1.0 Pengenalan

Pragmatik merupakan suatu ilmu penginterpetasian (pentafsiran) linguistik yang

melibatkan faktor-faktor bukan linguistik, iaitu kombinasi di antara faktor kedua-duanya

(linguistik dan bukan linguistik). Hal ini benar-benar dapat membantu penyelidik untuk

memperolehi makna yang lebih berkesan (Nor Hasyimah Jalaluddin, 1992:1). Dalam

Kamus Dewan Edisi Keempat (2005:1229), Pragmatik merupakan salah satu cabang

ilmu linguisitk yang berkaitan dengan kajian tentang makna dan kesan yang timbul

daripada penggunaan bahasa dalam situasi tertentu. Dalam Kamus Linguistik

(1997:192) pula, pragmatik yang terdapat dalam semiotik ialah pengkajian tentang

bagaimana tanda dan lambang digunakan oleh manusia untuk berhubung dalam

bahasa tertentu. Dalam linguistik moden, pengkajian bahasa dari sudut pandangan

pengguna, terutama pemilihan yang dibuat, kekangan yang dihadapi ketika

menggunakan bahasa dalam interaksi sosial, dan kesan penggunaan bahasa ke atas

peserta lain dalam lakuan komunikasi.

Pragmatik ialah kajian mengenai penggunaan bahasa. Mengikut Jens Allwood

(1983), “pragma” berasal daripada perkataan Greek yang membawa makna aksi atau

aktiviti. Selain daripada itu, terdapat ramai ahli linguistik yang telah cuba memberikan

pengertian mengenai pragmatik. Di antaranya ialah seorang ahli falsafah, iaitu Charles

Morris (1938, 1946) yang telah membincangkan mengenai tiga konsep tradisional, iaitu

sintax, semantic, dan pragmatic. Menurut beliau, Sintax merupakan kajian mengenai

1

hubungan di antara lambang-lambang dengan penutur-pendengar. Pendapat beliau ini

telah telah diulas oleh Levinson (1983) dalam bukunya yang bertajuk ‘Pragmatics’.

Kemudian Levinson (1978), telah membincangkan pendapat Carnap (1942, 1956),

seorang ahli falsafah dan ahli ilmu mantik telah menjadikan pragmatik sebagai tajuk

yang popular sekarang.

Levinson (1978) pula mendefinisikan pragmatik sebagai kajian mengenai bahasa

yang mempunyai ayat yang gramatikal. Pendapat beliau ternyata mempunyai

kelemahannya. Kalau ditekankan kepada aspek bahasa yang gramatikal sahaja,

bahasa yang tidak gramatikal sukar untuk ditentukan ciri pragmatiknya. Pendapat

Wunderlich (1980) dalam buku yang ditulis oleh Searl, Keifer, dan Bierwisch (1980),

pragmatik adalah berkaitan dengan interpretasi terhadap ayat atau ujaran di dalam

konteks yang lebih luas, termasuk pemahaman terhadap wacana yang berkaitan,

kepercayaan, dan jangkaan oleh seseorang penutur dan pendengar, hubungan sosial

mereka, tanggungjawab serta pengetahuan latar belakang, dan sebagainya.

Levinson sekali lagi dalam tahun 1983, telah memberikan definisi yang lebih

terperinci mengenai pragmatik dengan mengatakan bahawa teori ini merupakan teori

yang cuba untuk menerangkan hubungan bahasa dengan penggunanya, termasuklah

penggunaan deiksis dan juga indeksikal, implikatur perbualan, pra-andaian, lakuan

bahasa, dan struktur perbualan. Markkanen (1985) beranggapan bahawa pendapat

Levinson terhadap pragmatik adalah saling bertindih dengan sosiolinguistik sebab

2

kesesuaian adalah satu aspek kemampuan berkomunikasi seperti yang didefinisikan

oleh Hymess (1971).Seorang lagi sarjana yang membincangkan tentang ilmu pragmatik

ialah Leech (1983). Beliau telah memberikan definisi pragmatik sebagai satu kajian

bagaimana sesuatu ujaran mempunyai makna di dalam sesuatu situasi di mana

terdapat kesediaan pengguna bahasa untuk berkomunikasi.

