ՌեյԲրեդբերի

451°ԸՍՏՖԱՐԵՆՀԱՅԹԻվեպ

Բրեդբերի,Ռեյ

451°ըստՖարենհայթի։[Վեպ]/ՌեյԲրեդբերի։Թարգմ.անգլ.ևծանոթ.՝Լ.Անանյան,խմբ.՝Ռ.Հ.Քալաշյան։

ՌեյԲրեդբերին(1920֊2012)ամերիկյանհայտնիֆանտաստգրողէ,որնիրստեղծագործությանմեջմիահյուսում

էֆանտաստիկայի,հեքիաթիուփիլիսոփայականայլաբանությանտարրերը:«451°ըստՖարենհայթի»վեպումհեղինակը

պատկերումէգիտատեխնիկականհեղափոխությանբուռնաճիևմարդուբարոյական«հասունացման»խզմանհնարավոր

հետևանքները,մտորումապագայիքաղաքակրթությանմասին:

Ֆարենհայթի451աստիճանումթուղթըբռնկվումէուայրվում։

«Եթեքեզտողատածթուղթտան,գրիրհակառակուղղությամբ»։

ԽուանՌամոնԽիմենես1

Առաջինմաս

ԱՅՐԵԼՈՒՀԱՃՈՒՅՔԸ

Միուրիշ,առանձնահատուկհաճույքէրտեսնել,թեինչպեսէկրակըլափումիրերը,

ինչպեսենդրանքսևանումուձևափոխվում։Փողրակիպղնձեծայրըսեղմվածէբռունցքի

մեջ,վիթխարիպիթոնիերախիցդուրսէժայթքումնավթիթունավորշիթը,արյունը

խուժումէքունքերը։Ձեռքերըթվումենկրակիևավերումիսիմֆոնիաարարող

զարմանահրաշդիրիժորիձեռքեր,որմոխրիենվերածումպատմությանպատառոտված,

ածխացածէջերը։451թվակիրխորհրդանշականսաղավարտնիջեցվածէաչքերին,որոնք

տենդագինսպասումիցնարնջագույնփայլենարձակում։Նասեղմումէբռնկիչը,ևկրակն

ագահորենկլանումէտունը՝իրիկնայիներկինքըներկելովկարմրադեղնասևավուն

երանգներով։Նաքայլումէհրակարմիրկայծոռիկներիթվացյալպարսիմիջովև,շատ

էուզումկրկնելիրմանկականհրապուրանքը՝բոցիմեջմտցնելսառնաշաքարովփայտիկը,

մինչդեռգրքերը,աղավնիներինմանթափահարելովէջաթևերը,մեռնումեն

սանդղամուտինևտանդիմացփռվածփոքրիկմարգագետնում։Գրքերըթռչումեն

բոցեղենմրրիկիմեջ,ևծխախառնքամինքշումտանումէնրանց։

ԴաժանժպիտըսառեցՄոնթագիդեմքին։Այդպիսիժպիտհայտնվումէմարդու

շուրթերին,երբանակնկալդաղումէկրակը,ևնակտրուկետէցատկումնրաբարկ

հպումից։

Մոնթագըգիտեր,որհրակայանվերադառնալով,ինքը՝կրակիքուրմը,նայելովհայելու

մեջ,մտերմաբարաչքովկանիիրխանձված,մրոտկերպարանքին։Ավելիուշ,արդեն

անկողինմտնելով,խավարիմեջնադեռերկարպիտիշրթունքներինզգարսառածջղաձիգ

ժպիտը։Որքանհիշումէ,այդժպիտըերբեքչիանհետացելիրդեմքից։

***

Նափայլեցրեցսևսաղավարտը,կախեցհրակայունբաճկոնիհետ,հաճույքովլվացվեց

ցնցուղիուժեղշիթիտակ,ապաձեռքերըգրպաններըխոթած,սուլելովկտրեցանցավ

հրակայանիգրասենյակիվերնահարթակնուցածսահեցբացանցքից։Վերջինպահին,երբ

զգաց,որաղետնանխուսափելիէ՝ձեռքերըգրպաններիցհանեց,բրոնզեձողիցբռնեց

ևներքնահարկիցեմենտեհատակինկրունկներըդիպչելուցմիվայրկյանառաջճռինչով

արգելակեց։

Կեսգիշերէր։Հրակայանիցամայիփողոցդուրսգալով՝նաքայլեցմետրոյիուղղությամբ։

Օդամուղգնացքըանաղմուկսահեցստորգետնյաթունելի՝հիանալիյուղածխողովակով

ևտաքօդիուժեղհոսանքովնրանդուրսբերեցդեպիքաղաքիարվարձաններիցմեկը

տանողբացդեղնավունշարժասանդուղքիմոտ։

Մոնթագըսուլելովբարձրացավշարժասանդուղքով՝գիշերայինլռությաննընդառաջ։

Որոշակիոչմիբանիմասինչմտածելով՝նահասավանկյունադարձին։Բայցշրջվելուց

առաջդանդաղեցրեցքայլերը։Ինչ֊որտեղիցսկիզբառածքամի՞նվզզալովսուրաց,թե՞

մեկըտվեցիրանունը։

Արդենմիքանիգիշերէր,ինչմոտենալովշրջադարձին,իրենաստղալույսիտակտուն

հասցնողմայթին,նատարօրինակզգացումէրունենում։Նրանթվումէր,թեշրջվելուցմի

պահառաջինչ֊որմեկըանկյունիցհետամտումէ։Շրջակայքումկատարյալանդորրէր,

բայցասեսնաթաքնվածսպասումէրևմիայնիրհայտնվելուցմիակնթարթառաջ

հանկարծվերածվումէրստվերի,ուինքնանցնումէրնրամիջով։Թերևսնրառունգերը

թույլբուրմունքէինորսում,գուցեդեմքիուձեռքերիմաշկնզգումէրջերմությանաննշան

ավելացումայնտեղ,ուրկանգնածէրանտեսանելին։Անհնարէրըմբռնել։Ամենանգամ,

անկյունումշրջվելով,նատեսնումէրսոսկամայիմայթիճերմակսալերը։Միայնմիգիշեր

նրանթվաց,թեինչ֊որստվերերևութացավմարգագետնումևմինչկփորձերստուգելկամ

որևէբանանել՝տեսիլքնիսկույնանհետացավ։

ԻսկայսգիշերՄոնթագնայնքանդանդաղեցրեցքայլերը,որհամարյականգառավ։Նա

մտովիանկյունադարձումէրարդեն,երբթույլշրշյունլսեց։Ինչ֊որմեկիշնչառությո՞ւննէր

կամգուցեօդըտատանվումէրինչ֊որմեկիներկայությունի՞ց,որկանգնելուսպասումէր։

Նաթեքվեցփողոցիանկյունադարձում։

Քամուցքշվածաշնանայինտերևներըպտտվումէինլուսնիլույսովողողվածմայթիվրա,

իսկընդառաջեկողաղջիկըթվումէր՝ոչթեքայլում,այլպարզապեսսահումէրտերևների

ուքամումիջով։Նագլխահակհետևումէր,թեինչպեսենկոշիկներիծայրերըդիպչում

պարողտերևներին։Նրանուրբ,մեղմուկաթնագույնդեմքըանհագ

հետաքրքրասիրությունէրարտահայտում։Հայացքը՝թեթևզարմանք։Մուգաչքերով

այնպեսուշադիրէրզննումշուրջը,որթվումէր՝ոչինչչիվրիպինրանից։Աղջիկըճերմակ,

խշխշանզգեստէրհագել։Մոնթագինթվումէր,թեինքը,քայլքինհամապատասխան,

տեսնումէնրաձեռքերիամենմիշարժումը,դեմքիշենշողդողը,լսումնույնիսկանորսալի

թվացողհնչյունները։Հանկարծաղջիկըգլուխըբարձրացրեցուտեսավ,որընդամենըմի

քանիքայլ,ևինքըկբախվիմայթիմեջտեղումկանգնածտղամարդուն։

Նրանցգլխավերևումխշշացողճյուղերըչորտերևներիանձրևտեղացին։Աղջիկըկանգ

առավ։Անակնկալիգալով՝նաուզումէրետցատկել,բայցսոսկանքթիթնայեցՄոնթագին։

Նրամուգ,կայծկլտունուկենսախինդաչքերնայնպեսշողացին,ասեսինչ֊որփաղաքուշ

խոսքլսեց։ՍակայնՄոնթագըգիտեր,որինքըողջունեցնրան։Ապանկատելով,որաղջիկը

կախարդվածիպեսնայումէիրհամազգեստիթևքիսալամանդրիևկրծքիփյունիկի

պատկերներին,հարցրեց.

—Դուքմերնորհարևանուհի՞նեք։

—Իսկդուք,հավանաբար...—վերջապեսնահայացքըկտրեցնրամասնագիտական

նշաններից,—հրկիզո՞ղեք։—Աղջկաձայնըմարեց։

—Այդի՞նչտարօրինակձևովասացիք։

—Ես...եսգլխիկընկնեինույնիսկաչքերսփակ,—ցածրաձայնավելացրեցնա։

—Նավթիհոտից,չէ՞։Կինսմիշտդժգոհումէ։—Մոնթագըծիծաղեց։—Երբեքհնարավոր

չէմաքուրլվանալ։

—Այո,հնարավորչէ,—չգիտեսինչուվախվորածասացաղջիկը։

Մոնթագինթվաց,թենապտտվումէիրշուրջը,շուռումուռէտալիսիրեն,թեթևակի

թափահարում,դատարկումգրպաններն՝առանցորևէշարժումի։

—Նավթիհոտը,—ձգվողլռությունըխզելուհամարասացնա,—ինձհամարասես

օծանելիքիբույրլինի։

—Իսկապե՞ս։

—Իհարկե,իսկինչո՞ւոչ։

—Չգիտեմ,—առժամանակմտածելուցհետոպատասխանեցնա,ապաշրջվեցիրենց

տներիկողմը։—Կարելի՞էքայլելձեզհետ։ԻմանունըՔլարիսՄըքլելընէ։

—Քլարիս...ԵսԳայՄոնթագնեմ։Գնացինք։Մենակի՞նչեքանումայսուշժամին։Քանի՞

տարեկանեք։

Տաք,հողմաշունչգիշերվամեջնրանքքայլումէինլուսնիցարծաթազօծմայթով.

Մոնթագինթվումէր,թեօդըհագեցածէթարմծիրանիբույրով։Նանայեցշուրջը

ևհասկացավ,որխաբկանքէ։Չէ՛որուշաշունէր։Ո՛չ,այդամենըչկար։Կարմիայնկողքից

քայլողաղջիկը,որիդեմքըձյանպեսփայլածումէրլուսնիլույսիտակ։Նազգումէր,որ

Քլարիսըմտորումէիրտվածհարցերիշուրջը,որպեսզիավելիլավպատասխանտա։

—Դե՛,—վերջապեսասացնա,—եստասնյոթտարեկանեմևխենթ։Քեռիսպնդումէ,թե

մեկնանխուսափելիորենուղեկցումէմյուսին։Նաասումէ՝եթետարիքդհարցնեն,միշտ

պատասխանիր,որտասնյոթեսևխենթ...Գիշերովզբոսնելըհաճելիէ,չէ՞։Եսսիրումեմ

զննելիրերը,հոտոտել,երբեմնամբողջգիշերըթափառումեմևդիմավորումարևածագը։

Որոշժամանակնրանքքայլումէինլուռ։Հանկարծաղջիկըմտախոհասաց.

—Գիտե՞ք,եսձեզնիցամենևինչեմվախենում։

—Իսկինչո՞ւպիտիվախենայիք,—զարմացածհարցրեցՄոնթագը։

—Ձեզնից,այսինքն՝ուզումեմասել՝հրկիզողներից,շատերնենվախենում։Բայցդուքէլ,

իվերջո,նույնպիսիմարդեք...

Նրաաչքերում,ինչպեսջրիերկուզուլալկաթիլներում,Մոնթագըտեսավիր

արտացոլանքը՝խավար,պստլիկ,բայցճշգրիտ,նույնիսկբերանիշուրջըեղածփոսիկներն

էիներևում,—ասեսնրաաչքերըմանուշակագույնսաթիերկուկախարդականբեկորներ

էին,որիրենցմեջէինառելիրպատկերը։Իրկողմըշրջվածաղջկադեմքընմանէր

հանդարտ,անմարլույսճառագողդյուրաբեկ,կաթնագույնբյուրեղի։Ծակողուվառ

էլեկտրականլույսչէրդա,այլմոմի՝տարօրինակկերպովհանգստացնող,չափազանցմեղմ

ցոլանք։Երեխաժամանակ,վթարիհետևանքովմիանգամէլեկտրականլույսըմարեց,

ևմայրըգտավուվառեցվերջինմոմը։Այդկարճմիջոցին,հրաշալի

հայտնագործություններիայդպահին,աշխարհնասեսփոխվեց,տարածությունըդադարեց

անսահմանլինելուց՝հարմարավետորենխտացավնրանցշուրջը։Մայրուորդիմիտեսակ

կերպարանափոխվածնստելէին՝սրտանցցանկանալով,որէլեկտրականությունը

հնարավորինչափուշմիացվի...

ՀանկարծՔլարիսնասաց.

—Կարելի՞էմիհարցտալ...Վաղո՞ւցեքհրկիզողաշխատում։

—Քսանտարեկանից։Արդենտասըտարիէ։

—Իսկդուքերբևէկարդո՞ւմեքձերայրածգրքերը։

Մոնթագըծիծաղեց.

—Դապատժվումէօրենքով։

—Հասկանալիէ։

—Հիանալիաշխատանքէ։ԵրկուշաբթիՄիլլեյի2գրքերնայրել,չորեքշաբթի՝Ուիթմենի,

ուրբաթ՝Ֆոլկների։Վառել֊մոխրացնել,հետոէլմոխիրնայրել։Սաէմերմասնագիտության

նշանաբանը։

Նրանքմիքիչքայլեցին,ապաաղջիկնասաց.

—Ասումեն՝ժամանակինհրշեջներենեղել,որհրկիզողներինմանոչթեվառել,այլ

հանգցրելենհրդեհները,ճի՞շտէ։

—Ո՛չ,շենքերըմիշտէլհրակայունենեղել,կարողեքչկասկածել։

—Տարօրինակէ։Եսլսելեմ,որառաջներումտներնայրվելենանզգուշության

հետևանքով,ևհրշեջներէինպետքկրակըհանգցնելուհամար։

Մոնթագըծիծաղեց։

Աղջիկըթռուցիկհայացքնետեցնրակողմը։

—Ինչո՞ւեքծիծաղում։

—Չգիտեմ։—Նակրկինծիծաղեց,բայցհանկարծլռեց։—Իսկի՞նչկաոր։

—Դուքծիծաղումեք,թեպետեսոչմիծիծաղելիբանչասացի,ևամենինչի

պատասխանումեքանմիջապես։Երբեքչեքմտածումիմհարցրածիմասին։

Մոնթագըկանգառավ։

—Դուքիրոքորտարօրինակեք,—ասացնա՝նայելովաղջկան։—Ի՞նչէ,բոլորովին

չե՞քհարգումձերզրուցակցին։

—Եսչէիկամենումձեզվիրավորել։Պարզապեսշատեմսիրումուսումնասիրել

մարդկանց։

—Իսկսամի՞թեձեզոչինչչիհուշում։—Նաթեթևմատնահարեցիրսևաթույրբաճկոնի

թևքինդաջված451թիվը։

—Հուշումէ,—շշնջացաղջիկըևարագացրեցքայլերը։—Երբևէուշադրություն

դարձրե՞լեք,թեհրթիռայինավտոմեքենաներըինչպեսենսլանումբուլվարինհարող

մայրուղիով։

—Խոսակցությաննյո՞ւթնեքփոխում։

—Երբեմնինձթվումէ,թեդրանցվարորդներըչգիտեն՝ինչենխոտըկամծաղիկները։

Չէ՛որայդամենընրանքկարողենտեսնելմիայնմեծարագությանընթացքում,—

շարունակեցնա։—Ցույցտվեքկանաչբիծ,ևնրանքկասեն.«Օ՜,այո՛,խոտէ»։Ցույցտվեք

վարդագույնբիծ,կասեն՝վարդանոցէ։Սպիտակբծերըշենքերեն,դարչնագույնը՝կովեր։

Միանգամքեռիսփորձեցմեքենանվարելժամումքառասունմղոնարագությամբ,նրան

ձերբակալեցինևերկուօրբանտնստեցրին։Ե՛վծիծաղելիէ,և՛տխուր,այնպեսչէ՞։

—Դուքչափազանցշատեքմտածում,—անհարմարզգալովասացՄոնթագը։

—Եսհազվադեպեմհեռուստատեսայինհաղորդումներդիտում,գրեթեչեմայցելում

զվարճավայրեր,այդպատճառովէլխելացնորմտքերըհաճախենայցելումինձ։Տեսե՞լեք

քաղաքիցդուրստանողճանապարհինտեղադրվածազդավահանակները։Այժմդրանց

երկարությունըերկուհարյուրոտնաչափէ,իսկգիտե՞ք,որժամանակինընդամենըքսան

ոտնաչափենեղել։Հիմամեքենաներնայնքանմեծարագությունենզարգացնում,որ

ստիպվածենեղելազդագրերըմեծացնել,այլապեսոչոքչէրկարողկարդալ։

—Ո՛չ,չգիտեի,—պոռթկացՄոնթագիծիծաղը։

—Իսկեսմիբանէլգիտեմ,որդուքերևիչգիտեք։Առավոտներըկանաչիվրացող

էիջնում։

Նաայդպեսէլչկարողացավհիշել,երբևէիմացե՞լէ,թեոչ,ևհանկարծնեղսրտեց։

—Իսկեթեայնտեղնայեք,—Քլարիսըգլխովցույցտվեցերկինքը,—ապալուսնիվրա

մարդկտեսնեք։

ԲայցՄոնթագըվաղուցառիթչէրունեցելերկնքիննայելու...Նրանքշարունակեցին

քայլել,աղջիկը՝մտախոհ,Մոնթագը՝սրտնեղածևանհարմարությանզգացումիցժամանակ

առժամանակնրավրակշտամբալիցհայացքներնետելով։Երբմոտեցանաղջկատանը,

բոլորպատուհաններըվառլուսավորվածէին։

—Ի՞նչէկատարվումայստեղ,—բնակելիտներումայդպիսիլուսավորությունՄոնթագը

երբևէչէրտեսել։

—Ոչինչէլչիպատահել։Պարզապեսմայրիկս,հայրիկսևքեռիսմիասիննստելու

զրուցումեն։Այժմդանույնքանհազվադեպէ,որքանոտքովքայլելը։Եսձեզասացի՞,որ

քեռուսմիանգամէլձերբակալեցին։Այո՛,այնպատճառով,որքայլումէր։Օ՜,մենքշատ

տարօրինակենք։

—Բայցինչի՞մասինենզրուցում։

Աղջիկըծիծաղեց։

—Բարիգիշեր,—ասացնաևշրջվեցտանկողմը։Հանկարծկանգառավ,ասեսինչ֊որ

բանհիշելով՝կրկինմոտեցավՄոնթագինուզարմանքովուհետաքրքրասիրությամբնայեց

նրադեմքին։

—Դուքերջանի՞կեք,—հարցրեց։

—Ինչասացի՞ք,—բացականչեցՄոնթագը։

Բայցաղջիկնարդենգնացելէր.նավազումէրլուսնիլույսովողողվածճանապարհով։

Տանդուռըկամացուկփակվեց։

***

—Երջանի՞կեմ,արդյոք,ես։Ամենամեծհիմարությունը,որերբևէլսելեմ։

Մոնթագնայլևսչէրծիծաղում։

Նամատներըթեթևակիհպեցիրդռանխոռոչին,ևդուռըբացվեց։

—Իհարկե,երջանիկեմ։Իսկի՞նչէ,նակարծումէ՝դժբա՞խտեմ,—հարցնուղղվածէր

դատարկսենյակներին։Նախասրահումնրահայացքնընկավօդափոխիչցանցին։

Հանկարծնրանթվաց,թեդրաետևումթաքցրածըուշադիրիրենէնայում,ևարագ

փախցրեցաչքերը։

Ի՜նչտարօրինակգիշերէր,ի՜նչտարօրինակհանդիպում։Նմանբաննրահետերբեքչէր

պատահել։Թերևսմիայնմեկտարիառաջ,երբզբոսայգումհանդիպեցմիծերունու

ևզրույցիբռնվեցհետը...

Մոնթագըգլուխըտարուբերեց։Նայեցդիմացիդատարկպատին,ևանմիջապեսնրա

վրահայտնվեցաղջկադեմքը,—այնպես,ինչպեսպահպանվելէրիրհիշողությանմեջ՝

գեղեցիկ,դեռավելին՝զարմանահրաշ։Այդքնքուշդեմքըհիշեցնումէրփոքրիկժամացույցի

թվատախտակ,որնաղոտլուսավորվումէխավարսենյակում,երբկեսգիշերին

արթնանալով՝ուզումեսիմանալժամանակը,ևտեսնումես,որսլաքներըճշգրիտցույցեն

տալիսժամը,րոպեն,վայրկյանը։Եվայդլուսավոր,լռինդեմքըհանդարտուվստահորեն

ասումէքեզ,որթեպետմութըթանձրանումէ,բայցգիշերնանցնումէ,ևշուտովնորից

կծագիարևը։

—Ի՞նչէպատահել,—հարցրեցՄոնթագըիրերկրորդ՝ենթագիտակցականեսին,այդ

խենթուկին,որըմերթընդմերթհանկարծայլևսչիհնազանդվումևանիմաստ

շաղակրատումէ՝չենթարկվելովո՛չկամքին,ո՛չսովորույթին,ո՛չողջամտությանը։

Նանորիցհայացքնետեցպատին։Աղջկադեմքնինչքա՞ննմանէհայելու։Ուղղակի

անհավատալիէ։Շատերի՞նգիտես,արդյոք,որկարողենայդպեսբեկելքոսեփական

լույսը։Մարդիկավելիշատնմանեն...Նահապաղեցհամեմատելինորոնելիս,ապագտավ

(հիշելովիրարհեստը)՝նմանենջահերի,որոնքայրվումենիսպառ։Բայցորքան

հազվադեպէպատահում,երբուրիշմարդուդեմքինկարողեստեսնելքոզգացմունքների,

քոնվիրական,թրթռունմտքերիարտացոլանքը։

Վերամարմնավորմանի՜նչանհավանականկարողությունունիայդաղջիկը։Նանայում

էՄոնթագին,ինչպեստիկնիկայինթատրոնիկախարդվածհանդիսատես,կռահումէիր

աչքերիամենմիթարթում,ձեռքիամենմիշարժում,մատներիամենցնցում։

Որքա՞նժամանակքայլեցիննրանքկողք֊կողքի։Երե՞քրոպե։Հի՞նգ։Եվայժմ

ինչքա՞ներկարէրթվումայդժամանակը։Ի՜նչվիթխարիէրթվումնրանայժմաղջկա

արտացոլումըպատին,ինչպիսի՜ստվերէրնետելնրանրբակազմիրանը։Նազգումէր,որ

եթեիրաչքըքորգա,աղջիկըկթարթի,եթեփոքր֊ինչլարվենդեմքիմկանները՝աղջիկը

կհորանջիավելիշուտ,քանինքըկհասցնիայդանել։

Եվ,հիշելովիրենցհանդիպումը,Մոնթագըմտածեց.«Իրոք,ասեսնագիտեր,որեսգալու

եմ,ասեսփողոցումհենցինձէրսպասումայդուշժամին...»։

Նաբացեցննջարանիդուռը։Թվաց,թելուսնիմայրմտնելուպահինինքըհայտնվեց

ցուրտ,մարմարապատդամբարանում։Անթափանցխավար։Դրսիարծաթափայլաշխարհի

գոյությունըհիշեցնողոչմինշույլ։Պատուհաններնամուրփակվածեն,ևսենյակընման

էգերեզմանի,որտեղչիթափանցումմեծքաղաքիևոչմիհնչյուն։Մինչդեռսենյակը

դատարկչէր։

Նաականջդրեց։

Մոծակիտզզոցհիշեցնողնրբահունչձայնէրլսվում,իրհարմարավետ,տաքուկու

վարդագույնբնիկումթաքնվածէլեկտրականիշամեղվիբզզյուննէր։Երաժշտությունն

այնքանպարզէրհնչում,որնակարողէրտարբերելմեղեդին։

Մոնթագըզգաց,որժպիտըսահեց֊չքացավիրդեմքից,որայնհալվեցութափվեց,

ինչպեսչափազանցերկարվառվածումարածարտասովորմոմը։Մթություն։Ո՛չ,դու

երջանիկչես։Երջանիկչես։Նաայդբառերնուղղեցիրենևընդունեցորպես

ճշմարտություն։Երջանկություննինքըկրումէրդիմակինման,բայցաղջիկըհանեց

դիմակըևփախավգնացփոքրիկմարգագետնով,ուհիմաայլևսչիկարելիթակելնրա

դուռը,ետվերցնելդիմակը։

Լույսըչվառելով՝նապատկերացրեց,թեինչտեսքունիսենյակը։Կինըփռվածէր

մահճակալին՝չծածկված,մահարձանիպեսպաղևանտարբեր,անշարժաչքերըհառած

առաստաղին,ասեսպողպատեանտեսանելիթելերովգամվածէրնրան։Նրաականջները

ամուրխցանվածենխեցիներով՝պստլիկ,մատնաչափռադիոկոճակներ,ևերաժշտության

ուձայներիէլեկտրոնայինօվկիանոսիալիքներըողողումեննրաարթունուղեղիափերը։

Ո՛չ,սենյակըդատարկէր։Ամենգիշերայստեղէրխուժումհնչյուններիօվկիանոսըև,բաց

աչքերովպառկածՄիլդրեդինառնելովիրլայնթևերին,օրորելովտանումէրառավոտին

ընդառաջ։ՎերջիներկուտարումամենգիշերՄիլդրեդըլողումէրայդալիքներիվրա՝

չհոգնելովուչձանձրանալով։

Սենյակումցուրտէր,բայց,այնուամենայնիվ,Մոնթագնզգաց,որշնչահեղձէլինում։

Սակայննաո՛չվարագույրներըքաշեց,ո՛չէլֆրանսիականպատուհանը3բացեց։Չէր

ուզում՝լուսնիլույսըներսթափանցի։Այսպես,այնմարդուդատապարտվածությամբ,որ

շուտովմեռնելուէշնչարգելությունից,նախարխափելովշարժվեցդեպիիրառանձին,

չհավաքվածուպաղանկողինը։

Ոտքըհատակինընկածառարկայինդիպչելուցմիակնթարթառաջնաարդենգիտեր,որ

կպչելուէ։Մասամբայդզգացումնուներ,երբանկյունադարձումթեքվելով՝քիչմնաց

բախվերընդառաջեկողաղջկան։Իրշարժումովօդըտարտղնելով,նրաոտքըանդրադարձ

ազդանշանստացավճանապարհինեղածփոքրիկխոչընդոտիմասինևգրեթենույն

պահինզարնվեցինչ֊որբանի,որըխուլզնգոցովսահեցմթությանմեջ։

Մոնթագըկտրուկուղղվեցևականջդրեցկնոջթույլշնչառությանը.պառկածէրնա

անկողնում,փոքրիկսենյակիակնակուրխավարում։Շնչառությունըընդհատվողէր,հազիվ

լսելի՝գրեթեչէրզգացվումկյանքիտրոփը,դրանիցկարողէինսոսկդողդողալպստլիկ

տերևը,փետուրը,մենմիմազաթել։

Նադեռևսչէրուզում,որսենյակթափանցիդրսիլույսը։Հանելովվառիչը՝նաշոշափեց

սկավառակինփորագրվածարծաթավունսալամանդրը,սեղմեց...

Երկուլուսնաքարնայեցիննրանափովծածկվածբոցիաղոտլույսիտակ,երկուփայլատ

լուսնաքար,ընկածջինջառվակիհատակին,որոնցվրայովհանդարտհոսումէինկյանքի

ջրերը՝ամենևինչդիպչելովնրանց։

—Միլդրեդ։

Կնոջդեմքընմանէրձյունաճերմակկղզու,եթեանձրևտեղա,նաչիզգաանձրևը,եթե

ամպերընրավրագցենիրենցհարաշարժստվերը,նաչիզգաստվերը։ՄիայնՄիլդրեդի

ականջներըամուրփակածմոծակ֊խցուկիբզզոց,ապակիացածհայացքութույլ

շնչառություն,հազիվթրթռացողռունգեր՝ներշնչումևարտաշնչում,ուլրիվ

անտարբերությունայնբանիհանդեպ,որուզածրոպեիննույնիսկայդէլկարող

էդադարելընդմիշտ։

Առարկան,որինդիպելէրՄոնթագիոտքը,աղոտլույսէրարձակումմահճակալի

կողքին,փոքրիկբյուրեղապակյասրվակէր,որիմեջդեռառավոտյաներեսունքնաբեր

հաբկար։Այժմայնընկածէրառանցկափարիչի,դատարկևփայլումէրվառիչիմարմրուն

լույսիտակ։

Նականգնելմնացելէր,երբհանկարծերկինքըորոտացտանվրա։Այնպիսիսարսռալի

պայթյունլսվեց,կարծեսթեերկուվիթխարիձեռքհազարմղոնանոցսևքաթանէին

ճոթռում։Մոնթագնասեսկիսվեց,ասեսկուրծքըճեղքեցինուփորփրեցինխորբացված

վերքը։Տանվրայովսրընթացանցանհրթիռայինռմբակոծիչները՝առաջինը,երկրորդը,

առաջինը,երկրորդը,առաջինը,երկրորդը։Վեց,ինը,տասներկու՝մեկըմյուսիետևից,

մեկըմյուսիետևից՝օդըթնդացնելովխլացուցիչդղրդյունով։Մոնթագըբացեցբերանը,

ևաղմուկըատամներիարանքովխուժեցներս։Տունըցնցվեց։Վառիչիբոցըմարեց։

Լուսնաքարերըհալվեցինմթնում։Ձեռքըինքնաբերաբարմեկնեցհեռախոսին։

Ռմբակոծիչներըթռանգնացին։Նրադողացողշրթունքներըակամահպվեցին

խոսափողին։

—Անհետաձգելիօգնությանհիվանդանոց...

Սարսափազդուշշուկ...

Նրանթվաց,թեսևռմբակոծիչներիաղմուկիցաստղերըփոշիացան,ևվաղն

առավոտյաներկիրըամբողջովինկծածկվիարտասովորձյունհիշեցնողփոշուհաստ

շերտով։

Այդանհեթեթմիտքըչէրլքումնրան,քանիդեռկանգնածէրմթությանմեջ,հեռախոսի

մոտ,ողջմարմնովդողալով,շուրթերըանձայնշարժելով։

***

Նրանքիրենցհետմաքրողսարքէինբերել։Ավելիճիշտ՝երկուսարք։Մեկըսողոսկումէր

ստամոքսիմեջ,ինչպեսսևկոբրանլքվածջրհորիհատակը՝փնտրելովնեխածջրակույտու

հավաքելովանցյալիհնոտին։Նախմումէրկանաչավունջրիխյուսըևդուրսթափում։

Կարո՞ղէրնախմելողջխավարը։Կամ՝ողջթույնը,որտարիներիընթացքումկուտակվել

էրայնտեղ։Նաներծծումէրլռելյայն,ժամանակառժամանակխեղդվելովևտարօրինակ

չպպոցներհանելով,ասեսհատակումինչ֊որբանէրկորցրել։ՍարքըԱչքուներ.նրան

սպասարկողպաղդեմքովմարդըկարողէրհագնելօպտիկականսաղավարտը,լարված

նայելհիվանդիհոգումեջևհայտնել,թեինչէտեսնումմեքենայիԱչքը։Բայցմարդըլռում

էր,նանայում,սակայնչէրտեսնումայն,ինչտեսնումէրԱչքը։Ամբողջայս

գործողությունըայգումառուփորելէրհիշեցնում։Անկողնումպառկածկինըմարմարե

կարծրապարէրսոսկ,որինդեմէրառելբահը։Էլի՛փորեք,հորատողմեքենանավելիխոր

մխրճեք,դուրսքաշեքդատարկությունը,եթեիհարկեայնկարողէկլանելայդ

դողդողացող,չպչպացնողօձը։Բուժակըկանգնելևծխումէր՝հետևելովմեքենայի

աշխատանքին։

Գործումէրնաևերկրորդսարքը,որկառավարումէրկարմրադարչնագույն

արտահագուստովնույնպեսանկիրքմիմարդ։Սարքըմարմնիցարյունէրքաշում

ևներարկումթարմարյունութարմշիճուկ։

—Նմանդեպքերումհարկէլինումմաքրել՝գործիդնելովմիանգամիցերկումիջոցնէլ,—

ասացանշարժկնոջգլխավերևումկանգնածը,—ստամոքսըմաքրելուցօգուտչկա,քանի

դեռչեսմաքրելարյունը։Եթեթմրադեղըմնա,արյունըմուրճիպեսկհարվածիուղեղին,

այդպեսմիերկուհազարհարված,ևհաշիվըփակվածէ։Ուղեղըտեղիէտալիս,

պարզապեսդադարումէգործել։

—Լռե՛ք,—ճչացՄոնթագը։

—Եսմիայնուզումէիբացատրել,—ասացբուժակը։

—Ի՞նչէ,արդենվերջացրի՞ք,—հարցրեցՄոնթագը։

Նրանքխնամքովարկղերիմեջտեղավորեցինսարքերը։

—Այո,վերջացրինք,—նրանցբնավչէրհուզելՄոնթագիզայրույթը,կանգնելուծխում

էին։Ծուխըտարածվումէր,լցվումքիթնուաչքերը,բայցնրանքոչմիանգամաչք

չթարթեցինևչկնճռոտվեցին։

—Վճարեք50դոլար։

—Ինչո՞ւչեքասում՝նակապաքինվի՞։

—Իհարկե,կապաքինվի։Ողջաղտըայժմայստեղէ,արկղիմեջ։Այլևսվտանգավորչէ։

Ախրասացի,դուրսէմղվումհինարյունը,ներարկվումնորը,ևվերջ։

—Բայցչէ՛որդուքբժիշկչեք։Ինչո՞ւբժիշկչենուղարկել։

—Բժի՜շկ,—սիգարետըշարժվեցնրաշուրթերին։—Ամենգիշերայսպիսիինը֊տասը

կանչենքունենում։Վերջինտարիներինայնքանշատացան,որհարկեղավնախագծել

հատուկսարքավորում։Ճիշտէ,նորույթըմիայնօպտիկականոսպնյակնէ,մնացածը

վաղուցհայտնիէր։Բժշկիկարիքչիզգացվում։Երկուբուժակ,ևկեսժամիցամենինչ

վերջացածէ։Իսկհիմապետքէշտապել,—նրանքշարժվեցինդեպիելքը։—Հենցնոր

ռադիոյովկանչտվեցին։Այստեղիցտասըթաղամասհեռումեկըինքնասպանությանփորձ

էարել,կուլէտվելմիամբողջտուփքնաբեր։Եթեկրկինմերկարիքըզգաք,զանգահարեք։

Իսկնրանայժմմիայնհանգիստէպետք։Մենքցավազրկողդեղներարկեցինք։Կարթնանա

շատքաղցած։Ցտեսություն։

Եվբարակ,պոկվածշրթունքներիմեջսիգարետըսեղմածմարդիկ,իժիպաղհայացքով

մարդիկ,վերցնելովսարքերը,փողրակնուարկղը՝լցվածհեղուկմելամաղձովևմուգխիտ

զանգվածով,որանունչունի,հեռացանսենյակից։

Մոնթագըծանրորենփլվեցաթոռինևերկարզննեցիրառջևպառկածկնոջը,այժմնրա

դեմքըխաղաղէր,աչքերը՝փակ։Ձեռքըպարզելով՝նաափիվրազգացկնոջտաքշունչը։

—Միլդրեդ,—վերջապեսասացնա։

***

«Մենքչափազանցշատենք,—մտածեցնա,—միլիարդավորենք,ևդաչափազանցշատ

է։Ոչոքմյուսինչիճանաչում։Գալիսենօտարներըևբռնանումքեզվրա։Օտարներըգալիս

ենևպոկումքոսիրտը։Օտարներըգալիսենևծծումքոարյունը։Աստվա՜ծիմ,ովքե՞րէին

այդմարդիկ։Կյանքումսերբեքտեսածչկամ»։

Անցավկեսժամ։

Այժմօտարարյունէրհոսումիրկնոջերակներով,ևայդօտարարյունը

վերակենդանացնումէրնրան։Վարդագունեցինայտերը,թարմուալկարմիրդարձան

շուրթերը՝վերստանալովիրենցնուրբուանխռովտեսքը։Ուրիշիարյուն՝սեփականի

փոխարեն...Այթեհնարավորլիներփոխելնրաև՛մարմինը,և՛ուղեղը,և՛հիշողությունը։

Եթեհնարավորլիներնրահոգինտալմաքրման,որպեսզիմաս֊մասանեին,շրջեին

գրպանները,գոլորշուվրախոնավացնեին,ախտահանեին,իսկառավոտյանետբերեին...

Եթեհնարավորլիներ...

Մոնթագըվերկացավ,ետքաշեցվարագույրներըևլայնբացեցլուսամուտները,

գիշերայինթարմօդըսենյակխուժեց։Գիշերվաժամըերկուսնէր։Մի՞թեընդամենըմեկ

ժամէանցելայնպահից,երբինքըփողոցումհանդիպեցՔլարիսՄըքլելընին,ընդամենը

մեկժամ,երբինքըմտավայսմութսենյակըևոտքովկպավբյուրեղապակյափոքրիկ

սրվակին։Ընդամենըմեկժամ,բայցինչպեսամենբանփոխվեց,անհետացավառաջվա

աշխարհըևնրափոխարենծագեցնորը՝սառնուանգույն...

ԼուսնիլույսովողողվածմարգագետնիվրայովՄոնթագինծիծաղիձայներհասան։

Ծիծաղըլսվումէրայնտնից,որտեղապրումէինՔլարիսը,նրահայրը,մայրըևքեռին,որ

կարողանումէրժպտալայդպեսպարզուանվրդով։Դաանկեղծուբերկրալիծիծաղէր,

անկաշկանդծիծաղ,որայդուշժամինհնչումէրվառլուսավորվածտնից,մինչդեռշուրջը

բոլորտներնընկղմվածէինլռությանուխավարիմեջ։

Մոնթագըլսեցզրուցողմարդկանցձայները,նրանքինչ֊որբանէինխոսում,հարցնում,

պատասխանում,կրկինուկրկինհյուսելովբառերիհիպնոսողոստայնը։

Մոնթագըդուրսեկավապակեպատդռնիցևիրենհաշիվչտալով,թեինչէանում,

կտրեց֊անցավմարգագետինը։Նականգառավկիսախավարում,այնտանկողքին,

որտեղիցձայներէինհնչում,ևհանկարծմտքովանցավ,որեթեցանկանա,կարող

էնույնիսկթակելդուռըևշշնջալ.«Ներսթողեքինձ։Եսոչմիբառչեմասի։Կլռեմ։Միայն

ցանկանումեմլսել,թեինչիմասինեքխոսում»։

Սակայնտեղիցչշարժվեց։Նականգնելմնացելէր՝ցրտիցսրսփալով,սառածդեմքով,

լսելով,թեինչպեստղամարդը(հավանորեն՝քեռին)խոսումէհանդարտուանշտապ։

—Վերջիվերջո,մենքապրումենքմիդարաշրջանում,երբմարդիկայլևսարժեքչունեն։

Մերօրերումմարդըթղթեանձեռոցիկէ.մաքրիրքիթդ,ճմռթիր,դեննետիր,վերցրունորը,

մաքրիրքիթդ,ճմռթիր,շպրտիր...Մարդիկչունենիրենցդեմքը։Ինչպե՞սկարողեսցավել

քոքաղաքիֆուտբոլայինթիմիհամար,երբչգիտեսո՛չմրցամարտիծրագիրը,

ո՛չխաղացողներիանունները։Հապաասա,օրինակ,ի՞նչգույնիմարզահագուստովեն

նրանքխաղադաշտմտնում։

Մոնթագըդանդաղքայլեցդեպիիրտունը։Նաբացթողեցլուսամուտը,մոտեցավ

Միլդրեդին,խնամքովծածկեցևպառկեցիրանկողնում։

Լուսնիլույսըկպչումէրնրաայտոսկրերին,լայնճակատիխորկնճիռներին,

արտացոլվումաչքերիմեջ՝արծաթավունկայծերիփայլով։

Ընկավանձրևիառաջինկաթիլը։Քլարիսը։Միկաթիլևս։Միլդրեդը։Մեկըևս։Քեռին։

Մեկըևս։Այսօրվահրդեհը։Մեկը։Քլարիսը։Մյուսը։Միլդրեդը։Երրորդը։Քեռին։Չորրորդը։

Հրդեհը։Մեկը,մյուսը,երրորդը,չորրորդը,հինգերորդը,Միլդրեդը,Քլարիսը,քեռին,

հրդեհը,քնաբերհաբեր։Մարդիկթղթեանձեռոցիկեն,օգտագործիր,շպրտիր,վերցրու

նորը։Մեկը,մյուսը,երրորդը։Անձրևը։Ամպրոպը։Քեռուծիծաղը։Ամպրոպիորոտը։

Աշխարհըփլվումէտեղատարափներից։Բոցըդուրսէժայթքումհրաբխից։Եվամենինչ

սրընթացպտտվումէ,մրրկածուփգետիպեսհորդումառավոտինընդառաջ։

—Այլևսոչինչչգիտեմ,ոչինչչեմհասկանում,—ասացՄոնթագըևլեզվինդրեցքնաբեր

հաբը։Այնդանդաղհալվեց։

***

ԱռավոտյանժամըիննինՄիլդրեդիանկողինըդատարկէր։Մոնթագըարագվերկացավ,

սրտատրոփվազեցմիջանցքովևկանգառավխոհանոցիդռներիմեջ։

Բովածհացիպատառիկներըդուրսէինթոչումարծաթեթավայից։Մետաղենուրբձեռքն

անմիջապեսորսումէրդրանքևթաթախումհալածյուղիմեջ։

Միլդրեդըհետևումէր,թեինչպեսենկարմրեցրածհացիկտորներըշարվումափսեիմեջ։

Նրաերկուականջներնէլամուրխցանվածէինբզզացողէլեկտրոնայինմեղուներով։

Գլուխըհանկարծբարձրացնելով՝նատեսավՄոնթագինևողջունեց։

—Լա՞վեսզգում,—հարցրեցՄոնթագը։Խեցիռադիոկոճակներինծանոթանալուտասը

տարիներիընթացքումՄիլդրեդըսովորելէրկարդալշրթունքներիշարժումները։Նակրկին

գլխովարեցևթավայիմեջդրեցհացիթարմշերտ։

Մոնթագընստեց։

—Չեմհասկանում՝ինչո՞ւեմայսպեսքաղցած,—ասացկինը։

—Դու...—սկսեցնա։

—Սոսկալիքաղցածեմ։

—Երեկերեկոյան...

—Եսլավչեմքնել։Անասելիվատեմզգում,—շարունակեցնա։—Աստվա՜ծիմ,

ինչպե՜սեմուտելուզում։Չեմհասկանում՝ինչու...

—Երեկերեկոյան...

Միլդրեդըցրվածհետևումէրնրաշրթունքներին։

—Ի՞նչէպատահելերեկերեկոյան։

—Մի՞թեոչինչչեսհիշում։

—Իսկի՞նչէեղել։Մենքհրավե՞րքունեինք։Կերուխո՞ւմէինքանում։Այսօրէլկարծես

խումհարիմեջեմ։Աստվա՜ծիմ,ինչպե՜սեմուզումուտել։Իսկո՞վկարմեզմոտ։

—Միքանիհոգի,—ասացնա։

—Այդպեսէլկարծումէի։—Նակծեցբովածհացիմիկտոր։—Ստամոքսիցավերունեմ,

բայցսարսափելիքաղցածեմ։Երեկվահավաքույթումհիմարություններհոչարեցի։

—Ո՛չ,—պատասխանեցնացածրաձայն։

Թավայիցդուրսթռավյուղիմեջկարմրեցրածհացիմիկտոր։Մոնթագըվերցրեց

տարօրինակշփոթմունքով,ասեսիրհետսիրալիրվարվեցին։

—Դուէլվատտեսքունես,—նկատեցկինը։

***

Կեսօրիցհետոանձրևտեղաց,ևշուրջբոլորըմթնեց.աշխարհնասեսպատվեցգորշ

շղարշով։Մոնթագըկանգնելէրնախասենյակումևբաճկոնինամրացնումէրնշանը,որի

վրահուրհրատումէրնարնջագույնսալամանդրը։Մտքերիմեջընկած՝նաերկարնայեց

օդափոխիչցանցին։Կինը,որսցենարէրկարդումհեռուստասենյակում,գլուխը

բարձրացրեցևհայացքըհառեցնրան։

—Հապամիտեսեք,նամտածումէ։

—Այո՛,—պատասխանեցՄոնթագը։—Քեզհետխոսելիքունեմ։—Միպահհապաղեց։—

Երեկգիշերդուկուլէիրտվելսրվակիբոլորհաբերը։

—Ի՜նչեսասում,—զարմացածգոչեցկինը։—Չիկարողպատահել։

—Սրվակըդատարկընկածէրհատակին։

—Եսչէիկարողայդանել։Ինչո՞ւպետքէխմեի,—ասացնա։

—Գուցեթեդուերկուհաբեսխմել,իսկհետոմոռացելևխմելեսևսերկուսը,ապա

կրկինմոռացելևէլիեսխմել,իսկհետո,արդենթմրած,մեկըմյուսիետևիցկուլեստվել

մնացածերեսունկամքառասունհաբերը։

—Անհեթեթությո՜ւն։Ինչո՞ւպիտիեսայդպիսիհիմարությունանեի։

—Չգիտեմ,—պատասխանեցՄոնթագը։

Միլդրեդնակնհայտորենցանկանումէր,որՄոնթագըշուտգնար։

—Եսդաչէիանի,—կրկնեցնա։—Միլիարդտարիմնար,չէիանի։

—Լավ,թողքոասածըլինի,—պատասխանեցնա։

—Ինչպեսկասերլեդին,—ավելացրեցՄիլդրեդըևկրկինխորասուզվեցսցենարի

ընթերցանությանմեջ։

—Այսօրի՞նչկացերեկայինծրագրում,—հոգնածհարցրեցՄոնթագը։

Միլդրեդըպատասխանեց՝հայացքըսցենարիցչկտրելով.

—Ներկայացումէ։Կսկսվիտասըրոպեից,պատկերներըցուցադրվումենսենյակիչորս

պատերին։Դերնինձուղարկելենայսօրառավոտյան,ստացելեմիբրևմրցանակ՝

անհրաժեշտքանակիկտրոններուղարկելովֆիրմային։Բոլորովիննորգաղափարէ.

պիեսըգրումեն՝բացթողնելովմիդեր։Տանտիրուհուայդպակասողդերըեսեմ

կատարում։Երբգալիսէբացթողածռեպլիկնարտասանելուպահը,բոլորընայումենինձ։

Եվեսարտասանումեմ։Օրինակ՝տղամարդնասումէ.«Ի՞նչկասեսայդմասին,Հելե՛ն»,

ևնայումէինձ։Իսկեսնստածեմահաայստեղ,ինչպեսբեմիկենտրոնում։Ես

պատասխանումեմ...Եսպատասխանումեմ...—Նամատըշարժեցձեռագրիտողերի

վրայով։—Ահա,սաէ.«Իմկարծիքով՝պարզապեսհիանալիէ»։Ապանրանքշարունակում

ենառանցինձ,մինչևորտղամարդըհարցնումէ.«Դուհամաձա՞յնես,Հելե՛ն»։Այդ

ժամանակեսպատասխանումեմ.«Դե,իհարկե,համաձայնեմ»։Իսկապես,հետաքրքիրէ,

չէ՞,Գայ։

Մոնթագըկանգնելէրնախասենյակումևլուռնայումէրկնոջը։

—Իրոք,շատհետաքրքիրէ,—կրկինասացՄիլդրեդը։

—Իսկինչի՞մասինէպիեսը։

—Եսարդենասացի։Գործողանձինքերեքնեն՝Բոբը,ՌութըևՀելենը։

—Օ՜հ...

—Անչափհետաքրքիրէ։Եվավելիհետաքրքիրկլիներ,եթեմենքունենայինքչորրորդ

հեռուստապատը։Ի՞նչեսկարծում,դեռերկա՞րենքկուտակելու,որպեսզիչորրորդպատը

փոխարինենքհեռուստատեսայինով։Ընդամենըերկուհազարդոլարարժե։

—Իմտարեկանվաստակիմեկերրորդը։

—Ընդամենըերկուհազարդոլար,—համառորենկրկնեցնա։—Չէրխանգարի՝գոնե

երբեմնէլիմմասինմտածեիր։Եթեմենքդնեինքչորրորդպատը,այսսենյակըկլիներ

արդենո՛չմիայնմերը,այնտեղկբնակվեինտարաշխարհիկ,արտասովորմարդիկ։Կարելի

էինչ֊որբանումտնտեսել։

—Առանցայդէլմենքշատբանումենքտնտեսումայնժամանակվանից,երբվճարեցինք

երրորդպատիարժեքը։Չե՞սհիշում,ընդամենըերկուամիսառաջենդրել։

—Ընդամենըերկուամի՞ս։—ՆամտախոհնայեցՄոնթագին։—Ցտեսություն,սիրելիս։

—Ցտեսությո՛ւն,—պատասխանեցնա՝ուղղվելովդեպիելքը,բայցհանկարծկանգ

առավուշրջվեց։—Իսկպիեսըերջանի՞կավարտունի։

—Մինչևվերջդեռչեմկարդացել։

Մոնթագըմոտեցավ,կարդացվերջինէջը,գլխովարեց,սցենարըվերադարձրեցկնոջնու

դուրսելավթացփողոց։

***

Անձրևըգրեթեկտրվելէր։Մայթիկենտրոնովաղջիկըքայլումէրայնպեսզգաստ,

գլուխըբարձրպահած,որնոսրկաթիլներնընկնենդեմքին։ՏեսնելովՄոնթագին՝ժպտաց.

—Բարև՛ձեզ։

Մոնթագըպատասխանեցողջույնին,ապահարցրեց.

—Այդի՞նչեքանում։Էլիինչ֊որբա՞նեքհնարել։

—Դե,իհարկե,չէ՛որեսխենթեմ։Գիտե՞ք,ինչհաճելիէ,երբանձրևըընկնումէդեմքիդ։

Սիրումեմքայլելանձրևիտակ։

—Ինձերևիդուրչգար,—պատասխանեցնա։

—Գուցեևդուրգար,եթեփորձեիք։

—Երբեքչեմփորձել։

Աղջիկնլիզեցշրթունքները։

—Նույնիսկհամնէհաճելի։

—Միշտուզումեքինչ֊որբանփորձել,—ասացնա։—Թեկուզմիանգամ,բայց՝փորձել։

—Պատահումէևմիքանիանգամ,—պատասխանեցաղջիկըունայեցձեռքիմեջ

թաքցրածառարկային։

—Ի՞նչկաայդտեղ,—հարցրեցՄոնթագը։

—Խատուտիկէ,մարգագետնումգտա,գուցեվերջիննէ։Երբեքմտքովսչէրանցնի,որ

այսքանուշաշնանըխատուտիկկլինի։Հիմահարկավորէքսելկզակին։Երբևէլսե՞լեքայդ

մասին։Տեսեք,—ասացաղջիկըևժպտալովծաղիկըքսեցկզակին։

—Ինչի՞համար։

—Եթեհետքմնա,նշանակումէ՝եսսիրահարվածեմ։Հը,ինչպե՞սէ։

Ուրիշելքչկար,պետքէկզակիննայեր։

—Հետքմնա՞ց,—հարցրեցաղջիկը։

—Դեղնեց։

—Հիանալիէ։Հիմաէլփորձենքձեզվրա։

—Իմըչիդեղնի։

—Տեսնենք։—Եվմինչևնաուշքիկգար,խատուտիկըխցկեցնրակզակիտակ։Մոնթագն

ակամաետքաշվեց։Աղջիկըսրտանցծիծաղեց։

—Զգաստկանգնեք։

ԱկնդետնայելովՄոնթագիկզակին՝նամռայլվեց։

—Դե,ի՞նչկասես։

—Ինչամո՜թէ,—բացականչեցաղջիկը։—Դուքսիրահարվածչեք։

—Ո՛չ,սիրահարվածեմ։

—Չիերևում։

—Սիրահարվածեմ,այնէլինչպե՜ս։—Նափորձեցհիշողությանմեջարթնացնելորևէ

մեկիկերպարը,բայցապարդյուն։—Սիրահարվածեմ,—համառորենկրկնեցնա։

—Այդպեսմինայեք,խնդրումեմ,հարկավորչէ։

—Խատուտիկնէմեղավոր,—ասացնա։—Ողջծաղկափոշինձերկզակինթափվեց,ինձ

ոչինչչմնաց։

—Եսձեզվշտացրի,չէ՞։Տեսնումեմ,որվշտացրի։Ներեցեք,եսիսկապեսչէի

ցանկանում...—աղջիկըթեթևակիկպավնրաարմունկին։

—Ո՛չ,ո՛չ,—փութովպատասխանեցնա։—Ամենինչկարգինէ։

—Եսպետքէգնամ։Ասեք,որներումեք,չեմուզում,որբարկանաքինձվրա։

—Չեմբարկանում,պարզապեսմիփոքրվշտացա։

—Եսգնումեմհոգեբույժիմոտ։Ինձստիպումենգնալ։Դե,եսէլհորինումեմնրա

համարայլևայլբաներ։Չգիտեմ,թեէլինչէմտածումիմմասին,բայցասումէ,որես

իսկականսոխիգլուխեմ։Հարկավորէշերտառշերտկճպել։

—Եսէլեմհակվածմտածելու,որդուքհոգեբույժիկարիքեքզգում,—ասացՄոնթագը։

—Ճիշտչէ։Դուքայդպեսչեքմտածում։

Նախորշունչքաշեց,ապավերջապեսասաց.

—Իսկապես,այդպեսչեմմտածում։

—Հոգեբույժըցանկանումէիմանալ՝ինչուեմսիրումթափառելանտառում,նայել

թռչուններին,թիթեռներորսալ։Երբևէձեզցույցկտամիմհավաքածուն։

—Լա՛վ,ցույցկտաք։

—Նրանքմիշտհարցուփորձենանում՝ինչո՞վեմզբաղվում։Եսնրանցասումեմ,որ

երբեմնպարզապեսնստումեմումտածում։Բայցչեմասում՝ինչիմասին։Թողգլուխ

կոտրեն։Երբեմնէլասումեմ,թեսիրումեմգլուխսետգցած,այայսպես,լեզվովորսալ

անձրևիկաթիլները։Գինուհամունեն։Դուքերբևէփորձե՞լեք։

—Ոչ,ես...

—Դուքինձներելեք,չէ՞։

—Այո՛։—Միպահնամտածեց։—Այո՛,ներելեմ։Աստվածգիտե,թեինչու։Դուք

առանձնահատուկեք,ձեզնիցկարելիէվիրավորվելումիաժամանակհեշտությամբներել։

Ասացիք՝տասնյո՞թտարեկանեք։

—Այո՛,մեկամսիցհետոկլրանա։

—Տարօրինակէ։Շատտարօրինակէ։Կինսերեսունէ,բայց,ինձերբեմնթվումէ,թե

դուքշատավելիմեծեքնրանից։Չեմհասկանում՝ինչի՞ցէայդզգացողությունը։

—Դուքնույնպեսառանձնահատուկեք,միստրՄոնթագ։Երբեմննույնիսկմոռանումեմ,

որհրկիզողեք։Կարելի՞էնորիցձեզբարկացնել։

—Հապա՛,ձեզտեսնեմ։

—Ինչպե՞սսկսվեց։Ինչպե՞սընկաքայնտեղ։Ինչպե՞սևինչո՞ւընտրեցիքհենցայդ

աշխատանքը։Դուքնմանչեքուրիշհրկիզողների։Եսգիտեմ,տեսելեմմիքանիսին։Երբես

խոսումեմ,դուքինձեքնայում։Երեկգիշեր,երբխոսքբացեցիլուսնիմասին,դուք

նայեցիքերկնքին։Նրանք,մյուսները,երբեքայդպեսչէինվարվի։Ուղղակիկհեռանային

ևինձչէինլսի։Գուցեսպառնային։Այժմմարդիկժամանակչունենիրարհամար։Իսկդուք

այնքանլավվարվեցիքինձհետ։Հազվագյուտերևույթէ։Ահաթեինչուէտարօրինակ,որ

դուքհրկիզողեք։Միտեսակչիսազումձեզ։

Մոնթագինթվաց,թեիրմարմինըճեղքվեցերկումասի,ըստորում՝միկեսըկրակիպես

տաքէր,մյուսը՝սառցասառն,մեկը՝փխրուն,մյուսը՝կարծր,մեկը՝դողդոջուն,մյուսը՝քարի

պեսպինդ։Եվնրաերկատվածեսիյուրաքանչյուրկեսըջանումէրոչնչացնելմյուսին։

—Ձերգնալուժամանակնէ,շտապեքհոգեբույժիմոտ,—ասացնա։

Աղջիկըփախավ՝թողնելովնրանանձրևիտակ,մայթինկանգնած։Երկարժամանականց

միայննաշարժվեց։

Միքանիքայլանելուցհետոհանկարծնագլուխըետգցեց,դեմքըպահեցանձրևին,

ապաբացեցբերանը...

