47178293 likovna umjetnost 2 jadranka damjanov

Uvod u povijest umjetnosti 2

1. PRETPOVIJEST - razdoblje od pojave ljudske kulture (homo sapiensa), pa do prvih pisanih izvora kod

pojedinih naroda

- podjela se zasniva prema prirodnim materijalima koji su se upotrebljavali

kameno doba paleolit mezolit neolit

bronano doba eneolit

eljezno doba Hallstadt La Pene

1.1. Paleolit (30.000 - 5.000 g. pr. Kr.)

Arhitektura

- spilje Altamira i Lascaux

Skulptura

- Willendorfska Venera, od vapnenca (25.000 - 20.000 pr. Kr.)

- Bizon, pilja La Madeleine (15.000-10.000 pr. Kr.), jelenji rog

- Venera iz Lespouguea

Slikarstvo

- spiljsko slikarstvo

- taktilni doivljaj (otisak ruke)

- koristei prirodne materijale, urezujui, oslikavajui ili kleui, rade se prikazi na

povrinama pilja, uglavnom, ivotinja i lova

- magijski karakter - za uspjeniji ulov, radile bi se slike onoga to se lovi, svladavao bi

se duh te ivotinje na zidu, i nerijetko se slikalo preko postojeih slika

- likovni izraz je realizam koji tei ka apstrakciji

- stilovi slika na piljama su isti, to pokazuje stabilnost paleolitske kulture

- istovjetnost slike i predmeta

- iz oblikovanja proizlazi simbolika

- animizam - vjera u duhove, kult predaka

1


- Konji, pilja Chauver, Vallon-pont-d'Arc, Ardeche kanjon, Francuska (28.000 pr. Kr)

- Ranjeni bizon, pilja Altamira, panjolska (15.000-10.000 pr. Kr.)

- piljske slike, pilja Lascaux (15.000-10.000 pr. Kr.), Francuska

1.2. Neolit (5.000 - 3.000 g. pr. Kr.)

Arhitektura

- agrarna revolucija, prva sela

- prve megalitske kamene graevine (mega - velik, lithos - kamen)

- menhiri - vertikalno postavljeni kameni blokovi, koriteni kao nadgrobni spomenici,

ponekad reljefno oblikovani (lik pokojnika vei od ljudske visine)

- dolmeni - dva vertikalna megalita i jedan horizontalno preko njih, za kue mrtvih

(skupne grobnice), prvi se put javlja odnos tereta i nosaa

- kromleh - predstavlja prostor za vjerske obrede, to je najbolje vidljivo u Stonehengeu

u Engleskoj (2.200 - 1.300. g. pr. Kr.), iji najvei krug ima promjer od 50m sa

rtvenikom u sredini (za vrijeme ljetnog solsticija sunce pada tono na njega), a za

kromleh se pretpostavlja da je imao svrhu kalendara

- citadele - utvreni breuljci

- zemunice - na zemlji, uglavnom ukopane i poluukopane

- sojenice - na zemlji

- prve nastambe

selo Vuedol, temelj kue selo Terozo

- Dolmen, Carnac, Bretanja, Francuska (1500. pr. Kr.)

- Stonehenge, Salisbury Plain (Wiltshire), Engleska (2000. pr. Kr.)

Skulptura

- oblici se pojednostavljuju, stiliziraju i dolazi apstrakcije jer ovjek poinje misliti i

naputa prirodni oblik iz kojega radi simbole

- geometrizacija

- Vuedolska golubica - ritualna statua bojana sivom bojom, ornamentirana s tri noice

- bilo je bitno napraviti stabilnu posudu u obliku ptice

- menhiri su sadravali reljefne ljudske prikaze

- u lonarstvu postoje stilovi bez ukrasa, i ornamentirani geometrijskim elementima

- Boica plodnosti, iz Svetita u Catal Huyuku (6000. pr. Kr.)

2


- Boica plodnosti, iz Cervanode, Rumunjska (5000. pr. Kr.)

- Idol s Amorgosa (Kikladi)

3


2. STARI VIJEK

2.1. Mezopotamija (od 3.000 - 331. g. pr. Kr.)

Arhitektura

- razvila se u dolini Eufrata i Tigrisa, gdje su njeni nositelji bili Sumerani, Asirci i

Babilonci

- grad je bio jedna zatvorena cjelina, zbog poplava podignuta na zemljane terase,

utvrena i neplanski graena ije zidine prate konfiguraciju terena

- unutar grada je bila smjetena kraljevska palaa u sklopu koje je bio hram - zigurat -

ija se glavna odaja zove cela

- materijali koriteni u to vrijeme su bili opeka i erpi

- konstrukcijske elemente koje su poznavali bili su luk, svod i kupola, dok je stup bio

slabo zastupljen jer su luk i svodovi nalijegali na zidove

- prostori su bili natkriveni lanim svodovima i nisu mogli prekriti vee prostore

- nema kulta pokojnika

- Bijeli hram na ziguratu, Uruk (Varka) (3500.-3000. pr. Kr.)

o glavna odaja zove se cela - Lavlja vrata, Bogazkoj, Turska (1400. pr. Kr.)

Skulptura

- materijali koriteni za skulpture su bili glina i bronca

- jednako je zastupljena puna i poluplastika

- osnovni motivi su bili vladari u trenutku slave ili lova

- ivotinjske likove prikazuju naturalistiki, a ljudske vrlo statine i stilizirane

- naturalistiki elementi kod prikazivanja ljudskih likova su bile velike izraajne oi

- Sargonova glava iz Ninive, mezopotamski vladar

- raen u bronci, nije raen u proporcijama, kovrava brada mu je stilizirana

- Stela Naram Sina, stojei blok od kamena s isklesanim komemorativnim crteom ili

natpisom, najee se nalazio pred grobom

- nema ukoenosti, hijerarhijski prikazano, na vrhu je Naram Sin s kacigom od rogova a

na dnu su vojnici

- Gudea iz Lagaa - transformirani valjak, sjedi sa arhitektonskim planom bez glave

- Gudeina glava - svjetlost se na njemu prelijeva, jaka profinjenost, no manje izraena

individua

4


- Lamasu - krilati bik s ovjejom bradatom glavom

- Hamurabijeva stela, Bog mu predaje zakonike dok se gledaju u oi

- Asurbanipal u lovu na lavove, raen u plitkom reljefu

- Stijeg iz Ura - nizanje scena iz ivota, na vrhu stele su vladari, umjetnici, pisari, pa

sve prema narodu koji je najmanje vaan

- Smrtno ranjena lavica iz Ninive, izbodena strijalama, povlai obamrle noge

- inkrustacija - na jeftini materijal poput opeke se umee skuplji materija poput

sedefastog kamena i sl.

- intarzija - kada se pomou razliitih vrsta drva meusobno umetnutog, razliitim

bojama dobivaju slike

- Zastava Ura (2600. pr. Kr).

- Gudea, Laga (Telloh) (2120. pr. Kr.)

- Inana-Itar (2025.-1763. pr. Kr.), ensko krilato bie s pandama na nogama (simbol-

lav)

- Hamurabijev zakonik (1760. pr. Kr.), stela sa zakonikom

- Asurbanipal II. ubija lavove, Nimrud (Calah) (850. pr. Kr.)

- Umirua lavica, Niniva (Kuyunjik) (650. pr. Kr.)

- Itarina vrata, Babilon (575. pr. Kr.)

Slikarstvo

- zidno slikarstvo

2.2. Egipat

- prastanovnicima Egipta se smatraju Kopti, dok su dananji stanovnici Arapi

Arhitektura

- grad je bio otvoren, bez fortifikacije te neplanski graen

- grad ivih (od opeke), grad mrtvih (od kamena)

- grobnice

o mastabe - humak etvrtastog oblika obloen opekom ili kamenom iznad pogrebne odaje duboko ispod zemlje.

Kau - prostor za prinoenje rtve u mastabi. o stepenaste piramide (Zoserova piramida u Sakkari) o iljaste piramide (Keops, Kefren, Mikerin)

- hram

5


o posveen samo jednom bogu o uzduni (longitudinalni) - Amonov hram u Luxoru (s pilonima), Carnac o polupodzemni - Hatepsut (na terasama) o podzemni - Ramzes II.

- pred ulazom u hram se nalazi aleja sfingi, obelisk, piloni, otvoreno dvorite, hipostilna

dvorana koja vodi u riznicu i svetite

- stupovi su imali kapitele u obliku papirusa, palme ili lotusa vezanog vrpcom

- Imhotep - prvi umjetnik ije je ime poznato povijesti.

- stupovi su uvijek ugraeni u zidove.

- Piramide su obloene klesanim pripremljenim kamenim ploama koje su s vremenom

nestale.

- Stepenasta piramida kralja Zosera, Imhotep, Sakkara (2681.-2662. pr. Kr.)

- piramida Mikerina (2533.-2515. pr. Kr.), kod Gize

- piramida Kefrena (2570.-2544. pr. Kr.), kod Gize

- piramida Keopsa (2601.-2528. pr. Kr.), kod Gize, prema Orionu otvori i zvijezdi Izis

- Pogrebni hram kraljice Hatepsut, Deir el-Bahari (1478.1458. pr. Kr.)

- Dvorite i pilon Ramzesa II. (1279.-1212. pr. Kr.), kompleks hramova Amon-Mut-

Khonsu, Luxor

Kiparstvo

- materijali koriteni za kiparstvo su uglavnom bili granit, vapnenac, glina i drvo

- razmjeri skulptura seu od kolosalnih do malih kipia

- Velika sfinga - kraljeva glava se izdie iz lavljeg tijela

- puna plastika

o monumentalna o obojena o statina o simetrina o frontalna o velike zaobljene plohe o detalji stilizirani

- reljef

o plitki - slikarske karakteristika o likovi - egipatski kanon

6


glava i noge - profil oko i ramena - en face

- Velika Sfinga, Giza (2570.-2544. pr. Kr.), isklesana u ivoj stijeni

- Pisar, iz Sakkare, u vapnencu (2400. pr. Kr.)

o figura prekrienih nogu sa papirusom na nogama - Kraljica Nefertiti (1348.-1335. pr. Kr.)

- bista tankog vrata, gubi se ukoenost time, no stoasta je glava i umetnute oi

- Pokrov Tutankhamonova kovega (1327. pr. Kr.)

Slikarstvo

- freskama se ispunjavaju se velike zidne plohe ime je vezana za arhitekturu

- motivi iz svakidanjeg ivota

- pozadina je uvijek bijela

- likovi uokvireni jakom crnom linijom

- zakon kadra i vodoravna kompozicija

- perspektiva je vertikalna

- zakon hijerarhije (od faraona koji je velik do roba koji je sitan)

- egipatski kanon

2.3. Kreta

Arhitektura

- otok u Egejskom moru (2.500 - 1.000 g. pr. Kr)

- najstarija iskapanja provodi Heinrich Schliemann te sir Arthur Evans

- linearno pismo B (1400. pr. Kr.)

- odsustvo sakralne arhitekture (nema hramova)

- u arhitekturi glavni materijal je krenjak, kamen i drvo

- poznavali su konstrukciju svodova i kupola koje su primjenjivali u grobnoj arhitekturi

- tumulusima - unutranjim prostorima koji su bili pokriveni iljatom kupolom koja se

radila isputanjem slojeva kamenih klesanaca

- graevine na kat - katovi su bili od lakeg materijala

- stup - tijelo se suava prema bazi s kapitelom koji ima kvadratnu plou i jastuasti dio,

bio je polikroman

- stupovi u palaama nisu opstali jer su bili drvene konstrukcije

- palae su smjetene na uzvisinama i zbog toga nije bilo jake fortifikacije

7


- pod utjecajem mezopotamijske palae, prostori se razvijaju oko vie unutranjih

dvorita

- izgradnja je na raznim visinskim nivoima

- tri velike palae u Knososu, Festosu i Maliji sagraene su istodobno te su i unitene

istodobno (1700. pr. Kr.) u potresu, no ona u Knososu je naknadno obnovljena.

- Palaa kralja Minosa, Knosos, Kreta (1500. pr. Kr.)