Jika dibuat kesimpulan berdasarkan hujah-hujah yang dikemukakan oleh ahli-ahli

sarjana tersebut, pragmatik ialah penginterpretasian makna yang melibatkan faktor-

faktor bukan linguisitk, maka ia benar-benar membantu pendengar mendapatkan

makna yang sebenarnya. Dalam bidang pragmatik, terdapat beberapa skop kajian

yang menjadi perbincangan yang utama, iaitu deiksis (deixis), implikatur (implicature),

praandaian (presupposition) dan lakuan tuturan (speech acts). Berdasarkan skop-skop

kajian pragmatik, tugasan ini akan membincangkan tentang kajian implikator beserta

dengan contoh-contoh yang ada dalam bahasa Melayu dalam konteks seharian.

3

2.0 Konsep Implikatur

Implikatur ialah satu aspek penting dalam bidang pragmatik, iaitu satu bidang

yang mengkaji hubungan antara bahasa dan konteks. Secara umumnya, implikatur

ialah sesuatu yang tersirat dalam sesuatu perbualan. Topik yang berhubung dengan

implikatur seringkali dikaitkan dengan nama Paul Grice, iaitu seorang ahli falsafah yang

telah mengemukakan konsep ‘implikatur perbualan’ dalam makalahnya yang bertajuk

“Logic and Conversation” pada tahun 1975. Menurut Nor Hasyimah Jalaluddin

(1992:677)

“implikatur dalam erti kata yang mudah ialah mesej yang tersirat

dan cuba disampaikan dalam perbualan. Mesej yang diperolehi

merupakan mesej yang dideduksikan daripada apa-apa yang

diperkatakan”

Jamaliah Mohd Ali (1996) pula mendefinisikan implikatur sebagai kajian yang

melibatkan aspek-aspek makna yang tidak diliputi oleh bidang semantik. Katanya lagi,

tetapi kita juga harus mengetahui batasan makna yang dilitupi dalam bidang ini,

keluasan makna yang dilitupi termasuk ironi, metafora, dan juga kandungan komunikasi

yang implisit dalam sesuatu ujaran. Apabila disebut implikatur perbualan, maka

seringkali dikaitkan dengan nama Grice, iaitu seorang ahli falsafah yang

mengemukakan konsep implikatur perbualan dan prinsip perbualan. Implikatur

perbualan merupakan suatu bentuk pentafsiran makna yang melewati batas-batas

4

makna literal di dalam sesebuah ayat, iaitu suatu konsep yang berhubung rapat dengan

prinsip kerjasama (cooperative principle).

Implikatur perbualan adalah salah satu bentuk pentafsiran makna yang melewati

batas-batas makna literal (makna tersurat) sesebuah ayat. Selain itu, implikatur

perbualan ialah satu konsep yang berhubung rapat dengan konsep kerjasama.

Implikatur perbualan merupakan satu bentuk pentafsiran makna melewati batas-batas

makna literal sesebuah ayat. (Zulkifli Hamid, 1991:572). Mengikut Frank Parker (seperti

yang termuat dalam sebuah artikel berjudul ‘Logic And Conversation’,1995) beliau ada

menyatakan bahawa seorang ahli falsafah iaitu Paul Grice telah mengatakan sesuatu

pertuturan boleh bermaksud sesuatu cadangan (iaitu satu kenyataan) bahawa ia

bukanlah merupakan sebahagian daripada pertuturan dan ia juga semestinya mengikut

tuturan sesuatu pertuturan. Grice menamakan kenyataan yang sedemikian sebagai

implikatur (Raja Rahawani Raja Mamat, 1994:31).

Leech (1983) telah mengkaji kenyataan yang dikemukakan oleh Grice itu dan

beliau menjelaskan bahawa dalam implikatur perbualan, maka bagi sesuatu ujaran

dilihat dari makna ujaran The Said Meaning (sence) dengan implicatur meaning

(pragmaticforce) dan Leech telah memperluaskan bidang ini dengan membuat

perbandingan di antara makna yang disampaikan dengan makna yang dimaksudkan.

Dengan itu, setiap ujaran yang disampaikan perlu dikaji tentang tekanan pragmatik

yang terkandung di sebalik ujaran, iaitu selain daripada maksud ujaran itu yang sebenar 5

(tersurat). Kenyataan beliau dapat difahami dengan meneliti kepada contoh di bawah

ini;

Contoh 1:

Leo : Ke manakah awak pergi semalam.

Paul : saya sakit kepala.