***

Մեխանիկականշունըև՛քնածէր,և՛արթուն,ապրումէրումիաժամանակմեռածէրիր

մեղմդռռացող,մեղմթրթռացող,աղոտլուսավորվածբնում,որըգտնվումէրհրակայանի

գրասենյակիխավարմիջանցքիծայրում։Գիշերայիներկնքիփայլատշողերըներսէին

թափանցումքառակուսիմեծլուսամուտիմիջովուցանուցիրսփռվումհավաքովիգազանի

արույրե,պղնձեևպողպատեմասերիվրա։Լույսնարտացոլվումէրսուտակափայլ

ապակուկտորտանքներիմեջ,մեղմառկայծումտարօրինակռունգերիմազանոթիպես

բարակ,դյուրազգացնայլոնեմազիկներին։Նահազիվնկատելիցնցվումէրիր

սարդանման,ռետինապատութթաթերիվրա։

Մոնթագըցածսահեցբրոնզեձողով։Նադուրսելավնայելուքնածքաղաքին։Ամպերը

ցրվելէին,երկինքըջինջէր։Նածխեց,վերադարձավուկռանալով՝հայացքըսևեռեց

մեխանիկականշանը։Շունըհիշեցնումէրվիթխարիմեղու,որվերադարձելէրդաշտից,

ուրծաղիկներինեկտարինխառնվածէխելացնորությունևմղձավանջներծնողթույն։Նրա

մարմինըհագեցածէրայդթանձրուքաղցրհաշիշով,ևնաքնելէր՝ջանալովհաղթահարել

թույնիչարուժը։

—Ողջո՜ւյն,—շշնջացՄոնթագը՝ինչպեսմիշտկախարդվածնայելովմեռած

ևմիաժամանակկենդանիգազանին։

Գիշերները,երբձանձրանումէին,իսկդապատահումէրամենգիշեր,հրկիզողները

ներքևէինիջնումբրոնզեձողերով,ևշանհոտառությանհամակարգիտկտկացողսարքը

լարելովորոշակիհոտիվրա,հրակայանինկուղումբացէինթողնումառնետներ,երբեմն

ճտերկամէլկատուներ,որոնց,միևնույնէ,պետքէխեղդեին։Գրազէինգալիս,թեշունն

առաջինըորզոհինէբռնելու։Միքանիվայրկյանչանցած՝խաղնավարտվումէր.ճուտը,

կատունկամառնետըչէինէլհասցնումվազելմիքանիմետր,երբհայտնվումէինշան

փափուկթաթերիմեջ,նրադնչիցխայթիպեսդուրսցցվողչորսդյույմանոցասեղըզոհին

ներարկումէրզգալիքանակությամբմորֆիկամպրոկաին,որիցհետոսպանված

գազանիկիննետումէինաղբայրիչվառարանը,ևխաղըվերսկսվումէր։

Մոնթագըսովորաբարմնումէրվերևումևչէրմասնակցումայդզվարճություններին։

Միայնմեկանգամ,երկուտարիառաջ,նագրազեկավփորձառուխաղամոլներիցմեկի

հետևկորցրեցշաբաթվավաստակը։ՀատուցումըՄիլդրեդիկատաղիզայրույթնէր,մինչև

հիմաէլնահիշումէկնոջկաս֊կարմիրդեմքնուպրկվածերակները։Այժմգիշերներընա

պառկումէրմահճակալին,շրջվումպատիկողմը՝ականջդնելովներքևիցլսվողքրքիջի

պոռթկումին,հատակիվրաառնետներիճանկերիմանրիկկտկտոցին,մկներիջութակային

ծվծվոցին,անսպասելիլռությանը,երբշունըանաղմուկցատկով,վիթխարիստվերիպես

դուրսէրպրծնումբնից,ինչպեսուժեղլույսիտականակնկալհայտնվածգիշերաթիթեռ։

Նագտնում,բռնումէրզոհին,մխրճումասեղըևվերադառնումիրբույնը,որպեսզի

անմիջապեսհանդարտվիումեռնի։

Մոնթագըկպավշանմռութին։

Շունըգռմռաց։

Մոնթագըետցատկեց։

Շունըհանկարծկենդանացավ,չոքեցբնիմեջ,նեոնայինկայծերարձակող

կապտականաչաչքերովնայեցնրանուվերստինգռմռաց,տարօրինակ,ականջծակող

հնչյունէրդա,էլեկտրականդզզոցի,թավայիթշշոցիևմետաղիճռինչիխառնուրդ։

Կարծեսշարժմանմեջմտավինչ֊որհնամաշ,բարձիթողիարվածսարք,որճռռումէր

ժանգիցուհնությունից։

—Դե,դե,ծերո՛ւկ,—շշնջացՄոնթագը,ևնրասիրտըուժգինբաբախեց։

Նատեսավ՝ինչպեսշանմռութիցմատնաչափարծաթավունասեղդուրսցցվեցու

իսկույնանհետացավ,նորիցդուրսցցվեցուանհետացավ։Շանորովայնումուժեղանումէր

գռմռոցը,փայլփլունաչքերըգամվածէինՄոնթագին։

Մոնթագնընկրկեց։Շունըմիքայլարեց։Մոնթագըկառչեցձողից։Արձագանքելովնրա

հպումին՝ձողըվերսլացավևանաղմուկդուրսհանեցառաստաղիբացանցքով։Նաոտք

դրեցվերնահարկիկիսախավարհարթակին։Ամբողջովինդողումէր,դեմքըհողագույնէր

դարձել։Ներքևումշունըխաղաղվեցևկրկիննստեցիրսարդանման,ութաներևակայելի

թաթերիվրա՝շարունակելովմեղմդռռալ։Նրաբազմանիստակնաբյուրեղներըխամրեցին։

Մոնթագնանմիջապեսչհեռացավանցքիմոտից։Նաուզումէրնախմիքիչ

հանգստանալ։Նրաթիկունքում,հեռավորանկյունում,կանաչլուսամփոփիլույսիտակ

սեղանիշուրջնստածչորստղամարդթուղթէինխաղում։Նրանքթռուցիկնայեցին

Մոնթագին,բայցոչինչչասացին։Միայնփյունիկիպատկերովհրկիզապետիգլխարկկրող

մարդը,որչորուկձեռքերումպահելէրխաղաթղթերը,վերջապեսհետաքրքրվեցևգոչեց

սենյակիմիծայրիցմյուսը.

—Ի՞նչէպատահել,Մոնթագ։

—Նաինձչիսիրում։

—Ո՞վ։Շո՞ւնը։—Հրկիզապետըզննումէրխաղաթղթերը։—Վե՛րջտվեք։Նաչիկարող

սիրելկամչսիրել։Մեխանիկականշունըպարզապեսգործումէ։Բալիստիկայիխնդրի

նմանէ,նրահամարհետագիծենքհաշվարկել,որովշարժվումէ։Ինքնէգտնումթիրախը,

ինքնէվերադառնումիրբույնը,ինքնէլանջատվումէ։Պղնձալար,մարտկոց,

էլեկտրաէներգիա՝ահանրապարունակությունը։

Մոնթագըջղաձգորենօդկուլտվեց։

—Նրահոտառությանհամակարգըկարելիէհարմարեցնելցանկացածգործողության,

միքիչամինաթթու,միքիչծծումբ,միքիչճարպերևորոշչափովալկալիներ։Այդպեսչէ՞։

—Բոլորնէլդագիտեն։

—Մեզնիցյուրաքանչյուրիարյանբաղադրությունըևտոկոսայինհարաբերությունը

գրանցվածէներքևիընդհանուրքարտարանում։Ինչդժվարբանէ,եթեմեկնումեկըորոշի

մեքենա֊շանհիշողությունըթեկուզմասնակիհարմարեցնելայսկամայնբաղադրությանը,

ասենք,ամինաթթուներին։Դաբավականէ,որնաանիայն,ինչհիմաարեց,այսինքն՝

արձագանքեցիմներկայությանը։

—Գրո՛ղըտանի,—ասացհրկիզապետը։

—Նագրգռվածէ,բայցկատաղածչէ։Պարզապեսինչ֊որմեկընրահիշողությունըլարել

էճիշտայնքան,որնասկսիգռմռալ,հենցորկպչեմնրան։

—Ախրո՞վկաներնմանբան,—հարցրեցհրկիզապետը։—Դուքայստեղորևէթշնամի

ունե՞ք,Գա՛յ։

—Որքանգիտեմ՝ոչ։

—Վաղըմեխանիկներըկստուգենշանը։

—Առաջինդեպքըչէ,որվախեցնումէինձ,—շարունակեցՄոնթագը։—Անցածամիս

երկուանգամայդպեսվարվեց։

—Վաղըամենինչկստուգենք։Մի՛անհանգստացեք։

ԲայցՄոնթագըդեռևսկանգնածէրբացանցքիմոտ։Հանկարծնահիշեցիրտան

նախասենյակիօդափոխիչցանցիևայնմասին,թեինչէրթաքնվածնրաետևում։Իսկեթե

հրակայանումորևէմեկըգիտիայդմասինև«պատմե՞լէ»շանը։

ՀրկիզապետըմոտեցավՄոնթագինևհարցականնայեցնրան։

—Եսփորձումեմպատկերացնել,—ասացՄոնթագը,—թեինչիմասինէգիշերները

շունըմտածումիրբնում։Նաիսկապե՞սկենդանանումէ,երբնետվումէմարդուվրա։

Սարսափելիէ։

—Նաոչինչչիմտածում,բացիայն,ինչմենքտեղադրելենքնրամեջ։

—Շատափսոս,—ցածրաձայնասացՄոնթագը,—որմենքնրանմղումենքմիայն

հետապնդելու,որսալու,սպանելու։Ի՜նչամոթէ,որուրիշոչինչչենքկարողսովորեցնել։

ՀրկիզապետԲիթինքամահրանքովփնչացրեց.

—Հիմարությունէ։Մերշունըհիանալինմուշէայնբանի,թեինչկարողէստեղծել

մարդկայինհանճարը՝կատարելագործվածհրացան,որինքնէգտնումթիրախըևխփում

անվրեպ։

—Այդէ,որկա։Հասկանո՞ւմեք,եսչեմուզումդառնալնրահերթականզոհը,—ասաց

Մոնթագը։

—Իսկինչո՞ւէձեզայդպեսանհանգստացնում։Ձերխիղճըմաքուրչէ՞,Մոնթագ։

Մոնթագըարագորենաչքերըհառեցնրան։

Բիթինկանգնելէր՝չկտրելովնրանիցսևեռունհայացքը,հանկարծհրկիզապետի

շրթունքներըբացվեցին,ևնամեղմ,գրեթեանձայնծիծաղեց։

***

Մեկօր,երկուօր,երեք,չորս,հինգ,վեց,յոթօր։Եվամենօր,տնիցդուրսգալով,նա

գիտեր,որՔլարիսըինչ֊որտեղէ,մոտերքում։Միանգամտեսավ,թեինչպեսէնաթափ

տալիսընկուզենին,մյուսանգամմարգագետնումնստած՝կապույտսվիտերէրգործում,

երեքթեչորսանգամիրտանառմուտքիննագտավաշնանայինծաղիկներիփունջ,մի

բուռշագանակ՝փոքրիկտոպրակիմեջ,աշնանայինտերևներիտրցակ՝խնամքովկպցված

սպիտակթղթիէջինուամրակովփակցվածմուտքիդռանը։ԵվամեներեկոՔլարիսը

ուղեկցումէրնրանմինչևանկյունադարձ։Միօրանձրևոտէր,մյուսօրը՝պարզեղանակ,

ապասաստիկքամիէրփչում,հետոկրկինխաղաղէրուտաք,իսկհետո՝շոգուհեղձուկ,

կարծեսամառըվերադարձելէր,ևՔլարիսիդեմքըպատվելէրթեթևարևայրուքով։

—Ինչո՞ւէինձթվում,—ասացնա,երբհասանմետրոյիմուտքին,—թեձեզվաղուցեմ

ճանաչում։

—Որովհետևինձդուրեքգալիս,—պատասխանեցաղջիկը,—եսձեզնիցոչինչչեմ

պահանջում։Նաևնրահամար,որմենքհասկանումենքիրար։

—Ձեզհետեսինձծերեմզգում,շատծեր,ձերհորտեղնեմզգում...

—Իսկապե՞ս։Իսկինչո՞ւդուքաղջիկչունեք,ինձնմանմիաղջիկ,եթեայդքանսիրումեք

երեխաներին։

—Չգիտեմ։

—Կատակումեք։

—Ուզումէիասել...—նակմկմացևգլուխնօրորեց։—Գիտեք,իմկինը...Միխոսքով,նա

չկամեցավերեխաունենալ։

Ժպիտըչքացավաղջկադեմքից։

—Ներեցեք։Ինձթվաց,թեդուքծիծաղումեքինձվրա։Եսպարզապեսհիմարեմ։

—Ո՛չ,ո՛չ,—բացականչեցնա։—Շատլավէ,որհարցրիք։Ինձայնքանվաղուցոչոքայդ

մասինչիհարցրել։Ոչմեկըժամանակչունիզբաղվելուքեզնով...Շատլավէ,որհարցրիք։

—Եկեքուրիշբաներիմասինխոսենք։Գիտե՞ք,ինչպեսենբուրումթափվածտերևները։

Դարչինիհոտունեն։Հապահոտքաշեք։

—Այո...Իսկապես,դարչինէհիշեցնում։

Աղջիկըիրշողշողունմուգաչքերովնայեցնրան։

—Ինչո՞ւեքամենանգամզարմանում։

—Որովհետևնախկինումերբեքչեմնկատել...Ժամանակչկար...

—Իսկդուքնայեցի՞քազդավահանակներին։Հիշո՞ւմեք,եսձեզասելեմ։

—Նայեցի։—Եվակամածիծաղեց։

—Այժմշատավելիգեղեցիկեքծիծաղում։

—Իսկապե՞ս։

—Այո՛։Ավելիանկաշկանդ։

Հանկարծնաթեթևուհանգիստզգաց։

—Ինչո՞ւդպրոցչեքգնացել։Սովորելուփոխարենօրերովթափառումեքմենակ։

—Դե,դպրոցումինձչենսպասում,—պատասխանեցաղջիկը։—Իսկգիտե՞քինչու,

ասումեն,իբրեսմարդամոտչեմ,որդժվարեմմտերմանում։Տարօրինակէ։Իրականում

շատմարդամոտեմ։Կարևորնայնէ,թեինչենքհասկանումմարդամոտասելով։Իմ

կարծիքով՝մարդկանցհետշփվել,նշանակումէայնպեսզրուցել,ինչպեսմենքենք

զրուցում։—Նաափիմեջչխկչխկացրեցմիքանիշագանակ,որոնքգտելէրայգում,ծառի

տակ։—Կամզրուցելայնմասին,թեինչզարմանալիէաշխարհը։Սիրումեմմարդկանց

հետլինել։Բայցբոլորինիրարգլխիհավաքելևթույլչտալոչմեկինբառասել՝ի՞նչշփում

է։Դասհեռուստացույցով,բասկետբոլի,բեյսբոլիկամվազքի,հետոպատմությանդաս՝

ինչ֊որբանենքարտագրում,կամէլնկարչությանդաս՝ինչ֊որբանենքարտանկարում,

հետոկրկինսպորտ։Գիտե՞ք,դպրոցումմենքերբեքհարցչենքտալիս։Համենայնդեպս՝

մեծամասնությունը։Նստումենքուլռում,իսկմեզռմբակոծումենպատասխաններով՝

թրը՛խկ,թրը՛խկ,թրը՛խկ...Հետոմիչորսժամէլնստումենքևուսումնականկինոնկար

դիտում։Այդի՞նչշփումէ։Բազմաթիվձագարներեն,որոնցմեջջրհորդաններովջուրեն

լցնումմիայննրահամար,որդուրսթափվիմյուսծայրից։Դեռհետնէլհավատացնումեն,

թեիբրգինիէ։Օրվավերջինայնպեսենքհոգնում,որմիայնկարողենքընկնելումրափել

կամէլգնալզվարճավայր՝կռիվսարքելևկամապակիջարդելուհատուկսրահումապակի

փշրել,կամէլպողպատեմեծգնդովմեքենախորտակելավտովթարիտաղավարում,կամ

թենստելմեքենաևսլանալփողոցներով։Այդպիսիմիխաղկա՝ո՞վառաջինըկվախենա,

սրընթացդեմառդեմքշումենիրարվրա,պարտվումէնա,ովառաջիննէխույստալիս։

Թերևսնրանքիրավացիեն.հավանաբար,եսմարդամոտչեմ։Ընկերներչունեմ։Դաէլ

կարծեստեղիքէտալիս,թեխախտվածեմ։Բայցիմբոլորհասակակիցներըկամճչումու

ցատկումենխելագարիպես,կամէլծեծկռտումենիրար։Նկատե՞լեք,որայժմմարդիկ

անողոքենմիմյանցնկատմամբ։

—Դուքդատումեքպառավինման։

—Երբեմնինձհենցպառավեմզգում։Վախենումեմիմհասակակիցներից։Նրանք

սպանումենիրար։Մի՞թեմիշտայդպեսէեղել։Քեռիսասումէ,որոչ։Միայնանցածտարի

իմտարեկիցներիցվեցըսպանվեց։Տասըզոհվեցավտովթարից։Եսնրանցիցվախենումեմ,

ևայդպատճառովէլչենսիրումինձ։Քեռիսասումէ,որիրպապըդեռևսհիշումէրայն

ժամանակները,երբերեխաներնիրարչէինսպանում։Բայցդաշատվաղուցէեղել,այն

ժամանակամենբանայլկերպէեղել։Քեռիսասումէ,որայնժամանակմարդիկկարծում

էին,որյուրաքանչյուրոքպետքէունենապատասխանատվությանզգացում։Իդեպ,ես

ունեմ։Եվդաայնպատճառով,որվաղուց,երբդեռփոքրէի,ինձմիլավդնգստելեն։Ինքս

եմկատարումտանբոլորգնումները,ինքսեմկարգիբերումբնակարանը։

—Բայցամենիցավելի,—շարունակեցաղջիկը,—համենայնդեպս,սիրումեմդիտել

մարդկանց։Երբեմնողջօրըլինումեմմետրոյում,նայումեմմարդկանց,ականջդնում

նրանցխոսակցությանը։Ուզումեմիմանալ՝ովքե՞րեն,ի՞նչենցանկանում,ո՞ւրենգնում։

Երբեմննույնիսկայցելումեմզվարճավայրեր,կամկեսգիշերինզբոսնումքաղաքի

արվարձաններովսլացողհրթիռայինավտոմեքենաներով։Ոստիկանությունը

ուշադրությունչիդարձնում,միայնթեդրանքապահովագրվածլինեն։Եթեգրպանումդկա

տասըհազարդոլարիապահովագրականանդորրագիր,ուրեմն՝ամենինչկարգինէ,

ևբոլորըերջանիկուգոհեն։Երբեմնծածուկխոսակցություններեմլսումմետրոյումկամ

էլհանքայինջրիկրպակներիմոտ։Եվգիտե՞քինչ։

—Ի՞նչ։

—Մարդիկոչնչիմասինչենխոսում։

—Չիկարողպատահել։

—Այո...Ոչնչիմասին։Դատարկախոսումեն՝նորաձևություն,լողավազաններ,

ավտոմեքենաներիմակնիշներ,ևամենինչինավելացնում.«Փառահե՜ղէ»։Նրանքբոլորնէլ

չաչանակինմանշարունակնույնմիտքնենկրկնում։Իսկսրճարանումլարումեն

անեկդոտներիտուփերըևլսումնույնմաշվածսրախոսություններըկամէլմիացնումեն

երաժշտականպատըևնայում,թեինչպեսենվետվետումգունավորնախշերը։Բայցչէ՛որ

այդամենըկատարելապեսանբովանդակգունախաղէ։Հապապատկերասրահնե՜րը։

Երբևէմտե՞լեք։Այնտեղնույնպեսամենինչվերացականէ։Քեռիսասումէ,որմի

ժամանակայդպեսչիեղել,նկարներըորոշակիասելիքենունեցել,նույնիսկմարդկանցեն

պատկերել։

—Քեռիսայսէասում,քեռիսայնէասում...Հավանաբարձերքեռիննշանավորմարդէ։

—Իհարկե,նշանավորէ։Դե,եսպետքէգնամ։Ցտեսությո՜ւն,միստրՄոնթագ։

—Ցտեսություն։

—Ցտեսություն...

***

Մեկօր,երկուօր,երեք,չորս,հինգ,վեց,յոթօր։Հրակայան։

—Մոնթագ,այսձողնայնպեսեքմագլցում,ինչպեսթռչուննէիջնումծառիսաղարթին։

Երրորդօր։

—Մոնթագ,ինչո՞ւեքետնամուտքիցներսգալիս։Էլիշո՞ւննէանհանգստացնումձեզ։

—Ոչ,ոչ։

Չորրորդօր։

—Մոնթագ,հապալսեք,թեինչզվարճալիդեպքէկատարվել։Ինձառավոտյան

պատմեցին։Սիեթլումմիհրկիզողկանխամտածվածձևովշանըլարելէիրիսկքիմիական

բաղադրությանվրաևդուրսհանելբնից։Այքեզինքնասպանությանմիջոց։

Հինգերորդ,վեցերորդ,յոթերորդօր։

ՀետոՔլարիսնանհետացավ։ՍկզբումՄոնթագընույնիսկչհասկացավ,թեայդօրն

ինչո՞վէտարբերվումմյուսներից,իսկբաննայնէր,որՔլարիսըոչմիտեղչէրերևում։

Մարգագետինըդատարկէր,ծառերըդատարկէին,փողոցը՝դատարկ։Եվմինչ

կգիտակցեր,թեինչնէհատկապեսպակասում,մինչսկսեցորոնելկորուստը,ինքը

կորցրեցիրեն։Մոտենալովմետրոյին,նրանարդենանորոշտագնապէրհամակել։Ինչ֊որ

բանէրկատարվել՝խաթարելովայնորոշակիկարգուկանոնը,որինվարժվելէր։Ճիշտէ,

այդկարգուկանոնըպարզուհասարակէր,հաստատվելէրընդամենըմիքանիօրառաջ,

բայց,այնուամենայնիվ...քիչմնացետդառնար։Գուցենորի՞ցանցնիմետրոյիցմինչև

տունընկածճանապարհը։Մոնթագըհամոզվածէր,որեթեմիանգամէլանցնի,Քլարիսը

կհասնիիրեն,ևամենինչկլինիառաջվապես,բայցարդենուշէր։Մոտեցողգնացքըվերջ

դրեցերկմտանքին։

Խաղաթղթերիշրշյուն,ձեռքերիշարժում,կոպերիթրթիռ,խոսողժամացույցիձայն,որը

միալարազդարարումէհրակայանիգրասենյակիառաստաղից.«...Գիշերվաժամըմեկն

անցէերեսունհինգրոպե,հինգշաբթի,նոյեմբերիչորսը...Ժամըմեկնանցէերեսունվեց

րոպե...Ժամըմեկնանցէերեսունյոթրոպե...»։Խաղաթղթերիխշշոցկեղտոտսեղանին։

ՁայներըհասնումէինՄոնթագին,չնայածամուրփակվածկոպերիվարագույրին,որովնա

ձգտումէրգեթմիակնթարթպաշտպանվել։Բայցփակաչքերովէլնապարզորոշզգումէր

այնամենը,ինչշուրջըկար.ցոլացողփայլեցվածպղինձ,ճառագայթողլամպեր,

հրակայանիլռությունը։Եվոսկեուարծաթեդրամներիփայլը։Սեղանիշուրջընստած

մարդիկ,որոնցայժմնաչէրտեսնում,նայումէինիրենցխաղաթղթերին,հոգոցհանում,

սպասում։«Ժամըմեկնանցէքառասունհինգրոպե...»։Խոսողժամացույցն,ասես,ողբում

էրմռայլառավոտիևանուրախտարվաանցնողրոպեները։

—Ի՞նչէպատահել,Մոնթագ։

Նաբացեցաչքերը։

Ինչ֊որտեղխզխզացռադիոն.

—Ցանկացածպահինկարողէպատերազմհայտարարվել։Երկիրըպատրաստ

էպաշտպանելուիր...

Հրակայանիշենքըցնցվեց,հրթիռայինռմբակոծիչներըդղրդոցովակոսեցինլուսադեմի

սևամածերկինքը։

Մոնթագըշփոթահարթարթեցաչքերը։Բիթինզննումէրնրան՝որպեսթանգարանային

ցուցանմուշի։Ուրորէնաոտքիկելնի,կմոտենա,կկպչիՄոնթագին,կբացահայտինրա

հանցանքը,նրատառապանքներիպատճառը։Հանցա՞նքը։Բայցո՞րնէիրհանցանքը։

—Ձերխաղալուհերթնէ,Մոնթագ։

Մոնթագըհայացքնետեցիրառջևնստածմարդկանց։Նրանցդեմքերըթխացելէին

հազարավորիսկականուտասնյակհազարավորերևակայականհրդեհներիբոցից,

մասնագիտությունըանբնականկարմրությամբէրներկելնրանցայտերըևբորբոքել

աչքերը։Նրանքհանգիստ,առանցաչքերըթարթելունայումէինպլատինեվառիչների

բոցին,ծխելովիրենցանփոփոխսևծխամորճը։Նրանքսևահերէին,մրահոն,կապույտին

տվող,մաքուրսափրվածևմիաժամանակասեսմոխրոտդեմքերով.ժառանգական

արհեստիդրոշմը։Մոնթագըցնցվեց,բերանըկիսաբացմնաց,նրագլխումսոսկալիմիտք

ծագեց։Ինքըերբևէտեսե՞լէմիհրկիզող,որըչունենարսևմազեր,սևհոնքեր,այրված

դեմքևայդկապտաբծերը՝մաքուրսափրվածումիաժամանակկարծեսվաղուցչսափրված

այտերին։Այդմարդիկջրիերկուկաթիլիպեսնմանէինհենցիրեն։Մի՞թեհրկիզողներին

ընտրումէինոչմիայնըստհակումների,այլևըստարտաքինտեսքի։Նրանցդեմքերը

մոխրիևմրիգույնիցբացի,այլերանգներչունեին,նրանցիցանբաժանէրմխացող

ծխամորճերիցփչողխանձահոտը։Ահա,ծխախոտիծխիամպովպարուրվածոտքիէելնում

հրկիզապետԲիթին,վերցնումէծխախոտինորտուփ,բացումէցելոֆանեթաղանթը,որը

ճմռթվումէափիմեջ՝կրակիճարճատյունով։

Մոնթագըսևեռուննայեցձեռքիմեջսեղմածխաղաթղթերին։

—Ես...Եսմտքերիմեջընկա։Հիշեցիանցլալշաբաթվահրդեհըևայնմարդուն,որի

գրադարաննայրեցինք։Ի՞նչարեցիննրան։

—Ուղարկեցինգժանոց։Գժիպեսբղավումէր։

—Բայցչէ՛որնախելագարչէր։

Բիթինլուռխառնեցխաղաթղթերը։

—Եթեմարդըմտածումէ,որկարողէխաբելկառավարությանըևմեզ,նախելագարէ։

—Եսփորձումէիպատկերացնել,—ասացՄոնթագը,—թեինչենզգումնման

իրավիճակում։Պատկերացրեք,եթեհրկիզողներըվառեինմերտներնումերգրքերը։

—Մենքգրքերչունենք։

—Իսկեթեունենայի՞նք։

—Գուցեդուքունե՞ք։

Բիթինկկոցեցաչքերը։

—Եսչունեմ,—ասացՄոնթագըևսեղանիշուրջընստածմարդկանցկողքովակնապիշ

նայեցպատինկախվածարգելվածգրքերիցուցակներին։Այդգրքերիվերնագրերը

փայլկտումէինհրդեհներիցոլքերում,երբտարիներնուդարերըավերվումէինիրիսկ

կացնիհարվածներիներքոևիրձեռքիմեջսեղմածփողրակիցցայտողնավթիշիթից

թրջված՝վերածվումմոխրի։

—Ո՛չ,—կրկնեցնաևայտիվրաիսկույնզովասունսյուքզգաց։Ասեսկրկինկանգնածէր

իրտաննախասենյակում,ևծանոթօդափոխիչցանցիցփչողօդիհոսանքըսառեցնումէր

դեմքը։Եվնորիցնանստածէրզբոսայգումուզրուցումէրծեր,շատծերմարդուհետ։

Զբոսայգումնույնպեսպաղքամիէրփչում...

ՄիպահՄոնթագըվարանեց,ապահարցրեց.

—Մի՞շտէ,արդյոք...մի՞շտէայսպեսեղել՝հրակայաններ,մերաշխատանքը։Ժուկով֊

ժամանակով...եղելէ,չիեղել։

—Ժուկով֊ժամանակով...եղելէ,չիեղել...—գոչեցԲիթին։—Դրանքի՞նչխոսքերեն։

«Հիմար,ինչե՞րեսդուրստալիս,—մտածեցՄոնթագըիրմասին։—Եսինձմատնումեմ»։

Վերջինհրդեհիժամանակմանկականհեքիաթներիգրքույկընկավձեռքը,ևնակարդաց

առաջինտողը...

—Եսնկատիունեիհինժամանակները,—ասացնա։—Երբտներըդեռևսհրակայուն

չէին...—ևհանկարծնրանթվաց,թեայդբառերըինքըչիարտասանում,այլուրիշ,ավելի

ջահելմեկը։Նամիայնբացեցբերանը,իսկիրփոխարենխոսեցՔլարիսՄըքլելընը։—

Մի՞թեայնժամանակհրշեջներըհրդեհումէին,վառումևոչթեկանխումկամհանգցնում

հրդեհները։

—Ա՜յքեզզարմանալիբան,—ՍտոնմըննուԲլաքը,երկուսըմիասին,ասեսհրահանգով,

գրպաններիցարագորենհանեցինկանոնագրքերըևդրեցինՄոնթագիառջև։Կանոններից

բացի,այնտեղԱմերիկայիհրկիզողխմբերիհամառոտպատմություննէր,ևայժմբացված

էրՄոնթագինլավծանոթայդէջը.

«Հիմնադրվածեն1790թվականին՝գաղութներումանգլիամետգրականություննայրելու

նպատակով։ԱռաջինհրկիզողըԲենջըմինՖրանկլիննէ»։

Կանոններ.

1.Տագնապիազդանշանովանհապաղմեկնիր։

2.Արագորենվառիրկրակը։

3.Այրիրամենինչմինչևվերջ։

4.Առաջադրանքըկատարելով՝անմիջապեսվերադարձիրհրակայան։

5.Եղիրպատրաստնորահազանգի։

ԲոլորընայումէինՄոնթագին։Նաչէրշարժվում։

Հանկարծոռնացտագնապիազդանշանը։

Հերթապահությանշենքիառաստաղինտեղադրվածզանգըխփեցիրերկուհարյուր

զարկերը։Չորսաթոռներըակնթարթորենդատարկվեցին։Խաղաթղթերըձյանպես

թափվեցինհատակին։Բրոնզեձողըդողաց։Մարդիկանհետացան։

Մոնթագընստածէրիրաթոռին։Աշխուժանալով՝ներքևումփնչացնարնջագույն

վիշապը։

Մոնթագըվերկացավև,ասեսքնիմեջ,ձողովցածիջավ։

Մեխանիկականշունըիրենթափտվեցբնիմեջ,աչքերըբռնկվեցինկանաչկրակներով։

—Մոնթագ,դուքմոռացելեքձերսաղավարտը։

Նապատիցպոկեցսաղավարտը,վազեց,ցատկեցոտնակին,ևմեքենանսլացավ։

Գիշերայինքամինշչակիոռնոցնումետաղիահեղդղրդյուննէրտարածումչորսբոլորը։

***

Եռահարկծեփաթափտունէրդա՝հինթաղամասերիցմեկում։Հավանաբարդիմացելէր

միհարյուրամյակիցոչպակաս։Ժամանակին,ինչպեսևքաղաքիբոլորտները,պատված

էեղելհրակայուննյութիբարակշերտով,ևթվումէր,սոսկայդփխրունպահպանական

կեղևնէփրկելնրանվերջնականավերումից։

—Տեղհասանք։

Շարժիչըմիանգամէլփնչացրեցուլռեց։Բիթին,ՍտոնմընըևԲլաքըարդենվազումէին

տանկողմը,հրակայունարտահագուստներիպատճառովայլանդակևանճոռնիտեսքով։

Մոնթագըվազեցնրանցետևից։

Նրանքաղմուկովխուժեցինտունևբռնեցինկնոջը,չնայածնաչէրէլփորձումփախչել

կամթաքնվել։Նականգնածէր,օրորվելովնայումէրառջևիդատարկպատին,ասեսշշմել

էրգլխինիջածհարվածից։Շուրթերնանձայնշարժվումէին,աչքերումայնպիսի

արտահայտությունկար,կարծեսջանումէրինչ֊որբանհիշել,բայցչէրկարողանում։

Վերջապեսհիշեց,ևնրաշրթունքներըդողալովարտաբերեցին.

—Արիացեք,Ռիդլի։ԱստծոողորմածությամբայսօրԱնգլիայումմենքայնպիսիմոմ

կվառենք,որվստահեմ,նրանքերբեքչենկարողհանգցնել։

—Վերջտվեք,—ասացԲիթին։—Որտե՞ղեննրանք։

Մեծագույնանտարբերությամբնաապտակեցկնոջըևկրկնեցհարցը։Ծերկինը

հայացքըսևեռեցԲիթիին։

—Դուքգիտեք,թեորտեղեն,այլապեսայստեղչէիքլինի,—ասացնա։Ստոնմընը

մեկնեցքարտիվրագրվածհեռախոսայինահազանգիտեքստը.

«ՀիմքերկանկասկածելուԷլմ֊Սիթիի№11տանձեղնահարկը։

Է.Բ.»։

—ՀավանաբարմիսիսԲլեյքնէ՝իմհարևանուհին,—ասացկինը՝կարդալով

սկզբնատառերը։

—Դելավ,տղանե՛ր։Ի՜գործ։

Հաջորդվայրկյանինարդենհրկիզողները,փայլփլողփոքրիկկացիններըճոճելով,

վազումէինաստիճաններով,ջարդումէինչկողպվածդռները,դատարկսենյակների

խավարումբախվումէինիրար,անկարգերեխաներինմանուրախաղմկելովուգոռալով։

—Հե՜յ,էհե՜յ։

ԳրքերիհեղեղթափվեցՄոնթագիգլխին,երբնածանրսրտով,սարսռալովբարձրանում

էրուղղաձիգսանդուղքով։Ինչվատեղավ։Առաջներումոչմիհարցչէրծագում...Նախ

հայտնվումէինոստիկանները,կպչունժապավենովփակումզոհիբերանըևկապկպելով,

գցումէինփայլփլունբզեզանմանմեքենայիմեջ,ինչ֊որտեղտանում։Երբհրկիզողները

տեղէինհասնում,տուննարդենդատարկէրլինում։Ոչմեկինցավչէինպատճառում,

միայնիրերնէինջարդում։Իսկիրերըցավչենզգում,նրանքչենգոռում,չենարտասվում,

ինչպեսկարողէգոռալևարտասվելայդկինը։Եվխիղճդհետոչէրտանջում։Սոսկ

մաքրումէին.հավաքարարիաշխատանք։Արագությամբ,ամենինչտեղը֊տեղին։Նավթ

լցրեք։Ո՞վլուցկիունի։

Բայցայսօրինչ֊որմեկըսխալէրթույլտվել։Այդկիննիրներկայությամբփչացնումէր

ողջծիսակարգը։Այդպատճառովէլբոլորըձգտումէինհնարավորինչափշատաղմկել,

կատակել,ծիծաղել,որպեսզիխլացնեննրալռությանդատապարտողկշտամբանքը։Թվում

էր՝կինըստիպելէդատարկպատերինաղաղակելվրդովմունքից,սենյակներումդեսուդեն

նետվողմարդկանցվրաթափելմեղքիմանրփոշի,որըսողոսկումէրնրանցռունգերիմեջ,

թափանցումհոգին...Շփոթմունքէ,անազնիվգործ։ՀանկարծՄոնթագըչարացավ։Իբրքիչ

հոգսուներ,հենցմիայնայդէրպակաս։Այդկինըայստեղչպիտիլիներ։

ԳրքերըթափվումէինՄոնթագիուսերին,ձեռքերին,վերպարզածդեմքին։Ահաճերմակ

աղավնուպեսթևերըթափահարելով,միգիրքհնազանդորենիջավուղիղնրաձեռքերի

մեջ։Աղոտ,երերունլույսիտակհատ֊հատգեղագիրբացէջըառկայծեցորպես

ձյունաճերմակփետուր։ԱճապարանքիևեռուզեռիմեջՄոնթագիհայացքըսոսկմի

ակնթարթսահեցնրավրայով,բայցկարդացածտողերըշամփրեցիննրաուղեղը

ևդրոշմվեցին,ինչպեսշիկացածերկաթիխարան։«Թվումէրթեժամանակըխոնջացած

նիրհումէ՝միջօրեիարևիտակ»4։Նավայրգցեցգիրքը։Եվանմիջապեսմեկուրիշնընկավ

ձեռքիմեջ։

—Հե՜յ,ո՞վկաներքևում։Մոնթագ,այստեղարի։

Մոնթագիձեռքըամուրճմլեցգիրքը,մոլիհավատացյալինմանսեղմեցկրծքին։

Ձեղնահարկում,փոշուամպհանելով՝հրկիզողներըխառնշտումէինամսագրերիկույտերն

ուցածշպրտում։Խփվածթռչուններիպեսդրանքընկնումէին,իսկկինը,փոքրիկաղջկա

պեսհնազանդ,կանգնելէրայդմեռածմարմիններիմեջ։

Ո՛չ,Մոնթագնինքըոչինչչիարել։Ամենինչարելէնրաձեռքը։Նրաձեռքնիրսեփական

ուղեղնունի,ամենդողացողմատիմեջխիղճուհետաքրքրասիրությունկա։Եվայդձեռքը

հանկարծգողդարձավ։Ահանագիրքըխոթեցթևիտակ,ամուրսեղմեցքրտնածմարմնին

ևդուրսեկավդատարկ...Ձեռնածուիճարպկություն։

—Տեսեք,ոչինչչկա։Խնդրեմ,եսանմեղեմ։Ոչինչչկա։

Նաապշահարուլարվածզննումէրայդսպիտակձեռքը,մերթհեռատեսությամբ

տառապողմարդունմանհեռացնումիրենից,մերթկույրիպեսմոտեցնումքթին։

—Մո՛նթագ։

Հոգոցհանելովնաշրջվեց։

—Հեռացե՛քայդտեղից,ապո՛ւշ։

Գրքերըթափվածէին,ինչպեսթարմձկանշեղջերըափին,որոնցհետոաղէինդնելու։

Հրկիզողներըցատկոտումէիննրանցվրայով,սայթաքում,ընկնում։Ոսկետառվերնագրերը

փայլատակումէինևմարում...

—Նա՜վթ։

Պոմպերըմիացրին,ևնավթիսառըշիթերըդուրսժայթքեցին451թվակիրբաքերից.

յուրաքանչյուրհրկիզողիմեջքինփոկերովամրացվածէրայդպիսիմիբաք։Նրանքնավթով

ողողեցինսենյակները,ապափութկոտիջանսանդուղքով։Նավթիգոլորշուցշնչահեղձ

Մոնթագըգայթելովքայլումէրվերջում։

—Դո՛ւրսեկեք,—կարգադրեցիննրանքկնոջը։—Շո՛ւտ։

Նածունկիէրիջելխառնիխուռնթափվածգրքերիմեջ,մատներովքնքշորենհպվումէր

թրջվածկազմերին,շոշափումուռուցիկվերնագրերը,ապակշտամբանքովնայեց

Մոնթագին։

—Դուքչեքստանաիմգրքերը,—վերջապեսասացնա։

—Օրենքըձեզհայտնիէ,—ասացԲիթին։—Որտե՞ղէձերողջամտությունը։Այս

գրքերումամենինչհակասականէ։Իսկականբաբելոնյանխառնաշփոթություն։Եվդուք

տարիներշարունակփակվելեքայստեղ։Դեննետեքայդամենը,ազատությունձեռք

բերեք։Այդգրքերիհերոսներըերբեքգոյությունչենունեցել։Հիմագնացինք։

Կինըգլուխնօրորեց։

—Այժմամբողջշենքըկայրվի,—ասացԲիթին։

Հրկիզողներիտձևկերպարանքներնուղղվեցինդեպիդուռը։ՆրանքնայեցինՄոնթագին,

որկանգնածէրկնոջկողքին։

—Հոնրանայստեղչե՞նքթողնելու,—զայրացածգոչեցՄոնթագը։

—Նաչիուզումհեռանալ։

—Պետքէստիպել։

Բիթինբարձրացրեցձեռքը,որիմեջվառիչնէր։

—Մենքպետքէվերադառնանքհրակայան։Սակայնայսմոլեռանդներըմիշտփորձում

ենինքնասպանությունգործել։Հայտնիբանէ։

Մոնթագըբռնեցկնոջթևքից։

—Եկեքինձհետ։

—Ո՜չ,—ասացնա։—Համենայնդեպս,ձեզնիցշնորհակալեմ։

—Հաշվումեմմինչևտասը,—ասացԲիթին։—Մեկ,երկու...

—Խնդրումեմ,—ասացՄոնթագըկնոջը։

—Հեռացե՜ք,—ասացկինը։

—Երեք,չորս...

—Դե,խնդրումեմ,—Մոնթագըկնոջըքաշեցիրետևից։

—Եսկմնամայստեղ,—ցածրաձայնպատասխանեցնա։

—Հինգ,վեց...

—Կարողեքայլևսչհաշվել,—ասացկինը։Նաբացեցմատները,ևնրաափիմեջերևաց

միփոքրիկ,բարակփայտիկ։

Սովորականլուցկուհատիկէր։

Տեսնելովայդ՝հրկիզողներըաճապարանքովդուրսնետվեցինտնից։ՀրկիզապետԲիթին,

արժանապատվությունըչկորցնելով,դանդաղնահանջեցդեպիելքիդուռը։Նրա

վարդագույնդեմքինհազարավորհրդեհներիուգիշերայինտագնապներիփայլնէր

վառվում։

—Աստվածիմ,—մտածեցՄոնթագը,—որքանճիշտէ։Տագնապիահազանգերըմիշտ

գիշերնենլինում։Ցերեկը՝երբեք։Մի՞թեպատճառնայնէ,որհրդեհնավելիգեղեցիկ

էգիշերը։

ԴռներիմեջտատամսողԲիթիիդեմքինխուճապհայտնվեց։Կնոջձեռքըսեղմումէր

լուցկումիակհատիկը։Օդըհագեցածէրնավթիկոկորդքերողհոտով։Մոնթագնզգաց,թե

ինչպեսէթաքցրածգիրքըկենդանիսրտինմանբաբախումթևատակին։

—Հեռացեք,—ասացկինը։

Մոնթագնզգաց,որինքըԲիթիիետևիցշարժվումէդեպիդուռը,ապաաստիճաններով

իջնումցած,քայլումմարգագետնիկողմը,որտեղերևումէրնավթիմուգ,չարագույժօձի

նմանվողհետագիծը։

Կինըգնումէրնրանցետևից։Նականգառավառմուտքիհարթակինևերկար,հանդարտ

հայացքձգեցնրանցվրա։Նրալռությունըդատապարտողէր։

Բիթինչխկացրեցվառիչը։

Բայցնաուշացավ։Մոնթագըսարսափիցքարացավ։

Շեմինկանգնածկինըքամահրականհայացքնետելովնրանցվրա՝լուցկինքսեց

բազրիքին։

Մարդիկտներիցդուրսվազեցինփողոց։

***

Հրակայանվերադառնալիսնրանքլուռէին։Իրարչէիննայում։ՄոնթագըԲիթիիևԲլաքի

հետնստածէրառջևում։Նրանքնույնիսկչէինծխում,միայնանխոսնայումէին

ճանապարհին։Սալամանդրըկտրուկթեքվեցխաչմերուկումևսլացավառաջ։

—Ռիդլի,—վերջապեսասացՄոնթագը։

—Ի՞նչ,—հարցրեցԲիթին։

—Նաասաց՝Ռիդլի։Ինչ֊որտարօրինակբանասաց,երբներսմտանք։«Արիացեք,

Ռիդլի»,—ասացնա։Եվէլիինչ֊որբան։Էլիինչ֊որբան...

—«ԱստծոողորմածությամբայսօրԱնգլիայումմենքայնպիսիմոմկվառենք,որը,

վստահեմ,նրանքերբեքչենկարողհանգցնել»,—ասացԲիթին։

ՍտոնմընըևՄոնթագըապշահարնայեցիննրան։

Բիթինմտախոհշփեցկզակը։

—ՍաասելէԼաթիմերանունովմարդըՆիկոլասՌիդլի5անունովմարդուն,երբնրանց

մեղադրելովիբրևհերետիկոսների՝ողջակիզումէինխարույկիվրաՕքսֆորդում,1555

թվականիհոկտեմբերիտասնվեցին։

ՄոնթագըևՍտոնմընըիրենցհայացքներըկրկինհառեցինսալարկուղուն,որն

արագորենառկայծումէրմեքենայիանիվներիտակ։

—Եսլեփ֊լեցունեմքաղվածքներով,ամենտեսակմեջբերում֊հատվածներով,—ասաց

Բիթին։—Հրկիզապետներիցշատերնենայդպիսին։Երբեմնզարմանումեմինքսինձվրա։

Ուշադիրեղեք,Ստոնմըն։

Ստոնմընըսեղմեցարգելակները։

—Գրողըտանի,—ասացԲիթին։—Մերշրջադարձնանցելենք։

***

—Ո՞վէ։

—Ուրիշո՞վկլինի,եսեմ,—մթությանմիջիցարձագանքեցՄոնթագը՝ետևիցփակելով

ննջարանիդուռը։

Կինըվերջապեսասաց.

—Լույսըվառիր։

—Ինձպետքչէ։

—Այդդեպքումպառկիրքնելու։

Նալսեց,թեինչպեսէկինըդժգոհշուռումուռգալիսանկողնում։Ճռռացիններքնակի

զսպանակները։

—Հարբա՞ծես,—հարցրեցՄիլդրեդը։

Ահա,ուրեմն,ինչպեսեղավ։Ամենինչումմեղավորէրիրձեռքը։Նազգաց,որիր

ձեռքերը,սկզբումմեկը,ապա՝մյուսըքաշեցինհանեցինբաճկոննունետեցինհատակին։

Հանածտաբատըկախվածէրձեռքերից,ևնաանտարբերշպրտեցմթությանմեջ,ինչպես

անդունդընետեր։

Նրաձեռքերըվարակվածեն,շուտովվարակըկախտահարիդաստակները,ապա

կհասնիարմունկներին,կբռնիուսերը,կայծինմանկտարածվիմիթիակիցմյուսը։Նրա

ձեռքերըհամակվածենանհագագահությամբ։Եվայժմայդագահությունըփոխանցվել

էնրաաչքերին,նաուզումէնայելունայել,անվերջնայել,ինչ֊որբանի,կարևորչէ՝ինչի,

միայնթենայել...

—Ի՞նչեսանում,—հարցրեցկինը։

Նաօրորվումէրխավարում՝գիրքըսեղմածքրտնաթորափիմեջ։

Միրոպեանցկիննասաց.

—Հը՞,երկա՞րեսայդպեսկանգնելուսենյակիկենտրոնում։

Նրակրծքիցանորոշհնչյունդուրսթռավ։

—Բա՞նասացիր,—հարցրեցկինը։

Կրկիննրաշուրթերիցանհասկանալիհնչյուններպոկվեցին։Նասայթաքելովհասավիր

մահճակալին,գիրքնանփութորենխցկեցսառցասառնբարձիտակևծանրորենփլվեց

անկողնուն։Կինըվախեցածճչաց։Նրանթվաց,թեՄիլդրեդըհեռվումէ,սենյակիմյուս

ծայրին,ևորիրանկողինըսառցեկղզիէանծիրօվկիանոսիմեջ։Կիննինչ֊որբանէր

ասում,խոսումէրտարբերհարցերիմասին,բայցնրահամարդրանքսոսկբառերէին՝

անկապուանիմաստ։Ճիշտայդպեսբարեկամներիցմեկիտանընալսելէր,թեինչպես

էերկուտարեկաներեխանարտաբերումանբովանդակբառակույտեր։

ԲայցՄոնթագըոչինչչասաց։Բավականժամանականց,լսելովնրահոգոցները,

Միլդրեդըվերկացավևմոտեցավնրաանկողնուն։Խոնարհվելով՝դիպավնրաայտերին։

Մոնթագըվստահէր,որերբՄիլդրեդըետքաշեցձեռքը՝ափըխոնավացելէր։

***

ՈւշգիշերինՄոնթագընայեցՄիլդրեդին։Նաքնածչէր։Օդումզնգումէրհազիվլսելի

մեղեդի՝կնոջականջներումկրկինխեցիներնէին,նավերստինլսումէրհեռավոր

երկրներիհեռավորձայները։Լայնբացվածաչքերըհառածէինառաստաղին,թանձր

խավարին,որպարուրելէրնրան։

Նահիշեցմիհինանեկդոտ.կինըայնքաներկարէշաղակրատումհեռախոսով,որ

հուսահատվածամուսինըհարկադրվածէլինումվազելմոտակահեռախոսախցիկը

զանգահարելունրանևպարզելու,թեինչէմատուցվելուճաշին։Չգնի,արդյոքիրհամար

ևսխեցետիպդյուրակիրհաղորդիչ,որպեսզիգիշերներըզրուցիկնոջհետ,շշնջանրա

ականջին,փսփսա,գոռա,ճչա,բղավի։Բայցի՞նչէփսփսալու։Ի՞նչէբղավելու։Ի՞նչկարող

էասելնրան։

Եվհանկարծկինըթվացայնքա՜նօտար,ասեսինքըբնավչիէլճանաչելնրան։

Պարզապեսսխալմամբընկելէանծանոթտուն,ինչպեսանեկդոտիայնմարդը,որըգիշերը

հարբածտունվերադառնալով՝բացելէուրիշիդուռը,մտելուրիշիտուն,պառկելուրիշի

կնոջանկողնում,իսկվաղառավոտյանվերէկացելուգնացելաշխատանքի,ևոչնա,ոչ

կինըոչինչչեննկատել...

—Մի՛լլի,—շշնջացնա։

—Ի՞նչ։

—Մի՛վախեցիր։Եսմիայնուզումէիհարցնել...

—Ասա։

—Ե՞րբենքմենքհանդիպելևորտե՞ղ։

—Ինչի՞համարենքհանդիպել,—հարցրեցնա։

—Դե,չէ՜։Եսհարցնումեմմերառաջինհանդիպմանմասին։

Նագիտեր,որհիմակիննանբավականկխոժոռվիխավարիմեջ։

Նապարզաբանեցիրմիտքը։

—Ե՞րբմենքառաջինանգամտեսանքիրար։Ե՞րբէր,որտե՞ղ։

—Դաեղելէ...—կմկմացնա։—Չգիտեմ։

Նրամարմնովդողանցավ։

—Մի՞թեչեսկարողհիշել։

—Դաայնքա՜նվաղուցէր։

—Տասըտարիառաջ։Ընդամենըտասը։

—Մի՛վրդովվիր։Չէ՛որփորձումեմհիշել։—Հանկարծնածիծաղեցտարօրինակ,

պոռթկունծիծաղով։—Զվարճալիէ։Իսկապես,որքա՜նզվարճալիէ։Մոռանալ,թեերբես

առաջինանգամհանդիպելամուսնուդ...Ամուսիննէլմոռացելէ,թեորտեղէհանդիպել

կնոջը...

Մոնթագըպառկածդանդաղշփումէրկոպերը,ճակատը,ծոծրակը։Ափերովծածկելէր

աչքերըևամուրսեղմումէր,կարծեսձգտելովտեղըբերելհիշողությունը։Չգիտեսինչու,

այժմաշխարհումամենիցկարևորբաննէր՝հիշել,թեորտեղէինքնառաջինանգամ

հանդիպելՄիլդրեդին։

—Ախրդաինչնշանակությունունի։—Նա,հավանորեն,վերկացավևգնացլողարան։

Մոնթագըլսեցծորակիցհոսողջրիճողփյունը,ապակլկլոց.կինըհաբերէրխմում։

—Այո,թերևս,չունի,—ասացնա։

Նափորձեցհաշվել,քանիհաբկուլտվեցՄիլդրեդը,ևհանկարծհիշողությանմեջ

հառնեցինայներկուսը,ցինկաներկիպեսկապտագունատդեմքերով,բարակշրթունքների

մեջսիգարետներ,ևէլեկտրոնայինաչքովօձը,որըգալարվելովավելիուավելիէր

խորանումմթության,հատակումնեխածջրակույտիմեջ...Նացանկացավձայնտալ

Միլդրեդին,հարցնել՝«Քանի՞հաբկուլտվիր։Էլիքանի՞սըկուլկտասևչեսզգա»։Եվ

այդպեսշարունակ։Եթեոչհիմա,ապաքիչհետո,եթեոչայսգիշեր,ուրեմնհաջորդ

գիշեր...Իսկեսանընդհատանքունպետքէպառկեմև՛այս,և՛հաջորդգիշերը,և՛էլիշատ

գիշերներ—այժմ,երբդասկսվելէ։Նամանրամասնհիշեցպատահարը,մահճակալին

փռվածկնոջանշարժմարմինը,երկուբուժակներին,որոնքոչթեհոգատարությամբ

հակվելէիննրավրա,այլձեռքերըկրծքներինխաչած՝անտարբերկանգնել։Այդգիշեր

կնոջանկողնումոտնազգաց,որեթենամեռնի,ինքըչիսգա,քանզիդակլինիօտար

մարդումահ,որիդեմքըանցողակիտեսելէփողոցումկամթերթայինլուսանկարում...Եվ

դաայնքա՜նսոսկալիթվաց,որնալացեղավ։Նաարտասվումէրոչթեայնմտքից,որ

Միլդրեդըկարողէմեռնել,այլորնրամահնայլևսչիկարողարցունքքամելիրենից։

Հիմար,դատարկմարդ,ևնրակողքին՝հիմար,դատարկկին,որինիրաչքիառաջէլավելի

իմաստազրկեցէլեկտրոնայինաչքովայդքաղցածօձը...