Skulptura

- boica sa zmijama - boica plodnosti

- vitko ensko tijelo, razgolienih grudi

- Zmijska boica (1650. pr. Kr.)

- Riton u obliku glave bika iz Knososa (1500.-1450. pr. Kr.)

Slikarstvo

- camares vaze - motiv hobotnica i vodenog svijeta, naturalizam

- freske - motivi morske flore i faune, utjecaj egipatskog slikarstva

- Vr s kljunom, Festos (1800. pr. Kr.), stil Kamares

- Vaza s hobotnicom, Palekastar, Kreta (1500. pr. Kr.), stil Kamares

2.4. Mikena

Arhitektura

- osnovni materijal - kamen, zemlja i drvo

- grad opasavaju kiklopski zidovi

- unutar zidina je dvorac iji su dijelovi sastavni dio bedema

- lani iljasti luk koji nastaje isputanjem slojeva iznad nadvratnika

- megaron - stambena zgrada pravokutnog tlocrta s ognjitem u sredini, i sredinji

drutveni prostor iz kojega se kasnije razvija grki hram

- nema hramova, podzemne zidane grobnice centralnog tlocrta pokrivene lanom

kupolom

- korbeliranje - gradnja konzolama - ispupenja u zidu

- Lavlja vrata, Mikena, Grka (1250. pr. Kr.), isputanjem slojeva iznad nadvratnika je

stvoren otvor koji je rastereivao - lani iljasti luk

- nadahnuta vjerojatno asirskim demonima

- Atrejeva riznica, Mikena (1300.-1250. pr. Kr.)

8


2.5. Grka

- Grci piu o svojim umjetnicima, zato i poznajemo njihove radove. Te prie ire i

Rimljani

- kolijevka europske umjetnosti, napredak je postojao zbog velike kompetitivnosti meu

polisima

- plemena Eoljani, Dorani i Jonjani.

- oblici grkih vaza: amfora, pelika, krater s volutama, krater, hidrija, lekit, vinski

pehar, kiliks, skifos, kantar, aribal, stamnos.

- 776. pr. Kr. - osnivanje Olimpijskih igara

- ovjek je u centru zbivanja, boanstva rade po svojoj slici (ljudski)

- razvijaju svoj alfabet

- grku umjetnost dijelimo na:

o Protogeometrijsko razdoblje (11.-10. st. pr. Kr.) o Geometrijsko razdoblje (10.-7. st. pr. Kr.) o Arhajsko razdoblje (650.-480. pr. Kr.) o Predklasino razdoblje (480.-450. pr. Kr.) o Klasino razdoblje (450.-330. pr. Kr.) o Helenizam (330.-30. pr. Kr.)

Arhitektura

- Atena - najpoznatiji grki polis, kapilarno irenje ulica, napravljena organski

- Milet - grki grad - tip geometrijskog grada to poslije primjenjuju Rimljani

- grki grad se sastoji od dva osnovna dijela:

o Akropola - u poetku utvrda, a zatim ograeni prostor s hramovima o Agora - gradski trg pravokutnog oblik koji je uokviren dugim trijemovima s

prostorijama za prodavaonice, iza su hramovi, zgrade dravne uprave i sl.

- te od kulturnih graevina

o Teatri - gluma, gledalite prati kosinu terena, radijalno se iri (orkestra, skena i proskenion)

o Odeoni - glazba, koji prate kosinu terena o Stadioni - za sportska natjecanja o Gimnazioni - prostorije za vjebu sportaa o Stambena arhitektura - nepravilan oblik pravokutnika s peristilom (otvoreno

kuno dvorite.

9


- grki hram se sastoji od:

o Naos ili Cela - jezgra hrama s kipom boga koja vue korijen iz megarona o Pronaos - trijem ili predvorje sa stupovima u antama (pilastrima) o Kolonada ili peristil o Pteron - postrani stupovi sa postranim prolazom pteromom

- hramovi su izgraeni po pravilu zlatnog reza: manji dio prema veem se odnosi kao

vei prema cjelini

- oni su se bojali i zatiivali voskom

Dorski red

- stereobat - temelj

- stilobat - posljednja stepenica

- stup

o trup - ukraen kanelirama (uljebljenjima) o kapitel

ehinus - jastuasti abakus - etvrtasta ploa

- greda

o arhitrav - niz vodoravno sloenih kamenih blokova izravno poduprtih stupovima

gute o friz

metope triglif mutuli

- trokutasti zabat - timpanon

- vijenac

o geison - izboena ploa vijenca o nagnuti vijenac o sima - zavrni profil

- "Bazilika" (550. pr. Kr.) i "Posejdonov hram", Paestum, Italija (460. pr. Kr.)

- Partenon, Iktin, Kaliklat i Karpion, Akropola, Atena (448.-432. pr. Kr.), bio je hram

posveen Ateni Partenos, zatim za kranstva je bio prvo bizantska, a potom katolika

10


katedrala, pod Turcima je bio damija, 1687. ga je unitila eksplozija baruta koji su

Turci postavili u celu

- stupovi su graeni u dorskom stilu, ali imaju profinjenost i dimenzije jonskog

- pravilo zlatnog reza

- na proelju su dva reda stupova, sa strana jedan red i stubite

- Propileji, Mneziklo (437.-432. pr. Kr.), dovren glavni dio, sadravalo je galeriju slika

(pinakhotek)

Jonski red

- eutinterija - ploa ispod podnoja



- stup

o baza - 2 ispupene i jedna udubljena ploa o trup - ukraen kanelirama (uljebljenjima) o kapitel

volute - zavijutak abakus - etvrtasta ploa

- greda


o friz - ukrasna ploa, u komadu - trokutasti zabat - timpanon

- vijenac

o geison - izboena ploa vijenca o nagnuti vijenac o sima - zavrni profil

- Hram Atene Nike, Kaliklat (427.-424. pr. Kr.), na Propilejima

- Erehtion, Mneziklo (421.-405. pr. Kr.)

- ima tri cele, posveen je mitskom kralju Erehteju

- prozori se nalaze izmeu polustupova i omoguavaju osvjetljenje

- trijem je u ast Posejdona

- Trijem s karijatidama, Erehtion (421.-405. pr. Kr.), ene podupiru arhitrav i krovite

Korintski red


11



- stup

o baza o trup - ukraen kanelurama (uljebljenjima) o kapitel

astragal akantus abakus - etvrtasta ploa

- greda


o friz - ukrasna ploa - trokutasti zabat - timpanon

- vijenac

o zupci - izboena ploa vijenca o krune

- Lizikratov spomenik, Atena (334. pr. Kr.)

- Kazalite, Epidaur (350. pr. Kr.)

- Hram Olimpovog Zeusa u Ateni velikih dimenzija

Skulptura

- izgubljena su sva najpoznatija djela, no primjere poznajemo posredstvom rimskih

replika, a kipovi su dosta okrnjeni (razbijeni)

- ovjek je mjerilo svih stvari, i zato je kiparstvo usmjereno na velianje ivotne ljepote,

a ne zagrobnog ivota

- antropomorfni politeizam - vjerovanje u bogove u ljudskom obliku

- materijal koji se koristi je bio drvo, kamen, bronca i zrnasti mramor

arhajsko razdoblje

- kosa pravilno stilizirana, kao i haljina, krutost, karakteristian izraz lica, arhajski

smjeak, simetrija, statinost, frontalnost

- kurosi, za razliku od kora su nagi

Hera, s otoka Samosa (Sama) (570.-560. pr. Kr.) Kore, s otoka Hiosa (520. pr. Kr.) Moskofor (Mladi s teletom) (600. pr. Kr.)

predklasino razdoblje (strogi stil)

12


- Diskobol (Baca diska), Miron (450. pr. Kr.)

- ovjekovjeen trenutak, prvi prikaz atlete u tako snanom zamahu

- jedan od najdinaminijih tijela u pokretu

- poiva na desnoj nozi, dok je lijevu ruku savio i stvara kompozociju u luku

klasino razdoblje

- Dorifor (Kopljonoa), Poliklet (450.-440. pr. Kr.)

- grki kanon (omjer glave naspram tijela iznosi 1:7) i kontrapost, sa svom teinom na

desnoj nozi

- Atena Partenos, Promakos, Fidija

- visina od 2 metra, naslonjena rukom na zid

- Zeus na Olimpu, Fidija

- Bitke izmeu Lapita i kentaura (460. pr. Kr.) sa zabata Zeusovog hrama u Olimpiji

Panatenejska povorka - povorka konjanika

- stranji kraj naslonjen na prednji

- kombinacija visokog i niskog reljefa

- prirodan pokret tijela, idealna ljepota i sklad koji je odraz ivota u Ateni (doba

Periklove demokracije)

- doneseno blago iz rata s Perzijom

- posebna vrijednost grke umjetnosti je sklad arhitekture i skulpture

- Knidska Afrodita, Praksitel (340.-330. pr. Kr.)

- prva gola ena, lagani pokret, bezizraajno lice, suptilan nain prikazivanja enskog

lika, umjetnost torza

- Hermes, Praksitel (320.-310. pr. Kr.)

- mirna lagana kreetnja, ublaava kontrapost

- Homer, portret kao nova tema

helenistiko razdoblje

- Venera Miloska

- Apolon Belvederski (kraj 4. st. pr. Kr.)

- mekoa pokreta, plat preko ruke, ideal ljepote u 18. i 19. st., trenutak nakon

odapinjanja luka

- Nika sa Samotrake, Pitokrit sa Roda (200.-190. pr. Kr.)

- remek djelo helenistike skulpture, dinamian poloaj, tijelo naprijed, pripita draperija

i rairena krila

- Lakoontova skupina, Agesander, Atenodor i Polidor sa Roda (1. st. pr. Kr.)

13


- smrt lakoonta i sinova, primjer uzviene tragedije

- Gal na umoru - dobro poznavanje gala sa realnom agonijom, dostojanstvom i patnjom

Slikarstvo

- protogeometrijsko razdoblje: 11-10. st. pr. Kr.

geometrijski ornamenti - meandar - geometrijsko razdoblje: 10-7. st. pr. Kr.

stilizirani ljudski likovi, dipilonske vaze (pogrebne vaze) Dipilonska vaza (8. st. pr. Kr.)

- stil crnih figura: 7-6. st. pr. Kr.

realizam, ljudski se likovi prikazuju dvodimenzionalno Heraklo davi nemejskog lava, Psiaks (525. pr. Kr.), stil crnih figura

- stil crvenih figura: 6-5. st. pr. Kr.

trodimenzionalnost Heraklo se hrva s Antejem, Eufronije (510. pr. Kr.), stil crvenih figura

2.6. Rim

- uvod u rimsku umjetnost je umjetnost Etruana koja se razvija kad i kretska i

mikenska

- budui da su etrurske graevine bile od drveta, sauvani su samo kameni temelji, a o

kuama se saznaje preko skulpturica

- najvie saznajemo iz grobnica

- Sarkofag iz Cerveterija (520. pr. Kr.)

- idealizirani likovi, stilizirana kosa, skulpture djeluju izvijeno, arhajski osmijeh

- skulpture pokojnika imaju ive ruke, kao da je to spona prema ivotu

- grobnice su bile ukraene freskama

- Himena - udovite sastavljeno od dijelova razliitih ivotinja - tijelo lava, rep zmije,

na vratu glava ovna, tijelo izvijeno kao s-linija

- Vuica (500. pr. Kr.)

