5 ÇÖzÜcÜler ve ÇÖzeltİler -...
TRANSCRIPT
ÜNİTE 5 ÇÖZÜCÜLER VE ÇÖZELTİLER
O oC
Buz
erime noktası
en büyük çözelti
Çözücü
tuz
bileşenidir
örnektir
Alkol
Aseton
ÇözeltiDeniz
hızlandırır
Çözünen
sıcaklıkkarıştırma katının küçük tanecikli olması
sonucuoluşur
bileşenlere ayrılabilir
olabilir
Çözünme
Saf Madde
Karışım
Tuzlusuı Su
Damıtma Yoğunlaştırma
Buharlaştırma
Su
Su Döngüsü
Bulut
Yağış
Su Buharı
Diğer Çözücüler
örnektir
hızlandırır
Madde
olabilir
olabilir
olabilir
Hetorejen
örnektir
örnektir
Çözelti
Denizen büyük çözelti
Çözünen
Tuz
örnektirÇözünme
hızlandırır hızlandırır
Sıcaklık
Karıştırma
Katının küçüktanecikli olması
Çözücü
bileşendir
sonuç
oluşur
bileşenidir
örnektir
örnektir
Alkol
Aseton
örnektir
Su
Su Döngüsü
Su BuharıBulut
Yağış
Buz
0 C0
Donma Noktası0 C0
Erime Noktası
Tuzlu Su
örnektir
ayrışma
işlemiayrışma işlemi
Tuz
Su
Damıtma
Buharlaştırma
Yoğunlaştırma
Karışım
Hetorejen
Homojen
olabilir
olabilir
Madde
SafMadde
olabilir
olabilir
olabilir
Topraktan yapacağınız maket dere yatağı üzerine bir litre kadar saf suyu
dökünüz ve maketin uç tarafına döktüğünüz suyu toplayacak şekilde bir
beher yerleştiriniz. Topladığınız su, saf sudan farklı mıdır?
Elde ettiğimiz suyu bir miktar bekletirsek bulanıklığın büyük bir bölümü
azalmış olmasına rağmen yine de bir miktar asılı parçacık az da olsa bulanıklık
yapacaktır. Az bulanık suya laboratuvarınızda bulunan alüminyum klorür
tuzundan koyup bekletirseniz ve dekante ederseniz ne gözlemlersiniz? Elde
ettiğiniz su içilebilir mi?
Gözle göremediğimiz hastalık yapıcı bakteri ve mikropları yok etmek için ne
yapmalıyız?
Yukarıdaki sorulara verdiğiniz yanıtları fen bilgisi defterinize not ediniz.
Arkadaşlarınızın yanıtları ile karşılaştırıp tartışınız. Tartışmanın sonuçlarını
da defterinize not ediniz. Ünite sonunda cevaplarınızı kısa bir tartışma ile
gözden geçiriniz.
Eşit kütleli kesme şeker ve toz şekerin,eşit hacimli soğuk suda ve sıcak suda çözünme zamanlarını
ölçünüz böylece çözünme hızına sıcaklığın ve tane büyüklüğünün etkisini bir ilke olarak yazınız.
Bir buz parçasının uygularsak ne olur?
Neler kullanırsınız? Yaklaşık 20cm uzunluğunda ince bir tel ,biraz
yapışkan bant, bir şişe ve ağırlık yapması için kaşık gibi şeyler olabilir.
Nasıl bir yol izlersiniz? Telin uçlarını ikişer tane ağır kaşığa dolayın ve
bantlayın. Buz parçasını şişenin ağzından dengeleyin . Teli,kaşıklar şişenin
iki yanından eşit olarak sallanacak biçimde buzun üzerine yerleştirin. Ne
olacağını izleyin. Elde ettiğiniz sonuç hangi bilimsel ilke ile açıklanabilir.
belli bir noktasına kuvvet
Yazın, testideki su normal şişedeki suya göre daha
soğuktur. Nedenini araştırınız.
Yazın mermerler silindiğinde kuruyan mermerin
yüzeyi silinmeyen mermere göre daha serin olur.
Nedenini araştırınız.
Yukarıdaki durumların nedenini arkadaşlarınızla
tartışınız verdiğiniz yanıtları fen bilgisi
defterinize not ediniz. Ünite sonunda cevaplarınızı
kısa bir tartışma ile gözden geçiriniz.
5
60
Giriş Etkinlikleri
Çözücüler ve Çözeltiler
61
Denizler, dünyanın en büyük çözeltisidir. Yeryüzünün %70'i denizlerle kaplıdır.
Denizlerdeki çözücü sudur. Deniz suyu içme suyu olarak kullanılamaz; çünkü deniz suyu içerisinde
çözünmüş birçok kimyasal vardır. Denizde yüzerken su yutulduğunda bu durum çok daha iyi anlaşılır.
Deniz suyunda bulunan tüm kimyasal maddelere çözünen deriz.
Denizlerden her gün çok miktarda su buharlaşmaktadır fakat deniz suyu seviyesi azalmamaktadır.
Su buharı yoğunlaştıkça yağmur yağar ve buharlaşan su tekrar denize dökülür. Su döngüsünde bu
olaylar meydana gelir.
