลวา .. ทผดเพยนจากผอน, ทแยกตวเปนเอกเทศ ... สวนค าวา “มะหฟศ” แปลวา .. สงทถกคมครอง, สงทถกจดจ า ... ความหมายของ “หะดษชาส” ตามหลกวชาการ หมายถง .. หะดษซงผรายงานท เชอถอ

ได, รายงานใหขดแยงกบผท เชอถอไดยงกวา ... หะดษชาส จงมความหมายเปนภาษาไทยวา “หะดษทผดหรอเพยน” ... สวน “หะดษมะหฟศ” เปนหะดษตรงขามกบหะดษชาส คอหมายถง .. หะดษซง

ผรายงานทเชอถอไดมากกวา รายงานใหขดแยงกบผทเชอถอได ... ดงนน หะดษชาสและหะดษมะหฟศ จงเปนหะดษทมความหมายตรงกนขามในลกษณะ

เดยวกบกระดานหก คอ ดานหกสง จะเปนหะดษมะหฟศ, สวนดานหกต ากจะเปนหะดษชาส ... ความขดแยงทเกดขนน อาจเปนความขดแยงระหวางบคคลตอบคคล, ความขดแยง

ระหวางกลมตอกลม, หรอความขดแยงระหวางบคคลกบกลมกได ...

75

และความผดเพยนทเกดขนในหะดษชาส จะม 2 ลกษณะคอ การผดเพยนในสายรายงาน ( الس ند فى الش ذوذ ) และการผดเพยนในตวบท ( المتن فى الش ذوذ ) ...

ตวอยางหะดษชาสหรอผดเพยนใน “สายรายงาน” ไดแกหะดษซงบนทกโดยทานอล-บยฮะกยและทานอด-ดารกฏนย, โดยรายงานมาจาก

ทานอบดลวาฮด บน ซยาด, จากทานอสมาอล บน สะเมยะอ, จากทานอบรอซน, จากทานอนส บน มาลก ร.ฎ. วา ...

م عليو الل ـو صل ى للن بى رجل قال ؟ الث الثة فأين( مر تان الط الق) يـقول الل ـو أسمع إن ى: وسل... الث الثة ىى( بإحسان تسريح أو وفبمعر فإمساك: ) قال

ชายผหนงไดกลาวแกทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลมวา .. “ฉนไดฟงพระองคอลลอฮ ซ.บ. ทรงกลาววา “การหยานน ม 2 ครง, ... แลวไหนละ ครง

ท 3 ?” .. ทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม จงตอบวา .. กไดแกโองการทวา “แลวจากนนกใหครองคกนดวยด หรอแยกจากกนดวยด” .. ไง ...

(จากหนงสอ “อส-สนน อล-กบรออ” ของทานอล-บยฮะกย, เลมท 7 หนา 340, และ

หนงสอ “อส-สนน” ของทานอด-ดารกฏนย เลมท 4 หนา 4) ... อธบาย 1. ทานอบดล วาฮด บน ซยาด เปนผรายงานทเชอถอได, ไดรายงานหะดษบทน, ใน

กระแสนอยางตอเนอง .. มการระบนามเศาะหาบะฮ คอทานอนส บน มาลก ร.ฎ.จนถงทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม โดยไมมการขาดตอนเลย ...

การรายงานขางตนนจงมลกษณะ “เมาศล” คอ ตอเนอง, ไมขาดตอน ... 2. แตหะดษบทเดยวกนน มบนทกรายงานมาจากกระแสอนท “เชอถอไดมากกวา” ใน

ลกษณะ “มรซล” หรอไมตอเนอง คอ .. ก. รายงานมาจากทานอบ มอาวยะฮ และทานซฟยาน อษ-เษารย, ... (ตฟซร “ญามอล บะยาน” ของทานอบนญะรร เลมท 2 หนา 458) .. ข. รายงานมาจากทานคอลด บน อบดลลอฮ, ทานอสมาอล บน สะกะรยา, )และทานอบ

มอาวยะฮ) ... (จาก “อส-สนน อล-กบรออ” ของทานอล-บยฮะกย เลมท 7 หนา 340) ...