- kapitolinska vuica s Romulom i Remom koji su dodani u renesansi

- ima stav majke, djeluje smireno, ali opasno, pritajena snaga u nogama

- Svirai i dvoje plesaa (480.-470. pr. Kr.), grobnica s lavicom, Tarkvinija, Italija

- bjelopute ene i mukarci na sveanosti uz vino

14


- stupovi podsjeaju na freske, obrisna (konturna) linija unutar koje se likovi

ispunjavaju bojom, a sve skupa je ivo i razigrano

- Razdoblja rimske umjetnosti

330.g - 1. st. pr. Kr - razdoblje utjecaja grke umjetnosti - helenizam 1. st. pr. Kr. - 3. st. - zlatno doba - razdoblje Carstva 3. st. - 476. g. - kasna antika - razdoblje opadanja Rimskog Carstva

Arhitektura

- grad ima sistem antikog rastera

o Cardo - sjever-jug o Decumanus - istok-zapad o Forum - trg na sjecitu Carda i Decumanusa

- Rimska kua - ulazi se kroz Vestibul na peristil - prostor okruen stupovima - do

atrija gdje je vrlo esto bio i bazen, prostor za odmor i etnju

o Domus - tip kue o Insulae - kua sa najvie pet katova, a na vrhu je kuhinja, doli radionice i

duani

o Vilae - kua u prirodi - Bazilika

o tijekom dana trnica, nou sudnica o longitudinalni oblik s tri broda, dvostrukim apsidama o glavni brod, boni brod te apside o gr. bazileus - kralj

- Hram

o longitudinalni (hram Fortune virile) i centralni (Panteon) o visoko podnoje bez stereobata, visoko stubite, duboki trijem o koriste lijev (beton-pijesak i vapno) pa im hramovi due traju o kupolu grade od cigli - kasetirana kupola

- Teatar - grade na ravnom, ali gledalite kose, polukrug s velikom skenom

- Amfiteatar

o elipsastog tlocrta, gledalite (koso) i sredinji dio arena (to znai - pijesak koji upija krv)

o Elementi - polukruni luk, bavasti svod, krini svod - Akvadukt - za razliku od Grka, Rimljani imaju tekuu vodu

- Pont du Gard, Nimes, Francuska (rano 1. st.)

15


- Cirkus - Spina koja je bogato ukraena skuplturama

- Terme

- Karakaline terme, Dioklecijanove terme, mjesta gdje se patriciji okupljaju za

rekreaciju i odmor

- Slavoluk - arhitektonsko-dekorativni element koji je ralanjen s jednim ili tri otvora,

a gradili su se u svrhu pobjeda, trijumfa te su bili bogato reljefima

- Konstantinov slavoluk - Ploni reljef bez skraenja i kontraposta uz kopirane

skupture, na medaljonima na boku prikazan njegov govor Senatu

- Kolumna - arhitektonsko-dekorativni element kao stup ukraen reljefima

- primjena novih graditeljskih rjeenja - luk, arkada, kupola, kruni svod

- koriste se razliiti graditeljski materijali u tehniko-funkcionalne te dekorativne svrhe

(imali su sklonost ka ukraavanju, da graevina izgleda luksuzno)

- Panteon, Rim (125.-118.)

- hram bez prozora, s upljom kupolom na vrhu

- stupovi na ulazu, poput klasinog grkog hrama

- kasetirana kupola je imala svrhu olakavanja tereta same kupole na bone zidove uz

drugi, dekorativni element

- izvana je jednostavan, dok je iznutra ralanjen, i izvorni je rimski hram

- za razliku od Grke, u rimske hramove su vjernici ulazili

- Vestin hram - sveenice, uvarice kunog ognjita

- utjecaj grke umjetnosti - cela unutar, a hram je zanimljiv izvana

- korintski kapitel

- Kolosej, Rim (72.-80.), amfiteatar za gladijatorske igre

- raen u nekoliko navrata, arena za borbe je bila u sredini

- arkade su na prvom katu u dorskom, na drugom u jonskom i na treem u korintskom

stilu

Dioklecijanova palaa

- 295.-305.

- Filotas, Zotikos

- ima oblik kastruma (rimskog logora, na sjeveru) i rimske vile (na jugu)

- 16 kula, 4 flankirane (odmah sa zidinama)

- Vrata

o Porta Aurea - Zlatna vrata - na sjeveru o Porta Argentea - na istoku

16


o Porta Ferrea - eljezna vrata - na zapadu o Porta Aenea - Mjedena vrata - na jugu

- Propugnaculum - malo dvorite na ulazu

- Cardo (Dioklecijanova) i Decumanus (Kreimirova)

- Peristil

- Mauzolej (Katedrala sv. Duje) - kasnije se skida trijem i stavlja zvonik

- Jupiterov hram - Krstionica sv. Ivana

- Venerin i Kibelin hram

- Reprezentativni ulaz - Protiron (arhivolt)

- Vestibul

- Kriptoportik - carska etnica, otvoreni balkon

- Substrukcije (Dioklecijanovi podrumi) - iste kao i carski dvori

- Crkvice - Sv. Martin, Gospa od zvonika, zvonik sv. Duje

Skulptura

- realan izraz, realizam, naturalizam, iluzionizam, portretne karakteristike, kanon 1:4,

1:5, helenistiki kontrapost

- Portretne biste kod kojih karakter izbija na povrinu, vidi se inidividualnost

- Govornike statue - August iz Primaporte (20.) - kontrapost, reljef na oklopu, lagan

iskorak, uzdignuta ruka, atleta, ideal na licu, portretnost

- Konjanike statue - Kip Marka Aurelija na konju (161.-180.), bronca, Piazza del

Campidoglio, Rim - snaan i ivahan konj, portret impretora

- Reljefi na slavolucima, kolumana, rtvenicima Ara Pacis (13.-9. pr. Kr.), narativni, s

nizom detalja

Slikarstvo

- freske - zidno slikarstvo (erupcija Vezuva - Pompeji i Herculaneum)

- mozaici - na podovima i zidovima (bitka kod Issa)

- enkaustika (Fayunski portreti)

- ilustracioni stil - prividno prekrivanje tukanih povrina koristei mramorne

inkrustacije

- iluzionistiki stil - izluzija perspektive koja probija interijer

- narativni stil - vee povrine zida na koje kao da vise uokvirene slike

17


3. SREDNJI VIJEK

3.1. Starokranska umjetnost (kasna antika)

- Naziv za umjetnost koja je nastala u rimskim katakombama i traje do vladavine Karla

Velikog.

- Faza: Katakombe (do 313.)

- kranske grobnice pod zemljom, iroke 1m a dugake vie kilometara

- s lijeve i desne strane se kopaju loculi - rupe ili udubine za pokapanje pokojnika

pokrivene sa kamenim ploama

- u produetku su proirenja, tzv. cubicule na kojima su se odravali pogrebni obredi

- ploe na loculima su ukraavane reljefima i slikama a prizori su po uzoru na antiku

- motivi: dobri pastir, golub, riba, janje, paun...

- likovni izraz je simbolian, slabe umjetnike i tehnike obrade, odsustvo perspektive,

kompozicija strogo simetrina, figure frontalne a pokret jednostavan, tehnika - seclo

- II. Faza: Nakon Milanskog edikta (od 313.)

- u kuama bogataa se sastaju vjernici da bi vrili kranske obrede - domus ecclesie

- nakon priznanja kranstva, po svom tlocrtu, najbolja graevina za okupljanje vjernika

je rimska bazilika, u apsidu se smjeta oltar a ispred nje je trijumfalni luk

- na zapadnoj strani se dograuje predvorje ili narteks u kojem su misu sluali nekrteni

ili katekumeni, tek nakon krtenja mogu ui u sredinji prostor

- sredinji brod je najvei i cijelom duinom se otvaraju prozori, to se zove bazilikalno

osvjetljenje

- kranske crkve tog perioda moemo podijeliti na dva osnovna tipa - longitudinalni

(vrlo esto trobrodne, crkva Svete Sabine u Rimu iz 5. st.) i centralni (Sv. Konstanca,

Rim (350.), kruna crkva)

- sredinja apsida sa oltarom je najvanija

- baptisterij ili krstionica - u sreditu iznad stepenica se nalazi baza sa vodom gdje se

odrasli peru od grijeha

- kupola na visokom tamburu, kupola upisana u zidnu masu - Mauzolej Konstantinove

keri

Skulptura

- Sarkofag Junija Bassa, Kapitolinski povijesni muzej sv. Petra, Rim (359.)

18


- visoki reljef, niu se priice iz Kristova ivota, karakteristike rimskog kiparstva su

realan izraz, naturalizam, svjetlo-sjena, prostornost, narativnost

- Sarkofag Teodorusa IV. - reljef je ploan, simetrina, simbolian i tei ka apstrakciji,

pun je simbola, stilizacija

- alfa i omega znae prolaznost ivota, paunovi znae vjeni ivot, vinova loza asocira

na posljednju veeru, palma i maslina...

Slikarstvo

- glavne tehnike su freske i mozaici

- ukraava se svod apside, zidovi sredinjeg broda i druge prazne povrine

- zadrana je rimska tehnika i kompozicija, ali s likovima kranskog obiljeja

- pozadina je uvijek bijela, jaka crna obrisna linija, ploni prikaz

- apstrakcija, duhovnost i simbolizam

Salona - Najznaajniji lokalitet u Hrvatskoj iz svjetske ranokranske arheologije.

- Moemo kontinuirano pratiti prijelaz iz antikog u ranokranstvo.

- Antiko razdoblje

o Porta Cesarea (glavna vrata) o Forum o Teatar o Amfiteatar (koji se oslanja na gradske zidine na jugu) o Terme

- II. Starokransko razdoblje

- Episkopalni centar - oratorij, krstionica, dvojna bazilika (trobrodna + krina Honorija,

narteks od antike ulice), basilica discoperta

- Cemeterijalni kompleksi (grobljanski)

o Kaplju - trobrodna bazilika nastala nad grobovima Asterija i etiri vojnika Dioklecijanove strae, nosai - masivni zidani piloni

o Manastirine - nad grobom sv. Duje podignuta velika trobrodna bazilika, oko njegova groba su pokopani brojni krani pokopani, tu je jo Tusculum koji je

podigao Frane Buli

o Marusinac - na ovom lokalitetu nalazimo Mauzolej, u kome je pokopano tijelo sv. Anastazija ili Staa, okolo su pokopani ostali vjernici

19


3.2. Bizantska umjetnost

- ranokranska umjetnost na istoku

- 476. - pad zapadnog rimskog carstva

- 6. st. - Justinijanovo zlatno doba

- 726. - ikonoklazam - prikaz ljudskog lika kao Boga

- 1453. - pad Carigrada

- vano - umjetnost je ostala unutar crkve, bili su strogi zakoni stvaranja

- ranobizantska umjetnost (VI. i VII. st.)

- srednjobizantsko doba (VIII. i IX. st.)

- kasnobizantska umjetnost (X-XV. st.)

Arhitektura

- hramovi su centralnog, longitudinalnog i kombiniranog tlocrta

- Aja Sofija, Antemije iz Trala i Izidor iz Mileta, Carigrad, Turska (532.-537.)

- Turci u 16. st. je pretvaraju u damiju, sa svoja 4 minareta, a danas je muzej

- izvana je bukana, neinteresantna, ali iznutra raskona

- tako je prenesena tadanja kranska ideja - skromnost materijalnog, a isticanje

duhovnosti, to se vidi u ovoj crkvi na poseban nain

- bila je prekrivena raznobojnim mramorom, gore su mozaici na zlatnoj podlozi, a dole

su skupocjene oplate

- prozori su veliki i u svim nivoima i ta svjetlost je stvarala polikromiju

- tako su negirali volumen kojeg su dematerijalizirali

- ima narteks, volumen raste odozdo prema gore.

- centralna kupola je najvea i do nje su dvije polukupole

- grki kri je simbol istonog kranstva (sve strane jednake)

- sv. Sofija predstavlja kombinaciju centralnog tipa graevine i longitudinalnog

- centralnom tipu pripada i crkva S. Vitale, Ravenna (526.-547.)