«Որտեղի՞ցէայսդատարկությունը,—հարցրեցինքնիրեն։—Ինչո՞ւինչորունեիր,

չքացելէ,մնացելէլոկդատարկությունը։Եվմեկէլայդծաղիկը,այդխատուտիկը»։Նա

ամփոփեցարդյունքները։«Ի՜նչամոթէ։Դուքսիրահարվածչեք»։Իսկինչո՞ւսիրահարված

չէ։

Ճշմարիտնասած,եթելրջորենխորհի,ապաիրևՄիլդրեդիմիջևմիշտէլպատէեղել։

Ավելիստույգ՝ոչթեմեկ,այլամբողջերեքպատ,որոնքայնքա՜նթանկնստեցին։Այդ

պատերիվրաբոլորքեռիները,մորաքույրերը,զարմիկ֊զարմուհիները,բարեկամ֊

բարեկամուհիներըփնթփնթանկապիկներիոհմակեն,որոնքանիմաստուանկապ

բլբլացնումեն,ոչինչ,ոչինչչասելով,բա՜րձր,բարձր,բարձրգոռալով։Հենցսկզբիցնա

նրանցկոչեց«ազգականներ»։«Ինչպե՞սէքեռիԼուին»,«Ո՞վ»,«ԻսկմորաքույրՄո՞դը»։

Ի՞նչկերպարէրամենիցհաճախհառնումնրաերևակայությանմեջ,երբմտածումէր

Միլդրեդիմասին.անտառումմոլորվածփոքրիկաղջիկ(միայնթե,որքանէլտարօրինակ

լինի,այնտեղծառերչկային)կամ,ավելիճիշտ...փոքրիկաղջիկ,որմոլորվել

էանապատում,որտեղմիժամանակծառերենեղել(ցանուցիրհետքերպահպանվելեն),

իսկավելիորոշակի՝Միլդրեդըիր«խոսող»հյուրասենյակիկենտրոնումնստած։«Խոսող

հյուրասենյակ»։Որքա՜նդիպուկէասված։Երբէլինքըմտելէայնտեղ,պատերըմիշտէլ

զրուցելիսենեղելՄիլդրեդիհետ։

—Հարկավորէինչ֊որբանանել։

—Այո՛,այո՛,հարկավորէ։

—Էլինչո՞ւենքպարապկանգնել։

—Եկեքգործանենք։

—Եսայնպեսզայրացածեմ,որկարողեմթքել։

Ինչի՞մասինեննրանքխոսում։Միլդրեդըչէրկարողանումբացատրել։Ովո՞ւմվրաէր

զայրացած։Ի՞նչենուզումնրանքանել։Միլդրեդըչգիտեր։

—Սպասիրևինքդկտեսնես,—ասումէրնա։

Մոնթագընստումէրևսպասում։

Պատերիցթափվումէրհուժկուամպրոպիորոտը։Երաժշտաթյունըռմբակոծումէրնրան

այնպիսիվիթխարիուժով,ասեսթենրաջլերըպոկումենոսկորից,ծնոտըցնցում,ևնրա

աչքերըպտտվումէինակնակապիճներում։Իսկականցնցում։Իսկերբայդամենը

վերջանումէր,նազգումէրժայռիցցածնետվածայնմարդունման,որինօդում

պտտեցրելէինկենտրոնախույսուժերիցստացվածարագությամբուշպրտելջրվեժիմեջ։

Եվնաթռչումէրսրընթաց,թռչումէրվիհիմեջ,ևհատակըչէրերևում,արագությունն

այնպիսինէր,որչէրդիպչումպատերինանգամ...Գահավիժումէրներքև՜...ներքև՜...Եվ

շուրջըոչի՜նչչկար...Դատա՜րկէր։

Որոտըհանդարտվեց։Երաժշտությունըլռեց։

—Հը՛,ինչպե՞սէ,—ասացՄիլդրեդը,—ցնցողէ,չէ՞։

Այո՛,իսկապեսցնցողէր։Ինչ֊որբանէրկատարվել,թեպետպատերիվրայիմարդիկայդ

ընթացքումգրեթեչշարժվեցին,ևնրանցմիջևոչինչէլտեղիչունեցավ։Բայց

զգացողություննայնպիսինէր,որկարծեսքեզանցենկացրելլվացքիմեքենայիմիջով

կամկլանելվիթխարիփոշեծծիչով,որշնչահեղձեսլինում,խեղդվումես

երաժշտությունից,հնչյուններիխառնաղմուկից։Քրտինքիմեջկորած,ուժասպառ

Մոնթագըդուրսթռավհյուրասենյակից։Միլդրեդըմնացիրբազկաթոռիննստած,ևկրկին

Մոնթագինէինհասնում«ազգականների»ձայները։

—Այժմամենինչլավկլինի,—ասումէրմորաքույրերիցմեկը։

—Օ՜,այդքանհամոզվածմի՛եղիր,—պատասխանումէրզարմիկը։

—Խնդրումեմ,մի՛բարկացիր։

—Ո՞վէբարկանում։

—Դու։

—Ե՞ս։

—Այո՛։Ուղղակիգժվումես։

—Ինչո՞ւեսայդպեսկարծում։

—Որովհետև...

—Շատլավ,—բացականչեցՄոնթագը,—բայցինչի՞մասինեննրանքվիճում։Ովքե՞րեն

այսմարդիկ։Ո՞վէայստղամարդը,ովէայսկինը։Ի՞նչէ,նրանքմարդուկի՞նեն։

Բաժանվա՞ծեն։Նշանվա՞ծեն։Աստվա՜ծիմ,անհնարէորևէբանհասկանալ։

—Նրանք...—սկսեցՄիլդրեդը։—Գիտե՞ս,նրանք...դե,տեսնումես,վիճելեն։Նրանք

հաճախենվիճում։Միայնթելսեիր...Կարծումեմ՝ամուսիններեն։Այո՛,այո՛,հենց

ամուսիններեն։Ի՞նչկաոր։

Իսկեթեհյուրասենյակըչլիներ,եթեչլինեինայսերեքխոսողպատերը,որոնց,Միլդրեդի

երազանքիհամաձայն,շուտովկավելանաչորրորդը,այդժամանակկլիներբացմեքենան,

որըՄիլդրեդըվարումէրժամումհարյուրմղոնարագությամբ։Նրանքսլանումէին

քաղաքով,ևՄոնթագըգոռում,ձայնէրտալիսկնոջը,իպատասխան՝կիննէլէրբղավում,

ևերկուսնէլոչինչչէինլսումշարժիչիդղրդյունիցբացի։

—Արագությունըհասցրունվազագույնի,—գոչումէրՄոնթագը։

—Ի՞նչ,—ճչումէրՄիլդրեդը։

—Նվազագույնարագությամբշարժվիր։Իջեցրումինչևհիսունհինգ։

—Ի՞նչ,—ճչումէրկինը՝չլսելով։

—Դանդաղեցրո՜ւ,—գոռումէրնա։

Պակասեցնելուփոխարեն,Միլդրեդըմեծացնումէրժամումմինչևհարյուրհինգմղոն,

ևՄոնթագիշունչըկտրվումէր։

Իսկերբիջնումէինմեքենայից,Միլդրեդիականջներումարդենդրվածէինլինում

խեցիները։

***

Լռությունէ։Միայնքամինէմեղմսոսափումդրսում։

—Միլդրեդ։—Նաշրջվեցանկողնում։Ձեռքըմեկնելով՝կնոջականջներիցդուրսքաշեց

պստլիկերաժշտամիջատները։

—Մի՛լդրեդ,Մի՛լդրեդ։

—Այո՛,—հազիվլսելիհնչեցնրաձայնը։

Մոնթագինթվաց,թեինքընույնպեսփոխակերպվելէայնտարօրինակէակներիցմեկին,

որոնքապրումենհեռուստատեսայինպատերիապակեմիջնորմներիմիջև։Նախոսումէր,

բայցձայնըչէրճեղքում֊անցնումթափանցիկպատնեշը։Նակարողէրբացատրվելմիայն

շարժումներովուդիմախաղով՝հուսալով,որՄիլդրեդըկշրջվիևկնկատիիրեն։Նրանք

նույնիսկչէինկարողդիպչելմիմյանցայդապակեանջրպետիմիջով։

—Մի՛լդրեդ,հիշո՞ւմես,եսքեզպատմելեմմիաղջկամասին։

—Ի՞նչաղջիկ,—քնկոտհարցրեցնա։

—Մերհարևանուհումասին։

—Ի՞նչհարևանուհի։

—Դե,նա,որսովորումէրդպրոցում։ԱնունըՔլարիսէ։

—Ա՜խ,հա՜,—պատասխանեցկինը։

—Արդենմիքանիօրէ՝նրանոչմիտեղչեմտեսնում։Ավելիճիշտ՝չորսօր։Դուէ՞լչես

տեսել։

—Ո՛չ։

—Եսուզումէիքեզպատմելնրամասին։Նաշատտարօրինակնէ։

—Հա՛,իմացաումմասինեսխոսում։

—Այդպեսէլկարծումէի,որճանաչումես։

—Նա...—մթությանմեջհնչեցՄիլդրեդիձայնը։

—Նա՝ի՞նչ,—հարցրեցՄոնթագը։

—Եսուզումէիքեզասել,բայցմոռացելէի։Մոռացելէի...

—Դեհիմաասա։Ի՞նչէիրուզումասել։

—Նակարծեմայլևսչկա։

—Ինչպե՞սթեչկա։

—Ընտանիքըմեկնելէինչ֊որտեղ։Բայցնաբոլորովինչկա։Կարծեմմեռելէ։

—Դու,հավանորեն,ուրիշիմասինեսխոսում։

—Ոչ։Նույնաղջիկնէ։Մըքլելընը։ՆրանկոչումէինՄըքլելըն։Ընկելէավտոմեքենայի

տակ։Չորսօրառաջ։Հաստատչգիտեմ,բայցկարծեմմեռելէ։Համենայնդեպս,ընտանիքը

մեկնելէայստեղից։Իսկնակարծեմմեռելէ։

—Դահամոզվա՞ծես...

—Ո՜չ,համոզվածչեմ։Ասենք,այո՛,լիովինհամոզվածեմ։

—Իսկինչո՞ւշուտչէիրասում։

—Մոռացելէի։

—Չորսօրառա՜ջ։

—Բոլորովինմոռացելէի։

—Չորսօր,—միանգամևսցածրաձայնկրկնեցնա։

Նրանքանշարժպառկածէինմթությանմեջ։

—Բարիգիշեր,—ասացկինը։

Նաթույլխշշոցլսեց.Միլդրեդըինչ֊որբանէրփնտրումբարձիվրա։Ռադիոկոճակը

կենդանիմիջատիպեսշարժվեցնրաձեռքիտակևահակրկինբզզումէՄիլդրեդի

ականջներում։

Նաականջդրեց՝կինըկամացուկդնդնումէր։

Դրսումստվերսահեց։Աշնանայինքամինաղմկեցուլռեց։Բայցգիշերայինլռությանմեջ

Մոնթագիլսողությունըորսացէլիինչ֊որտարօրինակհնչյուն,կարծեսմեկնարտաշնչեց

պատուհանին։Կանաչավուն,ֆոսֆորափայլծխիշիթկամքամուպոկածաշնանայինմեծ

տերևհիշեցնողինչ֊որբանկարծեսքշվեց֊տարվեցմարգագետնիվրայովուանհետացավ։

«Մեխանիկականշուննէ,—մտածեցՄոնթագը։—Այսօրնաազատությանմեջէ։

Թափառումէտանմոտերքը։Եթեբացեմպատուհանը...»։

Բայցնապատուհանըչբացեց։

***

Առավոտյաննադողէրոցքունեցավ,ապա՝տենդ։

—Հիվա՞նդես,—հարցրեցՄիլդրեդը։—Չի՛կարողպատահել։

—Այո՛,հիվանդեմ։—Պատասխանեցուսաստիկջերմիցփակեցաչքերը։

—Բայցերեկերեկոյանմիանգամայնառողջէիր։

—Ո՛չ,երեկարդենհիվանդէի։—Նալսումէր՝ինչպեսենհյուրասենյակումգոռգոռում

«ազգականները»։

Միլդրեդըկանգնելէրնրաանկողնումոտևհետաքրքրությամբզննումէրամուսնուն։

Աչքըչբացելով,նատեսնումէրկնոջը՝ինչպեսորկա՝քիմիականներկերիցխանձված,

ծղոտիպեսփշրվողմազերով,փայլատաչքերով,որոնցվրաասեսաներևույթհատեր

կային,կարմիրներկածքմահաճշրթունքներով,տեսնումէրմշտականբուժասնունդից

նիհարած,ծոմպահողճգնավորիսմքածնրամարմիննուխոզաճարպիպեսսպիտակ

մաշկը։Որքանհիշումէ,նամիշտայդպիսինէեղել։

—Ինձջուրտուրևասպիրին։

—Վերկենալուդժամանակնէ,—ասացնա։—Արդենկեսօրէ։Դուսովորականիցհինգ

ժամավելիեսքնել։

—Խնդրումեմ՝անջատիրհյուրասենյակը։

—Բայցայժմայնտեղ«ազգականներն»են։

—Դուկարո՞ղեսհարգելհիվանդմարդուխնդրանքը։

—Լավ,ձայնըկիջեցնեմ։

Նասենյակիցդուրսգնաց,բայցանմիջապեսէլվերադարձավ՝ոչինչչանելով։

—Հիմալա՞վէ։

—Շնորհակալությո՛ւն։

—Իմսիրածծրագիրնէ,—ասացնա։

—Իսկո՞ւրէասպիրինը։

—Առաջդուերբեքչէիրհիվանդանում։—Նակրկինդուրսելավ։

—Այո՜,իսկհիմահիվանդեմ։Այսօրգործիչեմգնալու։ԶանգահարիրԲիթիին։

—Գիշերըդուշատտարօրինակէիր,—քթիտակդնդնալովնամոտեցավՄոնթագի

անկողնուն։

—Բայցո՞ւրէասպիրինը,—կրկնեցնա՝նայելովիրենպարզածջրովլիբաժակին։

—Ա՜խ,հա՜,—կինըկրկինգնացլողարան։—Երեկբա՞նէրպատահել։

—Հրդե՛հ։Ուրիշոչինչ։

—Իսկեսշատլավանցկացրիերեկոն,—նրաձայնըլսվումէրլողարանից։

—Ի՞նչէիրանում։

—Հաղորդումէինայում։

—Ի՞նչէինհաղորդում։

—Ծրագիր։

—Ինչպիսի՞։

—Շատլավնէր։

—Ո՞վէրխաղում։

—Պատկերացրու՝ողջխումբնէր։

—Ողջխումբը,ողջխումբը,ողջխումբը...—նամատներովսեղմեցմրմռացողաչքերը։

Հանկարծքիթընավթիհոտառավ,ևնափսխեց։Շարունակդնդնալով՝Միլդրեդըսենյակ

մտավ։

—Այդի՞նչեսանում,—զարմացածբացականչեցնա։

Մոնթագըշփոթահարնայեցհատակին։

—Երեկմենքմիծերկնոջվառեցինքիրգրքերիհետ...

—Դեռլավէ,որգորգըկարելիէլվանալ։

Նաշորբերեցևսկսեցհատակըսրբել։

—ԵրեկոյանՀելենիմոտէի։

—Մի՞թեչէիրկարողներկայացումըտանընայել։

—Իհարկե,կարողէի։Բայցերբեմնհաճելիէհյուրգնալ։

Նամտավհյուրասենյակ։Մոնթագըլսումէր,թեինչպեսէկինըերգում։

—Մի՛լդրեդ,—կանչեցնա։

Նավերադարձավ՝քթիտակերգելովևմատներովտակտիհետթեթևակիտկտկացնելով։

—Չե՞սուզումիմանալ,թեանցածգիշերի՞նչէպատահել,—հարցրեցնա։

—Իսկի՞նչէպատահել։

—Մենքայրեցինքշուրջհազարգիրք։Մենքայրեցինքմիկնոջ։

—Հետո՞ինչ։

Հյուրասենյակըթնդումէրճիչերից։

—ՄենքայրեցինքԴանտեին,Սվիֆտին,ՄարկԱվրելիուսին...

—Եվրոպացի՞է։

—Կարծեմ՝այո։

—Ռադիկա՞լէ։

—Նրագրքերըչեմկարդացել։

—Պարզէ,ուրեմնռադիկալէ։—Միլդրեդըդժկամորենվերցրեցհեռախոսափողը։—

ՈւզումեսզանգահարեմհրկիզապետԲիթիի՞ն։Իսկինչո՞ւ,ինքդչեսզանգում։

—Ասացի՝զանգահարիր։

—Մի՛գոռաինձվրա։

—Չեմգոռում։—Նակիսանստեցանկողնուվրա,կարմրատակած,կատաղությունից

դողալով։

Հյուրասենյակըդղրդումէրտաքօդիմեջ։

—Հոչե՞մկարողզանգահարելուասել,որեսհիվանդեմ։

—Ինչո՞ւ։

«Որովհետևվախենումեմ,—մտածեցնա։—Երեխայիպեսհիվանդեմձևանում

ևվախենումեմզանգահարել,քանզիգիտեմ,թեինչովկվերջանահեռախոսայինայդկարճ

խոսակցությունը։«Այո,հրկիզապետ,այժմարդենլավեմզգում։Երեկոյանժամըտասին

կլինեմաշխատանքի»։

—Դուբոլորովինէլհիվանդչես,—ասացՄիլդրեդը։

Մոնթագըհենվեցանկողնուն։Ձեռքըխոթեցբարձիտակ։

Գիրքնայնտեղէր։

—Միլդրեդ,ի՞նչկասես,եթեմիառժամանակաշխատանքըթողնեմ։

—Ինչպե՞ս։Դուուզումեսհրաժարվելամենինչի՞ց։Այսքանտարվաաշխատանքից

հետո՞։Միայնայնպատճառով,որինչ֊որկինիրգրքերիհետ...

—Եթեդունրանտեսնեիր,Մի՛լլի...

—Եսնրահետգործչունեմ։Թողգրքերչպահեր։Ինքնէմեղավոր։Հարկավորէր

նախապեսմտածել։Ատումեմնրան։Նաքեզլրիվշեղելէ,ևչենքէլհասցնիաչքներս

թարթել,երբկհայտնվենքփողոցում՝ո՛չտանիքկունենանքգլխավերևում,ո՛չաշխատանք.

ոչինչ։

—Դուայնտեղչեսեղել,դուչեստեսել,—ասացՄոնթագը։—Եթեայդկինըհրաժարվեց

հեռանալայրվողտնից,ուրեմնգրքերումինչ֊որբանկա,որըմենքնույնիսկչենք

պատկերացնում։Չիկարողչլինել։Մարդըառանցպատճառիմահվանչիգնա։

—Պարզապեսմտագարէեղել։

—Ոչ,առողջէր։Ինչպեսեսևդու։Գուցե՝մեզնիցէլառողջ։Իսկմենքնրանայրեցինք։

—Այդամենըկանցնի,կմոռացվի։

—Ո՛չ,չիանցնի,չիմոռացվի։Դուերբևէտեսե՞լեսհրդեհիցայրվածտուն։Միքանիօր

շարունակմխումէ։Իսկայսհրդեհըեսչեմկարողհանգցնելմինչևիմկյանքիվերջը։

Աստվա՜ծիմ,ինչպեսէիջանումդուրսմղելնրանիմհիշողությունից։Ամբողջգիշերը

տանջվումէի։Քիչմնացխելքսթռցնեմ։

—Այդմասինպետքէնախապեսմտածեիր,մինչևհրկիզողդառնալդ։

—Մտածե՜լ,—բացականչեցնա։—Մի՞թեեսընտրելուհնարավորությունունեի։Իմ

պապնուհայրըհրկիզողենեղել։Եսնույնիսկերազումինձհրկիզողէիպատկերացնում։

Հյուրասենյակիցլսվումէրպարայիներաժշտություն։

—Այսօրցերեկայինհերթափոխիես,—հիշեցրեցՄիլդրեդը։—Դուպարտավորէիրգնալ

դեռերկուժամառաջ։Եսհենցնորգլխիընկա։

—Հարցըմիայնայդկնոջմահըչէ,—շարունակեցՄոնթագը։—Անցածգիշերես

մտածումէի,թեորքաննավթեմծախսելայստասըտարիներիընթացքում։Մեկէլ

մտածումէիգրքերիմասին։Եվառաջինանգամհասկացա,որյուրաքանչյուրգրքիետևում

մարդէկանգնած։Նամտածելէ,մտքերէհղացել,անհաշիվժամանակէվատնել,որ

դրանքհանձնիթղթին։Իսկնախկինումերբեքմտքովսէլչէրանցնում։

Նավերցատկեցանկողնուց։

—Գուցեինչ֊որմեկնիրողջկյանքըվատնելէ,որպեսզիգրիառնիիրմտածումների,իր

տեսածիգոնեմիմասը։Իսկհետոգալիսեմես,ևփո՜ւ,երկուրոպեումամենինչմոխրի

էվերածվում։

—Հանգիստթողինձ,—ասացՄիլդրեդը։—Եսի՞նչմեղքունեմ։

—Շատլավ,քեզհանգիստկթողնեմ։Բայցինչպե՞սհանգիստթողնեմինձ։Ո՛չ,չիկարելի

մեզհանգիստթողնել։Մենքկարիքունենքանհանգստանալու։Որքա՞նժամանակէանցել

այնօրից,երբվերջինանգամիսկապեսհուզվելեսինչ֊որնշանակալի,կարևորբանից։

ԵվհանկարծՄոնթագըլռեց։Նամտաբերեցանցածշաբաթվապատահարը,դեպիվեր,

մթությանըհառածերկուլուսնաքար,էլեկտրոնայինաչքովփողրակ֊օձըևերկուանդեմ

մարդ՝ատամներիարանքումսեղմածսիգարետներ։Այո՛,այնՄիլդրեդինինչ֊որբանհուզել

էր,բայցնաուրիշՄիլդրեդէր,այնպեսխորպահմտածայսմեկիմեջ,որայդերկուսըոչ

միընդհանրությունչունեն։Նրանքերբեքչենհանդիպել,չենճանաչումիրար։

Նադեմքըշրջեց։

ՀանկարծՄիլդրեդնասաց.

—Դունպատակիդհասար։Տե՛ս,թեովէմոտենումտանը։

—Ինձհամարմիևնույնէ։

—«Փյունիկ»մակնիշիմեքենա,մեջըսևբաճկոնավոր,թևքին՝նարնջագույնօձ։Այստեղ

էգալիս։

—ՀրկիզապետԲիթի՞նէ։

—Այո՛,հրկիզապետԲիթին։

Մոնթագըտեղիցչշարժվեց։Նականգնելէր՝հայացքըհանդիպակացսպիտակսառը

պատին։

—Ներսթող։Ասա,որհիվանդեմ։

—Ինքդասա։—Միլդրեդըիրարանցածչափչփումէրսենյակը,երբհանկարծ,աչքերը

չռեցուքարացավտեղում։Մուտքիդռանխոսափողըցածրաձայնտվեցիրանունը.

«ՄիսիսՄո՛նթագ,միսիսՄո՛նթագ,ձեզենհարցնում,ձեզենհարցնում։ՄիսիսՄո՛նթագ,

միսիսՄո՜նթագ,ձեզենհարցնում»։Խոսափողըլռեց։

Մոնթագըստուգեց՝արդյոքգիրքըլա՞վէթաքցվածբարձիտակ,անշտապանկողին

մտավուվերմակըքաշեցկրծքին։

Սթափվելով՝Միլդրեդըշարժվեցդեպիդուռը.հրկիզապետԲիթին,ձեռքերըգրպանները

խոթած,դանդաղքայլերովմտավներս։

—Անջատեք«ազգականներին»,—ասացնա՝չնայելովտանտերերին։

Միլդրեդնիսկույննետվեցդուրս.հյուրասենյակումլռեցաղմուկը։

Ընտրելովհարմարավետաթոռը,Բիթիննստեց։Նրակարմիրդեմքըպահումէր

ամենախաղաղարտահայտությունը։Նաանշտապլիքըլցրեցպղնձակուռծխամորճը,

վառեցևբացթողեցծխիմիմեծքուլա։

—Որոշեցիտեսությանգալհիվանդին։

—Ինչպե՞սկռահեցիք,որհիվանդեմ։

Բիթինժպտացսովորականինման՝բացելովվարդագույնլնդերըևմանրիկ,շաքարիպես

սպիտակատամները։

—Եսզգումէի,որայդպեսէլինելու։Գիտեի,որմիգիշերովարձակուրդկխնդրեք։

Մոնթագընստեցանկողնում։

—Ի՞նչկաոր,—ասացԲիթին,—հանգստացեք։

Նաձեռքինպտտեցնումէրանբաժանվառիչը,որիկափարիչիներևումէր

«Երաշխավորվումէմեկմիլիոնբռնկում»մակագրությունը։Բիթինցրվածվառում

հանգցնումէրքիմիականլուցկին,վառումէր,անփույթարտասանումմիքանիխոսք,

նայումպստլիկբոցին,նորիցհանգցնում,կրկինվառում,հանգցնումունայում,թեինչպես

էօդիմեջհալվումծխիբարակքուլան։

—Ե՞րբեքմտադիրապաքինվել,—հարցրեցնա։

—Վաղը։Գուցեվաղըչէմյուսօրը։Հաջորդշաբաթվասկզբում։

Բիթինմերթընդմերթփստացնումէրծխամորճը։

—Յուրաքանչյուրհրկիզողվաղթեուշբախվումէդրան։Կողմնորոշվելուհամարնրանք

օգնությանկարիքունեն։Անհրաժեշտէ,որիմանանիրենցմասնագիտության

պատմությունը։Առաջներումնորակոչիկներինբացատրումէին,իսկհիմա՝ոչ։Եվ

շա՜տափսոս,փո՜ւ,միայնհրկիզապետներնենտակավինհիշումհրկիզայինգործի

պատմությունը։—Նորիցփո՜ւարեց։—Հիմաձեզկլուսավորեմ։

Միլդրեդըանհանգիստշարժվեցաթոռին։

Բիթինավելիհարմարտեղավորվեց,միամբողջրոպենանստածէրլուռումտախոհ։

—Ինչպե՞սսկսվեցայդամենը,—կհարցնեքդուք,—նկատիունեմմերաշխատանքը,

որտե՞ղ,ե՞րբևինչո՞ւ։Իմկարծիքով՝սկսվեցմոտավորապես,այսպեսկոչված,

քաղաքացիականպատերազմիշրջանում6,թեպետմերկանոնագիրքըհավաստումէ,որ

ավելիվաղէհիմնադրվել։Սակայնիսկականծաղկումըսկսվեցայնժամանակ,երբ

լուսանկարչությունըլայնորենտարածվեց։Իսկհետագայումէլ՝քսաներորդդարասկզբին,

կինոն,ռադիոն,հեռուստատեսությունը։Զարկտրվեցզանգվածայինարտադրությանը։

Մոնթագըանշարժնստածէրանկողնում։

—Եվքանիորդարձավզանգվածային,ուրեմն՝հասարակացավ,—շարունակեցԲիթին։—

Ինչ֊որժամանակգիրքկարդումէինմիայնքչերը,այստեղ,այնտեղ,տարբերվայրերում։

Այդպատճառովէլգրքերըկարողէինբազմազանլինել։Աշխարհնընդարձակէր,բայցերբ

նեղվածքսկսվեցաչքերի,արմունկների,բերաններիառատությունից,երբբնակչությունը

կրկնապատկվեց,եռապատկվեց,քառապատկվեց՝կինոնկարների,ռադիոհաղորդումների,

ամսագրերի,գրքերիմակարդակնիջավ,համահարթվեց։Ծամոնիպեսմիբանդարձավ։

Դուքինձհասկանո՞ւմեք,Մո՛նթագ։

—Թվումէ՝այո,—պատասխանեցՄոնթագը։

Բիթինուշադիրնայումէրօդիմեջհալվողծխիգալարներին։

—Փորձենքպատկերացնելտասնիններորդհարյուրամյակիմարդուն՝իրձիերով,շներով,

կառքերով,կյանքիդանդաղընթացքով։Հաջորդումէքսաներորդդարը,արագընթաց

ժամանակ։Գրքերըդառնումենփոքրածավալ։Համառոտհրատարակություններ։

Վերապատմություն։Ծաղկաքաղ։Մի՛երկարաբանեք։Շուտդեպիվերջաբան։

—Շուտդեպիվերջաբան,—գլխովարեցՄիլդրեդը։

—Դասականներիստեղձագործություններըկրճատվումենմինչևտասնհինգրոպեանոց

ռադիոհաղորդում։Հետոավելիշատենսեղմվում՝տեքստիմիսյունակ,որըկարելիէաչքի

անցկացնելերկուրոպեում,ապաէ՛լավելի՝տասը֊քսանտողհանրագիտարանային

բառարանում։Իհարկե,եսչափազանցնումեմ։Բառարաններըգոյությունունեին

տեղեկություններիհամար։Քիչմարդիկչկային,որոնցծանոթությունը«Համլետին»(դուք

Մո՛նթագ,իհարկե,քաջգիտեքայդվերնագիրը,իսկձեզհամար,միսիսՄոնթագ,դա

հավանորեն,սոսկաղոտկերպովծանոթանունէ),ահա,ուրեմն,քիչմարդիկչկային,

որոնցծանոթությունը«Համլետին»սահմանափակվումէրժողովածուումմիէջանոց

համառոտվերապատմությամբ,որըսնապարծորենազդարարումէր.«Վերջապեսդուք

կարողեքկարդալբոլորդասականներին։Ետմի՛մնացեքձերհարևաններից»։Հասկանո՞ւմ

եք,մանկասենյակիցուղիղքոլեջ,իսկհետո՝ետդեպիմանկասենյակ։Ահաձեզմտավոր

կաղապարը,որիշխումէրվերջինհինգկամավելիհարյուրամյակներում։

Միլդրեդըկանգնեցևսկսեցքայլելսենյակում՝իրերնաննպատակվերադասավորելով։

Նրավրաուշադրությունչդարձնելով՝Բիթինշարունակեց.

—Իսկայժմարագպտտեքժապավենը,Մո՛նթագ։Ավելի՛արագ։Քլիք։Փիք։Ֆլիք7։

Այստեղ,այնտեղ,եռանդով,արագ,այսպես,այնպես,վերև,ներքև։Ո՞վ,ի՞նչ,որտե՞ղ,

ինչպե՞ս,ինչո՞ւ։Ա՜խ,օ՜հ։Դրը՜խկ,թրը՜խկ,շրը՜խկ,շրը՜մփ։Զը՜նգ,զրը՜նգ,դրը՜նգ։

Կրճատե՛ք,սեղմե՛ք։Վերապատմությանվերապատմում։Վերապատմության

վերապատմումներիծաղկաքաղ։Քաղաքականությո՞ւն։Միսյունակ,երկուդարձվածք,մի

վերնագիր։Եվմիրոպեհետոամենինչարդենջնջվումէհիշողությունից։Պտտեք

մարդկայինբանականությունըկատաղիհողմամրրիկիմեջ,արա՛գ,արա՛գ՝

հրատարակիչների,գործամոլների,հաղորդավարներիձեռքերով,այնպես,որ

կենտրոնախույսուժըդեննետիավելորդ,անպետք,անօգուտբոլորմտքերը...

Միլդրեդըմոտեցավևսկսեցկարգիբերելանկողինը։Մոնթագըվախիցսրսփաց։Սիրտը

նվաղեց,երբկնոջձեռքերըկպանբարձին։Ահանաքաշումէիրուսից,փորձելովմիփոքր

բարձրացնել,որինչպեսհարկնէթափտալովբարձը,նորիցմեջքիետևըդնի։Հիմագուցե

կգոռաուզարմանքիցկչռիաչքերըկամպարզապես,ձեռքըխոթելովբարձիտակ,

կհարցնի՝«Սաի՞նչէ»ևհուզիչմիամտությամբցույցկտաթաքցրածգիրքը։

—Դպրոցներումուսուցմանժամկետըկրճատվումէ,կարգապահություննընկնումէ,

փիլիսոփայությունը,պատմությունը,լեզուներըդուրսենմղվում։Անգլերեննու

ուղղագրությունըաստիճանաբարանուշադրությանենմատնվում,ևվերջնականապես

դադարեցվումէդրանցդասավանդումը։Կյանքըկարճէ։Ի՞նչէհարկավորմարդուն։

Ամենիցառաջ՝աշխատանք,իսկաշխատանքիցհետո՝զվարճություն,որամենքայլափոխի

սրտիդուզածիչափկա,միայնվայելիր։Ուրեմնէլինչի՞էպետքինչ֊որբանսովորել,բացի

կոճակըսեղմելու,անջատիչիբռնակըքաշելու,պնդօղակըամրացնելու,հեղույսըտեղը

գցելուկարողությունից։

—Թողբարձըկարգիբերեմ,—ասացՄիլդրեդը։

—Հարկավորչէ,—ցածրասացՄոնթագը։

—Կայծակ֊ճարմանդըփոխարինեցկոճակին,ևահաարդենպակասումէավելորդմի

կեսրոպեն,որպեսզիինչ֊որբանիմասինմտածես,երբլուսաբացիփիլիսոփայականևայդ

պատճառովէլթախծոտժամինհագնվումես։

—Դե,թո՛ղ,—կրկնեցՄիլդրեդը։

—Հեռացի՛ր,—ասացՄոնթագը։

—Կյանքըդառնումէհամատարածկարուսել,Մո՛նթագ։Գոռում֊գոչյուն֊դղրդյուն։

Շրը՛մփ,դրը՛խկ,շրը՛խկ։

—Շրըխկ...—բացականչեցՄիլդրեդը,քաշքշելովբարձը։

—Դե՛,վերջապեսինձհանգիստթող,—հուսահատվածգոռացՄոնթագը։

Բիթինզարմանքիցչռեցաչքերը։

Միլդրեդիձեռքըքարացելէրբարձիտակ։Նրամատներըշոշափումէինգրքիկազմը,

դեմքիսովորականարտահայտություննսկսեցփոխվել,նախհետաքրքրասիրություն

հայտնվեց,ապա՝շփոթմունք...Շրթունքներըբացվեցին...Հիմակհարցնի...

—Վե՛րջդրամային,թողթատրոնումմնասոսկկլոունադան,իսկսենյակները

կահավորեքապակեպատերով,ևթողդրանցիցդուրսհորդենգունագեղ

հրավառություններ,թողմիախառնվենգույները,ինչպեսգույնզգույնթղթերիբույլերկամ

ինչպեսարյունը,կամխերեսը,կամսոտեռնը։Դուք,իհարկե,սիրումեքբեյսբոլ,Մո՛նթագ։

—Բեյսբոլըհիանալիխաղէ։

ԱյժմԲիթինգրեթեանպարտելիէր,նրաձայնըհնչումէրինչ֊որհեռուտեղից,ծխի

թանձրվարագույրիետևից։

—Այսի՞նչէ,—համարյահիացմունքովբացականչեցՄիլդրեդը։Մոնթագըծանրորեն

հենվեցնրաձեռքին։—Այսի՞նչէ։

—Նստի՛ր,—կոպտորենբղավեցՄոնթագը։Միլդրեդըետցատկեց։Նրաձեռքերը

դատարկէին։—Ինչէ,չե՞ստեսնում,որզրուցումենք։

Բիթինշարունակեց,կարծեսոչինչչէրպատահել։

—Գնդախաղսիրո՞ւմեք։

—Այո։

—Իսկգո՞լֆ։

—Գոլֆըսքանչելիխաղէ։

—Բասկետբո՞լ։

—Հիասքա՜նչէ։

—Բիլիա՞րդ,ֆուտբո՞լ։

—Լավխաղերեն։Բոլորնէլլավեն։

—Հնարավորինչափշատսպորտ,խաղեր,զվարճալիքներ.թողմիշտմարդըլինի

ամբոխիմեջ,այդժամանակնակարիքչիզգամտածելու։Կազմակերպեցեք,ուրեմն,

կազմակերպեցեքնորանորմարզաձևեր,աստվածացրեքսպորտը։Ավելիշատ

պատկերազարդգրքեր։Ավելիշատկինոնկարներ։Իսկմտավորսնունդ՝ավելիուավելի

քիչ։Արդյունքում՝ինչ֊որանհանգստություն։Ճանապարհներըհեղեղվածենմարդկանցով,

որոնքինչ֊որտեղենձգտում,միևնույնէ,թեուր։Բենզինիաղետիցխուճապահար

փախչողներ։Քաղաքներըվերենածվելտուրիստականճամբարների,մարդիկ՝քոչվոր

հորդաների,որոնքտարերայնորենխռնվումենմերթայստեղ,մերթայնտեղ,ինչպեսծովը

մակընթացությանևտեղատվությանժամանակ,ևահաայսօրնագիշերումէայն

սենյակում,որտեղդրանիցառաջգիշերելեքդուք,իսկնախօրեին՝ես։

ԴուռըշրխկացնելովՄիլդրեդըդուրսեկավ։Հյուրասենյակում«մորաքույրերը»հռհռում

էին«մորեղբայրների»վրա։

—Այժմքննարկենքմերքաղաքակրթությաններսումգտնվողտարբերմանր

խմբավորումներիհարցը։Որքանշատէբնակչությունը,այնքանշատենայդպիսի

խմբավորումները։Զգուշացեքվիրավորելնրանցիցորևէմեկին՝շներիկամկատուների

սիրահարներին,բժիշկներին,փաստաբաններին,առևտրականներին,պետերին,

մորմոններին,բապտիստներին,ունիթորներին8,չինացի,շվեդ,իտալացի,գերմանացի

վտարանդիներիհետնորդներին,տեխասցիներին,բրուկլինցիներին,իռլանդացիներին,

ՕրեգոնկամՄեխիկոնահանգներիբնակիչներին։Գրքերի,պիեսների,

հեռուստահաղորդումներիհերոսներըչպետքէհիշեցնենիրականնկարիչների,

քարտեզագիրների,մեխանիկների։Հիշեցեք,Մո՛նթագ,որքանընդարձակէշուկան,

այնքանավելիպետքէխուսափելբախումներից,բոլորայդխմբավորումներիուխմբերի

հետհարկավորէհաշվինստել,աստվածմիարասցե,որորևէկերպդիպչեքնրանց

շահերին։Չարամիտգրողնե՛ր,փակեցեքձերգրամեքենաները։Նրանքայդպեսէլարեցին։

Հանդեսներըվերածվեցինքաղցր֊մեղցրշողոքորթության։Գրքերը՝քաղցրացված

կեղտաջրերի։Այդպեսէինպնդումքննադատները՝այդանիծյալպճնամոլները։

Զարմանալիչէ,ասումէիննրանք,որոչոքգիրքչիգնում։Բայցընթերցողըհիանալի

գիտեր՝ինչէհարկավորիրենև,պտտվելովզվարճություններիհողմիմեջ,նախընտրեց

կոմիքսները։Իհարկե,նաևսեքս֊հրատարակությունները։Այսպիսիբաներ,Մո՛նթագ։Եվ

այսամենըտեղիունեցավառանցկառավարությանմիջամտության։Գրավոր

կարգադրություններովչսկսվեց,ոչէլհրամաններովուգրաքննչական

սահմանափակումներով։Ամենևի՛ն։Տեխնիկան,զանգվածայինսպառումըևնույնայդ

խմբերիգործադրածճնշումնէր,որ,փա՜ռքտիրոջը,հանգեցրեցներկավիճակին։Այժմ

նրանցշնորհիվդուքկարողեքմիշտերջանիկլինել.ձերքեֆինկարդացեքկոմիքսները,

սիրայինտարբերխոստովանանքներևառևտրա֊ռեկլամայինհրատարակություններ։

—Բայցայդտեղի՞նչգործունենհրկիզողները,—հարցրեցՄոնթագը։

—Օ՜հ,—Բիթինհակվեցառաջ՝թեթևծխամշուշովպարուրված։—Դե,դաշատհեշտ

էբացատրել։Երբդպրոցներնսկսեցինհետազոտողների,քննադատների,գիտնականների

ևարվեստիմարդկանցփոխարենպատրաստելավելիուավելիշատվազորդներ,

ցատկորդներ,ձիարշավորդներ,փինաչիներ,գռփողներ,թալանչիներ,օդաչուներ

ևլողորդներ,«ինտելեկտուալ»բառըարդարացիորենդարձավհայհոյանք։Մարդմիշտ

սարսափումէարտասովորից։Հապահիշեցեք՝ձերդասարանումհավանաբարորևէ

բացառիկընդունակություններիտերտղակար։Նաբոլորիցլավէրարտասանում

ևբոլորիցշատէրպատասխանումդասերին,մինչդեռմյուսներընստումէինքարե

արձանիպեսևսրտիխորքումատումնրան։Դասերիցհետոդուքո՞ւմեքծեծելու

չարչարել,եթեոչայդ«բացառիկ»տղային։Մենքբոլորսպետքէլինենքմիանման։Ոչթե

ազատուիրավահավասարծննդյանօրվանից,ինչպեսասվածէսահմանադրությանմեջ,

այլպարզապեսբոլորսպետքէդառնանքմիանման։Թողմարդիկկիսածխնձորիպես

նմանվենմիմյանց։Այդժամանակբոլորըերջանիկկլինեին,քանզիհսկաներչէինլինի,իսկ

նրանցկողքինմյուսներնիրենցոչնչությունըչէինզգա։Այսպես։Իսկգիրքըլիցքավորված

հրացանէ՝հարևանիտանը։Հարկավորէայրել,լիցքաթափելհրազենը,սանձահարել

մարդկայինբանականությունը։Ի՞նչիմանաս՝վաղնո՞վկդառնաշատկարդացածմարդու

հերթականթիրախը։Գուցեե՞ս։Բայցեսայդհասարակությանըտանելչեմկարող։Եվահա,

երբողջաշխարհումտներնսկսեցինկառուցելչհրկիզվողնյութերից,ուայլևս

անհրաժեշտությունչկարայնաշխատանքին,ինչնախկինումկատարումէինհրշեջները

(նրանքհանգցնումէինհրդեհները,երեկդուքիրավացիէիք,Մոնթագ),այդժամանակ

հրշեջներիվրադրվեցիննորպարտականություններ՝դարձրինմերանդորրի

պահապաններ։Նրանցմեջ,ինչպեսկիզակետում,կենտրոնացելէուրիշներիցցածր

երևալու՝միանգամայնհասկանալիևօրինականմերսարսափը։Նրանքդարձանմեր

պաշտոնականգրաքննիչները,դատավորներնուդատավճիռնիկատարածողները։

Նրանք,այսինքն՝դուևես,Մո՛նթագ։

Հյուրասենյակիդուռըբացվեց,ևշեմքինհայտնվեցՄիլդրեդը։ՆանախԲիթիիննայեց,

ապա՝Մոնթագին։Նրաետևում,հյուրասենյակիպատերին,թմբուկների,տամտամների

ևծնծղաներիխուլհարվածներինվագակցությամբ,թշշումևճայթումէինկանաչ,դեղինու

նարնջագույնհրավառություններ։Միլդրեդիշուրթերըշարժվումէին,նաինչ֊որբանէր

ասում,բայցաղմուկըխլացնումէրնրաձայնը։

Բիթինծխամորճըթափտվեցվարդագույնափիմեջևսկսեցզննելմոխիրը,ասես

դրանումինչ֊որգաղտնիիմաստկար,որինպետքէխորամուխլիներ։

—Դուքպետքէհասկանաք,թեինչհսկայականէմերքաղաքակրթությանը։Այնքանմեծ

է,որչենքկարողդրակազմիմեջմտնողխմբերիշրջանումթույլտալհուզումներու

դժգոհություն։Հարցրեքինքներդձեզ՝ամենիցշատինչի՞ենքծարավի։Երջանկության,

այդպեսչէ՞։Ողջկյանքումհենցմիայնայդչե՞քլսել։Մենքուզումենքերջանիկլինել,

ասումենմարդիկ։Մի՞թենրանքերջանիկչեն։Մի՞թենրանցչենքպահումհավերժական

շարժմանմեջ,մի՞թեհնարավորությունչենքընձեռումզվարճանալու։Չէ՛որմարդն

ապրումէհենցդրա՝հաճույքների,սուրզգացողություններիհամար։Համաձայնեցեք,մեր

մշակույթըլիուլիտալիսէնմանհնարավորություն։

—Այո՛։

ԴռներիմեջկանգնածՄիլդրեդիշրթունքներիշարժումիցՄոնթագըգուշակեց,թեինչի

մասինէխոսում։Սակայնձգտումէրչնայելնրան՝վախենալով,որԲիթինկշրջվինույնպես

ևամենինչկհասկանա։

—Գունամորթներինդուրչիգալիս«ՓոքրիկսևամորթՍամբո»9գիրքը։Հարկավոր

էայրել։Սպիտակամորթներինհաճոչէ«ՔեռիԹոմասիխրճիթը».նույնպեսայրել։Ինչ֊որ

մեկըգիրքէգրել,ործխելըթոքերիքաղցկեղէառաջացնում։Ծխախոտի

գործարանատերերըխուճապիմեջեն։Այրելայդգիրքը։Անդորրէհարկավոր,Մո՛նթագ,

անխռովկլանք։Կորչի՛այնամենը,ինչտագնապէծնում։Հարկավորէնետելվառարանի

մեջ։Հուղարկավորությաններըվհատեցնումեն,հեթանոսականծե՞սեն։Վերացնել

հուղարկավորությունները։Մահվանիցհինգրոպեհետոմարդարդեն«մեծծխնելույզի»

ճանապարհինէ։Ողջերկրումդիակիզարաններըսպասարկվումենուղղաթիռներով։

Մահվանիցտասըրոպեանցմարդուցմնումէմիպտղունցսևփոշի։Չպետքէսգանք

մեռյալներին։Մոռանանքնրանց։Այրել,մոխրացնելեղած֊չեղածը։Կրակըայրումէ,կրակը

մաքրումէ։

Միլդրեդիթիկունքինհյուրասենյակիհրացոլքերըմարեցին։Եվինչպիսի՜երջանիկ

զուգադիպություն,զուգընթացդադարեցինշարժվելնրաշուրթերը։Մոնթագըծանրորեն

շունչքաշեց։

—Կողքիտանըմիաղջիկէրապրում,—անշտապասացնա։—Նաայլևսչկա։Երևիմեռել

է։Եսնույնիսկլավչեմհիշումնրադեմքը։Բայցնաայդպիսինչէր։Ինչպե՞ս...

ինչպե՞սկարողէրայդպատահել։

Բիթինժպտաց։

—Ժամանակառժամանակպատահումէմերթայստեղ,մերթայնտեղ։Քլարիս

Մըքլելըննէ,չէ՞։Նրանցընտանիքիմասինմենքտեղյակենք։Հսկողությանտակենքառել։

Ժառանգականությունըևմիջավայրը,եսկասեի,հետաքրքրաշարժբաներեն։Այնքանէլ

դյուրինչէազատվելբոլորտարօրինակմարդկանցից,միքանիտարումանհնարէ։

Ընտանեկանմիջավայրըկարողէջնջելշատբաննրանից,ինչջանումէպատվաստել

դպրոցը։Ահաթեինչումենքմշտապեսնվազեցնումէինքմանկապարտեզընդունվելու

տարիքը։Հիմաերեխաներինկորզումենքհամարյաթեօրորոցից։Մըքլելըններիմասին

մենքահազանգերէինքստացել,երբդեռապրումէինՉիկագոյում,բայցբոլորնէլկեղծ

էինդուրսգալիս։Նրանցտանըգրքերչէինքգտնում։Քեռինբարիհամբավչունի,

կասկածելիներիթվումէ,մարդախույսէ։Ինչվերաբերումէաղջկան,նադանդաղ

գործողությանռումբէր։Ընտանիքըազդելէրնրաենթագիտակցությանվրա.ես

համոզվեցի՝ծանոթանալովնրադպրոցականբնութագրին։Նրանհետաքրքրումէրոչթե

այն,թեինչպեսէարվումինչ֊որբան,այլթեինչուևինչիհամար։Իսկնման

հետաքրքրասիրությունըվտանգավորէ։Միայնթեսկսիրհարցնել՝ինչուկամինչիհամար,

ևեթեժամանակինչկանխես,ապավերջըկարողէշատտխուրլինել։Թերևսավելիլավէր,

որխեղճաղջիկըմեռավ։

—Այո՛,մեռավ։

—Բարեբախտաբարայդպիսիքհազվադեպենհանդիպում։Մենքկարողանումենք

սաղմիմեջ,ամենավաղշրջանումխեղդելնմանմիտումները։Առանցտախտակներիու

մեխերիտունչեսկառուցիևեթեուզումես,որտունըչկառուցվի,թաքցրուտախտակներն

ումեխերը։Եթեչեսուզում,որմարդըդառնանա,վշտանա,ընկճվիքաղաքականության

պատճառով,նույնհարցըերկուկողմիցտեսնելուհնարավորությունմի՛ընձեռիր։Թող

տեսնիմիայնմեկը,իսկավելիլավէ՝ոչմեկը։Թողմոռանա,որաշխարհումգոյություն

ունիպատերազմ։Եթեկառավարություննանկարողէ,ոչինչչիհասկանում,հարկերով

խեղդումէժողովրդին,համենայնդեպս,ավելիլավէ,քանեթեժողովուրդըըմբոստանա։

Ամենաէականըանդորրնէ,Մո՛նթագ։Կազմակերպեցեքտարբերմրցույթներ,օրինակ՝

ո՞վէավելիլավհիշումհանրածանոթերգերիբառերը,ո՞վկարողէթվարկելՆահանգների

բոլորգլխավորքաղաքներըկամո՞վգիտե,թեԱյովանահանգըորքանհացահատիկ

էտվելանցյալտարի։Մարդկանցգլուխներըլցրեքանպետքթվերով,խցկեցեքայնքան

չնչինփաստեր,մինչևորնրանցսիրտըխառնի,ոչինչ,հետոնրանցկթվա,թեշատկրթված

են։Նույնիսկկկարծեն,թեիրենքմտածումեն,առաջենշարժվում,թեպետիրականում

դոփումենտեղում։Եվմարդիկերջանիկկլինեն,քանիորփաստերը,որոնցովնրանց

գլուխներըլցվածեն,անփոփոխեն։Սակայնմիտվեքնրանցայնպիսիլպրծուն,

անվստահելի,երկիմաստ,կասկածելինյութ,ինչպիսինփիլիսոփայություննէկամ

սոցիոլոգիան։Աստվածոչարասցե,որնրանքսկսենեզրակացություններ

ևընդհանրացումներանել,կընկնենմելամաղձությանգիրկը։Այնմարդը,որունակ

էքանդելուևհավաքելուհեռուստատեսայինպատը,—իսկմերօրերում

մեծամասնությունըկարողանումէ,—շատավելիերջանիկէնրանից,ովջանումէչափել

ևհաշվարկելտիեզերքը,քանիորչիկարելիայնչափելուհաշվարկել՝առանցսեփական

ոչնչություննումենակությունըզգալու։Եսգիտեմ,եսփորձելեմ։Ո՛չ,գրո՜ղըտանի։Տվեք

նրանցզվարճալիքներ,երեկույթներ,մարմնամարզիկներուձեռնածուներ,կրկեսային

հանդուգնհամարներ,հրթիռայինավտոմեքենաներ,ուղղաթիռ֊մոտոցիկլետներ,

պոռնոգրաֆիաևթմրադեղեր։Ավելիշատայնամենից,ինչըհարուցումէպարզագույն

ավտոմատռեֆլեքսներ։Եթեդրամանանբովանդակէ,կինոնկարը՝անիմաստ,իսկ

կատակերգությունըսնամեջ,գրգռեքիմնյարդերըխլացուցիչերաժշտությամբ։Եվինձ

կթվա,թեպիեսըհուզումէինձ,չնայածդաընդամենըռեակցիաէձայնայինալիքների

հանդեպ։Բայցինձհամարմիևնույնէ։Սիրումեմ,երբինձինչպեսհարկնէթափենտալիս։

Բիթինոտքիելավ։

—Իմգնալուժամանակնէ։Դասախոսություննավարտվեց։Հուսովեմ,ամենինչ

պարզաբանեցի։Մո՛նթագ,հիշեցեքգլխավորը՝մենքերջանկությանմարտիկներենք՝դուք,

եսևմյուսները։Մենքպահպանումենքմարդկությանըայնխղճուկխմբակցությունից,որն

իրհակասականգաղափարներովևտեսություններովբոլորինուզումէապերջանիկ

դարձնել։Մենքամբարտակիպահակներենք10։Ամրացե՛ք,Մո՛նթագ։Հետևեցեք,որ

մելամաղձիևմռայլփիլիսոփայությանհեղեղըչողողիմերաշխարհը։Մերհույսըդուքեք։

Նույնիսկչեքէլպատկերացնում,թեո՛րքանանհրաժեշտեք,թեեսուդուքորքան

հարկավորենքայսերջանիկաշխարհում։

ԲիթինսեղմեցՄոնթագիանկենդանձեռքը։Նաանշարժնստածէրանկողնում։Թվումէր,

եթենրագլխինփուլգարառաստաղը,նաչէրշարժվի։Միլդրեդնայլևսդռներիմեջչէր։

—Վերջումմիբանէլասեմ,—ասացԲիթին։—Ծառայությանընթացքումամենմի

հրկիզողիգոնեմեկանգամհամակումէբուռնհետաքրքրասիրությունը։Հանկարծ

ցանկանումէիմանալ՝ի՞նչէգրվածայդգրքերում։Գիտե՞ք,այնպեսէցանկանում,որչի

կարողանումդիմադրել։Հավատացե՛քինձ,Մո՛նթագ,ժամանակինինքսքիչգրքերչեմ

կարդացել՝կողմնորոշվելուհամար։Եսձեզասումեմ՝գրքերումոչինչչկա,չկաայնպիսիմի

բան,որինկարելիէհավատալկամսովորեցնելուրիշներին։Եթեվիպագրությունէ,ապա

պատմվումէերբևէգոյությունչունեցածերևակայականմարդկանցմասին,կեղծիք,

հորինվածք։Եթեգիտականգրականությունէ,ավելիվատ.միգիտնականըմյուսինապուշ

էանվանում,միփիլիսոփանջանումէձայնակոխանելմյուսին։Բոլորըպատեպատեն

զարկվում,ձգտումենմարելաստղերը,խավարեցնելարևը։Կարդումես՝գլուխդ

էպտտվում։

—Իսկի՞նչկլինի,եթեհրկիզողըպատահաբար,առանցորևէչարմտադրության,գիրք

վերցնի։

Մոնթագիդեմքովջղաձիգդողանցավ։Բացդուռընայումէրնրան,ինչպեսհսկա

դատարկաչք։

—Միանգամայնբնականարարքէ։Պարզհետաքրքրասիրությունէ,ոչավելին,—

պատասխանեցԲիթին։—Նմանդեպքերումմենքո՛չանհանգստանումենք,ոչ՝զայրանում։

Թույլենքտալիսմիօրպահելգիրքը։Եթեքսանչորսժամհետոինքըչիայրում,մենքենք

այրումնրափոխարեն։

—Հասկանալիէ,—Մոնթագիբերանըչորացավ։

—Այսքանը,Մո՛նթագ։Գուցեուզումեքդուրսգալավելիուշ,գիշերայինհերթափոխի՞։

Այսօրհավանաբարկհանդիպե՞նք։

—Չգիտեմ,—պատասխանեցՄոնթագը։

—Ինչպե՞սթե,—Բիթիիդեմքինթեթևզարմանքհայտնվեց։

Մոնթագըփակեցաչքերը։

—Գուցեկգամ,ավելիուշ։

—Եթեչգաս,քոպակասըկզգանք,—մտախոհասացԲիթին՝ծխամորճըդնելովգրպանը։

«Եսայլևսչեմգա»,—մտածեցՄոնթագը։

—Դե,ապաքինվեք,—ասացԲիթին։—Առողջացեք։

Նաշրջվեցուդուրսելավբացդռնից։

***

Մոնթագըպատուհանիցտեսավ,թեինչպեսածխասևանվադողունեցողփայլուն

դեղնակարմիրբզեզավտոմեքենայովԲիթինմեկնեց։

Պատուհանիցերևումէինփողոցներնուհարթճակատներովտները։Ի՞նչասացմի

անգամՔլարիսընրանցմասին։Հիշեց.«Այլևսչկանառմուտքեր։Իսկքեռիսասումէ,որ

նախկինումբոլորտներըունեին։Երեկոներըմարդիկնստումէինշեմին,զրուցում,եթե

ցանկանումէին,իսկեթեոչ՝լուռճոճվումէինճոճաթոռներիմեջ։Պարզապեսնստումէին

ևմտածումինչ֊որբանիմասին,կշռադատում։Ճարտարապետներըվերացրելեն

առմուտքերը,որովհետևդրանքիբրփչացնումէինշենքերիճակատամասերը։Բայցքեռիս

ասումէ,որդասոսկպատրվակէեղել,իրականումչէինուզումթույլտալ,որմարդիկ

այդպեսնստեինշեմին,հանգստանային,ճոճվեինճոճաթոռներիմեջ,զրուցեին։Դա

վնասակարժամանցէ։Մարդիկչափազանցշատէինզրուցում։Եվնրանքմտածելու

ժամանակունեին։Այդպատճառովորոշեցինառմուտքերըոչնչացնել։Պարտեզները

նույնպես։Տներիշուրջըայլևսչկանպարտեզներ,որտեղկարելիլինինստել։Հապա

նայեցեքկահույքին։Ճոճաթոռներըվերացան,քանիորչափազանցհարմարավետէին։

Անհրաժեշտէ,որմարդիկավելիշատշարժվեն։Քեռիսասումէ...քեռիսասումէ...

քեռիս...»։Քլարիսիձայնըմարեց։

***

Մոնթագըհայացքըկտրեցպատուհանիցևնայեցկնոջը.նանստելէրհյուրասենյակում

ևխոսումէրհաղորդավարիհետ,որնիրհերթինդիմումէրնրան։

—ՄիսիսՄո՛նթագ,—ասումէրհաղորդավարը,ևէլիինչ֊որբառեր։—ՄիսիսՄո՛նթագ,

ևէլիինչ֊որբան։Հատուկսարքը,որըձեռքբերեցինհարյուրդոլարով,հարկեղածպահին

ավտոմատկերպովարտաբերումէրկնոջանունը։Դիմելովիրլսարանին՝հաղորդավարը

դադարտվեց,ևայդպահինյուրաքանչյուրտանմեջսարքըհնչեցնումէրտանտիրոջ

անունը,իսկմիայլհատուկսարքավորում,համապատասխանաբար,հեռուստաէկրանին

փոփոխումէրհաղորդավարիշուրթերիուդեմքիմկաններիշարժումները։Կասկածչկար,

որհաղորդավարըտանբարեկամնէր,սրտամոտծանոթը...