Kalau berdasarkan contoh di atas, jika kita mentafsirkan makna diperingkat ayat,

jawapan Paul tidaklah menepati prinsip kerjasama, dimana Paul tidak menjawab

pertanyaan Leo dan juga telah melanggar maksim cara dan hubungan. Tetapi

mengikut Grice, Paul masih lagi bekerjasama kerana ia telah menjawab pertanyaan

Leo. Di sini, Leo haruslah mengandaikan Paul telah menjawab soalan yang ditanya

iaitu Paul tidak pergi ke mana-mana kerana kepalanya sakit di dalam menerangkan

pernyataan sebegini.

Oleh kerana implikatur itu sesuatu yang tersirat, maka ia mempunyai sifat

kebarangkalian, iaitu tidak mungkin seseorang itu secara mutlak dapat mengetahui

secara pasti apa yang dimaksudkan pengujar dengan ujarannya. Semua ujaran

ditentukan terlebih dahulu oleh konteks. Dengan itu, untuk mengenalpasti implikatur

dalam sesuatu ujaran, si pendengar ujaran yang dituturkan itu perlulah bijak membuat

andaian-andaian dan kemudian membuat kesimpulan yang tersendiri menurut

pemahaman pendengar mesej dengan mengambil kira konteks tertentu semasa

sesuatu ujaran itu dituturkan.

6

Yang pasti, jika dalam sesuatu perbualan itu, maksim-maksim yang

dikemukakan oleh Grice dalam prinsip kerjasamanya dilanggar, maka implikatur sudah

pasti wujud dalam perbualan berkenaan, dan terpulanglah kepada si pendengar untuk

mentafsirkannya, tetapi terlebih dahulu, pendengar hendaklah menganggap bahawa

penutur masih mematuhi maksim-maksim tersebut untuk membolehkan pendengar

memperoleh makna sebenar, dan penutur pula mestilah benar-benar pasti bahawa

pendengar sememangnya menyedari bahawa apa yang dituturkannya itu tidak ditafsir

secara literal sahaja sebab jika berlaku pentafsiran secara literal (cuba memahami

makna luaran ujaran sahaja), maka peristiwa komunikasi atau perbualan antara kedua-

dua pihak akan terputus begitu sahaja.

Dengan kenyataan-kenyataan diatas dapat kita membuat kesimpulan bahawa

implikatur perbualan merupakan satu kenyataan yang harus diambil kira pendengar

tentang apa yang ingin disampaikan oleh seseorang penutur untuk pendengar

mengandaikan prinsip kerjasama dan maksim-maksim dipatuhi di dalam sesuatu

perbualan. Implikatur perbualan itu wujud berdasarkan andaian dan pengalaman yang

dikongsi bersama untuk menganggap penutur masih mematuhi prinsip kerjasama (PK).

Jelasnya, implikatur penting dalam perbualan sebab daripada implikaturlah, sesuatu

perbualan yang berlangsung diketahui ada atau tidak wujudnya kerjasama di antara

penutur dan juga pendengar.

7

2.1 Prinsip Kerjasama

Dalam membicarakan tentang kajian implikatur, sememangnya terdapat

perkaitannya dengan Prinsip Kerjasama yang diperkenalkan oleh Grice. Prinsip

Kerjasama dilihat dalam konteks perbualan dan terdapat peraturan-peraturan (maxim)

yang perlu diikuti. Grice menyatakan terdapat empat maksim (peraturan) asas dalam

perbualan iaitu ; maxim kualiti, maxim, kuantiti, maxim relevan dan maxim cara. Berikut

merupakan keterangan mengenai maxim-maxim tersebut.

2.1.1 Maxim Kualiti

Maxim kualiti juga dikenali sebagai maxim keterangan. Dalam maxim kuantiti,

penutur dituntut untuk memberi keterangan maklumat yang ingin disampaikan kepada

pendengar dengan betul, tepat dan benar-benar pasti. Panutur tidak digalakkan untuk

memberikan maklumat yang kurang pasti. Selain itu, penutur juga diminta untuk

mengelakkan daripada menyampaikan maklumat yang paslu.

8

2.1.2 Maxim Kuantiti

Dalam maxim kuantiti pula, penutur diminta untuk menyampaikan maklumat

mengikut keperluan sahaja. Iaitu apa yang perlu. Segala maklumat yang tidak perlu

dinyatakan kepada pendengar tidak perlu diberitahu. Penutur digalakkan untuk

menyampaikan maklumat dengan cara tidak berlebih-lebihan dan menyampaikan

maklumat yang penting sahaja. Maxim ini juga dikenali sebagai maxim kebenaran.