- izgraena pod biskupom Maksimilijanom

- u istonom dijelu se nalazi dio sa oltarom, iza njega je apsida

- na suprotnoj strnai je narteks iji je otklon ostao zagonetkom

- u tlocrtu je osmerokut natkriven kupolom

- Eufrazijeva bazilika u Poreu je graevina longitudinalnog tipa

- atrij podsjea na rimsku arhitekturu - to je peristil

- upisana u UNESCO

20


- graevina s dosta kupola - bizantska umjetnost ili neto vezano uz Bizant

Skulptura

- skulptura se slabo razvijala i bila je podreena slikarstvu

- raena je pretenciozno, plono, izgleda poput ipke

- ostalo su niski reljefi s religioznim temama ikone, detalji crkve, namjetaja, korice

knjiga

- nema prikazivanja ljudskih likova

- kapiteli su ukraeni

- perforirane plohe na kapitelu

Slikarstvo

- koristilo se zlato koje je naglaavalo da se radi o nadzemaljskim likovima

- pr. aneo Mihael, nenormalno dugaki prsti, izdueni vrat, dugi nos, mala usta

- utjecaj orijentalne kulture to prodire u umjetnost Bizanta

- Bogorodica s djetetom na prijestolju, Aja Sofija, Carigrad (843.-867.), mozaik

- Bogorodica je idealizirana, simetrina kompozicija

- Maniera Greca ili zlatna pozadina (grki nain)

- ikona - svetaki prikaz u malim formatima

- drvena ploa, na sloju gipsa bi se slikalo temperama

- dominantna je linija, crte na slici, a boja je tek dopuna

- mozaici i freske

- gornji prostor (kupola i potkupolni prostor) oslikan je s prikazom neba, a u njemu

Krist Pantokrator - Vladar svijeta, okruen anelima i prorocima

- u apsidalnom dijelu Bogorodica s djetetom

- zlatna pozadina (plava), grafizam, jaka obrisna crna linija, zakon kadra, obrnuta

perspektiva, izokefalija, vitke figure, minimalne kretnje, ekspresija, ritminost i

simetrija

3.3. Predromanika u Europi

- to je umjetnost seobe naroda (VII. i VIII. st.) ranog srednjeg vijeka

- utjecaji:

o antika umjetnika tradicija o puka umjetnost (pretpovijesnog karaktera - svi donose sa sobom svoju

tradiciju) koja se ispreprela sa tradicijom

21


- Italija - Langobardska umjetnost

- Francuska - Merovinka umjetnost

- panjolska - Vizigotska umjetnost

- Irska - Irska umjetnost

- Skandinavija - Vikinka umjetnost

- Dalmacija - Starohrvatska umjetnost

- Karolinka umjetnost

- Otonska umjetnost

Arhitektura

- novi centri ivota: samostani i dvorci

- samostani postaju sredita gradova, dolazi do nove prostorne organizacije u VI. st.

- Plan samostana sv. Gallena (820.), organizacijski vano, benediktinci postali red

- Dvorska kapela Karla Velikog (Palatinska), Aachen, Njemaka (792.-805.), nadgleda

Ainhard centralni tlocrt

- osmerokutna je i podijeljena stubovima na dva broda

- golemi kompleks kojem pripada i klaustar (samostansko dvorite okruen trijemom, i

slui sveenicima za meditaciju) je gotiki

- vidi se utjecaj bizantske i antike umjetnosti

- razigranost bojama, to je nezamislivo u antici

- preuzeti su antiki lukovi koji su u razliitoj boji od zida, zatim pilastri, polustupovi

izmeu lukova

- graevina je masivna, ali ta cik-cak igra daje na ivosti

Skulptura

- ornamentalna dekoracija, pleter, stilizacija, plitki reljef

Slikarstvo

- dominiranje ornamenta, stilizacija

3.4. Starohrvatska umjetnost

- 9. - 11. st.

- utjecaji

1. kasnoantiki

2. ranobizantski

3. zapadnofranaki

22


Arhitektura

- Sv. Donat, 9.st. - centralni tlocrt

- srodna sa S. Vitale u Ravenni i kapelom u Aachenu

- vue podrijetlo iz antike, prozori zavravaju lukom

- bifora (dvodijelni prozor) je srednjovjekovno obiljeje

- lezene - pojaanje zida + dekoracija, dobiva se igra svjetla i sjene

- ima kupolu s tamburom, jedan joj je brod kruni, a drugi prstenasti

- na tlocrtu se vidi narteks, graevina krunog oblika sa tri apside, a najvea je u sredini

- Sv. Trojica, 11. st. - centralni tlocrt

- u obliku ujednaenog esterolista

- pravokutan ulaz sa identinim lezenama koje se ponavljaju

- na oltar padaju suneve zrake u 5h ujutro.

- Sv. Kri, 11. st - centralni tlocrt

- kri jednakih krakova

- Sv. Petar i Mojsije - Solin - 11. st. - longitudinalni tlocrt

- Sv. Spas na Vrelu Cetine - longitudinalni tlocrt

- kad su se doselili pravoslavci u okolicu Knina, tu su crkvu preuzimaju kao svoju i

pokraj nje pokapaju mrtve

- osjea se europski utjecaj - predulaz umjesto nekadanjeg narteksa

- kontrafori se javljaju u srednjem vijeku da ne doe do uruavanja

- Sv. Petar - Omi - 11. st - kombinirani tip graevine

- kupola nad centralnim dijelom, ima tri upisane apside i kameni krov

o malih dimenzija, rustinost o kasnoantiko naslijee, svodna gradnja o prapovijesni puki izraz, rustinost, kupola upisana u tambur o lezene, tranzene o kamene ploe

- tipovi graevina - centralni i longitudinalni

Skulptura

- Lik hrvatskog vladara - Split

- hrvatski kralj koji ima tri kria na kruni i u ruci, pred njim lei obian kmet, tipina

srednjovjekovna hijerarhija

- Plutej (oltarna pregrada) iz crkve sv. Nediljice, Zadar

- stiliziranost bez invidualizacije, plonost, horor vakui - strah od praznog prostora

23


o ornament o geometrizacija o stilizacija o pleter o plitki reljef o ukoenost o linearnost

Slikarstvo

- inicijali i minijature u rukopisnim knjigama (raene na pergamentu)

- svaka je knjiga umjetniko djelo

- plono slikarstvo u kojem caruje stilizirana linija

- poetna stranica iz evanelja sv. Marka

- njegov je simbol lav, okvir titi ikonu u kompoziciji

- prikazi Isusa s apostolima u kadrovima, vlada hijerarhija, simetrija, statinost

- Baanska ploa (12. st.) - najstariji zapisnik uglate glagoljice

- freska iz crkve sv. Mihovila

- likovi su prikazani apstraktno, stilizirani, u zakonu kadra, linearnost i plonost

3.5. Romanika

- razdoblje zrelog srednjeg vijeka

- razdoblje feudalnog sistema, slabo naseljene Europe, doba kriarskih ratova

- tri glavne hodoasnike putanje

1. Jeruzalem

2. Rim

3. Santiago di Compostella u panjolskoj

- na tim putevima se osnivaju grobnice, samostani i tu poinju nicati gradovi

Arhitektura

- grad se razvija neplanski, kapilarna mrea ulica, trgovi s crkvama i katedralama

- pored gradova, na putovima se pojavljuju donuni, plemike kule ili zamci, masivne,

zatvorene, voluminozne s malim otvorima

- samostani dobivaju klaustre - vue porijeklo od peristila, ali je u samostanu

- tlocrt bazilike je baziran na "latinskom kriu"

- transept, popreni, uzduni brod sa apsidom

24


- sredinji brod ima bavasti svod, a poboni krini svod

- deambulatorij, iza je kor i apsidiole (male kapeliice), 2 zvonika

- proelje: troja vrata, sredinja najvea

- portal stepeniasto uvuen, iznad glavnog portala je luneta

- rozeta, bazilikalno osvjetljenje

- slijepe i visee arkade

- kontrafori - slue za rastereenje zidova

- triforium - slijepi lukovi

- sv. Mihajlo u Hidelsheimu, Njemaka

- romanika se profilirala prema odreenim pokrajinama, rajnska kola

- dvostruke apside i dvostruki transept, trobrodna crkva dobro osvijetljena

- zvonik na krianju i dva na proelju

- karakteristika romanike su debeli, teki, masivni zidovi

- Crkva Notre-Dame-la-Grande (poetak 12. st.) u Poitieu

- trobrodna graevina, masivni zidovi ukraeni skulpturama

- Katedrala i krstionica u Pisi, Italija, (1053.-1272.)

- tipino za sjevernu Italiju je raznobojni mramor kojim se ukraava crkva (inkrustacija)

- galerija - stupovi i lukovi koji nisu priljubljeni u zid graevine

- crkva sv. Stoije u Zadru (12-13. st.)

- trobrodna graevina sa trojim vrata, rozeta ili prozorska rua, uvueni portal

- katedrala sv. Lovre u Trogiru (13. st)

- prvo je izgraena katedrala, pa kasnije zvonik

- niz arkada ispod krovita predstavlja glavni ulaz - lezene

- prikazi Bogorodice s djetetom, utjecaj Bizanta

Skulptura

- totalno podreena arhitekturi, svi slobodni prostori se ukraavaju skulpturama

- reljefi u luneti crkava

- linija je stilizirana, perspektiva je vertikalna i obrnuta, kompozicija je vodoravna

- zakon kadra, ukoenost, simetrinost, izokefalija - sve glave su u istoj ravnini

- romaniki portal ima stupie ispod kipova, bone stupove, bone skulpture,

nadvratnik, timpanon, lunetu i arhivolte

Slikarstvo

- Minijature, vrlo malo fresaka, likovni izraz je kao u kiparstvu.

- Benediktinski red je posrednik bizantske kulture ak do panjolske i dalje.

25


- Carmina burana - zbirka pjesama, sauvane u benediktinskom samostanu Gornje

Bavarske, na momente posveena uivanju u prirodu, ljubavi i piu, ukraena

ilustracijama

3.6. Gotika

I. Rana

- polovica 12. st.

- jednostavnost i istoa oblika

- oslanjanje na romaniku

II. Klasina

- 13. st.

- vrhunac gotike

III. Kasna

- 14. i 15. st.

- obilje dekoracija

- cvjetna gotika (Italija), plamena gotika (Francuska)

Arhitektura

- osnivaju se novi redovi franjevci i dominikanci

- humanizam (sv. Franjo Asiki)

- razvoj obrta i trgovine

- grad je arite kulture, etvrti podijeljene po zanimanjima

- policentrinost gradova, svjetovne kulture, ire se izvan bedema

- Carcasone u Francuskoj

- katedrala - simbol moi i napretka

- osnovna tenja - velik i jedinstven prostor, uvlaenje transepta i apsida

- zvonik (2 u 1), naglaena vertikala stremljenje u visinu, rastvaranje volumena velikim

prozorima

- visina je tri puta vea od irine

- vitraj, krino rebrasti svod, kontraforni sistem, proelje, rozeta

- izmislili su iljasti ili prelomljeni luk, jer na mjestu dodirivanja je bolja mogunost

noenja

- kontrafori - lukovi koji sa strana podupiru zgradu

26


- gotiki portal sadrava - trumeau, bone skulpture, nadvratnik, fijale, timpanon,

luneta, lukovi, zabat, lancet, perforacije, finial

- usporedba izmeu romanike i gotike graevine:

- gotika - perforiranost, transparentnost, skeletna konstrukcija, veliki otvori, iljasti luk,

naelo ujedinjavanja

- romanika - masivnost, debeli zidovi, mali otvori, polukruni luk, naelo adicije

- Notre-Dame, Pariz (1163.-120.)

- djeluje kao kamena ipka

- Katedrala u Amiensu, (1220.), konstrukcija kostura usavrena

- Santa Maria del Fiore (katedrala), Firenca, Arnolfo di Cambio (1296.) kupolu

podigao Filippo Brunelleschi (1420.-1436.)

- Milanska katedrala (zapoeta 1386.), najvea talijanska gotika graevina

- Katedrala u Siennu

- dekorativni zvonici, iljasti zavreci, mozaici na proelju s kojima se postie rasko

- Italija razvija specifinu gotiku - cvjetnu gotiku ili gotico fiorito

- Dudeva palaa u Veneciji

- dekoracija na vrhu, raskone arkade pri dnu sa iljastim lukovima

- iznad toga cvjetna kamena mrea

- Ca' d'Oro ("Zlatna palaa"), Venecija (1422.-1440.)