—ՄիսիսՄոնթագ,իսկայժմայստեղնայեցեք։

Միլդրեդըթեքեցգլուխը,թեպետակնհայտէր,որչէրլսում։

Մոնթագնասաց.

—Բավականէայսօրգործիչգնալ,ևարդենկարելիկլինիվաղնէլչգնալ,ընդհանրապես

չգնալ։

—Բայցդուհոայսօրկգնա՞ս,—բացականչեցՄիլդրեդը։

—Դեռչեմորոշել։Առայժմմիսոսկալիցանկությունունեմ,ուզումեմամենինչջարդու

փշուրանել։

—Մեքենայովգնամիքիչթարմացիր։

—Ո՛չ,շնորհակալություն։

—Բանալիներըզարդասեղանիվրաեն։Երբեսայդպիսիտրամադրությանմեջեմլինում,

միշտնստումեմմեքենաևմեկնում՝ուրաչքսկտրի,միայնհնարավորինչափարագ։

Ժամումիննսունհինգմղոնսլանալըհիանալիօգնումէ։Երբեմնողջգիշերպտտվումեմ,

տունեմվերադառնումլուսաբացին,իսկդուչեսէլիմանում։Քաղաքիցդուրսշատհաճելի

է։Երբեմնանվիտակսկյուռէընկնում,երբեմն՝շուն։Միքիչզբոսնիր։

—Ո՛չ,այսօրհարկավորչէ։Չեմուզում,որայդզգացումըցրվի։Գրողըտանի,ներսումս

ինչ֊որբանէեռում։Չեմհասկանում,թեինչէ։Եսայնպե՜սդժբախտեմ,

այնպե՜սչարացած,ինքսէլչգիտեմ,թեինչու։Թվումէ՝փքվումեմ,ուռչում։Ասես

չափազանցշատբանէհավաքվելմեջս...Թեինչ,չգիտեմ։Հնարավորէ,որնույնիսկսկսեմ

գրքերկարդալ։

—Բայցչէ՛որքեզբանտկնստեցնեն։—Կինըայնպեսնայեց,կարծեսնրանցմիջև

ապակեպատկար։

Մոնթագըսկսեցհագնվել՝անհանգիստշրջելովննջասենյակում։

—Թերևսվատմիտքչէ,հարկավորէբանտարկելինձ,քանիդեռորևէմեկինչեմվնասել։

Դուլսեցի՞րԲիթիին։Լսեցի՞ր,թեինչէրասում։Նաամենինչիհամարպատասխանունի։

Եվիրավացիէ,կարևորըերջանկություննէ։Զվարճություննամենինչէ։Եսլսումէինրան

ևկրկնումինքսինձ.ո՛չ,եսդժբախտեմ։

—Իսկեսերջանիկեմ,—Միլդրեդըշողարձակժպտաց։—Եվհպարտեմ,որերջանիկեմ։

—Եսպետքէինչ֊որբանանեմ,—ասացՄոնթագը։—Դեռևսչգիտեմ՝ինչ,բայցորևէ

կարևորբան։

—Եսձանձրացելեմայդհիմարությունըլսելուց,—ասացՄիլդրեդըևկրկինշրջվեց

հաղորդավարիկողմը։

Մոնթագըդիպավձայնիկարգավորիչին,ևհաղորդավարըլռեց։

—Մի՛լլի,—սկսեցՄոնթագըումիպահլռեց։—Սաախրոչմիայնիմ,այլնաևքոտունն

է։Եվորպեսզիազնիվլինեմ,պետքէքեզասեմ։Վաղուցպետքէասեի,բայցնույնիսկինքս

ինձվախենումէիխոստովանել։Եսքեզցույցկտամայն,ինչկլորտարիթաքցրելեմ։

Տարվաընթացքումհավաքելեմ,մեկառմեկ,գաղտագողի։Ինքսէլչգիտեմ՝ինչու,բայց

ահա,միխոսքով,արելեմ,իսկքեզայդպեսէլչեմասել...

Նավերցրեցթիկնաթոռը,անշտապևհանգիստտարավնախասենյակ,դրեցմուտքի

դռանմոտ,բարձրացավաթոռին։Միրոպեանշարժացավ,ինչպեսարձանը

պատվանդանին,իսկՄիլդրեդըկողքինկանգնածսպասումէր։Նաետտարավպատի

օդափոխիչցանցը,ձեռքըմտցրեցխողովակիմեջ,միկողմհրեցմետաղյամիցանցևսու

միգիրքհանեց։Առանցնայելունետեցհատակին։Կրկինձեռքըմտցրեց,հանեցևսերկու

գիրքունետեցհատակին։Նաիրարետևիցդուրսէրհանումևնետումէրհատակին՝

փոքրածավալ,ստվար,դեղին,կարմիր,կանաչկազմերովգրքեր։Երբվերջինըհանեց,

Միլդրեդիոտքերիառաջընկածէրմոտքսանգիրք։

—Ներիրինձ,—ասացնա։—Եսարելեմառանցմտածելու։Իսկհիմապարզվումէ,որ

մենքերկուսովայսպատմությանմեջենքխճճվել։

Միլդրեդըընկրկեց,ասեսիրառջևտեսելէրհատակիտակիցդուրսելածբազմաթիվ

մկներ։Մոնթագըլսումէրնրաընդհատվողշնչառությունը,տեսնումնրագունատդեմքը,

սառած,չռվածաչքերը։ՄիլդրեդընորիցունորիցկրկնումէրՄոնթագիանունը,

այնուհետևխղճալիհոգոցհանելովվազեցգրքերիկողմը,վերցրեցնրանցիցմեկնու

նետվեցխոհանոց՝աղբայրիչվառարանիմոտ։

Մոնթագըբռնեցնրան։Կինըծղրտումէրևճանկռտելովփորձումդուրսպրծնել։

—Ո՜չ,Մի՜լլի,ո՜չ։Սպասի՛ր։Վե՛րջտուր,խնդրումեմ։Դուոչինչչգիտես...Դե,վե՛րջ

տուր...—նաապտակեցՄիլդրեդինևուսերիցբռնելով՝թափահարեց։

ԿինըկրկինտվեցՄոնթագիանունըևարտասվեց։

—Մի՛լլի,—ասացնա։—Լսիրինձ։Միվայրկյան։Աղաչումեմ։Այժմարդենոչինչչենք

կարողանել։Այժմչենքկարողայրել։Եսուզումեմնախնայելդրանք,հասկանո՞ւմես,

գոնեմիանգամնայել։Եվ,եթեհրկիզապետնիրավացիէ,միասինկայրենք։Խոսքեմ

տալիս,միասինկայրենք։Դուպետքէօգնեսինձ։

Նանայեցկնոջդեմքին։Բռնեցնրակզակից։Զննելովնրադեմքը՝Մոնթագըորոնումէր

այնտեղիրեն,որոնումէրհուզողհարցիպատասխանը՝ինչպե՞սվարվել։

—Ուզենքթեչուզենք,միևնույնէ,արդենխճճվելենք։Եսքեզնիցոչինչչեմխնդրելայս

բոլորտարիներին,բայցայժմխնդրումեմ,աղաչումեմ։Մենքպետքէվերջապես

ըմբռնենք՝ինչպեսառաջացավայսթնջուկը՝դու,այդքնաբերդեղահաբերըևգիշերային

խելահեղուղևորություններըմեքենայով,եսևիմաշխատանքը։Մենքսրընթացանդունդն

ենքգլորվում,Մի՛լլի։Բայցեսչեմուզում,գրո՛ղըտանի։Մեզհամարհեշտչիլինի։Մենք

նույնիսկչգիտենքինչիցսկսել,բայցփորձենքինչ֊որկերպգլուխհանել,կշռադատել,

օգնելմիմյանց։Նույնիսկչեմկարողասել,թեհենցհիմաորքա՜նէինձանհրաժեշտքո

օգնությունը։Եթեդուդույզնիսկսիրումեսինձ,ապակսպասեսմեկ֊երկուօր։Ահաիմ

խնդրանքը,ևամենինչկավարտվի։Խոստանումեմ,երդվումեմ։Եթեինչ֊որխելացիբան

կաայսգրքերում,թեկուզմտքինշույլհամընդհանուրքաոսիմեջ,գուցեևկարողանանք

փոխանցելուրիշներին։

Միլդրեդնայլևսչէրդիմադրում,ևՄոնթագըբացթողեցնրան։Կինըճոճվելովհեռացավ,

ուժասպառհենվեցպատին,ապածանրորենսահեցհատակին։Նալուռնստելէր

հատակին՝նայելովցիրուցանգրքերին։Ոտքըկպավմիգրքի,ևնադանդաղետքաշեց։

—Երեկայնկինը...Դուայնտեղչէիր,Մի՛լլի,դուչեստեսելնրադեմքը։Քլարիսը

նույնպես...Դուերբեքչեսխոսելնրահետ։Իսկեսխոսելեմ։Բիթիինմանմարդիկ

վախենումեննրանից։Չեմհասկանում՝ինչո՞ւեննրանքվախենումՔլարիսիցևՔլարիսի

նմաններից։ԲայցերեկհերթապահությանժամանակեսսկսեցիհամեմատելՔլարիսին

հրակայանիհրկիզողներիհետևհանկարծհասկացա,որատումեմնրանց,ատումեմինքս

ինձ։Եսմտածեցի՝գուցեավելիլավկլիներ,եթեհրկիզողներնիրենքիրենցայրեին։

—Գա՜յ։

Շքամուտքիխոսափողըցաձրաձայնկանչեց.«ՄիսիսՄո՛նթագ,միսիսՄո՛նթագ,ձեզեն

հարցնում,ձեզենհարցնում»։

Լռություն։

Նրանքվախեցածնայումէինշքամուտքիդռանը,հատակինթափվածգրքերիկույտին։

—Բիթինէ,—արտասանեցՄիլդրեդը։

—Չիկարողպատահել։Նաչէ։

—Վերադարձելէ,—շշնշացկինը։

Եվնորիցխոսափողիխուլձայնը.«Ձեզենհարցնում»։

—Պետքչէդուռըբացել։

Մոնթագըհենվեցպատին,ապադանդաղկքելովպպզեցևսկսեցշփոթահարջոկջկել

գրքերը՝վերցնելովմերթմեկը,մերթմյուսը։Նաողջմարմնովդողումէրևսաստիկ

ցանկանումէրկրկինգրքերըթաքցնելօդափոխիչիմեջ։Բայցգիտեր,որուժչունիմի

անգամևսհանդիպելուհրկիզապետԲիթիին։Նապպզելէր,հետոպարզապեսնստեց

հատակին։Ավելիհամառորենհնչեցխոսափողիձայնը։Մոնթագըհատակիցվերցրեց

հատորիկը։

—Ինչի՞ցսկսենք։—Նագիրքըկեսիցբացեցևուշադիրնայեց։—Կարծումեմ,պետք

էսկսելսկզբից...

—Նաներսկմտնի,—ասացՄիլդրեդը,—ևգրքերիհետմիասինմեզէլկայրի։

Խոսափողըվերջապեսլռեց։Լռություն։Մոնթագըդռանետևումզգացինչ֊որմեկի

ներկայությունը,որկանգնել,սպասումէր,թերևսականջդնում։Ապաքայլերիձայներ

լսվեցին։Քայլերըհեռանումէինճանապարհով։Հետոանցանմարգագետնիմիջով...

—Տեսնենք,թեինչէգրված,—ասացՄոնթագը։Այդբառերընաարտասանեցկմկմալով,

ասեսկաշկանդվումէրսաստիկամոթից։Արագթերթելով՝Մոնթագըաչքիանցկացրեց

տասնյակէջեր,մինչևվերջապեսկանգառավհետևյալտողերին.

«Հաշվվածէ,որտասնմեկհազարմարդ,զանազանժամանակ,գերադասելենմահը,

միայնթեչհնազանդվենևչկոտրենձունսուրծայրից»11։

Միլդրեդընստելէրնրադիմաց։

—Դաի՞նչէնշանակում։Ախր,ոչմիիմաստչկա։Հրկիզապետըիրավացիէր։

—Սպասի՛ր,—պատասխանեցՄոնթագը։—Նորիցսկսենք։Հե՛նցսկզբից։

Երկրորդմաս

ՄԱՂԸԵՎԱՎԱԶԸԱմբողջօրընրանքկարդումէին,իսկերկնքիցնոյեմբերյանսառնանձրևըթափվումէր

խաղաղվածտանվրա։Նրանքկարդումէիննախասենյակում։Հյուրասենյակըամայիու

գորշէրթվում։Նրահամրացածպատերինչէրխաղումգույներիծիածանը,չէին

առկայծումհրավառությանցոլքերը,չկայինոսկեկարցանցկենզգեստներհագածկանայք,

ևսևթավշյակոստյումներովտղամարդիկ100ֆունտանոցճագարներչէինհանում

արծաթավունլայնեզրգլխարկներից։Հյուրասենյակըմեռյալէր։Միլդրեդըսառած,

անարտահայտիչհայացքովշարունակնայումէրլռինպատերին,իսկՄոնթագըմերթ

անհանգիստչափչփումէրսենյակը,մերթնորիցպպզումևմիքանիանգամբարձրաձայն

կարդումորևէէջ։

«Դժվարէասել,թեհատկապեսորպահինէծնվումբարեկամությունը։Ջուրըկաթիլ֊

կաթիլլցնելիս,լինումէմիվերջինկաթիլ,որիցհանկարծբերնեբերանլցվումէանոթը

ևթափվումեզրից,ճիշտնույննէ,երբբարիարարքներիցմեկըհանկարծլիքըլցնում

էսիրտդ»։

Մոնթագընստեց՝ականջդնելովանձրևիխշշոցին։

—Գուցեևհենցայդէր,որկարմերհարևանաղջկամեջ։Եսայնպեսեմուզում

հասկանալնրան։

—Բայցնամեռելէ։Իսերաստծո,խոսենքորևէապրողիմասին։

Չնայելովկնոջը՝Մոնթագը,ողջմարմնովդողալով,կտրեց֊անցավնախասենյակը

ևմտավխոհանոց։Երկարկանգնեցպատուհանիմոտ՝հայացքըապակիներըթմբկահարող

անձրևին։Երբանձրևըդադարեց,նավերադարձավարդենաղջամուղջովպատված

նախասենյակևվերցրեցնորգիրք։

—Մերնախասիրածթեմանէ.«Իմմասին»։

Նախեթ֊խեթնայեցպատին։

—Մերնախասիրածթեմանէ.«Իմմասին»։

—Այդահասկանումեմ,—ասացՄիլդրեդը։

—ԻսկՔլարիսիհամարբնավէլնախասիրածթեմաչէր։Նասիրումէրխոսելուրիշների

մասին,իմմասին։Նաառաջիննէրիմկյանքում,որինձիսկապեսդուրեկավ։

Ծանոթներիսմեջմիակնէր,որնայումէրուղիղաչքերիս,այնպես,ասեսինչ֊որբան

արժեմ։

Նահատակիցվերցրեցերկուգրքերը,որքիչառաջկարդումէր։

—Այսմարդիկմեռելենշատտարիներառաջ,բայցեսգիտեմ,որնրանցբոլոր

գրածներնայսպեսթեայնպեսկապվածենՔլարիսիհետ։

Դրսիցթույլճանկռտոցլսվեց։

Մոնթագըքարացավ։Միլդրեդը,ծանրշնչելով,սեղմվեցպատին։

—Դռանետևումինչ֊որմեկըկա...Ինչո՞ւէխոսափողըլռում։

—Անջատելեմ։

Դռանետևիցլսվումէրթույլֆսֆսոց,էլեկտրաջեռուցմանթեթևթշշոց։

Միլդրեդըծիծաղեց։

—Ախրդապարզապեսշունէ...Վռնդե՞մ։

—Չհամարձակվես։Տե՛ղդնստիր։

Լռության։Դրսումսառնանձրևէրմաղում։Իսկփակդռանտակիցփչումէր

էլեկտրականկապույտպարպումներինուրբհոտը։

—Շարունակենք,—հանգիստասացՄոնթագը։

Միլդրեդըոտքովհարվածեցգրքին։

—Գրքերըմարդիկչեն։Դուկարդումես,եսնայումեմշուրջս,բայցոչոքչկա։

Մոնթագընայումէրհյուրասենյակիպատերին,մեռածուգորշ,ինչպեսօվկիանոս,որ

պատրաստէալեկոծվելու,եռալուկյանքով,եթեմիայնմիացվիէլեկտրականարևը։

—Իսկ«ազգականները»կենդանիմարդիկեն։Նրանքինչ֊որբանենասումինձ,ես

ծիծաղումեմ,նրանքծիծաղումեն։Հապագույնե՜րը...

—Այո՛,գիտեմ։

—Բացիայդ,եթեհրկիզապետԲիթինիմանաայսգրքերիմասին...—Միլդրեդը

մտածմունքիմեջընկավ։Դեմքիզարմանքըփոխվեցսարսափի։

—Նակարողէգալայստեղ,այրելտունը,«ազգականներին»,ամենինչ։Սոսկալի՜է։

Հապամտածի՛ր,թեորքանփողենքներդրելայստանվրա։Ինչո՞ւեսպետքէկարդամայս

գրքերը,հանունինչի՞։

—Ինչո՞ւ,հանունինչի՞,—գոչեցՄոնթագը։—Անցածգիշերեսօձտեսա։Աշխարհում

ավելիարգահատելիբանչկա։Նակարծեսսատկածէր,բայցմիաժամանակկենդանի։Նա

կարողէրտեսնել,բայցչէրտեսնում։Ուզո՞ւմեստեսնելայդօձին։Նաանհետաձգելի

օգնությանհիվանդանոցումէ,այնտեղմանրամասնգրվածէ,թեինչպիսիաղտեղություն

դուրսքաշեցքեզնից։Գուցեգնա՞սայնտեղ,ընթերցե՞սքարտարանումպահվողգրառումը։

Միայնթեչգիտեմ՝ի՞նչխորագրիտակփնտրել՝«ԳայՄոնթագ»,թե՞«Սարսափ»կամ

«Պատերազմ»։Իսկգուցեգնաստեսնեսայնտունը,որանցածգիշերայրվե՞ց։Մոխրիմեջ

պեղեսայնկնոջոսկորները,որըողջակիզվեցիրտանհետմիասին։ԻսկՔլարիս

Մըքլե՞լընը։Որտե՞ղփնտրելհիմանրան։Դիարանո՞ւմ։Ահալսի՛ր։

Տանվերևումիրարետևիցսրընթացանցանռմբակոծիչները,անցանհռնդյունով,

դղրդյունով,սուլոցով,ասեսանտեսանելիվիթխարիօդափոխիչէրպտտվումերկնքի

դատարկխոռոչում։

—Տե՜րաստված,—բացականչեցՄոնթագը,—ամենժամնրանքոռնումենմեր

գլխավերևում։Մերկյանքիամենվայրկյանըհագեցվածէայդդժոխայինռմբակոծիչներով։

Ինչո՞ւոչոքչիխոսումայդմասին։1960թվականիցհետոմենքսկսելենքևհաղթելերկու

ատոմայինպատերազմում։Մի՞թեպատճառնայնչէ,որզվարճանալովտանը,լիովին

մոռացելենքմնացյալաշխարհը։Արդյոքայնպատճառովչե՞նքայսպեսհարուստ,որ

աշխարհնայնքանաղքատէ,իսկմերհոգնէլչէ։Եսլսելեմ,որամենուրմարդիկ

կիսաքաղցեն,իսկմենքկուշտենք։Արդյոքճի՞շտէ,որողջաշխարհըտաժանակիր

աշխատումէ,իսկմենքզվարճանումենք։Դրահամարչէ՞,որսաստիկատումենմեզ։Ես

վաղուցեմլսել,որբոլորնատումենմեզ։Իսկգիտե՞ս,թեինչու։Եսչգիտեմ։Գուցեայս

գրքե՞րըբացենմերաչքերը։Գուցեդրա՞նքնախազգուշացնենմեզ՝չկրկնելնույն

անուղղելիսխալները։Եսչեմհիշում,թեքոհյուրասենյակիայդապուշներըերբևէայդ

մասինխոսածլինեն։Աստվա՜ծիմ,Մի՛լլի,ախր,ինչպե՞սչեսհասկանում։Եթեօրականմի

քիչկարդանք,ասենք,օրըմիժամ,երկուժամ,գուցեթե...

Հեռախոսըզնգաց։Միլդրեդըճանկեցլսափողը։

—Ա՜ննա։—Նաուրախացածծիծաղեց։֊—Այո՛,Սպիտակծաղրածունէերեկոյան

ծրագրով։

Մոնթագըգնացդեպիխոհանոցևգիրքընետեցսեղանին։

«Մո՛նթագ,—դիմեցինքնիրեն,—դուիսկապեսհիմարես։Սակայնինչպե՞սվարվել։

Գրքերիմասինհայտնելկայա՞ն։Մոռացությա՞նտալ»։—Նակրկինբացեցգիրքը,ջանալով

չլսելՄիլդրեդիծիծաղը։

«Խե՜ղճՄիլլի,—մտածեցնա։—Խե՜ղճՄոնթագ։Չէ՛որդունույնպեսգլուխչեսհանում։

Որտեղիցօգնությունխնդրել,որտե՞ղուսուցիչգտնել,երբարդենայդքանժամանակ

կորսվածէ»։

Չպետքէհանձնվել։Նափակեցաչքերը։Դե,իհարկե,նակրկինզգաց,որմտածում

էքաղաքայինզբոսայգումասին,ուրմիտարիառաջանցողակիմտելէր։Վերջերսհաճախ

էրհիշումայդմասին։Եվայժմէլհիշողությանմեջպարզորոշգծագրվեցայնամենը,ինչ

կատարվեցայդօրը՝զբոսայգում.սաղարթախիտանկյունը,նստարանիննստածսև

կոստյումովծերուկը,որ,Մոնթագինտեսնելով,արագորենինչ֊որբանխոթեցվերարկուի

գրպանը։

...Ծերուկըտեղիցվերցատկեց,ասեսուզումէրվազել։ԻսկՄոնթագնասաց.

—Սպասե՛ք։

—Եսոչմիմեղքչունեմ,—դողահարբացականչեցնա։

—Իսկո՞վասաց,թեդուքմեղավորեք։

Որոշժամանակնրանքլուռնստելէինկանաչսաղարթներիաղոտցոլքերիմեջ։Հետո

Մոնթագըխոսքբացեցեղանակիմասին,ևծերուկըպատասխանեցցածր,թույլձայնով։

Դատարօրինակ,խաղաղհանդիպումէր։Ծերուկըխոստովանեց,որինքըանգլերենլեզվի

պաշտոնանկպրոֆեսորէ,աշխատանքիցզրկվելէքառասունտարիառաջ,երբ

ուսանողներիևնյութականաջակցությանբացակայությանպատճառովփակվեց

հումանիտարգիտություններիվերջինքոլեջը։ԱնունըՖաբերէր,ևերբնաայլևսչէր

վախենումՄոնթագից,դարձավշատախոս։Սկսեցխոսելցածր,համաչափձայնով,նայելով

երկնքին,ծառերին,զբոսայգուկանաչբացատներին։Նրանքզրուցեցինշուրջմեկժամ։

Հանկարծծերուկըինչ֊որբանարտասանեց,ևՄոնթագըհասկացավ,որանհանգ

բանաստեղծությունէ։Հետո,սիրտառնելով,կրկինինչ֊որբանարտասանեց՝նույնպես

բանաստեղծություն։Ձեռքըսեղմելովվերարկուիձախգրպանին՝Ֆաբերըքնքշորեն

արտաբերումէրբառերը։Մոնթագնզգաց,որեթեձեռքըմեկնի,ծերուկիգրպանից

բանաստեղծություններիհատորյակկհանի։Բայցնաչմեկնեց։Նրաձեռքերնանզգաընկած

էինծնկներին։

—Չէ՛որեսխոսումեմոչթեբունիրերիմասին,սը՛ր,—ասացՖաբերը։—Եսխոսումեմ

իրերիէությանմասին։Նստածեմայստեղևգիտեմ,որապրումեմ։

Ահաայնամենը,ինչտեղիունեցավայնժամանակ։Մեկժամտևածմենախոսություն,

բանաստեղծություններումեկնաբանություններ,իսկհետոծերուկըդողացողմատներով

թղթիկտորիվրագրեցիրհասցեն։Մինչայդպահըերկուսնէլխուսափումէին

հիշատակել,որՄոնթագըհրկիզողէ։

—Ձերքարտարանիհամարէ,—ասացծերուկը,—եթեձերմտքովանցնիբարկանալինձ

վրա։

—Եսչեմբարկանում,—զարմացածասացՄոնթագը։

***

ՆախասենյակիցլսվեցՄիլդրեդիանզուսպքրքիջը։

Բացելովննջարանիպատիպահարանը՝Մոնթագըթերթեց«Ենթակաեն

հետաքննության»(՞)մակագրությամբարկղիքարտերը։ԴրանցմեջէրՖաբերիքարտը։

ԱյնժամանակՄոնթագըչէրմատնելնրան,բայցևհասցենչէրոչնչացրել։

Նահավաքեցհեռախոսիհամարը։Հեռախոսալարիմյուսծայրինազդանշանըմիքանի

անգամկրկնեցՖաբերիանունը,և,վերջապես,ընկալուչումլսվեցպրոֆեսորիթույլձայնը։

Մոնթագըներկայացավ։Տիրեցերկարատևլռություն։Եվապա՝

—Այո՛,միստրՄոնթագ։

—Պրոֆեսո՛րՖաբեր,եսուզումեմձեզոչայնքանսովորականմիհարցտալ։Մեր

երկրումքանի՞«Աստվածաշունչ»էմնացել։

—Չեմհասկանում՝ինչի՞մասինեքխոսում։

—Եսուզումեմիմանալ՝գեթմիօրինակ«Աստվածաշունչ»մնացե՞լէ։

—Ուզումեքծուղա՞կըգցելինձ։Եսչեմկարողպատահականմարդկանցհետխոսել

հեռախոսով։

—Քանի՞օրինակէմնացելՇեքսպիրի,Պլատոնիստեղծագործություններից։

—Ոչմի,դուքինձնիցլավգիտեք։Ո՛չմի։

Ֆաբերընետեցընկալուչը։

Մոնթագընույնպեսցածդրեցընկալուչը։Ո՛չմի։ՀրակայանիցուցակիցՄոնթագնինքնէլ

գիտեր։Սակայն,չգիտեսինչու,նացանկանումէրլսելհենցՖաբերից։

ՆախասենյակումհանդիպեցՄիլդրեդին,նրադեմքըհուզմունքիցշառագունելէր։

—Այսօրմեզհյուրենգալուտիկինները։

Մոնթագընրանցույցտվեցմիգիրք։

—ՍաՀինևՆորկտակարաննէ,ևգիտե՞ս,Միլդրեդ...

—Խնդրումեմ,մի՛սկսիր...

—Սա,հնարավորէ,միակփրկվածօրինակնէ՝մերաշխարհամասում։

—Բայցդուպետքէայսօրևեթվերադարձնես։Չէ՛որհրկիզապետԲիթինգիտիայդ

գրքիմասին։

—Հազիվթեիմանա՝հատկապեսի՜նչգիրքեմբերել։Կարելիէմեկուրիշըհանձնել։Բայց

ո՞րը։Ջե՞ֆերսոնը12։ԳուցեԹո՞րոն13։Ո՞րնէպակասարժեքավոր։Եվհետո,եթեեսփոխեմ,

ևԲիթինիմանա,թեհատկապեսո՜րգիրքնեմգողացել,նագլխիկընկնի,որմեզմոտմի

ամբողջգրադարանկա։

Միլդրեդիշրթունքներըջղաձգվեցին։

—Հապամտածիր,թեինչեսանում։Դումեզկկործանես։Քեզհամարո՞վէկարևոր՝ե՞ս,

թե«Աստվածաշունչը»։

Նաարդեննորիցջղայինճչումէր՝սեփականտաքությունիցհալվողմոմետիկնիկի

նման։

ԲայցՄոնթագըչէրլսումնրան,նալսումէրԲիթիիձայնը։

«Նստեցեք,Մոնթագ։Նայեցեք։Վերցնումենքառաջինէջը։Զգուշությամբ,ինչպես

ծաղկաթերթ,այրումենք։Հետո՝երկրորդը։Կրակըդրանքվերէածումսևթիթեռների։

Գեղեցիկէ,չէ՞։Այժմերկրորդէջիցկպցրեքերրորդըևայդպեսշղթայաբար,էջառէջ,

գլուխառգլուխ.բոլորըհիմարություններեն՝ամփոփվածբառերում,բոլորը՝սուտ

խոստումներ,հնամաշմտքեր,իրդարնապրածփիլիսոփայություն»։

Բիթիննստելէրքրտնաթորճակատով,իսկնրաշուրջըհատակըծածկվածէրսև

թիթեռներիդիակներով,որոնքզոհվելէինբոցեղենմրրիկիմեջ։

Միլդրեդըլռեցնույնքանանսպասելի,ինչպեսսկսելէրճչալ։Մոնթագընրավրա

ուշադրությունչէրդարձնում։

—Միելքէմնում,—ասացնա։—Մինչևերեկո,երբեսստիպվածկլինեմգիրքըհանձնել

Բիթիին,պետքէպատճենահանեմ։

—Դուտանըկլինե՞ս,երբՍպիտակծաղրածուիծրագիրնսկսվիևտիկիններըհյուր

գան,—բղավեցՄիլդրեդընրաետևից։

Չշրջվելով՝Մոնթագըկանգառավդռներիմեջ։

—Մի՛լլի։

Լռություն։

—Ի՞նչ։

—Մի՛լլի,Սպիտակծաղրածունսիրո՞ւմէքեզ։

Ոչմիպատասխան։

—Մի՛լլի,—նալիզեցչորշրթունքները,—արդյոքքո«ազգականները»սիրո՞ւմենքեզ։

Սիրումենամբողջսրտովուհոգո՞վ։Հա՞,Մի՛լլի։

Մոնթագնզգաց,որկինըաչքերըշփոթահարթարթելովնայումէիրծոծրակին։

—Ինչո՞ւեսայդպիսիհիմարհարցերտալիս։

Մոնթագնուզումէրլացլինել,բայցշրթունքներնամուրսեղմվածէին,ևաչքերում

արցունքչկար։

—Եթեդռանետևումշունտեսնես,իմփոխարենոտքովկխփես,—ասացՄիլդրեդը։

Նաանվճռականկանգնելէրդռանառաջ,ականջդնելով։Ապաբացեցևդուրսելավ։

Անձրևըդադարելէր,անամպերկնքումարևըթեքվումէրդեպիմայրամուտ։Տան

շրջակայքումոչոքչկար,փողոցնումարգագետիննամայիէին։

Մոնթագըթեթևհոգոցհանեց,ապաետևիցշրխկացրեցդուռը։

***

Մոնթագըմետրոգնաց։

«Ասեսամբողջովինքարացելեմ,—մտածեցնա։—Այդերբվանի՞ցսկսվեց։Ե՞րբ

կարծրացանդեմքս,մարմինս.արդյո՞քայնգիշեր,երբխավարումոտքովբախվեցի

դեղահաբիսրվակին,որնասեսթաքցրածականլիներ։

Կանցնի,մտածեցնա։Գուցեոչմիանգամից,թերևս՝միառժամանակհետո։Բայցես

ամենինչկանեմ,որանցնի,ևՖաբերնէլկօգնիինձ։Ինչ֊որմեկըկվերադարձնիիմ

նախկինդեմքը,իմձեռքերը,նրանքկրկինկդառնանայնպիսին,ինչպիսինեղելեն։Հիմա

նույնիսկժպիտը՝հրկիզողիսովորականժպիտը,լքելէինձ։Առանցնրաեսկորածեմ»։

Լուսամուտներումառկայծումէինթունելիպատերը՝բացդեղնավունհախճասալիկներ

ևթանձրխավար,թվերևնորիցխավար,ամենինչսլանումէրկողքով,գումարվում

ընդհանուրին։

Միանգամ,երբինքըդեռերեխաէր,ամառվամիշոգօրնստելէրծովափիդեղին

ավազաթմբինևփորձումէրավազըլցնելմաղը,որովհետևիրչարասիրտզարմիկնասել

էր.«Եթեմաղնավազովլցնես,տասըսենթկտամ»։Բայցորքանավելիարագէրնալցնում

մաղը,նույնքանարագէրավազըչորխշշոցովթափվում։Նրաձեռքերըհոգնելէին,ավազն

այրումէրկրակինման,իսկմաղըդատարկէր։Հուլիսյանայդտոթօրընալուռնստելէր

ծովափին,ևարցունքներըհոսումէինայտերով։

Այժմ,երբօդամուղգնացքըթռցնումէրնրան,ցնցելովուճոճելովստորերկրյադատարկ

միջանցքներում,նահիշեցմաղիանողոքտրամաբանությունըևհայացքըցածհառելով,

հանկարծտեսավ,որձեռքինպահելէբաց«Աստվածաշունչը»։Վագոնումմարդիկկային,

բայցնա,չթաքցնելով,գիրքըպահումէրձեռքում,ևհանկարծգլխովանցավանհեթեթմի

միտք.եթեարագուանընդհատկարդա,ապագուցեևմաղումմիքիչավազմնա։Նա

սկսեցկարդալ,բայցբառերըշաղվումէին,իսկչէ՛որմիքանիժամհետոնակտեսնի

Բիթիինևնրանկհանձնիգիրքը,ուստիոչմիարտահայտությունչպետքէսպրդի,

հարկավորէհիշելյուրաքանչյուրտողը։«Եսպե՛տքէայդանեմ,եսկստիպեմինձայդ

անել»։

Նաջղաձգորենսեղմեցգիրքը։

Վագոնումոռնումէինբարձրախոսները.

—«Դենըմ»ատամիմածուկ։

—Լռիր,—մտածեցՄոնթագը։—«Նայեցեքվայրիշուշանին,ինչպե՜սէաճում»14։

—«Դենըմ»ատամիմածուկ։

«Ոչջանքէթափում...»։

—«Դենըմ»...

«Նայեցեքվայրիշուշանին...»։Լռիր,վերջապես,լռիր...

—Ատամիմածո՜ւկ...

Նանորիցբացեցգիրքը,սկսեցտենդագինթերթելէջերը,որոնքնաշոշափումէրկույրի

պես,անթարթնայումամենմիտողի,ամենմիտառի։

—«Դենըմ»։Տառառտառ՝դ֊ե֊ն...

«Ո՛չջանքէթափումուոչհյուսումէ»։

Մաղիցթափվողչորավազիխշշոց։

—«Դենըմը»թարմացնումէ...

«Նայեցեքվայրիշուշանին,շուշանին,շուշանին»։

—Ատամներըմաքրող«Դենըմ»։

—Լռեցե՜ք,լռեցե՜ք,լռեցե՜ք...—այսաղերսանքը,օգնությանկանչըայնպիսիուժով

դուրսպոկվեցՄոնթագիկրծքից,որինքնէլչնկատեց՝ինչպեսոտքիթռավ։Աղմկոտ

վագոնիշփոթվածուղևորներըվախեցածմիկողմթեքվեցինխելացնոր,աղաղակից

կարմրատակածդեմքով,բորբոքվածշրթունքներովմարդուց,որձեռքինսեղմելէրբաց

գիրքը։Բոլորըերկյուղովէիննայումնրան,բոլորը,ովքերմիրոպեառաջհանգիստ,

ոտքերովչափէինտալիսգովազդերին՝«Դենըմ»,«Դենըմ»ատամիմածուկ,«Դենըմ»,

«Դենըմ»ատամիմածուկ՝մեկ֊երկու,մեկ֊երկու,մեկ֊երկու֊երեք,մեկ֊երկու,մեկ֊երկու,

մեկ֊երկու֊երեք...Բոլորը,ովքերմեքենաբարքթիտակդնդնումէին.«Մածուկ,մածուկ,

ատամիմածուկ,մածուկ,մածուկ,ատամիմածուկ...»։

Եվասեսիհատուցումն,ռադիոնՄոնթագիվրամիտոննաերաժշտությունթափեց՝

մետաղիշռինդի,թիթեղի,պղնձի,արծաթի,արույրիզնգոցներիտարափ։Մարդիկ

ստիպվածէինխաղաղվել,քանիորփախչելուտեղչունեին,հսկաօդամուղգնացքը

սլանումէրստորգետնյախորթունելով։

—Վայրիշուշան...

—«Դենըմ»։

—Ասացի՝շուշան...

Մարդիկզարմանքովնայեցիննրան.

—Ուղեկցորդինկանչեք։

—Խելքըթռցրելէ...

—ՆոլՎյուկայարան։

Գնացքըսուլոցովօդբացթողեցևկանգառավ։

—ՆոլՎյու,—բարձր։

—«Դենըմ»,—շշուկով։

Մոնթագիշուրթերըհազիվէինշարժվում։

—Շուշան...

Ֆշշալովվագոնիդուռըբացվեց,Մոնթագըդեռևսկանգնածէր։Հևոցարձակելով՝դուռն

սկսեցփակվել։ԵվմիայնայդժամանակՄոնթագըշարժվեցառաջ՝հրմշտելովմյուս

ուղևորներինևշարունակելովանձայնգոռալ՝փակվողդռաննեղճեղքիցժամանակին

դուրսնետվեցկառամատույց։Նավազեցթունելիսպիտակհախճասալիկներիվրայով՝

ուշադրությունչդարձնելովշարժասանդուղքներին,որովհետևցանկանումէրզգալ՝ինչպես

ենշարժվումիրոտքերը,ձեռքերը,ինչպեսենպրկվումութուլանումթոքերը,ամենմի

ներշնչմանևարտաշնչմանժամանակ՝ինչպեսէօդըքերծումկոկորդը։Նրանհետապնդում

էրնույնձայնը՝«Դենըմ»,«Դենըմ»,«Դենըմ»։

Օձինմանֆշշալով՝գնացքնանհետացավմութթունելում։

—Ո՞վէ։

—Եսեմ,Մոնթագը։

—Ի՞նչեքուզում։

—Ներսթողեքինձ։

—Եսոչինչչեմարել։

—Եսմենակեմ։Հասկանո՞ւմեք,մենակեմ։

—Երդվեցեք։

—Երդվումեմ։

Դուռըդանդաղբացվեց,Ֆաբերըդուրսնայեց։Ցերեկվապայծառլույսիտակնաշատ

ծերէրթվում,թուլակազմ,վախեցած։Ծերուկնայնպիսիտեսքուներ,ասեսերկար

տարիներտնիցդուրսչէրեկել։Նրադեմքըևսենյակիսպիտակսվաղածպատերընույն

գույնիէին։Ճերմակէինթվումնրաև՛շուրթերը,և՛այտերիմաշկը,և՛մազերը,և՛խամրած

գորշակապույտաչքերը։Բայցհանկարծնրահայացքնընկավայնգրքին,որՄոնթագը

պահելէրթևիտակ,ևծերուկըմիանգամիցփոխվեց,այժմնաոչայդքանծերէրթվում,ոչ

էլթույլ։Նրավախըկամաց֊կամացանցնումէր։

—Ներեցեք,ստիպվածենքզգուշավորլինել։

Ֆաբերիաչքերըգամվածէինգրքին։

—Ուրեմն՝ճի՞շտէ։

Մոնթագըներսմտավ։Դուռըփակեց։

—Նստեցեք,—Ֆաբերըետքաշվեց,աչքըչկտրելովգրքից,ասեսվախենումէր,թե

կանհետանա,եթեգեթմիվայրկյանհայացքըթեքի։Նրաետևումննջարանիբացդուռնէր,

ներսում՝սեղանը,որիվրախառնիխուռնթափվածէինինչ֊որմեխանիզմներիմասեր

ևաշխատանքայինգործիքներ։Մոնթագնայդամենընշմարեցսոսկանցողակի,որովհետև

Ֆաբերը՝նկատելով,թեինչուղղությամբէնայումնա,արագշրջվելով՝ծածկեցդուռը։Նա

կանգնելէր,դողացողձեռքովսեղմելովբռնակը։Ապաանվճռականհայացքըհառեց

Մոնթագին։

ԱյժմՄոնթագընստելէր՝ծնկներիվրապահելովգիրքը։

—Այդգիրքը...Որտե՞ղեքդուք...

—Գողացելեմ։

ՖաբերնառաջինանգամնայեցուղիղՄոնթագիաչքերին։

—Դուքխիզախմարդեք։

—Ոչ,—ասացՄոնթագը։—Բայցիմկինըմեռնումէ։Աղջիկը,որիմբարեկամնէր,մեռել

էարդեն։Միկին,որկարողէրդառնալիմբարեկամը,ողջ֊ողջայրվեցմիօրառաջ։Դուք

միակնեք,որկարողեքօգնելինձ։Եսուզումեմտեսնե՜լ։Տեսնե՜լ...

Ֆաբերիձեռքերը,որդողումէինանհամբերությունից,պարզվեցինդեպիգիրքը։

—Կարելի՞է։

—Այո՛,իհարկե։Ներեցեք։—Մոնթագընրանտվեցգիրքը։

—Որքա՜նժամանակէանցել...Եսերբեքկրոնասերչեմեղել...Բայցորքանժամանակ

էանցելայնօրերից...—Ֆաբերըթերթումէրգիրքը,որոշհատվածներկարդալով։—Ճիշտ

նույննէ,այնպիսին,ինչպիսինեսհիշումեմ։Աստվա՜ծիմ,իսկինչպեսենհիմաաղճատում

մերհեռուստատեսայինհյուրասենյակներում.Քրիստոսըդարձելէ«ազգականներից»

մեկը։Եսհաճախեմմտածում՝կճանաչե՞րտերաստվածըիրորդուն։Մենքայնպեսենք

նրանպճնազարդել։Կամ,ավելիլավէասել,մերկացրելենք։Այժմնաիսկականանանուխի

ծամոնէդարձել,քաղցրավենիք,հյութ,սառնաշաքար,եթեիհարկե,չիզբաղվումորևէ

ապրանքիքողարկվածռեկլամով,առանցորի,իբր,չիկարողյոլագնալհավատացյալը։

—Գիտե՞ք,գրքերիցմշկընկույզիկամէլանդրծովյանհեռավորերկրներիցբերված

համեմունքիհոտէգալիս։Մանկուցեսսիրումէիհոտոտելգրքերը։Աստվա՜ծիմ,

որքա՜նհիանալիգրքերկային,երբդեռևսմենքմեզթույլչէինքտալիսոչնչացնելդրանք։

Նաթերթումէրէջերը։

—ՄիստրՄոնթագ,դուքձերառջևտեսնումեքվախկոտմիմարդու։Եսդեռայն

ժամանակգիտեի,տեսնումէի,թեուրենքգլորվում,սակայնլռումէի։Եսանմեղներից

մեկնէի,նրանցից,ովքերկարողէինձայնբարձրացնել,երբոչոքարդենչէրուզումլսել

«մեղապարտներին»։Բայցեսլռեցիև,այդպիսով,հանցակիցդարձա։Եվերբ,վերջապես,

նրանքհամակվեցինգրքերնայրելուգաղափարով,այդգործումներքաշելով

հրկիզողներին,եսփոքրինչփնթփնթացիուհաշտվեցի,որովհետևոչոքչսատարեցինձ։

Իսկհիմաչափազանցուշէ։

Ֆաբերըփակեց«Աստվածաշունչը»։

—Այժմասացեք՝ինչո՞ւեքեկելինձմոտ։

—Եսզրուցելուկարիքունեմ,բայցոչոքչիլսում։Եսչեմկարողխոսելպատերիհետ,

նրանքգոռումենինձվրա։Չեմկարողխոսելկնոջսհետ,նալսումէմիայնպատերին։

Ուզումեմ,որմեկըլսիինձ։Եթեերկարխոսեմ,ապահնարավորէ,ինչ֊որխելամիտբան

ասեմ։Եվհետոուզումեմ,որդուքինձսովորեցնեքհասկանալկարդացածս։

ՖաբերըակնապիշնայեցՄոնթագինիհար,սափրված,կապտաբծերովդեմքին։

—Ի՞նչնէձեզայդպեսցնցել։Ի՞նչնէձերձեռքիցցածգցելհրկիզողիջահը։

—Չգիտեմ։Մենքամենինչունենքերջանիկլինելուհամար,բայցդժբախտենք։Ինչ֊որ

բանումվրիպելենք։Եսամենուրեքփնտրելեմ։Իմացածսմիակբանը,որնախկինումեղել

է,իսկայժմչկա,գրքերնեն,որոնքեսինքսայրումեմահաարդենտասը֊տասներկու

տարի։Եվեսմտածեցի՝թերևսգրքերնէլօգնենինձ։

—Դուքանհուսալիերազողեք,—ասացՖաբերը։—Այդամենըչափազանցծիծաղելի

կլիներ,եթեայդքանլուրջչլիներ։Ձեզոչթեգրքերենհարկավոր,այլայն,ինչերբևէեղել

էդրանցում,ինչըկարողէրայժմէլլինելմերհյուրասենյակներիծրագրերում։

Մանրամասներինկատմամբնույնպիսիուշադրությունևիրազեկությունկարողէր

ցուցաբերվելևմերռադիոուհեռուստատեսայինհաղորդումներում։Բայց,ավա՜ղ,նրանք

այդչենանում։Ո՛չ,ո՛չ,գրքերըմիանգամիցչենտաձերփնտրածը։Պետքէինքներդ

փնտրեքամենուրեք,հինկինոնկարներում,վաղեմիընկերներիշրջանում։Փնտրեքորտեղ

հնարավորէ՝հինգրամաֆոնայինձայնապնակներում,ձերշրջակաբնությանմեջ,հենց

ձերմեջ։Գրքերըսոսկմեկնենայնշտեմարաններից,որտեղկուտակումենքայն,ինչ

վախենումենքմոռանալ։Նրանցմեջչկաոչմիգաղտնիք,ոչմիկախարդանք։

Կախարդանքըսոսկայնէ,ինչասումենգրքերը,այն,թեինչպեսեննրանքհավաքում,մի

ամբողջականմիասնությանմեջմիացնումտիեզերքիտարբերծվենները։Իհարկե,դուք

չէիքկարողայդիմանալ։Դուքհավանաբարհիմաէլլիովինչեքհասկանում,թեինչի

մասինեմխոսում։Դուքբնազդաբարճիշտեզրակացությանեքհանգել,մեզպակասում

էերեքբան։Առաջինը,գիտե՞ք,արդյոք,ինչո՞ւենմեզհամարայդքանկարևորայսպիսի

գրքերը։Որովհետևորակունեն։Իսկի՞նչէնշանակումորակ։Ինձհամարդանախգրքի

հյուսվածքնէ։Այսգիրքըծակոտիներունի,շնչումէ։Դիմագիծունի։Կարելի

էուսումնասիրելմանրադիտակով։Եվդուքնրամեջկգտնեքկյանք,եռունկյանք,որ

հորդումէձերառջևիրանսպառբազմազանությամբ։Որքանշատենծակոտիները,որքան

թղթիքառակուսիդյույմիվրամեծէկյանքիտարբերկողմերիճշմարտացիարտացոլումը,

այնքանավելիգեղարվեստականէերկը։Ահաորակիիմսահմանումը։Պատկերել

մանրամասները,նորմանրամասներ։Լավգրողներըսերտշփմանմեջենկյանքիհետ։

Միջակներըսոսկհպանցիկսահումենմակերեսով,իսկվատերըբռնաբարումենայն

ևթողնումճանճերինկեր։

—Այժմհասկանո՞ւմեք,—շարունակեցՖաբերը,—թեինչուենգրքերնայդպիսի

ատելությունհարուցում,ինչուեսդրանցիցայդպեսվախենում։Նրանքմեզցույցենտալիս

կյանքիդեմքիծակոտիները։Հարմարավետկյանքփնտրողներըկուզենայինիրենցառջև

տեսնելմեղրամոմեդալուկդեմքեր՝առանցծակոտիների,մազաթափուանարտահայտիչ։

Մենքապրումենքմիայնպիսիժամանակում,երբծաղիկներըծաղիկներովենցանկանում

սնվել,փոխանակներծծենանձրևիխոնավություննուարգավանդհողիկենսահյութերը։

Բայցչէ՛որնույնիսկհրավառությունը,նույնիսկնրագույներիպերճություննու

ճոխություննստեղծվածէերկրիքիմիայով։Իսկմենքերևակայումէինք՝իբրկարողենք

ապրելուաճել,սնվելծաղիկներովևհրավառություններով,չավարտելովմեզ

իրականությանըվերադարձնողբնականշրջափուլը։Ծանո՞թեքԱնթեյիառասպելին։Նա

հսկաէր,անպարտելիուժիտեր,քանիդեռամուրկանգնածէրհողին։Բայցերբ

Հերկուլեսըկտրեցնրանհողիցևօդհանեց,Անթեյըհեշտությամբպարտվեց։Ճիշտնույնն

էևմեզ՝այժմքաղաքումապրողներիսհամար,եթեոչ,ապաեսարդենկատարյալ

խելագարեմ։Այսպես,առաջինը,ինչմեզպակասումէ,որակնէ,մերգիտելիքների

հյուսվածքը։

—Իսկո՞րնէերկրորդը։

—Ազատժամանակը։

—Բայցմենքբավականաչափազատժամանակունենք...

—Ազատժամանակ՝այո՛։Իսկմտածելուժամանակունե՞նքարդյոք։Ինչի՞վրաեք

վատնումձերազատժամանակը։Կա՛մսլանումեքմեքենայով՝ժամումհարյուրմղոն

արագությամբ,այնպես,որուրիշբանիմասինչիկարելիմտածել,բացիձեզսպառնացող

վտանգից,կա՛մժամանակեքսպանում՝ինչ֊որխաղխաղալով,կա՛մնստումեք

չորսպատանիհեռուստացույցունեցողսենյակում,իսկնրանցհետ,արդեն,հոչեքկարող

վիճել։Ինչո՞ւ.որովհետևպատերիվրայիպատկերները«իրական»են։Ահանրանքձեր

առջևեն,տեսանելի,ծավալունեն,ևնրանքձեզասում,ձերգլուխնենմտցնում,թեինչ

պետքէմտածեք։Դե,ձեզէլսկսումէթվալ,որայն,ինչնրանքասումեն,ճշմարիտէ։Դուք

սկսումեքհավատալ,որճշմարիտէ։Այնպեսհապճեպենձեզպատրաստի

եզրակացություններհրամցնում,որձերբանականությունըչիհասցնումառարկել.«Ախր

այդամենըհամակբարբաջանքէ»։

—Միայն«ազգականներն»ենկենդանիմարդիկ։

—Ներեցեք,ի՞նչասացիք։

—Կինսասումէ,որհեռուստացույցնիրականէ,իսկգրքերը՝ոչ։

—Եվփա՜ռքաստծո,որայդպեսէ։Դուքկարողեքփակելգիրքըևնրանասել՝սպասիր։

Դուքնրատիրակալնեք։Իսկո՞վկարողէկորզելձեզկառչունմագիլներից,որոնքգերիեն

վերցնում,հենցորմիացնումեքհեռուստատեսայինհյուրասենյակը։Նրանքկավիպես

կհունցենձեզևիրենցուզածձևըկտան։Դանույնպես«միջավայր»է,նույնքանիրական,

որքանաշխարհը։Այնդառնումէիսկություն,այնհենցճշմարտություննէ։Գրքերին

կարելիէհաղթելբանականությանուժով։Բայցիմողջգիտելիքներովու

կասկածամտությամբհանդերձ,եսերբեքիմմեջուժչեմգտել՝վեճիմեջմտնելուհարյուր

գործիքներիցբաղկացածսիմֆոնիկնվագախմբիհետ,որըոռնումէինձվրամեր

հրեշավորհյուրասենյակներիգունավորևտարածականէկրաններից։Տեսնո՞ւմեք,իմ

հյուրասենյակը՝չորսսովորականսվաղածպատերեն։Իսկսրանք,—Ֆաբերըցույցտվեց

երկուփոքրիկռետինեկոճակներ,—սրանքէլնրահամարեն,որականջներսխցանեմ

մետրոյովերթևեկելիս։

—«Դենըմ»ատամիմածուկ...«Ո՛չջանքէթափումևոչհյուսումէ»,—շշնջացՄոնթագը՝

աչքերըփակելով։—Այո։Բայցի՞նչկպատահիհետո։Գրքերըկօգնե՞նմեզ։

—Միայնայնդեպքում,եթեապահովվիերրորդանհրաժեշտպայմանը։Առաջինը,

ինչպեսարդենասացի,մերգիտելիքներիորակնէ։Երկրորդը՝ազատժամանակը,որպեսզի

կարողանանքխորհրդածել,յուրացնելայդգիտելիքները։Իսկերրորդնայնէ,որիրավունք

ունենանքգործելայնամենիհիմանվրա,ինչմենքքաղելենքառաջիներկուպայմանների

փոխազդեցությունից։Բայցկասկածելիէ,որմիզառամյալծերուկումիհիասթափված

հրկիզողկարողանանինչ֊որբանփոխելայժմ,երբգործնայսքանբարդացելէ...

—Եսկարողեմգրքերձեռքբերել։

—Դուքձեզվտանգիեքենթարկում։

—Գիտե՞ք,մահապարտնէլիրառավելություններնունի։Երբայլևսկորցնելուոչինչչկա,

վտանգիցչեսվախենում։

—Հիմադուքշատհետաքրքիրմիտքհայտնեցիք,—ծիծաղեցՖաբերը,—որըոչմիտեղ

չեքկարդացել։

—Իսկմի՞թեգրքերումգրումենայդմասին։Դաայնպես,հանկարծ,չգիտեմինչու,

գլուխսեկավ։

—Ավելիլավ։Ուրեմն՝դուքդաչմոգոնեցիքո՛չինձհամար,ո՛չմեկուրիշի,առավելևս՝

ո՛չէլձեզհամար։

ՄոնթագըթեքվեցՖաբերիկողմը։

—Այսօրահաթեինչմտածեցի։Եթեգրքերնիրոքայդպեսարժեքավորեն,արդյոքչի՞

կարելիճարելտպագրականհաստոցևտպելմիքանիօրինակ...Մենքկարողէինք...

—Մե՞նք։

—Այո,դուքևես։

—Այդարդենչեղա՜վ,—Ֆաբերըկտրուկշտկվեց։

—Գոնեթույլտվեք՝շարադրեմիմծրագիրը...

—Եթեշարունակեքպնդել,եսկխնդրեմ,որհեռանաքիմտնից։

—Մի՞թեձեզչիհետաքրքրում։

—Ո՛չ,ինձչենհետաքրքրումայնպիսիխոսակցությունները,որոնցպատճառովկարող

ենայրել։Այլխնդիրէ,եթեհնարավորլիներոչնչացնելհրկիզողներիբունհամակարգը։Այ,

եթեդուքառաջարկեիքտպելմիքանիգիրքևերկրովմեկթաքցնելհրկիզողներիտներում,

այնպեսորկասկածիսերմերցանեիքիրենց՝հրկիզողներիշրջանում,եսկասեի՝կեցցե՜ք։

—Գաղտնաբարներսգցելգրքերը,ահազանգելևնայել,թեինչպեսենհրոճարակ

դառնումհրկիզողներիտնե՞րը։Ա՞յդէիքուզումասել։

ՖաբերըհոնքերըկիտեցևնայեցՄոնթագին,ասեսառաջինանգամէրտեսնում։

—Եսկատակումէի։

—Կարծումեք՝խելացի՞ծրագիրէ։Արժե՞փորձել։Սակայնեսպետքէհաստատ

իմանամ,որդաինչ֊որբանտեղիցկշարժի։

—Ոչոքչիկարողերաշխավորել։Չէ՛որմիժամանակգրքերմեզմոտորքանուզեք

կային,իսկմենքհամառորենզբաղվածէինքմիբանով՝փնտրումէինքամենագահավեժ

ժայռը,որպեսզիայնտեղիցցածթռչենք։Ստույգէմիայնմիբան՝այո՛,մեզանհրաժեշտ

էլիաթոքշնչել։Այո՛,մեզգիտելիքներենպետք։Եվ,թերևս,շուրջհազարտարիհետո,մենք

կսովորենքթռիչքներիհամարընտրելավելիփոքրժայռեր։Չէ՛որգրքերըգոյություն

ունեն,որպեսզիհիշեցնենմեզ,թեինչպիսի՜բթամիտուհամառավանակներենքմենք։

ԴրանքնմանենԿեսարիվարձուպահախմբին,որընրահաղթարշավիժամանակշշնջաց.