76

หมายความวา บคคลทง 4 ทาน คอทานอบ มอาวยะฮ, ทานซฟยาน อษ-เษารย, ทานคอลด บน อบดลลอฮ, และทานอสมาอล บน สะกะรยา ซงลวนเปนบคคลทเชอถอได, .. ทกทานไดรายงานงานหะดษบทนมาจากทานอสมาอล บน สะเมยะอ, จากทานอบรอซนเชนเดยวกนกบรายงานแรก, ...

แตในการรายงานของบคคลทง 4 น มไดมการระบนามเศาะหาบะฮ คอทานอนส บน มาลก ร.ฎ.เอาไว .. ดงในกระแสแรกจากการรายงานของทานอบดลวาฮด บน ซยาด ...

(โปรดเปดกลบไปดสายรายงานแรกจากหนา 88 อกครง) ... หะดษทรายงานมาจากบคคลทงสน จงมลกษณะเปนหะดษมรซล หรออกนยหนง .. สาย

รายงานไมตอเนอง ... การรายงานของคน 4 คนทเชอถอได ยอมมน าหนกมากกวาการรายงานของคนๆเดยว

แมจะเปนผทเชอถอไดกตาม ... ดงนน การรายงานของทานอบดลวาฮด บน ซยาด ท “รายงานอยางตอเนอง” ในกรณนจง

ถอวา เปนการรายงานทชาสหรอผดเพยน , สวนการรายงานของอก 4 ทานท “ไมตอเนอง” หรอมรซล ถอวา เปนการรายงานทมะหฟศหรอถกตองกวา ...

สรปอกครงกคอ หะดษขางตนน สายรายงานทถกตองของมนคอสายรายงานหลงอนเปนสายรายงานทมรซลหรอไมตอเนอง, สวนสายรายงานแรกทตอเนอง ถอเปนสายรายงานทผดเพยนหรอชาส ..

ตวอยางหะดษชาสหรอผดเพยน “ในตวบท” ไดแกหะดษจากการบนทกของทานอล-บยฮะกย เชนเดยวกน .. โดยรายงานมาจาก ... 1. ทานอล-ฮยษม บน คอรยะฮ 2. ทานอบดลอะซซ บนอมรอน 3. ทานหรมะละฮ บน ยะหยา ทงสามทานน ลวนเปนผทเชอถอได, .. ไดอางการรายงานมาจากทานอบดลลอฮ บน วะฮ

บน แลวรายงานสบตอไปจนถงทาน อบดลลอฮ บน ซยด ร.ฎ. ซงกลาววา ...

ـوسأرل هذخأ ىذال اءمال فالخ اءم وينـذأل ذخأف ،أض وتـيـ مل سو ويلع ـوالل ىل ص الل ـو رسول رأى أن و ...

77

“แทจรงเขา (ทานอบดลลอฮ บน ซยด ร.ฎ.) เคยเหนทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม อาบน านมาซ, โดยทานไดเชดทหทงสองของทานดวยน าอนจากน าททานใชลบศรษะ” ...

(จาก “อส-สนน อล-กบรออ” ของทานอล-บยฮะกย, เลมท 1 หนา 65) แลวทานอล-บยฮะกย กไดกลาวรบรองไวดวยวา ... حيحص إسناد ىذا คอ ... นเปนสาย

รายงานทถกตอง ... จากจดน จงมนกวชาการหลายทาน, อาทเชน ทานอหมามนะวะวย, (ในหนงสอ “อล-

มจญมวะอ” เลมท 1 หนา 412), ทานมหมมด คอฏฏอบ อซ-ซบกย (ในหนงสอ “อล-มนฮลฯ” เลมท 2 หนา 22), และทานเชค อบดลกอดร อล-มนดลย หรอเชคกอเดร แหงอนโดนเซย (ในหนงสอ “ซนาร มาตาฮารย” หนา 5) เปนตน จงกลาววา .. “สนตในการอาบน านมาซ ใหใชมอจมน าใหมเชดหรอลบห” ...

ความจรง ค าพดของทานอล-บยฮะกยทวา .. “น เปนสายรายงานทถกตอง” กมไดผดพลาดอะไร เพราะส านวนดงกลาวนหมายถง ทานกลาวรบรองเฉพาะความถกตองของ “สายรายงาน” เทานน, แตมไดรบรองความถกตองของ “ตวบท” ดวย ... ดงทเคยอธบายผานมาแลวในหนาท 19 ...