Şimdi okuduğunuz bu parçayı anlayabildiniz mi?
Eğer cevabınız “hayır” ise hiç üzülmeyin. Beşinci bölümün amacı size çözücü, çözünen, çözelti,
buharlaşma, çözünme ve başka diğer kavramları öğretmektir.
Beşinci bölümü bitirdiğinizde, bu sayfayı bir kez daha okuyun daha iyi anlayabileceğinizi
göreceksiniz.
ÇÖZÜCÜ VE ÇÖZELTİLER
Bi i ydunuz?l yor mu
Su, çevremize baktığımızda genellikle sıvı olarak görülür. Suyun katı ve gaz halleri de
bulunmaktadır. Suyun katı haline , gaz haline ise denir.buz su buharı
Buzun erime noktası 0 C'tır. Busıcaklık ayrıca suyun donmanoktasıdır. Su her sıcaklıktabuharlaşabilir ve kaynama noktası100 C 'a ulaştığında buharlaşmamaksimum olur.
Erime noktası = Donma noktası
o
0
1- Aşağıdaki olaylar sonucunda ne oluşur ?
A) Buz eridiğinde
B) Su buharlaştığında
C) Su donduğunda
D) buhar yoğunlaştığında
2- Erimede katı sıvıya dönüşür. Örnekteki ilişki
dikkate alındığında aşağıdaki hal değişimlerinde
ne olur?
A) donma B) buharlaşma C) yoğunlaşma
3- Su döngüsünde neler olmaktadır. Açıklayınız.
Araştır : Oturduğunuz şehre yılda ortalama ne
kadar yağmur düşer?
Dünyamızda yağmurların 3/4'ü
denizlere yağmaktadır.
Denizlerde yoğunlaşan su,
buharlaşan sudan daha fazladır.
Milyonlarca yıl önce dünyamızda
su, buhar olarak bulunuyordu.
5
62
5.1 A Su ve Su Döngüsü
Deniz
Yoğunlaşma Yağmur
Buharlaşma
Kar
ve
Buz
Yüzeysel Akıntı
Toprağa GeçişYeraltı
Sularının Akışı
Yeraltı Suyu
Su Döngüsünde , ,
ve
olayları etkin bir rol üstlenir.
.
Dünyadaki su devamlı olarak
dönüşüme uğrar. Su döngüsü,
içilebilir suyun doğal geri
dönüşüm işlemidir; ancak son
yıllarda artan çevre kirliliğinden
dolayı içilebilir su kaynakları
oldukça azalmıştır.
erime donmabuharlaşma yoğunlaşma
Su döngüsü yeryüzündeki suyun
buharlaşıp havaya karışması,
bulutları oluşturması ve yağış
olarak yeryüzüne geri dönmesi
sürecinde izlediği yoldur
Erime
YoğunlaşmaDonma
Su buharı görünmezdirSu buharı yoğunlaşınca
çok küçük su damlacıkları oluşur.
Buharlaşma
Su Döngüsü
63
Bi i ydunuz?l yor mu
Kışın çok soğuk olduğu günlerde ülkemizde, nadiren de olsa kar yağışı ve
don olayı olmaktadır. Buz erirken çevreden ısı alır ve sıcaklık sabit kalır.
Su donduğunda neler olur?
1-Diğer maddelerin aksine su donduğunda genleşir.
2-Bu genleşmeden dolayı buzun yoğunluğu sudan az olur.
3- Safsızlıklar D.N.’sını düşürür bu nedenle tuzlu su 0 C'ın altında donar
4-Buza basınç uygulanınca erir.
5-Su buz olurken sıcaklık sabit kalır. Niçin?
o
1-Buz suya dönüşünce ;
A) Hacmi nasıl bir değişim gösterir?
B)Yoğunluğu değişir mi? Niçin?
2-Bardaktaki buz su üzerinde niçin yüzer?
3-Kışın yollara tuz dökülmesinin sebebini açıklayınız.
5-Karlar eriyinceye kadar patlamış borular fark
edilmez. Bunun sebebi nedir? Açıklayınız.
Suyun hacminin en küçük, yoğunluğunun
en büyük olduğu sıcaklık +4 'tır.Bu
yüzden kışın donan göllerde yoğun su
dibe çöker ve balıklar yaşamlarını
sürdürürler.
Arabaların radyatörlerine suyun
donmaması için antifriz konur.
oC
Narenciye bahçelerini don olayına karşı
korumanın en etkili doğal yöntemi etrafındaki
serviler ve kamışlardır, onları koruyalım.
Kışın yollara tuz dökülmesinin sebebi buzun
erime noktasını düşürüp ’ın altındaki
sıcaklıklarda buzlanmayı önlemektir.
Böylece araçların kaymasından dolayı ileri
gelebilecek kazalar önlenmiş olur.
0 Co
Su donduğunda genleşir. Bundan
dolayı buzdolabındaki su şişesi
kırılır. Genleşmeden dolayı
meydana gelen kuvveti bir
düşününüz.
Buz sudan daha az
yoğun olduğundan
bardağa konmuş buz
parçası suda yüzer.
