5.2 sık rastlanan sağlık sorunları

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)

Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

(BAP)

5.2 Sık Rastlanan Sağlık Sorunları 2

SIK RASTLANAN SAĞLIK SORUNLARI

Zihinsel yetersizlik; gelişim sürecinde gerilik ve uyumsal davranışlardaki yetersizlik

ile birlikte, genel zekâ fonksiyonlarının

ortalamanın altında olması şeklinde tanımlanmaktadır.


Zihinsel yetersizlikle ilişkide olabilecek bozukluklar;

doğum öncesi nedenler

doğum anındaki nedenler

doğum sonrası nedenler


Zihin yetersizliği olan çocuk

sahibi ailelerin hekime

başvurma sebepleri

konuşmada gecikme

fiziksel gelişim

gerilikleri

sözel uyarılara uymama

tuvalet kontrolünü sağlamamış

olma

yaşıtlarıyla uyum

sağlayamama


5.2.1 Zihinsel Yetersizlik ile İlişikli Durumlar 6

Zihinsel Yetersizlik ile İlişkili Durumlar

5.2.1.1 Down Sendromu 7

Down sendromu

Down sendromu ya da trizomi 21 en sık

görülen ve en iyi bilinen kromozom

hastalığıdır.

Down sendromunda kromozom sayısı

artmıştır ve 46 yerine 47 olmuştur.


Down sendromunun 3 tipi vardır:

Trizomi 21

Mozaik Tip

Trans-lokasyon


Down sendromuna neden olan etmenler hakkında kesin olarak belirlenmiş

görüşler olmamakla beraber, viral

enfeksiyonlar, hormonal bozukluklar, röntgen ışınları, yoğun ilaç kullanımı, genetik

yatkınlık gibi etmenlerin olabileceği

düşünülmektedir.

Annenin yaşı ilerledikçe Down sendromlu çocuğa

sahip olma riski artmaktadır.

Ancak unutulmamalıdır ki, Down sendromuna neden olan tek etmen

anne yaşı değildir, diğer faktörler de etken

olabilmektedir.


Down sendromlu bebekler, normal bebeklere göre ayırt edici fiziksel

özellikleri sayesinde erken tanılanabilmektedir.


Down sendromlu çocukların

birbirlerine çok benzeyen tipik bir yüz görünümleri

vardır.


Down sendromlu çocuklarda gövde

kısa ve geniş, kol ve bacaklar genellikle

gevşektir.


Down sendromlu bebeklerin kafa

yapıları genellikle küçük ve basık,

boyunları kısa ve geniştir.


Down sendromlu bebeklerin kasları

gevşek ve eklemleri fazlaca esnektir.


Down sendromlu çocuklarda görülen

sağlık sorunlarından en yaygın olanı doğuştan

görülen kalp hastalığıdır.


Down sendromlu bebeklerde görülen bir diğer yaygın sorun, ince bağırsakta

görülen tıkanıklık ya da yapısal bozukluktur.


Hipertiroidi, Down sendromlu bebeklerde

görülebilen bir diğer sağlık sorunudur.


5.2.1.2. Frajil X Sendromu 19

Frajil X sendromu

Kalıtsal zekâ geriliğinin en sık

nedenidir.

Daha çok erkek çocuklarında ortaya

çıkmaktadır.

Büyük bir baş, uzun bir yüz, göze çarpan

kulaklar ve büyük çene gibi fiziksel özellikler

görülür.

Geç konuşma, konuşma ve dil

gelişiminde bozukluk, yineleyen davranış,

zayıf dikkat aralığı ve aşırı hareketlilik, öfke nöbetleri gibi sorunlar

yaşanır.

Frajil-X sendromunu ortadan kaldıracak

kesin bir tedavi olmamakla birlikte

tedaviye yönelik pek çok uygulama vardır.

5.2.1.2. Frajil X Sendromu 20

5.2.1.3. Rett Sendromu 21

Rett sendromu

Tamamına yakını kızları etkileyen ilerleyici

nörogelişimsel genetik bir bozukluktur.

Bebekler 6-18 aya kadar normal veya normale yakındır.

6 aydan 1,5 yaşa kadar bebekler çok az göz teması kurarlar ve oyuncaklara karşı ilgileri azdır. Özgül

olmayan el bükmeler ve kafa büyümesinde

yavaşlama görülebilir.