«Հիշի՛ր,Կեսա՛ր,դուևսմահկանացուես»։Մեզնիցշատերըչենկարողամենտեղլինել,

բոլորիհետխոսել,այցելելաշխարհիբոլորքաղաքները։Մենքչունենքո՛չժամանակ,

ո՛չդրամ,ո՛չէլայդքանշատընկերներ։Այնամենը,ինչդուքփնտրումեք,Մոնթագ,

գոյությունունիաշխարհում,բայցհասարակմարդըթերևսսեփականաչքերովկարողանա

տեսնելմիայնմեկհարյուրերորդը,իսկմնացածիննսունինըտոկոսընաճանաչում

էգրքերիմիջոցով։Երաշխիքմի՛պահանջեք։Եվմի՛սպասեքփրկությունինչ֊որմեկից՝լինի

մարդուց,մեքենայիցթեգրադարանից։Ինքնե՛րդստեղծեքայն,ինչըկարողէփրկել

աշխարհը,ևեթեխեղդվեքճանապարհին,ապագոնեկիմանաք,որլողումէիքդեպիափը։

Ֆաբերըոտքիելավևսկսեցքայլելսենյակում։

—Ինչպե՞սվարվենք,—հարցրեցՄոնթագը։

—Դուքլո՞ւրջէիքասումհրկիզողներիմասին։

—Բացարձակապես։

—Նենգծրագիրէ,խոսքչկա,—Ֆաբերըջղայինխեթեցդեպիննջարանիդուռը։—

Տեսնել,թեողջերկրումինչպեսենբոցավառվումհրկիզողներիտները,կործանվում

դավաճանությանայդօջախները։Սալամանդրըլափումէսեփականպոչը։Օ՜հ,հիանալի՜է։

—Եսգիտեմբոլորհրկիզողներիհասցեները։Եթեմենքունենայինքորևէընդհատակյա...

—Մարդկանցչիկարելիվստահել,այդէսարսափելին։Դուք,մեկէլես,ուրիշէլ

ո՞վկնետվիկրակը։

—Մի՞թեչենմնացելայնպիսիպրոֆեսորներ,ինչպիսինդուքեք։Նախկինգրողներ,

պատմաբաններ,լեզվաբաններ...

—Մեռելենկամարդենշատծերեն։

—Որքանծեր,այնքանլավ։Ավելիքիչկասկածկհարուցեն։Դուքհոճանաչումեք

այդպիսիներինև,հավանաբար,տասնյակներով։Խոստովանեք։

—Այո,թերևս։Կան,օրինակ,բազմաթիվդերասաններ,որոնքարդեներկարտարիներ

առիթչենունեցելխաղալուՊիրանդելոյի,ՇոուիկամՇեքսպիրիգործերը,քանիորնրանց

պիեսներըչափազանցհավաստիենարտացոլումկյանքը։Մենքկարողենքօգտագործել

նրանցզայրույթը։Եվազնիվվրդովմունքըայնպատմաբանների,ովքերվերջինքառասուն

տարումոչմիտողչենգրել։Ճշմարիտէ,մենքկարողէինքդպրոցհիմնելևնորից

սովորեցնելկարդալումտածել։

—Այո՜։

—Բայցայդամենըկաթիլէծովիմեջ։Մերողջմշակույթըմեռածէ։Նրաբունհենքը

պետքէհալելևնորկաղապարձուլել։Իսկդաայնքանէլդյուրինչէ։Չէ՛որբանըսոսկայն

չէ,որկրկինձեռքդվերցնեսկեսդարառաջմիկողմդրածդգիրքը։Հիշեցեք,որ

հրկիզողներիկարիքըհազվադեպէզգացվում։Մարդիկինքնակամայլևսգիրքչեն

կարդում։Այժմդուք՝հրկիզողներդ,մեզհամարկրկեսայիններկայացումներեք

կազմակերպում,տներեքվառում,զվարճացնումամբոխին։Բայցդաայնպես՝միջանկյալ

համարէ,ևոչթեհիմնականը։Մերօրերումշատքիչենխռովությանսիրահարները։Իսկ

այդքչերիմեծմասինհեշտէահաբեկել։Ինչպես,օրինակ,ինձ։Դուքկարո՞ղեքավելի

արագպարել,քանՍպիտակծաղրածուն,կամգոռալավելիբարձր,քանինքը՝Գլխավոր

հեռուստաաճպարարըևբոլոր«ազգականները»։Եթեկարողեք,ապա,թերևս,կհարթեք

ձերճանապարհը։Իսկընդհանրապես,Մոնթագ,իհարկե,դուքհիմարեք։Չէ՛որմարդիկ

իրոքզվարճանումեն։

—Վերջացնելովկյանքըինքնասպանությա՞մբ։Միմյանցսպանելո՞վ։

Մինչնրանքխոսումէին,տանվրայովդեպիարևելքէինսլանումռմբակոծիչները։Միայն

հիմանրանքնկատեցինայդուլռեցին՝ականջդնեյովհրթիռայինշարժիչներիհզոր

աղմուկին,զգալով,թեինչպեսէամենինչիրենցհոգումտակնուվրալինում։

—Համբերեք,Մոնթագ։Ա՛յ,պատերազմկսկսվի,ևմերհյուրասենյակներնիրենքիրենց

կլռեն։Մերքաղաքակրթությունըմիտումէկործանման։Միկողմքաշվեք,որպեսզիանիվը

չճզմիձեզ։

—Բայցչէ՛որմեկըպետքէպատրաստլինիկառուցելու,երբամենինչփլվի։

—Իսկո՞վ։Նրա՞նք,ովքերընդունակենբերանացիմեջբերելՄիլթընին։Ովքերկարողեն

ասել.«ԻսկեսդեռհիշումեմՍոֆոկլեսի՞ն»։Եվի՞նչպետքէանեննրանք։Հիշեցնեն

փրկվածներին,որմարդըունինաևլա՞վկողմեր։Այդփրկվածներըսոսկայնմասին

կմտածեն,թեինչպեսքարերհավաքենուշպրտենիրարվրա։Գնացեքտուն,Մոնթագ։

Պառկեքքնելու։Ինչո՞ւվատնեքձերվերջինժամերը,որպեսզիանպտուղդոփեքտեղում

ևհամոզեքձեզ,թեիբրշարժվումեք։

—Ուրեմն,ձեզհամարայլևսմիևնո՞ւյնէ։

—Ո՛չ,միևնույնչէ։Այնքանմիևնույնչէ,որկարելիէասել՝այդմտքիցհիվանդեմ։

—Եվդուքչե՞քուզումօգնելինձ։

—Բարիգիշեր։Բարիգիշեր։

Մոնթագիձեռքերըպարզվեցինդեպի«Աստվածաշունչը»։Նաինքըզարմացավ,թե

հանկարծինչարեցինիրձեռքերը։

—Կուզենայի՞քձերսեփականըլիներ։

—Աջձեռքսկտայիդրահամար,—ասացՖաբերը։

Մոնթագըկանգնելևսպասումէր,թեհետոինչենանելուիրձեռքերը։Եվնրանք,

անկախիրկամքիցուցանկությունից,ասեսնույնձգտումովհամակվածերկուկենդանի

էակներ,սկսեցինպոկոտելէջերը։Պոկեցինանվանաթերթը,առաջինէջը,երկրորդը։

—Խելագա՜ր։Այդի՞նչեքանում,—Ֆաբերըվերցատկեց,ասեսմեկըհարվածեցնրան։

ՆետվեցՄոնթագիվրա,բայցնամիկողմհրեց։Մոնթագիձեռքերըշարունակումէին

պատռելգիրքը։Վեցէջևսընկանհատակին։ՄոնթագըվերցրեցդրանքևՖաբերիաչքի

առաջճմռթեցձեռքիմեջ։

—Պետքչէ,խնդրումեմ,պետքչէ,—բացականչեցծերուկը։

—Իսկո՞վէխանգարումինձ։Եսհրկիզողեմ։Կարողեմայրելձեզ։

Ծերուկընայեցնրան։

—Դուքայդչեքանի։

—Կարողեմ,եթեկամենամ։

—Այդգիրքը...մի՛պատռեք։

Ֆաբերըփլվեցաթոռին։Նրադեմքըճերմակելէրկտավինման,շրթունքներըդողում

էին։

—Հոգնեցի։Մի՛տանջեքինձ։Ի՞նչեքուզում։

—Ուզումեմ,որդուքսովորեցնեքինձ։

—Շատլավ։Շատլավ։

Մոնթագըցածդրեցգիրքը։Նասկսեցհարթելճմռթվածէջերը։Ծերուկըուժասպառ

հետևումէրնրան։

Գլուխըթափտալով,ասեսիրենիցվանելովթմրությունը,Ֆաբերըհարցրեց.

—Դուքփողունե՞ք,Մոնթագ։

—Ունեմ։Միքիչ։Չորսկամհինգհարյուրդոլար։Ինչո՞ւեքհարցնում։

—Կբերեքինձ։Եսճանաչումեմմիմարդու,որըկեսդարառաջտպագրումէրմեր

քոլեջիթերթը։Դահենցայնտարինէր,երբնորկիսամյակիսկզբումմտալսարան,

ևպարզվեց,որդրամայիպատմությանդասընթացիդասախոսություններին,որն

ընդգրկումէրԷսքիլեսիցմինչևՅուջինՕ՚Նիլ,ցուցակագրվելէրընդամենըմեկուսանող։

Հասկանո՞ւմեք,կարծեսթեսառցեգեղեցիկարձանըհալվումէրարևիճառագայթների

տակ։Հիշումեմ՝մեկըմյուսիետևիցմեռնումէինլրագրերը,ինչպեսկրակիմեջընկած

թիթեռներ։Ոչոքչէրփորձումհարությունտալ։Ոչոքչէրափսոսում։Եվայդժամանակ,

հասկանալով,թեորքանձեռնտուկլինի,եթեմարդիկսկսենկարդալմիայնկրքոտ

համբույրներիևդաժան,ծեծկռտուքիմասին,կառավարությունըամփոփեցարդյունքները,

կանչելովձեզ՝կրակկուլտվողներիդ։Այնպեսոր,Մոնթագ,մենքունենքգործազուրկ

տպագրիչ։Կարողենքտպագրելմիքանիգիրքևսպասելմինչևսկսվիկռիվը,որը

կկործանիիրերիներկակարգըևմեզանհրաժեշտլիցքկտա։Միքանիռումբ,ևայդբոլոր

«ազգականները»,որոնքբնակությունենհաստատելհյուրասենյակներիպատերին,

խեղկատակայինայդոհմակըկլռիմշտապես։Եվհաստատվածլռությանմեջգուցելսելի

լինիմերշշունջը։

Երկուսնէլկանգնածսևեռուննայումէինսեղանիվրայիգրքին։

—Եսփորձելեմհիշել,—ասացՄոնթագը։—Բայց,գրողըտանի,հերիքէ՝աչքսթեքեմ

ևամենինչիսկույնմոռանումեմ։Աստվա՜ծիմ,որքանեմցանկանումխոսելհրկիզապետ

Բիթիիհետ։Նաշատէկարդացել,նաամենինչինպատասխանունիկամէլ,ծայրահեղ

դեպքում,այդպեսէթվում։Նրախոսքըհալածյուղիտեղեսընդունում։Վախենումեմ՝նա

ինձհամոզի,ուեսկրկինդառնամառաջվանը։Չէ՛որընդամենըմեկշաբաթառաջէր,որ

փողրակընավթովլցնելիսմտածումէի,թեի՜նչհիանալիաշխատանքէ։

Ծերուկըգլխովարեց.

—Ովչիկառուցում,նապետքէավերի։Սահինէ,ինչպեսաշխարհը։Անչափահաս

հանցագործներիհոգեբանություն։

—Ահաթե,ուրեմն,ովեմես։

—Մեզնիցամենմեկիմեջդակա։

Մոնթագըմիքանիքայլարեցդեպիելքը։

—Դուքչե՞քկարողորևէկերպօգնելինձ,երբայսօրերեկոյանխոսելուլինեմ

հրկիզապետԲիթիիհետ։Ինձհովանոցէհարկավոր,որչխեղդվեմ,եթենակրկինինձվրա

թափիիրճառերիհեղեղը։

Ծերուկըոչինչչասացևնորիցանհանգիստհայացքնետեցննջարանիդռանը։Մոնթագը

որսացնրահայացքը։

—Դե,ինչպե՞ս։

Ծերուկըխորշունչքաշեց։Փակեցաչքերըևամուրսեղմելովշրթունքները՝միանգամէլ

դժվարությամբշունչառավ։ՆրաշուրթերիցպոկվեցՄոնթագիանունը։

ՇրջվելովՄոնթագիկողմը՝վերջապեսասաց.

—Գնանք։Քիչէրմնումթողնեի,որհեռանաք։Իրոքորեսվախկոտ,ծերհիմարեմ։

Ֆաբերըբացեցննջարանիդուռը։ՆրաետևիցՄոնթագըմտավմիփոքրիկսենյակ,ուր

դրվածէրսեղան,որիվրախառնիխուռնթափվածէինգործիքներ,մազիպեսբարակ

մետաղալարիկծիկներ,պստլիկզսպանակներ,կոճեր,բյուրեղիկներ։

—Սաի՞նչէ,—հարցրեցՄոնթագը։

—Իմահավորվախկոտությանվկայությունը։Երկարտարիներեսմիայնակեմապրել

այսպատերիմեջ,մեն֊մենակ՝իմմտքերիհետ։Էլեկտրականսարքերի

ևռադիոընդունիչներիվրաբզբզալըդարձելէիմկիրքը։Հենցիմերկչոտությունը

ևմիաժամանակմեջսնիրհողխռովարարոգինմղեցինինձ՝նախագծելուահաայսսարքը։

Նասեղանիցվերցրեց22մմտրամաչափիգնդակհիշեցնողմիկանաչավունմետաղե

առարկա։

—Որտեղի՞ցեմմիջոցներհայթայթելսրահամար։Հասկանալիէ՝խաղումէիբորսայում։

Չէ՛որդավտանգավորմտածողությանտերգործազուրկմտավորականներիվերջին

ապաստաննէ։Խաղումէիբորսայում,աշխատումայսգյուտիվրաուսպասում։Կյանքիս

կեսըսպանեցիվախիցդողալով,միշտսպասումէի,որինչ֊որմեկըխոսքիկբռնվիինձ

հետ։Ինքսչէիհամարձակվումորևէմեկիհետխոսակցությունսկսել։Երբմենքմիասին

նստելէինքզբոսայգումևզրուցումէինք,—հիշո՞ւմեք,—արդենգիտեի,որմիօրդուք

կգաքինձմոտ,բայցհրկիզողիջահո՞վարդյոք,թե՞բարեկամականձեռքմեկնելուհամար՝

նախապեսչէիկարողասել։Իսկայսփոքրիկգործիքըդրանիցմիքանիամիսառաջարդեն

պատրաստէր։Համենայնդեպս,քիչէրմնումթողնեիձեզ,որգնաք։Ահաթեինչվախկոտն

եմես։

—Շատնմանէխեցիռադիոընդունիչին։

—Բայցսաավելինէ,քանընդունիչը։Իմսարքըլսումէ։Եթեդուքայսփոքրիկգնդիկը

դնեքձերականջիմեջ,Մոնթագ,եսկարողեմհանգիստնստելտանը,տաքացնելիմ

վախվորածծերոսկորները,ևմիաժամանակլսելուվերլուծելհրկիզողներիաշխարհը,

երևանհանելնրաթույլկողմերը,դույզնիսկչվտանգելովինձ։Եսկլինեմիրփեթակում

ապահովնստածմայրմեղվիպես։Իսկդուքկլինեքաշխատավորմեղուն՝իմճամփորդող

ականջով։Եսկարողեմականջներունենալքաղաքիբոլործայրերում,ամենատարբեր

մարդկանցշրջանում։Եսկարողեմլսելուեզրակացություններանել։Եթեմեղուները

կործանվեն,դաինձչիվերաբերի,առաջվապեսեսկլինեմիմտանը,անվտանգ,

կվերապրեմիմվախըառավելագույնհարմարավետությամբևնվազագույնվտանգով։Այժմ

տեսնո՞ւմեք,թեորքա՜նզգուշավորեմայսխաղումևորքանարհամարհելի։

Մոնթագըկանաչգնդիկըմտցրեցականջը։Ծերուկըևսիրականջըմտցրեցնույնպիսի

փոքրիկմետաղյաառարկաևշրթունքներըշարժեց.

—Մո՛նթագ։

ՁայնըհնչեցՄոնթագիուղեղիխորքում։

—Եսձեզլսումեմ։

Ծերուկըծիծաղեց։

—Եսէլձեզեմլավլսում,—Ֆաբերըխոսումէրշշուկով,բայցնրաձայնըհստակորեն

հնչումէրՄոնթագիգլխում։

—Ժամանակինգնացեքհրակայան։Եսձեզհետկլինեմ։Մենքմիասինկլսենքձեր

հրկիզապետին։Թերևսնամեզնիցմեկնէ,աստվածգիտե։Եսձեզկհուշեմ՝ինչասեք։Մենք

նրանլավդասկտանք։Ասացե՛ք,դուքատո՞ւմեքինձայսէլեկտրոնայինսարքիհամար,

չէ՞։Եսվռնդումեմձեզփողոց,խավարիմեջ,իսկինքսմնումեմճակատիգծիցհեռու,իմ

ականջներըպետքէլսեն,իսկգուցեդրահամարձերգլուխըթռցնեն։

—Ամենմեկսանումէայն,ինչկարողէ,—պատասխանեցՄոնթագը։Նա

«Աստվածաշունչը»դրեցծերուկիձեռքերիմեջ։—Վերցրեք։Կփորձեմփոխարենըուրիշբան

հանձնել։

—Վաղըևեթեսկհանդիպեմգործազուրկտպագրիչին։Գոնեայդկարողեմանել։

—Բարիգիշեր,պրոֆեսո՛ր։

—Ո՛չ,այսգիշերըբարիչիլինի։Բայցեսամբողջժամանակձեզհետկլինեմ։Աներես

մոծակիպեսպետքէբզզամձերականջին,հենցորիմկարիքըզգաք։Եվհամենայնդեպս,

աստվածտա,բարիլինիայսգիշերըձեզհամար,Մոնթագ։Հաջողությունեմմաղթում։

Դուռըբացվեցևիսկույնէլփակվեց։Մոնթագըհայտնվեցխավարփողոցում,կրկինմեն֊

մենակաշխարհիդեմ։

***

Այդգիշերնույնիսկերկինքնէրպատրաստվումպատերազմի։Նրավրայովքուլա֊քուլա

ամպերէինշարժվում,որոնցարանքներից,ինչպեսթշնամականդետքեր,միլիոնավոր

աստղերէինփայլում։Երկինքնասեսպատրաստվումէրփլվելքաղաքիվրաևայնվերածել

ճերմակկավճափոշու։Արնաներկհրացոլքովծագումէրլուսինը։Ահաայդպիսիգիշերէր։

Մոնթագըքայլեցմինչևմետրոյիկայարանը,գումարըգրպանումէր(նաարդենեղելէր

դրամատանը,որըբացէողջգիշերը,սպասարկումենմեխանիկականռոբոտները),նա

քայլումէր,ևերբոադիոխեցինդրեցականջին,լսեց.

—Զորակոչվելէմեկմիլիոնմարդ։Եթեպատերազմսկսվի,արագհաղթանակն

ապահովվածէ...—Հանկարծակիխուժածերաժշտությունըխլացրեցհաղորդավարիձայնը,

ևնալսեց։

—Զորակոչվելէտասըմիլիոն,—շշնջացՖաբերիձայնընրամյուսականջին։—Բայց

ասումեն՝մեկմիլիոն։Այդպեսավելիհանգիստէ։

—Ֆա՛բեր։

—Այո՛։

—Եսչեմմտածում,միայնկատարումեմայն,ինչհրամայվածէ։Ինչպեսվարվելեմ

միշտ։Դուքասացիք՝հարկավորէփողձեռքբերել,եսհայթայթելեմ։Բայցիրականումայդ

մասինինքսչմտածեցի։Ուրեմնե՞րբեմսկսելումտածելևգործելինքնուրույն։

—Դուքարդենսկսելէիք,երբայդասացիք։Բայցսկզբումստիպվածեքապավինելինձ։

—Եսնրանցէլէիվստահում։

—Այո՛,ևտեսնումեք՝ուրհասաք։Միառժամանակդուքպետքէկույրիպես

խարխափեք։Ահաձեզիմձեռքը,հենվեցեք։

—Անցնելմյուսկողմըևկրկինգործելթելադրանքո՞վ։Ո՛չ,եսայդպեսչեմուզում։Էլի՞նչ

միտքունիձեզապավինելը։

—Ձերաչքերնարդենբացվումեն,Մոնթագ։

Մոնթագնզգաց,թեինչպեսոտքերըծանոթմայթովշարժվումենիրտանկողմը։

—Շարունակեք,պրոֆեսոր։

—Ուզո՞ւմեքձեզհամարկարդամ։Կջանամկարդալայնպես,որդուքբոլորըհիշեք։

Օրականքնումեմընդամենըհինգժամ։Ազատժամանակշատունեմ։Եթեուզումեք,ամեն

երեկոկկարդամ,մինչևկքնեք։Ասումեն,թեքնածմարդուուղեղըամենինչմտապահում

է,եթեցածրաձայնշշնջասնրաականջին։

—Այո՛։

—Դե,ուրեմն,լսեք։—Հեռվում,քաղաքիմյուսծայրում,մեղմշրշացինթերթվողէջերը։—

Հոբիգիրքը։

Լուսինըդուրսեկավ։Անձայնշարժելովշուրթերը՝Մոնթագըքայլումէրմայթով։

***

Երեկոյանիննին,երբնավերջացնումէրիրթեթևընթրիքը,շքամուտքիխոսափողը

ազդարարեցհյուրերիգալուստը։Միլդրեդընետվեցնախասենյակ՝այնմարդու

աճապարանքով,որըփրկվելէրհրաբխիժայթքումից։ՆերսմտանմիսիսՖելփսըևմիսիս

Բաուլզը,ևհյուրասենյակըկուլտվեցնրանց,ինչպեսկրակեխառնարան։Տիկինների

ձեռքերինմարտինիիշշերկային։Մոնթագնընդհատեցուտելը։Այդկանայքնմանէին

բյուրեղապակեհազարավորզնգզնգացողկախազարդերովանճոռնիջահերի։Նույնիսկ

պատիմիջովնատեսնումէրնրանցսառածանմիտժպիտները։Նրանքճիչուաղմուկով

ողջունեցինիրար՝ջանալովխլացնելհյուրասենյակիժխորը։

Կուլտալովպատառը՝Մոնթագըկանգառավդռներիմեջ։

—Դուքհիանալիտեսքունեք։

—Հիանալի՜։

—Քոտեսքըշատշքեղէ,Մի՛լլի։

—Շքե՜ղ։

—Բոլորըհոյակապտեսքունեն։

—Հոյակա՜պ։

Մոնթագըլռելյայնհետևումէրնրանց։

—Հանգիստ,Մոնթագ,—նրաականջինշշնջացՖաբերը։

—Անտեղիուշացա,—գրեթեինքնիրենասացՄոնթագը։—Վաղուցարդենպետքէգայի

ձեզմոտ,դրամըբերեի։

—Վաղնէլուշչիլինի։Զգույշեղեք,Մո՛նթագ։

—Հրաշալիներկայացումէ,չէ՞,—բացականչեցՄիլդրեդը։

—Հրաշալի՜է։

Հեռուստատեսայիներեքպատերիցմեկիվրաինչ֊որկիննարնջիհյութէրխմում

ևմիաժամանակշլացուցիչժպտում։

«Այդինչպե՞սէնահամատեղումերկուսնէլ»,—մտածեցՄոնթագը՝ատելությունզգալով

ժպտացողտիկնոջնկատմամբ։

Մյուսպատինռենտգենյանճառագայթներիմիջոցովցուցադրվումէր,թենարնջիհյութը

ի՜նչճանապարհէանցնումայդտիկնոջկերակրափողով՝մինչևնրահիացմունքից

թրթռացողստամոքսը։Հանկարծտեղիցպոկվեցևամպերիմեջմխրճվեցհրթիռային

ինքնաթիռը՝թևերինառածհյուրասենյակը,ապաընկղմվեցգորշականաչավունծովի

ջրերիմեջ,որտեղկապույտձկներըխժռումէինկարմիրևդեղինձկներին։Իսկմեկրոպե

անցերեքճերմակմուլտիպլիկացիոնծաղրածուներարդենկտրումէինմեկմեկուձեռքերն

ուոտքերը՝հավանությանքրքիջիպոռթումներով։Եվսերկուրոպե,ևպատերը

հանդիսատեսներինտեղափոխեցինքաղաքիցդուրս,որտեղկատաղիարագությամբ

սլանումէինհրթիռայինավտոմեքենաները՝բախվելովևգլորելովիրար։Մոնթագըտեսավ,

թեինչպեսօդթռանմիքանիմարդկայինմարմիններ։

—Մի՛լլի,դուտեսա՞ր։

—Տեսա,տեսա՜։

Մոնթագըձեռքըխոթեցպատիխոռոչըևպտտեցկենտրոնականանջատիչը։Պատերի

վրայիպատկերներըմարեցին,ասեսինչ֊որմեկըանակնկալբացթողեցապակեվիթխարի

ակվարիումիջուրը,որտեղդեսուդենէիննետվումխենթացածձկները։

Երեքկանայքէլշրջվեցինևանսքողդժգոհությամբուանբարյացակամությամբնայեցին

Մոնթագին։

—Ի՞նչեքկարծում,ե՞րբկսկսվիպատերազմը,—հարցրեցնա։—Տեսնումեմ՝այսօրեկել

եքառանցամուսինների։

—Օ՜,նրանքմեկգալիսեն,մեկգնում,—ասացմիսիսՖելփսը,—իրենցտեղըչեն

գտնում...Փիթիներեկզորակոչեցին։Կվերադառնաեկողշաբաթ։Այդպեսէինասել։

Կարճատևպատերազմ։Քառասունութժամիցբոլորըտանըկլինեն։Այդպեսէինասել

բանակում։Կարճատևպատերազմ։Փիթիներեկզորակոչեցինևասացին,որմեկշաբաթ

հետոտանըկլինի։Կարճատև...

Երեքկանայքանհանգիստշարժվումէինաթոռներիվրա՝նյարդայնացածնայելով

դատարկ,սևագորշպատերին։

—Եսչեմանհանգստանում,—ասացմիսիսՖելփսը։—ԹողՓիթնանհանգստանա,—

քրքջացնա։—Եսչեմէլմտածում։Բոլորովինէլչեմհուզվում։

—Այո,այո՜,—ձայնակցեցՄիլլին,—թողՓիթնինքըանհանգստանա։

—Միշտուրիշներիամուսիններինենսպանում։Այդպեսենասում։

—Այո՛,եսէլեմլսել։Չգիտեմորևէմեկին,որկռվումզոհվածլինի։Զոհվումենուրիշ

կերպ։Օրինակ՝ցածեննետվումբարձրահարկշենքերից։Ինչպես՝անցածշաբաթԳլորիայի

ամուսինը։Այդպեսպատահումէ։Բայցպատերազմում՝երբեք։

—Այո՛,պատերազմում՝երբեք,—համաձայնեցմիսիսՖելփսը։—ԱմենդեպքումՓիթը

ևեսմիշտխոսումենքառանցարցունքիուայլավելորդզգայնությունների։Սաիմերրորդ

ամուսնություննէ,Փիթնէլերրորդանգամէամուսնացել,ևմենքմիանգամայնանկախ

ենք։Պետքէանկախլինել,միշտէլայդպեսենքկարծել։Փիթնասաց,որեթեիրեն

սպանեն,եսլացչլինեմ,կրկինշուտափույթամուսնանամևչմտածեմիրմասին։

—Իդեպ,հիշեցի,—բացականչեցՄիլդրեդը։—Երեկձերպատերինդուք

նայեցի՞քԿլարաԴոուվիհինգրոպեանոցսիրավեպը։Դամիկնոջմասինէր,որը...

Մոնթագըլուռզննումէրկանանցդեմքերը,ինչպեսմիանգամերեխաժամանակզննել

էրսրբապատկերներըինչ֊որփոքրիկայլադավանեկեղեցում,որտեղպատահմամբընկել

էր։Այդտարօրինակէակներիարծնափայլդիմապատկերներըմնացիննրանխորթու

անըմբռնելի,թեպետևաղոթքուղղեցնրանց,երբերկարկանգնածեկեղեցում,ջանումէր

համակվելօտարհավատով՝շնչելովխնկիուինչ֊որառանձնահատուկ,միայնայդտեղին

բնորոշփոշուհոտը։Նամտածումէր,որեթեայդբույրերըլցվենիրթոքերը,թափանցեն

իրարյանմեջ,ապա,գուցեև,հասկանալիդառնանայդսրտաշարժ,գունագեղ

կերպարանքները՝ճենապակյաաչքերովևվառսուտակագույնշուրթերով։Բայցոչինչչէր

ստացվում,ոչինչ։Դանույննէր,ինչպեսեթենամտներմիկրպակ,որտեղշրջանառության

մեջայլդրամէր,ուինքըոչինչչկարողանարգնելիրունեցածով։Նաանհաղորդմնաց

նույնիսկսրբերինհպվելուցհետո,պարզապեսփայտէր,ծեփ,կավ։Ճիշտայդպեսէր

զգումիրենևայժմ,իրսեփականհյուրասենյակում՝նայելովաթոռներիվրաանհանգիստ

շարժվողերեքկանանց։Նրանքծխումէին,ծխիքուլաներէինբացթողնում,հարդարում

իրենցվառմազերը,զննումվառկարմիրեղունգները,որոնքասեսբոցավառվելէին

Մոնթագիսևեռունհայացքից։Լռությունըճնշումէրկանանց,նրանցդեմքերինձանձրույթ

կար։ԵրբՄոնթագըվերջապեսկուլտվեցվերջինպատառը,կանայքակամայիցմիփոքր

առաջթեքվեցին։Նրանքսպասողաթարականջէինդնումնրատենդագինշնչառությանը։

Հյուրասենյակիերեքդատարկպատերնայժմնմանէինծանր,աներազքնիմեջընկղմված

հսկաներիգունատճակատների։Մոնթագինթվաց,որեթեձեռքտա,մատներինկմնա

աղահամքրտինքը։Հետզհետեավելիպարզորոշէրերևումքրտինքըայդմեռյալ

ճակատներին,ավելիլարվածէրդառնումլռությունը,ավելիշոշափելի՝դողըօդում

ևանհամբերությունիցայրվողկանանցմարմիններում։Թվումէր՝ևսմեկրոպե,ևնրանք

բարձրաձայնթշշալովկպայթեն։

Մոնթագիշուրթերըշարժվեցին։

—Եկեքզրուցենք։

Կանայքցնցվեցինևաչքերըհառեցիննրան։

—Ինչպե՞սենձերերեխաները,միսիսՖելփս,—հարցրեցՄոնթագը։

—Դուքհիանալիգիտեք,որեսերեխաներչունեմ։Հետոէլմերօրերումխելքըգլխին

ո՞րմարդըկուզենաերեխաունենալ,—բացականչեցմիսիսՖելփսը՝չհասկանալով,թե

ինչուէիրենայդպեսզայրացնումայդմարդը։

—Ո՛չ,այդհարցումձեզհետհամաձայնչեմ,—ասացմիսիսԲաուլզը։—Եսերկուսն

ունեմ։Երկուանգամէլինձկեսարյանհատումարեցին։Հոչէի՞տառապելուերկունքի

ցավերից,ինչէթեերեխապիտիծնվեր։Բայց,դե,մարդիկպետքէբազմանան։Մենք

պարտավորենքշարունակելմարդկայինցեղը։Բացիդրանից,երեխաներըերբեմննման

ենլինումծնողներին,իսկդաշատզվարճալիէ։Ինչկաոր,երկուկեսարյանհատում,

ևխնդիրըլուծվածէ։Այո՛,սըր։Իմբժիշկըասումէր՝կեսարյանըպարտադիրչէ,դուք

նորմալկազմվածքունեք,կարողեքծննդաբերել,բայցեսպնդեցի։

—Համենայնդեպս,երեխաներըսարսափելիծանրբեռեն։Դուքպարզապեսխելագար

եք,որմտածելեքերեխաունենալ,—բացականչեցմիսիսՖելփսը։

—Ո՛չ,ինչու,այնքանէլվատչէ։Տասիցիննօրընրանքանցենկացնումդպրոցում։Ես

նրանցհետշփվումեմամիսըերեքօր,երբտաննենլինում։Բայցդաէլոչինչ։Քշումեմ

հյուրասենյակ,միացնումեմպատերըևվերջ։Ինչպեսսպիտակեղենըլվանալիս,դարսում

եսմեքենայիմեջևշրխկոցովփակումկափարիչը։—ՄիսիսԲաուլզըքմծիծաղտվեց։—Իսկ

քնքշություններոչմիդեպքումչիկարելի։Նրանցմտքովնիսկչիանցնումինձհամբուրել։

Շուտովերևիինձաքացիէլկտան,և,փա՜ռքաստծո,որեսդեռկարողեմնույնձևով

պատասխանել։

Կանայքփառ֊փառծիծաղեցին։

Միլդրեդըմիրոպելուռնստեց,բայց,տեսնելով,որՄոնթագըչիհեռանումշեմքից,ծափ

տվեցուբացականչեց.

—ԵկեքԳայինբավականությունպատճառենքևխոսենքքաղաքականությունից։

—Հիանալի՜է,—ասացմիսիսԲաուլզը։—Անցածընտրություններինեսքվեարկեցի

բոլորինման։Իհարկե,Նոբլիօգտին։Կարծումեմ՝երբևէպրեզիդենտընտրված

ամենահաճելիտղամարդկանցիցմեկնէնա։

—Օ՜,այո՛։Իսկհիշո՞ւմեքմյուսին,որինառաջադրելէինՆոբլիդեմ։

—Շատլավնէր,խոսքչկա։Փոքր֊մոքր,անբարետես,անխնամսափրված,սանրվածքնէլ

բանինմանչէր։

—Եվոնցէլընդդիմությանգլուխնէրմտել՝նրաթեկնածություննառաջադրել։Մի՞թե

կարելիէբարձրահասակտղամարդուդեմայդպիսիգաճաճինառաջադրել։Դեռհետնէլ

ծամծմելովէրխոսում։Եսգրեթեոչինչչլսեցինրաասածից։Լսածիցսէլբանչհասկացա։

—Բացիայդ,հաստլիկէրևնույնիսկջանքչէրթափելհագուստովքողարկելիր

գիրությունը։Զարմանալուի՞նչկար։Իհարկե,մեծամասնությունըքվեարկեցՎինսթոն

Նոբլիօգտին։Նույնիսկնրանցանուններըդերխաղացին։ՀամեմատեքՎինսթընՆոբլու

ՀյութերտՀոուգ,ևպատասխանըմիանգամիցպարզկդառնա։

—Գրո՜ղըտանի,—բացականչեցՄոնթագը։—Ախրդուքնրանցմասինոչինչչգիտեք՝ոչ

մեկի,ոչէլմյուսի։

—Ինչպե՞սթեչգիտենք։Մենքերկուսինէլտեսելենքայսնույնհյուրասենյակի

պատերին։Ընդամենըկեստարիառաջ։Մեկնանընդհատքիթնէրքչփորում։Սոսկալիէր։

Նայելնիսկ՝զզվելի։

—Եվձերկարծիքով,միստրՄոնթագ,մենքպարտավո՞րէինքքվեարկելայդպիսի

մարդուօգտին,—բացականչեցմիսիսՖելփսը։

Միլդրեդըերջանիկժպտումէր։

—Գա՛յ,խնդրումեմ,մի՛բարկացրումեզ,հեռացիրդռնից։

ԲայցՄոնթագնարդենանհետացելէր.միրոպեանցնավերադարձավ՝ձեռքինմիգիրք

բռնած։

—Գա՜յ:

—Գրողիծոցըամենինչ,գրողիծոցը։

—Սաի՞նչէ։Մի՞թեգիրք։Իսկինձթվումէր,թեմասնագիտականուսուցումըայժմ

տարվումէկինոնկարներիմիջոցով։—ՄիսիսՖելփսըզարմացածթարթեցաչքերը։—Դուք

ուսումնասիրումեքհրկիզողներիգործիտեսությո՞ւնը։

—Ի՞նչգրողիտարածտեսություն,—պատասխանեցՄոնթագը։—

Բանաստեղծություններեն։

—Մոնթագ,—նրաականջումհնչեցՖաբերինախազգուշացնողձայնը։

—Ինձհանգիստթողեք։—Մոնթագըզգումէր,որիրենասեսներքաշումենինչ֊որ

սրընթացաղմկոտջրապտույտիմեջ։

—Մո՛նթագ,մի՛կորցրեքձեզ։Չհամարձակվեք...

—Դուքնրանցլսեցի՞ք։Լսեցի՞ք՝ինչէինբլբլացնումայսճիվաղներնիրենցնմանայլ

ճիվաղներիմասին։Տե՜րաստված։Ինչե՜րասես,որչենխոսումմարդկանց,սեփական

երեխաներիմասին,իրենցմասին,ամուսինների,պատերազմիմասին...Թողանիծվե՜ն։Ես

լսումուչէիհավատումականջներիս։

—Ներեցեք։Պատերազմիմասինեսոչմիբառչեմասել,—բացականչեցմիսիսՖելփսը։

—Տանելչեմկարողբանաստեղծությունները,—ասացմիսիսԲաուլզը։

—Իսկդուքերբևէկարդացե՞լեք։

—Մո՛նթագ,—ՖաբերիձայնըքերեցՄոնթագիականջը։—Դուքամենինչկկործանեք։

Խելագար։Լռեցե՛ք։

Կանայքվերթռանտեղներից։

—Նստեցե՛ք,—գոռացՄոնթագը։

Նրանքհնազանդորեննստեցին։

—Եստունեմգնում,—դողացողձայնովասացմիսիսԲաուլզը։

—Մո՛նթագ,Մո՛նթագ,խնդրումեմ,աստծոսիրուն։Ձերմտքիննի՞նչէ,—աղերսումէր

Ֆաբերը։

—Իսկինչո՞ւորևէոտանավորչեքկարդումմեզհամարձերգրքույկից,—միսիսՖելփսը

գլխովարեց։—Կարծումեմ,շատհետաքրքիրկլինի:

—Արգելվածէ,—ողբաձայնաղաղակեցմիսիսԲաուլզը։—Չիկարելի։

—ԲայցնայեցեքմիստրՄոնթագին։Նաշատէցանկանումկարդալ,եսհոտեսնումեմ։

Եվեթեմիրոպեհանգիստնստենքուլսենք,միստրՄոնթագըգոհկլինի,ևմենքկարող

ենքզբաղվելուրիշբանով։—ՄիսիսՖելփսըջղայինխեթեցդատարկպատերին։

—Մո՛նթագ,եթեկարդաք,եսձեզհետկխզեմիմհարաբերությունները,կլքեմձեզ,—

ականջումծակողուսուր,տզտզացբզեզը։—Ի՞նչկտադաձեզ։Ինչի՞կհասնեք։

—Մահուչափկվախեցնեմ,ահաթեինչ։Այնպեսվախեցնեմ,որաչքներըմթնեն։

Միլդրեդըշրջվեց.

—Այդո՞ւմհետեսխոսում,Գայ։

Արծաթեասեղըշամփրեցնրաուղեղը։

—Մոնթագ,լսեցեք,միայնմիելքկա։Կատակիտվեք,ծիծաղեք,ուրախտեսքընդունեք։

Իսկհետոգիրքնայրեքվառարանում։

ԲայցՄիլդրեդըկանխեցնրան։Դժբախտությունկանխազգալով՝նաարդենկերկերուն

ձայնովբացատրումէր.

—Թանկագի՛նտիկնայք,տարինմեկանգամյուրաքանչյուրհրկիզողիթույլատրվում

էգիրքտանելտուն,որպեսզիընտանիքինցույցտա,թենախկինումինչպեսէրամենբան

հիմարուանհեթեթ,ինչպեսէինգրքերըխելքահանանումմարդկանցուզրկումանդորրից։

ԱհաայսօրԳայըորոշելէայդպիսիանակնկալմատուցել։Նակկարդամեզհամար,ևմենք

ինքներսկհամոզվենք,թեինչհիմարությունէայդամենը,ևայլևսերբեքմերխեղճ

գլուխներըչենքկոտրինմանանհեթեթություններիվրա։Այդպեսէ,չէ՞,թանկագինս։

Մոնթագըգիրքըջղաձգորենճմլումէրձեռքիմեջ։

—Ասացեք՝այո՛,Մոնթագ,—հրամայեցՖաբերը։

ՄոնթագիշուրթերըհնազանդորենկատարեցինՖաբերիհրամանը։

—Այո։

Միլդրեդըծիծաղելովխլեցգիրքը։

—Ահա,կարդաայսբանաստեղծությունը։Ո՜չ,ավելիլավէ՝այսմեկը,ծիծաղաշարժէ,

դուարդենայսօրինձհամարբարձրաձայնկարդացելես։Սիրելինե՜րս,դուքոչինչչեք

հասկանա,ոչի՜նչ։Դապարզապեսանիմաստբառակույտէ։Գա՛յ,թանկագի՛նս,կարդա

ահաայսէջը։

Նահայացքգցեցբացէջին։Ականջումբզզացբզեզը։

—Կարդացե՛ք,Մոնթագ։

—Ի՞նչէկոչվումբանաստեղծությունը,սիրելիս։

—«Դուվրիափը»15։

Մոնթագիկոկորդըչորացավ։

—Բարձրկարդաևմի՛շտապիր։

Սենյակումշնչելուօդչկար։Մոնթագըմերթշոգումէր,մերթպաղում։Թվումէր,թե

հյուրասենյակըմիանապատէ.երեքաթոռսենյակիկենտրոնում,ևինքը,ոտքերիվրա

հազիվկանգնած,սպասումէ,թեմիսիսՖելփսըերբպիտիդադարիզգեստըուղղել,կամ

միսիսԲաուլզըերբպիտիձեռքըհեռացնիսանրվածքից։Նասկսեցկարդալ,սկզբում՝

ցածր,կակազելով,ապաավելիուավելիվստահևբարձր։Նրաձայնըտարածվումէր

անապատիվրա,բախվումճերմակամայությանըևզրնգումշիկացածօդումնստած

կանանցգլխավերևում.

ԼիքնէեղելմիօրՕվկիանոսըվստահությանև,գրկելովափերըերկրի,Որպեսգոտիծիածանի,հանգելէանդորրությամբ։ԲայցայժմլսումեմեսԼոկհառաչընրաերկար,քրթմնջյունըալեբախումների,ՈրքշվումէմառախուղիմիջովՊոռթկումովփոթորկավունուփշրվումցցունքներինԱռօրյայիմերկխութերի։

Աթոռներըճռճռացին։Մոնթագըշարունակեցկարդալ.

Օ՜,սեր,արտոնիրմեզԱրդարլինելիրարհանդեպ։ՉէորաշխարհըայսօրհառելէՄերդեմ,որպեսերանելիանուրջներիերկիր,Այնքա՜նբազմադեմէ,նորուհրաշագեղ,Որչգիտե,իրոք,ոչխինդ,ոչլույս,ոչկիրք,Ոչջերմություն,ոչէլտառապանքուանդորր,Եվմենքահադեգերումենքայնտեղ,ինչպեսմարտադաշտում,Ուրհետքերնենիրարանցման,փախուստների,մահի,Ուրգումակներըկույրերիիրենցպայքարնսկսեցին։

ՄիսիսՖելփսըհեծկլտումէր։

Ընկերուհիներընայումէինարցունքիցաղճատվածնրադեմքին։Զգացմունքների

այդպիսիբուռնպոռթկումիցշվարածնրանքնստելէին՝չհամարձակվելովկպչելնրան։

ՄիսիսՖելփսըանզուսպհեկեկումէր։Մոնթագըինքնէլշփոթահարէրևցնցված։

—Կամա՛ց,կամա՛ց,Կլարա՛,—ասացՄիլդրեդը։—Հանգստացի՜ր։Դեվերջացրու,Կլարա,

ի՞նչպատահեցքեզ։

—Ես...ես...—հեծկլտումէրՖելփսը։—Չգիտեմ,չգիտեմ։Ոչինչչգիտեմ։Օ՜...

ՄիսիսԲաուլզըվերկացավևսպառնալինայեցՄոնթագին։

—Հը՞,հիմատեսնո՞ւմեք։Եսգիտեի,որայսպեսկլինի։Ահահենցայսէիուզում

ապացուցել։Եսմիշտեմասել՝պոեզիանարցունքէ,պոեզիանինքնասպանությունէ,

ջղագարությունևզզվելիինքնազգացողություն,պոեզիանախտէ։Գարշանքէ,ուրիշ

ոչինչ։Այժմվերջնականապեսհամոզվեցի։Դուքչարմարդեք,միստրՄոնթագ,անտանելի,

չարսիրտմարդ։

—Դե,իսկայժմ...—ականջինշշնջացՖաբերը։

Մոնթագըհլուհնազանդշրջվեց,մոտեցավբուխարիինևպղնձեճաղերիարանքիցգիրքը

ներսխցկեց՝ագահբոցինընդառաջ։

—Հիմարբառերեն,հիմար,հոգինխոցողսոսկալիբառեր,—շարունակեցմիսիս

Ֆելփսը։—Ինչո՞ւենմարդիկձգտումմիմյանցցավպատճառել։Մի՞թեառանցայդէլքիչ

էտառապանքնաշխարհում,որդեռմարդունպետքէտանջելայդպիսիբարբաջանքներով։

—Հանգստացիր,Կլարա,—հեծկլտացողմիսիսՖելփսիձեռքըտրորելով՝հորդորումէր

Միլդրեդը։—Խնդրումեմ,վերջտուր։Հիմամենքկմիացնենք«ազգականներին»,կնայենք

ևկուրախանանք։Դե,բավականէլացլինես։Ուզումես՝խնջույքսարքենք։

—Ոչ,—ասացմիսիսԲաուլզը։—Եստունեմշտապում։Եթեկցանկանաքայցելելինձ

ևիմ«ազգականներին»,շնորհարեքուզածժամանակ։Բայցայսխելագարհրկիզողիտունը

եսայլևսոտքչեմդնի։

—Հեռացե՛ք,—ասացՄոնթագըցաձրաձայն,աչքերընրանսևեռելով,—գնացեքտուն

ևմտածեքձերառաջինամուսնումասին,որիցբաժանվելեք,ձերերկրորդամուսնու

մասին,որըզոհվելէհրթիռայինմեքենայում,ձերերրորդամուսնումասին,որընույնպես

շուտովկջնջխիիրգլուխը։Գնացեքտունևմտածեքայնտասնյակարհեստական

վիժումներիմասին,որինդիմելեքդուք,կեսարյանհատումներիմասիննույնպես,ձեր

երեխաներիմասին,որոնքողջէությամբատումենձեզ։Գնացեքտունևմտածեք,թե

ինչպե՞սկարողէրայդամենըտեղիունենալ,վերջապեսի՞նչեքարելայդամենը

կանխելուհամար։Հեռացե՛ք,—արդենգոռումէրնա։—Հեռացե՛ք,քանիդեռչեմխփելկամ

դուրսշպրտել։

Դուռըշրխկաց,տունըդատարկվեց։

Մոնթագըմենակկանգնելէրհյուրասենյակիցուրտամայությանմեջ,որտեղպատերը

աղտոտձյունէինհիշեցնում։

Լողասենյակիցհասնումէրջրիճողփյունը։Նալսեց՝ինչպեսէՄիլդրեդըապակե

սրվակիցափիմեջլցնումքնաբերհաբերը։

—Դուքհիմարեք,Մոնթագ,հիմարեք,հիմար։Աստվա՜ծիմ,ի՜նչապուշնեք...

—Լռեցե՛ք,—Մոնթագըականջիցքաշեցպոկեցկանաչգնդիկըևխոթեցգրպանը,բայց

այնշարունակումէրբզզալ...

—Հիմա՜ր,հիմա՜ր...

***

Մոնթագըպրպտեցողջտունըևվերջապեսգրքերըգտավսառնարանիետևում.

Միլդրեդնէրթաքցրել։Միքանիսըպակասումէին,ևՄոնթագըհասկացավ,որկիննարդեն

ինքնէսկսելքիչ֊քիչպայթուցիկըհանելիրտնից։Բայցնրազայրույթնարդենանցելէր։

Միայնհոգնությունէրզգումևտարակուսանք։Ինչո՞ւարեցայդամենը։

Նագրքերըտեղափոխեցբակևթաքցրեցցանկապատիմոտ,թփերիմեջ։Միայնմի

գիշերով,մտածեցնա,որպեսզիՄիլդրեդիմտքովչանցնիայրելդրանք։

Տունվերադառնալով՝մտավդատարկսենյակները։

—Միլդրեդ,—կանչեցնամութննջարանիդռներիմոտ։Ոչոքչպատասխանեց։

Մետրոտանողճանապարհինհատելովմարգագետինը,Մոնթագըջանումէրչնկատել,

թեորքանմռայլուամայիէրայժմՔլարիսՄըքլելընիտունը...

Այդժամինաշխատանքիգնալիս,նահանկարծայնպեսսուրզգացիրմիայնություննու

իրգործածսխալիողջծանրությունը,որչդիմացավևկրկինսկսեցխոսելՖաբերիհետ։

Նասաստիկտենչումէրգիշերայինանդորրիմեջլսելզարմանալիջերմուսրտահույզայդ

թույլձայնը։Ֆաբերիհետծանոթացելէրմիքանիժամառաջ,բայցթվումէր,թեճանաչել

էողջկյանքիընթացքում։Նաայժմզգումէր,որիրմեջերկումարդէնստած.առաջինը

ինքնէ՝Մոնթագը,որըոչինչչիհասկանում,չիըմբռնումնույնիսկիրտգիտությանողջ

խորությունը,սոսկաղոտկռահումէ,ևերկրորդը՝այդծերուկը,որըխոսումէրիրհետ,

խոսումայնքանժամանակ,քանիդեռօդամուղգնացքըխելահեղարագությամբթռցնում

էրնրանքնածքաղաքիմիծայրիցմյուսը։Բոլորայնօրերին,որդեռևսկլինենիր

կյանքում,ուբոլորգիշերներին,—ևխավարչտին,ևլուսնկա,—ծերպրոֆեսորըանվերջ

պետքէխոսինրահետ՝կաթիլառկաթիլ,փշուրառփշուր,կայծառկայծբառերլցնելով

նրահոգին։Երբևէ,արդյո՞ք,նրաուղեղըլիքըկլցվի,ևնաայլևսՄոնթագըչիլինի։Այդպես

ասաց,հավաստիացրեց,խոստացավծերուկը։Նրանքկլինենմիասին՝Մոնթագը

ևՖաբերը,կրակըևջուրը,իսկհետո,միգեղեցիկօր,երբամենինչկխառնվիիրար,երբ

ինքնիրմեջկեռաուկհանդարտվի,արդենչենլինի՝ոչկրակ,ոչջուր,այլգինիկլինի։

Իրարիցանչափտարբերերկունյութերիցկստեղծվինորը՝երրորդը։Եվկգաօրը,երբնա,

ետնայելով,կհասկանա,թեինչհիմարնէեղելնախկինում։Հիմաէլնակարողէզգալ,որ

այդերկարճանապարհնսկսվելէ,որինքըհրաժեշտէտալիսիրնախկինեսինևհեռանում

նրանից։

Ի՜նչհաճելիէրլսելականջիմեջբզեզիբզզոցը,այդքնկոտմոծակայինտզզյունը

ևծերունականնրբահունչձայնը։ՍկզբումնակշտամբեցՄոնթագին,ապասփոփեց

գիշերայինուշժամին,երբՄոնթագը,դուրսգալովմետրոյիհեղձուցիչթունելից,կրկին

հայտնվեցհրկիզողներիաշխարհում։

—Հանդուրժողեղեք,Մոնթագ,ներողամիտ։Մի՛ծաղրեքնրանց։Մինչևվերջերսդուքէլ

այդպիսինէիք։Նրանքանվերապահհավատումեն,որմիշտայդպեսէլինելու։Բայցմիշտ

այդպեսչիլինելու։Նրանքչգիտեն,որիրենցկյանքընմանէտիեզերականտարածության

մեջբոցավառվողվիթխարիասուպի։Քանիդեռթռչումէ,գեղեցիկէ,բայցերբևէ

անխուսափելիորենպետքէցածընկնի։Մինչդեռնրանքայդշքեղ,ուրախփայլիցբացի,

ուրիշոչինչչենտեսնում։Մոնթագ,ծերուկը,որթաքնվումէտանը,պահպանելովիրծեր

ոսկորները,քննադատելուիրավունքչունի։Համենայնդեպս,եսկասեմ.քիչէրմնացել

ամենինչկործանեիքսկզբում։Զգույշեղեք։Հիշեցեք,որմիշտձեզհետեմ։Եսհասկանում

եմ,թեայդինչպեսպատահեց։Պետքէխոստովանեմ,որձերկույրցասումըինձ

արիություններշնչեց։Աստվա՜ծիմ,հանկարծինձայնպե՜սջահելզգացի։Բայցայժմուզում

եմ,որդուքձեզծերզգաք,ուզումեմայսօրձերմեջմիկաթիլլինիիմերկչոտությունից։

ՀրկիզապետԲիթիիհետայդմիքանիժամվաընթացքումզգույշեղեք,ոտնաթաթերիվրա

քայլեցեքնրաշուրջը,թույլտվեքլսեմնրան,հնարավորությունընձեռեքգնահատելու

իրավիճակը։Ողջմնալ.ահամերնշանաբանը։Մոռացեքայդթշվառ,հիմարկանանց...

—Եսնրանցայնքանվշտացրի,որքանհավանաբարողջկյանքումչէինվշտացել,—

ասացՄոնթագը։—Ինքսէլցնցվեցի՝տեսնելովմիսիսՖելփսիարցունքները։Թերևսնրանք

իրավացիեն։Գուցեավելիլավէչտեսնելկյանքըինչպեսորէ,աչքփակելամենինչի

հանդեպևզվարճանալ։Չգիտեմ։Եսինձմեղավորեմզգում...

—Ո՛չ,պետքչէ։Եթեպատերազմչսկսվեր,եթեխաղաղությունլիներ,եսձեզխորհուրդ

կտայի՝զվարճանալ։Բայց,ո՛չ,Մո՛նթագ,դուքիրավունքչունեքլոկհրկիզողմնալու։Այս

աշխարհումամենբանչէ,որբարեհաջողէ։

Մոնթագիճակատըծածկվեցքրտինքով։

—Մո՛նթագ,դուքլսո՞ւմեքինձ։

—Ոտքերս...—փնթփնթացՄոնթագը։—Եսչեմկարողանումշարժվել։Ի՜նչհիմար

զգացողությունէ։Ոտքերսչենուզումշարժվել։

—Լսեցե՛ք,Մոնթագ։Հանգստացեք,—մեղմորենհորդորումէրծերուկը։—Եսհասկանում

եմ,թեինչէկատարվումձեզհետ։Դուքվախենումեքկրկինսխալներթույլտալ։Բայցմի՛

վախեցեք։Սխալներըերբեմնօգտակարեն։Եթեմիայնիմանայի՜ք։Երբեսերիտասարդէի,

իմտգիտությունըբոլորիաչքնէիխոթում։Դրահամարինձծեծումէին։Քառասունիշեմին

վերջապեսիմգիտելիքներիզենքըամուրէր։Եվեթեսկսեքթաքցնելձերտգիտությունը,

ձեզչենծեծի,ևդուքերբեքչեքխելոքանա։Դե՛,իսկայժմքայլեցեք։Ավելի՛համարձակ։

Միասինգնանքհրակայան։Այժմերկուսովենք։Դուքայլևսմենակչեք,մենքարդենամեն

մեկսառանձին֊առանձիննստածչենքխուլպատերովմեկուսացվածմեր

հյուրասենյակում։Եթեդուքօգնությանկարիքզգաք,երբԲիթինսկսինեղելձեզ,եսկլինեմ

ձերկողքին,ձերթմբկաթաղանթներում,եսնույնպեսկլսեմձեզևամենինչկհսկեմ։

Մոնթագըզգաց,որիրոտքերը,սկզբում՝աջը,հետո՝ձախը,վերագտանշարժվելու

կարողությունը։

—Ինձմի՛լքեք,իմծերբարեկամ,—ասացնա։

Մեխանիկականշունըբնումչէր։Հրակայանիսպիտակշենքըընկղմվածէրլռությանմեջ։

ՆարնջագույնՍալամանդրընիրհումէր՝լցնելովորովայնընավթով,նրակողքերինխաչաձև

ամրացվածհանգստանումէինհրցիրները։Մոնթագնանցավլռությանմիջովև,կառչելով

բրոնզեձողից,մագլցեցխավարիմեջ՝աչքըչկտրելովմեխանիկականգազանի

դատարկվածորջից։Նրասիրտըմերթնվաղումէր,մերթկրկինկատաղիբաբախում։

Ֆաբերը,գիշերայինգորշթիթեռինման,որոշժամանակլռեցնրաականջում։

Բիթինկանգնածէրվերևիհարթակին։Նամեջքովշրջվածէրդեպիանցքնայնպես,ասես

ոչմեկինչէրսպասում։

—Ահա,—ասացնա,դիմելովթղթախաղովտարվածհրկիզողներին,—ահագալիսէմի

հետաքրքրագույննմուշ,որնաշխարհիբոլորլեզուներովկոչվումէհիմար։

Նաչշրջվեց,բայցանխոսպարզեցձեռքըուպահանջեցտուրքը։Մոնթագըգիրքըտվեց

նրան։Կազմիվրաուշադրությունչդարձնելով՝Բիթինգիրքըշպրտեցաղբարկղը

ևսիգարետվառեց։

—«Մեծագույնհիմարընաէ,ովգեթմիկաթիլխելքունի»16։Բարիգալուստ,Մոնթագ։

Հուսովեմ,որայժմկմնաքմեզհետհերթապահելու,քանիորձերտենդնանցելէ,ևդուք

կրկինառողջեք։Պոկերչխաղա՞նք։

Նրանքնստեցինսեղանիմոտ։Խաղաթղթերըբաժանեցին։Բիթիիներկայությունը

Մոնթագինսաստիկգգալէրտալիսիրձեռքերիմեղավորությունը։Նրամատներըոչմի

րոպեհանգիստչմնալով,չարաճճիկզաքիսներինմանանընդհատշարժմանմեջէին.մերթ

նյարդայնորենխաղումէին,մերթտրորումինչ֊որբան,մերթթաքնվումգրպաններում՝

Բիթիի՝այրվողսպիրտիբոցիպեսդժգույնհայացքիտակ։Մոնթագինթվումէր,որեթե

հրկիզապետըփչինրանցվրա՝կչորանան,կկծկվեն,այլևսերբեքչիհաջողվիկենդանացնել

ևմշտապեսթաղվածկմնանիրբաճկոնիթևքերիխորքերում,քանիորդրանքհանկարծ

ցանկացելենապրելուգործելիրենցկամքով։Մոնթագիցանկախ՝դրանցմեջառաջին

անգամիհայտէրեկելիրգիտակցությունը,իրականացելէրիրգաղտնիծարավը՝գիրք

հափշտակելևփախչել՝իրհետտանելովՀոբին,ՀռութինկամՇեքսպիրին։Այստեղ,

հրակայանում,դրանքհանցագործի՝արյունովներկվածձեռքերէինհիշեցնում։

ԿեսժամվաընթացքումՄոնթագըերկուանգամգնացզուգարան՝ձեռքերըլվանալու։

Վերադառնալով՝նաձեռքերըպահեցսեղանիտակ։

Բիթինծիծաղեց.