Buz pateninin altındaki basınç çok
büyük olduğundan buz erir ve gerçekte
patenler suda kayar.
Alman bilim adamı Gabriel Fahrenheit, buzu çeşitli
tuzlarla karıştırarak yaptığı deneylerde bazı tuzların
erime noktasını daha fazla düşürdüğünü fark etti.
Elde ettiği en düşük sıcaklığı ,icat ettiği Fahrenayt
termometresinde sıfır olarak kabul etti ve bu
sıcaklık -18 C'a eşdeğerdir.0
5.1 B- Su ve Buzun Bazı Özelikleri
Çözücüler ve Çözeltiler
Sıcaklık Ölçekleri
Bi i ydunuz?l yor mu
Su buharlaştığında sıvı halden gaz haline dönüşür. Buharlaşma 0 C ve 100 C arasındaki herhangi bir
sıcaklıkta olabilir. Buharlaşma her zaman için aynı hızda meydana gelmez. Buharlaşma bazen çabuk
bazen de yavaş olur.
Islak olan herhangi bir nesneyi çabucak kurutmak için;
o o
Yüksek sıcaklık, geniş yüzey ve esintili hava buharlaşmayı
hızlandıran faktörlerdir.
Süt tozu, sütün suyunu buharlaştırarak üretilir. Süt uzun
süre buharlaştırılırsa bozulur bundan dolayı buharlaşma çok
çabuk olmalıdır. Süt tozu yapımında yüksek sıcaklık , geniş
yüzey ve hava püskürtme işlemlerine ihtiyaç duyulur.
Süt tozu, püskürtmeli kurutucuda üretilir. Süt çok
küçük damlacıklar halinde püskürtülürken aynı anda sıcak
hava da püskürtülür böylece sütün suyu anında buharlaşır.
Geriye kalan süt tozu ise kurutucunun tabanında toplanır ve
paketlenmek üzere devamlı olarak alınır.
1-Özdeş ısıtıcılarda eşit miktarda su ayrı ayrı
buharlaştırma kabına ve deney tüpüne konduğunda ,
buharlaşma kabındaki su niçin daha çabuk buharlaşır?
2-Denizlerden ve göllerden tuz elde etmek için suyu
buharlaştırırken derin ve dar yüzeyli havuzlar mı,
yoksa sığ ve geniş yüzeyli havuzlar mı tercih edilir?
Açıklayınız.
3-Buharlaştırmayı hızlandıran faktörleri dikkate
alarak ,sizce çamaşır kurutma nasıl bir günde tercih
edilmelidir?Açıklayınız.
Üretilirken ortaya çıkan peynir altı
suyu süt tozuna dönüştürülmediğinden
kanalizasyon borularını çürütür.
Yiyecekleri bozan bakteriler susuz
ortamda üreyemezler; bu nedenle süt
tozu uzun ömürlüdür.
Suyu sıvı halden gaz haline
dönüştürmek için Isı Enerji'si
gereklidir. Su ısıtıldığında
yüksek enerjili olduğu için
daha çabuk buharlaşır.
Su geniş bir yüzeyde, dar bir
yüzeye göre daha çabuk
buharlaşır. Islak olan çamaşırlar
serildiğinde daha kolay kurur.
Esintili hava oluşan buharı
anında uzaklaştırır. Islak
cisimlerin üzerine hava
püskürttüğümüzde onları
daha kolay kuruturuz.
5
64
5.2 A- Buharlaşma
1-Isıt 2- Kuruması için ser 3-Üzerine hava püskürt
Süt Tozu Alınır
Sıcak HavaSıcak Hava
Süt Girişi
Küçük
Damlacıklar
Halinde
Püskürtme
Püskürtmeli kurutucunun basit şekli
65
Bi i ydunuz?l yor mu
Ülkemizin yazın kurak olması nedeniyle olarak
adlandırdığımız, yalnız yağmur sularından faydalanılarak yapılan
tahıl ekimi yapılamaz. Yazın, nadiren de olsa yağmur yağdığında
sıcak, esintili ve kuru hava toprağı hemen kurutur dolayısıyla sebze
ve meyve yetiştirme sulama ile mümkündür.
Bu şekilde yapılan tarıma
denir. Sulu tarım yapılırken yalnız buharlaşmanın neden olduğu
su kaybı çok büyüktür . Buharlaşmanın azaltılması ve suyun boşa
harcanmaması için önerilebilecek bazı yöntemler aşağıdadır:
kuru tarım
Sulama
sulutarım
bitkinin ihtiyaç
duyduğu ve yağışla karşılanamayan suyun bitkinin kök bölgesine
gereken yer ve zamanda verilmesidir.
1-Sulama nedir? Niçin önemlidir?
2-Setil alkol kullanarak su nasıl tasarruf edilir ?
Açıklayınız.
3-Evimizde veya çevremizde suyu ülkemiz
şartlarını dikkate alarak nasıl tasarruflu
kullanmalıyız? Bu konudaki düşüncelerinizi
belirtiniz.
Dünyada, tarımın yüzde 15'i sulu
tarım olarak yapılmaktadır . Sulu
tarımda elde edilen ürün, susuz
tarıma göre yaklaşık iki kat
fazladır.