2.1.3 Maxim Relevan

Maxim Relevan menekankan kepada aspek kerelevenan dan perhubungan

dalam setiap maklumat yang disampaikan kepada pendengar. Dalam prinsip ini penutur

dikehendaki memastikan segala maklumat yang hendak disampaikan mempunyai

kesinambungan dan saling berkait antara maklumat-maklumat. Pendengar diminta

supaya tidak menyatakan maklumat yang berlainan dan tidak berkait dengan maklumat

asal yang telah dinyatakan terlebih dahulu.

9

2.1.4 Maxim Cara

Maxim yang terakhir dalam prinsip kerjasama atau prinsip perbualan ialah maxim

cara. Maxim ini dilihat menyeluruh dan melibatkan maxim-maxim yang sebelum ini.

Dalam maxim ini, penutur digalakkan untuk menghindari daripada memperkatakan

sesuatu yang tidak jelas. Selain itu, penutur juga dikehendaki menyampaikan maklumat

dengan singkat dan mudah untuk difahami. Mesej atau maklumat yang hendak

disampaikan kepada pendengar haruslah teratur dan tidak mempunyai kesamaran.

Secara keseluruhannya, kesemua maxim yang ada dalam prinsip kerjasama ini

amat penting dalam perbualan supaya maklumat yang hendak disampaikan kepada

pendengar diterima. Jika salah satu daripada maxim ini tidak diikuti, maka prinsip

kerjasama gagal dibuat dan perbualan berjalan dengan tidak baik. Oleh yang demikian,

prinsip kerjasama ini amat penting dalam kajian implikatur dan mempunyai tujuan dan

fungsi yang tertentu.

10

2.2 Tujuan Konteks Implikator

Dalam bahasa Melayu, Pengaplikasian implikatur dalam perbualan dilihat

mempunyai tujuan-tujuan tertentu. Berikut adalah beberapa tujuan implikatur digunakan

dalam perbualan:

2.2.1 Kesopanan

Implikatur secara simboliknya digunakan untuk menunjukkan nilai kesopanan

dalam perbualan. Hal ini kerana terdapat perkara-perkara yang tidak dapat disampaikan

secara langsung dan oleh yang demikian implikur digunakan untuk menyampaikan

mesej.

2.2.2 Perli / Sindiran / Kiasan

Dalam bahasa Melayu, terdapat gaya bahasa iaitu untuk menyindir, sindiran atau

kiasan. Oleh itu, implikatur seringkali digunakan untuk menyampaikan mesej-mesej

tersebut kepada pendengar. Hal ini kerana implikatur merupakan salah satu cara untuk

menjaga hati pendengar dan mengelakkan salah faham atau pun ketegangan semakin

parah.

11

2.2.3 Alasan

Implikatur juga sering kali digunakan untuk menyatakan alasan kepada

pendengar. Biasanya penutur tidak sampai hati untuk berterus terang kepada

pendengar dan untuk menjaga hati pendengar, penutur menggunakan teknik implikatur

sebagai alasan dalam sesuatu konteks.

Secara keseluruhannya, implikatur digunakan atas tujuan-tujuan tertentu supaya

penutur dapat menyampaikan maklumat atau mesej dengan berkesan dan mendalam

tanpa memalukan atau menyakiti hati pendengar.

2.3 Konteks Penggunaan Implikatur

Implikatur tidak boleh digunakan sewenang-wenangnya dalam setiap perbualan

tetapi mempunyai konteks yang tertentu. Implikatur boleh digunakan dalam konteks-

konteks berikut:

2.3.1 Majlis Rasmi

Implikatur boleh digunakan dalam majlis-majlis rasmi seperti dalam majlis merisik

atau pertunangan bagi pasangan pengantin. Hal ini kerana sudah menjadi turun

12

temurun dalam majlis sedemikian menggunakan implikatur seperti pantun. Oleh yang

demikian, implikatur dapat difahami dan mesej yang hendak disampaikan dalam majlis

tersebut sangat berkesan .

2.3.2 Urusniaga

Biasanya dalam urusan jual beli implikatur sering digunakan dalam urusan tawar

menawar antara penjual dan pembeli. Melalui implikatur, kadang kala pembeli dapat

memujuk penjual untuk mengurangkan harga dan kadang kala penjual dapat

mengekalkan harga yang ditawarkan kepada pembeli. Secara teknikalnya, implikatur

digunakan oleh kedua belah pihak untuk sama-sama memujuk.