- obiaj da se kue ukraava zlatom

- nalazi se na kanalu Grande

- Katedrala u Glucesteru, Engleska (1332.-1357.), perpendikularni stil (rasko

interijera)

- engleska gotika - zavreci poput tornjeva, podsjea na tvravu

- interijer gotike crkve sa krino rebrastim svodom

- katedrala sv. Stjepana u Zagrebu

Skulptura

- podvrgnuto arhitekturi

- bogata ralanjenost gotikih fasada, itava slobodna povrina se ispunjavala

skulpturama

- stupovi, pilastiri, kapiteli prekriveni reljefom

- otvaranje nia

27


- portali se izbacuju, na kojima su nizovi figura priljubljeni uz polustubove i dovratnike,

u lunetama u visokom reljefu sakralni prizori - na proeljima galerije svetakih likova,

a na rubovima krovova izljevi oluka

- timpanon, proelje crkve, gdje je esto bio prikazivan Posljednji sud

- groteskni likovi - gargoille

- gotika skulptura se volumenom i prostorom oslobaa zakona arhitektonskog okvira

- mijenjanju se sadraji - skulptura postaje iva linija i vedrija, ide se ka naturalizmu,

linearna stilizacija se lagano gubi i realizam tei na idealizam

- to omoguavaju i sami novi motivi: pored prizora iz Biblije i prizora iz ivota i

svetaca, ukljuuju se i legende, kalendari, scene iz svakidanjeg ivota, likovi

suvremenika

- u poetku, kipovi na dovratnicima portala i transepta u Chartresu, Francuska (1215.-

1220.) - skulpture kao dijelovi stupova koji produuju njihovu vertikalu

- likovi su zatvoreni, izd

-

- a u Reimsu ta se skulptura oslobaa diktata arhitekture i postaje realistina

(Navjetenje i Pohoenje (1225.-1245.))

- u Italiji se javljaju izduenost linije, plastinost

- S-krivulje tijela - posljedica izraenog kontraposta likova

- realizam - naturalizam - idealizacija

- detaljiziranje, obrnuta perspektiva, simbolizam

- Grobnica viteza, opatija Dorchester, Engleska (1260.)

- Propovjedaonica krstionice u Pisi, Nicola Pisano, (1259.-1260.) (roenje Kristovo...)

Slikarstvo

- nema monumentalnog slikarstva

- nema praznih zidnih ploha

- vezana za:

o arhitekturu vitraj

u Francuskoj, Njemakoj i Engleskoj unutar uskih zidina trakova, javljaju se veliki i visoki prozori

ralanjeni tankim kamenim putovima

svijetao intenzivan kolorit (rubin crvena i kobaltno plava) to nadvisuje kolorit gotikih fresaka

28


tapiserija o knjigu

iluminacija i minijatura iz ruku redovnika u ruke svjetovnih majstora svjetovne teme, kao to su prizori lova ili pak vitekih turnira tehnika linearnog crtea (u 15. st. izumljen je tiskarski stroj)

o pojave samostalne slike oltarne slike

diptih, triptih i poliptih doba kasne gotike, a u 14. st. i rano 15. st. internacionalni stil dvovrsni duh vremena

- karakteristike

o idealni prostor (ptija perspektiva) o napueno s bezbroj pojedinosti o plona, ali s nasluivanjem volumena

- Rajski vrti - jedna biblijska scena se pokazala kao anr scena

- obrnuta perspektiva, stol kao da e se izvrnuti

- sv. Cecilija

- tafelajna slika, guter - simbol zla i mali vrag, kao na vitrajima, ovdje je polikromija,

narativnost (slika pria priu)

- David i Golijat, Majstor Honore (1295) iz Molitvenika Filipa Lijepog

- minijatura iz molitvenika, gotike slike su jasne, iste boje

- Gospa u ruinjaku, Bla Jurjev Trogiranin (15. st.)

- izdueni prsti, boje priguene, njeni kolorit

- Gospa sjedi na crvenom jastuku, obrnuta perspektiva

- Mrtvaki ples - ideja jednakosti poslije smrti

- narativnost, crvena boja, vizualni ok

- gotiki Krist je ispaen, dok je romaniki smiren

- gotika S linija

29


4. NOVI VIJEK

4.1. Renesansa

- renesansa (tal. Rinascimento, fr. Rennaiscance - preporod)

- naziv za talijansku umjetnost 15. i 16. st. i za europsku umjetnost koja u tom razdoblju

ima renesansne karakteristike

- rana renesansa (1430-1500), quattrocento

- visoka renesansa (1500-1527.), cinquecento

- dogaaju se velike promjene u shvaanju i doivljavanju svijeta i ovjeka

- razvija se humanizam, vjeruje se u povezanost Boga, ovjeka i prirode

- razvijaju se znanosti, otkriva se Novi svijet, pobijaju se crkvene dogme, pojavljuju se

neoplatonisti, znanstvenici i intelektualci koji objedinjuju kranstvo i antiku

idealistiku filozofiju (ovjek mjerilo svih stvari)

- otkrie ljepote ljudskoga tijela i prirode, razvoj anatomije, perspektive, kanoni,

moduli, zlatni rez

- mecene, pokrovitelji umjetnosti (Milano - Visconti i Sforza, Mantova - Este i

Gonzaga, Urbino - Montefeltro, Firezna - Medici)

- naruuju djela koja bi ukazivala na njihovo podrijetlo rimskih patricija

- dva najvea zaetnika renesanse su Filippo Brunelleschi, Donatello i Masaccio

- Brunelleschi je otkrio geometrijsku perspektivu prouavajui antike spomenike na

papiru

- ideja o "homo universalisu", svestranom ovjeku (Leonardo, Alberti, Michelangelo)

Arhitektura

- antika, skladnost u tonim proporcijama, ravnotea i simetrinost te monumentalnost

- ideja idealnog grada je pravilan zvjezdasti oblik - Filareteova sforzinda - nikad

izgraena

- umjesto prirodnog rasta naselja, usvaja se princip kompozicije kod koje je

organizirana shema gradskih ulica i obrambenih objekata podloga za funkcionalno

obavljanje ivota u gradu

- umjesto jednog centra koji su posjedovali ranosrednjovjekovni gradovi, pojavljuje se u

strukturi grada vei broj istaknutih sredita

- trg je pravokutnog tlocrta, okruen zgradama iste visine u prizemlju otvorene

arkadama

30


- naputa se gotiki sustav iljastih lukova i preuzima ravne i jasne linije, stupove,

polukruni luk i kupolu antike arhitekture

- iz ovih elemenata se komponiraju novi oblici jednostavnih harmonikih graevina

- pored crkvenih graevina, ravnopravno se afirmira graanski palazzo

- palaa zadrava tlocrt rimske kue s unutranjim otvorenim dvoritem

- izvana je rustina graevina, s jakim istakama to daje horizontalnu podjelu i igru

svjetla i sjene, djeluje masivno i snano s dramatinim zavretkom na vrhu zgrade

- palae Pitti, Strozzi, Medici-Ricardi

- dvor kneeve palae u Urbinu - Lucijan Vranjanin

- schiavoni - pogrdan naziv za nae primorce koji su odlazili u Italiju na kolovanje

- prva renesansna palaa na koju se ugledaju renesansni arhitekti

- prostor nije natkriven, arkade, piano nobile (gospodski kat), pilastri, inovativna

gradnja

- Filipo Bruneleschi - Piazza sv. Annuzinziata

- simetrini renesansni trg pravokutnog oblika, u sredini dvije fontane, a sa strana

arkade

- Kapela Pazzi, S. Croce, Firenza, Filippo Brunelleschi i drugi (1430.-1433.)

- proelje (fasada) je mirno, arhitrav je prelomljen dekorativnim lukom

- na kupoli se nalazi lanterna dok su na tamburu okulusi (prozorii)

- nema niega prenaglaenog, a u tlocrtu je kvadrat

- kupola nad katedralom u Firenzi

- S. Pietro in Montorio / Tempietto (1502.-1511.) - Bramante

- kruni hram, stupovi vezani arhitravom, tambur sa slijepim niama

- ima vie ukrasa i detalja kako prilii 16. st.

- crkva sv. Petra - originalno Bramanteov tlocrt kojega je Michelangelo dovrio

- Michelangelo je jo radio

- Campidoglio (vrh rimskog Kapitola), na njemu je premjeteni Marko Aurelije (1537.-

1539.)

- Biblioteka Laurenziana, Firenza (zapoeto 1524., stubite projektirano 1558.-1559.),

stupovi su uvueni u zid, valovito stepenite, prekinut zabat...

- renesansne crkve su iznutra jednostavne i prozrane

Skulptura

- prvi nagovjetaji renesansnog kiparstva je natjeaj za sjeverna vrata baptisterije u

Firenci 1401. godine na kojemu pobjeuje Lorenzo Ghiberti

31


- na sjevernim vratima prikazuje teme iz Novog zavjeta uokvirene gotikim

etverolistom u 28 reljefa

- Vrata raja, Lorenzo Ghiberti (1435.) istona vrata Krstionice S. Giovanni, Firenca

- prikazuje figure u grupama smjetene u pejzae ili arhitektonske prostore u 10 reljefa

- gotiko shvaanje - kanon izduenih proporcija - harmonija i poetizirani realizam

- Gozba Herodova, Donatello (1425.), pozlaena bronca

- baptisterij u Sieni

- iluzija prostora postignuta gradacijom dubina reljefa i dobrim rjeenjem centralne

perspektive

- David, Donatello (1425.-1430.), bronca

- prva naga figura, realizam

- Gattamelata, Donatello (1445.-1450.), konjaniki spomenik, Piazza del Santo, Padova

- uzor Marko Aurelije, naturalizam

- Marija Magdalena, Donatello (1455.), drvo, djelomino pozlaeno

- oslabljeni ekspresionizam

- monumentalnost sa realistikim i naturalistikim komponentama

- u poetku je skulptura vezana za arhitekturu, prevladavaju srednjovjekovne likovne

sheme, glavni sadraj je potpuno slobodno i vjerno prikazivanje ovjejeg lika

- Konjaniki spomenik Colleoniju, Andrea del Verrocchio (1483.-1688.), Camo SS.

Giovanni e Paolo, Venecija

- Probueni rob (1525.), u mramoru

- Pieta (1500), mramor, Sv. Petar, Rim

- pieta je oplakivanje ili suut

- David (1501.-1504.), Galleria dell' Academia, Firenca (bio ispred Pallaze Vecchio)

- omiljeni motiv koji potjee iz starog zavjeta

- "dobro na kraju pobjeuje"

- simbol Firence, velik oko 6 metara, poiva na desnoj nozi (kontrapost), u lijevoj ruci

dri praku, glava, radi perspektive je neto vea

- Mojsije (1513.-1515.), S. Pietro in Vincoli, Rim

- Grobnica Giuliana de Medicija (1524.-1534.), S. Lorenzo, Firenza

- alegorijske figure Dan i No (umorna ena) koji su prilagoeni stranama sarkofaga

- raeni od mramora, unutranja snaga se budi iz lika

Slikarstvo

- slikarstvo je zaokupljeno problemima plastinosti i prostornosti

32


- otkrivaju se zakoni perspektive

- prouava se anatomija

- ovjek i njegova okolina nastoje se to vjernije slikarski ostvariti crteom i bojom

- Izgon iz raja, Masaccio (1427.), kapela Brancacci, S. Maria del Carmine, Firenca

- vrlo realistino, chiaroscure

- Bitka kod San Romana, Paolo Ucello (1455.)

- bavi se problemom perspektive, slikao uglavnom scene bitaka

- Portret Federica de Montefeltra, Pietro della Francesca

- stavljen u prvi plan, iza njega je linearna i atmosferska perspektiva

- Krtenje Kristovo, Pietro della Francesca

- dnevni kolorit, bliskost s realizmom

- Roenje Venere, Sandro Botticelli (1480.)