Sulu tarımı ilk olarak 7000 yıl
önce Mısırlılar, Nil nehrinden
kanallar açarak uyguladılar.Yazın, bahçenizi geceleyin sularsanız
buharlaşma az olacağından su kaybı
azaltılmış olur.
Yağmur sularının biriktiği göletlere
setil alkol dökülür. Setil alkol göletin
yüzeyini çok ince mumlu bir katı
tabaka ile kaplar ve altındaki suyun
buharlaşmasını önler.
Bitkiler su tasarrufu amacıyla
yanları açık üzeri naylonla kaplı
tünellerde yetiştirilir .Güneş
ış ın lar ı suyun topraktan
b u h a r l a ş m a s ı n ı s a ğ l a r .
Buharlaşan su tünelin tavanına
çarpınca yoğunlaşır ve yeniden
toprağa düşer.
Ülkemizde son yıllarda uygulanan damla sulama sistemi önemli miktarda su
tasarrufu sağlıyor. Yeraltı sularının tuzlanmaya başlamasıyla birlikte narenciye
bahçelerini sulama sıkıntısı yaşayan Güzelyurt bölgesinde su tasarrufu
yönünden önemli bir rahatlama sağladı.
Ağacın kökü çevresine taş yığılarak toprağın kurumasını engelleriz . Taş
yığını ayrıca çok az bir miktar su toplanmasına da yardım eder. Geceleyin
taşlar çok çabuk soğuduğundan havadaki su buharı taşa çarptığında
yoğunlaşır ve çok küçük çiğ tanecikleri yapar ve toprağa doğru akar.
5.2 B- Suyun Her Damlası Önemlidir.
Setil
Alkol
Su
Çözücüler ve Çözeltiler
Bi i ydunuz?l yor mu
Bir bardak su, içerisinde çok sayıda molekülün hareket ettiği bir kütledir. Su moleküllerinin enerjisi
birbirinden farklı olduğundan hızları da farklıdır.
Buharlaşma olayını gözlemleyemeyiz. Ancak milyonlarca yüksek enerjili su
molekülünün suyun yüzeyinden ayrılması sonucunda bardaktaki su seviyesinin azaldığını
gözlemleyebiliriz.
Buharlaşma devam ederken, birçok molekül çevreden ısı alarak yüksek enerjili duruma geçer ve böylece
yüzeyden uzaklaşmak için yeterli hıza ulaşır.
Yüzdükten veya terledikten
sonra üzerimizdeki su veya ter kururken vücudumuzun ısısını kullanarak buharlaşır ve kendimizi
serinlemiş hissederiz.
Yüksek enerjili bir su molekülü yüzeye yakın olduğu zaman suyun yüzeyinden ayrılabilir. Bu olayabuharlaşma deriz.
Bir sıvı buharlaşınca çevreden Isı Enerji'si alır ve çevreyi serinletir.
1- Buharlaşma nedir?
2-
A) Bir maddenin nasıl soğutulduğunu kısaca
anlatınız.
B) Bir buzdolabı içerisinde bulunduğu odayı nasıl
ısıtır? Açıklayınız.
3-
A) Bir gaz sıvıya dönüştüğü zaman çevreye enerji
verir mi, yoksa çevreden enerji alır mı?
B) Bir sıvı gaza dönüştüğü zaman çevreye enerji
verir mi, yoksa çevreden enerji alır mı?
Bir gaz yoğunlaşınca dışarıya ısı
verir.
Kerpiç evlerin yazın beton evlere
göre daha serin olmasının sebebi
saman ve toprağın tuttuğu suyun çok
yavaş buharlaşmasıdır.
Buzdolabının çalışması buharlaşan sıvının çevreden ısı alma ilkesine dayanır. Buzdolabının borularında
freon vardır; bu madde kolayca buharlaşıp yoğunlaşabilir.
3- Sıvı freon ince bir
vanadan geçirilince.
Basınç düşer.
4- Buzdolabının içerisinde
basınç düşünce sıvı freon
buharlaşarak gaz olur ve ısı
buzdolabının içerisinden
alınır. Böylece buzdolabı
soğur.
2- Motorun uyguladığı
basınçtan dolayı gaz
yoğunlaşır . bu olay
buzdolabının arkasındaki
siyah borularda meydana
gelirken çevreye ısı verir.
Bir karpuzu
ortadan ikiye
ayırdıktan sonra
3-5 dakika
güneşte tutarsak
karpuz soğur.
5
66
5.2 C- Buharlaşma Yoluyla Soğuma
Motor
1- Motor freonun
hareketini sağlar
Sıvı
Gaz
67
+
Bi i ydunuz?l yor mu
Bir şeker kristali su içerisine konulunca çözünür. Çözünme olayı:
- Su molekülleri şeker kristallerine çarpar.
- Kristalin yüzeyindeki şeker moleküllerini kristal yüzeyinden uzaklaştırır.
- Su molekülleri şeker moleküllerinin etrafını sarar ve homojen bir karışım oluşur.
Şeker suda çözündüğünden dolayı şekere suya şekerli suya ise diyoruz.
Çözücü su olduğu için de denilebilir.