2.3.3 Perbezaan sosial

Implikatur juga biasanya digunakan dalam perbualan antara anak dengan

ibubapa, suami dengan isteri dan orang muda dengan orang tua. Perbezaan sosial

menyebabkan penutur menggunakan implikatur sebagai lambang kesopanan dan

alasan.

Kesimpulannya, implikatur sering digunakan dalam perbualan bergantung

dengan konteks yang tertentu dan bersesuaian. Tidak semua keadaan boleh

menggunakan implikatur seperti hal-hal kecemasan. Oleh yang demikian penutur perlu

13

bijak mengaplikasi implikatur dan dalam masa yang sama perlu peka akan konteks

perbualan yang sedang dijalankan.

2.4 Contoh-Contoh Implikatur

Implikatur dapat dikenalpasti dan diketahui bergantung dengan konteks

perbualan. Berikut merupakan contoh-contoh implikatur mengikut konteks dan tujuan

tertentu:

2.4.1 Beating About the Bush (B.A.B)

Beating About the Bush selalunya digunakan dalam perbualan kanak-kanak dan

juga orang dewasa. Dalam jenis perbualan ini, biasanya penutur akan mengambil masa

untuk bercakap benda-benda lain, sebelum memasuki topik perbualannya yang utama.

Perkara-perkara lain yang diujarkan tersebut selalunya tiada kaitan dengan perkara

yang hendak disampaikan.

Jenis implikator ini dapat dilihat pada kanak-kanak yang inginkan sesuatu

daripada kedua orang tuanya. Dia tidak akan meminta sesuatu secara terus, tetapi

14

akan menggunakan alternatif iaitu cara lain. Mereka selalunya bermain dengan

perasaan sendiri. Contohnya, Abu inginkan jam tangan, dia tidak memintanya secara

terus daripada bapanya, ikuti perbualan di bawah :

Abu : Ayah, cantiknya jam tangan Ali.

Ayah : Betullah cantik, kenapa?

Abu : Kan senang kalau ada jam. Bolehlah tahu masa, taklah terlambat

lagi ke sekolah.

Ayah : (hanya tersenyum)

Contoh lain pula dapat dilihat apabila seorang isteri inginkan barang baru di

dalam rumah. Si isteri sedar, jika dia meminta secara terus daripada suaminya, tidak

akan berkesan sangat berbanding meminta dengan kaedah meminta yang tidak secara

terus. Ikuti perbualan ini :

Isteri : Sofa ni dah ketinggalan zaman!

Malulah kalau orang datang rumah.

Suami : Hai Kiah, bukan ke baru beli raya yang lepas?

Elok lagi tu.

Isteri : Bukan apa bang. Jiran kita semua dah tukar

”design” baru.

15

2.4.2 Cakap Terbalik (Berlawanan)

Cakap Terbalik merupakan kata-kata yang mempunyai makna yang lain seperti

yang diujarkan. Iaitu makna yang bertentangan dengan makna literalnya. Kadangkala

ianya mempunyai ironi, iaitu bentuk penyebutan sesuatu kenyataan yang umumnya

berbeza dengan realiti. Ironi melibatkan penggunaan kata yang bertujuan memberi

balasan, atau timbal balik yang merupakan sindiran. Penutur menggunakan maksud

yang implisit untuk tujuan menyindir. Apa yang dipertuturkan secara verbal, iaitu lisan

tidak menggambarkan isi hati penutur yang sebenarnya. Contohnya :

”Ha, pergi panjat pokok itu tinggi-tinggi lagi” (kata seorang Ibu

kepada anaknya yang jatuh pokok)

Melalui contoh di atas, kata-kata ibunya bukanlah bertujuan menyuruh anak

memanjat pokok tersebut dengan lebih tinggi lagi, tetapi adalah untuk menyindir

perbuatan anaknya. Si anak secara tidak langsungnya menyedari ibunya yang marah

dengan perbuatannya.

16

Contoh lain:

”Kemasnya bilik Encik Hakimi, sedap mata memandang bukan?”

Manakala contoh di atas juga sama bertujuan untuk menyindir bagi keadaan bilik

bersepah yang tidak ubah seperti ”tongkang pecah”.