- prvi uvodi mitoloke teme, prikazuje ih njeno i sanjarski, slavljenje ivota, obnova

ivota u proljee, S linija kao stav tijela

- Roenje Venere (boica ljubavi)

- Flora - boica cvijea i bog vjetra nose zagrljeni ogrta

- Poklonstvo kraljeva, Sandro Boticelli

- tople boje, tu su pripadnici obitelji Medici, ali i Botticellijev autoportret (asistenca)

- 15. stoljee vodi realizam, dok 16. stoljee tei ka idealizmu, savrenstvu

- sv. Ana, Bogorodica i dijete, Leonardo

- atmosferska perspektiva - zasniva se na promjeni boje

- piramidalna kompozicija

- sfumato - zadimljenost / izmaglica

- Bogorodica u pilji, Leonardo (1485.), ulje na ploi preneseno na platno, Louvre,

Pariz

- Mona Liza, Leonardo (1503.-1505.), Louvre, Pariz, koristi sfumato

- portret sa zagonetnim osmijehom

- Posljednja veera, Leonardo (1495.-1498.), Sta. Maria delle Grazie, Milano

- na zidu, uljenim bojama

- Freska na svodu Sikstinske kapele, Michelangelo Vatikan, Rim (1508.-1512.)

- Stvaranje Adama

- Prvi grijeh i Protjerivanje iz raja

- Posljednji sud, Michelangelo (1534.-1541.), freska u Sikstinskoj kapeli

33


- Apostol Bartolomej koji je bio oderan u ruci dri kou (simbol svog muenitva),

ali lice na toj oderanoj koi nije njegovo nego Michelangelovo, ime je prikazao

osobnu ispovijed o svojoj krivnji i nedostojnosti

- Atenska kola, Rafaelo Santi (1510.-1511.)

- poznat kao slikar Madonna, preuzima sfumato od Leonarda

- robovao je formalnoj ljepoti, esto bez sadraja

- poznat po velikim ciklusima fresaka, kojima su kraeni dvorovi

- aristokrati u sredini atenske kole

- Urbinska Venera, Tiziano

- nain slikanja koji istie hedonizam, vrijeme kada je Venecija na vrhuncu moi

- istie ljepotu ene, zastor dijeli prvi od drugog plana, izraena boja

- Oluja, Giorgione

- Tizianov suvremenik, umro sa 24. godine

- u inozemstvu - Franjo Laurana, Andrija Meduni, Juraj ulinovi, Julije Klovi iz

Vinodola (Michelangelo minijature, oslikavao knjige)

- Portret Arnolfinijevih (zarunika), Jan van Eyck (1434.)

- bogatstvo boje i tone pojedinosti

4.2. Renesansa u Hrvatskoj

- renesansni spomenici u primorju Hrvatske

- sjeverna Hrvatska se razvija tek u baroku zbog turskih razaranja

Arhitektura

- Dubrovnik - vaan konkurent Veneciji

- Mineta

- djelo Jurja Dalmatinca koji je zavrio Michaelo Michelozzi

- nia sa kipom sv. Vlaha

- Palaa Divona (P. Milievi i Andriji) - 1520.

- elegantne arkade, na katu elementi cvjetne gotike (trodijelni prozor - trifora)

- iznad vijenca na vrhu su gotike fijole - ukrasi

- Kneev dvor (Michelozzo i Midelozzi) - 1463.

- trijem sa stupovima (lukovi bogato dekorirani)

- Ljetnikovac Resti, Sorkoevi

- ibenik - Katedrala sv. Jakova (1441-1473.)

34


- zapoeo je graditi Juraj Dalmatinac, zavrio je Nikola Firentinac

- trobrodna katedrala, bavasti svod, sklad funkcije, oblika i konstrukcije

- apsida ukraena vijencem glava - razliite glave - zanimljive studije odreenih ljudi,

razliite tipologije, nonji i td.

- Veliki i Mali Ston

- sauvane zidine koje su Dubrovani napravili i tako zatitili solane od Turaka

- Kapela bl. Ivana Ursinija u Trogirskoj katedrali

- Krstionica u trogirskoj katedrali

- bavasti svod koji je kasetiran kao u Pantheonu

- napravio Nikola Firentinac

- okulusi - prozori dekorirani na renesansni nain, potom visoki reljef

- 92 glave u kapelici, skulptura dominira nad arhitekturom

- do katedrale je dograena kapelica sa sarkofagom

- ona je remek djelo renesansne skulpture

Skulptura

- Juraj Matejev Dalmatinac - oltar sv. Staa, Bievanje Krista

- djelo puno ekspresivnosti i dinamike

- Nikola Firentinac - kapela bl. Ivana Ursinija

- Ivan Duknovi - sv. Ivan evanelista - Trogir

- skulptura od mramora

- Andrija Alei - reljef sv. Jeronima i Krtenje Isusovo - Trogir

- rodom iz Draa

- prikazuje sv. Jeronima pustinji kako ita

- prikazani mali puti (krilati nagi djeaci koji osvjetljavaju put dui), a iznad njih su nie

gdje su prikazane skulpture od oko 2 m

Slikarstvo

- u Dubrovniku postoji slikarska kola

- Bla Juraj Trogiranin - Gospa u ruinjaku

- Nikola Boidarevi - Navjetenje i sv. Martin prosjak

- dosta ornamentike, pod utjecajem bizanta

- strogo centriran lik Bogorodice

- "Schiavoni" - Juraj Klovi (minijaturist), Andrija Meduli (Historija o Tobiji), Juraj

ulinovi (Bog s djetetom)

35


4.3. Manirizam

- nastao je tako to se umjetniki govor velikih umjetnika poeo prouavati, usvajati, i

kada se vie nisu obazirali na njegov sadraj dolazi do manirizma (oponaanja)

- prva slika manirizma je Posljednji sud u Sikstinskoj kapeli

- Michelangelo je poeo novi stil unosei zbunjujue situacije, napetost, dramatinost i

sl. te dolazi sumnja - to utjee na promjenu stila

- razlikuje se od renesanse zato to izopauje onu naroitu odmjerenost, ravnoteu

izmeu vjere i razuma, naturalizma i idealizacije, sadraja i forme

- osobine manirizma su: izazvati zapanjenost kombinacijom raznorodnih oblika,

zauenost, iznenaenje, traenje tajanstvenosti, enigmatike, kontrasti boja,

dematerijalizacija prostora, neobini predmeti i tematike (labirint zrcala, simboli,

satovi, smrt)

Arhitektura

- Vila Rotonda, Vicenza, Andrea Palladio (1567.-1570.)

- iluzionistiki izvedeno, to je jedna igra, udna zagonetka

- Michelangelo, trg Campidoglio

- prostor se iri - to je do tada bilo neobino

- usporedba maniristikog i antikog ideala proporcija

- A. Durer - mala glava, dugo tijelo, tenja prema neem ekspresivnom

Skulptura

- Perzej s glavom Meduze, Benvenuto Cellini

- kanon (1:7)

- postoje dijelovi koji nas trebaju okirati

- bronane statue

- tenja za vanjskim efektima

- Soljenka za Franju I., Benvenuto Cellini (1539.-1543.)

- ne slui namjeni, pokazuje rasko

Slikarstvo

- Madona s dugim vratom, Parmigianino (1535.)

- deformacija, cijela pozadina je isto udna i deformirana

- prostor nije realistiki

- Palazzo del Te, Mantova, Giulio Romano (1527.-1534.)

- Iluzionistiko slikarstvo

36


- virtuoznost, biranje kompliciranih situacija - manirizam

- Tajna veera, Tintoretto

- stol u dijagonali, aureola nad Kristom, pokrenutost, uzbuenje

- Krist je u kompozicijskom smislu je zanemaren

- u manirizmu su u prvom planu sporedne stvari (slukinja, psi, i neki anr prizori)

- Skidanje s kria, Rosso Fiorentino (1521.)

- dom, figure, ovjek u utom, sve ostalo u akromatskoj boji

- Pokop grofa Orgaza, El Greco (Dominikos Theotokopulos) (1586.) posljednji manirist

- Crkva sv. Tome, oslikan zid jedne kapele, govori o grofu dobroinitelju

- crkva mu je to napravila u znak zahvale

- slika u vertikalnoj kompoziciji, dole slika zemaljskog pogreba, gore raj

- likovi ljudi su izdueni, svjetlo kao da dolazi od Boga

- sve je treptavo, boje udne i neprirodne

- Albert Durer - slikar renesanse

- Adam - deformirani oblik

- Poklonstvo kraljeva - uplji lukovi, likovi malih glava

- Grunewald - njemaki manirizam

- oltar koji se sklapa i otvara

- likovi izgaraju i u svetom svjetlu

4.4. Barok

- rani barok: 1560 - 1633

- visoki barok: 1663 - 1700

- kasni barok: 1700 - 1750

- naziv barok se prvotno upotrebljavao u negativnom smislu, znaenja - nepravilno,

izvrnuto, groteskno, prema portugalskom baroque, to je predstavljao nepravilan biser

- u Francuskoj to predstavlja neobian ukus koji je jasnou renesanse i klasike pretvorio

u bizarne, izvitoperene oblike

- graditeljstvo, kiparstvo i slikarstvo se ogledaju u kienim i bogatim vanjtinama i

unutranjosti graevina

- eli se izraziti snaga, obilje i rasko aristokracije

- barok je poeo u Italiji iz renesanse i manirizma

37


- renesansno - linearno ocrtavanje, plono i jasno oblikovanje, zatvorena i mnogolika

kompozicija

- barokno - slikovito ocrtavanje, dubinsko i nejasno oblikovanje te otvorena i

jedinstvena kompozicija

- ne pazi se na klasine proporcije

- u arhitekturi nestaje organske ravnotee koja ini ujednaeni odnos izmeu lanova

koji podupiru i koji terete, jer se javljaju teki vijenci, a stupovi izrastaju u kolosalne

- vlada pokretljiva i dinamika struktura, izvueni dijelovi, kosi i obli zidovi, volute

- ljudsko se tijelo izduuje ili prikazuje u spiralnim zaokretima

- srodnost znanosti i umjetnosti, razvoj matematike, fizike, astronomije

- astronom J. Kepler: "Putanja planeta" - elipsa

- I. Newton : "Sila" - spektar boja kroz prizmu

- statika kruga - sve silnice iz sredita su podjednake, dinamika elipse je zbog

nejednakosti silnica

- eliptina kupola, dvorana, trg (Berninijev trg. sv. Petra u Rimu, dua os je oko 300m)

- uspravan ovalni okvir

- tei se u beskraj i beskonanost, za veliinom i dubinom

- atmosferska perspektiva, iluzionizam

Arhitektura

- dvorac posvaja prirodu i otvara se prema okoliu u obliku slova U

- najtipiniji je tzv. trokrilni ija glavna zgrada s 2 bona krila

- okruen nasadima, fontanama i skulpturama

- perivoj je nova funkcija koja je nerazdjeljiva od dvorca

- preoblikovanje prirode u "proirenje" drvoreda

- efekt irenja u nedogled

- iroke ulice s drvoredima i obrubljene proeljima palaa - efekt kulisa - ire se

radijalno (npr. plan Karlovca) i usmjerene su prema fontani, crkvi, trgu

- veliki trgovi - esto ovalni

- "isprepletenost" arhitekture, kiparstva i slikarstva (dosad nikad tako izraen)

- sakralna arhitektura

- prenapuenost interijera, kienost, ovalnost, dinamika, efekt trajnog "gibanja"

- profana arhitektura

- zrcala - nova uloga u umjetnosti

- urbanizacija baroknog grada

38


- zvjezdasti oblik, radijalno irenje ulica koje se spajaju u velike trgove

- Trg sv. Petra, Lorenzo Bernini

- eliptian tlocrt, kolonada stupova (dorskih), ovalni oblik, niz baroknih skulptura,

bono dvije fontane, trg formira kao rairene ruke

- Glavni brod i proelje crkve sv. Petra u Rimu, Carlo Maderno (1607.-1615.)

- monumentalna graevina, kupola s lanternom, dinaminost

- proelje crkve S. Carlo alle Quattro Fontane, Rim, Francesco Borromini (1665.-

1667.)