çözünen, çözücü, çözeltisulu çözelti
Çözeltiler bir maddenin diğeri içerisinde homojen(her tarafında aynı) olarak dağılması ile meydanagelir. .Çözeltiler tek fazlıdır Şekerli su çözeltisi
meyve kompostolarında , reçel veya macun yapımında
kullanılır.
Toz şeker + Yüksek ısı + Karıştırma
1- Aşağıdakilerin anlamlarını açıklayınız.
A)Çözen B) Çözünen C) Çözelti
2- Denizdeki çözücünün adı nedir?
3- Denizdeki çözünen maddelerden bir tanesinin
adını yazınız.
4- Yandaki deneylerde eşit miktarlardaki tuz
A,B,C ve D beherlerine aynı anda atıldı. Beherleri
çözünme sırasına göre sıralarken açıklamasını da
yapınız..
5- Çayımıza şeker koyunca niçin karıştırırız?
Araştır ve bul : Koladaki çözünen maddeler
nelerdir?
Kireç, suda çözünmez deriz ama
aslında 100gr. suda 0.1gr. kireç
çözünür. Tüm maddeler, çok az da
olsa çözünür.
Limonata hazırlarken limon suyuna
eklenen şeker miktarı yeterli değilse
limonata erken bozulur.
Şeker/limon suyu = 2/1.Plastik kaplarda sıcak yiyecek ve içecek
tüketmeyelim.
5.3 A- Çözünenler, Çözücüler ve Çözeltiler.
şeker + su = şekerli suÇözünen + çözen = çözelti
İki aşçı birbirinden habersiz kadayıf yapmak için bir litre suya 500 gr şeker dökerek şerbet
(şekerli su) hazırladı. Şerbetin oluşumu hangisinde daha hızlıdır.
Sıcaklık , karıştırma ve katının sıvıya temas yüzeyi çözünme hızını artıran faktörlerdir.
Toz şeker + Yüksek ısı
20 Co 30 Co40 Co 50 Co
Çözücüler ve Çözeltiler
Bi i ydunuz?l yor mu
Su en önemli çözücüdür çünkü birçok maddeyi
çözer. Diğer çözücülere göre su, daha ucuz ve
boldur. Su, günlük hayatta çok değişik amaçlar
için kullanılır. En fazla su, çamaşır makinelerinde
tüketilir. Su birçok lekeyi kendi başına çıkarabilir
ayrıca sabun ve deterjanla birlikte hareket
ederek etkin bir temizlik sağlar. Sabun ve
deterjanla bile bazı lekeleri çıkarmayı
başaramayabiliriz.. Bu durumda farklı çözücüler
kullanırız.
Bir arabanın makinesindeki kirli yağı su ile
temizleyemeyiz.
Tırnak cilâsını su ile çıkaramayız. Yukarıdaki maddeleri çözmesi için suyun dışındaki
çözücüleri kullanırız:
yağı çözer dolayısı ile makinistler arabanın
makinesini temizlemek için benzin kullanır.
. Aseton tırnakların ojeden
temizlenmesi için kullanılır.
Giyeceklerin üzerinden lekeleri çıkarmak için
önce sabunlu su ile yıkamalısınız . Eğer işe
yaramıyor ise başka çözücüleri denemelisiniz.
Yalnız ne yaptığınızı çok iyi bilmeniz gerekir;
çünkü bazı çözücüler el yapımı kumaşları da
çözebilir veya sağlığa zarar verebilir.
Lekeleri çıkarmak için kuru temizlemeye
başvurulur. e
ancak bu
işlem sırasında kullanılan kimyasallar sağlığa ve
çevreye çok zararlıdır.
Biliminsanlarının kullandığı önemli bir genelleme
“ ” deyimidir.
Benzin
Kuru temizleme,
Benzer, benzeri çözerKimyasal özellikleri bakımından benzermaddeler birbirini çözebilir.
Aseton ise ojeyi çözer
giyecekler su
kullanmadan yapılan temizleme işidir
1-Su niçin çok önemli bir çözücüdür?
Açıklayınız.
2-Su niçin çamaşırları yıkamada fayda sağlar?
3-Su niçin sakızı pantolondan çıkaramaz?
4-Oje suda niçin çözünmez?
5-Araştır: Kuru temizlemenin çevreye ve insan
Sağlığına etkilerini araştırınız.
Birçok çözücü, alev alabilir; birçoğu da
zehirlidir.
Satılan giyecekler üzerinde nasıl
temizleneceği hakkında bilgi vardır.
Kuru temizleme gerektirmeyen kıyafetler
satın alalım.
5
68
5.3 B- Su Dışındaki Çözücüler
69
Bi i ydunuz?l yor mu
Günlük yaşamda birçok su içermeyen
çözeltiler de kullanılır. Tentürdiyot bu
çözeltilerden bir tanesidir; iyot ve
alkolden oluşur.
: İlk yardım çantalarında
bulunan bir antiseptik çözeltidir.
Kesiklere sürüldüğünde mikropları
öldürür.
Alkol iyodu sudan daha iyi çözdüğünden
çözücü olarak kullanılır. Çözelti yaralara
sürüldüğünde iyodu her tarafa yayar.