2.4.3 Bayangan

Pantun merupakan salah satu ”bayangan” yang digunakan oleh orang Melayu

dalam menyampaikan sesuatu hajat. Ia adalah mikrokosma iaitu wadah dalam

perbualan orang Melayu yang secara tidak langsungnya menunjukkan kelebihan orang

Melayu dalam menggunakan sesuatu bayangan dalam konteks perbualan. Apabila

seseorang individu menggunakan pantun sebagai salah satu bentuk komunikasi,

mereka dikatakan kaya dengan kehalusan akal dan juga penuh dengan kesopanan.

Selalunya sesuatu bayangan tersebut diterapkan melalui keindahan unsur alam

semulajadi. Contohnya :

Tenang-tenang air laut

Sampan kolek mudik ke tanjung

Hati terkenang mulut menyebut

Budi baik rasa nak junjung

17

Tanam lenggun tumbuh kelapa

Terbit bunga pucuk mati

Budi tuan saya tak lupa

Sudah terpaku di dalam hati

Di dalam pantun, dua rangkap yang pertama merupakan pembayang maksud

dan dua rangkap yang terakhir pula merupakan komunikasi dengan mesej yang

sebenarnya ingin disampaikan. Di atas merupakan contoh-contoh pantun budi yang

menggambarkan budi pekerti orang Melayu itu sendiri secara tidak langsung.

Dalam konteks seharian pula, penggunaan bayangan ini banyak dilihat pada

majlis merisik, pertunangan dan juga upacara perkahwinan. Ketiga-tiga peristiwa di atas

mestilah dielakkan daripada menggunakan percakapan secara terus. Percakapan tidak

secara langsung merupakan tunjang utama yang menjadi peraturan dalam upacara-

upacara tersebut. Sebagai contohnya, perempuan yang hendak dilamar tidak dirujuk

terus kepada namanya, tetapi dalam bentuk bayangan seperti ” bunga yang sedang

kembang di taman”, ”permata di dalam milik tuan” ataupun ”bintang yang mengerdip di

langit”. Manakala untuk pihak lelaki pula, selalunya bayangan yang digunakan untuk

merujuknya ialah ”kumbang”.

18

Perkara klimaks dalam upacara meminang adalah apabila rombongan datang ke

rumah bakal pengantin perempuan untuk meminang. Mereka akan menggunakan kata-

kata bayangan untuk menyampaikan hajat mereka. Contoh :

” Kami ini datang bagi pihak Encik Popo dengan satu hajat. Hajatnya nak bertanya, bunga di taman Encik itu sudahkah dipetik orang?.”

Perkataan ”bunga” di sini bukanlah membawa maksud literalnya iaitu bahagian

tumbuhan untuk pembiakan. Apa yang dimaksudkan sebenarnya ialah perempuan yang

ingin dipinang. Manakala frasa ”sudahkah dipetik orang” pula membawa maksud sudah

berpunya atau pun belum.

Terdapat juga perbualan yang melanggar Prinsip Kerjasama Grice, tetapi ianya

boleh lagi di fahami dengan adanya andaian implikatur. Iaitu apa yang diandaikan

saling atau telah diketahui sebelum jawapan tersebut melalui pengetahuan dan juga

pengalaman. Contohnya situasi di kedai makan :

Elo : Jom makan nasi? Lapar dah ni.

Popo : Nasi boleh menggemukkan.

Berdasarkan perbualan di atas, Elo membuat andaian implikatur bahawa, Popo

tidak mahu makan nasi dan nasi boleh menyebabkan dia gemuk.

19

2.4.4 Kesopanan

Penggunaan implikatur dalam perniagaan bukan sekadar kemahiran berbahasa

malahan kesantunan dalam perbualan. Proses tawar-menawar lebih harmoni, santun

dan berjaya mengurangkan ketegangan. Contohnya:

A : Berapa harga kain ni mak cik?

B : 23, nak letak mahal takut orang terkejut.

A : Kurang sikit boleh?

B : Kain mahal dah, kita bagi setakat 22-lah. Ambil mahal, duit

Singapura sekarang ni mahal. Duit kita dahlah murah, itulah

mahal kain tu.

Dalam konteks perbualan di atas, pembeli iaitu A sedaya upaya untuk

mengurangkan harga kain yang ingin dibelinya. Manakala B dipihak penjual pula

menggunakan pelbagai implikatur bertujuan untuk menyampaikan mesej bahawa kain

tersebut tidak boleh dikurangkan lagi, kerana harganya sudah cukup murah. Penjual

tersebut tidak menyatakan secara terus iaitu dengan menggunakan perkataan ”tak

boleh”, tetapi dengan menggunakan klausa ” Ambil mahal, duit Singapura sekarang ni

mahal. Duit kita dahlah murah, itulah mahal kain tu”.