- dinaminost (konveksno (udubljeno) - konkavno (ispupeno))

- stupovi na fasadi, kapele u uglovima, eliptina kupola, igra svjetla i sjene sa

stupovima

- crkva Sta Maria della Salute, 17. st. u Veneciji utjee na izgradnju crkve u

Dubrovniku

- centralni tlocrt, monumentalna u sredinjem ulazu (stupovi, zabati)

- dinamina forma, kupola s lanternom (tamburi pridravaju dvostruko povijene volute)

- utjecaj Bizanta, osmerokutna, voluta - element jonskog stupa

- Versailles, 17. st., dvorac Luja XIV.

- arhitekti Louis le Vau - sredinji dio

- dva krila napravio Jules Mansart - ulazno dvorite, sjeverno i juno krilo

- Andre Le Notre - parkovi, perivoj

- unutranjost palae rijeili Charles le Brun i J. M. Mansart

- Galeries des Glaces (Dvorana zrcala), Hardouin-Mansart, Lebrun i Coysevox, palaa

u Versaillesu

- najpoznatija - iluzija prostora i dinaminosti

- interesantna je zbog javljanja efekta polikromije (raznobojni parket, golemi prozori i

preko golema ogledala gdje se reflektira priroda...)

- bazeni vodoskoci

- za barok su tipina rjeenja stubita

- panjolski trg, 18. st. - arhitekt de Sanctis

- barokno stubite - usklaene razliite gradske razine

- dinaminost postignuta izmjenom konveksnih i konkavnih oblika

- katedrala sv. Pavla, Engleska

- dugo zadran stil renesanse, tako da se to naziva "klasina umjetnost 17. st."

- Njemaki barok - dosta crkava izgraeno

39


- Crkva 12 svetaca u Bambergu

- sve je u elipsi, veliki prozori kroz koje dopire svjetlost

- Dvorac Eltze u Vukovaru

- Palaa Patai u Varadinu (utjecaji iz Austrije i eke)

- u Dalmaciji su talijanski utjecaji

- sv. Vlaho - kvadrat sa upisanim kriem (gradili ga mletaki arhitekti)

- sv. Marije Snjene u Hrv. zagorju

- cijeli prostor prekriven freskama, zlato

- Palaa Milesi (voni trg) i Cindro (Kreimirova ulica)

Skulptura

- David, Gianlorenzo Bernini (1623.)

- Zanos sv. Terezije, Gianlorenzo Bernini (1645.-1652.)

- barokna komplicirana kompozicija u kojoj dolazi do izraaja virtuoznost

- patetino lice Tereze

Slikarstvo

talijansko slikarstvo

- Crkva sv. Ignacija, Rim, Andrea Pozzo

- iluzionisti, slikarstvo, beskrajni prostor - dubina

- optike varke, skraenje - perspektivno gledanje

- Caravaggio

- Smrt Bogorodice - realistiki, da izgleda kao da je anr prizor

- kao jedan fragment (Bog i ena koja plae)

- Koara s voem

- Poziv sv. Mateja - biblijske scene prikazuje u suvremenoj odjei

- Bahkus - ili Dioniz, bog vina

- realizam, ak prenaglaen (naturalizam), stil - caravagionizam

- kontrast svjetla i sjene (chiaroscuro), dramatinost

- luminizam - lat. lumen - svjetlost - slikanje pomou svjetlosti

- Frederico Benkovi - pod Caravaggiovim utjecajem

- Abraham rtvuje Izaka

- svjetlost dolazi iz gornjeg lijevog luka

- tople boje

flandrijsko slikarstvo

- Maria de Medici, francuska kraljica, ukrcava se u Marseillesu, Peter Paul Rubens

40


- Slamnati eir, Peter Paul Rubens

- portret njegove ene, profinjeni kolorit, punina ivota

- odraava aristokratsku klasu, sjaj, rasko

- Otmica Leukipovih keri

- bujnost ena, velianje putenosti

- Flandrija je bila pod utjecajem katolikog Rima njihovi naruitelji su bili crkva i

drava, motivi vjerske prirode, reprezentativnost, veliki format, jedan centar, dok je

Holandija bila pod utjecajem protestantizma, a njihovi naruitelji su bili privatni

kolekcionari, svjetovni motivi, skromnost, mali format, vei broj kola i slikarskih

radionica

holandsko slikarstvo

- Pua lule, Frans Hols

- Ciganka, Frans Hols

- bio je realist, volio je prikazivati ljude u tipinim situacijama

- Autoportret, Rembrandt (1658.)

- radio je autoportrete

- Jakovljev blagoslov, Nona straa

- znaajke - psihika dubina likova, topli tonovi, antibaroknost, jednostavnost

- Posjet i Pogled na Delft (pejza), Vermeer van Delft

- lazurni, tanki namazi, svijetli tonovi, harmonija i ravnotea

francusko slikarstvo

- umjetnost oslonjena na talijansku renesansu - L'art classique

- Magdalena pokajnica, Georges de la Tour

- Caravaggiov sljedbenik, svjetlo presudno na slici

- dri lubanju, djeluje volumno, to oblikuju sjene, naga koljena i ramena

- Bijeg u Egipat, Claude Loraine (Loren)

- kolovan na klasicistikoj renesansnoj formi

- suptilniji, radio je pejzae

- Otmica Sabinjanki, Nicolas Poussin (1636.-1637.)

- teme iz mitologije

- Povratak s trnice, Jean Baptist-Simeon Chardin (1739.)

- Kuhinjska mrtva priroda, Jean Baptist-Simeon Chardin (1731.)

panjolsko slikarstvo

- naglaen je bio religiozni duh

41


- Sv. Serapion, Francisco de Zurbaran (1628.)

- slikao svetake prizore i mrtvu prirodu

- iskazuje nacionalnost

- tri grupe predmeta, tolerancije prema ravnotei

- umjetnik se bavi plastinim oblikovanjem

- svjetlo prodire s gornje lijeve strane

- Las Meninas, Diego Velazquez (1656.)

- pripada zlatnom dobu panjolskog slikarstva, utjecaj Caravaggia, dvorski slikar

- kasna faza - portreti kraljevske obitelji

- dvorske gospoice, menine - dadilje, guvernante

- infantkinja u prednjem planu pozira

- autoportret njegov u lijevom dijelu kako slika

- prisutni su i roditelji koji se odraavaju u ogledalu

- nema intenzivnih boja, tonski slikar i realistiki

- Bakho s pijancima, Diego Velazquez

- realistika s naglaenim naturalizmom

- Predaja Brede, Diego Velazquez

- priguene boje, jedinstven tonalitet

- Vodonoa iz Seville, Diego Velazquez (1619.)

- anr prizori iz seoskog ivota

- Bogorodica s djetetom, Bartolome Esteban Murillo (1675.-1680.)

- religiozne i sentimentalne teme

- ljupka panjolska Bogorodica

- koristi sfumato kojeg je Leonardo otkrio i zbog toga nema linije

4.5. Rokoko

- od fra. rocaille = groteskna koljka

- javlja se asimetrian dekorativan moment koji podsjea na koljku

- to je zapravo kasna faza baroka, podudara se sa smru Louisa XIV.

- upotrebljava se njena ploha sa dekoracijom, umjetnost interijera

- tapiserije, reljefi, pozlaeni okviri, ornamentike, kineske vaze...

- dubok sastojak enstvenosti prodire u sve izraze rokokoa i to navodi na ulogu koju

ena preuzima u drutvu 18. st.

42


Arhitektura

- Dvorac Sansoucci

- Dvorac Fridrika II. u Pozdanu

- Kineska ajane

- Perivoji

Kiparstvo

- kineski utjecaj - porculan

Slikarstvo

- Jean Antoine Watleau

- slike iz ivota aristokracije

- esto vezane uz glazbu- slikanje tekstila

- slike djeluju kao iluzija o sretnom ivotu

- Povratak s pjace (trnice), Jean Baptiste Simeon Chardin

- Domaica, Jean Baptiste Simeon Chardin

- on je pjesnik svjetlosti

- ena u platnenoj odjei, tako da je sjaj na pucetama, boci, pladnju, ali ne i na odjei

- realistiko slikarstvo koje prikazuje scene iz svakodnevnog ivota

- francusko prosvjetiteljstvo

- Ljuljaka, Jean Honore Fragonad

- sliica iz ivota, blago erotika, aristokratska profinjenost

- tonsko slikanje, njene boje, sjene, atmosferska perspektiva, kronje fino oblikovane

- Bogorodica, Tiepolo

- talijanski slikar kasnog baroka

- svijetle boje, meki kontrasti - tu se vidi rokoko

- Francesco Guardi

- boja djeluje skicozno nanesena

- venecijanski vedutist

- Foaje u splitskom teatru

- nije originalan rokoko - puti, ruice, velika ogledala

43


5. STILOVI 19. STOLJEA

5.1. Klasicizam

- Otkrie Herkulaneuma i Pompeja sredinom 18. st. je jedna od inspiracija za

neoklasicistem

- Rim postaje neoklasicistiki spiritualni i umjetniki centar

- njemaki arheolog suprotstavlja barokne forme i deformacije tijela sa antikom

uzvienom jednostavnou i velikom mirnoom

- vizija ovjeka se totalno promijenila, industrijska revolucija, pad reima, apsolutisti i

feudalci poinju preispitivati postojanje Boga

- suprotstavljanje obijesti, pretjeranome, neprirodnome, lanom

- kranstvo gubi svoju snagu u umjetnosti, kranski motivi nestaju sa slika, mitologija

zamjenjuje povijesne teme

- umjetnost poslije revolucije gubi svoj prijanji poloaj i postaje politika stvar

Arhitektura

- Muzej u Berlinu - helenistika zgrada

- crkva Madelaine - hram u korintskom stilu (kopiranje rimskog hrama)

- eklekticizam - ponavljanje ve postojeih oblika (glazbe, filma, likovne umjetnosti)

- Brandeburka vrata - graena po uzoru na Propileje u dorskom stilu (Langhaus)

- Teatro della Scala u Milanu, Piermarini

- Panteon (sveta Genoveva), Jacques-Germain Soufflot (1755.-1792.)

- palaa Drakovi u Zagrebu

Skulptura

- Amor i Psiha, Paolina Borghese, Antonio Canova

- George Washington, Jean-Antoine Houdon (1788.-1792.)

Slikarstvo

- Zakletva Horacija - J. L. David

- David je angairan politiki, njegova je umjetnost nerazumljiva bez konteksta

Revolucije i Napoleona, novi stil je u slubi politike poruke i ima tendenciju za

monumentalnou

- Sokratova smrt, Jacques-Louis David (1787.)

- Madame

44


5.2. Romantizam

- franc. roman, romantique: sredinom 18. st. postaje sinonim za slikovito, piroteskno,

isprva samo za engleske parkove, nakon 1800. je simbol za antitradicionalno,

antiklasino i antiklasicistiko

- posebno znaenje imaju Engleska, Francuska i Njemaka (buenje nacionalne svijesti,

podrijetlo)

- romantizam je razvio novi humanizam i idealizam koji naglaava novi nain ivota -

vivere savie (ivi svoj ivot) slijedei svoje instinkte, a ne bazirati se na drutvena

pravila

- mijenja se ponaanje u drutvu - svjetska bol i reforme

- predromantini pokret Sturm und Drang (Goethe, Schiller, Hoffman), buntovan je i

rui sve tradicije, trai revalorizaciju iracionalnog

Arhitektura

- restauracija srednjovjekovnih graevina

- najaktivniji restaurator tog vremena je Violet le Duc

- Engleska banka, London, Sir John Soane (1794.)

- Parlament, London, Sir Charles Barry i A. N. Welby Pugin (1836.)

- Opera, Pariz, Charles Garnier (veliko stubite) (1861.-1874.) - neobarok

- Big Ben u Londonu - neogotika

- Mirogoj u Zagrebu - klasicizam

- Katedrala u Zagrebu - neogotika

-

Skulptura

- David d'Angers pokuava obnoviti portretnu skulpturu

- La Marseillase, Francois Rude (1833.-1836.)

- Kip slobode (Sloboda obasjava svijet), Auguste Bartholdi (1875.-1884.)