Alkol uçucu olduğundan hemen buharlaşır
ve geriye kalan kuru iyot görevini yapar.
.
Tentürdiyot
Çözücüler genellikle çözünenleri daha iyi
yaymak için kullanılır
1-İyot yara üzerine niçin katı olarak değil de
çözelti olarak sürülür? Açıklayınız.
2-Kapıları fırça ile boyarken niçin boyaya arada
bir çözücü ilave ederiz? İlave ettiğimiz çözücü
nedir?
3-Cildimize parfüm sürdüğümüzde, kokusu
çevreye nasıl yayılır? Açıklayınız.
1kg. gül yaprağından 1.2gr. saf
esans elde edebilirsiniz.Boya, tiner ve tipeks gibi su içermeyen
çözeltiler insan sağlığına zararlıdır.
Vernik tahta üzerine çözelti
olarak sürülür. Çözücüsü olan
tiner buharlaştığında geriye
koruyucu katı reçine kalır.
Kolonya çeşitli esansların
alkoldeki çözeltisidir. Kolonya
cilde sürüldüğünde alkol deride
hemen buharlaştığından esansın
kokusu çevreye yayılır.
Bazı sıvı düzelticiler
'Tipeks' yazı üzerine
sürüldükten sonra
çözücüsü olan
trikloroetan hemen
buharlaşır ve geriye
düzgün yayılmış beyaz
çözüneni kalır.
5.3 C- Su İçermeyen Çözeltiler
Tentürdiyot
Çözücüler ve Çözeltiler
Bi i ydunuz?l yor mu
Yağmur suyu ve dağlardaki pekçok kaynaktan gelen su içime uygundur. Aşağılara inildikçe dere ve
nehirlerden akan sular baraj, göl ve göletlere toplanmadan önce ;
- Akarken bir miktar toprak gibi suya bulanıklık veren asılı birçok parçacığı da beraberinde taşır, -
Bakterileri toplar,
- Suyun kalitesini etkileyecek olan bir miktar inorganik maddeyi de çözer.
Örneğin tarımda kullanılan suni gübreler yağmur suları ile birlikte derelere ve nehirlere taşınır.
Oradan da baraj gölü ve göletlerdeki suya karışır ve suyun içilebilir özelliğini bozar.
Su Kirliliği nedir?
sıcaklık, renk, bulanıklık, koku, tatve asılı maddelerdir.
Su Kirliliği , su kaynaklarının kullanılmasını bozacak veya zarar verme derecesinde niteliğini düşürecek
şekilde suyun içerisinde organik, kimyasal ve biyolojik herhangi bir maddenin bulunması olarak tanımlanır.
Suların kalitesine ve kullanımına etki eden önemli özelikler kısaca
Yeraltı sularının kalitesi, içinde bulunan iyonların miktarına göre değişir. Yeraltı sularının kalitesini
belirleyen önemli bir faktör de toprağın jeolojik yapısıdır.
1-Sizce dağlık bölgelerde kaynaklardan akan
sular neden derelerden akan sulara göre
daha temizdir?
2-İçme suyuna evimize ulaşmadan önce niçin
klor ilave edilir?
3-Yüzme havuzlarındaki suya içme suyundan
daha fazla klor katılır. Neden?
Dünyada yaklaşık 1,500,000,000 kişi
temiz olmayan içme suyu içiyor.
25,000,000 kişi her yıl kirli su
içtiğinden dolayı ölüyor.
Dünyamızda içilebilir su kaynakları gün geçtikçe
azalmaktadır. Dolayısıyla hepimizin çevreyi
kirletmemek ve korumak gibi önemli bir görevi
vardır.
5
70
5.4 A- İçilebilir Su
SU ARITIMIBaraj Suyu
Kalın Filtre
büyük katı
parçacıklar
süzülür
Küçük parçacıklar
alüminyum klorür gibi
ilave edilen kimyasallarla
çöktürülür.
Kum ve çakıl
taşları ile
süzme yapılır.
Klor ilave edilir.
Pompa
Üstü
Kapalı
Depo
Çeşme Suyu
Şişe suyunda bulunan kimyasallar
ambalajda yazılıdır. Kimyasalların fayda ve
zararlarını tartışınız.
71
Bi i ydunuz?l yor mu
Çeşme suyu berrak gözükse de saf
değildir. İçerisinde çözünmüş çeşitli
kimyasal maddeler vardır. Çeşme suyu
saat camı üzerinde buharlaştırıldığı
zaman camın üzerinde beyaz katının
kaldığını görebilirsiniz. Söz konusu
beyaz katı suyun içerisinde çözünmüş
kimyasallardır.
Basit damıtma ile saf su deniz suyundan
elde edilebilir. Damıtma sıvıyıbuharlaştırma ve oluşan buharısoğutucudan geçirdikten sonrayoğunlaştırma işlemidir.
Damıtmada çok fazla enerji harcanır. Bu yöntem ekonomik olmadığından içme suyu elde etmek için
genellikle kullanılmaz ancak Suudi Arabistan gibi suyun az, enerjinin bol olduğu ülkelerde
kullanılmaktadır. Dünyanın en büyük deniz suyu arıtma tesisi Suudi Arabistan’dadır. Ülkenin su
ihtiyacının %50'sini karşılıyor.