20

2.4.5 Metafora

Menurut Kamus Dewan, Metafora ialah pemakaian kata-kata yang menyatakan

sesuatu makna atau maksud yang lain daripada makna biasa atau makna sebenar

perkataan yang berkenaan. Iaitu sebagai perbandingan atau kiasan. Ini bermaksud

penggunaan kata-katanya yang tidak mendukung makna sebenar, sebaliknya

dilukiskan secara persamaan dan perbandingan. Digunakan dalam bahasa harian dan

banyak digunakan dalam tulisan kreatif. Terdapat tiga bahagian di dalamnya, iaitu

abstrak, perlambangan dan juga personafikasi:

Abstrak – digunakan dalam bahasa harian sebagai mendukung maksud tertentu

yang berkaitan dengan kiasan atau peribahasa.

Contohnya : ”haruan makan anak”, dan ”harapkan pagar, pagar makan padi.”

Dalam contoh di atas, apa yang hendak disampaikan ialah sikap sikap

seseorang yang tidak boleh diharapkan tergambar di dalam peribahasa tersebut.

Haruan makan anak bukanlah bermaksud bukanlah menyatakan bahawa ikan Haruan

yang memakan anak sendiri. Tetapi bermaksud seorang bapa yang sepatutnya menjadi

ketua dan pelindung kepada keluarganya melakukan perkara yang senonoh terhadap

21

anak-anaknya seperti sumbang muhrim. Manakala peribahasa kedua, ”harapkan pagar,

pagar makan padi.” bermaksud bahawa seseorang yang menjadi harapan dalam

sesebuah kelompok atau organisasi tetapi akhirnya melakukan perkara menyeleweng.

Perlambangan – Sesuatu yang tidak wujud di dunia nyata dimasukkan dalam

konteks tertentu bagi menunjukkan sesuatu maksud. Banyak digunakan dalam

puisi-puisi.

Contohnya : “hatinya keras seperti batu” dan “cantik umpama bulan

mengambang”

Perumpaan ”hatinya keras seperti batu” membawa maksud bahawa seseorang

yang begitu degil sehinggakan begitu sukar untuk diubah pendiriannya. Perkara ini

dapat dilihat pada frasa ”seperti batu”. Seseorang yang memahami implikatur tidak

akan mengambil sama sekali maksud eksplisitnya iaitu hatinya sama seperti batu, iaitu

kekerasan ataupun fizikalnya. Manakala “cantik umpama bulan mengambang” pula

membawa maksud kecantikan atau kejelitaan seseorang itu disamakan dengan

keindahan bulan penuh yang bulat mengambang.

Personafikasi – pemberian sifat manusia kepada sesuatu objek yang abstrak.

Personafikasi banyak digunakan dalam karya-karya kreatif seperti puisi dan

novel. Contohnya : kaki langit dan siang merangkak-rangkak.

22

2.4.6 Hiperbola

Hiperbola adalah ungkapan yang berlebih-lebihan yang tidak menepati realiti

sebenar, tetapi mengandungi keindahan. Banyak digunakan dalam karya kreatif.

Contohnya :

Hati Wan hancur terbelah akibat daripada lamaran cintanya ditolak.

Cintaku ibarat lautan api yang sentiasa menyala sepanjang waktu.

Dalam contoh pertama di atas, bukanlah bermaksud yang hati Wan betul-betul

hancur, tetapi yang sebenarnya adalah perasaan kecewa yang teramat sangat individu

tersebut akibat daripada lamaran cintanya yang ditolak. Manakala contoh kedua bagi

hiperbola ini pula membawa maksud semangat cinta seseorang yang berkobar-kobar.

Semangat ini digambarkan secara berlebih-lebihan seperti api yang menyala sepanjang

waktu.

Selain itu juga implikatur juga mempunyai kaitan dengan lakuan bahasa iaitu

tidak langsung. Menurut Asmah Hj Omar, Lakuan Bahasa merupakan tindakan yang

dilakukan tergambar dalam bahasa yang digunakan. Ini kerana implikatur dan juga

lakuan bahasa tak langsung adalah sama-sama mengkaji makna tersirat yang cuba

disampaikan oleh penutur kepada pendengar dalam sesuatu perbualan.