—Ձեռքերդմի՛թաքցրեք,անշուշտ,մենքձեզվստահումենք,բայց,ինչևէ...

Բոլորըհռհռացին։

—Դեբավականէ,—ասացԲիթին։—Ճգնաժամնանցելէ,ևնորիցամենինչլավէ։

Մոլորվածոչխարըհոտէվերադառնում։Մենքբոլորսժամանակինմոլորվելենք։

«Ճշմարտությանըմիշտճշմարտությունկլինի»17,գոռումէինքմենք։Կգահատուցման

ժամը։Միայնակչեննրանք,ովքերիրենցմեջկրումենվեհանձնմտքեր,հավատացնում

էինքինքներսմեզ։«Օ՜իմաստնություն՝թաքնվածկենդանիհամահնչունություններում»,—

ինչպեսասելէսըրՖիլիպՍիդնեյը18։Բայցմյուսկողմից՝«Խոսքընմանէսաղարթի,

ևորտեղխիտէ՝հազիվթեպտուղթաքնվածլինիսաղարթիստվերիտակ»,—ասել

էԱլեքսանդրՓոուփը19։Ի՞նչեքմտածումայսմասին,Մո՛նթագ։

—Չգիտեմ։

—Զգո՜ւյշ,—շշնջացՖաբերըմիայլ,հեռավորաշխարհից։

—Կամահամեկըևս.«Վտանգավորէքիչիմանալ,միշտհիշելովայս՝փրփրունգինով

բաժակդլցրուպռնկեպռունկ։Միկումիցկհարբեսիսկույն,բայցխմիրցմրուրևնորից

ձեռքկբերեսպայծառբանականությունը»։Փոուփ,նույն«Ակնարկներում»20։Դաթերևս

նաևձեզկարելիէվերագրել,չէ՞,Մոնթագ։Ի՞նչեքկարծում։

Մոնթագըշրթունքըկծեց։

—Հիմակբացատրեմ,—ասացԲիթին,ժպտալովևնայելովխաղաթղթերին։—Չէ՛որդուք

հարբելեքհենցմիկումից։Կարդացելեքմիքանիտող,ևձերգլուխըպատվելէ։Թրը՛խկ֊

շրը՛խկ։Դուքարդենպատրաստեքպայթեցնելուտիեզերքը,գլուխներկտրելու,

կոխկրտելուկանանցուերեխաների,հեղինակություններպսակազերծելու։Եսգիտեմ,

ինքսանցելեմայդճանապարհը։

—Ո՛չ,եսայդպիսինչեմ,—պատասխանեցՄոնթագըխուճապահար։

—Մի՛կարմրեք,Մոնթագ։Իսկապես,եսչեմծիծաղումձեզվրա։Գիտե՞ք,միժամառաջ

երազտեսա։Պառկեցիմիփոքրհանգստանալուևերազտեսա,իբրմենքերկուսով,

Մոնթագ,բուռնվիճաբանումենքգրքերիմասին։Շանթուկայծակէիքարձակումդուք,

մեջբերումներտեղում,իսկեսանվրդովետէիմղումձերամենմիհարձակումը։

«Իշխանություն»,—ասումէիես։ՄինչդեռմեջբերելովդոկտորՋոնսընին21,դուք

պատասխանումէիք.«Գիտելիքներըուժեղենիշխանությունից»։Իդեպ,նույնայդ

Ջոնսընը,թանկագի՛նտղաս,ասելէնաև.«Խելագարէնա,ովուզումէորոշակիությունը

փոխելանորոշությամբ»։Ջանացեքլինելհրկիզողներիկողմը,Մոնթագ։Մնացյալամենինչ

մռայլքաոսէ։

—Մի՛լսեքնրան,—շշնջացՖաբերը։—Նաուզումէձեզշփոթեցնել։Օձաձկաննման

լպրծունէ։Զգո՛ւյշեղեք։

Բիթինքրքջաց։

—Դուքէլինձպատասխանեցիքքաղվածքով.«Ճշմարտությունըմիշտդուրսկգա,

մարդասպանությունըչիկարողերկարծածուկմնալ»22։Իսկեսբարեհոգիբացականչեցի.

«Օ՜,տերաստված,նաանընդհատիրէշնէքշում»։Ունաևասացի.«ՍատանանՍուրբ

գիրքնիրօգուտիհամարվկաէկանչում»23։Իպատասխան՝դուքգոռացիք.«Մեզմոտ

ավելիշատմեծարումենկերպասհագածտխմարին,քանաղքատիհագուստով

իմաստունին»24։Այդժամանակեսմեղմշշնջացի.«Ճշմարտությունըկարիքունի՞այդքան

կատաղիպաշտպանության»25։Դուքնորիցգոռացիք.«Մարդասպաննայստեղէ,

ևմեռյալներիվերքերըբացվելեննորից,ևարյանվտակներենհորդում»26։

Պատասխանեցի՝թփթփացնելովձերձեռքը.«Մի՞թեայդպիսիագահությունեմարթնացրել

եսձերմեջ»։Դուքնորիցճչացիք.«Գիտելիքըուժէ։Եվհսկայիուսերինբարձրացածթզուկը

նրանիցհեռունէտեսնում»։Մեծագույնհանգստությամբմերվեճըեսավարտեցիհետևյալ

խոսքերով.«Բոլորիսբնորոշմոլորություննէմետաֆորըապացույցհամարել,պարապ

բառերիհոսքը՝ճշմարտությանակունք,իսկմեզ՝պատգամախոս»,ինչպեսմիառիթովասել

էմիստրՊոլՎալերին։

Մոնթագիգլուխըպտտվեց։Նրանթվումէր,թեանխնահարվածումենիրհոնքերին,

աչքերին,կզակին,քթին,շրթունքներին,ուսերին,անօգնականպարզածձեռքերին։Նա

ցանկանումէրճչալ.«Ո՜չ,լսեցե՜ք։Դուքձգտումեքխճճելամենինչ։Բավակա՛նէ»։

Բիթիինրբագեղ,ջղայինմատներըբռնեցինՄոնթագիդաստակը։

—Աստվա՜ծիմ,ինչպեսէտրոփումզարկերակը։Երևումէ՝եսձեզկարգինթափտվի,

հա՞,Մոնթագ։Զերզարկերակնայնպեսէտրոփում,ասեսպատերազմիհաջորդօրնէ։

Պակասումենմիայնշեփորներնուզանգերիղողանջները։Միքիչէլխոսե՞նք։Ինձդուր

էգալիսձերխռովահույզտեսքը։Ի՞նչլեզվովճառախոսեմ՝սուահի՞լի,հինդի՞,գրական

անգլերե՞ն.բոլորովէլխոսումեմ։Բայցդանմանէհամրիհետզրուցելուն,այդպեսչէ՞,

միստրՎիլիՇեքսպիր։

—Զգուշացե՛ք,Մոնթագ,—նրաականջումխշխշացգիշերաթիթեռը։—Նաջուր

էպղտորում։

—Օ՜,դուքմահուչափվախեցաք,—շարունակեցԲիթին։—Իրոքոր,եսդաժանվարվեցի.

ձերդեմհանեցինույնայնգրքերը,որոնցդուքայնպեսկառչելեք,գործադրեցի,որ

հերքեմձեզամենքայլափոխի։Ա՜խ,գրքերըայնպիսի՜դավաճաններեն։Դուքկարծումեք՝

նրանքձեզկսատարեն,բայցշուռենգալիսհենցձերդեմ։Ո՛չմիայնդուք,միուրիշնէլ

կարողէգործիդնելգիրքը,և,ահա,դուքարդենխճճվելեքճահճուտիմեջ,գոյականների,

բայերի,ածականներիհրեշավորխառնաշփոթիմեջ։Եվավարտվեցիմերազընրանով,որ

եսՍալամանդրովմոտեցաձեզևհարցրի.«Մենքուղեկիցներչե՞նք»։Դուքնստեցիք

մեքենան,ևմենքետսլացանքհրակայան՝պահպանելովերանելիլռություն,կրքերը

հանդարտվեցին,ևմերմիջևկրկինհաշտությունտիրեց։

ԲիթինբացթողեցՄոնթագիձեռքը,որնանկենդանընկավսեղանին։

—Ամենինչլավէ,երբլավէվերջանում։

Լռություն։Մոնթագընստելէր,ասեսքարեճերմակարձան։

Իրենհասցվածվերջինհարվածներիարձագանքներըդանդադմարումէինինչ֊որտեղ,

ուղեղիմթինանձավներում։Ֆաբերնսպասումէրմինչևորդրանքլիովինմարեն։Եվերբ,

վերջապես,Մոնթագիգիտակցությանմեջբարձրացածփոշեմրրիկըհանդարտվեց,Ֆաբերն

սկսեցցածրձայնով.

—Լա՛վ,նաասացայն,ինչուզումէր։Դուքմինչևվերջլսեցիք։Հիմակխոսեմես։

Ստիպվածկլինեքայդէլլսել։Իսկհետոփորձեքգլուխհանելևվճռել՝ովէարդարացի։

Բայցուզումեմ,որինքներդորոշեք,որայդորոշումըլինիձերսեփականը,ոչթեիմըկամ

հրկիզապետԲիթիինը։Չմոռանաքմիայնմիբան՝հրկիզապետըճշմարտության

ևազատությանթշնամիներիցմեծամասնությանբթամիտևանտարբերհոտիերդվյալ

անդամը։Օ՜,մեծամասնությանսարսափելիբռնակալությունը...ԵսևԲիթինտարբերերգեր

ենքերգում։Անձամբձեզնիցէկախված,թեումկլսեք։

Մոնթագըբերանըբացեց՝պատասխանելուՖաբերին,բայցհրակայանիզանգիղողանջը

ժամանակինկանխեցնրանթույլտալուայդաններելիսխալը։Տագնապիազդանշանը

շաչումէրառաստաղիտակ։Սենյակիմյուսծայրումտկտկացհեռախոսայինսարքը,որը

հասցենէրգրանցում։ՀրկիզապետԲիթին,խաղաթղթերըվարդագույնձեռքերիմեջ,

միտումնավորդանդաղմոտեցավգրանցողսարքինևպոկեցթղթեժապավենը։Անփույթ

հայացքնետելովհասցեին՝խոթեցգրպանըև,վերադառնալովսեղանիմոտ,կրկիննստեց։

Բոլորընայեցիննրան։

—Կարելիէսպասելուղիղքառասունվայրկյան,ճիշտայնքան,որքանինձհարկավորէ,

որպեսզիհաղթեմ,—ուրախասացԲիթին։

Մոնթագըխաղաթղթերըդրեցսեղանին։

—Հոգնեցի՞ք,Մոնթագ։Ուզումեքխաղիցդո՞ւրսգալ։

—Այո՛։

—Մի՛ընկճվեք։Ասենք,կարելիէխաղըհետաձգել։Խաղաթղթերըշրջվածդրեքսեղանին,

կվերադառնանք՝կվերջացնենք։Իսկայժմշարժվեք։Արա՛գ։—Բիթինվերկացավ։—

Մոնթագ,ձերտեսքնինձդուրչիգալիս։Մտադիրեքնորի՞ցհիվանդանալ։

—Չէ՛,եսմիանգամայնառողջեմ։

—Այո՛,դուքպե՛տքէհիանալիզգաք։Սաառանձնահատուկդեպքէ։Դե,առա՜ջ...

Նրանքցատկեցինդեպիփողանցքըևամուրկառչեցինբրոնզեձողից,ասեսնրանումէր

միակփրկությունըներքևիցվերհորդացողալիքներիհորձանքից։Բայցձողընրանց

անդունդընետեց,որտեղարդենարթնանալովփնչացնում,գռմռումուհազումէրվիշապը։

—Էհե՜յ։

Նրանքդղրդյունովուաղմուկովթեքվեցինանկյունից,արգելակներըճռնչացին,

անվադողերըշչացին,նավթըճողփացՍալամանդիպղնձեփայլունբաքում,ինչպես

սնունդըհսկայիորովայնում։Մոնթագիմատներըդողդողումէինփայլփլունբռնակների

վրա,անվերջպլստումցուրտդատարկությանմեջ,քամինքաշքշումէրմազերը,սուլում

ատամներիարանքից,իսկՄոնթագըմտածում,անընդհատմտածումէրհյուրասենյակի

դատարկամիտայնկանանցմասին,որոնցգլխիցնեոնայինքամինվաղուցարդենքշել

տարելէրբանականությանվերջիննշույլը։Հիշումէրնաևիրանհեթեթ,հիմար

մտահղացումը՝գիրքկարդալնրանցհամար։Դահավասարազորէրհրդեհըջրի

ատրճանակովհանգցնելուն։Զառանցանք,խելացնորություն։Պարզապեսկատաղության

մոլուցք։Եվզայրույթիբռնկում,որինքըպարտավորէրզսպել։

Ե՞րբէհաղթահարելուայդխելացնորությունըևդառնալուհանգիստ,իսկապես

հանգիստ։

—Շուտովկհասնենք։

Մոնթագըհայացքըկտրեցբռնակներից։ՍովորաբարԲիթիներբեքչէրնստումղեկի

առաջ,բայցայսօրմեքենանվարումէրնա,կտրուկթեքելովշրջադարձերում,առաջ

հակվելովվարորդականգահիբարձունքից։Նրածանր,սևանջրանցիկվերարկուիթևքերը

կախվումուծածանվումէին,ինչպեսմեքենայիվերևովթռչողվիթխարիչղջիկ՝կուրծքը

քամունդեմարած։

—Սուրա,սուրա,որպեսզիժամառաջաշխարհըերջանկացնենք։Այդպե՞սէ,Մոնթագ։

Բիթիիվարդագույն,ասեսֆոսֆորափայլայտերնառկայծումէինխավարում,նա

ժպտումէրինչ֊որմոլեգնությամբ։

—Ահաևհասանք։

Սալամանդրըկտրուկկանգառավ։Մարդիկխառնիճաղանջդուրսթափվեցին։Մոնթագը

կանգնելէր՝աչքերըսևեռածպաղ,փայլունբռնակներին,որոնցիցջղաձգորենկառչելէին

իրմատները։

«Եսչեմկարողայդանել,—մտածեցնա։—Ինչպե՞սկարողեմկատարելառաջադրանքը,

ինչպե՞սկարողեմնորիցայրել։Եսչեմկարողմտնելայստունը»։

ԿողքինհայտնվեցԲիթին.նրանցիցդեռքամուհոտէրփչում,որիմիջովնրանքքիչ

առաջսլանումէին։

***

—Դե՛,Մո՛նթագ։

Հրկիզողները,որոնքիրենցտգեղերկարաճիտկոշիկներովհիշեցնումէին

հաշմանդամների,սարդերիպեսանաղմուկսկսեցինվազվզել։

Վերջապես,աչքըկտրելովբռնակներից,Մոնթագըշրջվեց։

Բիթինհետևումէրնրադեմքին։

—Ի՞նչպատահեցձեզ,Մո՛նթագ։

—Այսի՞նչէ,—դանդաղարտասանեցՄոնթագը,—իմտանմո՞տենքկանգառել։

Երրորդմաս

ԱՅՐՈՂԿՐԱԿՓողոցիբոլորտներումվառվեցինլույսերը,լայնբացվեցինդռները։Մարդիկդուրս

վազեցին՝դիտելուկրակիտոնը։ԲիթինևՄոնթագը՝մեկըզուսպբավականությամբ,մյուսը

չհավատալովաչքերին,նայումէինայնտանը,որինվիճակվածէրդառնալներկայացման

գլխավորասպարեզը,այստեղպետքէջահերովձեռնածությունանենևբոցկուլտան։

—Դեահա՛,—ասացԲիթին,—կեցցե՛ք,հասաքձերուզածին։ԾերուկՄոնթագը

ցանկացավթռչելդեպիարևը,բայցայժմ,երբթևերնայրվեցին,զարմանումէ,թե

ինչպե՞սպատահեց։Մի՞թեբավականաչափհասկանալիչնախազգուշացրիձեզ,երբ

մեխանիկականշանըգաղտնիուղարկեցիձերդռներիմոտ։

Մոնթագիսառածդեմքըոչինչչէրարտահայտում,նազգաց,թեինչպեսքարիպեսծանր

իրգլուխըդանդաղշրջվեցհարևանտանկողմը,որըմռայլկանգնածէրշրջակագունագեղ

ծաղկաթմբերիմեջ։

Բիթինարհամարհանքովփնչացրեց.

—Է՜,բավակա՛նէ։Մի՞թեայդփոքրիկցնդածըիրտափակխաղացանկովհիմարացրել

էձեզ։Ծաղիկներ,թիթեռնիկներ,տերևներ,մայրամուտ։Գիտե՜նք,գիտե՜նք։Ամենինչ

գրանցվածէնրաքարտում։Երևումէ՝եսխփելեմնշանակետին։Բավականէնայելձեր

տառապածդեմքին։Միքանիցողունևլուսնեղջյուրը։Ի՜նչհիմարություն։Եվի՞նչլավբան

կաայդամենիմեջ։

ՄոնթագընստեցՍալամանդրիսառըկողին։Նամիքանիանգամշարժեցիր

ընդարմացածգլուխը՝աջ֊ձախ,աջ֊ձախ...

—Նաամենինչտեսնումէր։Ոչմեկինոչինչչէրարել։Ոչմեկինչէրանհանգստացնում...

—Չէ՜րանհանգստացնում։Ինչպե՜սչէ։Ձերշուրջըչէ՞րպտտվում։Ա՜խ,ինչպեսենինձ

ձանձրացրելբարեգործությանայսսիրահարները՝իրենցդեմքիբարեպաշտ

արտահայտությամբ,կեղծավորլռությամբևեզակիտաղանդով՝հարկադրելմարդուն,որ

մեղավորզգաիրեն։Գրո՜ղըտանինրանցբոլորին։Նրանքծագումեն,ինչպեսարևը՝

կեսգիշերին,որպեսզիանկողնումէլհանգիստչունենաս։

Տանդուռըբացվեց.աստիճաններովցածվազեցՄիլդրեդը՝ճամպրուկըփայտացած

ձեռքումսեղմած։Մայթեզրինսուլոցովարգելակեցտաքսին։

—Մի՛լդրեդ։

Կինըվազեցանցավկողքով,անբնականորենձգված,դեմքըդիմափոշուցճերմակած,

բերանըչիերևում.մոռացելէշրթունքներըներկել։

—Մի՛լդրեդ,մի՞թեդուեսահազանգել։

Նաճամպրուկըխցկեցմեքենայիմեջևինքնէլնստեց՝քթիտակմրմնջալով.

—Իմխե՜ղճ«ազգականներ»,խեղճե՜ր,խեղճե՜ր։Ամենինչկործանվեց,ամենինչ

կործանվեց...

ԲիթինբռնեցՄոնթագիուսից։Մեքենանթափովշարժվեցև,ժամումյոթանասունմղոն

արագությունզարգացնելով,անհետացավփողոցիծայրին։

Զնգոցլսվեց,ասեսթեջարդուփշուրեղավհղկվածապակուց,հայելուց

ևբյուրեղապակուցստեղծվածերազանքը։Մոնթագըմեքենաբարշրջվեց,կարծեսքշված

լիներ՝չգիտեսորտեղիցանակնկալվրահասածպտտահողմից։Նատեսավ,որՍտոնմընն

ուԲլաքը,կացիններըճոճելով,ջարդումենպատուհաններիշրջանակները,որպեսզի

անարգելփչիմիջանցիկքամին։Սառը,սևպատնեշինխփվողգիշերաթիթեռիթևերի

շրշյուն։

—Մո՛նթագ,եսեմ՝Ֆաբերը։Լսո՞ւմեքինձ։Ի՞նչէպատահել։

—Այժմդաինձէպատահել,—պատասխանեցՄոնթագը։

—Ա՜խ,ի՜նչզարհուրելիանակնկալ,—բացականչեցԲիթին։—Մերօրերումամենոք

կարծումէ,չգիտեսինչուամենոքհաստատհամոզվածէ,որիրենոչինչչիկարող

պատահել։Ուրիշներըմեռնումեն,բայցեսապրումեմ։Ինձհամար,գիտե՞ք,չկան

հետևանքներ,չկապատասխանատվություն։Բայցնրանքգոյությունունեն,ա՜յթեորն

էդժբախտությունը։Սակայնինչխոսենքայդմասին։Երբբանըհասելէհետևանքներին,

ապաուշէխոսելը,ճիշտչէ՞,Մոնթագ։

—Մոնթագ,դուքկարո՞ղեքփրկվել,փախչել,—հարցրեցՖաբերը։

Մոնթագըդանդաղքայլումէրդեպիտուն,բայցչէրզգում՝ինչպեսենոտքերըկպչում

շավղիցեմենտինուգիշերայինթացխոտերին։Բիթինչխկացրեցվառիչը,ևՄոնթագը

հմայվածիպեսհայացքըհառեցնարնջագույնբոցին։

—Ինչո՞ւկրակըմեզհամարայդպիսիանբացատրելիհմայքունի։Ի՞նչնէնրամեջձգում

ահելինուջահելին։—Բիթինհանգցրեցբոցըուկրկինվառեց։—Կրակըհավերժական

շարժումէ,այն,ինչմարդըմշտապեսձգտելէգտնել,բայցայդպեսէլչիգտել։Կամ՝գրեթե

հավերժականշարժում,եթեչխանգարեն,այնթերևսվառվիմերողջկյանքիընթացքում։

Այնուամենայնիվ,ի՞նչբանէկրակը։Գաղտնիք։Առեղծված։Գիտնականներնինչ֊որբանեն

շաղակրատումշփմանևմոլեկուլներիմասին,բայցնրանքըստէությանոչինչչգիտեն։Իսկ

կրակիհիմնականհմայքնայնէ,որոչնչացնումէպատասխանատվությունը

ևհետևանքները։Եթեպրոբլեմըչափազանցմեծհոգսէպատճառում,պետքէվառարան

նետել։Այ,դուքէլ,Մոնթագ,այժմնույնպիսիծանրբեռեք։Կրակըկհեռացնիձեզիմ

ուսերից՝արագ,մաքուրևհաստատապես։Նույնիսկնեխելուբանչիլինի։Հարմարէ,

հիգիենիկ,ակնահաճո։

Մոնթագընայումէրիրտանը,որայժմայնպեսօտարոտիուտարօրինակէրթվում,

գիշերվաուշժամ,հարևաններիքչփչոց,ջարդվածապակուկտորտանք,հատակին

կազմերըպոկոտվածգրքերուկարապիփետուրներիպեսցաքուցրիվէջեր,

անհասկանալի,անհեթեթտեսքովգրքեր,իսկապես,արժե՞դրանցպատճառովայդքան

հուզվել...

Իհարկե,այդամենըՄիլդրեդիձեռքիգործնէ։Նաերևիտեսելէ,թեինչպեսէինքը

գրքերըթաքցնումայգումևնորիցտունէբերել։Ախ,Միլդրեդ,Միլդրեդ։

—Եսուզումեմ,որդուքմենակկատարեքողջաշխատանքը,Մոնթագ։Բայցոչթե

նավթովևլուցկիով,այլմասմաս,հրցիրով։Դուքինքներդպետքէմաքրեքձերտունը։

—Մո՛նթագ,մի՞թեդուքչեքկարողթաքնվել,փախչել։

—Ո՜չ,—բացականչեցՄոնթագըհուսահատված։—Մեխանիկականշունը։Նաչիթողնի,

անկարելիէ։

Ֆաբերըլսեց,բայցլսեցևհրկիզապետԲիթին՝մտածելով,որայդբառերըիրենեն

ուղղված։

—Այո՛,շունըմոտերքումէ,—պատասխանեցնա,—այնպեսոր,ձերմտքովչանցնի՝որևէ

հնարքգործադրել։Պատրա՞ստեք։

—Այո՛։—Մոնթագըչխկացրեցհրցիրիպահպանակը։

—Կրա՜կ։

Բոցիհսկալեզունդուրսժայթքեցհրցիրից,հարվածեցգրքերին,շպրտեցդեպիպատը։

Մոնթագըմտավննջարանևերկուանգամկրակեցլայնշիանկողիններիվրա։Դրանք

բռնկվեցինսուլոցով,ճարճատունովևայնպեսկատաղիբոցավառվեցին,որՄոնթագը

նույնիսկզարմացավ.ո՞վկմտածեր,որդրանցումայդքա՜նջերմությունևկիրքկար

ամփոփված։Նավառեցննջասենյակիպատերըևկնոջզարդասեղանը,որովհետևծարավի

էրայդամենըփոխելու։Նավառեցաթոռները,սեղանները,իսկճաշասենյակում՝

դանակները,պատառաքաղներըևպլաստմասայեսպասքը,այնամենը,ինչհիշեցնումէր,

թեինչպեսէինքնապրելայդտեղ,այդդատարկտանը,տարօրինակկնոջհետ,որը

հեռացելուարդենմոռացելէիրենևհիմամենակսլանումէքաղաքում՝ունկնդիր

ռադիոխեցուշշնջյունին։

Եվինչպեսնախկինում՝հաճելիէրայրելը,հաճելիէրազատությունտալցասմանը,հրո

ճարակդարձնել,պատառոտել,ջարդել,բզիկ֊բզիկանել,վերացնելանիմաստպրոբլեմը։

Լուծումչկա՞։Ահա,ուրեմն,այժմպրոբլեմնէլչիլինի։Կրակըամենինչլուծումէ։

—Մո՛նթագ,գրքե՜րը։

Գրքերըոստոստումէինուպատեպատխփվում՝ինչպեսխանձվածթռչուններ,որոնց

թևերըհուրհրատինէինտալիսկարմիրուդեղինփետուրներով։

Ապանամտավհյուրասենյակ,որիպատերինքնիմեջխորասուզվելէինվիթխարի

խելազուրկճիվաղները՝իրենցսպիտակուսինխոհերովևսառըձյունեղեներազներով։Նա

կրակեցերեքլերկպատերիցյուրաքանչյուրիվրաառանձին֊առանձին։Վակուումային

փորձանոթներըպայթեցինսուրթշշոցով,ամայությունըՄոնթագինարձագանքեցկատաղի

սուլոցով,անիմաստճիչով։Նաձգտումէրպատկերացնելդատարկությունը,ործնում

էնույնպիսիդատարկևանիմաստկերպարներ,ևչէրկարողանում։Նամիայնշունչը

պահեց,որպեսզիայնչթափանցիթոքերիմեջ։Ասեսդանակովնակտրատեցայդսոսկալի

դատարկությունըևնահանջելով՝սենյակիննվիրեցբոցիմիհսկավառ֊դեղինծաղիկևս։

Պատերըծածկողհրակայունշերտըճաքեց,ևտունըցնցվեցբոցերիմեջ։

—Երբայրեքվերջացնեք,—թիկունքիցլսվեցԲիթիիձայնը,—նկատիառեք,որ

ձերբակալվածեք։

***

Տունըփլվելովվերածվումէրկարմիրածխիուսևմոխրիշեղջերի։Նափռվելէրգետնին,

ործածկվածէրգորշավարդագույնմոխրովլեցունքնաբերփետրաներքնակով։Ծխիբարձր

սյունը,մեղմորենտարուբերվելովերկնքում,ծածանվումէրփլատակներիվրա։

Առավոտյաներեքնանցկեսէր։Մարդիկցրվեցինտները.մոխրիևխճիկույտէրմնացել

կրկեսայինզավեշտախաղից։Ներկայացումնավարտվածէր։

Մոնթագըկանգնելէր՝ուժասպառձեռքերումպահածհրցիրը,քրտինքիմուգբծերը

տարածվումէինթևատակերին,դեմքըմրաթաթախէր։Նրաետևում,մթությանմեջլուռ

կանգնելէինմյուսհրկիզողները։Նրանցդեմքերըլուսավորումէրմարմրողկրակիթույլ

ցոլքը։

Մոնթագըերկուանգամփորձեցխոսել։Մտքերըժողովելով,վերջապեսհարցրեց.

—Կի՞նսէրահազանգել։

Բիթինգլխովարեց։

—Իսկավելիվաղ՝նրաբարեկամուհիները,միայնթեեսչէիուզումշտապել։Այսպեսթե

այնպես,միևնույնէկբռնվեիք,Մոնթագ։Մեծհիմարությունէրաջուձախ

բանաստեղծություններարտասանելը։Միանգամայնանհեթեթամբարտավանություն։

Թույլատրեքմարդունմիքանիհանգավորտողկարդա,ևնաիրենտիեզերքիտիրակալ

կկարծի։Դուքմտածումէիք,թեկարողեքհրաշքներգործելձերգրքերով։Բայցպարզվեց,

որաշխարհըհիանալիյոլաէգնումառանցդրանց։Տեսեք,թեուրհասցրինձեզգրքերը,

մինչևկոկորդըխրվելեքտիղմիմեջ,ևբավականէճկույթսշարժեմ՝ձեզկուլկտա։

Մոնթագըչէրկարողանումշարժվել։Երկրաշարժըևկրակեհողմըքիչառաջնրատունը

գետնինհավասարեցրին։ԲեկորներիտակթաղվածէրՄիլդրեդը,նաևիրողջկյանքը,

ևինքնուժչուներտեղիցշարժվելու։Ներսում,հանդարտվելով,դեռևսզգալէինտալիս

անցածփոթորկիարձագանքները։Մոնթագիծնկներըծալվումէինհոգնության,

շփոթմունքի,անարգանքիսարսափելիբեռից։Նաանտրտունջթույլէրտալիս,որԲիթին

հարվածհարվածիետևիցհասցնի։

—Մոնթա՛գ,դուքապուշեք։Անուղղելիհիմար։Ձերինչի՞նէրպետքայսամենը։

Մոնթագըչէրլսում։Մտովինահեռվումէրևփախչումէր՝թողնելովայդզառանցող

մոլագարինիրանշնչացած,մրոտվածմարմինը։

—Փախե՛ք,Մո՛նթագ,—համառումէրՖաբերը։

Մոնթագըականջդրեց։

Գլխինիջածուժեղհարվածըետշպրտեցնրան։Կանաչգնդիկը,որիմեջփսփսումկամ

բղավումէրՖաբերը,ընկավշավղիվրա։Գոհունակժպիտըդեմքին՝Բիթինճանկեց

ևմոտեցրեցականջին։

Մոնթագըլսեցհեռվիցեկողձայնը.

—Ի՞նչպատահեցձեզ,Մոնթագ։Դուքո՞ղջեք։

Բիթինգնդիկըականջիցհեռացրեցևգրպանըխոթեց։

—Ահա,ուրեմն,այստեղավելիշատբանկաթաքնված,քանկարծումէի։Եստեսնումէի՝

ինչպեսէիքձերգլուխըհակումևականջդնումինչ֊որբանի։Սկզբումմտածեցի,թեձեր

ականջումխեցիէ,բայցհետո,երբհանկարծայդպեսխելոքացաք,եսզարմացա։Մենք

կգտնենքպոչերը,ձերընկերըչիազատվի։

—Ո՜չ,—ճչացՄոնթագը։

Նաձգեցհրցիրիպահպանակը։ԲիթինհայացքնակամահառեցՄոնթագիմատներին,

աչքերըչռվեցին։Մոնթագընրանցմեջզարմանքկարդաց։Ինքնէլակամանայեցիր

ձեռքերին՝տեսնելու,թեէլիի՞նչենմոգոնել։Հետագայում,հիշելովկատարվածը,նաոչմի

կերպչէրկարողանումհասկանալ,թեինչը,իվերջո,մղեցսպանության.ձեռքերնիրենք

իրե՞նց,թե՞Բիթիիվերաբերմունքըիրձեռքերիշարժմանը։Ամպրոպիվերջինորոտը

մարեց՝հպվելովՄոնթագիսոսկլսողությանը,բայցոչգիտակցությանը։

ՀեգնախառնժպիտըծամածռեցԲիթիիդեմքը։

—Այո՛,դաբավականլավմիջոցէ՝քեզլսելտալուհամար։Պահեքհրացանիփողը

զրուցակցիվրա,ևկամա֊ակամանակլսիձեզ։Կարողեքխոսել,որքանուզենաք։Ի՞նչ

կասեքայսանգամ։Ինչո՞ւինձՇեքսպիրչեքհրամցնում,թշվառպճնամոլ։«Սպառնալիքդ

ամենևինէլսարսափելիչէ,Կասիո,եսպարկեշտությամբայնքանամուրեմ

զրահապատված,որդրանքբոլորըկողքովսենթռչումթեթևքամուպես»27։Այդպեսէ,չէ՞։

Է՛հ,դուք,գրչակ։Հապագործե՛ք,գրողիտարած։Սեղմե՛քձգանը։

ԵվԲիթինմիքայլառաջշարժվեց։

—Մենքմիշտայրումէինքոչայն,ինչհարկավորէր...—կարողացավմիայնասել

Մոնթագը։

—Հրցիրըմիկողմպահեք,Գա՛յ,—ասացԲիթինսառածժպիտով։

Բայցհաջորդակնթարթիննաարդենկրակիշեղջէր,թռչկոտող,սալացողտիկնիկ,որի

մեջմարդկայինոչինչչէրմնացել,գետնինթավալվողհրեգունդ։Մոնթագըհրցիրիցնրա

վրաբացէրթողելհեղուկբոցիերկարշիթը։Լսվեցֆշշոց,ասեսթանձրթուքընկավ

շիկացածսալօջախին,ինչ֊որբանքլթքլթաց,խլթխլթաց,ևնատարհոսեց՝եռալովդեղին

փրփուրով։Մոնթագըկկոցեցաչքերը,ճչաց,նափորձումէրձեռքերովփակելականջները,

որպեսզիչլսիայդսարսափելիձայները։Եվսմիքանիջղաձիգշարժում,ևԲիթինճմլվեց,

ինչպեսմոմետիկնիկըկրակիվրա,ուսսկվեց։

Մյուսերկուհրկիզողներըարձանիպեսցցվածէին։Միկերպզսպելովսրտխառնուքը՝

Մոնթագընրանցվրաուղղեցհրցիրը։

—Շրջվե՛ք,—հրամայեցնա։

Նրանքհնազանդորենշրջվեցին։Քրտինքըգլուլ֊գլուլթափվումէրնրանցդժգույն

երեսներից։Մոնթագըուժգինհարվածեցգլխներին,սաղավարտներըցածնետեց,գցեց

նրանցիրարվրա։Նրանքընկանևանշարժացան։

Թեթևխշրտյուն,ասեսճյուղիցաշնանայինչորտերևպոկվեց։

Մոնթագըշուռեկավուտեսավմեխանիկականշանը։

Հայտնվելովինչ֊որտեղից,նաարդենկտրելանցելէրմարգագետինը,այնպեսթեթևու

անաղմուկէրգալիս,ասեսքամուցքշվածգորշասևավունծխիթանձրամպիկլիներ։

Շունըցատկեցօդ,վերխոյացավՄոնթագիգլխիցմիերեքոտնաչափ,չռեցսարդանման

թաթերնուփայլեցրեցմիակատամը՝ծայրինպրոկաինեանզգայացնողասեղ։Մոնթագը

նրանդիմավորեցբոցիշիթով՝կրակեհրաշալիմիծաղիկ։Գազանիմետաղյամարմնի

շուրջըպտտվեցինդեղին,կապույտունարնջագույնբյուրավործաղկաթերթեր՝պատելով

նրաննորերփներանգթաղանթով։ՇունըշրխկոցովփլվեցՄոնթագիվրաևմիկողմ

շպրտվեցհրցիրիհետմիասին։Մոնթագնընկավտասըոտնաչափհեռու,ծառիբնիմոտ։

Միպահզգաց,որշունըճանկեցիրոտքնուխրեցասեղը,բայցնույնակնթարթինէլբոցը

օդշպրտեցգազանին,հոդերիցպլոկեցմետաղյաոսկորները,ճեղքեցորովայնը՝պայթող

հրթիռիպեսկարմիրկրակարձակելովչորսկողմը,դուրսթափվեցնրափորոտիքը։

Մոնթագըպառկածդիտումէր,թեինչպեսօդումպտույտգործեց,գետինտապալվեցու

խաղաղվեցայդմեռածևմիաժամանակկենդանիմարմինը։Թվումէր՝շունըդեռ

պատրաստէրնետվելունրավրա,ավարտելումահացուներարկումը,որի

ներգործությունըՄոնթագնարդենզգումէրոտքիմկաններում։Նրանհամակեց

թեթևությանևսարսափիզգացումը,նմանայնմարդուն,որըհասցնումէմիկողմցատկել

կատաղիարագությամբսլացողևմիայնկողովծնկինխփածմեքենայից։Նավախենամէր

ոտքիկանգնել,վախենումէր,որչիկարողանահենվելպրոկաինիցընդարմացածոտքին։

Ողջմարմիննսկսելէրանզգայանալ։

Ի՞նչանել...

Փողոցնամայիէ,տունըայրված՝թատերականհինդեկորինման,շրջակաշենքերն

ընկղմվածենխավարիմեջ,կողքինմեխանիկականգազանիմնացորդներնեն,քիչայն

կողմ՝Բիթին,ավելիհեռվում՝երկուհրկիզողներըուՍալամանդրը...Նանայեցհսկա

մեքենային։Պետքէոչնչացնել...

«Դե՛,—մտածեցնա,—տեսնենքշա՞տեսվնասվել։Փորձիրկանգնել։Զգո՜ւյշ,զգո՜ւյշ...

ա՛յ,այդպե՜ս»։

Նաոտքիելավ,բայցուներմիայնմեկոտք։Մյուսըթեևմեռածէր,ածխացածկոճղ,բայց

ստիպվածէրքարշտալ,իբրևգործածհանցանքիհատուցում։Հենվելիսհազարավոր

արծաթյաասեղներշամփրեցինոտքը՝ազդրիցմինչևծունկը։Նալացեղավ։«Ո՜չ,գնա՛,

շարժվի՛ր։Դուչեսկարողմնալայստեղ»,—քաջալերեցինքնիրեն։

Միքանիտներումկրկինլույսերվառվեցին։Մարդիկչէի՞նկարողանումքնել

կատարվածիցհետո,թե՞նրանցանհանգստացնումէրանսովորլռությունը,Մոնթագը

չգիտեր։Կաղալով,ցատկոտելովնադժվարությամբանցնումէրավերակներիմիջով՝

ձեռքերովբռնածքարշեկողհիվանդոտքը։Նազրուցումէրնրահետ,տնքտնքում,

աղաղակումէր,հայհոյում,աղերսում.«Գնա՛,գնա,դեշարժվիր,չէ՛որհիմաքեզանից

էկախվածիմկյանքը»։Մթությանմեջնալսեցգոռոցներևճիչեր։Վերջապեսհասավ

ետնաբակ,որըդուրսէրգալիսմիխուլնրբանցք։

«Բիթի՛,—մտածեցնա,—այժմայլևսդուքպրոբլեմչեք,դուքմիշտասումէիք.«Հարկչկա

լուծելպրոբլեմը,ավելիլավէայրելայն»։Ահաայդպեսէլեսվարվեցի։Մնաքբարով,

հրկիզապետ»։

Գայթելովուկաղեկաղնագնումէրխավարնրբանցքով։

***

Ամենանգամ,երբհենվումէր՝սուրցավըշամփրումէրոտքը,ևՄոնթագըմտածումէր.

«Հիմար,անիծյալհիմար,հիմարիգլուխ,ապուշ,տխմար,անիծյալհիմար...Տես,թեինչ

արեցիր,ևայժմինչպե՞սեսլուծելուայսխառնաշփոթը»։Հպարտությունըթողնզովվի,

ցասումընույնպես,չկարողացավզսպելիրենևամենինչփչացրեց,ամենինչկործանեց

հենցսկզբում։Ճիշտէ,իրարետևիցշատբանբարդվեց՝Բիթին,հյուրասենյակիկանայք,

Միլդրեդը,Քլարիսը,բայցդուարդարացումչունես,ոչմիարդարացում։Դուհիմարես,

անիծյալհիմար։Այդպեսանխոհեմկերպովանձնատուրլինել...»։

Բայցմենքդեռկփրկենքայն,ինչմնացելէ,կանենքինչհնարավորէ։Իսկթեհարկլինի

այրվել,միքանիսինէլկտանենքմեզհետ։

Այո՛։Նահիշեցգրքերիմասինևետդարձավ։Համենայնդեպս,պետքէվերցնել։

Գրքերըպարտեզիցանկապատիմոտէին։Միլդրեդըերևիբոլորըչէրնկատել։Չորսգիրք

դեռևսընկածէրայնտեղ,որտեղթաքցրելէր։Մթանմեջլսվումէինձայներ,լույսերէին

վառվում։ՀեռվումարդենոռնումէինուրիշՍալամանդրներ,նրանցազդանշանների

դղրդյունըխառնվումէրգիշերայինփողոցներովսլացողոստիկանականմեքենաների

աղմուկին։

Մոնթագըվերցրեցմնացածչորսգիրքըևկրկինցատկոտելովուկաղեկաղքայլեց

նրբանցքով։Հանկարծնաընկավ,կարծեսմիհարվածովգլուխըկտրեցին՝թողնելովսոսկ

գլխատվածմարմինը։Գլխումանակնկալառկայծածմիտքըհարկադրեցկանգառնել,

շպրտեցգետին։Ոտքերըկծկած,նապառկելէրմանրախճիմեջևհեկեկումէր։

Բիթինուզումէրմեռնել։

ԱյժմՄոնթագըչէրկասկածում,որԲիթինուզումէրմեռնել։Չէ՛որնականգնելէրիր

դիմացուչէրփորձումպաշտպանվել,ավելին՝ծաղրումէր,գրգռում։ԱյդմտքիցՄոնթագի

շունչըկտրվեց։Ի՜նչտարօրինակէ,ի՜նչտարօրինակէմահտենչալայնքան,որթույլտաս

մարդասպանըզենքըձեռքինքայլիքոշուրջը,ուլռելուևգոնեայդկերպկյանքդ

պահպանելուփոխարեն,գոռաս,ծաղրես,բարկացնես,մինչևորհակառակորդդդուրսգա

հավասարակշռությունիցև...

Հեռվիցվազքիդոփյունէրլսվում։

Մոնթագընստեց։Պետքէհեռանալ։Վե՛րկաց,չիկարելիհապաղել։Բայցհեծկլտոցը

դեռևսցնցումէրնրամարմինը։Հարկավորէրհանգստանալ։Ինքըոչմեկինչէրուզում

սպանել,նույնիսկԲիթիին։Նրամարմինըջղաձգորենկծկվումէր,ասեսթթվուտով

վառվածլիներ։Ձեռքովփակեցբերանը։ԱչքերիառաջԲիթինէր՝անշարժ,ինչպես

խոտերիննետվածբոցավառջահ։Մոնթագըմատներըկծեց,որչգոռա.«Եսչէի

ցանկանում։Աստվա՜ծիմ,եսչէիցանկանում,չէիցանկանում,չէիցանկանում»։

Նափորձեցամենինչմտաբերել,վերականգնելդեպքերիկապը,հիշողությանմեջվեր

հառնելիրնախկինկյանքը,ինչպիսինորէրմիքանիօրառաջ,մինչևայնպահը,երբ

այնտեղներխուժեցինմաղըևավազը,«Դենըմ»ատամիմածուկը,գիշերաթիթեռիշրշյունը՝

ականջին,հրդեհիկրակելուսատտիկները,տագնապիազդանշաններըևայսվերջին

գիշերայինուղևորությունը.չափազանցշատբաներկու֊երեքկարճօրվաընթացքում,

բավականշատ՝նույնիսկողջկյանքիընթացքում։

Դոփյունըլսվումէրարդեննրբանցքիծայրից։

—Վե՛րկաց,—ասացինքնիրեն։—Վե՛րկաց,գրողի՜տարած,—հրամայեցհիվանդ

ոտքինուկանգնեց։Ցավըսուրփշերովմեխվեցծնկոսկրիմեջ,ծակեցհազարավոր

ասեղներով,հետոդարձավբութքորոցիծակծկոցև,վերջապես,երբնաձեռքերը

ճանկռելովուերերալով՝ոտքըքարշտվեցփայտյացանկապատիերկայնքով,դաղոց

զգաց,ասեսսրունքինեռմանջուրլցրին։Բայցոտքնարդենհնազանդվումէր։Համենայն

դեպսնավախենումէրվազել,որխախտվածոտքըհանկարծդուրսչընկնի։Բերանըլայն

բացած,ագահորեններծծելովգիշերայինօդը,նազգումէր,թեինչպեսէմթությունը

ծանրորենկուտակվումիրմեջ,ևանհավասարքայլքով,կաղալով,բայցվճռականորեն

շարժվումէրառաջ։Գրքերըպահումէրձեռքերիմեջ։

ՆամտածումէրՖաբերիմասին։

Ֆաբերըմնացայնտեղ,կուպրիչսառածթանձրուկիմեջ,որնայժմոչանունունի,ոչ

անվանում։Չէ՛որինքըայրելէրևՖաբերին։ԱյդմիտքըայնպեսշանթահարեցՄոնթագին,

որնրանթվաց,թեիբրՖաբերըիրականումմեռելէ,տապակվել,եփվել,ինչպեսձկնիկ՝

պստլիկկանաչպատիճիմեջ,թաքցվածևընդմիշտկորածմիմարդուգրպանում,որից

այժմլոկխանձվածջլերովկապկպվածոսկորներիկույտէմնացել։

Հիշի՛ր՝պետքէայրելնրանց,թեչէնրանքկայրենքեզ,մտածեցնա։Այժմհենցայդպես

է։

Նապրպտեցգրպանները.փողըտեղումէր։Մյուսգրպանումդիպավսովորական

ռադիոխեցու,որիմիջոցովայդցուրտ,մռայլառավոտքաղաքըզրուցումէրինքնիրհետ։

—Ուշադրությո՜ւն։Ուշադրությո՜ւն։Ոստիկանությունըփնտրումէփախստականի։

Սպանությունէգործելևկատարելմիշարքհանցագործություններպետությանդեմ։

Անուն֊ազգանունը՝ԳայՄոնթագ։Մասնագիտությունը՝հրկիզող։Վերջինանգամնրան

տեսելեն...

Վեցթաղամասվազեցառանցդադարի։Հետոնրբանցքընրանդուրսբերեցսովորական

փողոցիցմիտասնանգամլայնամայիավտոմայրուղի։Լապտերներիվառլույսով

ողողված,այնհիշեցնումէրսառածանապատայինգետ։Մոնթագըհասկանումէր,թե

որքանվտանգավորէայժմկտրել֊անցնելմայրուղին.չափազանցլայնէր,չափազանց

ամայի,նմանէրմերկ,առանցդեկորներիբեմի,ևհրապուրում,ձգումէրայդդատարկ

տարածությունը,որտեղլապտերներիվառլույսիներքոայնպեսհեշտէրնկատել

փախստականին,այնպեսհեշտէրբռնել,այնպեսհեշտէրնշանբռնելուսպանել։

Խեցինբզզումէրնրաականջում.

—...Հետևեքփախչողմարդուն...Հետևեքփախչողմարդուն...նամենակէ,հետիոտն...

հետևեք...

Մոնթագըետ֊ետգնացդեպիստվերը։Ճիշտնրաառաջլցակայաննէր՝ճենապակուպես

փայլփլող,սպիտակուվիթխարի։Երկուարծաթավունբզեզ֊ավտոմեքենականգնածէր

այնտեղ,վառելիքէինլցնում...

«Ո՛չ,եթեդուուզումեսառանցքեզվտանգելուկտրել֊անցնելայսլայնբուլվարը,ուրեմն՝

չպետքէվազես,հարկավորէգնալհանգիստ,անշտապ,իբրզբոսնումես։Բայցդրա

համարպետքէկոկիկուվայելուչտեսքունենալ։Փրկությանավելիշատերաշխիքներ

կլինեն,եթեճանապարհդշարունակելուցառաջլվացվեսևմազերդսանրես։Բայցո՞ւր

էտանումճանապարհը։

Այո՛,մտածեցնա,ո՞ւրեմեսվազում»։

Ոչմիտեղ։Նավազելուտեղչուներ։Ֆաբերիցբացիընկերներչուներ,որոնց

կարողանարդիմել։Եվայդժամանակհասկացավ,որայդամբողջընթացքումբնազդաբար

վազելէՖաբերիտանուղղությամբ։Բայցչէ՛որՖաբերըչիկարողթաքցնելիրեն,նման

փորձնիսկհամազորէինքնասպանության։Միևնույնէ,ինքըպետքէտեսնիՖաբերին՝

թեկուզմիքանիրոպեով։Նակամրապնդիողջմնալու,փրկվելուհնարավորության

արագորենսպառվողիրհավատը։Միայնթետեսնի,համոզվի,որՖաբերըողջէ,չիայրվել

այնտեղ,մյուսածխացածմարմնիհետ։Բացիայդ,պետքէնրանթողնելփողիմիմասը,

որպեսզինակարողանաօգտագործելհետագայում,երբՄոնթագըկշարունակիիր

ճանապարհը։Գուցեհաջողվի՞դուրսպրծնելքաղաքից,կթաքնվիարվարձաններում,

կապրիգետափին,մեծճանապարհներինմոտիկ,դաշտերիևբլուրներիմիջև...

Օդումլսվողտագնապալիաղմուկըստիպեցնրաներկնքիննայել։

Մեկըմյուսիհտևիցվերխոյացանոստիկանականուղղաթիռները։Նրանքայնքանշատ

էին,որթվումէր,թեինչ֊որմեկըփչելէխատուտիկիչորգլխին։Մոտերկուտասնյակ

ուղղաթիռներխառնաշփոթսավառնումէինօդում,Մոնթագիցերեքմղոնիվրա,անորոշ

երերալով,աշնանցրտիցթորշոմածթիթեռներինման։Հետոսկսեցինիջնելմեկնայստեղ,

մեկնայնտեղ,նրանքիջնումէինփողոցումև,դառնալովբզեզ֊ավտոմոբիլներ,դղրդյունով

սուրումբուլվարով՝նույնքանանակնկալկրկինօդբարձրանալուևորոնումները

շարունակելուհամար։

***

Նրաառջևլցակայաննէր։Ծառայողներըզբաղվածէինհաճախորդներով։Շրջանցելով

շենքը՝Մոնթագըմտավտղամարդկանցզուգարան։Ալյումինեմիջնորմիմիջովնրանէր

հասնումհաղորդավարիձայնը.«Պատերազմըհայտարարվածէ»։Դրսումվառելանյութի

բաքերիցպոմպովբենզինէինլցնում։Բացօթյաավտոմեքենաներումնստածներըխոսքեր

էինփոխանակումլցակայանիաշխատողներիհետ՝շարժիչներիևբենզինիմասին,

հարցնումէին,թեորքանպետքէվճարեն։Մոնթագըկանգնելէր՝փորձելովընկալել

ռադիոյովհենցնորլսածհամառոտհաղորդագրությանիմաստը,բայցչէրկարողանում։

Լավ,թողպատերազմնսպասիիրհերթին։Նրահամարայնկսկսվիավելիուշ,մեկկամ

երկուժամհետո։

Նալվացվեց,սրբվեց,անաղմուկդուրսեկավ՝խնամքովփակելովզուգարանիդուռնու

քայլեցխավարիմիջով։Միրոպեանցնաարդենամայիմայրուղուեզրինէր։

Ահաայնխաղը,որպետքէշահի։Գնդախաղիընդարձակհրապարակումփչումէր

վաղորդյանզովասունքամին։Ճեմուղինմաքուրէր,ինչպեսգլադիատորական

հրապարակը՝անհայտզոհերիևանանունմարդասպաններիասպարեզելնելուցառաջ։

ԱսֆալտեընդարձակգետիվրաօդըդողումևթրթռումէրՄոնթագիմարմնիցարձակվող

ջերմությունից։Անհավատալիէր,որիրմարմնիջերմությունըշրջակաաշխարհինկարող

էրստիպել՝տարուբերվելու։Ինքը՝Մոնթագը,լուսատութիրախէր,նագիտեր,նազգումէր

այդ։Իսկայժմդեռպետքէանցներայդկարճճանապարհը։

Միքանիթաղամասայնկողմփայլատակեցինավտոմեքենայիլուսարձակները։

Մոնթագըխորշունչքաշեց։Ասեստաքխոզանակովքերծեցինթոքերը։Կոկորդըչորացել

էրվազելուց,բերանիմեջմետաղիտհաճհամէրզգում,ոտքերըկապարիպեսծանրացել

էին։

Ավտոմեքենայիլույսերը...Եթեայժմսկսիանցնելփողոցը,ապապետքէհաշվել,թե

մեքենաներբկհասնիայստեղ։Որքա՞նէհեռուհանդիպակացմայթը։Հավանաբարմոտ

հարյուրյարդ։Ո՛չ,ավելիքիչ,բայցմիևնույնէ,թողլինիհարյուր։Եթեդանդաղքայլի՝

տարածությունըկտրելուհամարանհրաժեշտկլինիերեսուն֊քառասունվայրկյան։Իսկ

սուրացողավտոմեքենան։Արագությունհավաքելով՝այդերեքթաղամասընակթռչի

տասնհինգվայրկյանում։Իսկեթեճանապարհիկենտրոնիցսկսիվազե՞լ...

Նաքայլարեցաջոտքով,ապաձախով,հետո՝նորիցաջով։Նաանցնումէրամայի

փողոցը։

Երբնույնիսկփողոցըլիովինամայիէ,երբեքչիկարելիհամոզվածլինել,թեբարեհաջող

կանցնես։Մեքենանկարողէհանկարծակիհայտնվելզառիվերում,այստեղիցմիչորս

թաղամասհեռուևաչքդչթարթած՝կխփիուկշարունակիսլանալ...