Ülkemizde, köylerde üzümden elde edilen şaraptan,zivaniya yapmak için imbik denilen basit bir damıtmacihazı kullanılır.
1- Damıtılmış su nedir?
2-Damıtılmış su tamamen tatsız iken deniz
suyunda tat vardır.
Bu durumun sebebini açıklayınız.
3-Araba aküsü ve ütülerde saf su
kullanılır.Neden?
Uzay mekiğinde hidrojen ve
oksijenin yanma reaksiyonundan
elde edilen enerjinin yanında
açığa çıkan saf su, içerisine
mineraller katılarak içme suyu
olarak kullanılır.
Saf su elektriği çok az iletir.
5.4 B- Suyu Saflaştıralım
Ateş
Termometre
Gemilerde genellikle damıtma cihazı
bulundurulur. Özellikle bazı turistik
gezi gemileri tüm içme suyunu bu yolla
sağlar. Diğer gemiler ise damıtma
cihazını ihtiyaç duyulması durumunda
emniyet olarak taşırlar. 1973'te
dünya yat yarışlarında Chay Blyth ve
mürettebatı içme suyu tankının delik
olmasından dolayı susuz kalınca
düdüklü tencereden kendi basit
damıtma cihazını yaptılar.
Balon
Çeşme Suyu
Soğuk Su Çıkışı
Damıtma Cihazı
Soğuk Su Girişi
Saf Su
Çözücüler ve Çözeltiler
Bi i ydunuz?l yor mu
Günümüzde tatlı su kullanımı esas olarak üç alanda olmaktadır. Kullanılan suyun %61'i
tarımda, %23'ü endüstride ve % 8'i gıda ve konutlarda kullanılmaktadır.
Tatlı sular dünyadaki suların %2.78'ini oluşturmaktadır, büyük bir kısmını (%2.15) kutuplardaki
buzullar teşkil eder. Bu miktarın sadece 0.62'sini tatlı yeraltı suları,
% 0.001'ini tatlı su gölleri ve nehirler oluşturur.
Su genellikle nerelerde kullanılıyor?
Suyu, bilinçli olarak kullanabilmek için neler yapılabilir?
Düşününüz.
1-Bozuk musluklardan ve tuvaletlerden sızan su, evinizdeki
toplam su miktarının %5'i kadardır. Su tüketimini azaltmaya,
bozuk musluklarınızı ve tuvaletlerinizi tamir ederek
başlayabilirsiniz.
2-Evlerinizde son zamanlarda moda olan hidroforu
gerekmedikçe kullanmamalısınız. Bunun yerine musluklara ve
duş başlıklarına su akışını azaltan ancak su basıncını artıran
yeni sistemler takılmalıdır.
3-Dişlerinizi fırçalarken, traş olurken ya da bulaşık yıkarken
açık bıraktığınız musluklar dakikada yaklaşık 15-20 litre
suyu boşa harcamanıza yol açar.
4-Tuvaletlerin pisuarının su alma kapasitesini minimize
edecek şekilde ayarlamalıyız.
5-Arabamızı hortumla yıkamamalıyız.
Ülkemizin, özellikle yazın
kurak geçmesi ve ülkemizde
suyun kıt olmasından dolayı her
bireyin, suyu bilinçli kullanması
yurttaşlık görevidir.
Günde ortalama her birey
tuvalette 40 litre su harcar.
Bir çamaşır makinesi bir
yıkamada yaklaşık 180 litre su
harcar.
Evlerimizde kullanılan suyun dışında
geriye kalan arıtılmış su , plâstik,
petrol, kağıt, çelik gibi sanayilerde
kullanılır. Sanayilerdeki suyun büyük
bir kısmı soğutma amaçlı kullanılır.
Bir tek araba lastiği
yapımında 200,000
litre su kullanılır.
Bir araba
iskeleti
yapımında
450,000 litre
su kullanılır.
Bir ton kağıt
imalatında
90,000 litre
su kullanılır.
Bir litre petrol
elde etmek için
70 litre su
kullanılır.
Evlerimizdekullandığımızsuyun.
% 55'i çamaşır
ve bulaşık
yıkamada
% 35'e yakını
tuvalet ve
banyoda
% 6’sı araba ve
bahçe için%3'ü yemek
pişirmede
% 1'den az
bir miktarı
ise içme suyu
olarak kullanılır.
Arıtılmışsu
5
72
5.4 C- Suyu Bilinçli Kullanalım
73
1-
Madde adı Donma noktası ( C )o Kaynama noktası( C)o
Alkol
Su
Civa
Kurşun
Oksijen
Tuz
-94
0
-30
328
-218
801
65
100
357
1740
-183
1413
A) Tabloyu kullanarak yukarıdaki maddelerin 20 C'taki hallerini yazınız.
B) Tabloyu kullanarak maddelerin 120 C'taki hallerini yazınız.
2- 100 C'taki buhar aynı sıcaklıktaki sudan daha ciddi yanıklara sebep olur. Neden?
Açıklayınız.