23

Contohnya :

”Bang, ni air atau madu?” (sambil menghulurkan minumannya

kepada pelayan restoran)

Dalam perbualan di atas, apa yang tersirat dalam kata-kata pelanggan di

restoran itu ialah air yang diminumnya itu terlalu manis. Pelayan restoran tersebut

secara tidak langsungnya memahami apa yang diminta oleh pelanggannya apabila

dihulurkan minuman tersebut. Iaitu sama ada menambah air ataupun air batu supaya

kemanisannya dapat dikurangkan. Inilah yang dimaksudkan dengan lakuan bahasa

tidak langsung dalam situasi di atas, iaitu pelayan tersebut menyedari tindakan yang

perlu dilakukannya walaupun dia tidak disuruh.

24

3.0 Penutup.

Secara keseluruhannya, implikatur merupakan salah satu daripada skop kajian

pragmatik yang membincangkan tentang mesej tersirat yang disampaikan oleh penutur

kepada pendengar. Implikatur merupakan satu konsep yang mempunyai hubung kait

dengan prinsip kerjasama yang diperkenalkan oleh seorang tokoh pragmatik iaitu Grice.

Dalam perbualan seharusnya mempunyai maxim kuantiti, maxim kualiti, maxim releven

dan maxim cara. Jika tiadanya salah satu daripada maxim berikut, maka perbualan itu

telah menyalahi prinsip kerjasama yang diperkenalkan oleh Grice. Melalui prinsip yang

diperkenalkan itu, maka wujudnya konsep implikatur yang mempunyai tujuan-tujuan

tertentu dalam perbualan.

Implikatur tidak boleh digunakan secara mudah tanpa tujuan-tujuan tertentu.

Antara tujuan utama penggunaan implikatur adalah untuk menyampaikan mesej yang

berkesan dan mendalam kepada pendengar. Penggunaan implikatur juga perlu sesuai

mengikut konteks sosial antara penutur. Implikatur biasanya digunakan dalam majlis-

majlis rasmi, urusniaga jual beli dan perbualan antara konteks sosial tertentu. Implikatur

dapat dikenalpasti dalam contoh-contoh seperti di dalam Beating About The Bush,

Kiasan, Pantun, Hiperbola, Metafora, Cakap Terbalik dan dalam kesopanan.

Kesimpulannya, implikatur merupakan satu kajian yang mengkaji tentang mesej tersirat

yang ingin disampaikan oleh penutur kepada pendengar dalam sesuatu perbualan.

Implikaur merupakan satu ilmu yang penting dan mempunyai tujuan-tujuan tertentu.25

BIBLIOGRAFI

Farsiah Haji Marzali, 1998. Implikatur Dalam Nyanyian Rakyat Masyarakat Melayu

Sarawak. Penerbit: Universiti Malaya, Kuala Lumpur.

Fatimah Subet, 199. Implikatur Dalam Pantun Melayu Sarawak. Penerbit: Universiti Malaya, Kuala Lumpur.

Geoffrey Leech, 1993. Prinsip Pragmatik, Hasil Terjemahan Azhar M. Simin. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Kamaruddin Hj. Husin, 1995. Laras bahasa. Kuala Lumpur: Utusan Publications Distributors Sdn. Bhd.

Kamus Dewan Edisi Keempat, 2005. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Kamus Linguistik susunan Ramli Md. Salleh et al., 1997. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Maimunah Ibrahim, . Implikatur Dalam Iklan. Tesis. Penerbit: Universiti Malaya.

Nor Hasyimah Hj. Jalaluddin, 1992. Semantik dan Pragmatik: Satu Analisis

Pengenalan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

26

Nor Hasyimah Hj. Jalaluddin, 1992. Implikatur: Satu Analisis Aspek Seni Berbahasa

Orang Melayu dlm Jurnal Dewan Bahasa, Ogos hlm. 676-690, Kuala Lumpur.

Ramlee Hamad, 1999. Implikatur Perbualan: Satu Analisis Konsep Kerjasama Dalam

Pertuturan Bahasa Arab. Tesis. Penerbit: Universiti Malaya.

Tan Mek Leng, . Implikatur Perbualan: Satu Analisis Terhadap Konsep Kerjasama

didalam Pertuturan. Tesis. Penerbit: Universiti Malaya.

Zulkifley Hamid, 1991. Pentafsiran Makna: Pragmatik Sebagai Kaedah Yang Lebih

Lengkap dlm Jurnal Dewan Bahasa, Julai hlm. 570-575, Kuala Lumpur.

27