1 ile 4 yaş arası ise işlevlerde hızlı bir

kayıp gözlenir. Amaca yönelik el becerilerinin

yitirilmesi ile dili algılamada ve

kullanmada kayıplar olur.

Üç ay ile dört yaş arasında genellikle baş

büyümesinde yavaşlama belirgindir.

"motor sisteminin kötüleşmesi" evresi ise genellikle 10 yaşından

sonra başlar ve hareketliliğin azalması

ile kendini gösterir. Denge bozukluğu ve yürümede bozulma

başlar.

5.2.1.3. Rett Sendromu 22

5.2.1.4. Prader-Willi Sendromu 23

Prader-Willi sendromu

Zihinsel yetersizlik, duygulanım bozukluğu (duygusal dengesizlik), kaslarda güç kaybı, kısa

boyla beraber iştah bozukluğu görülür.

Genellikle genetik ve doğumla gelen bir sendrom

olmasına rağmen, doğumdan sonra hipotalamusa verilen bir zarar da bu sendromun

oluşumuna neden olabilmektedir.


Prader-Willi sendromlu çocuklarda badem gözler, kısa boy, gevşek kaslar, belirgin ve dar yüz hatları, küçük eller, küçük cinsel organ, koyu tükürük, göz problemleri, ince üst dudak ve küçük ağız gibi fiziksel özellikler gösterirler.


Hastalığın iki evresi vardır:

1. Evrede; Sürekli uyku durumu, solunum problemleri, cinsel organların az gelişmiş olması, altı yaşına kadar genel gelişimsel bozukluk, altı yaşından

önce aşırı iştah, ilerleyen yaşlarda obezite, büyüme hormonunun azlığı, ince ses tonu, yüksek ya da düşük vücut ısısı vb. gibi durumlar gözlenmektedir.

2. Evrede; Hafif ya da orta derecede zihinsel yetersizlik (40-105 arası IQ), koordinasyon, denge ve kuvvet gibi motor becerilerde gerilik, gecikmiş

konuşma, kısa süreli hafızada, dikkat ve kavramada gerilik, davranış problemleri yaralarını koparma, ileri yaşlarda tip 2 şeker hastalığı, horlama, romatizmal problemler, yüksek tansiyon, sağ taraflı kalp

yetersizliği, mide ülseri vb. gibi durumlar gözlenmektedir.


5.2.1.5. Yaygın Gelişimsel Bozukluk (Otizm) 27

Yaygın gelişimsel bozukluk (Otizm)

Yaygın gelişimsel bozukluklar; erken

çocukluk döneminde başlayan sosyal beceri, dil

gelişimi ve davranış alanında uygun

gelişmeme veya kaybın olduğu bir grup

psikiyatrik bozukluktur.


Otizm, davranışa ait özellikler gösteren

nörogelişimsel bir özür olup, karşılıklı sosyal

etkileşimde, sözel iletişimde bozukluklar ve stereotipik davranışlarla

ortaya çıkmaktadır.


Otiz

mOtizmin görülme sıklığı 10.000 çocukta 10-20 kadardır.

Otiz

mErkeklerde görülme sıklığı kızlara oranla 3-4 kat daha fazladır.

Otiz

mOtistik çocukların %70’i aynı zamanda zihinsel yetersizliğe de sahiptir.


Otistik çocuklar, fiziksel temastan

kaçınma, göz kontağı kurmama,

yüz ifadelerini anlamama,

insanlara karşı ilgisizlik sosyal

uyum problemlerine sahiptirler.

Kendini yaralayıcı veya agresif

davranışlarda (vurma, ısırma,

tekmeleme, kafa vurma gibi) yaygın

ve sık olarak bulunmaktadır.

Yabancılara, kalabalığa ve yeni ortamlara, yüksek

seslere (köpek havlaması, sokak gürültüsü) karşı

aşırı sosyal korkular gösterirler.


Motor gelişimleri,

yaşıtları olan normal

çocuklarla paralellik gösterir.

Bazılarında geç yürüme veya kaba ve ince

motor hareketlerinde beceriksizlikler

görülürken, bazıları koşma ve tırmanmada

oldukça çeviktir.

Otistik çocuklar, görsel olarak

örnek hareketlerin

taklidini yapmada sıkıntı

çekerler.