Slikarstvo

- Splav "Meduze", Theodore Gericault (1818.-1819.)

- manifest romantizma

- kontrasti svjetla i sjene, dramatinost

- Odaliska, Jean-Auguste-Dominique Ingres (1814.)

- Sloboda na barikadama, Eugene Delacroix (1845.-1850.)

- srpanjska revolucija (II.)

45


- Dante i Virgilije u paklu, Eugene Delacroix

- Alirske ene u haremu, Eugene Delacroix

- doba otkrivanja egzotinih tema, crne puti

- Ivan Rendi

- Vjekoslav Karasa - Rimljanka ili Djevojka s lutnjom - na granici klasicizma (volumne

ruke) i romantizma (interes za boje, folklor)

5.3. Realizam

- likovno ideoloka orjentacija fiksirana u umjetnosti prvih desetljea druge polovice

19. st. koja je preteno zastupljena u slikarstvu i grafici, manje u kiparstvu

- realizam u likovnoj umjetnosti je gotovo iskljuivo ogranien na Francusku i desetak

godina kasnije na Njemaku

- uvjetovan je politikim i socijalnim zbivanjima te svojevrsna reakcija na romantizam i

njegovo naelo je larpurlartizam (umjetnost radi umjetnosti)

- sudara se s naturalizmom (na podruju vjerodostojnog prikazivanja zadane teme) i

dramatinom izraajnou plastike i slikarstva gotike (na podruju postizanja jake

ekspresivnosti

- realizam eli postii izraajnost, realan i uvjerljiv prikaz oblika ili zbivanja bez sitnih

detalja koji bi podsjeali na fotografiju

- glavni predstavnik realizma je Gustave Courbet koji organizira vlastitu izlobu u

"Pavillon du Realisme" 1855. jer njegova djela nisu bila slubeno prihvaena

- Kamenolomci, Gustave Courbet (1849.)

- slikao je samodopadne portrete, majstorski oslikane aktove i prizore u umi

- osim njega su predstavnici realizma Honore Daumier (karikature, ilustracije, crtei i

slike, Pralja) te Millet (seljake scene, Sijaice), pa ak i E. Manet i C. Monet u

svojoj prvoj fazi

- u skulpturi su dali ekvivalente slikarskim ostvarenjima Constantin Meunier i u svojoj

ranijoj stvaralakoj fazi Auguste Rodin

5.4. Impresionizam

- 1874. izloba impresionista u Parizu

- radikalni naturalizam, nema ideje, fasade slika, trenutni utisak

46


- veliku pozornost pridaju svjetlosti i boji

- u kiparstvu se vidi naturalizam i simbolizam te impresionistika titravost

Arhitektura

- Kristalna palaa, London, Sir Joseph Paxton (1851., rastavljena i ponovno sastavljena

u Sydenhamu 1852. i unitena 1936.)

- Brooklynski most, New York, John i Washington Roebling (1867.-1883.)

- Eiffelov toranj, Gustave Eiffel (1887.-1889.), napravljen za Svjetsku izlobu 1889.

Skulptura

- Mislilac, Auguste Rodin (1879.-1889.)

- Poljubac, Auguste Rodin (1886.-1898.)

- Spomenik Balzacu, Auguste Rodin (1897.-1898.)

Slikarstvo

- Doruak na travi, Edouard Manet

- Olimpija, Edouard Manet

- Impresija - izlaz sunca, Claude Monet (1868.)

- Lopoi, Claude Monet (1907.)

- Le Moulin de la Galette, Auguste Renoire (1876.)

- aa apsinta, Edgar Degas (1876.)

- Prima balerina, Edgar Degas (1876.)

5.5. Postimpresionizam

simbolizam

- Mlade ene na obali mora, Puvis de Chavanes (1883.-1889)

- Kiklop, Odilon Redon (1882.)

- Prikaza (Salomin ples), Gustave Moreau (1876.)

- uti Krist, Paul Gauguin (1888.)

- Bretonski svinjar, Paul Gauguin (1897.)

- Tahianke, Paul Gauguin (1893.-1894.)

- sinteza oblika, plonost, simbolika boja

predekspresionizam

- Krik, Edvard Munch (1893.)

- itno polje s empresima, Vincent van Gogh (1889.)

- Autoportret, Vincent van Gogh (1889.)

47


- Goghove boje - uto predstavlja vjeru, pobjedu ili ljubav, karmin je dugovna boja,

kobaltno plava je boanska boja, crveno i zeleno oznaavaju strane ljudske strasti)

- U Moulin Rougeu, Henri de Toulouse-Lautrec (1893.-1895.)

klasini postimpresionizam

- Autoportret, Paul Cezanne (1879.)

- Mrtva priroda s jabukama u zdjeli, Paul Cezanne (1870.-1882.)

- gradi plohama, toplo-hladni kontrast (modulacija), stereometrijski oblici - kugla,

stoac, valjak

5.6. Secesija (Art nouveau)

- secesija - zadnji stil 19. st

- jugendstil, art nouveau, liberty, modern style

- Ime dobio po Art Nouveau, trgovini koju je u Parizu 1895. otvorio Siegfried Bing, i

koji je uposlio veinu dizajnera toga doba. U Njemakoj i Austriji se naziva

Jugendstil, Italiji Stile liberty, panjolskoj Modernista.

- reakcija na historicizam, linija, ornamentika, florealni motivi, dekorativnost

- Casa Mila, Barcelona, Antoni Gaudi (1905.-1907.)

- Robna kua Carson Pirie Scott & Company, Chicago, Louis Sullivan (1899.-1904.)

- Gunduliev san, Vlaho Bukovac obiljeio 19. st. - Hrvatski preporod

- literarno proeta slika, Gunduli lei ispod stabla uz obalu

- oko njega vile i muze koje ga nadahnjuju

- Mlada patricijka, Vlaho Bukovac

- izvrstan portretist, odraava se impresionizam, iako je u sutini realist, intenzitet

svjetlosti, forma je obla

- Japanka, Vlaho Bukovac

- svjetlost, sjene

- Rai, Kraljevi, Beci - prvi moderni slikari u Hrvatskoj

- Zagrebaka arena kola - Mato Celestin Medovi - rodom s Peljeca (Kuna, moje

malo misto, op.ur.), Klement Crni "Bonaca"

- Arhitekti: V. Kovai, K. Toni, D. Ibler

48


- Kipari: I. Rendi, R. Frange-Mihanovi, R. Valdec, B. Dekovi

49


6. UMJETNOST 20. STOLJEA

6.1. Arhitektura

- novi graevinski materijali - armirani beton, elik i staklo

- 19. st. pseudostil (imitacije povijesnih stilova)

- potkraj 19. i na poetku 20. st. pronalazak novih materijala i novih konstrukcija

(tradicionalne i moderne)

- moderna arhitektura se poela razvijati u Americi, Chicagu (prve velike robne kue,

poslovni neboderi nastaju u Chicagu)

- Louis Sullivan - Arhitekt ameriki, koristi ornament

- Frank Lloyd Wright - bavi se problemom intimnog stanovanja

- Kua na slapovima - javlja se ideja povezivanja arhitekture i okolia

- radi niske, izduene kue - prerije

- staklene povrine su velike, istie ognjite (kamin) koje je od prapovijesti srce kue

- volumen ulazi u prostor, kontakt s prirodom - organska arhitektura

- stvorio Helio laboratorij

- horizontalne konzole, kroz sredinji stub prolaze sve instalacije

- Antonio Gaudi - panjolski arhitekt

- Casa Mila (Barcelona), koristi ornament

- djeluje organiki, forme su zaobljene

- De Stijl - odbacuje ukrase, to je neoklasicistiki stil

- Kua Schroder, Utrecht, Nizozemska, Gerrit Rietveld (1924.), utjecaj Mondriana

- crveni detalji imaju vanu ulogu za koloristiku ravnoteu

- Bauhaus - grupa umjetnika koju je okupio Walter Gropuis

- osnovan je u Weimaru, zatvorili ih Nacisti kasnije

- stvorio moderni izraz, sinteza strojne proizvodnje i umjetnikog obrta

- zgrada Bauhausa u Dessau

- tada je to bilo revolucionarno izdanje

- radionice, prostorije za teoriju, spavaonice - tri osnovna dijela

- cijela fasada je bila u staklu

- Le Corbusier

- bavio se problemom stanovanja za modernog ovjeka

- Kua Savoye, Poissy-sur-Seine, Francuska, Charles Edouard Jeanneret Le Corbusier

50


- stoji na tankim stupiima, ini se kao da lebdi, na krovitu je terasa

- Stambena zgrada, Unite d'habitation, Marseille, Le Corbusier

- Notre-Dame-du-Haut, Ronchamp, Francuska, Le Corbusier

- Njemaki paviljon, Meunarodna izloba, Barcelona, Ludwig Mies van der Rohe

(1929.), crveni naslonja

- Kua Tugendhat u Brnu, Ludwig Mies van der Rohe

- primarna (prostornost) i sekundarna (namjena) funkcija

- proimanje vanjskog i unutarnjeg prostora, strukturalizam

- Nacionalni centar za umjetnost i kulturu Georges Pompidou, Pariz, Richard Rogers

i Renzo Piano (1971.-1977.)

- Hongkonka banka, Hong Kong, Foster i suradnici (1979.-1986.)

6.2. Skulptura

- Leei akt I., Henri Matisse (1907.)

- Poljubac, Constantin Brancusi (1909.)

- Veliki konj, Raymond Duchamp-Villon (1914.)

- Jedinstveni oblici kontinuiteta u prostoru, Umberto Boccioni (1913.)

- Spomenik treoj internacionali, Vladimir Tatlin (1919./1920.)

- Prije slomljene ruke, Marcel Duchamp (1945.)

- Glava ene, Pablo Picasso (1930./1931.)

- Vrea za led - Mjerilo B, Claes Oldenburg (1970.)

- Slomljeni obelisk, Barnett Newman (1963./1967.)

- Okrueni otoci, Projekt za Biscayne Bay, Greater Miami, Florida, Christo

(Javacheff) (1982.)

6.3. Ekspresionizam

Fovisti

- Les Fauves - zvijeri

- Radost ivljenja, Henri Matisse (1905./1906.), voa pokreta

- Crveni atelijer, Henri Matisse (1911.)

- Kristova glava, Georges Rouault (1905.)

- Stari kralj, Georges Rouault (1916./1937.)

51


Njemaki ekspresionizam

- Die Brucke - Most, skupina slikara iz Dresdena, boemi

- Der Sturm - Oluja, asopis koji je privukao lanove skupina Die Brucke i Der Blaue

Reiter (Plavi jaha)

- Franz Marc - "Plavo je muko naelo, snano i duhovno, uto je ensko naelo,

njeno, spokojno i osjetilno. Crveno je materija, gruba i teka".

- Autoportret, Ernst Ludwig Kirchner (1907.), die brucke

- ena pred zrcalom, Erich Heckel (1908.), die brucke

- Posljednja veera, Emil Nolde (1909.) , die brucke

- Autoportret, Oscar Kokoschka (1913.), die brucke

- Skica I za "Kompoziciju VII", Vasilij Kandinski (1913.), der blaue reiter

6.4. Apstraktna umjetnost

- Apstrakcija - proces ralambe i pojednostavnjenja promatrane stvarnosti u

geometrijske likove (lat. ab - trahere znai odvui, odijeliti)

- Les Demoiselles d'Avignon, Pablo Picasso (1907.), ul. Avignon iz Barcelone (bordel)

analitiki kubizam

- Portret Ambroisea Vollarda, Pablo Picasso (1910.)

sintetiki kubizam

- Mrtva priroda s trskom za stolce, Pablo Picasso (1912.)

- Novine, boca, paket duhana (Pota), Georges Braque (1914.)

kubizam

- Tri sviraa, Pablo Picasso

- Tri plesaice, Pablo Picasso (1925.)

- Guernica, Pablo Picasso (1937.)

orfizam

- Istodobne suprotnosti, R

47178293 likovna umjetnost 2 jadranka damjanov

Documents