( İpucu sıcaklık 100 C 'ın altına düştüğünde buhar ne olur?)
3- Bir katı sıvıya dönüştüğü zaman çevreye enerji verir mi yoksa çevreden enerji alır mı?Açıklayınız
4- Bir öğrenci gömleğine mürekkep döküyor. Öğrencinin Gömleği naylon kumaştan yapılmıştır.
Aşağıdaki tabloya bakınız.
o
o
o
o
Sıvı Naylon MürekkepA
B
CD
Çözünür Çözünür
Çözünür
Çözünmez Çözünmez
ÇözünmezÇözünmez
Çözünür
A) Öğrenci hangi sıvıyı çözücü olarak kullanmalıdır?
B) Cevabınızı açıklayınız.
5-Aşağıdakilerin hangisinde şeker en çabuk çözünür?
6-
A)Bir maddenin farklı çözücülerdeki çözünme miktarı değişir. Örneğin tuzun suda çözünme miktarı ,
alkolden ________________ .
B) Bir madde farklı sıcaklıklarda farklı miktarlarda çözünebilir. Genellikle sıcak çözücülerde soğuk
Çözücülere oranla _______________ madde çözünür.
TEST 5Çözücüler ve Çözeltiler
Aşağıdaki etkinlikte Erimenin ve Çözünmenin ne
olduğunu yandaki cümleleri kullanarak açıklayınız.
E
R
İ
M
E
Ç
Ö
Z
Ü
N
M
E
LİSTE
Suda şeker
Toplam kütle azalır
Toplam kütle
değişmez
Toplam kütle artar
Isı gerekir
Isı gerekli değildir
Tek madde içerir
İki veya daha fazla
madde içerir.
Benzer bir diyagramı
katılar sıvılar ve gazlar
için yapınız
Su döngüsünü açıklayan bir hikaye yazın .
Hikayenizde bir yağmur damlasına isim verin .
Hikayeyi anlatırken havadaki suyun
kaynağının ne olduğunu , buharlaşma ,
yoğunlaşma ,terleme, nem, yeraltı suyu gibi
terimleri kulanınız.
Gökyüzünün bulutlarla dolu olduğu bir gün
bulutlar kendilerini rüzgara bırakmış
gökyüzünde dolaşıyorlardı ve rüzgar yavaş
yavaş bulutları soğuk hava kitlesinin içine
doğru götürüyordu.
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
Mutfaktaki dedektif
Suda veya diğer çözücülerde on tane
maddenin çözünüp çözünmediğini gösteren
bir tablo hazırlayın.
Madde adıSuda
çözünür
Suda
çözünmezDiğer
çözücü adı
1-
2-
3-
4-
5-
6-
7-8-
9-
10-
Lefkoşa Türk Belediyesinin işlettiği
Haspolat’taki atık su arıtma tesisini
arkadaşlarınızla ziyaret ediniz . Tesisin
fotoğrafını çekiniz ve daha sonra tesiste
yapılan işlemleri bir şema üzerinde
gösteriniz.
5
74
Çoklu Zeka Etkinlikleri
75
Evinizdeki bir maddeyi çözmek için bir
deney tasarlayınız .
1-Sorun nedir?
2-Gerekli araç ve gereçler.
3-Uygulanan yöntem.
4-Dikkat edilmesi gereken noktalar.
Su döngüsünü kendiniz yapınız.
Minyatür bir su döngüsü oluşturmak için
büyük plastik kap, küçük kap , çok ince
plastik film, ve yapıştırıcı bant gerekir.
Yukarıdaki malzemeleri kullanarak
buharlaşma ve yoğunlaşma olayları
neticesinde küçük kap içerisinde suyun nasıl
toplanacağını deneyiniz ve yaptıklarınızı
açıklayınız.
Erime, donma, kaynama, buharlaşma, ısıtma,
su, yüksek ısı ,karıştırma, Alkol, Damıtma
gibi sözcüklerden yararlanarak bir müzik
kolajı oluşturun.
Ör: Yağdır mevlâm su.
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
___________________________________
Çözücüler ve Çözeltiler
Çoklu Zeka Etkinlikleri
Su İşleri Dairesi
Müdürlüğüne.
Köyümüzde su kıtlığı olduğundan dolayı devamlı
olarak su sıkıntısı çekiyoruz.
Bu yüzden köy sakinleri olarak köyümüzden geçen
dereyatağı üzerinde küçük bir baraj inşaa etmek
istiyoruz. Barajdaki suyun buharlaşmasının en aza
indirecek önerileriniz için size şimdiden teşekkürü
bir borç bilirim.
Doğa Kurak
Susuzköy
Su dairesinde çalışan mühendislerden biri de siz
olsaydınız ve bu mektup size iletilse idi, gönderilen
mektuba yanıtınız ne olurdu? Yanıtlamadan önce;
Geniş ve sığ bir baraj mı önerirdiniz?
(Kazması kolay)
Derin ve dar bir baraj yapılmasını mı önerirdiniz?
(kazması zor)
Yoksa , Barajın yüzeyini bir örtü ile örtmeyi mi
önerirdiniz? (oldukça pahalı)
NOTLAR
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................