เพราะ, .. หลงจากหะดษบทนแลว ทานอล-บยฮะกยกไดรายงานหะดษอกบทหนงจากการบนทกของทานมสลม อนเปนหะดษท 19/236 หรอเลมท 1 หนา 211 จากหนงสอ “เศาะเหยะฮมสลม” โดยรายงานมาจาก ...

1. ทานฮารน บน มะอรฟ 2. ทานฮารน บน สะอด อล-อยลย และ .. 3. ทานอบฏอฮร ทงสามทานน เปนผทไดรบความเชอถอยงกวา 3 ทานแรก .. ไดรายงานหะดษเดยวกนน

มาจากทานอบดลลอฮ บน วะฮบน, แลวรายงานสบตอไปจนถงทานอบดลลอฮ บน ซยด ร.ฎ. เชนเดยวกน แตดวยขอความวา ...

.. يده فضل غير بماء برأسـو ومسح

“และทานไดลบศรษะ ดวยน าซงอนจากน าทเหลอคางอยทมอ” หมายความวา ในการอาบน านมาซ .. หลงจากลางหนา, ลางมอขวาและมอซายเรยบรอย

แลว ทานนบยกเอามอจมน าใหมมาลบศรษะ, มไดลบโดยอาศยน าทยงเปยกตดคางอยทมอทงสองตอนลางมอแตอยางใด ...

78

หะดษทงสองนขดแยงกน, .. คอ รายงานแรกบอกวาหลงจากลบศรษะเสรจแลว ทานนบย

ใชมอจมน าใหมมาลบห ... แตรายงานทสองบอกวา หลงจากลางมอทงสองเรยบรอยแลวทานนบยใชมอจมน าใหมมา

ลบศรษะ ... แลวทานอล-บยฮะกยกกลาวสรปหะดษทง 2 ส านวนนวา ...

لو ال ذى من أصح وىذا قـبـ

“และน (หะดษส านวนหลงจากการบนทกของทานมสลม) ถกตองกวา หะดษส านวนแรก”

(จาก “อส-สนน อล-กบรออ” ของทานอล-บยฮะกย, เลมท 1 หนา 65) สวนทานอบนหะญร อล-อสเกาะลานย ไดกลาววา ...

ألذنـيو يأخذ وس لم عليو الل ـو صل ى الل ـو رسول رأى أن و وعنو رالماء ماء لرأسـو، أخذه ذىال غيـ

، أخرجو هقى ،(يديو غيرفضل بماء برأسـو ومسح ) : بلفظ ىذاالوجو من مسلم عند وىو البـيـ

... المحفوظ وىو

“มรายงานมาจากทานอบดลลอฮ บน ซยด ร.ฎ. วา ทานไดเหนทานรอซลลลอฮ

ศอลลลลอฮ อะลบฮวะซลลม ลบหทงสองขางดวยน าซงอนจากน าทใชลบศรษะ, หะดษนบนทกโดยทานอล-บยฮะกย, .. แตหะดษบทน ทานมสลมไดบนทกมาจากกระแสรายงานเดยวกน (คอจากทานอบดลลอฮ บน วะฮบน, ตอไปถงทานอบดลลอฮ บน ซยดเหมอนกน) ดวยขอความวา .. และทานไดลบศรษะดวยน าซงอนจากน าทเหลอคางอยทมอ .. และน (หะดษของทานมสลม) คอหะดษมะหฟศ” ...

(จากหนงสอ “สบลส สลาม” เลมท 1 หนา 48) ... สรปแลว หะดษบทนจากการบนทกของทานอล-บยฮะกยทวา ทานนบย ศอลลลลอฮ อะ

ลยฮวะซลลม ใชมอจมน าใหมเพอลบห จงเปนหะดษเฎาะอฟ เพราะเปนหะดษชาสหรอหะดษทขอความผดเพ ยน, .. สวนหะดษเดยวกนจากส านวนการบนทกของทานมสลมทวา ทานนบย ศอลลลลอฮ อะลยฮวะซลลม ใชมอจมน าใหมเพอลบผม จงเปนหะดษทเศาะเหยะฮ เพราะเปนหะดษมะหฟศ หรอหะดษทมขอความถกตองกวาและไดรบการจดจ ามาอยางแมนย ากวา ...

79

วลลอฮ อะอลม .