Dikkat eksikliği birçok otistik bireyde hayat boyu görülen bir özelliktir.

Otistik çocukların, bilişsel özellikleri yani dünyayı algılama, anlama, soyut düşünme, dikkat etme ve hatırlama gibi özellikleri farklılık göstermektedir.

Otistik bireylerin iletişimlerindeki bozukluk belirgin ve kalıcıdır.


5.2.1.6. Serebral Palsi 34

Serebral Palsi

Beynin doğum öncesi, doğum sırası veya doğum sonrası

dönemde zarar görmesi sonucu oluşan, ilerleyici olmayan, kronik, motor ve zihinsel

bozukluktur.

Serebral Palsi’li çocukta; hareket

bozukluğunun yanı sıra zihinsel

yetersizlik, nöbetler, algılama ve davranış bozuklukları, görme, işitme ve konuşma bozuklarından biri veya bir kaçı bir

arada bulunabilir.

Serebral Palsi’deki motor ve özellikle de dil sorunu nedeniyle, bu çocukların zekâ

bakımından olduklarından daha

geri olarak algılanmalarına daha sık rastlanılmaktadır.

5.2.1.6. Serebral Palsi 35

5.2.2 Epilepsi (Sara) Nöbetleri 36

Epilepsi (Sara) Nöbetleri

Epilepsi, beyindeki elektriksel aktivitenin geçici olarak durması

veya bozulması sonucu, kişinin kasılması ve

bilincinin kaybolması ile karakterize nörolojik bir

bozukluktur.


Epile

psi

nede

nler

i

Traf

ik k

azal

arı

Kafa

trav

mal

arı

Yüks

ek a

teşl

i ha

stal

ıkla

r

Zehi

rlenm

eler

Beyi

n tü

mör

leri

Aşırı

çoc

uk

istis

mar

ının

seb

ep

oldu

ğu k

afa

trav

mal

arı


Hastaların ilaçlarına ve kontrollerine

gerekli özeni göstermesi

durumunda epilepsi aşılması güç bir hastalık değildir.


5.2.3 Boşaltım Sorunları 40

Boşaltım Sorunları

Zihinsel yetersizliği olan bireylerde

kabızlık, idrar ve dışkı kaçırma

sorunları genel nüfusa oranla daha

fazla görülür.

Normal gelişim çocukların 2-4

yaşlarında tuvalet eğitimini

sağlamaları gerekmektedir.

Zihinsel yetersizliğin şiddeti

arttıkça çocuğun normal gelişim basamaklarını

yakalama süresi geciktiği için

tuvalet eğitimi aksamakta ve

bezlenme süresi uzamaktadır.


Zihinsel yetersizliği olan bireylerde idrar yollarındaki problemler

nedeniyle mesanenin boşaltımında yetersizlik ve enfeksiyon gibi

nedenlerle “idrar boşaltımında değişiklik” sorunu yaşanabilmektedir.

İdrar kaçırma sorunu çocuğun stresli olduğu durumlarda artabilmektedir.

İlaç tedavisi ya da davranışsal tedavi ile tedavi edilir.


5.2.4 Kalp Damar Hastalıkları 43

Kalp Damar Hastalıkları

Zihinsel yetersizliği

olan bireylerde kalp damar bozuklukları

toplumun geneline göre daha fazladır.

Down sendromlu çocukların

yaklaşık yarısı doğumsal kalp hastalıklarıyla doğmaktadır.

Down sendromlu

yenidoğanların ekokardiyograf

ik değerlendirmesi yapılmalıdır.



Türkiye’de ve Dünyada sağlık bakım şartlarının

iyileşmesiyle zihinsel yetersizliği olan bireylerin

yaşam süreleri uzamaktadır.

Ancak bu bireylerde zihinsel fonksiyonlardaki olumsuzluk,

düzensiz beslenme alışkanlıkları, obezite, fiziksel aktivitede

yetersizlikle karşımıza çıkmakta ve zihinsel yetersizliği olan bireylerde

ilerleyen yaşla birlikte kardiovasküler sorunların görülme

oranını arttırmaktadır.

Aileler, küçük yaşlarda düzgün

beslenme ve egzersiz alışkanlıklarını

çocuklarına kazandırmaya çalışmalıdırlar.


5.2 sık rastlanan sağlık sorunları

Education