Նաորոշեցքայլերըչհաշվել։Շուրջըչէրնայում՝ո՛չաջ,ո՛չձախ։Լապտերներիդավադիր

լույսերընույնքանպայծառէինշողում,որքանարևիճառագայթներըկեսօրին։

Նաականջդրեցսուրացողմեքենայիաղմուկին,որլսվումէրաջից,երկութաղամաս

հեռվից։Լուսարձակներիշարժունլույսերըմերթպայծառանումէին,մերթխամրում,

իվերջոլուսավորեցինՄոնթագին։

Գնա,գնա,մի՛կանգնիր։

Մոնթագըմիակնթարթհապաղեց,ձեռքերիմեջամուրսեղմեցգրքերըևմեծճիգով

առաջշարժվեց։Նրաոտքերըբնազդաբարշտապումէին,վազում,բայցնաբարձրաձայն

նախատեցիրենևկրկինանցավհանգիստքայլքին։Նաարդենփողոցիմեջտեղումէր,

շարժիչիաղմուկըհետզհետեավելիէրմեծանում.մեքենանարագացնումէրընթացքը։

Իհարկե,ոստիկանություննէ։Ինձնկատելեն։Բայց՝ոչինչ,հանգի՛ստ,հանգի՛ստ,մի՛

շրջվիր,շուրջդմի՛նայիր,մի՛զգացրու,թեդուանհանգստանումես։Քայլի՛ր,միայն

քայլի՛ր,ևվերջ։

Մեքենանսլանումէր,մեքենանդղրդումէր,մեքենանմեծացնումէրարագությունը։

Ոռնումևվնգումէր,թռչումէր՝հազիվհպվելովգետնին,սուրումէրհրացանիցարձակած

անտեսանելիգնդակիպես։Ժամումհարյուրքսանմղոն,ժամումհարյուրերեսունմղոն։

Մոնթագըսեղմեցատամները։Թվաց՝լուսարձակներիլույսնայրեցնրադեմքը,կոպերը

ցնցվեցին,մարմինըպատվեցլպրծունքրտինքով։

Մոնթագիոտքերըանճոռնիկերպովքարշէինգալիս,նասկսեցինքնիրենխոսել,ապա

հանկարծչդիմացավուվազեց։Նաձգտումէրհնարավորինչափհեռուգցելոտքերը,

առաջ,առաջ,ահաայդպե՜ս,այդպես։Տե՜րաստված։Տե՜րաստված։Ձեռքիցմիգիրք

ընկավ,կանգառավ,քիչմնաց՝ետդառնար,սակայնմիտքըփոխեցևկրկիննետվեց

առաջ՝գոռալովքարեամայությանմեջ,իսկբզեզ֊ավտոմեքենանսլանումէրիրորսի

ետևից,նրանցբաժանումէրերկուհարյուրոտնաչափ,ապա՝հարյուր,իննսուն,ութսուն,

յոթանասուն...Մոնթագըշնչահեղձէրլինում,անշնորհքկերպովճոճումէրձեռքերը,

ոտքերըվերուվարնետում։Մեքենանավելիուավելիէրմոտենում,շչումէր,ազդանշան

տալիս։Մոնթագըհանկարծշրջեցգլուխը,լուսարձակներիսպիտակլույսնայրեցնրա

աչքերը,մեքենանչկար,միայնլույսիկուրացուցիչխուրձ,բոցկլտունջահ,որսոսկալի

թափովնետվումէրՄոնթագիվրա,դղրդյուն,բոց—հիմա,հիմակբախվի...

Մոնթագըսայթաքեցևընկավ։

«Եսկործանվեցի։Ամենինչվերջացածէ»։

Բայցընկնելըփրկեցնրան։Մոնթագինբախվելուցակնթարթառաջարագընթաց

մեքենանհանկարծկտրուկթեքվեց,շրջանցեցնրանևանհետացավ։Մոնթագըպառկածէր

բերանքսիվայր,երեսըդեպիսալարկուղին։Արտանետվածգազերիկապույտծխիհետ

նրանհասանծիծաղիպատառիկներ։Նաբարձրացրեցաջձեռքը,որշատառաջէրձգված։

Միջնամատիծայրինսևինէրտալիսմինեղշերտ՝սլացողմեքենայիանվահետքը։

Չհավատալովաչքերին,նանայեցսևշերտինևդանդաղոտքիելավ։

«Մի՞թեոստիկանությանըչէր»,—մտածեցնա։

Մոնթագընայեցմայրուղուերկարությամբ։Ամայիէր։Ոչ,ոստիկանությունըչէր,

պարզապեսպատանիներովլցվածմեքենաէր։Քանի՞տարեկանկլինեին։Տասներկու,

տասնվեց...Աղմկոտ,ճղճղանխումբըզբոսանքիէդուրսեկել,տեսելենքայլողմարդու,—

հազվադեպտեսարան,զարմանքբանմերօրերում,—ևորոշելեն.«Հապախփենքգցենք»՝

նույնիսկչկասկածելով,որնահենցմիստրՄոնթագնէ,փախստական,որինքաղաքովմեկ

փնտրումէոստիկանությունը։Այո՛,ընդամենըպատանիներիաղմկոտընկերախումբ,որ

զբոսնումէլուսնկագիշերով,սլանալովհինգ֊վեցհարյուրմղոնարագությամբ,որի

դեպքումդեմքըընդարմանումէքամուց։Լուսացաբիննրանքկամկվերադառնանտուն,

կամչենվերադառնա,կամողջկլինեն,կամոչ.չէ՛որհենցդաէրայդպիսիարկածների

այրողհաճույքը։

«Նրանքցանկանումէինսպանելինձ»,—մտածեցՄոնթագը։Նաերերումէր։

Տարտղնվածօդումկամաց֊կամացնստումէրփոշին։Նաշոշափեցայտիկապտուկը։«Այո՛,

նրանքցանկանումէինսպանելինձ,հենցայնպես,առանցորևէպատճառի,չմտածելով

անգամ,թեինչենանում»։

Մոնթագըուղղվեցդեպիդեռևսհեռումայթը՝հորդորելովոտքերին՝շարժվե՛լ։Միկերպ

հավաքելէրցրվածգրքերը,բայցչէրհասկանում,թեինչպեսէրկռացելուվերցրելդրանք։

Այժմնագրքերըձեռքիցձեռքէրտեղափոխում,ինչպեսխաղամոլըբարդքայլանելուց

առաջ։

—Գուցենրա՞նքսպանեցինՔլարիսին։

Նականգառավումտովիկրկնեցմիանգամևս.

—Գուցենրա՞նքսպանեցինՔլարիսին։

Եվնացանկացավճչալովվազելնրանցետևից։

Նրաաչքերըարցունքոտվեցին։

Այո՛,նրանփրկեցսայթաքելը։Վարորդը,տեսնելովընկածՄոնթագին,բնազդաբար

հասկացավ,որլրիվընթացքովսլացողմեքենան,դիպչելովպառկածմարմնին,

անխուսափելիորենկշրջվիևբոլորինդուրսկշպրտի։Իսկեթեինքըվայրչընկնե՞ր...

Մոնթագըհանկարծշունչըպահեց։

Չորսթաղամասհեռուբզեզ֊մեքենանդանդաղեցրեցընթացքը։Կտրուկշրջադարձ

կատարեց,հենվելովետևիանիվներին,իսկայժմետէրսլանումփողոցինույնկողմով՝

խախտելովերթևեկությանբոլորկանոնները։

ԲայցՄոնթագնարդենվտանգիցդուրսէր.նաթաքնվելէրխավարնրբանցքում՝իր

ճանապարհորդությաննպատակակետում։Այստեղէրնաձգտումմեկժամ,գուցե

ևընդամենըմեկրոպեառաջ։Սարսռելովգիշերայինցրտից՝նաետնայեց։Բզեզըսլացավ

կողքով,դուրսեկավմայրուղուկենտրոնևանհետացավ.ծիծաղիպոռթկումըկրկին

խաթարեցգիշերայինլռությունը։

Քայլելովխավարնրբանցքով՝Մոնթագըտեսնումէր,ինչպեսերկնքիցիջնումէին

ուղղաթիռները՝նմանապագաերկարատևձմռանձյանառաջինփաթիլների...

***

Տուննընկղմվածէրլռությանմեջ։

Մոնթագըմոտեցավայգուկողմից,շնչելովնարգիզների,վարդերիևցողաշաղախ

խոտերիգիշերայինարբեցնողբուրմունքը։Նահրեցետնամուտքիապակեպատդուռը,

ականջդրեցևանաղմուկմտավնախասենյակ։

«ՄիսիսԲլաք,դուքքնա՞ծեք,—մտածեցնա։—Եսգիտեմ,լավբանչէիմարածը,բայց

ձերամուսինընույնկերպէվարվումուրիշներիհետևերբեքիրենհարցչիտալիս՝

լա՞վէդա,թե՞վատ,երբեքչիմտահոգվումևչիտանջվում։Այժմէլ,քանիորդուք

հրկիզողիկինեք,եկելէձերհերթը,այժմկրակըկոչնչացնիձերտունըբոլորայնտների

փոխարեն,որայրելէձերամուսինը,այնբոլորդժբախտություններիդիմաց,որառանց

իրենհաշիվտալու,նապատճառելէմարդկանց»։

Տունըլուռէր։

Մոնթագըգրքերըթաքցրեցխոհանոցումևվերադարձավնրբանցք։Նաշրջվեց.խավարի

ուլռությանմեջթաղվածտունըքնածէր։

Նանորիցքայլումէրգիշերայինփողոցներով։Քամուցքշվածթղթիկտորներինման

ուղղաթիռներըպտտվումէինքաղաքիվրա։Ճանապարհիննամտավփակխանութիմոտ

տեղադրվածմենավորհեռախոսախցիկըևզանգահարեց։Նաերկարկանգնեց՝ցրտից

սրսփալովսպասեցայնքան,մինչևորհեռվումսկսեցինոռնալհրակայանիազդականչերը.

Սալամանդրներըդղրդյունովսլացան՝այրելումիստրԲլաքիտունը։ՄիստրԲլաքն

աշխատանքիմեջէ,բայցնրակինը,դողդողալովառավոտյանցրտից,կկանգնիևկնայի՝

ինչպեսէվառվումուփլվումիրտանտանիքը։Իսկայժմնադեռխորքնածէ։

Բարիգիշեր,միսիսԲլաք։

***

—Ֆաբեր։

Դռանթակոց։Միանգամևս։Շշուկովասվածանուն։Սպասում։Վերջապես,միրոպե

անց,Ֆաբերիտնակումաղոտլույսնշմարվեց։Սպասումիմեկրոպեևս,ևետնադուռը

բացվեց։

Նրանք՝ՄոնթագըևՖաբերը,լուռնայումէինիրարկիսախավարում,ասեսչհավատալով

իրենցաչքերին։ՀետոՖաբերը,սթափվելով,ճանկեցնրաձեռքը,ներսքաշեց,նստեցրեց

ևկրկինվերադարձավդռներիմոտ,ականջդրեց։Լուսադեմիլռությանմեջոռնումէին

ազդականչերը։Ֆաբերըներսմտավևծածկեցդուռը։

—Եսինձկատարյալապուշիպեսպահեցի,սկզբիցմինչևվերջհիմարություններարեցի։

Չեմկարողերկարմնալայստեղ։Եսգնումեմ,աստվածգիտե,թեուր,—ասացՄոնթագը։

—Համենայնդեպս,դուքհիմարություններարեցիքարժանավորգործիհամար,—

պատասխանեցՖաբերը։—Եսկարծումէի՝դուքայլևսողջչեք։Սարքը,որտվեցիձեզ...

—Այրվեց։

—Եսլսեցի,թեհրկիզապետնինչպեսէրխոսումձեզհետ,իսկհետոհանկարծամենինչ

լռեց։Մտադիրէիդուրսգալձեզորոնելու։

—Հրկիզապետըմեռավ։Նահայտնաբերեցպարկուճըևլսեցձերձայնը.ուզումէր

հետամտել,գտնելձեզ։Եսհրցիրովայրեցինրան։

Ֆաբերընստեցաթոռին։Նրանքերկարժամանակլուռէին։

—Աստվա՜ծիմ,ինչպե՞սպատահեց,—կրկինխոսեցՄոնթագը։—Դեռերեկամենինչ

կարգինէր,իսկայսօրզգումեմ,որշնչահեղձեմլինում։Մարդըքանի՞անգամկարող

էկործանվելև,այնուամենայնիվ,ողջմնալ։Եսդժվարությամբեմշնչում։Բիթինմեռածէ,

բայցմիժամանակնաիմընկերնէր։Միլլինհեռացավ,եսկարծումէի,նաիմկիննէ,իսկ

հիմա՞...այլևսոչտունունեմ,ոչաշխատանքևստիպվածպիտիթաքնվեմ։Այստեղգալու

ճանապարհինեսծածուկգիրքդրիմիհրկիզողիտանը։Աստվա՜ծիմ,որքանբանարեցի

մեկշաբաթվաընթացքում։

—Դուքարելեքլոկայն,ինչչէիքկարողչանել։Այդպեսէլպետքէլիներ։

—Հավատումեմ։Գոնեդրանհավատումեմ։Գիտեի,որայդպեսկլինի։Վաղուցէիզգում,

որմեջսինչ֊որբանէկուտակվում։Եսմիբանէիանում,բայցբոլորովինայլբանէի

մտածում։Զարմանումեմ՝ինչպեսարտաքուստչէրերևում։Եվահաայժմեկելեմձեզմոտ,

որպեսզիձերկյանքնէլխորտակեմ։Չէ՛որնրանքկարողենայստեղգալ։

—Երկարտարիներիընթացքումառաջինանգամեսկրկինապրումեմ,—

պատասխանեցՖաբերը։—Եսզգումեմ,որանումեմայն,ինչվաղուցպետքէանեի։Այժմ

չեմվախենում։Հավանաբարպատճառնայնէ,որվերջապեսանումեմայն,ինչ

անհրաժեշտէ։Կամ՝թերևսայն,որմիանգամհամարձակարարքգործելով,արդենչեմ

ուզումձերառջևվախկոտերևալ։Հնարավորէ,որհետագայումևսգործեմավելիխիզախ

արարքներ,ավելիմեծվտանգիենթարկեմինձ,որդեպիետայլևսճանապարհչունենամ,

որչվախենամ,թույլչտամ,որսարսափըկրկինկաշկանդիինձ։Ի՞նչեքայժմմտադիր

անել։

—Փախչել։Թաքնվել։

—Դուքգիտե՞ք,որպատերազմէհայտարարված։

—Այո,լսեցի։

—Աստվա՜ծիմ,ի՜նչտարօրինակէ,—բացականչեցծերուկը։—Պատերազմըթվում

էհեռավորմիբան,որովհետևմենքմերհոգսերնունենք։

—Եսայդմասինմտածելուժամանակչունեի։—Մոնթագըգրպանիցհանեցհարյուր

դոլարանոցթղթադրամը։—Վերցրեք։Թողձեզմոտլինի։Երբեսգնամ,տնօրինեք,ինչպես

հարմարկգտնեք։

—Սակայն...

—Գուցեկեսօրինայլևսողջչլինեմ։Ծախսեքգործիհամար։

Ֆաբերըգլխովարեց։

—Փորձեքդուրսգալգետիմոտ,ապագնացեքափիերկայնքով,այնտեղհիներկաթգիծ

կա,որքաղաքիցձգվումէդեպիերկրիխորքը։Գտեքուշարժվեքնրաուղղությամբ։

Հաղորդակցությունըայժմտարվումէօդով,երկաթգծերիմեծմասըվաղուցիվերլքվածէ,

բայցայդմեկըդեռպահպանվումէ։Եսլսելեմ,որերկրիորոշանկյուններում

թափառաշրջիկներիճամբարներենմնացել։Նրանցքայլողթափառախումբենկոչում։

Հարկավորէմիայնշատհեռանալքաղաքից,մեկէլսրատեսաչքունենալ։Ասումեն,որ

Լոս֊ԱնջելեսիերկաթգծիշրջանումկարելիէհանդիպելՀարվարդիհամալսարանինախկին

դասախոսներիցշատերին։Նրանքոստիկանությունիցթաքնվողփախստականներեն,

որոնցհամենայնդեպսհաջողվելէփրկվել։Նրանքշատչեն,և,ինչպեսերևումէ,

կառավարություննայնքանվտանգավորչիհամարում,որշարունակիորոնումները։Որոշ

ժամանակկարողեքթաքնվելնրանցմոտ,իսկհետոջանացեքփնտրել֊գտնելինձՍենթ֊

Լուիսում։Եսայնտեղկմեկնեմայսօրառավոտյան,ժամըհինգիավտոբուսով,ուզումեմ

հանդիպելծերտպագրիչին։Տեսնո՞ւմեք,եսէլվերջապեսգործիեմանցնում։Ձերփողերը

բարիգործիկծառայեն։Շնորհակալեմ,Մոնթագ,ևաստվածձեզպահապան։Գուցե

կուզենայի՞քմիքանիրոպեպառկել։

—Ո՛չ,—ավելիլավէշտապեմ։

—Հիմատեսնենք,թեինչպեսենզարգանումիրադարձությունները։

ՖաբերըՄոնթագինտարավննջարանևմիկողմքաշեցպատիցկախվածնկարը։Նրա

տակփոստայինբացիկիմեծությանհեռուստաէկրանկար։

—Եսմիշտցանկանումէիփոքրիկմիէկրանունենալ,որհարկեղածդեպքում

հնարավորլիներձեռքիափովծածկել,թեչէո՞ւմենպետքգոռում֊գոչյունովականջ

խլացնողվիթխարիպատերը։Ահա՛,նայե՛ք։

Նամիացրեցէկրանը։

—Մո՛նթագ,—արտասանեցհեռուստացույցը,ևէկրանըլուսավորվեց։—Մ֊Ո֊Ն֊Թ֊Ա֊Գ.

տառառտառկարդացհաղորդավարը։—ԳայՄոնթագ։Դեռևսփնտրվումէ։Որոնումները

կատարումենոստիկանականուղղաթիռները։Հարևանշրջանիցբերվելէնոր

մեխանիկականշուն։

ՄոնթագըևՖաբերըանխոսիրարնայեցին։

—Մեխանիկականշունըերբեքչիվրիպում։Դահրաշալիգյուտէևօգտագործվելու

առաջինիսկօրիցմինչևհիմաոչմիանգամչիսխալվել։Մերհեռուստատեսային

ընկերությունըհպարտէ,որիրենէհնարավորությունընձեռված՝ուղղաթիռիվրա

տեղակայվածհեռուստախցիկովամենուրեքհետևելումեխանիկականշանը՝հանցագործի

հետքերովգնալիս։

Ֆաբերըվիսկիլցրեցբաժակները։

—Մեզչէրխանգարի։

Նրանքխմեցին։

—...Մեխանիկականշանհոտառություննայնքանկատարյալէ,որկարողէտասը

հազարանհատականհոտտարբերելև,առանցնորիցլարվելու,գտնելայդտասըհազար

մարդուցցանկացածիհետքը։

Ֆաբերիմարմնովթեթևդողանցավ։Նահայացքգցեցսենյակին,պատերին,դռանը,

բռնակին,աթոռին,որիվրանստածէրՄոնթագը։Մոնթագընկատեցայդհայացքը։Այժմ

նրանքերկուսովարագզննեցինսենյակը։Մոնթագըհանկարծզգաց,թեինչպես

դողդողացինիրռունգերը,ասեսինքըմեկնելէիրհետքով,ասեսիրհոտառությունն

այնքանէսրվել,որիվիճակիէօդիմեջտարածվածհոտովգտնելուհետքը,ասես

հանկարծտեսանելիդարձանքրտինքիշատմանրկաթիլներըդռանբռնակիվրա,այնտեղ,

որտեղիցնաձեռքովբռնելէր,դրանքբազմաթիվէինևփայլփլումէին,ինչպեսպստլիկ

ջահիբյուրեղապակյակախազարդեր։Ամենինչիվրամնացելէիննրաէության

մասնիկները։Ինքը՝Մոնթագը,ամենուրէր՝և՛տանը,և՛դրսում,նալուսատուամպէր,օդի

մեջտարրալուծվածուրվական։Եվդրանիցդժվարանումէրշնչելը։Նատեսավ,թեինչպես

էրՖաբերըշունչըպահել,ասեսվախենումէրօդիհետներշնչելփախստականիստվերը։

—Այժմմեխանիկականշունըուղղաթիռիցկիջեցվիհրդեհիվայրը։

Փոքրիկէկրանինհայտնվեցայրվածտունը,ամբոխը,սավանովծածկվածինչ֊որբան

ևերկնքիցիջնողուղղաթիռը,որընմանէրանճոռնիծաղկի։

«Այսպես,ուրեմն,նրանքորոշելենխաղըմինչևվերջհասցնել»,—մտածեցՄոնթագը։

Ներկայացումըկկայանա,չնայածորընդամենըմեկժամհետոկարողէպատերազմ

սկսվել...

Կախարդվածինման,վախենալովշարժվել,Մոնթագըհետևումէրանցուդարձին։Այդ

ամենըթվումէրայնքանհեռավոր,իրհետորևէկապչունեցող,կարծեսթեինքընստած

էթատրոնումևդրամաէդիտում,ինչ֊որուրիշմեկիդրաման,նայումէոչառանց

հետաքրքրության,նույնիսկինչ֊որառանձնահատուկհաճույքով։«Բայցչէ՛որայսամենը

ի՜մմասինէ»։

Եթենացանկանար,կարողէրմնալայստեղ,հարմարավետսենյակումևմինչևվերջ

հետևելողջհետապնդմանը՝քայլառքայլ,նրբանցքներովուփողոցներով,ընդարձակ,

ամայիբուլվարով,մարգագետիններովևխաղահրապարակներով,հաղորդավարիհետ

մերթայստեղ,մերթայնտեղ՝անհրաժեշտբացատրություններիհամարդադարտալով,

հետոկրկինանցնելնրբանցքներով,հասնելմիստրումիսիսԲլաքներիայրվողտանը

ևվերջապեսդուրսգալայստեղ,այստնակիմոտ,որտեղնրանքՖաբերիհետնստելու

վիսկիենխմում,իսկէլեկտրականհրեշը,ինչպեսմահնինքը,այդընթացքումարդեն

հոտոտումէիրթարմհետքը։Ահա,նաարդենպատուհանիտակէ։Այժմ,եթեՄոնթագը

ցանկանա,կարողէոտքիկանգնելևաչքըչկտրելովհեռուստացույցից,մոտենալ

լուսամատին,բացելուդուրսկախվելմեխանիկականգազանինընդառաջ։Եվայդ

ժամանակվառլուսավորվածփոքրիկէկրանիննակարողէզննելիրեն,ինչպեսդրամայի

գլխավորհերոսի,հռչակավորմարդու,որիմասինբոլորըխոսումեն,որինգամվածեն

բոլորհայացքները.ուրիշհյուրասենյակներումայդրոպեինբոլորըկտեսնենիրենբնական

մեծությամբ,գունավոր։Եվեթենաուշադիրեղավայդվերջինպահին,նադեռկարող

էանէությունմեկնելուցմիվայրկյանառաջտեսնել,թեինչպեսէիրենխոցումպրոկաինե

ասեղը՝իխաղաղումնանհամարմարդկանց,որոնքմիքանիրոպեառաջազդանշանների

աղեկտուրվայնասունիցարթնացելենքնիցևշտապելհյուրասենյակները,որպեսզի

հուզմունքովհետևենայդհազվագյուտտեսարանին՝գազանորսին,հանցագործի

հետապնդմանը,միգործողանձովդրամային։

Կհասցնի՞արդյոքասելիրվերջինխոսքը։Եթեմիլիոնավորհեռուստադիտողներիառաջ

շունըբռնիիրեն,չպե՞տքէարդյոքինքը՝Մոնթագը,մենմիարտահայտությամբկամգոնե

միխոսքովամփոփիայսվերջինշաբաթվաիրկյանքիհանրագումարը,այնպես,որիր

ասածըդեռերկարգոյատևիիրենիցհետո,երբշունը,բացուխուփանելովիրմետաղյա

ծնոտները,ետկցատկիուկվազիհեռուն,դեպիխավարը։Հեռուստախցիկները,տեղում

քարացած,կհետևենհեռացողևհետզհետեփոքրացողգազանին.տպավորիչավարտ։

Որտե՞ղնագտնիայնպիսիխոսք,այնպիսիմիբառ,որովայրիմարդկանցդեմքերը,

արթնացնիքնից։

—Նայեցեք,—շշնջացՖաբերը։

Ուղղաթիռիցսահունկերպովինչ֊որբանիջավ,որընմանչէրոչմեքենայի,ոչգազանի,

ոչմեռածէր,ոչկենդանի,աղոտկանաչլույսէրարձակում։Միակնթարթհետոայդհրեշն

արդենկանգնածէրՄոնթագիտանծխացողփլատակներիմոտ։Ոստիկաններըվերցրին

նրաշպրտածհրցիրըևմոտեցրինմեխանիկականշանդնչին։Լսվեցդզզոց,չխկչխկոց,

գվվոց։

Սթափվելով՝Մոնթագըգլուխնօրորեցևվերկացավ։Խմեցվիսկիիմնացորդը։

—Ժամանակնէ։Շատեմցավում,որայսպեսեղավ։

—Ցավո՞ւմ։Ինչի՞։Որվտա՞նգէսպառնումինձ,իմտանը։Եսպատրաստեմ

դիմագրավել։Գնացե՜ք,իսերաստծո,գնացե՜ք։Թերևսինձհաջողվինրանցուշացնել...

—Սպասեք։Ի՛նչօգուտ,եթեդուքևսբռնվեք։Երբեսգնամ,այրեքանկողնուծածկոցը.

եսկպելեմնրան։Վառարաննետեքհյուրասենյակիաթոռը,որիննստածէի։Սպիրտով

մաքրեքկահույքը,բոլորդռներիբռնակները։Այրեքուղեգորգը,բոլորսենյակներումողջ

հզորությամբմիացրեքօդափոխիչները,ամենուրնավթալինցանեք,եթեունեք։Ապամինչև

վերջբացեքձերայգուոռոգմանցանցը,լվացեքմայթերը։Գուցեձեզհաջողվիկորցնել

հետքը...

Ֆաբերըսեղմեցնրաձեռքը։

—Եսկհոգամայդմասին։Բարիճանապարհ։Եթեերկուսսէլողջմնանք,հաջորդշաբաթ

կամմիքանիշաբաթհետոձերմասինլուրհաղորդեք։ԳրեքինձՍենթ֊Լուիս,գլխավոր

փոստատուն,ցպահանջ։Ափսոս,չեմկարողամբողջժամանակձեզհետկապպահպանել,

դաշատլավկլիներև՛ձեզ,և՛ինձհամար,բայցեսչունեմերկրորդլսողսարքը։

Հասկանո՞ւմեք,երբեքչեմմտածել,որպետքկգա։Ա՜խ,ի՜նչծերհիմարնեմեղել։Չեմ

կանխատեսել,չեմմտածել...Հիմարեմ,ապուշիմեկը։Եվահա,այժմ,երբսարքն

անհրաժեշտէ,չունեմ,որդնեքձերականջին։Ի՞նչարած։Գնացե՜ք։

—Եվսմիխնդրանք։Շտապինձմիճամպրուկտվեք,նրամեջդրեքձերհնամաշ

հագուստներից՝հինկոստյում,որքանմաշված,այնքանլավ,վերնաշապիկ,հինչստերու

գուլպաներ...

Ֆաբերըդուրսեկավևանմիջապեսվերադարձավ։Նրանքստվարաթղթեճամպրուկը

սոսնձեցինկպչունժապավենով։

—ՈրպեսզիչցնդիմիստերՖաբերիհինհոտը,—ասացքրտինքիմեջկորածՖաբերը։

Մոնթագըվիսկիշաղտվեցճամպրուկիվրա։

—Ամենևինպետքչէ,որշունըմիանգամիցերկուհոտնէլառնի։Կարելի՞է՝հետս

վերցնեմվիսկիիմնացորդը։Ինձդեռպետքկգա։Օ՜,տերաստված,հույսունեմ,որմեր

ջանքերնապարդյունչեն...

Նրանքկրկինմիմյանցձեռքսեղմեցինև,արդենդեպիդուռնուղղվելով,միանգամէլ

նայեցինհեռուստացույցին։Շունըհետքովշարժվումէրդանդաղ,անաղմուկ,հոտոտելով

գիշերայինքամին։Հեռուստախցիկներովուղղաթիռներըպտտվումէիննրավերևում։

Շունըմտավառաջիննրբանցքը։

—Մնաքբարով։

Մոնթագըդուրսսահեցտնիցուվազեց՝ձեռքիմեջսեղմածկիսադատարկճամպրուկը։

Նալսեց,թեինչպեսիրետևիցսկսեցինբանելջրողսարքերը,լուսաբացիօդըլցնելով

թափվողանձրևիաղմուկով,սկզբումմեղմ,ապաավելիուժգինուհամաչափ։Ջուրը

լվանումէրմարգագետնիշավիղներըևառվակներովցածհոսումփողոց։Միքանիկաթիլ

ընկավՄոնթագիդեմքին։Ծերուկըհրաժեշտիխոսքերգոռացկամգուցենրան

թվա՞ցմիայն։

Նաարագհեռանումէրտնից՝շարժվելովդեպիգետը։

***

Մոնթագըվազումէր։

Նազգումէր,թեինչպեսէմոտենումմեխանիկականշունը,աշնանշնչառությանպես

պաղ,թեթևուչոր,թույլքամուպես,որիցնույնիսկխոտըչիշարժվում,չենշրխկում

պատուհաններիփեղկերը,մայթիսպիտակսալաքարերիվրաչիօրորվումճյուղերի

ստվերը։Իրվազքովշանըչէրխաթարելշրջակաաշխարհիանշարժությունը։Իրհետնա

բերելէրլռություն,ևՄոնթագը,անընդհատզգալովայդլռությանճնշումը,որըդառնում

էրանտանելի,վազումէր։

Նավազումէրդեպիգետը։Շունչառնելուհամարմերթընդմերթկանգնելով՝նայումէր

արթնացողտներիթույլլուսավորվածպատուհաններին,տեսնումէրմարդկանց

ուրվապատկերները,որոնքիրենցհյուրասենյակներումնայումէինհեռուստապատերին,

որոնցվրանեոնայինգոլորշուամպիկիպեսիրփափուկսարդանմանթաթերիվրա

ճոճվելով,մերթերևում,մերթանհետանումէրմեխանիկականշունը։Ահանա

Էլմտերասումէ,Լինկոլնիփողոցում,Կաղնիներիզբոսայգուծառուղիներում,Ֆաբերիտուն

տանողնրբանցքում։

«Փախիր,—ինքնիրենհորդորումէրՄոնթագը,—մի՛կանգնիր,մի՛հապաղիր»։

ԷկրաննարդենցույցէրտալիսՖաբերիտունը,ջրողսարքերըողջթափովբանումէին՝

անձրևիշիթերմաղելովգիշերայինօդիմեջ։

Շունըկանգառավ,ցնցվեց։

Ո՜չ։Մոնթագըջղաձգորենկառչեցլուսամուտագոգից։Միայնթեոչայնտեղ։

Պրոկաինեասեղըդուրսեկավևետքաշվեց,կրկինդուրսեկավուետքաշվեց։Նրա

ծայրիցպոկվեց֊ընկավթմրադեղիթափանցիկկաթիլը,այնքունէբերում,որից

արթնացումչկա։Ասեղնանհետացավշանմռութիմեջ։

Մոնթագիկուրծքըսեղմվեց,ասեսնրամեջբռունցքխոթեցին։

Մեխանիկականշունըշրջվեցունետվեցդեպինրբանցքը՝հեռանալովՖաբերիտնից։

Մոնթագըհայացքըկտրեցէկրանիցևնայեցերկնքին,ուղղաթիռներըմոտերքումէին,

թռչումևվերադառնումէիննույնկետը,ինչպեսլույսիշուրջըպտտվողմժեղներ։

Մոնթագըճիգովստիպեցիրենհիշել,որդաինչ֊որմտացածինտեսարանչէ,որը

դիպվածաբարգրավելէիրուշադրությունըգետտանողճանապարհին,այլայդինքն

էհետևում,թեինչպեսքայլառքայլխաղարկվումէսեփականշախմատայինպարտիան։

Նաբղավեց,որպեսզիդուրսգաթմբիրից,որպեսզիկտրվիայդփողոցիվերջինտան

պատուհանիցևայնամենից,ինչինքըտեսնումէրայնտեղ։Գրողիծո՜ցը։Գրողիծո՜ցը։

Կարծեսթեօգնեց։Նանորիցվազեց։Նրբանցք,փողոց,նրբանցք,փողոցևգետիցփչող

յուրահատուկհոտը։Աջ,ձախ,աջ,ձախ։Նավազումէր։Եթեհեռուստախցիկներնիրենց

օբյեկտիվներիմեջառնեննրան,ապամեկրոպեանցհեռուստադիտողներնէկրաններին

կտեսնենքսանմիլիոնվազողմոնթագների,ինչպեսհազարանգամիրտեսածհինանհամ

կինոկատակերգությունում՝ոստիկաններիուհանցագործների,հետապնդվողներիու

հետապնդողների,որսորդներիուորսիմասին։Այժմնրաետևիցենընկելքսանմիլիոն

ստվերիպեսհամրշներ,որոնքհյուրասենյակներումանդրադարձթռիչքովպատեպատեն

զարկվում,որպեսզիանհետանանևապահայտնվենաջպատին,անցնենմիջնապատին,

ապաձախպատին,ևայդպեսանվերջ։

Մոնթագըխեցինմտցրեցականջը։

—ՈստիկանություննառաջարկումէԷլմտերասիբնակիչներիցյուրաքանչյուրինբացել

իրտանդուռըկամդուրսնայելպատուհանից։Դապետքէբոլորըկատարեն

միաժամանակ։Փախստականինչիհաջողվիթաքնվել,եթեբոլորըմիասինդուրսնայեն

իրենցտներից։Եվայսպես,պատրաստվե՜ք։

Իհարկե։Ինչո՞ւայդբանընրանքշուտչենհասկացել,ինչո՞ւմինչևայժմերբեքայդպես

չենվարվել։Թողբոլորըպատրաստվեն,բոլորըմիանգամիցդուրսնայեն։Փախստականը

չիկարողթաքնվել։Նամիակմարդնէ,որայդպահինվազումէփողոցով,միակը,որ

համարձակվելէհանկարծստուգելիրոտքերիշարժվելու,վազելուկարողությունը։

—Դուրսնայելտասըհաշվին։Սկսումենք։Մե՜կ։Երկո՜ւ։

Նազգաց,թեինչպեսամբողջքաղաքըոտքիելավ։

—Երե՜ք։

Արագ։Ձախ,աջ։

Ամբողջքաղաքըշրջվեցհազարավորդռներիկողմը։

—Չո՜րս։

Բոլորըլուսնոտներինմանշարժվեցինդեպիելքը։

—Հի՜նգ։

Նրանցձեռքերըկպանդռներիբռնակներին։Գետիկողմիցզովէրփչում,ինչպես

տեղատարափիցհետո։Մոնթագիկոկորդըչորացելէր։Աչքերըբորբոքվելէինվազքից,

հանկարծնաբղավեց,ասեսայդբղավոցըկարողէրնրանառաջհրել,օգնել

հաղթահարելուվերջինհարյուրյարդը։

—Վեց,յոթ,ո՜ւթ։

Հազարավորդռներիվրապտտվեցինդռանբռնակները։

—Ի՜նը։

Նավազեցանցավտներիվերջինշարքիմոտով,ապալանջնիվար,դեպիջրիշարժվող

մուգզանգվածը։

—Տա՜սը։

Դռներըլայնորենբացվեցին։

Նապատկերացրեցհազարավորդեմքեր,որոնքակնդետնայումէինփողոցների,

բակերի,գիշերայիներկնքիխավարիմեջ.գունատ,ահաբեկվածդեմքեր,որոնքթաքնվում

էինվարագույրներիետևում,ինչպեսգորշգազանիկներ։Նրանքդուրսեննայումիրենց

էլեկտրականբներիցգորշ,անգույնաչքերով,գորշշրթունքներովուդեմքերով,գորշ

մտքերով։

ԲայցՄոնթագնարդենգետափինէր։

Նաձեռքըմտցրեցջրիմեջ՝համոզվելուհամար,որպատրանքչէ։Մտավգետը,

խավարումմերկացավ,ջուրցայեցմարմնին,ձեռքերըևգլուխըմտցրեցգինուպես

արբեցնողզովությանմեջ,խմեցայն,շնչեցնրաբույրը։

ՀագնելովՖաբերիհինզգեստներնուչստերը՝նագետընետեցիրհագուստըևնայեց,

թեջուրնինչպեսէտանում։

Իսկհետո,ձեռքումպահածճամպրուկը,գետիմիջովոտքերըքարշտալով,հեռացավ

ափից,մինչևորոտքերըկտրվեցինհատակից,ևհոսանքըխլեց,քշեցնրանխավարիմեջ։

***

Նաարդենհասցրելէրհոսանքիուղղությամբլողալովանցնելերեքհարյուրյարդ,երբ

շունըհասավգետին։Գլխավերևումգվվումէինսավառնողուղղաթիռներիպրոպելլերները։

Լույսիխրձերըթափվեցինգետիվրա,ևՄոնթադըսուզվեց,փրկվելովայդ

հրավառությունից,որընմանէրամպերըճեղքողարևին։Նազգաց,թեինչպեսէգետը

մեղմորենքաշում֊տանումիրենխավարիմեջ։Հանկարծլուսարձակներիճառագայթներն

ուղղվեցինդեպիափը,ուղղաթիռներըկրկինշրջվեցինդեպիքաղաք,ասեսնորհետքիվրա

ընկան։Միակնթարթևս,ունրանքանհետացան։Անհետացավևշունը։Մնացինսոսկ

սառըգետըևՄոնթագը,որլողումէրանսպասելիիջածլռությանմեջ,ավելիուավելի

հեռանալովքաղաքից,հետապնդումից,ամենինչից։

Նրանթվաց,թեինքըհենցնորէիջելթատրոնիբեմահարթակից,որտեղաղմկումէր

դերասաններիխումբըկամթեդուրսէեկելոգեկոչությանվիթխարիսեանսից,որին

մասնակցումէրշաղակրատողուրվականներիմիհոծբազմություն։Անիրական,

սարսափելիաշխարհիցՄոնթագըհայտնվելէրիրականաշխարհում,բայցչէրկարողանում

դեռևսլիովինզգալնրաորոշակիությունը,քանիորայնչափազանցնորէրնրահամար։

Մթինափերըսահեցինկողքով,գետըայժմնրանտանումէրբլուրներիմիջով։Բազում

տարիներիընթացքումառաջինանգամիրգլխավերևումնաաստղերտեսավ,իրենց

կանխագծվածպտույտըկատարողլուսատուներիերթը։Աստղայինվիթխարիկառքը

սահումէրերկնքով՝սպառնալովցածգլորվելուճզմելնրան։

Երբճամպրուկըլցվեցջրովևընկղմվեց,Մոնթագըշրջվեցմեջքիվրա։Գետիալիքները

մեղմուհանդարտծփումէին՝ավելիուավելիհեռանալովմարդկանցից,որոնք

նախաճաշինստվերենուտում,ճաշին՝ծուխ,ընթրիքին՝մառախուղ։Իրոքոր,գետն

իրականէր.նաիրգրկումհոգատարությամբպահումէրՄոնթագին,չէրշտապեցնում,

ժամանակէրտալիսհանդարտմտորելուայդամսվա,այդտարվա,ողջկյանքիընթացքում

իրհետկատարվածիմասին։Նաականջդրեցիրսրտիզարկերին,այնբաբախումէր

հանգիստուհամաչափ։Եվմտքերնէլարդենչէինեռումկատաղիշրջապտույտիմեջ,

նրանքնույնքանհանգիստէին,որքանարյանհոսքըիրերակներում։

Լուսինըկախվածէրերկնքում։ԼուսինևԼուսնիլույս։Որտեղի՞ցէայն։Հասկանալիէ՝

արևից։Իսկարևըորտեղի՞ցէվերցնումիրլույսը։Օր֊օրի,անընդմեջայրվումէնա

սեփականկրակով։Արեգակևժամանակ։Արեգակ,ժամանակևկրակ։Այրողկրակ։Գետը

մեղմօրորումէրՄոնթագինիրալիքներիվրա։Այրողկրակ։Երկնքումարևնէ,երկրիվրա՝

ժամանակչափողժամացույցները։ՀանկարծայդամենըմիաձուլվեցՄոնթագի

գիտակցությանմեջևդարձավմիասնական։Եվերկրիվրաապրածշատտարիներիցու

այդգետիվրաանցկացրածմիքանիրոպեներիցհետոնավերջապեսհասկացավ,թեինչու

ինքնայլևսերբեքչպետքէայրի։

Արևնայրումէամենօր։Նաայրումէժամանակը։Տիեզերքըշարժվումէշրջագծով

ևպտտվումէիրառանցքիշուրջը։Ժամանակնայրումէտարիներըևմարդկանց,այրում

էինքը,առանցՄոնթագիօգնության։Իսկեթեինքը՝Մոնթագը,մյուսհրկիզողներիհետ

այրիմարդկանցստեղծածը,իսկարևնայրիժամանակը,ապաոչինչչիմնա։Ամենինչ

կայրվի։

Նրանցիցմեկըպետքէթողնիայրելը։Անշուշտ,ոչարևը։Նշանակումէ՝պարտավոր

էթողնելինքը՝Մոնթագը,ևնրանք,ումհետկողք֊կողքիաշխատումէրընդամենըմիքանի

ժամառաջ։Ինչ֊որտեղվերստինպետքէսկսվիարժեքներիպահպանմանընթացքը,ինչ֊որ

մեկըպետքէկրկինհավաքիուպահպանիայն,ինչստեղծելէմարդը,պահպանի

գրքերում,գրամաֆոնայինձայնապնակներում,մարդկանցգլուխներիմեջ,ամենգնով

փրկիցեցից,բորբոսից,ժանգից,նեխումիցևլուցկիունեցողմարդկանցից։Աշխարհըլի

էմեծուփոքրհրդեհներով։Շուտովնորարհեստկծնվի՝կբացվենհրակայունզգեստների

արհեստանոցներ։

Նազգաց,որկրունկներըդիպանպինդգետնին,կոշիկներիներբաններնսկսեցին

ճռճռալգետաքարերիևավազիվրա։Գետընրանքշելհանելէրափ։

Նանայեցշուրջը։Նրաառջև,ինչպեսվիթխարիանաչք,անդեմուտձևէակ,հազարավոր

մղոններովփռվածէրմթինհարթավայրը՝սոսկորպեստարածություն,ավելիհեռվում

անսահմանկանաչբլուրներուանտառներէին,որոնքՄոնթագինկանչումէինիրենց

գիրկը։

Նաչէրցանկանումհեռանալգետիխաղաղջրերից։Նավախենումէր,որայնտեղկրկին

կհանդիպիմեխանիկականշանը,ործառերիսաղարթներըհանկարծկխշշան

ուղղաթիռներիբարձրացրածքամուց։

Բայցհարթավայրովսահումէրսոսկաշնանայինսովորականքամին,նույնքանխաղաղ

ուհանգիստ,ինչպեսկողքովհոսողգետը։Ինչո՞ւշուննայլևսչիհետապնդումիրեն։

Ինչո՞ւհետապնդումըտեղափոխվեցետ,քաղաք։Մոնթագըականջդրեց։Լռություն։Ոչոք։

Ոչինչ։

«Մի՛լլի,—մտածեցնա։—Հապաշուրջդնայիր։Ականջդիր։Ոչմիձայն։Լռություն։

Որքա՜նխաղաղէ,Մի՛լլի։Չգիտեմ,դրանինչպեսկվերաբերվեիր։Թերևսճչայիր.«Լռի՛ր։

Լռի՛ր»։Մի՛լլի,Մի՛լլի»։Նատխրեց։

Միլլինչկար,չկարևմեխանիկականշունը։Հեռավորդաշտերիցփչողչորխոտի

բուրմունքըհանկարծՄոնթագիհիշողությանմեջվերակենդանացրեցվաղուցմոռացված

միպատկեր։Միանգամ,երբդեռփոքրերեխաէր,նրանագարակտարան։Հազվագյուտ

օրէրիրկյանքում,երջանիկօր,երբվիճակվեցսեփականաչքերովտեսնել,որ

անիրականությանյոթշղարշիետևում,հյուրասենյակներիհեռուստապատերիցևքաղաքի

թիթեղյապարսպիցայնկողմ,կաուրիշաշխարհևս,որտեղկովերնարածումենկանաչ

մարգագետնում,խոզերըկեսօրինչփչփումենլճակիտաքտիղմիմեջ,իսկբլուրներիվրա

շներըհաչոցովվազվզումենճերմակոչխարներիետևից։

Այժմչորխոտիբուրմունքնուջրիճողփյունըհիշեցրիննրան,թեինչհաճույքովէրքնել

թարմխոտիվրամենավորագարակիդատարկմարագում,հեռուաղմկոտ

ճանապարհներից,հինավուրցհողմաղացիստվերում,որիթևերըմեղմորենճռռումէին

գլխավերևում,ասեսհաշվելովանցնողտարիները։Եթեհնարլիներ,ինչպեսայնժամանակ,

ողջգիշերըպառկելհարդանոցում՝ականջդնելովգազանիկներիումիջատների

խշտխշտոցին,տերևներիշրշյունին,գիշերայինանորսալիշշուկներին...

Ուշերեկոյան,մտածեցնա,ինքըգուցեևքայլերիձայնլսելով՝ելնիտեղիցևնստի։Երբ

քայլերըկհեռանան,կրկինկպառկիուդուրսկնայիմարագիլուսամատից։Եվկտեսնի,թե

ինչպեսենմեկըմյուսիետևիցմարումֆերմերիտնակիլույսերը,ինչպեսէդեռատիու

գեղեցիկկինընստումմութպատուհանիմոտևսանրումմազերը։Նապարզորոշչիտեսնի,

բայցայդդեմքըկհիշեցնիիրենայնաղջկան,որինճանաչումէրերբևէ,հեռավոր

ևանդառնալիանցյալում,որնունակէրուրախանալանձրևիցուչխոցվելկրակե

լուսատտիկներից։Աղջիկ,որգիտեր,թեինչէպատմումխատուտիկը,երբդրանովշփում

ենկզակը։Կինըկհեռանապատուհանից,հետոկրկինկհայտնվիվերևում,լուսնիլույսով

ողողվածիրսենյակում։Եվունկնդրելովմահվանձայնին՝երկինքըմինչևբունհորիզոնը

երկուսևմասիճեղքողհրթիռայինինքնաթիռներիդղրդյունիտակ,ինքը՝Մոնթագը,

կսպասիմարագիիրհուսալիթաքստոցումուկնայի,թեինչպեսզարմանալի,իրեն

անծանոթաստղերըհուշիկսահումենդեպիերկնակամարիեզրը՝նահանջելովայգաբացի

մեղմլույսիառաջ։

Առավոտյաննահոգնությունչիզգա,թեևաչքչիփակել,ևամբողջգիշերշուրթերին

ժպիտէխաղացել.խոտիտաքբույրըևգիշերայինանդորրիմեջտեսածնուլսածընրա

համարեղելենլավագույնհանգիստը։

Իսկներքևում,սանդուղքիմոտ,նրանկսպասիարտակարգմիուրախությունևս։Նա

զգուշորենկիջնիցայգալույսովողողվածմարագից,երկրայինկյանքիգեղեցկության

զգացումովտոգորվածևհանկարծկքարանատեղում՝տեսնելովայդփոքրիկհրաշքը։Ապա

կխոնարհվիև,վերջապես,ձեռքըկհպինրան։

Նակտեսնիմիբաժակթարմ,սառըկաթ,միքանիխնձորևտանձ։

Դաայնամեննէ,ինչհարկավորէիրեն,երաշխիքըայնբանի,որանծայրածիրաշխարհը

պատրաստէընդունելիրենևժամանակտալխորհելու։

Միբաժակկաթ,խնձոր,տանձ։

***

Նադուրսեկավգետից։

Ափըգրոհեցնրավրա,ինչպեսալեբախությանվիթխարիալիք։Խավարըևանծանոթ

տեղանքը,ումիլիոնավորանծանոթբույրեր,որբերումէրթացմարմինըսառեցնող

զովասունքամին,միանգամիցթափվեցինՄոնթագիվրա։Նաետցատկեցխավարից,

հոտերից,ձայներից։Ականջներըդժժումէին,գլուխը՝պտտվում։Աստղերըկրակե

ասուպներիպեսթռչումէիննրանընդառաջ։Նացանկացավկրկիննետվելգետը,թող

ալիքներըհանգիստուապահովտանեննրան,միևնույնէ,թեուր։Ափիմթինզանգվածը

հիշեցրեցմանկականտարիներիայնդեպքը,երբլողանալիսհսկաալիքը(ամենամեծը,որ

երբևէտեսելէր)տապալեց,շշմեցրեցունետեցնրանդատարկկանաչավունմթության

մեջ,բերանը,քիթը,ներսըլցրեցայրողաղիջրով,չափազանցշատջրով։

Իսկայստեղչափազանցշատհողկար։

Սևպատիպեսնրաառջևհառածխավարումխշշոցլսվեց։Ինչ֊որմեկիստվերը,զույգ

աչք։Ասեսգիշերնինքըհանկարծնայեցնրան։Ասեսանտառընայեցնրան։

Մեխանիկականշուննէ։

Այդքանվազել,շտապել,տառապել,այդքանհեռանալ,այդքանհամբերել,ևերբքեզ

համարումեսանվտանգությանմեջութեթևացածշունչքաշելովվերջապեսափեսելնում,

հանկարծքոառջև...

Մեխանիկականշունը։

Մոնթագիկոկորդիցտանջալիաղաղակթռավ։Ո՜չ,այդարդենշատ֊շատէ։Չափազանց

շատ՝միմարդուհամար։

Ստվերըմիկողմնետվեց։Աչքերնանհետացան։Չորանձրևիպեսցածթափվեցին

աշնանայինտերևները։

Մոնթագըմեն֊մենակէրամայությանմեջ։

Եղջերուէր։Մոնթագըզգացմուշկիսուրբույր՝խառնվածարյանհոտինևգազանի

շնչառությանը,հիլի,մամուռիևխաչխոտիբուրմունք։Խորգիշերվամեջծառերըկարծես

ընդառաջէինլողումնրանուկրկինետքաշվում,լողումուետքաշվում՝քունքի

զարկերակիռիթմով։

Գետինըծածկվածէրտերևներիշեղջերով։Մոնթագիոտքերըթաղվումէինդրանցմեջ,

ասեսնաանցնումէրչորխշխշացողգետահունով,որըբուրումէրմեխակևտաքփոշի։

Որքա՜նտարբերբուրմունքներկան։Ահակարծեսհումկարտոֆիլիհոտնէ.այդպես

էբուրում,երբկտրատումեսսպիտակ,ամբողջգիշերըբացօդում,լուսնիլույսիտակ

մնացածմեծկարտոֆիլը։Ահաևթթուդրածվարունգիհոտը,ահախոհանոցիսեղանին

դրվածմաղադանոսիբույրը,կիսաբացտուփիցփչողդեղինմանանեխիթույլհոտը,

հարևանայգուցեկողբազմաթերթմեխակներիբուրմունքը։Մոնթագըձեռքնիջեցրեց,

ևխոտիբարալիկցողունիկըդիպավնրաափին,ասեսթեմիերեխամեղմորենբռնեցնրա

ձեռքը։Մոնթագըմատներըմոտեցրեցդեմքին.նրանցիցմատուտակիհոտէրգալիս։

Նականգառավ՝շնչելովերկրիբույրերը։Եվորքանավելիխորնէրշնչում,այնքաննրա

համարշոշափելիէրդառնումշրջապատողաշխարհը՝իրողջբազմազանությամբ։

Մոնթագնայլևսչուներամայությաննախկինզգացումը՝ամայությունըլցնելուշատբան

կար։Եվայդուհետևմիշտայդպեսէրլինելու։

Նասայթաքելովքայլումէրխշխշացողխաշամիվրայով։Եվհանկարծայդնոր

արտասովորաշխարհում՝ինչ֊ործանոթբան։

Նրաոտքըդիպավխուլզնգոցարձակողառարկայի։

Նաշոշափեցխոտերը։

Երկաթգծերեն։

Քաղաքիցդուրստանողգծեր,որոնքանցնումէինպուրակներիուանտառներիմիջով,

լքվածերկաթուղայինճանապարհ...

Ճանապարհ,որովինքըպետքէգնա։Իրմիակծանոթըանհայտությանմեջ,

կախարդականայնթալիսմանը,որինպետքէապավինիսկզբնականշրջանում,որին

կարողէհպվել,զգալոտքերիտակ,քանիդեռկգնագետնամոշիթփուտներիմիջով,

բույրերիևզգայություններիծովիմիջով,անտառիշրշյունիևսոսափիմիջով։

Նաառաջշարժվեցփայտակոճերիվրայով։

Եվիզարմանսիրեն,հանկարծզգաց,որհաստատգիտիմիբան,որը,սակայն,չէր

կարողապացուցել.երբևէՔլարիսնէլէանցելայստեղով։

***

Կեսժամանց,մրսած,երկաթգծերիվրայովզգուշորենքայլելիս,երբսրությամբզգում

էր՝ինչպեսէմթությունըներծծվումիրմարմնիմեջ,սողոսկումաչքերը,բերանը,իսկ

ականջներումանտառայինհնչյուններիաղմուկնէր,ևոտքերըծակռտվածէին

մացառներիցուդաղվածեղինջից,հանկարծառջևումկրակտեսավ։

Կրակըփայլատակեցմիակնթարթ,անհետացավ,կրկինհայտնվեց,ասեսթարթողաչք

լիներ։Մոնթագըքարացավտեղում,թվումէր՝հենցորփչես,կհանգչի։Բայցկրակը

վառվումէր,ևՄոնթագըգաղտագողիառաջշարժվեց։Անցավամբողջտասնհինգրոպե,

մինչևնրանհաջողվեցմոտենալ,նականգառավև,թաքնվելովծառիետևում,նայեց

կրակին։Մեղմթրթռացող,սպիտակևվառկարմիրբոց։ՏարօրինակթվացՄոնթագինայդ

կրակը,քանիորայժմնրահամարայլևսնախկինիմաստըչուներ։

Այդկրակըչէրայրում,տաքացնումէր։

Մոնթագըտեսավնրանպարզվածձեռքեր,միայնձեռքեր,խարույկիշուրջընստածների

մարմիններըխավարիմեջէին։Ձեռքերիցվերևանշարժդեմքերէին՝բոցիցոլքերից

կենդանացած։Նաչէրէլիմացել,որկրակըկարողէայդպիսինլինել։Նաչէրէլ

կասկածում,որկրակըկարողէոչմիայնխլել,այլևտալ։Նույնիսկայդկրակիհոտնէր

բոլորովինայլ։

Աստվածգիտե,թենաայդպեսկանգնածինչքանմնաց՝անձնատուրլինելովանհեթեթ,

բայցհաճելիերևակայությանը,ասեսինքըգազանէր,որինխարույկիլույսըդուրսէր

կանչելանտառիթավուտից։Նաուներխիտթարթիչներովխոնավաչքեր,բուրդ,քիթ,

կճղակներ,եղջյուրներ,ևեթենրաարյունըթափվերգետնին,աշնանհոտկգար։Նաերկար

կանգնելէր՝ունկնդրելովկրակիտաքճարճատյունին։

Խարույկիշուրջըլռությունէր,ևլռությունկարմարդկանցդեմքերին,ևբավական

ժամանակկար՝նստելուծառերիտակ,լքվածերկաթգծերիմոտուկողքիցնայելու

աշխարհին,ընդգրկելուհայացքով,ասեսայնկենտրոնացելէայստեղ,այսխարույկիմոտ,

ասեսաշխարհըկրակիմեջընկածպողպատիկտորէ,որնայսմարդիկպետքէվերստին

կռեին։Եվո՛չմիայնկրակնէրթվումայդքանտարբեր։Լռությունընույնպեսայլէր։

Մոնթագըշարժվեցդեպիայդառանձնահատուկլռությունը,որիցասեսկախվածէր

աշխարհիբախտը։

Այնուհետևնալսեցձայները,մարդիկզրուցումէին,բայցնադեռևսչէրկարողըմբռնել՝

ինչիմասին։Նրանքխոսումէինհանդարտ,մերթբարձր,մերթցածր,նրանցառջև

բովանդակաշխարհնէր,ևնրանքանշտապդիտումէինայն։Նրանքգիտեինհողը,գիտեին

անտառը,գիտեինքաղաքը,որփռվածէրգետիցայնկողմ,լքվածերկաթուղուծայրին։

Նրանքխոսումէինամենինչիմասին,ևչկարմիբան,որիմասիննրանքչկարողանային

խոսել։Մոնթագնայդզգումէրնրանցձայներից,հետաքրքրասիրությունուզարմանք

արտահայտողհնչերանգներից։

ԻսկհետոխոսողներիցմեկըվերնայեցուտեսավՄոնթագին,տեսավառաջին,գուցե

ևյոթերորդանգամուձայնտվեց.

—Է՜յ,այժմկարողեքդուրսգալ։

Մոնթագըետքաշվեցդեպիխավարը։

—Դելավ,արդենմի՛վախեցեք,—կրկինհնչեցնույնձայնը։—Համեցեքմեզմոտ,բարով

եքեկել։

Մոնթագըդանդաղմոտեցավ։Խարույկիշուրջընստածէինհինգծերունիներ,որոնք

հագելէինկոշտքաթանեկտորիցմուգկապույտշալվարներուբաճկոններևնույնպիսի

մուգկապույտվերնաշապիկներ։Նաչգիտեր՝ինչպատասխաներ։

—Նստեք,—ասացմարդը,որնըստերևույթինայդփոքրխմբիգլխավորնէր,—սուրճ

ուզո՞ւմեք։

Մոնթագըլուռհետևումէր,թեինչպեսէմուգ,գոլորշիարձակողհեղուկըլցվումծալովի

թիթեղյագավաթիմեջ,հետոինչ֊որմեկընրանմեկնեցայդգավաթը։Զգուշությամբկում

արեց՝իրվրազգալովհետաքրքրասերհայացքներ։Տաքսուրճնայրեցշուրթերը,բայց

հաճելիէր։Նրաշուրջըմորուքավորմարդիկէին՝մորուքներըկոկիկուխնամքովխուզված։

Նրանցձեռքերընույնպեսմաքուրէինուխնամված։Երբմոտեցավխարույկին,բոլորըվեր

կացան,ողջունելովհյուրին,իսկհիմանորիցնստելէին։Մոնթագըկում֊կումվայելումէր

սուրճը։

—Շնորհակալություն,—ասացնա։—Շատշնորհակալեմձեզնից։

—Բարիգալուստ,Մո՛նթագ։ԻմանունըԳրենջըրէ։—Եվնրանմեկնեցանգույնհեղուկով

լցվածփոքրիկսրվակը։Սաևսխմեք,կփոխիձերքրտինքիքիմիականբաղադրությունը։

Միկեսժամիցձեզնիցոչթեձերմարմնիհոտըկգա,այլերկուբոլորովինուրիշմարդկանց։

Քանիորձեզհետապնդումէմեխանիկականշունը,ապաչէրխանգարի՝այսսրվակըմինչև

վերջդատարկեիք։

Մոնթագըխմեցդառնավունհեղուկը։

—Ձեզնիցայծիհոտկփչի,բայցդակարևորչէ,—ասացԳրենջըրը։

—Դուքգիտե՞քիմանունը,—զարմացածհարցրեցՄոնթագը։

Գրենջըրըգլխիշարժումովցույցտվեցխարույկիմոտդրվածշարժական

հեռուստացույցը։

—Մենքհետևումէինքհետապնդմանը։Մենքայդպեսէլենթադրեցինք,որդուքգետի

ընթացքովհարավկիջնեք,ևերբհետոլսեցինք՝ինչպեսեքխրտնածորմզդեղնիպես

մխրճվումանտառիթավուտը,չթաքնվեցինք,ինչպեսսովորաբարանումենք։Երբ

հանկարծուղղաթիռներըշրջվեցինդեպիքաղաք,հասկացանք,որդուքսուզվելեքգետը։

Իսկքաղաքումինչ֊որտարօրինակբանէկատարվում։Հետապնդումըշարունակվումէ,

բայցայլուղղությամբ։

—Ա՞յլուղղությամբ։

—Եկեքստուգենք։

Գրենջըրըմիացրեցդյուրակիրհեռուստացույցը։Փոքրիկէկրանինառկայծեցին

գույները,դզզոցովցատկոտեցինստվերները,ասեսայդփոքրիկարկղիկումփակվածէր

ինչ֊որմղձավանջայիներազ,ևտարօրինակէր,որայստեղ,անտառումկարելիէրայն

ձեռքնառնել,փոխանցելուրիշի։Հաղորդավարըբղավումէր.

—Հետապնդումըշարունակվումէքաղաքիհյուսիսայինմասում։Ոստիկանական

ուղղաթիռներըկենտրոնացվումենութսունյոթերորդփողոցիևԷլմԳրոուվզբոսայգու

շրջանում։

Գրենջըրըգլխովարեց.

—Դե,ահա,այժմպարզապեսհետապնդումեններկայացնում։Ձեզհաջողվեցնրանց

մոլորեցնելդեռևսգետիմոտ,սակայնչենուզումհաշտվել։Նրանքգիտեն,որչիկարելի

չափազանցերկարլարվածպահելհեռուստադիտողին։Հարկավորէշտապ

հանգուցալուծել։Եթեսկսենխուզարկելգետը,թեկուզմինչևառավոտ,էլիչենավարտի։

Ահաթեինչունրանքզոհենփնտրում,որցուցադրականշուքովվերջացնենայս

կատակերգությունը։Հինգրոպեէլչիանցնի,ևնրանքկբռնեն«Մոնթագին»։

—Բայցինչպե՞ս...

—Հիմակտեսնենք։

Ուղղաթիռիորովայնումթաքնվածհեռուստախցիկնայժմուղղվածէրամայիփողոցին։

—Տեսնո՞ւմեք,—շշնջացԳրենջըրը։—Այժմկհայտնվեք«դուք»,ա՛յայնտեղ,փողոցի

ծայրում։Բայցդակլինիկանխորոշվածզոհը։Տեսեք,թեինչպեսէխցիկըվարում

նկարահանումը։Տպավորիչտեսարանէ։Տագնապալիսպասում։Հեռանկարումփողոցնէ։

Այժմմիխեղճմարդդուրսկգազբոսայգի։Որևէտարօրինակ,հազվագյուտմարդ։

Չկարծեք,թեոստիկանությունըչգիտիայդպիսիներիսովորությունները,որոնքսիրումեն

զբոսնելլուսաբացին,հենցայնպես,առանցպատճառիկամէլ՝տառապումեն

անքնությամբ։Ոստիկանությունըամիսներ,տարիներշարունակհետևումէնրանց։Երբեք

չեսիմանա՝երբևինչպեսկարողենպետքգալ։Իսկայսօր,պարզվումէ,շատտեղինէ։

Այսօրպարզապեսփրկումէվիճակը։Օ՜,տերաստված։Նայեցեք։

Խարույկիմոտնստածմարդիկքիչառաջթեքվեցին։

Էկրանինհայտնվեցփողոցիանկյունիցշրջվողմիմարդ։Հանկարծօբյեկտիվիմեջ

ներխուժեցմեխանիկականշունը։Ուղղաթիռներիցփողոցըլուսավորեցինտասնյակ

լուսարձակներովումարդունառանլույսիպայծառսյուներիցկազմվածվանդակիմեջ։

Հադորդավարնազդարարեց.

—ԱհադուքտեսնումեքՄոնթագին։Հետապնդումնավարտվածէ։

Անմեղանցորդըկանգնելէրշվարած,ձեռքում՝ծխացողսիգարետ։Նանայեցշանը՝

չհասկանալով,թեինչէ։Հավանաբարմինչևվերջէլչհասկացավ։Նանայեցերկնքին՝

ականջդնելովշչակներիոռնոցին։Այժմհեռուստախցիկներընկարահանումէիններքևից։

Շունըոստնեց,նրաշարժումներիռիթմնուճշգրտություննիրոքհոյակապէին։Ասեղը

փայլատակեց։Միակնթարթամենինչքարացավէկրանին,որպեսզիդիտողները

կարողանանավելիլավտեսնելողջտեսարանը՝զոհիշվարտեսքը,ամայիփողոցը,

պողպատեհրեշը՝թիրախիվրաթռչելուպահին,վիթխարիփամփուշտը։

—Մո՛նթագ,չշարժվե՛ք,—հնչեցերկնքից։

Նույնպահինշունըևհեռուստախցիկիօբյեկտիվըփլվեցինմարդուվրա։Ե՛վխցիկը,և՛

շունըմիաժամանակճանկեցիննրան։Զոհըճչաց։Նաճչումէր,ծղրտում,աղաղակում...

Մթնեցվածպատկեր։

Լռության։

Խավար։

Մոնթագըճչացուշրջվեց։

Լռություն։

Խարույկիշուրջըմարդիկնստածէինլուռ,սառածդեմքերով,մինչևորմութէկրանից

հնչեցհաղորդավարիձայնը.

—Որոնումներըավարտվեցին։Մոնթագըմեռածէ։Հասարակությանդեմգործած

հանցանքըպատժվածէ։

Խավար։

—Այժմձեզփոխադրումենք«Լյուքս»հյուրանոցիԵրկնամերձսրահը՝դիտելու

«Լուսաբացիցառաջ»կեսժամանոցհաղորդումը։Մերծրագրում...

Գրենջըրնանջատեցհեռուստացույցը։

—Իսկնկատեցի՞ք,որզոհիդեմքըմնացֆոկուսիցդուրս։Նույնիսկձերմտերիմ

ընկերներըչէինկարողվստահությամբասել՝դո՞ւքէիք,թեոչ։Սոսկակնարկ,մնացյալը

կլրացնիհանդիսատեսիերևակայությունը։Գրո՜ղըտանի,—շշնջացնա։

Մոնթագըլուռէր,շրջվելովհեռուստացույցիկողմը՝ողջմարմնովդողալով,հայացքըչէր

կտրումդատարկէկրանից։

Գրենջըրըթեթևակիկպավնրաուսին։

—Ողջունումենքմեռյալներիցհարությունառածին։

Մոնթագըգլխովարեց։

—Այժմվատչէրլինիծանոթանալմեզհետ,—շարունակեցԳրենջըրը։ՍաՖրեդ

Քլեմենտնէ,որըմիժամանակղեկավարումէրՔեմբրիջիհամալսարանիԹոմասՀարդիի

անվանամբիոնը.դրանքայնտարիներնէին,երբՔեմբրիջըդեռևսչէրվերանվանվել

ատոմաինժեներայինուսումնարան։ԻսկսադոկտորՍիմընզնէ՝Կալիֆոռնիայի

համալսարանից,Օրտեգա֊ի֊Գասետի28ստեղծագործությանգիտակ։Ահապրոֆեսոր

Ուեսթը՝Կոլումբիայիհամալսարանից,որընշանակալիավանդէներդրելայժմարդեն

մոռացությանտրվածէթիկայիտեսությանբնագավառում։ՍուրբհայրՓադովըրը,որը

երեսունտարիառաջմիքանիքարոզկարդացևաշխարհայացքիպատճառովմեկ

շաբաթվաընթացքումկորցրեցհոտը։Վաղուցնաթափառումէմեզմոտ։Ինչվերաբերում

էինձ,ապաեսգիրքեմգրել՝«Մատներըձեռնոցիմեջ։Անհատիևհասարակությանմիջև

ճիշտհարաբերությունները»վերնագրով։Եվահաայստեղեմ։Բարիգալուստ,Մո՛նթագ։

—Ո՛չ,եստեղչունեմձերմեջ,—վերջապեսդժվարությամբխոսեցՄոնթագը։—Ողջ

կյանքումեսմիայնհիմարություններեմարել։

—Մեզհամարնորությունչէդա։Մենքբոլորսէլսխալներենքգործել,այլապեսայստեղ

չէինքլինի։Քանիդեռգործումէինքանջատ֊անջատ,մերմիակզենքըցասումնէր։Ես

խփեցիհրկիզողին,երբտարիներառաջնաեկավիմգրադարաննայրելու։Այդօրվանից

ստիպվածեմթաքնվել։Ուզո՞ւմեքմիանալմեզ,Մո՛նթագ։

—Այո՛։

—Ի՞նչկարողեքառաջարկելմեզ։

—Ոչինչ։Կարծումէի,թեինձմոտէԳիրքԺողովողիիմիմասըևմեկէլմիհատված

ՀովհաննեսԱռաքյալիՀայտնությունից,բայցայժմնույնիսկայդչունեմ։

—ԳիրքԺողովողինհիանալիկլիներ։Որտե՞ղեքթաքցրել։

—Այստեղ,—Մոնթագըձեռքովցույցտվեցճակատը։

—Ա՜,—ժպտացԳրենջըրըևգլխովարեց։

—Ի՞նչէ,մի՞թեվատէ,—գոչեցՄոնթագը։

—Ո՛չ,շատլավէ։Հրաշալի՜է։—Գրենջըրըշրջվեցքահանայիկողմը։—ՄենքԳիրք

Ժողովողիունենք։

—Այո՛։Հարրիսանունովմարդը,որապրումէՅանգսթաունում։

—Մոնթագ,—Գրենջըրըամուրբռնեցնրաուսից։—Զգո՛ւյշեղեք։Պահպանեցեքձեզ։Եթե

Հարրիսիհետորևէբանպատահի,դո՛ւքկլինեքԺողովողիԳիրքը։Տեսնո՞ւմեք,վերջին

պահինինչպիսիկարևորմարդհասցրիքդառնալ։

—Բայցեսլրիվմոռացելեմ։

—Ոչինչանհետչիկորչում։Մենքձերհիշողությանըթափտալումիջոցունենք։

—Բայցեսարդենփորձելեմհիշել։

—Մի՛փորձեք։Դաինքնաբերաբարկլինի,երբկարիքըզգաք։Մարդկայինհիշողությունը

նմանէլուսանկարչականզգայունժապավենի,ևողջկյանքումմերարածըլոկայնէ,որ

ջանումենքջնջելնրավրայիդրոշմը։Սիմընզըմշակելէմիմեթոդ,որըհնարավորություն

էընձեռումհիշողությանմեջվերակենդանացնելուերբևէկարդացածամենինչ։Դրա

համարնատքնելէքսանտարի։Մո՛նթագ,կուզենայի՞քկարդալՊլատոնի

«Հանրապետությունը»։

—Այո՛,իհարկե՜։

—Դե,ահաեսՊլատոնի«Հանրապետությունն»եմ։ԻսկՄարկԱվրելիուսուզո՞ւմեք

կարդալ։ՄիստրՍիմընզըՄարկԱվրելիուսնէ։

—Ողջո՜ւյն,—ասացմիստրՍիմընզը։

—Ողջո՜ւյն,—պատասխանեցՄոնթագը։

—ԹույլտվեքինձծանոթացնելՋոնաթանՍվիֆտի՝«Գուլիվերի

ճանապարհորդությունները»քաղաքականսուրսատիրայիհեղինակիհետ։ԱհաևՉարլզ

Դարվինը,ահաՇոպենհաուերը,Էյնշտեյնը,իսկիմկողքինըմիստրԱլբերտՇվեյցերնէ՝

բարիփիլիսոփան։Ահամենքբոլորսքոառջևենք,Մոնթագ,ԱրիստոֆանըևՄահաթմա

Գանդին,ԳաութամաԲուդդանևԿոնֆուցիոսը,ԹոմասԼավՓիքոքը29,ԹոմասՋեֆերսոնը

ևԼինկոլնը՝ձերխոնարհծառան։ՄենքնաևՄատթեոսնենք,Մարկոսը,Ղուկասը

ևՀովհաննեսը։

Նրանքցածրաձայնծիծաղեցին։

—Չի՜կարողպատահել,—գոչեցՄոնթագը։

—Ո՛չ,այդպեսէ,—ժպտալովպատասխանեցԳրենջըրը։—Մենքևսգրքերենքհրկիզում։

Գիրքըկարդումենք,հետոայրում,որմեզմոտչգտնեն։Միկրոֆիլմերնիրենց

չարդարացրին։Մենքմշտապեսթափառումենք,տեղափոխվում,հարկադրվածկլինենք

ինչ֊որտեղթաղելժապավենը,հետովերադառնալդրաետևից,իսկդավտանգավորէ։

Ավելիլավէամենինչպահելգլխիմեջ,որտեղոչոքոչինչչիտեսնի,ոչինչչիկասկածի։

Մենքբոլորսպատմության,գրականության,միջազգայինիրավունքիհատվածներ

ևպատառիկներենք։Բայրոն,ԹոմասՓեյն30,Մաքիավելի,Քրիստոս,բոլորնայստեղեն՝

մերգլխում։Բայցարդենուշէ։Եվպատերազմէհայտարարված։Մենքայստեղենք,իսկ

քաղաքնայնտեղէ,հեռվում,իրգունագեղհանդերձանքիմեջ։Ի՞նչեքմտածում,Մո՛նթագ։

—Եսմտածումեմ,թեի՜նչհիմարնէի,երբփորձումէիպայքարելսեփականուժերով։

Հրկիզողներիտներըծածուկգրքերէինետումևահազանգում։

—Դուքարելեքայն,ինչկարողացելեք։Ողջերկրիմասշտաբովդահիանալիարդյունք

կտար։Բայցմերպայքարիուղինավելիհասարակէև,ինչպեսմեզէթվում,գերադասելի։

Մերխնդիրնէ՝պահպանելգիտելիքները,որոնքդեռմեզպետքենգալու,պահպանել

անխաթարվիճակում։Առայժմմենքչենքցանկանումորևէմեկինգրգռելկամզայրացնել։

Չէ՛որեթեմեզոչնչացնեն,կկործանվենևմերպահպանածգիտելիքները,կկործանվեն

գուցեևընդմիշտ։Որոշիմաստովմենքամենախաղաղքաղաքացիներնենք.թափառում

ենքլքվածերկաթգծերով,գիշերումենքլեռներում։Եվքաղաքիբնակիչներըմեզհանգիստ

ենթողել։Երբեմնմեզկանգնեցնումենուխուզարկում,բայցերբեքորևէբանչենգտնում,

որառիթտաձերբակալելու։Մենքունենքշատճկուն,անորսալի,երկրիբոլոր

անկյուններումցրվածկազմակերպություն։Մեզնիցոմանքենթարկվելենպլաստիկ

վիրահատության,փոխելենիրենցարտաքինըևմատնահետքերը։Այժմմերվիճակը

սոսկալիդժվարէ.սպասումենք,որհնարավորինչափշուտսկսվիևավարտվի

պատերազմը։Սարսափելիէ,բայցոչինչչենքկարողանել։Մե՛նքչէ,որղեկավարումենք

երկիրը,մենքսոսկչնչինփոքրամասնությունենք,ձայնբարբառոհանապատի։Երբ

պատերազմնավարտվի,այդժամանակ,թերևս,մերկարիքըզգացվի։

—Կարծումեք՝ձեզկլսե՞ն։

—Եթեոչ,ստիպվածկլինենքէլիսպասել։Մերգրքերըկփոխանցենքմերերեխաներին,

նրանքէլիրենցհերթին՝ուրիշներին։Շատբան,իհարկե,կկորչի,բայցչիկարելի

մարդկանցբռնությամբստիպել,որլսեն։Նրանքպետքէիրենքհասկանանևիրենք

մտորեն,թեինչո՛ւայսպեսեղավ,ինչո՛ւպայթեցաշխարհըիրենցոտքերիտակ։Այսպեսչի

կարողհավերժշարունակվել։

—Եվշա՞տեքդուք։

—Ճանապարհներին,լքվածերկաթգծերիմատույցներումմենքհազարներենք։

Արտաքուստթափառաշրջիկենք,ներքուստ՝գրապահոց։Սկզբումամենինչտարերային

էր։Ամենմեկնուներորևէգիրք,որնուզումէրմտապահել,բայցմենքհանդիպեցինք

միմյանց,ուայսքսանկամավելիտարիներիընթացքումստեղծեցինքկազմակերպության

նմանմիբան,ուրվագծեցինքգործողությանծրագիր։Ամենագլխավորը,որպետք

էըմբռնեինք,այնէր,որինքներսմեն֊մենակոչինչենք,որչպետքէլինենքմանրախնդիր

ևզգանքմերգերազանցությունըմյուսմարդկանցհանդեպ։Մենքընդամենըսոսկգրքերի

շապիկներենք,որթերթերըպահպանումենվնասվելուցուփոշուց,ո՛չավելին։Մեզնից

ոմանքապրումենփոքրքաղաքներում։Թորոյի«Ուոլդեն»գրքիառաջինգլուխնապրում

էԳրինՌիվերում,երկրորդը՝ՄեննահանգիՈւիլլոուագարակում։Մերիլենդնահանգում

փոքրիկմիքաղաքկա՝ընդամենըքսանյոթհազարբնակչությամբ,այնպեսոր,հազիվթե

այնտեղռումբերնետեն,այդքաղաքումէպահպանվումԲերտրանՌասելիԵրկերի

լիակատարժողովածուն։Այդքաղաքըգրքիպեսկարելիէձեռքնառնել,թերթելէջերը,

ամենբնակչիգլխումորոշակիէջերկան։Երբպատերազմնավարտվի,միգեղեցիկօր,մի

գեղեցիկտարիգրքերըկրկինկարելիկլինիգրել.կհրավիրենքբոլորայդմարդկանց,

նրանքանգիրկասենինչգիտեն,իսկմենքկտպենքթղթիվրա։Հետո,հավանաբար

կբացվիխավարինորդարաշրջան,ևստիպվածկլինենքամենինչսկսելսկզբից։Բայց

մարդնունիմիհրաշալիհատկություն.եթեհարկէլինումամենինչսկզբիցսկսել,նաչի

հուսալքվումևչիկորցնումարիությունը,քանզիգիտի,որդակարևորէ,որդրահամար

ջանքչպիտիխնայել։

—Իսկհիմամենքի՞նչպետքէանենք,—հարցրեցՄոնթագը։

—Սպասենք,—պատասխանեցԳրենջըրը։—Եվ,համենայնդեպս,գետիհոսանքովցած

իջնենք։

Նասկսեցխարույկիվրահողլցնել։

Մյուսներնօգնումէիննրան,օգնումէրևՄոնթագը։Կուսականանտառումմարդիկլուռ

հանգցնումէինկրակը։

Աստղալույսիտակնրանքկանգնելէինգետափին։

Մոնթագընայեցիրժամացույցիլուսավորվողթվացույցին։Առավոտյանժամըհինգնէր։

Ընդամենըմեկժամէրանցել,բայցտարուցերկարէրթվում։Հանդիպակացհեռավորափի

կողմիցբացվումէրայգը։

—Ինչո՞ւեքվստահումինձ,—հարցրեցնա։

Մարդըշարժվեցմթությանմեջ։

—Բավականէհայացքձգելձեզվրա։Վաղուցիվերդուքձեզչեքնայելհայելումեջ,

Մոնթագ։Բացիայդ,քաղաքըերբեքմեզչիարժանացրելնմանպատվիևմերետևիցչի

կազմակերպելայդպիսիխնամքովմշակվածհետապնդում։Գլուխներըպոեզիայովլիմի

տասնյակտարօրինակմարդիկնրանցհամարվտանգավորչեն։Նրանքայդգիտեն,

գիտենքևմենք,բոլորըգիտեն։Քանիդեռժողովրդականլայնզանգվածներըչեն

վկայակոչումԱզատություններիխարտիանևսահմանադրությունը31,անհանգստանալու

հիմքչկա։Բավականէ,որհրկիզողներըժամանակառժամանակհետևենկարգու

կանոնին։Ո՛չ,քաղաքաբնակներըմեզչեննեղում։Իսկձեզ,Մո՛նթագ,լավդաստվին։

Նրանքգնումէինգետիերկայնքով՝դեպիհարավ։Մոնթագըփորձումէրզննելիր

ուղեկիցներիդեմքերը։Ծեր,կնճռապատ,հոգնատանջդեմքեր,որոնքնատեսելէր

խարույկիլույսիտակ։Նափնտրումէրնրանցվրաուրախության,վճռականության,

ապագայիհանդեպհաղթանակիարտահայտություն։Հավանաբարնասպասումէր,որ

գիտելիքներընրանցդեմքերըպետքէլուսավորեին,ինչպեսլապտերնէվառվում

գիշերայինխավարում։Բայցոչմինմանբաննաչտեսավ։Այնտեղ,խարույկիմոտ,նրանց

լուսավորումէինխարույկիցոլքերը,իսկհիմաոչնչովչէինտարբերվումուրիշայդպիսի

մարդկանցից,որոնքթափառումենճանապարհներին,իրենցկյանքնանցկացնում

որոնումներիմեջ,որոնքտեսելեն,թեինչպեսէկործանվումգեղեցիկը,ևահա,վերջապես,

արդենծերացած,հավաքվելենմեկտեղ,որպեսզինայեն,թեինչպեսէիջնումվարագույրը

ևմարումլույսերը։Նրանքամենևինհամոզվածչէին,որայնամենը,ինչպահպանվում

էիրենցհիշողությանմեջ,կստիպիգալիքիայգաբացինշառագունելուավելիանբիծ,

նրանքոչնչումհամոզվածչէին,բացիմիբանից։Նրանքտեսելէինգրադարակներում

շարված՝դեռևսչթղթատվածէջերովգրքեր,ընթերցողներինսպասողգրքեր։Միօրկգան

ուկվերցնենգրքերը,որը՝մաքուր,որը՝կեղտոտձեռքերով։

Մոնթագըգաղտագողիզննումէրիրուղեկիցներիդեմքերը։

—Գրքերիմասինմի՛դատեքկազմերով,—ասացնրանցիցմեկը։Բոլորըկամացուկ

ծիծաղեցին՝շարունակելովխորանալգետիհոսանքնիվար։

***

Լսվեցխլացուցիչհռնդյուն,ևքաղաքիցհրթիռայինինքնաթիռներըսլացաներկինք։

Նրանքանհետացանավելիշուտ,քանճամփորդներըկհասցնեինվերնայել։Մոնթագը

շրջվեցունայեցգետիհանդիպակացափինփռվածքաղաքին,որտեղերևումէրմիայն

արշալույսիաղոտհրացոլքը։

—Այնտեղմնացելէիմկինը։

—Ցավումեմ։Առաջիկամիքանիօրումքաղաքներինոչմիլավբանչիսպասվում,—

ասացԳրենջըրը։

—Տարօրինակէ,որչեմկարոտումնրան։Տարօրինակէ,բայցկարծեսորևէբանզգալու

անընդունակեմ,—ասացՄոնթագը։—Քիչառաջնույնիսկմտածեցի,որեթենամեռնի,ես

չեմվշտանա։Վատէ։Ինչ֊որարտառոցբանէկատարվումինձհետ։

—Լսեք,թեինչկասեմ,—պատասխանեցԳրենջըրը,բռնելովնրաթևից,այժմնաքայլում

էրնրակողքով,օգնելով,որՄոնթագնանցնիթփուտներիմիջով։—Փոքրտղաէի,երբ

պապսմահացավ,նաքանդակագործէր։Նաչափազանցբարիէր,շատէրսիրում

մարդկանց։Նրաօգնությամբենմերքաղաքըմաքրելետնախորշերից։Խաղալիքներէր

պատրաստումմեզ՝երեխաներիսհամար,իրողջկյանքիընթացքումհավանաբար

միլիոնավորիրերէպատրաստել։Նրաձեռքերըմիշտինչ֊որբանովզբաղվածէին։Եվ

ահա,երբնամահացավ,հանկարծհասկացա,որլացեմլինումոչթեպապիս,այլայն

իրերիհամար,որնադեռպետքէստեղծեր։Եսարտասվումէի,որովհետևգիտեի,որնա

այլևսիրերչէրպատրաստելու,այլևսերբեքչէրկարողանափայտիցքանդակներանել,

ևկամէլմեզհետետնաբակումաղավնիներչէրթռցնի,ջութակչէրնվագի,զվարճալի

պատմություններչէրանի,իսկպապիսնմանոչոքչէրկարողպատմել։Նամերմի

մասնիկնէր,ևերբմահացավ,շատբանվերացավմերկյանքից։Չկարմեկը,որ

փոխարիներնրան։Պապսանհատականությունէր,պիտանիմարդ։Եսայդպեսէլ

չհաշտվեցինրամահվանհետ։Այժմէլհաճախեմմտածում,թեինչհիանալի

զարդաքանդակներլույսաշխարհկգային,եթեչմեռներ։Որքա՜նզվարճալի

պատմություններչիմացանքևորքա՜նաղավնիներտունվերադառնալով՝այլևսչզգացին

նրաձեռքերիքնքուշհպումը։Նավերափոխումէրաշխարհը,նորությունէրպարգևում

աշխարհին։Նրամահվանգիշերըաշխարհնաղքատացավտասըմիլիոնհիասքանչ

գործերով։

Մոնթագըլուռքայլումէր։

—Միլլի,Միլլի,—շշնջացնա,—Միլլի։

—Ի՞նչասացիք։

—Կինս,Միլլին...Խե՜ղճ,խե՜ղճՄիլլի։Եսոչինչչեմկարողանումհիշել։Եսմտածումեմ

նրաձեռքերիմասին,բայցչեմտեսնում,որդրանքինչ֊որբանանեն։Նրաձեռքերը

պարզապեսկախվածենկողքերիցկամէլընկածենծնկներինևկամէլծխախոտեն

բռնել։Ահաայնամենը,ինչկարողէինանել։

Մոնթագըշրջվեցևետնայեց։

Իսկդուի՞նչեստվելքաղաքին,Մոնթագ։

Մոխիր։

Իսկուրիշներնի՞նչենտվելմիմյանց։

Ոչինչ։

ԳրենջըրըկանգնելէրՄոնթագիկողքինևնայումէրքաղաքիկողմը։

—Պապսասումէր,որամենոքիրենիցհետոպետքէինչ֊որբանթողնի։Զավակկամ

գիրք,նկարկամտուն,կամթեկուզաղյուսաշենմիպատ,իրկարածմիզույգկոշիկ,իր

ձեռքովտնկածայգի։Ինչ֊որբան,որիներբևէդիպելէձեռքդևորտեղհոգիդապաստան

կգտնիքոմահիցհետո։Երբմարդիկկնայենքոաճեցրածծառինկամծաղկին,այդպահին

դուողջկլինեսնրանցմեջ։Պապսասումէր՝կարևորչէինչեսանում,կարևորէ,որայն

ամենը,ինչինձեռքեսզարնում՝ձևափոխվի,նախկինիցտարբերձևստանա,որնրամեջ

քեզանիցմիմասնիկմնա։Գործիհանդեպվերաբերմունքնէտարբերումսիզամարգեր

հարդարողինիսկականպարտիզպանից։Առաջինըկանցնի,կարծեսչիէլեղել,բայց

պարտիզպանըկապրիսերնդեսերունդ։

ԳրենջըրըսեղմեցՄոնթագիթևը։

—Միանգամ,հիսունտարիառաջէր,պապսինձկինոնկարներցույցտվեցհրթիռային

արկերիմասին։Դուքերբևէառիթունեցե՞լեքերկուհարյուրմղոնհեռավորությունից

տեսնելատոմայինռումբիպայթյունիցառաջացածսնկաձևամպը։Դաոչինչէ,դատարկ

բան։Նրանշրջապատողվայրիանապատիհամարդանույննէ,ինչգնդասեղիծակոցը։

Պապսայդժապավենըցույցտվեցտասնյականգամներևասաց,որինքըհույսունի,թե

կգամիօր,երբմերքաղաքներըկընդարձակվենևիրենցմեջկառնենանտառները,

դաշտերըևվայրիբնությունը։Մարդիկչպետքէմոռանան,ասացնա,որհողագնդիվրա

նրանցտրվածէշատփոքրտարածություն,որնրանքապրումենբնությանգրկում,որը

կարողէիրպարգևածըհեշտությամբետվերցնել։Նրահամարիրշնչառությամբմեզ

երկրիերեսիցջնջելըկամօվկիանոսիջրերումխեղդելըխաղուպարէ,կանիթեկուզև,որ

միանգամէլհիշենքուչմոռանանք՝այնքանզորեղչենք,որքանկարծումենք։Պապսասում

էրնաև,որեթեմենքմշտապեսնրանգիշերվապահինմերկողքինչզգանք՝կմոռանանք,

թեորքանահեղուհզորկարողէլինել։Եվայդժամանակմիգեղեցիկօրնակգաևկուլ

կտամեզ։Հասկանո՞ւմեք։

ԳրենջըրըշրջվեցՄոնթագիկողմը։

—Պապսմահացելէշատտարիներառաջ։Բայցեթեբացեքգանգսևնայեքուղեղիս

ծալքերին,այնտեղկգտնեքնրամատներիհետքերը։Նահպվելէինձ։Ինչպեսարդեն

ասացի,նաքանդակագործէր։—«ԱտումեմՍտատուսՔվոանունովհռոմեացուն,—մի

անգամնաինձասաց,—աչքերդլայնբացարա,ապրիրայնպեսանհագորեն,ասեստասը

վայրկյանիցպետքէմահանաս։Ձգտիրընկալելաշխարհը։Այնհրաշալիէուզածդ

երազանքից,որըստեղծվումէգործարանումևհատուցվումդրամով։Երբեքերաշխիքմի՛

խնդրիր,անդորրմի՛փնտրիր,այնգոյությունչունի։Իսկեթեկա,ուրեմննմանէօրնիբուն

ծառիցգլխիվայրկախվածևիրողջկյանքըքնածանցկացնողծույլկապիկի։Գրողիծոցը,

—ասումէրնա,—ուժեղթափահարիրծառը,թողայդծույլանասունըհետույքիվրա

գետնինշրխկա»։

—Նայեցե՛ք,—հանկարծգոռացՄոնթագը։

Այդակնթարթումսկսվեցևավարտվեցպատերազմը։

ՀետագայումՄոնթագիկողքինկանգնածմարդկանցիցոչմեկըչէրկարողասել,թեինքն

ինչէտեսելևարդյո՞քորևէբանտեսելէ։Լույսիվայրկենականբռնկումսևերկնքում,

հազիվնկատելիշարժում։Այդկարճատևակնթարթումայնտեղվերևում՝տասը,հինգ,երեք

մղոնբարձրությանվրա,սուրացին֊անցանհավանաբարհրթիռայինինքնաթիռներ,

ինչպեսսերմնացանիվիթխարիձեռքովնետվածմիբուռցորեն,ևանմիջապեսէլահավոր

արագությամբումիաժամանակայնքանդանդաղռումբերնսկսեցինթափվելքնից

արթնացողքաղաքիվրա։Ըստէությանռմբակոծություննավարտվեց՝հենցորժամում

հինգհազարմղոնթռչողինքնաթիռներըմոտեցաննպատակակետին,ևսարքերը

նախազգուշացրինայդմասին։Նույնքանարագ,ինչպեսզարկումէգերանդին՝

պատերազմնավարտվեց։Ճիշտայնպահին,երբօդաչուներըսեղմեցինռմբանետիչների

կոճակները։Իսկհաջորդերեքվայրկյանին,քանիդեռռումբերըչէինհասելնպատակին,

թշնամուինքնաթիռներըանցանողջտեսանելիտարածքըևանհետացանհորիզոնի

ետևում,ինչպեսշաչողգնդակ։Հրազենինանծանոթվայրենինչիհավատադրան,

որովհետևչիտեսնում,բայցսիրտըխոցված,մարմինըթուլացածկընկնիհողին,արյունը

կհորդիերակներից,ուղեղըհամառությամբկձգտիպահելհարազատհիշողությունների

վերջինպատառիկներըևչհասկանալովինչէկատարվել՝կմեռնի։

Այո՛,դժվարէրհավատալ։Դաձեռքիմեն֊միակակնթարթայինշարժումէր։Բայց

Մոնթագըտեսավմետաղեբռունցքիայդթեթևշարժումը,որնիջավհեռվումերևացող

քաղաքիվրա։Նագիտեր,որայժմկհաջորդիինքնաթիռներիհռնդյունը,որը,երբարդեն

ամենինչավարտվելէ,կգուժի՝ավերիր,քարըքարինմիթող,կործանվիր,մեռիր։

ՄիակնթարթՄոնթագըռումբերըմտովիպահեցօդում,պահեցիրբանականության

բողոքով,ձեռքերնանօգնականվերպարզած։

«Փախե՛ք»,—ճչացնաՖաբերին։

«Փախե՛ք»,—գոռացնաՔլարիսին։

«Փախի՛ր,փախի՛ր»,—աղերսեցՄիլդրեդին։

Եվանմիջապեսհիշեց,որՔլարիսըմեռածէ։ԻսկՖաբերըհեռացելէքաղաքից.ինչ֊որ

տեղհովտում,սարերիմիջով,միամայիվայրիցմյուսնէսլանումժամըհինգիավտոբուսը։

Չնայածավերածությունըդեռչիսկսվել,բայցկախվածէօդումևանխուսափելիէ։Մինչև

ավտոբուսըհիսունյարդճանապարհկտրի՝վերջնակետնայլևսչիլինի։Եվմեկնակետը՝

հսկամայրաքաղաքը,կդառնավիթխարիաղբակույտ։

ԻսկՄիլդրեդը...

Փախի՛ր,փախի՛ր։

Ակնթարթիընթացքում,քանիդեռռումբերըօդումէին,հյուրանոցիտանիքիցմիյարդ,

ոտնաչափ,մատնաչափտարածությանվրա,սենյակներիցմեկումտեսավՄիլդրեդին։Կինը

փոքր֊ինչառաջհակված՝ուշադիրզննումէրառկայծողպատերը,որտեղիցդադարչտալով

խոսումէին«ազգականները»։Նրանքբլբլացնումէին,շատախոսում,նրաանուննէին

տալիս,ժպտումէին,բայցոչինչչէինասումռումբիմասին,որկախվածէրնրա

գլխավերևում,ընդամենըմիոտնաչափհեռու...կեսոտնաչափհեռու...ահաարդեն

քառորդոտնաչափէբաժանումմահաբերարկըհյուրանոցիտանիքից։Միլդրեդըհայացքը

սևեռելէրպատերին,ասեսայնտեղէրիրանքունտագնապալիգիշերներիառեղծվածի

լուծումը։

Նաողջէությամբձգտումէրնրանցմոտ,ասեսուզումէրնետվելգույներիու

շարժումներիայդջրապտույտը,սուզվել,մխրճվելնրախաբուսիկզվարճությանմեջ։

Պայթեցառաջինռումբը։

«Միլդրեդ»։

Գուցեթե,—բայցարդյո՞քորևէմեկըկիմանաայդմասին,—գուցեթեվիթխարիռադիո֊

հեռուստատեսայինկայաններնիրենցգույների,լույսերիուշաղակրատանքիհեղեղով

առաջիննանհետացաներկրիերեսից։

Բերանքսիվայրընկնելով,Մոնթագըտեսավ,զգացկամնրանթվաց,թետեսնումկամ

զգումէ՝ինչպեսՄիլդրեդիսենյակումհանկարծմարեցինպատերը,ինչպեսնրանք

կախարդականոսպնյակիցվերածվեցինհասարակհայելիների։ՆալսեցՄիլդրեդիճիչը,

բայցվայրկյանիմիլիոներորդմասում,որմնացելէրապրելու,կինըպատերինտեսավիր

դեմքը։Դեմք,որսարսռեցնողէրիրդատարկությամբևորըմենակմնալովդատարկ

սենյակում՝աչքերովլափում֊ուտումէրինքնիրեն։Միլդրեդըվերջապեսհասկացավ,որդա

իրսեփականդեմքնէ,որդաինքնէևարագհայացքնետեցառաստաղին։Նույն

ակնթարթումհյուրանոցիամբողջշենքըփլվեցնրավրաուհարյուրավորտոննաաղյուսի,

մետաղի,ծեփի,փայտիհետնրանճզմեցուրիշմարդկանցգլխներինևհետոավելիու

ավելիցած՝հարկերովմինչևնկուղ,որտեղանիմաստուանհեթեթհզորպայթյունըկնքեց

նրանցմահկանացուն։

—Հիշեցի,—Մոնթագըկառչեցհողին։—Հիշեցի։Չիկագոյումէր,շատտարիներառաջ։

Միլլինևես։Ահաթեորտեղենքհանդիպել։Եսայժմհիշումեմ։Չիկագոյում։Շատ

տարիներառաջ։

Ուժեղպայթյունըցնցեցօդը։Նրաալիքըդոմինոյիքարերիպեսվայրգցեցմարդկանց,

թաթառինմանանցավգետով,փոշուսևսյուննետեցուհեծեծելով՝ծառերիմիջովսուրաց

դեպիհարավ։Մոնթագնամուրսեղմվեցհողին,ասեսուզումէրաչքերըպինդփակած՝

մտնելնրամեջ։Միայնմիպահաչքերըկիսաբացարեցուիսկույնէլտեսավ,որքաղաքը

օդէրբարձրացել։Թվումէր՝ռումբերնուքաղաքըփոխելէինիրենցտեղերը։Եվսմի

անհավանականակնթարթ՝անճանաչելինոր,խելացնորբարձրշենքերով,որպիսիքչէր

երազելոչմիճարտարապետ,խառնիճաղանջ,փշրվածցեմենտիևբզկտվածմետաղի

բեկորներով,դուռուպատուհան,տանիքուհիմնապատտեղաշարժված,ներքևգլորվելու

փոխարենվերնետվածփայլփլունձնահյուսիերանգներով,ինչպեսֆանտաստիկ

որմնանկար՝քաղաքըքարացելէրօդում։Հետոթափվեցուանհետացավ։

ՄիքանիվայրկյանհետոհեռավորպայթյունիդղրդոցըՄոնթագինհասցրեցքաղաքի

կործանմանլուրը։

Մոնթագըպառկածէրգետնին,մանրավազափոշինլցվելէրաչքերը,սեղմած

շրթունքներիմիջով՝նաևբերանը։Նաշնչասպառէրլինում,արտասվում...Հանկարծ

հիշեց...այո,հիշեցինչ֊որբան։Բայցի՞նչ։Այո,միգլուխ«Ժողովողից»և«Հայտնությունից»։

Արագ,արագ,քանիդեռչիմոռացել,քանիդեռչիանցելցնցումը,քանիդեռչի

հանդարտվելքամին։«Ժողովողը».ահավասիկ։Ծեփվածդեռևսպայթյունիցդողացող

գետնին,նամտովիբառերըկրկնումէր,կրկնումէրնորիցունորից.դրանքհիանալիէին

ևկատարյալ։Եվայժմ«Դենըմ»ատամիմածուկըչէրխանգարում։Ինքը՝Քարոզիչը,

կանգնածէրնրաառջևունայումէրնրան։

—Վերջացավ,—ասացինչ֊որմեկը։

Մարդիկպառկելևափնետվածձկներինմանջղածգորենկուլէինտալիսօդը։Նրանք

կառչելէինհողից,ինչպեսերեխանէբնազդաբարկառչումծանոթիրերից։Հոգչէ,թե

որքանսառըևմեռածէրայն,հոգչէ,թեինչէրպատահելկամինչէրլինելուհետո։

Մատներըմխրճածհողիմեջ,լայնբացվածբերաններով՝մարդիկգոռումէին,որպեսզի

պայթյուններիդղրդյունիցպաշտպանենթմբկաթաղանթները,որպեսզիչթողնենմթագնվի

բանականությունը։Մոնթագընույնպեսգոռումէրնրանցհետ,ողջուժովդիմադրում

դեմքինխփողքամուն,ործվատումէրնրանցշրթունքներըևարյունհանումքթերից։

Մոնթագըպառկածտեսնումէր,թեինչպեսկամաց֊կամացնստումէրփոշութանձր

ամպը,միաժամանակմեծլռությունէրիջնումերկրին։Եվնրանթվումէր,թեինքը

տեսնումէփոշուամենմիհատիկը,խոտիամենմիցողունը,լսումէամենմիշրշյունը,ճիչ

ուշշունջ,որըծնվումէինայդնորաշխարհում։Փոշուհետլռությունէրիջնումհողին,նաև

հանդարտություն՝այնքանհարկավորնրանց,որպեսզիիրենցշուրջընայեին,ուշադիր

լսեին,խորհեին,մտքովուզգացմունքովըմբռնեիննորօրվաիրականությունը։Մոնթագը

նայեցգետին։Գուցեմենքշարժվենքափի՞երկայնքով։Նայեցհիներկաթգծին։Կամայս

ճանապարհով։Իսկեթեգնանքմայրուղիներով,թերևսժամանակունենանքզննելումեր

շրջապատնումտապահելու,հիշելու։Եվերբևէ,ավելիուշ,երբմերտեսածըկմնամերմեջ,

այննորիցկերևամերխոսքերումևգործերում։Շատբանխեղաթյուրվածկլինի,բայց

զգալիմասըկլինիայնպիսին,ինչպեսիրականում։Իսկհիմամենքսկսումենքմեր

ճանապարհը։Կքայլենքևկդիտենքաշխարհը։Կտեսնենք՝ինչպեսէապրում,խոսում,

գործում,ինչտեսքունի։Եվթեպետինչորտեսնումեմ,չիլինիիմը,բայցերբևէկձուլվի

ինձևկդառնաիմեսը։Նայիրշուրջդ,նայիրաշխարհին,որփռվածէքոառջև։Միայնայն

ժամանակկարողեսդիպչելնրան,երբնակթափանցիքոներսը,կմտնիարյանդմեջ

ևօրվաընթացքումհազարանգամշրջանառությունկկատարիքոերակներում։Եսայնքան

ամուրկբռնեմնրան,որայլևսչիփախչիինձանից։Երբևէամբողջովինկլինիիմ

ձեռքերում։Առայժմմիկերպհպվելեմնրանմատով։Եվդալոկսկիզբնէ։

Քամինհանդարտվեց։

ՈրոշժամանակՄոնթագըևմյուսներըպառկելէինանզգայացած՝դեռևսուժչունենալով

ընդառաջգնալօրվան՝լիհազարումիհոգսերովուպարտականություններով,խարույկ

վառել,սնունդհայթայթել,շարժվել,քայլել,ապրել։Նրանքթարթումէինաչքերը

ևարտևանունքներիցթափտալիսփոշին։Լսվումէրնրանցշնչառությունը,որսկզբում

անկանոնէր,բայցհետզհետեդառնումէրհամաչափուհանգիստ։

Մոնթագըտեղիցվերկացավունստեց։

Սակայնոտքիկանգնելուփորձչարեց։Նրաուղեկիցներընույնպեստեղաշարժվեցին։

Մութհորիզոնիվրակարմրինէրտալիսայգաբացիաղոտշերտը։Սառըքամիէրփչում,որ

նշանէրմոտալուտանձրևի։

Քթիտականեծքմռթմռթալով,Գրենջըրըվերկացսվ,շոշափեցիրձեռքերնուոտքերը,

արցունքներըհոսումէինայտերով։Դժվարությամբքարշտալովոտքերը,հասավգետափ

ևնայեցհոսանքնիվեր։

—Քաղաքըչիերևում,—ասացնաերկարլռությունիցհետո։—Ոչինչչիերևում։

Ընդամենըմիբուռմոխիր։Քաղաքըչքացելէ։—Նանորիցլռեցևապաավելացրեց,—

հետաքրքիրէ,շատե՞րնէինհասկանում,որայսպեսէլինելու։Արդյո՞ք,շատերն

անակնկալիեկան։

Մոնթագըմտածումէր.որքա՞նքաղաքներենկործանվելաշխարհիտարբերմասերում։

Իսկայստեղ,մերերկրումքանի՞սնենկործանվել։Հարյո՞ւրը,հազա՞րը։

Ինչ֊որմեկըգրպանիցթղթիկտորհանեց,վառեցլուցկին,կրակիվրադրեցինմիփունջ

խոտևմիբուռչորտերև։Ապասկսեցինճյուղերավելացնել։Խոնավճյուղերըթշշումէին

ուճրթճրթում։Վերջապեսկրակըբռնկվեց,ապակամաց֊կամացթեժացավ։Արևըծագեց։

Մարդիկլուռուդանդաղհեռացանգետից,մոտեցանխարույկինևխոնարհվեցինկրակին։

Արևիճառագայթներըդիպաննրանցծոծրակներին։

Գրենջըրըբացեցյուղաթերթըևմիկտորխոզապուխտհանեց.

—Այժմկնախաճաշենք,ապաետկդառնանքևկշարժվենքգետիհոսանքնիվեր։Մենք

այնտեղհարկավորկլինենք։

Ինչ֊որմեկըփոքրիկթավատվեց,դրեցինկրակին։Միրոպեհետոթավայիմեջտժտժում

էինմսիկտորները՝առավոտյանօդիմեջախորժալիբուրմունքտարածելով։Մարդիկլուռ

նստածհետևումէինայդարարողությանը։

Գրենջըրընայումէրկրակին։

—Փյունիկ,—հանկարծասացնա։

—Ի՞նչ։

—Հնում,ինչ֊որժամանակապրումէրփյունիկկոչվողհիմարթռչունը։Ամենհինգ

հարյուրտարինմեկնաիրենայրումէրխարույկիվրա։Գուցենամարդուամենամոտ

ցեղակի՞ցնէր։Սակայնամենանգամայրվելով,նորիցհառնումէրմոխրից:Մենք՝մարդիկ,

նմանենքայդթռչունին,բայցմիառավելությունունենքնրանկատմամբ։Մենքգիտենք,

թեինչհիմարությանենքարել,մենքգիտենքհազարավորտարիներիընթացքում

կատարածմերբոլորհիմարությունները։Ուքանիորգիտենքայդամենը,քանիոր

գրառվածենայդբոլորը,ուստիկարողենքետնայել,տեսնելմերանցածճանապարհը

ևհուսալ,որերբևէվերջկտանքթաղմանհիմարխարույկներինուինքնակիզվելուն։Ամեն

միսերնդիհետծնվումենանհատներ,ովքերհիշումևհիշեցնումենմարդկության

սխալներիմասին։

Նավերցրեցթավան,թողեց,որմիքիչպաղի,հետոնրանքլուռ,ամենմեկնիրմտքերով

տարված,սկսեցինուտել։

—Այժմկգնանքհոսանքիվեր,—ասացԳրենջըրը։—Հիշեցեքմիբան.մենքմեզնիցոչինչ

չենքներկայացնում,ոչթեմենքենքկարևոր,այլայնամենը,ինչկրումենքմերմեջ։Երբևէ

դրանքանպայմանպետքկգանմարդկանց։Հիշեցեք,նույնիսկայնհեռավոր

ժամանակներում,երբ,ազատորենկարդումէինքգրքերը,չէինքօգտվումնրանցտվածից։

Մենքշարունակումէինքանարգելմեռածներիհիշատակը,թքումէինքայնանձանց

գերեզմաններիվրա,ովքերապրելէինմեզնիցառաջ։Գալիքշաբաթվա,ամսվա,տարվա

ընթացքումամենուրհանդիպելուենքբազմաթիվմիայնակմարդկանց։Եվերբնրանք

հարցնեն՝ինչո՞վենքզբաղված,կպատասխանենք՝մենքհիշումենք։Այո,մենք

մարդկությանհիշողություննենքևայդպատճառովէլիվերջոանպայմանկհաղթենք։

Երևիայնքանբանկհիշենք,որկկառուցենքպատմությանմեջամենամեծհողաթափ

մեքենան,կփորենքերբևէեղածամենախորգերեզմանըևայնտեղմեկընդմիշտկթաղենք

պատերազմը։Իսկայժմգնանք։Ամենիցառաջհայելուգործարանպետքէկառուցենք

ևառաջիկայումհայելիներարտադրենք,միմիայնհայելիներ,որնրանցմեջմարդկությունը

կարողանամիլավզննելիրեն։

Վերջացնելովնախաճաշը՝նրանքհանգցրինկրակը։Օրըհետզհետեպայծառանումէր։

Ասեսինչ֊որմեկըբարձրացնումէրվիթխարի,վարդագույնլուսամփոփիխոշոր

պատրույգը։Չվելուպատրաստվողթռչուններընորիցվերադարձելևծլվլումէինծառերի

ճյուղերին։

Մոնթագըճանապարհընկավ։Նագնումէրդեպիհյուսիս։Ետշրջվելովտեսավ,որ

բոլորըհետևումենիրեն։Զարմացածմիկողմքաշվեց,որԳրենջըրըառաջանցնի։Բայցսա

նայեցնրանևլուռգլխովարեց։Մոնթագըշարունակեցուղին։Նանայեցգետին,երկնքին,

ամայիերկաթգծին,որիջնումէրդեպիագարակներնուխոտովլիմարագները,ուրգիշերը

հանգրվանումէինքաղաքըլքածմարդիկ։Հետոերբևէ,մեկամիսկամտարիանց,բայց

մեկտարուցոչուշ,արդենմենակնանորիցկանցնիայսվայրերովևկգնաայնքան

ժամանակ,մինչևկհասնինրանց,ովքերանցելենիրենիցառաջ։

Իսկայժմնրանքերկարճանապարհենկտրելու։Նրանքքայլելուենառավոտիցմինչև

կեսօրևեթեառայժմլուռէին,ապալոկայնպատճառով,որյուրաքանչյուրնիրմտքերի

հետէր։Երբարևըկծագիուկջերմացնի,նրանքկսկսենզրուցելկամգուցեթեամենմեկը

պարզապեսկպատմիիրհիշածը,որպեսզիհամոզվի,որպեսզիիսկապեսվստահլինի,որ

այդամենըմնացելէիրհիշողությանմեջ։Մոնթագըզգումէր,որիրմեջևսարթնանում

ևհետզհետեկենդանանումենբառերը։Ի՞նչէասելուինքը,երբիրհերթըգա։Ի՞նչկարող

էասելայդպիսիմիօր,որպեսզիինչ֊որչափովթեթևացնի,կարճինրանցծանրուերկար

ճանապարհը։Ամենբանիրժամանակնունի՝ավերելուժամանակըևկառուցելու

ժամանակը։Լռելուժամանակըևխոսելուժամանակը32։Այո,այդպեսէ,բայցուրիշէլի՞նչ։

Կաինչ֊որբան,ինչ֊որբան,որպետքէասել...

«Գետիեզերքին,մեկևմյուսկողմում,կարկենացծառ,որտալիսէրտասներկուտեսակ

պտուղ.ամենամիս՝իրպտուղը,ևծառիտերևըհեթանոսներիբուժմանհամարէր»33։

Այո,մտածեցՄոնթագը,ահաինչկասեմնրանցկեսօրին։Կեսօրին...երբկմոտենանք

քաղաքին։

ԾԱՆՈԹԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

1ԽուանՌամոնԽիմենես(1881֊1958)—իսպանացիբանաստեղծ,Նոբելյանմրցանակիդափնեկիր։Այսևհետագա

ծանոթագրություններըթարգմանչիննեն։

2ԷդնաՍենթ֊ՎինսենթՄիլլել(1892֊1950)—ամերիկյանբանաստեղծուհի։

3Ապակեպատ,փեղկավորդուռ֊պատուհան։

4ԱլեքսանդրՍմիթ(1830֊1867)—շոտլանդացիբանաստեղծ։

5ՀյուԼաթիմերըևՆիկոլասՌիդլինանգլիականՌեֆորմացիայինշանավորդեմքերիցեն։

61861֊1865թթ.քաղաքացիականպատերազմըԱՄՆ֊ում՝բուրժուականհյուսիսիևստրկատիրականհարավիմիջև։

7Այսբառերըքաղվածենամերիկյանբուլվարայինհրատարակություններից,որոնքաչքիենընկնումնվազագույնտեքստով

ևառատլուսանկարներով։

8Աղանդավորականհոսանքներ։

9Ամերիկյանհանրածանոթհեքիաթ։

10Ըստհոլանդականավանդության՝միտղափակումէջրամբարիանցքը՝քաղաքիբնակիչներինփրկելովջրասույզլինելուց։

11ՋոնաթանՍվիֆտ,«Գուլիվերիճանապարհորդությունները»,էջ58։

12ԹոմասՋեֆերսոն(1743֊1826)—ամերիկյանլուսավորիչ,ԱՄՆ֊իանկախությանդեկլարացիայինախագծիհեղինակը։

13ՀենրիԴեյվիդԹորո(1817֊1862)—ամերիկյանփիլիսոփաևհրապարակախոս։

14ԱվետարանըստՄատթեոսի(Զ,28)։Արտահայտությունըհետևյալնէ.«Նայեցեքվայրիշուշանին,ինչպե՜սէաճում։

Ո՛չջանքէթափումևոչհյուսումէ»։

15ԱնգլիացիբանաստեղծՄաթյուԱռնոլդի(1822֊1888)բանաստեղծությունը։

16ՔաղվածէանգլիացիբանաստեղծՋոնԴոնից(1572֊1631)։

17Շեքսպիր,«Չափիտեղչափ»։

18ՖիլիպՍիդնեյ(1554֊1586)—անգլիացիբանաստեղծևհասարակականգործիչ։

19ԱլեքսանդրՓոուփ(1688֊1744)—անգլիացիբանաստեղծ։

20ՆկատիունիՓոուփի«Ակնարկներքննադատությանմասին»տրակտատը։

21ՍեմուելՋոնսըն(1709֊1784)—անգլիացիգրող։

22Շեքսպիր,«Վենետիկիվաճառականը»,արար1,տեսարան2։

23Նույնտեղում,արար1,տեսարան3։

24ՔաղվածէանգլիացիգրողԹոմասԴեքըրից(1572֊1632)։

25ՔաղվածէանգլիացիգրողԲենջըմինՋոնսընից(1572֊1637)։

26ՔաղվածէանգլիացիգրողՌոբերտԲըրթընից(1577֊1640)։

27Շեքսպիր,«ՀուլիոսԿեսար»,արար4,տեսարան3։

28ԽոսեՕրտեգա֊ի֊Գասետ(1883֊1955)—իսպանացիփիլիսոփաևհրապարակախոս։

29ԹոմասԼավՓիքոք(1785֊1866)—անգլիացիգրող։

30ԹոմասՓեյն(1737֊1809)—ամերիկյանանկախությանջատագովներից։

31ՆկատիունիԱզատություններիմեծխարտիան(1215թ.)ևԱՄՆ֊ի՝1787թ.սահմանադրությունը։

32«Գիրքժողովողի»,3֊րդգլուխ,1֊8։

33ՀովհաննեսԱռաքյալիՀայտնությունը,ԻԲ,2։

ՌեյԲրեդբերի

451°ըստՖարենհայթի

վեպ